isg tehlike değerlendirme kriterleri

İSG
TEHLİKE
DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ
SERDAR PAKER
ELEKTRİK MÜHENDİSİ
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ MSci
Tehlike
İş sağlığı alanının konusu çalışanlardır.
Çalışana zarar verme potansiyeline sahip her şey
tehlikedir.
Tehlikeler
•Fiziksel, (elektrik)
•Kimyasal,
•Biyolojik ve
•Mekanik Tehlikeler
olmak üzere sınıflandırılabilir.
•Zarar verme potansiyeli (tehlike)
ile
•Zarar oluşma riski (oluşma olasılığı)
Farklı kavramlardır.
50V üzerindeki elektriğin zarar verme potansiyeli hep vardır.
Önlemlerin bazılarıyla elektrik çarpması riski azaltılabilir.
Bazılarıyla da sıfırlanabilir.
“İşveren için tehlike”
İşverenin sahip olduğu
“mal”(üretim, makineteçhizat, bina v.d.)
kaybı
İşverene verilecek kabul
edilebilir zarar,
Kendi kabul ettiği kayıp riski
kadardır.
“Çalışan için tehlike”
Çalışanın sağlığının
veya emek gücünün
kaybı
Çalışanın sağlığına verilecek
kabul edilebilir zarar,
standartlarla belirlenmiş olan
“DOZ” kadardır.
30mA, 90dB , 3mG
İşverene verilen kabul edilebilir
zarar,
İşverene verilen zarar skoru
Risk Skoru= Şiddet x Olasılık
zarar sınırı, tamamen işveren
tarafından belirlenir.
Kimi işveren üretimdeki zarar
riskini % 10 kabul ederken,
kimi işveren % 20 kabul edebilir.
Çalışana verilen kabul edilebilir
zarar,
Çalışana verilen zarar skoru
Doz= Maruziyet Şiddeti x Maruziyet süresi
Doz sınırı, standartlar tarafından belirlenir.
8 saatlik bir çalışma süresinde, gürültüye
bağlı işitme kayıplarının oluşmaması için,
gürültü şiddetinin 87 dB(A)’in altında
olması gerekir.
30mA üzerinde bir akımın kalp üzerinden
0,2 saniyeden daha uzun bir süre geçmesi
durumunda, ventriküler fibrilasyon
olasılığı ortaya çıkar.
RİSK DEĞERLENDİRME,
Risk değerlendirmesi metodojileri genel olarak işverenin üretimdeki zarar riski
alanına ait sonuçlar üretir.
Çalışan sağlığına yönelik risk değerlendirme hesabı yapılmamalıdır.
İnsan sağlığına yönelik tehlikeler varsa bunlar kesin olarak doz değerinin altına
düşürülmelidir.
Tahmini bir takım risk skoru rakamlarıyla insan sağlığına yönelik riskleri
sekonder seviyeye düşürmek doğru bir yaklaşım değildir.
RİSK
DEĞERLENDİRMESİ
METODOLOJİLERİ
ETA-FTA-HAZOPHACCP-FMEA
İş Kazası Nedenleri
=
Kaza etkenine
ait nedenler
+
İnsan özelliklerine
ait nedenler
+
Çevre özelliklerine
ait nedenler
Düşmeli İş Kazası
=
Yüksekte
çalışma
+
Denge bozukluğu
Sorunu var
+
Aşırı derecede
Rüzgar var
Çalışanı korumak için, her neden ele alınarak ayrı ayrı önlemler
alınmalıdır.
İş Kazası Nedenleri
=
Kaza etkenine
ait nedenler
+
İnsan özelliklerine
ait nedenler
+
Çevre özelliklerine
ait nedenler
Elektrik çarpması
=
Ana panoda
çalışma
+
Yorgunluk
+
Yetersiz
aydınlatma
Çalışanı korumak için, her neden ele alınarak ayrı ayrı önlemler
alınmalıdır.
Meslek Hastalıkları
Nedenleri
=
Hastalık etkenine
ait nedenler
+
İnsan özelliklerine
ait nedenler
+
Çevre özelliklerine
ait nedenler
SİLİKOZİS
Hastalığı
=
Silisyum di oksit
Tozu var
+
Hiperventilasyon
Sorunu var
+
Aşırı derecede
Eforlu çalışma var
Çalışanı korumak için, her neden ele alınarak ayrı ayrı önlemler
alınmalıdır.
İş Kazası ve meslek hastalıkları, nedenleri konusunda önlem alınmayan
hallerde ortaya çıkan sonuçlardır.
Tahmini risk değerlerinden yola çıkarak hesap yapma zorunluluğu,
işverenin “mal”ı ile ilgili konularda mümkün olabilir.
Ama çalışanın “can”ı ile ilgili konularda tahmini değerlerden hareket
edilerek değerlendirme veya hesap yapılamaz.
Çalışanın sağlığı alanında risk değerlendirmesi bir tarafa bırakılarak,
tehlikeler değerlendirilmeli ve gerekli önlemler alınmalıdır.
TEHLİKE DEĞERLENDİRME AŞAMALARI
1>
İşletme ile ilgili tüm temel verilerin toplanması;
binalar, bölümler, çalışanların özellikleri, eğitimleri,
toplam kurulu güç, besleme kaynağı, generatör, UPS ve
koruma şekilleri,
bütün makinelerin güçleri ve koruma şekilleri,
bütün prizler, bütün aydınlatmalar,
topraklama tipi, beslemenin otomatik kesilmesi yönteminin
seçimi, ek koruma yöntemleri, izolasyon tedbirleri
Ve diğerleri,
TEHLİKE DEĞERLENDİRME AŞAMALARI
2>>
İşletmede, elektrikle ilgili oluşabilecek tüm
tehlikelerin saptanması,
Etkene ait,
İnsana ait,
Çevreye ait tüm tehlikeler,
TEHLİKE DEĞERLENDİRME AŞAMALARI
3>>>
Çalışanının sağlığı ve güvenliği ile ilgili saptanan tüm
tehlikelerin, bilimsel araştırmalarla gerçeklenmiş ve
genellenmiş, zarar oluşturmayacak düzeyde “DOZ”
değerlerinin belirlenmesi.
Temas gerilimi,
Aşırı akım koruması,
Aşırı gerilim koruması,
İzolasyon seviyesi,
Ve diğerleri.
TEHLİKE DEĞERLENDİRME AŞAMALARI
4>>>>
İşletmede Çalışanının sağlığı ve güvenliği ile ilgili tüm
tehlikelerin ölçülmesi ve “DOZ” değerleri ile mukayese
edilmesi
Bütün çalışılan yerlerde tüm makinalarda, prizlerde,
sürekliliklerin, topraklamaların /çevrim empedaslarının
ölçülmesi,
Bütün aşırı akım/gerilim koruma cihazlarının kontrolu,
İzolasyon tedbirlerinin kontrolu,
Kaçak akımlarım seviyesinin belirlenmesi,
Ve diğerleri.
TEHLİKE DEĞERLENDİRME AŞAMALARI
5>>>>>
“DOZ” değerini aşan tehlikelerle ilgili alınacak önlemlerin
belirlenmesi ve alınması.
Yapılan kontrollerde uygun olmayan yerlerin düzeltilmesi,
Düzeltilemeyen yerlere ek koruma düzenlerinin tasarımı.
Tesisin elektriksel güvenliğinin tam sağlanması.
İSG TÜZÜĞÜ
ELEKTRİK TESİSLERİNDE
DENETLEMELER
(KONULARINA GÖRE TASNİFLİ)
SERDAR PAKER
ELEKTRİK MÜHENDİSİ
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ MSci
İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ TÜZÜĞÜ
Bakanlar Kurulu Kararının Tarihi : 4/12/1973, No: 7/7583
Dayandığı Kanunun Tarihi
: 25/8/1971, No: 1475
Yayımlandığı R. Gazetenin Tarihi : 11/1/1974, No: 14765
Yayımlandığı Düsturun Tertibi
: 5, Cildi: 13, S. 443
EMO
TOPRAKLAMA
EMO
TOPRAKLAMA
Madde 295 - Topraklama devresi,
düşük dirençli iletkenden yapılmış olacak ve
bağlandığı cihazın izolesinde meydana gelecek en büyük kaçağı (kısa devreyi)
iletecek kapasitede olacak veya
devrede, gerektiğinde o cihazı devreden çıkaracak, uygun bir devre kesme
tertibatı bulunacak ve
topraklama tesisatı,
uygun bir şekilde korunacaktır.
Not:Topraklama devresi, bağlandığı cihazın sigortasını attıracak.
PE hattı. Protection Earth hattı.
EMO
TOPRAKLAMA
Madde 296 - Elektrik iletkenlerinin mahfazaları,
metal mahfaza boruları,
elektrik teçhizatının metal koruyucuları ve
diğer gerilim altında bulunmayan yalıtılmış kısımları,
uygun bir şekilde topraklanacaktır.
Not: Potansiyel dengeleme hattı.
EB hattı. Equpotantion Bonding hattı.
EMO
TOPRAKLAMA
Madde 297 - Alternatif veya doğru akım ile çalışan çıplak metal kısımlı elektrik
cihazları, uygun bir şekilde topraklanacaktır.
Not: Potansiyel dengeleme hattı.
EB hattı. Equpotantion Bonding hattı.
EMO
TOPRAKLAMA
Madde 298 - Elektrik tesisatı veya teçhizatının bakım ve onarımında,
bunları, devreden çıkaracak bir devre kesme tertibatı bulunacak,
devreden çıkarıldıktan sonra bunların,
topraklı olması hali devam edecektir.
Not: Bakım için Pako şalter konacak.
Potansiyel dengeleme hattı gövdeye bağlı.
EB hattı. Equpotantion Bonding hattı.
EMO
TOPRAKLAMA
Madde 300 - Topraklamada, bağlantı hatları açık çekildiği takdirde, mekanik ve kimyasal
etkilerden korunmuş olacaktır.
Not: Meknik koruma: Kroşe üzerinde veya tavada sabit.
Kimyasal koruma: İzoleli, boyalı, boru içinden.
Potansiyel dengeleme hattı.
EB hattı. Equpotantion Bonding hattı. EMO
TOPRAKLAMA
Madde 301 - Toprak hatları, kolay muayene edilecek şekilde çekilmiş olacaktır.
Not: Makinanın gövdesine bağlı, sarı/yeşil izoleli, eşpotansiyel baraya kadar takip
edilebilir.
EMO
TOPRAKLAMA
Madde 310 - Priz ve fiş sisteminde topraklama kontakt elemanları, akım kontakt
elemanlarından önce bağlantıyı sağlayacaktır.
Not:Fiş faza değmeden toprak kontağı toprağa değecek şekilde.
EMO
TOPRAKLAMA
Madde 316 - Taşınabilir elektrikli el aletlerinin topraklanması,
topraklama elemanı bulunan özel fiş ve prizlerle yapılacak,
yüksek amperajlı prizler üzerinde ayrıca bir şalter bulundurulacak,
bunlara akım sağlayan kablolar dağınık bulundurulmayacak ve
geçitlerde yüksekten geçirilecektir.
Aletler, besleme kablosu içinde bulunan özel topraklama iletkeni ile topraklanacaktır.
Not:Topraklama devresi, bağlandığı cihazın sigortasını attıracak.
PE hattı. Protection Earth hattı.
EMO
TOPRAKLAMA
Madde 344 - Maden çatılı veya karkaslı bina, atelye, depo ve benzerleri ile
iletken olmayan tabanlar üzerinde kurulmuş makinalar,
havagazı, su ve kalorifer tesisatı ve bütün madeni kısımlar,
usul ve tekniğe uygun olarak etkili bir şekilde topraklanacaktır.
Not: Potansiyel dengeleme hattı.
EB hattı. Equpotantion Bonding hattı.
EMO
KAÇAK AKIM RÖLESİ
TOPRAKLAMA
KONTAKTÖRÜ
EMO
KAÇAK AKIM RÖLESİ
TOPRAKLAMA
KONTAKTÖRÜ
Madde 315 - Elektrikli el aletleri üzerinde meydana gelebilecek kaçakların zararlı bir
seviyeye gelmesinden önce,
alete gelen elektrik devresini kesen güvenlik otomatikleri de
uygun bir iş güvenliği tedbiri olarak kabul edilecektir.
Topraklamalı aletlerde, topraklama devresindeki kesinti halinde,
aletin elektrik devresini kesen bir kontaktörün bulunması şekli de geçerli sayılacaktır.
Not: Kaçak akım rölesini devreye alınması için makinadaki kaçak akım miktarı
ölçülmelidir.
Kontaktör lü sistemde, kontaktör bobini cihaz topraklaması ile çalışacak.
EMO
YILDIRIMDAN KORUNMA
EMO
YILDIRIMDAN KORUNMA
Madde 343 - İşyerlerindeki parlayıcı, patlayıcı ve yanıcı maddelerin imal edildiği,
işlendiği veya depolandığı yerler,
yağ, boya veya diğer parlayıcı sıvıların bulunduğu binalar,
yüksek bacalar, yüksek binalar ile üzerinde direk veya sivri çıkıntılar yahut
su depoları gibi
yüksek yerler bulunan binalar,
yıldırıma karşı yürürlükteki yönetmelik ve şartnamelere göre yapılacak yıldırımlık
tesisatı ile,
hava hatları ise uygun kapasitedeki parafudrlar ile korunacaktır.
Not: Yürürlükte olan standart TS EN 62305’dir.
EMO yürürlükte tuttuğu standart TS 622’dir.
TSE’nin iptal etmesine rağmen bakanlığın
Aktif paratoner her iki standartta da yok.
YILDIRIMDAN KORUNMA
PARLAYICI, PATLAYICI, TEHLİKELİ VE ZARARLI MADDELERLE
ÇALIŞILAN İŞYERLERİNDE VE İŞLERDE ALINACAK TEDBİRLER
HAKKINDA TÜZÜK
Madde 57 - Parlayıcı, patlayıcı, tehlikeli ve zararlı maddelerin üretildiği işlendiği ve
depolandığı binalar, yıldırıma karşı yürürlükteki mevzuatın öngördüğü sistemlerle
donatılacaktır.
Tamamen çelik konstrüksiyon binalarla, saç ve borulardan inşa edilmiş tank ve benzeri
çelik depoların yeterli bir topraklamaya tabi tutulması halinde ayrıca paratoner tesisatına
ihtiyaç yoktur.
Ancak bu hususun yetkili teknik bir eleman tarafından kontrol edilerek yeterliliğinin
belgelendirilmesi zorunludur.
Paratönerler ve yıldırıma karşı alınan diğer koruyucu tertibat yılda en az bir defa, ehliyetli
bir elemana kontrol ettirilecektir.
Düzenlenen belge ilgililerin her isteminde gösterilmek üzere işyerinde saklanacaktır.
EMO
İZOLASYON
EMO
İZOLASYON
Madde 274 - Toprak ile potansiyel farkı 42 volttan fazla olan alternatif gerilimli
elektrik tabloları, özel yerlerde bulundurulacak ve bu yerlerin tabanı, akım
geçirmeyen malzemeden yapılmış veya bu cins malzeme ile kaplanmış olacaktır.
Not: İzolasyon halısı veya tahta, epoksi vb. izole kaplama.
EMO
İZOLASYON
Madde 305 - Toprakla potansiyel farkı 42 volt veya daha yukarı olan alternatif akım
devrelerinin gerilim altında bulunan kısımları,
ana dağıtım tablolarının arkasında olduğu gibi,
sürekli açıkta tutulmaları gereken yerlerde
döşemelere akım geçirmeyen ızkaralar konacaktır.
Not: İzolasyon halısı veya tahta, epoksi vb. izole kaplama.
EMO
İZOLASYON
Madde 306 - Toprakla potansiyel farkı 42 volt veya daha yukarı alternatif akımlı
iletkenler,
gerilim değerine uygun olarak yalıtılacak ve
bu iletkenlerle bunların bağlantı ve kontrol tertibatı,
dış etkilere karşı uygun şekilde korunacaktır.
Not: İletkenlerin yalıtımı. (PVC vb.)
EMO
İZOLASYON
Madde 299 - Kofra ve diğer koruma tertibatı ile gerilim altındaki makina, cihazlar
ve iletkenlerin mahfazaları,
elektrik çarpmalarına karşı uygun şekilde korunacaktır.
Not: Toprakla veya izole et.
EMO
DOĞRUDAN
DOKUNMA
EMO
DOĞRUDAN
DOKUNMA
Madde 275 - Gerilimi 250 volttan yukarı olan alternatif veya doğru akım devrelerinde
kullanılan sigortalardan
değeri 20 amperin üstünde olanları,
kapalı bir tablo içine monte edilecek ve en az bir şalter veya anahtarla kontrol altına
alınacak,
bu şalter veya anahtarla akım kesilmeden,
tablo kutusu kapağı açılmayacak ve tablo kutusunun kapağı kapanmadan akım
verilmeyecektir.
EMO
DOĞRUDAN
DOKUNMA
Madde 276 - Tevzi tablosu veya benzeri tertibat üzerinde bulunan sigortalar,
şalterler ve anahtarlar, uygun şekilde yapılmış ve korunmuş olacaktır.
EMO
DOĞRUDAN
DOKUNMA
Madde 277 - Atelye içinde veya işçilerin erişebileceği yerlerde bulunan tevzi
tabloları, panoları ile kontrol tertibatı ve benzeri tesisat,
kilitli dolap veya hücre içine konulacak veya bunların tabanı, elektrik akımı
geçirmeyen malzeme ile kaplanmış olacaktır.
Bakım ve onarım nedeniyle gerilim altındaki tesisatın tecritlerinin çıkarılması
gerektiğinde, bu kısımlar paravana veya koruyucularla korunacaktır.
EMO
DOĞRUDAN
DOKUNMA
Madde 278 - Gerilimi 650 voltu geçmeyen ana dağıtım tabloları,
bakımı veya ayarı gerektiren her kısmı kolayca erişilebilecek,
iletkenler kolayca izlenebilecek,
şalter veya kumanda cihazları tablonun önünden idare edilebilecek ve
bütün ölçü ve kontrol aletleri ile sinyalizasyon cihazları,
tablonun ön cephesinden kolayca görülebilecek şekilde düzenlenecektir.
EMO
DOĞRUDAN
DOKUNMA
Madde 279 - Gerilimi 650 volt veya daha fazla olan ana dağıtım tabloları ve yüksek
gerilimle çalışan
bütün aletlerin metal koruyucuları topraklanmış olacak veya
bunlar, uygun şekilde izole edilecek ve
bütün metal kollar ile diğer bütün metal bağlantılar topraklanacaktır.
Bunların kontrolünde, bakım ve onarımında akım kesilecek ve kontrol, bakım veya
onarımı yapılan tablo veya pano, diğerlerinden bir paravana veya bir bölme ile
ayrılacaktır.
EMO
DOĞRUDAN
DOKUNMA
Madde 294 - Yeraltı kablolarında yapılacak bir işlemde, ceryan kesilmesinden
hemen sonra kapasitif boşalmayı temin için, üzerinde çalışılması gereken kabloların
bütün iletkenleri kısa devre edilecek ve topraklanacaktır.
Kısa devre ve topraklama işlemi, çalışma yerinin en yakın kısımları üzerinde ve bu
yerin her iki ucunda yapılacaktır.
Yeniden gerilim altına girme tehlikesini önlemek için, gerilim vermeye elverişli
bulunan bütün ayırıcılar açık durumda kilitlenmiş olacaktır.
EMO
DOĞRUDAN
DOKUNMA
Madde 294 - Yeraltı kablolarında yapılacak bir işlemde, ceryan kesilmesinden
hemen sonra kapasitif boşalmayı temin için, üzerinde çalışılması gereken kabloların
bütün iletkenleri kısa devre edilecek ve topraklanacaktır.
Kısa devre ve topraklama işlemi, çalışma yerinin en yakın kısımları üzerinde ve bu
yerin her iki ucunda yapılacaktır.
Yeniden gerilim altına girme tehlikesini önlemek için, gerilim vermeye elverişli
bulunan bütün ayırıcılar açık durumda kilitlenmiş olacaktır.
EMO
KÜÇÜK GERİLİM (elv)
Elv: Extra low voltage
EMO
KÜÇÜK GERİLİM (elv)
Madde 311 - Kazan içinde veya buna benzer dar ve iletken kısımları bulunan yerlerle
ıslak yerlerde,
alternatif akımla çalışan lambalar kullanıldığı takdirde,
çalışma yerinin dışında bulunan ve
sargıları birbirinden ayrı olan transformatör yardımı ile elde edilen küçük gerilim (en
çok 42 v) kullanılacaktır.
Not: 1-Küçük gerilim (exra low voltage) ototrafolu yapılmaz.
EMO
KÜÇÜK GERİLİM
Madde 314 - İnşaat şantiyeleri ile diğer açık çalışma yerlerinde kullanılan elektrikli el
aletleri,
küçük gerilim veya
1/1 oranlı ve sargıları birbirinden ayrı güvenlik transformatöründen (ayırıcı
transformatör)
elde edilen gerilim ile çalıştırılacak veya
özel olarak imal edilmiş, iki yalıtkanlı olacaktır.
Güvenlik transformatörü kullanılması halinde, çıkış devresine yalnız bir elektrikli el aleti
bağlanacaktır.
Not: 1-Küçük gerilim kullan (exra low voltage) veya
2-Koruma ayırması kullan (10kVA izole trafo) veya
3-Açıkta metal aksamı olan cihaz kullandırma (yalıtımış cihaz)
EMO
KÜÇÜK GERİLİM
Madde 318 - Kazanlar, tanklar ve benzeri dar yerlerle nemli ve ıslak yerlerde,
elektrikli el lambalarında olduğu gibi alçak gerilim kullanılmayacaktır.
Doğru akım kullanılıyorsa, kullanma gerilimi 100 voltu geçmeyecek ve artı kutup
topraklanmış olacaktır.
Alternatif akımda ise ancak en küçük gerilim (en çok 42 V) kullanılacaktır.
Buralarda, iyi yalıtılmış esnek kablolar kullanılacak ve kablolar düzenli ezilmeyecek
şekilde bulundurulacaktır.
Not: 1-Alçak gerilim: 380V/220V (low voltage)
EMO
YÜKSEK GERİLİM
EMO
YÜKSEK GERİLİM
Madde 284 - Transformatör ve kondansatör merkezlerindeki diğer yüksek gerilim
cihazları, parmaklıklı veya kafes telli kapılar ile kapalı özel hücrelere yerleştirilmiş
olacaktır.
Yüksek gerilim hücrelerinde yalıtılmış tabure kauçuk eldivenler, ıstakalar, yangın
söndürme cihazları kısa devre ve topraklama teçhizatı ve talimatı haiz tabela vb.
bulundurulacaktır.
Not: Elektrik kuvvetli akım tesisleri yönetmeliğinin 60. maddesi gereği sorumlu
Elektrik Mühendisi görülmeli, yetkisi ve sözleşmesi kontrol edilmeli.
EMO
YÜKSEK GERİLİM
Madde 280 - Beher bölmesinde, hücresinde veya tankında
5000 litreden fazla yağ bulunan
transformatörler ile kondansatörler veya benzerleri,
işyeri binalarının dışına konacak veya
herhangi bir hücre, bölme veya tankın içindeki yağları alabilecek genişlikteki bir
sarnıcın, kuyunun veya çukurun üstüne yerleştirilecektir.
EMO
YÜKSEK GERİLİM
Madde 281 - Transformatörler, kondansatör ve benzerlerinin konulduğu
işyerlerinin yeteri kadar havalandırılması sağlanacak ve duvarları ile kapıları,
yangına dayanıklı olacaktır.
EMO
YÜKSEK GERİLİM
Madde 283 - İşyerine konacak hava soğutmalı elektrik transformatörleri,
yanabilir malzemeden yeteri kadar uzakta bulunacak veya
yanabilir maddelerden, ısı geçirmeyen ve yanmayan bir bölme ile ayrılmış veya
uygun şekilde kapatılmış olacaktır.
Not: Hava soğutmalı trafo: Kuru tip trafo
EMO
NEMLİ YER
EMO
NEMLİ YER
Madde 271 - Fazla nem, buhar veya benzerlerinin bulunduğu yerler ile yağlı yerlerdeki
elektrik motorlarının gerilim altındaki kısımlarıyla bağlantıları uygun şekilde korunmuş
olacaktır.
Not: IP 54
EMO
NEMLİ YER
Madde 354 - Nemli ve tozlu yerlerle geçici olarak nemli olan, ıslak, korozif, yangın
tehlikesi arzeden ve yüksek sıcaklığı olan yerlerde yapılmış ve yapılacak elektrik tesisatı
ile bina dışına yapılmış elektrik tesisatı, Elektrik İç Tesisat Yönetmeliği ve Fenni
Şartnamesine uygun olacaktır.
Not: IP 54
EMO
EX
EMO
EX
Madde 272 Parlayıcı gazların veya maddelerin üretildiği, kullanıldığı veya elden geçirildiği
yerlerle
çalışmalar sırasında parlayabilen gaz, buhar, toz veya benzerlerinin çıktığı
yerlerde
bulunan elektrik motorlarının besleme kablolarının başlıca kumanda tertibatı ile
termik starterleri, akım kesicileri, komitatörleri, röleleri, dirençleri ve benzeri
tertibatı,
ateşe dayanıklı ve izole edilmiş oda veya hücreler içine yerleştirecek ve
atelye içinde kolay erişilir yerlere, uygun tipte starter düğmeleri ve yardımcı akım
kesicileri yapılacaktır.
Not: ATEX
EMO
EX
Madde 273 - Şerare veya kıvılcım çıkaran elektrik motorları; patlayıcı parlayıcı
veya yanıcı gazların bulunduğu yerlerde kullanılmayacaktır.
Not: ATEX
EMO
EX
Madde 317 - Parlayıcı, patlayıcı maddelerin imal edildiği, taşındığı ve depolandığı
yerlerde, elektrikli el aletleri kullanılmayacaktır.
Not: ATEX
EMO
STATİK ELEKTRİK
EMO
STATİK ELEKTRİK
Madde 334 - Parlayıcı ve patlayıcı maddelerin bulunduğu yerlerle bu maddelerin
yakınındaki yerlerde,
statik elektrik yüklerinin meydana gelmesine karşı
nemlendirme,
topraklama,
iyonizasyon,
silindirlerin ayarı v.b. gibi uygun tedbirler alınacaktır.
Statik elektriği iletmeyen malzemelerin kullanılmasından mümkün olduğu kadar
kaçınılacaktır.
EMO
STATİK ELEKTRİK
Madde 335 - Sıvı parlayıcı ve patlayıcı maddelerin çok büyük akma hızları ile
doldurulup boşaltılmasından, sıçramalı ve yüksek basınçla doldurulmalarından
kaçınılacaktır.
EMO
STATİK ELEKTRİK
Madde 336 - Transmisyon tertibatındaki miller ve yataklar, statik elektiriğe karşı
topraklanacak,
kayışla kasnak arasına ve
kayışın kasnağı terkettiği kısmın her iki tarafına,
topraklanmış metal taraklar uygun şekilde konulacaktır.
EMO
STATİK ELEKTRİK
Madde 337 - Parlayıcı sıvılar, depolama tanklarından kara veya deniz
tankerlerine aktarıldıklarında,
statik elektriğe karşı depolama tankının topraklı metal kısmı ile aracın metal
kısımları arasında bir elektriksel bağlantı yapılacak,
havalı veya dolu lastik tekerlekli ve benzeri araçlar ayrıca topraklanacaktır.
EMO
STATİK ELEKTRİK
Madde 338 - Öğütülerek toz haline getirilmiş maddelerin, pnömatik konveyörlerle
taşındığı hallerde,
statik elektriğe karşı konveyörün ayrıntılı metal boruları,
bütün hat boyunca birbirine iletken bağlantılı olacak ve
topraklanacak ve
titan, alüminyum ve mağnezyumun ince tozlarının taşındığı yerlere,
statik elektrik dedektörleri veya benzeri uygun tertibat konulacaktır.
EMO
STATİK ELEKTRİK
Madde 339 - Statik elektrik birikmelerine karşı, gerekli yerlere statik elektrik yük
gidericileri veya nötralizörler konulacak veya uygun diğer tedbirler alınacaktır.
EMO
STATİK ELEKTRİK
Madde 340 - Tabanca boyası yapılan tesislerde boyanacak veya verniklenecek
metal parçalar, boyama hücrelerinin bütün metal kısımları ile davlumbazlar,
kaplar, emme tertibatı ve boya tabancaları, uygun bir şekilde topraklanmış
olacaktır.
EMO
STATİK ELEKTRİK
Madde 341 - Litreden büyük sentetik akaryakıt kapları, iletken maddelerle kaplanacaktır.
Nemin düşük olmadığı hallerde, karton veya kağıt ile kaplama yapılacak veya
metal boyalarla boyama veya
iletken ağ geçirme işlemleri uygulanacak yahut da
bu cins kaplar toprak içine yerleştirilecektir.
Sentetik kaplara iletken yüzeyler kazandırılması halinde,
bu yüzeyler doldurma ve boşaltmadan önce topraklanacaktır.
EMO
STATİK ELEKTRİK
Madde 342 - Akaryakıt depolama tankları, akaryakıt doldurulduktan sonra, ilgili
standartlara uygun olarak gerekli bir süre dinlendirilecektir.
EMO
YERLEŞİM
EMO
YERLEŞİM
Madde 270 - Toprakla portansiyel farkı 230 volt veya daha yukarı olan alternatif
gerilim ile çalışan elektrik motorları, özel motor dairelerinde veya tabandan en az 3
metre yüksek bir yerde bulunacak veya muhafaza sistemi içinde olacaktır. Bu
durum ve özellikte olmayan motorlar, uygun şekilde korunacaktır.
EMO
YERLEŞİM
Madde 293 - İletkenler, mekanik ve kimyasal etkilerden korunmuş olarak
yerleştirilecektir.
EMO
YERLEŞİM
Madde 304 - Gerilim altındaki kısımların dokunmaya karşı gerilimi 42 volttan yukarı
olan alternatif veya doğru akımlı devre ve tesisat parçaları ile
pencere veya duvar boşluklarından erişilebilecek tesisat kısımları,
kofra veya diğer uygun mahfazalar ile korunacaktır.
EMO
YERLEŞİM
Madde 307 - Vinçlere akım sağlayan hava iletkenleri uygun şekilde yerleştirilmiş ve
korunmuş olacak ve bunların altına veya yakınına malzeme istifi ve yığını
yapılmayacaktır.
EMO
YERLEŞİM
Madde 319 - Asılı olarak kullanılması gereken taşınabilir elektrikli aletler, yay veya bir
kablo veya bir zincir ucuna asılarak uygun ağırlıklarla dengede tutulacaktır.
EMO
YERLEŞİM
Madde 320 - Taşınabilir ağır elektrikli aletlerin bir yerden diğer bir yere
taşınması, özel sapan veya askılarla yapılacak ve bu sapan askılar,
çalışma sırasında kullanılmayacaktır.
EMO
YERLEŞİM
Madde 351 - Alçak gerilimli tesisatta servis koridorları en az 60 santimetre
genişlikte ve
yüksek gerilimli tesislerde ise en az 80 santimetre genişlikte olacaktır.
Hiç bir yerde bu koridorların tavan yüksekliği 2 metreden az olmayacaktır.
EMO
YERLEŞİM
Madde 352 - Binaların dış yüzlerine konulacak transformatör, kondansatör veya buna
benzer diğer elektrik teçhizatı ile bu cihazlara ulaşan iletkenler;
pencere, balkon ve benzeri yerlerden yeteri kadar uzak ve zararsız bir yerde
bulunacaktır.
EMO
SEYYAR KABLO
EMO
SEYYAR KABLO
Madde 291 - Toprak ile potansiyel farkı 250 volttan yukarı olan alternatif akım
tesisatında,
sürekli olarak
taşınabilir veya çekme iletkenler kullanılmayacaktır.
Ancak işin gereği olarak yetkili bir eleman tarafından bunlar, geçici olarak
kullanılabilecektir.
EMO
SEYYAR KABLO
Madde 292 - Taşınabilir iletkenlerin kullanılması gereken yerlere, yeteri sayıda ve
uygun şekilde topraklanmış elektrik prizleri konacaktır.
Taşınabilir elektrik kabloları, dayanıklı kauçukla kaplanmış olacak ve gerektiğinde
eğilip bükülebilecek bir metalle dayanıklılığı arttırılacak ve bunların kaplamaları
bozulmayacak, bağlantıları iyi durumda tutulacaktır.
EMO
BAKIM
EMO
BAKIM
Madde 302 - Kontrol, bakım ve onarımı yapılacak makina ve elektrik devrelerinin
akımı kesilecek ve
akımı kesen şalter veya anahtarlarda kilitleme tertibatı bulunacak veya
bunların açık oldukları, uygun şekilde belirtilecektir.
EMO
BAKIM
Madde 303 - Elektrik tesisatının, cihazlarının veya çıplak iletkenlerin, daima gerilim
altında bulunduğu kabul edilecek ve teknik bir zorunluluk bulunmadıkça gerilim
altında elektrik onarımı yapılmayacaktır.
Toprakla potansiyel farkı 250 volt ve daha yukarı olan alternatif veya doğru akımlı
tesisatta, gerilim kaldırılmadan akım kesilmeden hiç bir çalışma yapılmayacaktır.
Toprakla potansiyel farkı 250 volttan aşağı alternatif veya doğru akımlı tesisatta
yapılacak işlere girişilmeden yine gerilim kesilecek,
ancak, zorunluluk halinde gerekli tedbirler alınacak ve akım geçirmeyen aletler,
uygun iş elbisesi ve eldiven gibi kişisel koruyucular, kauçuk paspaslar ile akım
geçirmeyen paravanalar, tabureler ve platformlar gibi araçlar kullanılacak ve işçiler
yetkili bir elemanın gözetiminde çalıştırılacaklardır.
Üzerinde çalışılan gerilim altındaki çıplakEMO
iletkenler, uygun kafes, paravana veya
yalıtkan mahfazalarla korunacaktır.
BAKIM
Madde 308 - Yukarı doğru açılan bıçaklı elektrik anahtarları ve devre kesicilerinin
kendi ağırlıkları ile kapanmalarını önlemek için,
mandal veya sürgü tertibatı yapılacak,
yatay açılan bıçaklı elektrik anahtarlarıyla devre kesicilerinin kendi kendine
kapanmaları önlenecektir.
EMO
BAKIM
Madde 309 - Sigortalar, değiştirilmeden önce gerilim dışı bırakılacak ve gerilim yokluğu
kontrol edilecektir.
Sigorta gerilim dışı bırakılamıyorsa, kesicilerle devrenin kesilmesi sağlanacak ve bu
gibi hallerde, elleri ve gözleri koruyacak kişisel koruyucular kullandırılacaktır.
EMO
BAKIM
Madde 312 - Elektrik işlerinde kullanılan penseler, kargaburunlar, tornavidalar ve
benzeri el aletleri, uygun şekilde yalıtılmış ve
yağdanlıkların, süpürgelerin, fırçaların ve
diğer temizlik araçlarının sapları,
akım geçirmeyen malzemeden yapılmış olacaktır.
Elektrik el aletleri iyi bir şekilde muhafaza edilecek ve her an işe hazır şekilde bakımlı
bulundurulacaktır.
Elektrik el aletleri kendi özel gayeleri için, doğru olarak ve kendi kapasiteleri içinde, aşırı
zorlamalara başvurulmadan kullanılacaktır.
EMO
BAKIM
Madde 313 - Taşınabilir elektrikli el aletlerinin sapları,
yeterli cins ve kalınlıkta akım geçirmeyen bir maddeyle kaplanacak veya
bu gibi malzemeden yapılmış olacak ve
bu aletlerin üzerlerinde,
devreyi kapalı tutmak için,
sürekli olarak basılması gereken yaylı devre kesicileri (enterüptör) bulunacaktır.
EMO
BAKIM
Madde 322 - Elektrikli el aletleri kullanılmadan önce,
yetkili kimseler tarafından kontrol edilecek,
topraklanması arızalı,
motoru fazla kıvılcımlı,
priz, fiş, anahtar ve bağlantı kablosu bozuk olanlar
kullandırılmayacaktır.
Taşınır elektrik lambaları, ancak sürekli aydınlatmanın yeterli yapılamadığı yerlerde
kullanılacak,
duyları ve gerilim altındaki kısımları,
akım geçirmeyen, sağlam, kanalı koruyucu kafesler içinde olacak ve
organik tozlar veya parlayıcı maddeler bulunan yerlerle
nemli yerlerde, lambalar cam koruyucu içinde
EMObulundurulacaktır.
BAKIM
Madde 345 - Gerilim altındaki elektrik devrelerinin, elektrik makinalarının veya
cihazlarının
onarımına girişilmeden önce,
onarımı yaptırmakla görevlendirilenler tarafından ve
bunların sorumluluğu altında onarılacak;
devrenin, tesisat, motor veya teçhizatın her türlü enerji kaynağı ile bağlantıları
kesilecek,
onarılacak devreyi besleyen şalter veya devre kesicilerinin açık durumda olmaları
ve bu şekilde kalmaları sağlanacak ve
onarım bitirilmeden devreye akım verilmeyecektir.
EMO
Akım onarımın bitiminde, sorumlu görevlinin izniyle verilecektir.
BAKIM
Madde 346 - Birden fazla kaynaktan beslenen elektrik tesisatında, kablo veya
hava hatları üzerinde onarıma girişilmeden önce, akım her yönden kesilecektir.
EMO
BAKIM
Madde 347 - Onarılacak hava hatlarının her iki tarafı devreden çıkarıldıktan sonra,
ayrıca topraklanacak ve onarım işçilerine emniyet kemerleri gibi uygun kişisel korunma
araçları verilecektir.
EMO
BAKIM
Madde 348 - Binalarda yapılacak ek inşaat, onarım veya boya işleri ile benzeri
çalışmalara başlamadan önce, gerilim altındaki iletkenlere yaklaşması gereken
kimselerin korunması sağlanacaktır.
EMO
BAKIM
Madde 349 - Toprak ile potansiyel farkı 42 volttan fazla olan ve alçak gerilim ile
çalıştırılan her türlü elektrik tesisatı,
yetkili kimselerin girebileceği oda veya
kapalı yerlerde bulundurulacak veya
tesadüfen dokunulamayacak kadar yüksek yerlere yerleştirilecektir.
EMO
BAKIM
Madde 350 - Üzerinde 650 volt gerilim bulunan şalter veya ona benzer açık
elektrik teçhizatı,
en az 215 santimetre yükseklikte ve bakım ve kontrol çalışmalarına elverişli
şekilde yapılmış olacaktır.
Gerilim altındaki kısımların bakım ve kontrolüne yarayan uygun geçitler
yapılacak ve bunlar yol olarak kullanılmayacaktır.
EMO
BAKIM
Madde 353 - Elektrik tesisatı, cins ve hacmine göre ehliyetli elektrikçiler tarafından
yapılacak, bakım ve işletmesi sağlanacaktır.
EMO
BAKIM
Madde 321 - Taşınabilir elektrikli aletler ile çalışan işçiler, bol ve etekleri geniş
elbiseler giymeyecekler, kauçuktan gayri eldiven takmayacaklardır.
EMO
AKÜ
EMO
AKÜ
Madde 285 - Sabit akümülatör tesisleri, tabanı aside dayanıklı malzemeden
yapılmış, iyi havalandırılmış ve özel olarak yapılmış odalarda veya hücrelerde
bulundurulacaktır.
EMO
AKÜ
Madde 286 - Akümülatör bataryalarının kutuları; cam, sert kauçuk veya benzeri
akım geçirmeyen maddelerden yapılmış olacak ve bunlar, akım geçirmeyen
sağlam ayaklar üzerine oturtulacaktır.
EMO
AKÜ
Madde 287 - Akümülatör bataryaları, kullanıldıkları işe uygun şekilde kapatılacak
veya korunacak ve gaz çıkarmalarına karşı gereken otomatik tertibat alınmış
olacaktır.
EMO
AKÜ
Madde 288 - Akümülatör odalarına sağlanacak suni ışık yalnız akkor flamanlı elektrik
ampulleri vasıtasiyla yapılacaktır. Bu gibi yerlere açık alevli vasıtalarla girilmesi ve
buralarda sigara içilmesi yasaktır.
EMO
AKÜ
Madde 289 - Akümülatör bataryaları tesisi gerektiğinde bütün kutuplarda
kesilecek şekilde yapılacaktır.
EMO
AKÜ
Madde 290 - Akümülatör bataryalarının asitleri değiştirilirken işçiler gözlük, önlük,
lastik eldiven ve benzeri kişisel koruyucular kullanacaklardır.
EMO
ELEKTRİK KAYNAĞI
EMO
ELEKTRİK KAYNAĞI
Madde 323 - Elektrik kaynağı yapılan yerler,
başka işçilerin çalıştığı yerlerden en az 2 metre yükseklikte ve
ışık geçirmeyen taşınmaz veya taşınabilir paravanlarla ayrılmış olacaktır.
EMO
ELEKTRİK KAYNAĞI
Madde 324 - Elektrik kaynağı işlerinde çalışan işçilere, işin özelliğine uygun kişisel
korunma araçları verilecektir.
EMO
ELEKTRİK KAYNAĞI
Madde 325 - Elektrik kaynak makinası bağlantıları ve prizler,
yalnız yetkili elektrikçiler tarafından yapılacak ve değiştirilecek,
kaynak işlerinde ise ehil kaynakçılar çalıştırılacaktır.
EMO
ELEKTRİK KAYNAĞI
Madde 326 - Elektrik kaynak makinalarının kullanılmasında, aşağıdaki tedbirler
alınacaktır.
1 ) Elektrik kaynak makinaları ve teçhizatı yalıtılmış ve topraklanmış kaynak penseleri
kabzalı ve dış yüzleri yalıtılmış olacaktır.
2 ) Elektrik kaynak makinalarının şalteri, makina üzerinde veya çok yakınında
bulunacak, kablolar sağlam şekilde tespit edilmiş olacaktır.
3 ) Otomatik veya yarı otomatik dikiş ve punta kaynağı makinalarında, operasyon
noktasına kapalı koruyucu yapılacak veya çift el kumanda usulü uygulanacaktır.
4 ) Beslenme ve kaynak kabloları, üzerinden taşıt geçmesi halinde, zedelenmeyecek
ve bozulmayacak şekilde korunacaktır.
5 ) Yanıcı maddeler yakınında elektrik kaynağı yapılmayacaktır.
EMO
ELEKTRİK KAYNAĞI
Madde 327 - Elektrik kaynak makinasının şebeke bağlantısındaki şalter, bütün
kutupları kesecektir.
EMO
ELEKTRİK KAYNAĞI
Madde 328 - Elektrik kaynak makinalarının temizlenmesi tamir ve bakımı veya çalışma
yerinin değiştirilmesi sırasında,
makinalar şebekeden ayrılıp elektriği kesilecektir.
EMO
ELEKTRİK KAYNAĞI
Madde 329 - Kazanlar gibi dar ve kapalı hacimlerle aynı zamanda nemli
yerlerdeki kaynak çalışmalarında, yalnız doğru akım kullanılacaktır.
EMO
ELEKTRİK KAYNAĞI
Madde 330 - Elektrik kaynak veya kesme makinalarında kullanılan elektojen
grupları,
elektrik redresörleri veya transformatörleri ile
bunların gerilim altındaki yalıtılmamış kısımları,
dokunmalara karşı korunmuş ve
elektrik kaynak makinalarının metal çerçeveleri uygun şekilde topraklanmış
olacaktır.
EMO
ELEKTRİK KAYNAĞI
Madde 331 - Elektrik kaynak ve kesme makinalarının çıkış uçlarının veya
kaynak devrelerinin birer kutbu,
kaçak akımlara karşı,
iş parçasında topraklanmış olacaktır.
EMO
ELEKTRİK KAYNAĞI
Madde 332 - Akımı sağlayan kablo uçlarının bağlantı noktası ve
elektrot pensleri yalıtılmış ve
kaynak ısısına karşı elektrot pensleri, uygun şekilde korunmuş olacaktır.
EMO
ELEKTRİK KAYNAĞI
Madde 333 - Dirençli kaynak makinalarının punto noktası ile
gerilim altındaki kısımları yalıtılmış olacak,
bunların kablolarının makina üzerinde veya
yakınında bir yerde bir anahtarı bulunacak,
akım giriş uçları,
vida veya saplama ile iyice tespit edilecek ve
buralarda fişler kullanılmayacaktır.
Ancak, kumanda devresinde fişler kullanılacaktır.
EMO
MEVCUT
ELEKTRİK İÇ TESİSLERİ YÖNETMELİĞİ’NDE
ELEKTRİK TESİSLERİNDE DENETLEMELER
SERDAR PAKER
ELEKTRİK MÜHENDİSİ
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ MSci
a.13 - Yapı Elektrik Tesisleri :
Ev, ticarethane, büro vb. yerlerde yapılan ve toprağa karşı gerilimi 250 V'a kadar olan elektrik kuvveti
akım tesisleridir.
a.14 - Şebeke (Sistem) Tipleri :
TS 3994'e göre elektrik sistemleri (şebekeleri) sınıflandırılarak aşağıda açıklanan üç tipe ayrılmıştır.
-TN Sistemi :
TN Sistemi, şebeke topraklama noktasını toprağa doğrudan bağıl olduğu ve tesisatta gövdelerin koruma
iletkenleri ile şebeke topraklamasına bağlantılı olduğu sistemdir.
TN Sistemleri, koruma (PE) ve nötr (N) iletkenlerinin durumlarına göre üç şekilde uygulanabilir:
-TN-C Sistemi :
TN-C sisteminde koruma ve nötr iletkenleri birleştirilerek şebekenin tamamında ortak bir iletken (PEN)
olarak çekilir (Şekil 1-1)
-TN-S Sistemi :
TN-S sisteminde koruma ve nötr iletkenleri şebekenin tamamı boyunca ayrı ayrı çekilir (Şekil 1-2).
TN-C-S Sistemi :
TN-C-S sisteminde koruma ve nötr iletkenleri, şebekenin bir bölümünde ayrı ayrı, bir bölümünde de ortak
bir iletken olarak çekilir (Şekil 1-3).
TT Sistemi :
TT sistemi, şebeke topraklama noktasının toprağa doğrudan bağlı olduğu ve gövdelerin şebeke
topraklama elektrotlarından ayrı topraklama elektrotlarına bağlandığı sistemdir (Şekil 1-4).
IT Sistemi :
IT sistemi, şebeke topraklama noktasının toprağa bağlı olmadığı veya bir empedans (direnç veya
endüktans bobini) üzerinden bağlı olduğu ve gövdelerin ayrı veya direnç ya da endüktans bobinlerinin topraklama
elektrotlarına bağlı olduğu sistemdir.
IT sistemleri üç şekilde uygulanabilir :
-IT sisteminde gövde (koruma) ve empedans topraklama elektrotları ayrı ayrı tesis edilmiş olabilir (Şekil
1-5).
-IT sisteminde gövde ve empedans topraklama elektrotları ortak olabilir (Şekil 1-6).
-IT sistemi, bir sıfır bileşen endüktans bobini (nötr kompanzasyon bobini) üzerinden başka sistemlerden
(TN veya TT) beslenmiş olabilir (Şekil 1-7).
Açıklama :
TN, TT ve IT şeklindeki sınıflandırmada kullanılan sembollerin anlamları aşağıda açıklandığı gibidir :
Birinci harf : Şebeke (sistem) topraklama noktasının (üç fazlı sistemlerde topraklama noktası, genellikle
generatör veya güç transformatörünün nötr noktasıdır) toprağa göre durumunu belirtir:
T: Toprağa doğrudan (olabildiğince düşük empedansla) elektriksel bağlantı.
I :
Hiçbir toprak bağlantısı yok (gerilimli bölümler topraktan yalıtılmış) veya bir empedans üzerinde
toprakla bağlantı.
İkinci harf : Elektrik tesisatında gövdelerin toprağa göre durumunu belirtir.
T : Şebeke topraklama noktası ile herhangi bir bağlantının varlığı gözetilmeden toprağa doğrudan
(olabildiğince düşük empedansla) elektriksel bağlantı.
N : Şebeke topraklamasına doğrudan (olabildiğince düşük empedansla) elektriksel bağlantı.
ŞEKİL 1-1 TÜMÜNDE KORUMA VE NÖTR İŞLEVLERİNİN YÜKLENDİĞİ TEK İLETKEN
ÇEKİLMİŞ TN SİSTEMİ (TN-C)
ŞEKİL 1-2 NÖTR VE KORUMA İLETKENLERİ AYRI ÇEKİLMİŞ TN SİSTEMİ (TN-S)
ŞEKİL 1-3 BİR BÖLÜMÜNDE KORUMA VE NÖTR İŞLEVLERİNİN YÜKLENDİĞİ TEK İLETKEN ÇEKİLMİŞ TN SİSTEMİ
(TN-C-S)
ŞEKİL 1-4 TT SİSTEMİ
ŞEKİL 1-5 GÖVDE VE EMPEDANS TOPRAKLAMA ELEKTROTLARI AYRI TT SİSTEMİ
Madde 18 - SAYAÇ VE SİGORTALARIN BÜYÜKLÜĞÜ VE YERLERİNİN BELİRLENMESİ
KONUT YAPILARI İLE İLGİLİ
Sayaç, kofre ve besleme hattı koruma elemanlarının türü, büyüklüğü nereye konulacağı, besleme hattının
yapıya nereden gireceği proje onayı sırasında işletmece belirlenerek projeye işlenir. Konut dışı tesislerde (hastane, iş
merkezi, okul vb.) bunların yeri işletmenin onayı alınmak kaydıyla değiştirilebilir.
Yönetmelik değişikliğinin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren bir yıllık geçiş süresini müteakip, çok basit tarım
binaları, barakalar, basit köy evleri hariç yeni yapılardaki tesislere ait enerji ölçme sistemleri, Elektrik Tarifeleri
Yönetmeliği’ne uygun puant tarife özelliklerine sahip olmalıdır. (08.12.2000)
Çok basit tarım binaları, barakalar, basit köy evleri hariç yapı bağlantı kutusuna (ana buat veya kofre) yangın
koruma, sayaç kolon devrelerine ise hayat koruma eşikli, düzeneği ile birlikte termik manyetik şalter veya otomatik
sigorta (ayrı ayrı veya birlikte) konulmalı ve tüm koruma düzenleri arasında seçicilik sağlanmalıdır.
Yapıda tek sayaç varsa, kofre tesis edilemez.
Bu maddeye aykırı olarak yapılan tesise işletme kesinlikle elektrik vermez.
Madde 35 - KORUMA TOPRAKLAMASI
Koruma topraklamasının amacı, insanları ve hayvanları tehlikeli dokunma ve adım gerilimlerine karşı korumak
için gerilim altında olmayan iletken tesis bölümlerinde meydana gelebilecek yüksek dokunma gerilimini sürekli olarak
kalmasını önlemektir. Koruma topraklaması, anılan tesis bölümleri topraklayıcılara ya da topraklanmış bölümlere
bağlanarak yapılır.
b)Koruma topraklamasını uygulanmasında göz önünde bulundurulacak en önemli kurallar aşağıda
açıklanmıştır.
b.1 - Bir hata durumunda toprak teması akımı, devresini toprak üzerinden kaparsa (Şekil-7), korunacak olan işletme aracının koruma
topraklama direnci aşağıdaki şartı sağlamalıdır :
Burada 50 V izin verilen en büyük dokunma gerilimi, Ia ise şebeke tarafında işletme aracının önüne bağlanan
aşırı akım koruma aygıtının açma akımıdır. Koruma aygıtının anma akımı In ise Ia=k In'dir. Buradaki k katsayısı tesisin
biçimine ve kullanılan aygıta göre farklı değerler alır. En çok kullanılan k katsayıları çizelge - 1'de verilmiştir.
Çizelge 1- Aşırı akım koruma aygıtlarının açma akımlarının anma akımlarına oranını veren k katsayıları (Ia = k. Ia)
Aşırı akım
koruma aygıtı
K
Kullandığı yer
2,5
Kablo ve hava hattı şebekeleri
Eriyen telli sigorta
3,5
Hızlı kesen sigorta
Tüketici
Tesisleri
Yavaş kesen
sigorta
< 50 A
3,5
> 63 A
5
Kısa devre akımı ile Kablo ve hava hattı şebekeleri
açan koruma
anahtarı
Tüketici tesisleri
1.25 (1)
2,5
Hat koruma
anahtarı(2)
25 A ‘ e kadar
Kablo ve hava hattı şebekeleri
3.5
Tüketici tesisleri
(1) Burada Ia = 1,25 IA olup IA aygıt üzerinde ayarlanan açma akımıdır.
(2) Hat koruma anahtarı (anahtarlı otomatik sigorta, minyatür kesici ta da otomat)
olarak da adlandırılmaktadır
AS : Ana Sigorta
Ro : İşletme topraklaması
Rk : Koruma topraklaması
O : Orta iletken
P : Parafudr
Şekil 7- Toprak teması akımının devresini toprak üzerinden kapadığı koruma topraklaması biçimleri
b.2 - Yıldız noktası ya da işletme gereği topraklanmış faz iletkeni ve tüketici tesisinin koruma iletkeni su borusu
şebekesine (Şekil - 8) ya da yer altı kablo şebekesini koruyucu metal koruncağına bağlanmış ise, koruma
topraklama tesisi için aşağıdaki şartlar geçerlidir:
-Yıldız noktası ya da bir faz iletkeni topraklanan şebekelerde bir orta iletken (nötr iletkeni) ya da topraklanmış faz
iletkeni, olabildiğince çok yerde ana su borularına ya da ev bağlantılarında su borusu şebekesine bağlanmalıdır. Su
borusu yerine yer altı kablosunun metal koruncağı kullanılıyorsa, aynı şart bunun içinde geçerlidir.
-Şebeke hattı ile işletme ve koruma topraklamalarının dirençlerinden meydana gelen akım devresini toplam direnci
Ut/Ia değerinde büyük olmamalı.
Rd <
Ut
.
TN
Ia
olmamalıdır.
Burada Ut toprağa karşı gerilim, Ia ise topraklanmış işletme aracını şebekeye bağlayan aşırı akım koruma aygıtının
açma akımıdır.
b.3 - Evlerde, bürolarda, ticarethanelerde, işliklerde vb. iş yerlerinde kullanılan tüketici aygıtların ve makinelerin fiş
ve priz üzerinde taşınabilir bağlantılarının yapılmasında Şekil - 9'da gösterilen bağlantı şartları geçerlidir. Bu şekile
uygun olarak aygıtın ya da makinenin gövdesi, fiş ve priz üzerinden koruma topraklamasına bağlanmalıdır.
b.4 - Koruma iletkenlerini anma kesitleri en az çizelge - 2'de yazılı değerlere uygun olmalıdır.
b.1) Ayrıtma uygun olarak koruma topraklaması uygulanan şebeke ve tesislerde elektrik tüketim aygıtlarının
sıfırlanmasına izin verilmez.
b.5 - Tüketici tesislerinde orta iletken mekanik bakımdan korunmalı ve yalıtılmış olarak çekilmelidir.
SU BORUSU ŞEBEKESİ
a : Orta (nötr) iletkeni olan tesis
(TN-S)
b : Orta (nötr) iletkeni olmayan tesis
Şekil 8 – Toprak teması akımının devresini su borusu şebekesi üzerinden kapadığı koruma topraklaması biçimleri
a ….. Doğru bağlantılar
b ….. Yanlış bağlantı
O ….. Orta iletken (nötr iletkeni)
Rk….. Koruma topraklaması
Şekil 9 – Elektrik tüketicilerinin koruma topraklamasında fiş ve priz üzerinden taşınabilir bağlantılarının
Yapılması
b.6 - Hava hattı şebekelerinde el ile ulaşabilen uzaklıklar içindeki işletme topraklaması iletkenleri, mekanik
zorlamalar ve rasgele dokunmaya karşı korunmuş olmalıdır.
İşletme topraklaması iletkeninin ağaç direklerde ve yapılarda rastgele dokunmaya karşı korunması için 2.5 m
uzunluğunda bir tahta çıta ile kapatılması yeterlidir. Demir ve beton direklerde ise işletme topraklaması iletkenleri
yalıtılmış olarak çekilmelidir.
İşletme topraklaması iletkeni için çelik şerit kullanılırsa, en az 3 mm kalınlığında 100 mm2'lik bir kesit yeterlidir.
Çizelge – 2 Koruma iletkenlerinin anma kesitleri (en küçük kesitler).
Çıplak koruma iletkeninin kesiti
Yanlış koruma iletkeninin kesiti
Faz iletkeninin
Kesiti mm2
Yalıtılmış
iletkenler mm2
4 iletkenli 0.6/1
kV’ luk kablo mm2
Korunmuş iletken
mm2
Korunmamış I
iletken mm2
.
.
0.5
0.75
1
1.5
2.5
4
6
10
16
25
35
50
70
95
120
150
185
240
300
400
0.5
0.75
1
1.5
2.5
4
6
10
16
16
16
25
35
50
70
70
95
----
---1.5
2.5
4
6
10
16
16
16
25
35
50
70
70
95
120
150
185
---1.5
1.5
2.5
4
6
10
16
16
25
35
50
50
50
50
50
50
50
---4
4
4
4
6
10
16
16
25
35
50
150
50
50
50
50
50
viii) Topraklama barasını kesiti, hiç olmazsa en büyük sigorta ile ya da otomatik anahtarla korunan işletme
aracının koruma iletkeninin kesitine eşit olmalıdır.
ix) Koruma topraklamasının etkinliği, tesis işletmeye sokulmadan önce VI-A.4 bölümündeki kurallara göre
denetlenmelidir.
Madde 39 - HATA AKIMI KORUMA BAĞLAMASI
a)Bu sistemin kullanılmasının amacı, gerilim altında olmayan iletken tesis bölümlerinde meydana gelebilecek
olan yüksek dokunma gerilimlerinin tesiste sürekli olarak kalmasını, böyle bir durumun ortaya çıkması durumunda akan
ve belirli bir değeri aşan arıza akımının, tüm faz iletkenlerini ve varsa orta iletkeninin devresini 0.2 s içinde açması ile
önlemektir.
Hata akımı koruma anahtarı ile korunan tüm aygıtlar anahtarın açma akımı sistemin topraklayıcısı üzerinde
geçtiğinde bu aygıtlar yüksek bir dokunma gerilimi almayacak biçimde topraklanmalıdır (Şekil-17).
Şekil – 17 Hata akımı koruma bağlaması
b)Bu sistemin uygulanmasında, aşağıdaki şartlar yerine getirilmelidir :
b.1 - Bu sistemle korunan işletme araçlarının Rt topraklama direnci için
bağlantısı geçerlidir. Burada Ihn hata akımı koruma anahtarının anma hata (açma) akımıdır.
b.2 - Tüketim araçlarını hareketli kordonlar üzerinden bağlanmasında Madde 32.b.2-v'deki hükümler uygulanır
(Şekil-9 ve 12'ye de bk).
b.3 - Topraklamalar 44. Ve 45 maddelere uygun olarak yapılmalıdır.
b.4 - Hata akımı koruma sistemini etkinliği, tesisin işletmeye alınmasından önce denetlenmelidir.
c)Koruma iletkenli tesislerde, ek bir önlem olarak başta banyo gibi tehlikenin daha çok olduğu yerlerdeki priz
devreleri olmak üzere, iç tesislerde hata akımı koruma düzeninin kullanılması tavsiye edilir.
Açıklama : Hata akımı koruma düzeni bulunmayan tesislerde korumanın etkinliğini arttırmak için, ana ve
dağıtım tablolarında koruma topraklaması ve sıfır iletkeni baraları, gerektiğinde kolaylıkla ayrılabilecek şekilde birbirine
elektriksel olarak bağlanmalıdır.
VI- A.4 DENEYLER VE DENETIMLER
Madde 46 - GERİLİMLİ BÖLÜMLERE DOLAYLI OLARAK DOKUNMAYA KARŞI KULLANILACAK
KORUMA DÜZENLERİNİN DENETLENMESİ
a) Bir tesis işletmeye açılmadan önce yapımcısı tarafından çeşitli tesis bölümleri ve işletme yerlerinde yapılması
istenilen, dolaylı dokunmaya karşı koruma düzenlerini uygulandığı belirlenmelidir. Uygulanan koruma düzenlerinde
bunların 31. - 40 maddelerdeki ilgili hükümlere uyup uymadığı denetlenmelidir.
b) Denetimler göz ve elle denetlemeyi, denetlemeleri ve ölçmeleri kapsar. Denetimlerin Çizelge - 7'ye göre
yapılması genellikle yeterlidir.
b.1 Göz ve elle denetleme
Tüm tesis bölümleri, koruma düzenlerini yönetmeliğe uygun olarak yapılmaları bakımından esaslı biçimde
gözden geçirilmelidir.
i)Koruma iletkenli koruma düzenlerinde :
- Koruma iletkenler topraklama iletkenleri ve potansiyel dengeleme iletkenlerini en az istenilen kesitte
olmalarına,
- Yukarıda anılan iletkenlerin en iyi biçimde çekilmesi ve güvenilecek biçimde bağlanmasına,
- Koruma iletkenleri ve bunların bağlantı noktalarının doğru olarak işaretlenmesine,
- Koruma iletkenlerini gerilimli bölümlere bağlanmamasına,
- Koruma iletkenleri ile orta iletkenlerin birbirine karıştırılmamasına,
- Prizlerdeki koruyucu kontakların düzenli olmasına,
- Sıfır iletkenlerinin devresinde aşırı akım koruma aygıtlarını ya da anahtarların bulunmamasına ve bu
iletkenlerin devrelerini yanlız olarak açılıp kapatılmamasına,
- Hata gerilimi koruma anahtarları, hata akımı koruma anahtarları, yalıtkanlık gözetme aygıtları gibi koruma
düzenlerini doğru olarak seçilmesine,
dikkat edilmelidir.
ii) Koruma iletkeni bulunmayan koruma düzenlerinde :
- Küçük gerilim ve koruyucu ayırma uygulana tesislerde güç kaynakları, iletkenler ve öteki işletme araçlarını
doğru seçilmesine,
- Küçük gerilim uygulanan tesislerde yalnızca aynı tesisdeki daha büyük gerilimler için kullanılamayan prizlerin
tesis edilmesine,
- Koruyucu ayırma uygulana tesislerde, her tüketim aracı için bunun üzerine tesis edilen bir priz kullanılmasına,
-Koruyucu yalıtmanın, iletken bölümler nedeniyle ya da bozulma ve zedelenme sonucunda etkisiz
kalmamasına.
- Üzerinde durulan yerin yalıtımının doğru olarak yapılmasına,
dikkat edilmelidir.
b.2 - Deneme
Deneme, yalıtkanlık gözetleme aygıtlarına ve hata gerilimi ile hata akımı koruma anahtarlarına ait denetim
düzenlerinin çalıştırılmasını kapsar.
b.3 - Ölçme
i) Ölçmelerle, koruma tedbirlerini etkinliğine karar verebilecek değerler elde edilmelidir.
ii) Ölçmeler hiçbir şekilde kazalara ve yangınlara neden olmamalıdır. Bunu sağlamak için uygun ölçme aygıtları
kullanılmalı ve gerekli koruma tedbirleri alınmalıdır.
iii) Ölçmelerin teknik ve ekonomik bakımdan istenilen biçimde yapılamadığı özel durumlarda, örneğin
topraklama tesislerinin geniş ve iletken tesislerini büyük olması durumuna (b.3.i)'e göre elde edilen değerlerin
korunduğu başka bir biçimde örneğin hesaplanarak ya da bir şebeke modeli yardımı ile gösterilmelidir.
No
1
2
3
4
5
6
A Koruma İletkenli Koruma Düzenleri
Koruma İletkenli Koruma Düzenlerinin
Tümünde
Koruma topraklaması
b.1-Toprak teması akımının, devresini
topraktan tamamlaması
b.2-Toprak teması akımının, devresini
metal su borusu şebekesi üzerinden
tamamlaması.
Sıfırlama
Koruma Hat Sistemi
Denetim Konusu
Koruma iletkeninin gözle ve elle
denetlenmesi
Koruma iletkenleri ile faz iletkenleri birbiriyle
karıştırılmaması
Koruma iletkenleri ile orta iletkenlerin
birbiriyle karıştırılmaması
Koruma iletkeninin sürekli olarak omik
değeri düşük bir direnç üzerinden
bağlanması
Koruma topraklaması direnci:
Rt 50V/Ia
Burada Ia aşırı akım koruma aygıtı üzerinde
ayarlanan açma akımıdır.
İletken devresinin direnci
Rt (Ut /Ia)=(Ut/k.In)
Burada Ut : Topraklama gerilimi
Ia:Açma akımı
In:Anma Akımı
k: Ia/In
Faz iletkenleri ile sıfır iletkenleri yada özel
koruma iletkenleri arasındaki kısa devre
akımı IkIa = k.In
Madde30.a.2-i’ye göre yapılan sıfırlamada
işletme topraklamalarını (R05ohm)
topraklama dirençleri
Denetim için şebekeden ayrılmış olan orta
iletkenin toprağa temas etmemesi.
Koruma hat sisteminin tümünün direnci
Rkh20 ohm (gezici elektrik üretim tesisinde:
Rkh100 ohm)
Yalıtkanlık gözetleme aygıtının denenmesi
(Madde37.c.3’e bak)
Korunacak aygıtlar ve bağlanacak iletken
çelik yapı bölümlerinin tümünün koruma
iletkenleri üzerinden düşük bir omik bir
dirençle bağlanması
Şebekede toprak teması olduğunda
yalıtkanlık gözetleme aygıtının çalışmaya
başlaması
Hata Gerilimi Koruma Bağlaması
Deney düzeyi ile deneme yapılması
Hata Akımı Koruma Bağlaması
Yapay hata ile açmada hata geriliminin
Uh50 V yada 24 V olduğunun gösterilmesi
Deney düzeni ile deneme yapılması
Hata akımı koruma anahtarından sonraki
orta iletkende toprak teması olmaması
Yapay hata ile açmada hata geriliminin
Uh50 V yada 24 V ya da
Topraklama direncinin
Rt50 V yada 24 V/ Ihn olduğunun
gösterilmesi
Denetim Yönetimi ve Aygıtları
Madde 40.b.i’ye göre toprağa
karşı gerilimin ölçülmesi,
Faz denetimi
Yalıtkanlık direncinin
ölçülmesi,
Direnç ölçme yöntemi
Topraklama direncinin
ölçülmesi (TS 3166’ya bakınız)
Devre direncinin ölçülmesi
(Normal olarak en elverişsiz
yerlerde ölçülmesi yeterlidir.
Diğer yerlerde Çizelge-1’in 1
numaralı sırasının son
paragrafındaki bağlantının
doğrulanması yeterlidir.)
Devre direncinin ölçülmesi
(b.2’deki gibi)
Topraklama direncinin
ölçülmesi(TS 3166’ya bakınız)
47. Maddeye göre yalıtkanlık
direncinin ölçülmesi
Topraklama direncinin
ölçülmesi
Deney düzeninin çalıştırılması
Direnç ölçme yöntemi
Şebekede bir faz iletkeni ile
koruma iletkeni arasındaki
direnç aracılığı ile bir yapay
hata oluşturulması
Deney düzeninin çalıştırılması
(TS 3166’ya bakınız)
Hata geriliminin ölçülmesi
Deney düzeninin çalıştırılması
(TS 3166’ya bakınız)
48. Maddeye göre yalıtkanlı
direncinin ölçülmesi
Hata geriliminin ölçülmesi
Topraklama direncinin
ölçülmesi
No
1
2
B Koruma iletkeni olmayan koruma
düzenleri
Koruma iletkeni olmayan koruma
düzenlerinin tümü
Küçük gerilim
Denetim konusu
Denetim yöntemi ve aygıtlar
Gözle ve elle denetleme
b.I.i’ye göre
Gerilimin 42V olup olmadığını anlamak için
ölçme yapılması
Akım devresinde toprak temasının olup
olmadığını anlamak için ölçme yapılması
Gerilimin ölçülmesi
Akım devresinin daha yüksek gerilimli
tesisleri yalıtkan olarak bağlanıp
bağlanmadığını anlamak için ölçme
yapılması
3
4
Koruyucu Ayırma
Koruyu Yalıtma
Üzerinde Durulan Yerin Yalıtılması
Sekonder gerilimin 250 V ya da 330V olup
olmadığını anlamak için ölçme yapılması
Sekonder devrede toprak teması olup
olmadığını anlamak için ölçme yapılması
47. Maddeye göre toprağa
karşı yalıtkanlık direncinin
ölçülmesi (Deney gerilimi en
az 250 V)
47. Maddeye göre daha
yüksek gerilimli tesislere karşı
yalıtkanlık direncinin ölçülmesi
(Deney gerilimi daha tesisisin
anma gerilimine uygun olacak
)
47. Maddeye göre toprağa
karşı yalıtkanlık direncinin
ölçülmesi
Yapımcı tarafından ölçmeye ait denetim
yapılmaz
Yalıtkanlık direncinin ölçülmesi
48. Maddeye göre
yalıtkanlığın ölçülmesi
Madde 64 - YANGIN TEHLİKESİ OLAN YERLER
a) Yalıtkanlık hatası nedeniyle çıkan yangınların önlenmesi
a.1 - Yalıtılmış iletkenlerle ya da kablolarla tesis edilen sabit hatlarda bir kısa devre ve toprak teması
noktasındaki aşırı ısınma sonucunda çıkacak yangınların önlemek için (ii) ya da (iii) ayrıtlarında yazılı tedbirlerden birisi
alınmalıdır.
Açıklama : İletken ve kablolar yangın tehlikesi olan yerlerden geçirilirse ya da bu yerlerdeki yanabilen dış
duvarlar üzerine döşenirse bu tedbirler alınmalıdır.
i) Kısa devre ve toprak teması sonucunda yangın çıkmasını önleyen koruma düzenlerinin kullanılması
i.1 - Aşırı akım koruma aygıtları ile kısa devre sonucunda yangın çıkmasını önlenmesi:
İletken ve kabloların kesitleri, akım devresinin sonunda meydana gelecek bir ya da iki kutuplu bir tam kısa
devrede en yakın aşırı akım koruma aygıtlarından I = k, I aşma akımı geçebilecek büyüklükte seçilmelidir.
Burada k, çizelge-1'de verilen katsayıyı I aşırı akım koruma aygıtının anma akımını, I hesaplana ya da ölçülen
en küçük kısa devre akımına (aşma akımını) göstermektedir.
i.2 - İletkenlerin döşenme biçimiyle ya da hata akımı koruma anahtarı kullanarak toprak teması sonucunda
yangın çıkmasını önlenmesi
Bu durumda,
- Dış yalıtkan kılıfları PVC gibi alevlenmeyen plastik gereçlerden yapılan iletkenler kablolar ya da
- Hata akımı anma değeri en fazla 0,5 A olan hata akımı koruma anahtarları ile denetlenen yalıtkan dış kılıfları
bulunmayan metal kılıflı ya da kablolar.
kullanılmalıdır.
Metal kılıfların topraklanması gerekmez.
ii) Hata gerilimi ya da hata akımı koruma bağlaması düzeni ile yalıtkanlığın denetlenmesi
Yalıtılmış iletken ve kabloların ortak kılıfları içerisinde ayrı bir denetim iletkeni kullanılmalıdır Bu iletken :
Nemli yer iletkenlerinden ayrı bir damar
- Plastik kılıflı bir kablolardan eşmerkezli siper iletkeni.
- Bu plastik boru içinden yalıtkan iletkenlerle birlikte geçirilen çıplak bir iletken olabilir.
Bu durumda hata akım koruma anahtarlarının anma hata akımı en çok 1 A olabilir.
iii) Güvenlik açıklığı :
Bir damarlı iletkenler ve kablolar birbirlerinden ve toprağa temas eden iletken bölümlerden ayrılmış olarak
döşenmelidir.
Bu amaçla örneğin :
- Bir damarlı nemli yer iletkenleri, borular
- Bir plastik boru içinde I NV iletkeni
kullanılabilir.
a.2 - Sıfırlama uygulanması durumunda, yangın tehlikesi olan yerin dışındaki son dağıtım tablosunda
başlayarak bu yerde korunması gereken aygıtlara kadar koruma iletkeni olarak ayrı bir iletken çekilmelidir.
a.3 - Sıfırlamanın 10 mm2'nin altındaki bakır iletkenlerle yapılması durumunda dağıtım tablolarının orta iletken,
baralarından örneğin ayırma klemensleri kullanılarak orta iletkenlerin toprağa karşı yalıtkanlık dirençlerinin bu iletkenler
sökülmeden ölçülmesini sağlayan tedbirler alınmalıdır.
a.4 - Konutlardaki ayrı garajlarda ya da yakıt yağı ile çalışan ısıtma tesislerinde kullanılan 10 mm2 ve bunun
üstündeki bakır iletkenler için a.2 ve a.3 tedbirlerinin alınması gerekmez.
a.5 - Çelik yapılar, metal borular gibi dokunulabilen büyük iletken yapı bölümleri birbirlerine ve örneğin dağıtım
tablolarında koruma iletkenlerine bağlanmalıdır.
EŞPOTANSİYEL
b) İletkenler ve kablolar
b.1 - İletkenler açık olarak örneğin izolatörler üzerine çekilemez. İplik fabrikalarında olduğu gibi fazla yanıcı
maddelerin tehlikeli olabilecek kadar toplanma imkanı olmayan yerlerdeki seri iletkenleri bunun dışındadır.
b.2 - Bükülebilen iletkenleri en azından lastik kılıflı kordon ya da benzeri iletken olmalıdır.
c) Tesis gereçleri
c.1 - Toz ve lifli maddeler nedeniyle yanma tehlikesi gösteren yerlerdeki tesis anahtarları, fiş-priz düzenleri,
kutular (buatlar) ve benzeri tesis gereçleri kapalı ya da en azından su damlalarına karşı korunmuş tipte olmalıdır.
c.2 - Fiş ve prizlerin gövdeleri yalıtkan maddeden yapılmış olmalıdır. Tehlikeli yerlerdeki duvar prizleri, mekanik
darbelere karşı korunmuş olmalıdır.
d) Bağlama tesisleri, transformatörler ve elektrik makineleri
d.1 - Bağlama tesisleri tablolar, bağlama aygıtları, aşırı akım koruma aygıtları, yol vericiler, transformatörler
vb. aygıtlar yarı kapalı tipte ve toz ya da lifli maddeler nedeniyle yanma tehlikesi gösteren yerlerde kullanılanlar ise
tamamen kapalı tipte olmalıdır.
Baraların kapalı tipte olması yeterlidir.
d.2 - Elektrik makineleri yarı kapalı tipte olmalıdır. Toz ve lifli maddeler nedeniyle yanma tehlikesi gösteren
yerlerde kullanılan makinelerin klemens kutuları ise tamamen kapalı tipte olmalıdır.
d.3 - Otomatik olarak uzaktan kumanda ile çalışan ya da sürekli olarak denetim altında bulundurulmayan
motorlar, motor koruma anahtarları ya da buna eşdeğer düzenlerle korunmalıdır.
e) Aydınlatma aygıtları
e.1 - Aydınlatma aygıtlarının gövdeleri zor tutuşan gereçlerden yapılmış olmalıdır.
e.2 - Toz ve lifli maddeler nedeniyle yanma tehlikesi gösteren yerlerde kullanılacak aydınlatma aygıtları
tamamen kapalı tipte olmalıdır.
e.3 - Mekanik darbeye açık olan yerlerdeki lambalar ve aydınlatma aygıtı bölümleri dayanımı yeterli koruyucu
kafes ve camlarla korunmalıdır. Koruma düzenleri sonradan eklenerek duylara takılamaz.
f) Isıtma aygıtları
f.1 - Yanıcı maddelerin yakınında kullanılan ısıtma aygıtlarında, ısıtma iletkenlerinin bu maddelere dokunmasını
önleyici düzenler bulunmalıdır.
f.2 - ısıtma aygıtları en azından ateşe dayanıklı altlıklar üzerine tespit edilmelidir.
f.3 - Elektrikli ısıtma aygıtları ve dirençlerin gerilim altında bulunan bölümleri rastgele dokunmaya karşı bir
koruncak ile korunmuş olmalı ve bu koruncağın sıcaklığı işletme sırasında hiçbir yerde 115 dereceyi geçmemelidir.
TS 622 1990
BİNANIN TABİİ BİLEŞENLERİ
SERDAR PAKER
ELEKTRİK MÜHENDİSİ
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ MSci
TS 622 1990
TS 622 1990
ELEKTRİK TESİSATI DENETLEME I
11/05/2013
serdar.paker@emo.org.tr
1/97
SUNUM ÖZETİ





TEMEL PRENSİPLER IEC 60364
BİR İLETKEN: TOPRAK
BESLEMENİN OTOMATİK
KESİLMESİ
AŞIRI GERLİMLER
ELEKTRİK ÇARPMASININ
İNSAN VÜCÜDUNA ETKİLERİ
2/97
1.BÖLÜM
TEMEL PRENSİPLER
IEC 60364
3/97
Elektrik tesisatında doğabilecek hasar ve tehlikeler, ‐Elektrik çarpma akımları, ‐Yanmaya, yangına ve diğer hasar verici etkilere sebep olan aşırı
sıcaklıklar,
‐Elektrikle tahrik edilen donanımın mekanik hareketi sonucu oluşan kazalar, ‐Patlama,
‐Diğer.
4/97
-Elektrik çarpma akımlarından korunma,
Akımın insan vücudu üzerinden geçmesinin engellenmesi,
ile koruma
Akımın insan vücudu üzerinden geçmesine izin verilmesi ancak
büyüklüğünün veya süresinin sınırlandırılması,
ile koruma
5/97
-
Elektrik çarpma akımlarından korunma,
Akımın insan vücudu üzerinden geçmesinin engellenmesi,
ile koruma
•
•
•
•
Gerilim altındaki bölümlerin yalıtılması,
Mahfaza,
Engel,
El ulaşma uzaklığı dışına yerleştirme,
ile koruma
6/97
-Elektrik çarpma akımlarından korunma,
Akımın insan vücudu üzerinden geçmesine izin verilmesi ancak
büyüklüğünün veya süresinin sınırlandırılması,
ile koruma
•Vücut üzerinden geçebilecek akımın, çarpma akımından daha
yüksek olması durumunda, çarpma oluşturmayacak kadar kısa bir
sürede kesilmesi,
•Vücut üzerinden geçebilecek akımın, çarpma akımından daha
düşük bir değerde kesilmesi,
7/97
‐Elektrik çarpma akımlarından korunma,
•Normal şartlarda koruma
•Hata durumunda koruma
8/97
‐Elektrik çarpma akımlarından korunma,
•Normal şartlarda koruma
Tesisatın normal çalışmasında tesisatın gerilim altında bulunan (canlı) bölümlerine dokunmayla doğabilecek tehlikelere karşı mümkün olduğunca korunacaktır. DOĞRUDAN DOKUNMAYA KARŞI KORUMA
9/97
‐Elektrik çarpma akımlarından korunma,
• Normal şartlarda koruma
(DOĞRUDAN DOKUNMAYA KARŞI KORUMA)
1. Akımın insan vücudu üzerinden geçmesinin engellenmesi, 2. İlave koruma olarak vücut üzerinden geçebilecek akımın, çarpma akımından daha düşük bir değerde kesilmesi,
10/97
‐Elektrik çarpma akımlarından korunma,
•Hata durumunda koruma
Bir hata esnasında açıktaki iletken bölüme dokunmaktan doğabilecek tehlikelere karşı korunmuş olacaktır.
DOLAYLI DOKUNMAYA KARŞI KORUMA
11/97
‐Elektrik çarpma akımlarından korunma,
• Hata durumunda koruma
(DOLAYLI DOKUNMAYA KARŞI KORUMA)
1. Akımın insan vücudu üzerinden geçmesinin engellenmesi, 2. Vücut üzerinden geçebilecek akımın, çarpma akımından daha düşük bir değerde kesilmesi,
3. Vücut üzerinden geçebilecek akımın, çarpma akımından daha yüksek olması durumunda, çarpma oluşturmayacak kadar kısa bir sürede kesilmesi,
Dolaylı dokunmaya karşı koruma ile bağlantılı olarak, potansiyel dengeleme yönteminin uygulanması, güvenlik için önemli prensiplerden biridir.
12/97
‐Yanmaya, yangına ve diğer hasar verici etkilere sebep olan aşırı
sıcaklıklar,
(Isıl etkilere karşı korunma,)
Elektrik tesisatı, yüksek sıcaklık veya elektrik arkı nedeniyle kolayca yanabilen malzemelerin tutuşma tehlikesi mümkün olduğunca azaltılacak şekilde düzenlenmiş olacaktır. Ek olarak, elektrik donanımının normal çalışma sırasında, insanları
veya diğer canlıları yakma tehlikesi mümkün olduğunca azaltılacaktır.
13/97
‐Yanmaya, yangına ve diğer hasar verici etkilere sebep olan aşırı
sıcaklıklar,
(Isıl etkilere karşı korunma,)
Elektrik donanımına çok yakın konumda bulunmak zorunda olan kişiler, sabit donanım ve sabit malzemeler, elektrik donanımı
tarafından yayılan ısı veya ısıl ışınımdan kaynaklanan zararlı
etkilerin, özellikle (i)Malzemelerin alevlenme, tutuşma veya zamanla bozulması,
(ii)Yanma tehlikesi,
(iii)Tesis edilen donanımın güvenlik fonksiyonlarının zayıflaması,
sonuçlarına karşı korunmuş olacaktır.
Elektrik donanımı, gerekli tedbirler alınmaksızın yangın tehlikesi oluşturacak malzemeler ile birlikte bulundurulmayacaktır.
14/97
‐Elektrikle tahrik edilen donanımın mekanik hareketi sonucu oluşan kazalar,
Bu gibi kazaların elektrikli acil durum anahtarlaması veya böyle donanımların elektriksel olmayan bölümlerinin mekanik bakımları için elektriksel anahtarlama ile engellenmesi öngörülür.
15/97
Patlama
Yangın veya patlama tehlikesine hassas çevrelerdeki donanım, tehlikeleri olabildiğince engelleyecek şekilde tesis edilecek veya korunacak ve diğer özel önlemler alınacaktır.
16/97
Diğer
Aşırı akıma,
Aşırı gerilime,
Düşük gerilime,
Elektrik tesisatından veya elektrikli cihaz ve makinalardan kaynaklanacak tehlikelere karşı koruma yapılacaktır.
17/97
DOĞRUDAN DOKUNMAYA KARŞI KORUMA
(Normal Çalışma)
18/97
Elektrik Çarpması
Doğrudan dokunma
Normal Durumda
19/97
Doğrudan dokunma
Normal Durumda
Ztr
Rhat
Ih
Uo=230V
~
Ri 2000
RB
Rtoprak
Rz 4000
20/97
DOĞRUDAN DOKUNMAYA KARŞI KORUMA
Normal şartlarda koruma
Tesisatın normal çalışmasında tesisatın gerilim altında bulunan
(canlı) bölümlerine dokunmayla doğabilecek tehlikelere karşı
koruma.
1. Akımın insan vücudu üzerinden geçmesinin engellenmesi,
•
•
•
•
Gerilim altındaki bölümlerin yalıtılması,
Mahfaza,
Engel,
El ulaşma uzaklığı dışına yerleştirme,
2. İlave koruma olarak vücut üzerinden geçebilecek akımın, çarpma
akımından daha düşük bir değerde kesilmesi,
21/97
1. Akımın insan vücudu üzerinden geçmesinin engellenmesi,
• Gerilim altındaki (canlı) bölümlerin yalıtılması,
Bu önlem temel yalıtımla ilgilidir ve gerilim altındaki (canlı)
bölümlere dokunmayı önleme amaçlıdır.
Gerilim altındaki bölümler elektriksel, mekanik, ısıl ve
kimyasal zorlamalara karşı koyabilecek bir yalıtkan ile
kaplanacaktır.
Boya, cila, vernik benzer ürünlerin normal işletmede
doğrudan dokunmaya karşı koruma için yeterli bir yalıtım
sağlamaz.
22/97
1. Akımın insan vücudu üzerinden geçmesinin engellenmesi,
• Mahfaza,
Bu önlem, gerilim altındaki (canlı) bölüme dokunmayı önlemek
veya uyarmak amaçlıdır.
Gerilim altındaki (canlı) bölümler; parçaların değiştirilmesine
müsaade edecek ve en azından IP2X veya IPXXB koruma seviyesini
sağlayacak mahfazalar içinde veya korkulukların arkasında
olmalıdır.
İnsanların istemeden(rastlantısal olarak) gerilim altındaki (canlı)
bölümlere dokunması önlenmelidir.
İnsanların gerilim altında bulunan bölüme herhangi bir boşluktan
dokunabilmesinin önlenmesi ve bu bölüme kesinlikle
dokunulmaması gerektiğinin farkında olması sağlanmalıdır.
23/97
1. Akımın insan vücudu üzerinden geçmesinin engellenmesi,
• Mahfaza,
Mahfazanın açılması veya korkuluğun kaldırılması veya mahfazanın
bir parçasının kaldırılması gerektiğinde aşağıdakilerden en az biri
sağlanacaktır.
(i)Mahfaza ve korkuluğun kaldırılması veya açılması sadece anahtar
veya alet ile mümkün olacaktır.
(ii)Korkuluk ya da mahfazanın kaldırılması veya açılması
beslemenin kesilmesi ile mümkün olacaktır.
(iii)Gerilim altında bulunan bölüme dokunmayı önlemek için bir ara
korkuluk kullanılması durumunda, böyle bir korkuluk en azından
IP2X veya IPXXB koruma seviyesini sağlayacak ve bir anahtar veya
alet yardımıyla kaldırılacaktır.
24/97
1. Akımın insan vücudu üzerinden geçmesinin engellenmesi,
• Engel,
Bu önlem, gerilim altındaki bölümle rastlantısal olan dokunmayı,
engellerle dikkat çekerek önleme amaçlıdır.
Ancak kasıtlı hareketleri engellemez.
Bu uygulama sadece yetkili kişilerin veya bu kişiler
denetimindeki, yardımcı elemanların erişebileceği bölgede sınırlı
olacaktır.
Engel kasıtsız bir şekilde kaldırılmayı önleyecek emniyette
olmalıdır, fakat bir anahtar veya araç kullanılmadan
kaldırılabilmelidir.
25/97
1. Akımın insan vücudu üzerinden geçmesinin engellenmesi,
• El ulaşma uzaklığı dışına yerleştirme,
Bu önlem, sadece yetkili kişilerin veya bu kişilerin denetimindeki
yardımcı elemanların erişebileceği her bir bölgeyle sınırlı olacaktır. Çıplak ve gerilim altında bulunan bir bölüm, el ulaşma uzaklığı
sınırları içinde bulunmayacaktır.
(i)Açıktaki iletken bölümlere,
(ii)Yabancı iletken bölümlere,
(iii)Herhangi bir devrenin çıplak gerilim altındaki bölümüne,
2,5m’den daha yakın olmayacaktır.
Yatay bir alanda gerilimli bir donanıma ulaşma IP 2X veya IP XXB
koruma seviyesinden daha az koruma sağlayan bir engel ile
önlenmişse (Küpeşte, kafes, ekran) el ulaşma uzaklığı bu engelden
itibaren ölçülecektir.
26/97
2. İlave koruma olarak vücut üzerinden geçebilecek akımın,
çarpma akımından daha düşük bir değerde kesilmesi,
Artık akım cihazları ile yapılan ilave koruma
1-Artık akım anahtarı tek başına doğrudan dokunmaya karşı
koruma için kullanılamaz.
2-Aşağıdaki maddelerde belirtilen koruma önlemlerinden bir tanesi
uygulanmışsa,
•Gerilim altındaki bölümlerin yalıtılması,
•Mahfaza,
•Engel,
•El ulaşma uzaklığı dışına yerleştirme,
30mA ve 5.IΔn için 40ms açma zamanı olan Artık akım anahtarı
(RCD) ile elektrik çarpmasına karşı tehlikenin azaltıldığı anlamına
gelir.
27/97
DOLAYLI DOKUNMAYA KARŞI KORUMA
(Hata Durumunda)
28/97
Elektrik Çarpması
Dolaylı dokunma
Hata Durumunda
29/97
Dolaylı dokunma
Hata Durumunda
Ztr
Rhat
Ih
Uo=230V
Ia
~
Ri 2000
RA
RB
Rz 4000
Rtoprak
RA//(Ri+Rz)
50V=RA.Ia
30/97
DOLAYLI DOKUNMAYA KARŞI KORUMA
•Hata durumunda koruma
Bir hata esnasında açıktaki iletken bölüme dokunmaktan doğabilecek tehlikelere karşı korunmuş olacaktır.
31/97
DOLAYLI DOKUNMAYA KARŞI KORUMA
• Hata durumunda koruma
(DOLAYLI DOKUNMAYA KARŞI KORUMA)
1. Akımın insan vücudu üzerinden geçmesinin engellenmesi, 2. Vücut üzerinden geçebilecek akımın, çarpma akımından daha düşük bir değerde kesilmesi,
3. Vücut üzerinden geçebilecek akımın, çarpma akımından daha yüksek olması durumunda, çarpma oluşturmayacak kadar kısa bir sürede kesilmesi,
Dolaylı dokunmaya karşı koruma ile bağlantılı olarak, potansiyel dengeleme yönteminin uygulanması, güvenlik için önemli prensiplerden biridir.
32/97
DOLAYLI DOKUNMAYA KARŞI KORUMA
İzin verilen en büyük dokunma gerilimi: 50V
Nemli ve harici yerler için: 25V
33/97
DOLAYLI DOKUNMAYA KARŞI KORUMA
Dolaylı dokunmaya karşı koruma için, aşağıdaki temel önlemlerden bir tanesi kullanılacaktır.
• Topraklanmış potansiyel dengeleme ve besleme kaynağının otomatik olarak kesilmesi ile koruma, • Sınıf II donanım veya eşdeğer yalıtım ile koruma,
• İletken olmayan bölgeler ile koruma, (özel durum)
• Toprak bağlantısı olmayan potansiyel dengeleme ile koruma, (özel durum)
• Elektriksel ayırma ile koruma,
34/97
DOLAYLI DOKUNMAYA KARŞI KORUMA
•Topraklanmış potansiyel dengeleme ve besleme kaynağının otomatik olarak kesilmesi ile koruma, • Topraklanmış potansiyel dengeleme,
Aynı anda erişilebilen iletken bölümler arasındaki tehlikenin doğabileceği büyüklük ve sürede gerilim oluşumunu önleme amaçlıdır. Elektrik çarpması riskinin yüksek olduğu tesisat ve bölgelerde, aşağıdaki gibi ek önlemlere ihtiyaç duyulabilir :
• Beslemenin, beyan artık faaliyet akımı (In) 30 mA'i aşmayan bir artık akım anahtarı vasıtasıyla otomatik kesilmesi,
• Tamamlayıcı potansiyel dengeleme kullanılması,
• Maksimum hata ayırma süresinin kısaltılması.
35/97
DOLAYLI DOKUNMAYA KARŞI KORUMA
•Topraklanmış potansiyel dengeleme ve besleme kaynağının otomatik olarak kesilmesi ile koruma, • Topraklanmış potansiyel dengeleme,
Binanın aşağıda belirtilen açıktaki iletken bölümleri, tesisatın ana topraklama ucuna, ana potansiyel dengeleme barasına (i) Su boruları,
(ii) Gaz tesisat boruları,
(iii) Diğer şebeke boru ve kanalları,
(iv) Merkezi ısıtma ve klima sistemleri,
(v) Binanın açıktaki metal bölümleri,
(vi) Yıldırımdan koruma sistemi.
36/97
POTANSİYEL DENGELEME
L1 L2 L3 N PE
Y.G.Hücreleri
Anten
ANA PANO
Kalorifer boruları
Gaz boruları
Banyo,duş
İletişim Tes.
Bina demir
donatısı
Su boruları
Yıldırımlık
Diğer metal
aksam
Ana potansiyel dengeleme barası
Temel topraklaması 30x3.5 mm.
37/97
DOLAYLI DOKUNMAYA KARŞI KORUMA
•Topraklanmış potansiyel dengeleme ve besleme kaynağının otomatik olarak kesilmesi ile koruma, • Besleme kaynağının otomatik olarak kesilmesi ile koruma,
Bu önlem, kullanımdaki sistem topraklama tipi gereksinimlerine göre uygulanacaktır.
TN sistemler
TT sistemler
IT sistemler
38/97
DOLAYLI DOKUNMAYA KARŞI KORUMA
•Topraklanmış potansiyel dengeleme ve besleme kaynağının otomatik olarak kesilmesi ile koruma, İlk harf trafonun sıfır noktasının toprakla bağlantı durumuna işaret etmektedir.
T Toprağa bağlı,
I Topraktan yalıtılmış.
N
TT, TN, IT
39/97
DOLAYLI DOKUNMAYA KARŞI KORUMA
•Topraklanmış potansiyel dengeleme ve besleme kaynağının otomatik olarak kesilmesi ile koruma, İkinci harf ise cihazların toprağa bağlantı durumunu göstermektedir.
T Toprağa bağlı
N sıfır hattına bağlı
PE
N
TT, TN, IT
40/97
DOLAYLI DOKUNMAYA KARŞI KORUMA
•Topraklanmış potansiyel dengeleme ve besleme kaynağının otomatik olarak kesilmesi ile koruma, TN sistemin ise yine üç adet alt grubu meydana gelmektedir. TN‐C, TN‐S, TN‐C‐S
S: Ayrık (separated)
C: birleştirilmiş (combined)
PE
PEN
PE
41/97
DOLAYLI DOKUNMAYA KARŞI KORUMA
•Sınıf II donanım veya eşdeğer yalıtım ile koruma,
Bu gibi cihazların dış iletken bölümlerinin gerilim altında kalabilecek iletken kısımlarla temas etme imkanı ek yalıtım ve yapısal tedbirlerle ortadan kaldırılmıştır.
Faz
M
Nötr
Yalıtkan Malzemeden kılıf
Yalıtkan mil
Metal
Yalıtılmış iletken
42/97
DOLAYLI DOKUNMAYA KARŞI KORUMA
•Elektriksel ayırma ile koruma,
220/220 V
220/220 V.
43/97
DOĞRUDAN VE DOLAYLI DOKUNMAYA
KARŞI BİRLİKTE KORUMA
44/97
DOĞRUDAN VE DOLAYLI DOKUNMAYA KARŞI BİRLİKTE KORUMA Doğrudan ve dolaylı dokunmaya karşı birlikte koruma için “ELV”
(extra low voltage), ekstra alçak gerilim sistemleri kullanılmalıdır. Ekstra alçak gerilim seviyesi olarak 50V (volt) gerilim seviyesinin altındaki 12V, 24V vs. gerilimler kullanılır. Enerji boşalmasının sınırlandırılması ile koruma (elektrikli çit cihazları ve benzerleri) da bu kapsamda değerlendirilir. 45/97
DOĞRUDAN VE DOLAYLI DOKUNMAYA KARŞI BİRLİKTE KORUMA L1
L2
L3
N
PE
GTR
GTR
Sınıf II Cihaz
SELV devre
PELV devre
FELV devre
GTR: Güvenlikli yalıtım transformatörü veya eşdeğer kaynak
Safety Extra Low Voltage
Protection by Extra Low Voltage
Functional Extra Low Voltage 46/97
Elektrik Çarpması
Doğrudan dokunma
Normal Durumda
Dolaylı dokunma
Hata Durumunda
Doğrudan ve dolaylı dokunmaya karşı
birlikte korunma
SELV
47/97
-Elektrik çarpma akımları,
NORMAL DURUMDA
Doğrudan dokunmaya karşı koruma
Akımın insan vücudu
üzerinden geçmesinin
engellenmesi,
ile koruma
Gerilim altındaki bölümlerin yalıtılması,
Mahfaza,
Engel,
El ulaşma uzaklığı dışına yerleştirme,
İlave koruma :
Akımın insan vücudu üzerinden
geçmesine
izin verilmesi ancak büyüklüğünün
30mA ile sınırlandırılması
48/97
-Elektrik çarpma akımları,
HATA DURUMUNDA
Dolaylı Dokunmaya Karşı Koruma
Akımın insan vücudu
üzerinden geçmesinin
engellenmesi.
Akımın insan vücudu
üzerinden geçmesine
izin verilmesi ancak
Büyüklüğünün ve Süresinin
Sınırlandırılması,
ile koruma
Topraklama,
Potansiyel dengeleme,
Dokunma gerilimi,
50V>Ia.Ra
49/97
50V=Ia.Ra
50V=5A.10ohm
0,3V=30mA.10ohm
3V=300mA.10ohm
TT
IT
TN
TN-C
TN-S
TN-CS
48V=80A.0,6ohm
5x16A=80A
Topraklanmış potansiyel
dengeleme ve besleme
kaynağının otomatik olarak
kesilmesi ile koruma,
Sınıf II donanım veya eşdeğer
yalıtım ile koruma,
İletken olmayan bölgeler ile
koruma, (özel durum)
Toprak bağlantısı olmayan
potansiyel dengeleme ile
koruma, (özel durum)
Elektriksel ayırma ile
koruma,
50/97
DOĞRUDAN VE DOLAYLI DOKUNMAYA KARŞI BİRLİKTE KORUMA L1
L2
L3
N
PE
Safety Extra Low Voltage
GTR
Sınıf II Cihaz
SELV devre
51/97
2.BÖLÜM
BİR İLETKEN: TOPRAK
52/97
TOPRAĞIN İLETKENLİĞİ
R=.l /A
TOPRAK
•Nem ve tuzluluk direnci etkiler.
•Verimli toprak……50.m
•Dolgu kumlu toprak…3000.m
53/97
TOPRAĞIN İLETKENLİĞİ
Toprak özdirencleri
Toprak cinsi
Toprak özdirenci E (ohm.m)
Bataklık
Çamur,kil,humus
Kum
Çakıl
Hava etkisi ile dağılmış taş
Kumtaşı
Granit
Buzultaşı
5-40
20-200
200-2500
2000-3000
çoğunlukla <1000
2000-3000
>50000
>30000
Çimento (saf)
1xÇimento+3xKum
50
50-300
Değişik derinliklerdeki tabakaların farklı özdirençleri, toprak özdirencini
etkiler.
54/97
TOPRAĞIN İLETKENLİĞİ
•Madde 6-a)
Toprak özdirencini düşürmek için, kimyasal maddelerin
kullanılması önerilmez.
55/97
TOPRAĞIN İLETKENLİĞİ
Wenner Medotu:
TS.4363 de metod açıklanmıştır.
A
V
e
a
a
a
e≤a
/3
a > 20 m. e  a / 20 olmak üzere E = 2..a.R şeklinde bulunur.
R (ohm) ölçülen direnç; E (ohm.m) a ve e (m) cinsindendir.
56/97
TOPRAĞIN İLETKENLİĞİ
Topraklama
Tanım: Elektrikli işletme araçlarının metal kısımlarının bir iletkenle toprakla
birleştirilmesidir.
Toprakla bağlantı çeşitli şekillerdeki topraklayıcılarla (toprak elektrotları)
yapılır.
57/97
TOPRAKLAMA ELEKTRODU
Çubuk topraklayıcı (Derin topraklayıcı)
Yaklaşık hesap:
Başka elektrot varsa
RE = E / L
>2L
L
L
Toprak
d
d
58/97
TOPRAKLAMA ELEKTRODU
Diğer elektrot tipleri için geçiş direnci hesapları
b m adet
Gözlü topraklayıcı
D = (axb/)1/2
a
L = a.n + b.m
n
adet
RE = E / 2D + E / L
D
RE : Topraklama direnci
D : Gözlü topraklayıcının eşdeğer daire alan çapı
E : Özgül toprak direnci
L
: Topraklayıcı toplam iletken uzunluğu
59/97
TEMEL TOPRAKLAMA
Dilatasyonlarda
esnek bağlantı
Pot.D.B.
Bağlantı filizi
Yıldırımlık
bağlantı filizi
Temel topraklama 30x3.5 mm
Boyutlar büyük ise 20x20 m. gözler yapılmalıdır.
60/97
TEMEL TOPRAKLAMA Temel topraklama hesabı örneği
6m.x 8 m. boyutunda bir binada temel topraklayıcının yayılma direncini
hesaplayalım. Toprak özgül direnci 150 ohm.m olarak verilmiştir.
Topraklayıcıya eşdeğer dairenin çapı ,
D=(4.a.b/)1/2 =(4.6.8/)1/2 = 7,8 m
RA  2.rE / 3D
RA=2. 150 / 3. 7,8 =12,8 ohm.
61/97
BİR İLETKEN: TOPRAK Z
In
Ia
U
~
Ih
62/97
BİR İLETKEN: TOPRAK Z
In
Ia
U
~
Ih= 230V / (Ra + Rb + Z)
Ih> Ia
Ih
Ra
Rb
63/97
ÖLÇMELER
Yayılma direncinin ölçülmesi
Rb
A
V
meger
20 m
>40 m
64/97
ÖLÇMELER
Arıza çevrim empedansının ölçülmesi
ZF
Zs = ZPEN + ZF
In
U
~
Ia
Toprak çevrim
empedansı
Zs
ZPEN
65/97
ÖLÇMELER
Arıza çevrim empedansının ölçülmesi
Zs = Ra + Rb + Zt
ZF
In
U
Ia
~
Zs
Toprak çevrim
empedansı
Ra
Rb
66/97
Topraklamada kullanılan önemli tanımlar
L
N
PE
Koruma topraklaması:PROTECTION EARTH
EB
Potansiyel dengelemesi:EQUPOTANTION BONDING
SEB
Bina demir
donatısı
Pano Gövdeleri
67/97
KORUMA İLETKENİ KESİT SEÇİMİ
SF =Faz iletkeni kesiti(mm2)
SPE=Koruma iletkeni kesiti(mm2)
SF < 16mm2
35mm2> SF > 16mm2
SF >35mm2
SPE= SF
SPE= 16mm2
SPE= SF /2
68/97
KORUMA İLETKENİ KESİT SEÇİMİ
SF =Faz iletkeni kesiti(mm2) SPE=Koruma
iletkeni kesiti(mm2)
Ana eşpotansiyel bara ile topraklayıcı arasındaki iletken
Mekanik olarak korunmamış
SPE=16mm2 Bakır
16mm2 galvaniz demir
Korozyona karşı korunmamış
SPE=25mm2 Bakır
50mm2 galvaniz demir
69/97
POTANSİYEL DENGELEME İLETKENİ
KESİT SEÇİMİ
Potansiyel dengeleme iletkenlerinin kesitleri
Ana potansiyel
dengeleme
Normal
Tamamlayıcı potansiyel dengeleme
0,5 x Tesisin en büyük İki gövde arasında 1 x En küçük ilelken kesiti
koruma iletkeninin kesiti Bir gövde veya
0,5 x Koruma iletkenlerinin
yabancı iletken
kesiti
bölümler arasında
Enaz
6 mm2 Cu
Mekanik olarak
korunmuş
Mekanik olarak
korunmamış
2
Yapılabilecek 25 mm Cu veya eşdeğer
sınırlama
iletkenlikte
Cu 2,5 mm2 veya Al *)
Cu 4 mm2 veya Al*)
-
*) Alüminyum iletkenli hatların korumasız olarak döşenmesi durumunda, mümkün olan
korozyon ve düşük mekanik dayanımından dolayı iletken kopma olasılığı yüksektir.
70/97
POTANSİYEL DENGELEME İLETKENİ
Üç fazlı tüketici
2x2.5+2.5
6 mm2 Cu
Priz
4x10
10 mm2
PD 6 mm2
Cu
L1
L2
L3
N
PE
Potansiyel dengeleme
barası
10 mm2 Cu
Pot.Dengeleme
TT- tipi
şebekede
yok
TN-
25 mm2
Cu
6 mm2 Cu
TT- 10 mm2 Cu
L1 L2 L3 PEN
71/97
3.BÖLÜM
BESLEMENİN OTOMATİK KESİLMESİ
72/97
BESLEMENİN OTOMATİK KESİLMESİ
Devrenin kesilmesi, sigortalar, otomatik anahtarlar, artık akım anahtarları gibi hata
akımı ile faaliyete geçen devre elemanları ile sağlanır.
O halde devrenin bir hata halinde otomatik olarak kesilebilmesi için hata akımının
olabildiğince yüksek olması gerekir.
Çevrimdeki akımın büyütülmesi için çevrim direncinin
küçültülmesi gerekir.
U=I.Z
U sabit 230V
I=230/Z
Z küçüldükçe I büyür.
73/97
BESLEMENİN OTOMATİK KESİLMESİ
Ia=5In
Ia=10In
Ia=15In
B
C
D
16A otomat C ise Ia=160A
B ise Ia=80A
RCD
I=Ia=30mA
74/97
BESLEMENİN OTOMATİK KESİLMESİ
In=16A B sigorta
1,2In=19A için
açma 20 dakika
Idn=300mA
2,5Idn=750mA için
açma 0,1 saniye
75/97
BESLEMENİN OTOMATİK KESİLMESİ
Artık akım anahtarı çalışma prensibi
Faz
Nötr
I+I
30 mA
Diğer yükler
I
i
Normal şartlarda UE<50 V
Tehlikenin yüksek olduğu yerlerde UE<25 V
30 mA’lik anahtar için RA max. =1666 ohm
M
I=0

Hata yok
i=0
RA
Hata hali I>0
i>0
UE=RA. 
Islak mahalleri olan yerler için RA max = 800 ohm
tavsiye edilir.
76/97
BESLEMENİN OTOMATİK KESİLMESİ
ZF
In
Ia
U
~
Tüketici
Ib
ZPEN
KORUMA YOK
YANİ GÖVDE DEVREDE DEĞİL
DOKUNANLA DEVREYE GİRER
ÇEVRİM
1-HATA DURUMUNDA DEVRENİN AÇILMASI İÇİN
HATA AKIMI ÇEVRİMİNİN OLUŞTURULMASI VE
AKIMIN YETERİNCE BÜYÜTÜLMESİ GEREKİR.
2-BUNUN İÇİN DE ÇEVRİMDEKİ EMPEDANSIN
YETERİNCE KÜÇÜK OLMASI GEREKİR.
77/97
BESLEMENİN OTOMATİK KESİLMESİ
KORUMA VAR
Zs < 230V / Ia
YANİ GÖVDE DEVREDE
Z
HIZLA SİGORTA AÇAR
In
Ia
U
~
Ih
TN SİSTEMLERDE DÖNÜŞ
İLETKEN ÜZERİNDEN
78/97
BESLEMENİN OTOMATİK KESİLMESİ
GÜVENLİK ŞARTI:
Z
Zs < 230V / Ia
In
Ia
U
~
KORUMA VAR
YANİ GÖVDE DEVREDE
HIZLA SİGORTA AÇAR
Ih
TN SİSTEMLERDE DÖNÜŞ
İLETKEN ÜZERİNDEN
TN S
79/97
BESLEMENİN OTOMATİK KESİLMESİ
Z
GÜVENLİK ŞARTI:
InRA < 50V / Ia
Ia
U
~
KORUMA VAR
YANİ GÖVDE DEVREDE
AMA DİRENÇ BÜYÜK
SİGORTA AÇMAYABİLİR
Ih
TT SİSTEMLERDE DÖNÜŞ
TOPRAK ÜZERİNDEN
80/97
BESLEMENİN OTOMATİK KESİLMESİ
KORUMA VAR
GÜVENLİK ŞARTI:
Z
FAZ –FAZ 220V
FAZ –FAZ 380V
YANİ KAYNAK İZOLE
ÇEVRİM YOK
IT SİSTEMLERDE ÇEVRİM YOK
RA < 50V / Id
In
Ia
81/97
NÖTR GERİLİMİ
(nötr-toprak gerilimi)
3~ N
L1
L2
L3
N
I=nötr akımı
5A
V
25A 15A
R=.l /A
V=I.R
In=0
In=0
82/97
NÖTR GERİLİMİ
(nötr-toprak gerilimi)
3~ N
L1
L2
L3
N
I=10A
Anötr=4mm2
5A
V
25A 15A
20m
R=.l /A
R=0,1 
U=10A.0,1
U= 1V
In=0
In=0
83/97
4.BÖLÜM
AŞIRI GERLİMLER
84/97
YILDIRIMDAN KORUMA
DIŞ KORUMA VE İÇ KORUMA
TS EN 62305-1,2,3,4
85/97
DIŞ KORUMA
A

ht
B
A
B
OC
ht
α
O
C
Yakalama çubuğunun ucu,
Referans düzlem,
Koruma alanının yarıçapı,
Yakalama çubuğunun referans düzlemden yüksekliği,
Çizelge-1’deki koruma seviyesine uygun koruma açısı.
Şekil –10 Tek bir nokta tarafından oluşturulan konik koruma bölgesi, örneğin Çizelge1’e uygun koruyucu açı yöntemine göre tasarlanmış yakalama ucu çubuğunun A ucu
86/97
DIŞ KORUMA
Kafes genişliği
Koruma
h (m)
20
30
45
60
(o)
(o)
(o)
(o)
(m)
seviyesi
R(m)




I
20
25
*
*
*
5
II
30
35
25
*
*
10
III
45
45
35
25
*
10
IV
60
55
45
35
25
20
* Bu durumlarda sadece yuvarlanan küre ve kafes yöntemi uygulanır.
Koruma d üzeyi
Yıld ırım parametresi
I
II
III - IV
Akımın tep e d eğ eri
I (kA)
20 0
1 50
100
Toplam elek trik yükü
Qtop (C)
30 0
2 25
150
Darbe elektrik yükü
Qdarbe (C)
10 0
75
50
Özgü l enerji
W/R (k J/ )
1000 0
5 600
2500
Ortalama dik lik
d i/dt %30-90(k A/s)
20 0
1 50
100
87/97
DIŞ KORUMA
 Koruma açısı
α
a
α
b
α
Referans
düzlemi
Not : Şekil-17.a ve Şekil-17.b’eki tüm yapı yakalama çubuklarının koruma konileri
içinde kalmalıdır.
Şekil-17 Koruyucu açı yöntemine göre yakalama çubukları ile ayrılmamış YKS’nin
yakalama ucu tasarımına örnek
88/97
DIŞ KORUMA
α
1
s
3
l
2
4
1
1
2
3
4
l

s
2
Yakalama ucu direği,
Korunan yapı,
Referans düzlem,
Referans düzlemde korunan alan,
d güvelik açıklığına karşı düşen uzunluk,
Koruma açısı,
Madde 7-b’ye göre ayırma açıklığı
Not : Yakalama ucu direği yapının tamamı direğin koruma konisi içinde kalacak
şekilde tasarlanmalı ve yapılmalıdır.
Şekil-15 Bir adet yakalama ucu direği kullanan yapılar için ayrılmış dış YKS
89/97
PARAFUDR
Trafolarda parafudrların bağlanması (Yanlış uygulama)
Uy
Iy
Uy=RF.Iy+UFN
RE
RF
90/97
PARAFUDR
Trafolarda parafudrların bağlanması (Doğru uygulama)
Uy
Iy
Uy=UFN
RE
91/97
İÇ KORUMA
Yıldırım potansiyel dengeleme barası
İniş iletkeni
Enerji
Su burusu
Z
Gaz
Katodik koruma
Temel topraklama
Şekil 35: Binaya giren boruların yıldırıma karşı potansiyel dengelemesi ve parafudr tesisi92/97
İÇ KORUMA
AG Parafudrlar
B Sınıfı, Tip 1, Sınıf I
C Sınıfı, Tip 2, Sınıf II
D Sınıfı, Tip 3, Sınıf III
Kombine Parafudrlar
B+C Sınıfı, Tip 1+2, Sınıf I+II
93/97
İÇ KORUMA
Paratoner bulunan tüm binalarda aşırı gerilim koruma cihazları tesis
edilecektir.
Aşırı gerilim
kategorisi
IV
Darbegerilim
seviyesi kV 6
B
III
II
I
4
2.5
1.5
C
D
I Yüksekseviyekorumaisteyencihazlar
II Sabit tesisatabağlanancihazlar
III Sabit tesisat cihazları
94/97
İÇ KORUMA
95/97
5.BÖLÜM
ELEKTRİK ÇARPMASININ İNSAN
VÜCÜDUNA ETKİLERİ
96/97
Elektrik Çarpmasının İnsan Vücudu Üzerindeki Etkileri;
Ölüm olayları görülür.
Ventriküler fibrilasyon
olasalığı artar.
Tehlikeli fizyolojik ağır
etkiler, yanıklar ve nefes
almada zorluklar görülür.
1A
RCD 300 mA
80 m A
30 m A
260 mA‘de
yangın tehlikesi
oluşur
RCD 30 mA
RCD 10 mA
Genellikle zararlı bir fizyolojik etki
yoktur. Kaslarda kramp görülür.
10 mA
Genellikle bir tepki yoktur
0,5 mA
97/97
Elektrik Çarpmasının İnsan Vücudu Üzerindeki Etkileri;
AC-4-1:Ventriküler fibrilasyon
olasalığı <%5
AC-4-2:Ventriküler
fibrilasyon olasalığı %50
Başlangıç
akımı
Açma akımı
ms
100 00
a
5 000
Akımın akış süresi
C2
C3
AC-4-3:Ventriküler
fibrilasyon olasalığı
>%50
RCD
30 mA
2 000
1 000
500
C1
b
AC-2
AC-1
AC-3
Tehlikeli
fizyolojik
etkiler, ağır
yanıklar ve
ölüm olayları
görülür
AC-4
200
100
50
20
10
0,1 0 ,2
0,5
1
2
5
10
20
50 1 00 2 00
500 1000 2000
5000 10000
mA
Vücut akımı
Genellikle bir tepki
yoktur
Genellikle
zararlı bir
fizyolojik etki
yoktur
Organik bir hasar olmaz. Geçici kalp
kasılmaları, kaslarda kramp, nefes almada
zorluklar görülür
98/97
Elektrik Çarpmasının İnsan Vücudu Üzerindeki Etkileri;
Bölge No Bölge sınırları
0,5 mA’e kadar
AC-1
a doğrusu
0,5 mA
AC-2
b doğrusuna kadar
Fizyolojik etkiler
Genellikle bir tepki yoktur.
Genellikle zararlı bir fizyolojik etki yoktur.
Genellikle organik bir hasar beklenmez. Akım akış süresinin 2 s’den daha uzun
olmasıyla kaslarda kramp kasılmaları ve nefes almada zorluklar görülür. Akımın
b*) doğrusu
AC-3
büyüklüğü ve süresinin artmasıyla ventriküler fibrilasyon hariç, atriyel fibrilasyon ve
c1 eğrisine kadar
geçici kalp kasılmaları gibi kalpte, kalp atışlarının iletiminde ve biçiminde bozulmalar
görülür.
AC-3 bölgesindeki etkilere ek olarak kalpte ve nefes alıp vermede akımın büyüklüğü ve
AC-4
c1 eğrisinden sonra
süresinin artmasıyla tehlikeli fizyolojik etkiler ve ağır yanıklar meydana gelebilir.
AC-4.1
c1 - c2
Ventriküler fibrilasyon olasılığı yaklaşık % 5’e kadar yükselir.
AC-4.2
c2 - c3
Ventriküler fibrilasyon olasılığı yaklaşık % 50’ye kadardır.
AC-4.3
c3 eğrisinden sonra Ventriküler fibrilasyon olasılığı %50’nin üzerindedir.
*)
10 ms’nin altındaki akım akış süreleri için b doğrusundaki vücut akımı için olan sınır 200 mA’lik bir değerde olduğu
kabul edilir.
99/97
Elektrik Çarpmasının İnsan Vücudu Üzerindeki Etkileri;
Elektrik çarpmasına bağlı olarak gelişen ani ölümün birincil nedeni solunum‐ kalp durmasıdır. Elektrik çarpmasından hemen sonra, solunum veya dolaşımdan biri yada her ikisi birden durabilir. 100/97
Elektrik Çarpmasının İnsan Vücudu Üzerindeki Etkileri;
Solunum durmasının nedenleri • Beyinden geçen elektrik akımının, beyin sapındaki solunum merkezi çalışmasını baskılaması
• Elektrik akımına maruz kalma sırasında, diyafram ve göğüs duvarı
kasları gibi solunum kaslarının sürekli kasılı durumda kalması, • Elektrik çarpması sonlandıktan sonra da dakikalarca devam edebilen solunum kasları felcine ikincil olarak görülebilir. 101/97
Elektrik Çarpmasının İnsan Vücudu Üzerindeki Etkileri;
Elektrik çarpmasına bağlı yaralanmalardan en sık görüleni elektrik yanıklarıdır. Elektrik akımının hücre zarı ile damarların düz kaslar üzerindeki direkt etkisine bağlı olarak gelişirler. Burada asıl hasar akımın deriye giriş ve çıkışlarında değil akımın izlediği yol üzerindeki iç organlar ve kaslarda oluşan yanıklardır. 102/97
Elektrik Çarpmasının İnsan Vücudu Üzerindeki Etkileri;
Elektrik akımına bağlı olarak gelişen kas hasarı, ani potasyum yükselmesine ve akut böbrek yetmezliğine neden olabilir. Karaciğer enzimlerinde ani yükselme, böbrek fonksiyonlarında ani bozulma veya mide barsak sistemde kanamalar şeklinde çeşitli iç
organ yaralanmaları da görülebilir. Ayrıca gözlerde katarakt, kornea hasarı, göz içi damarların hasarı, geçici veya kalıcı görme kayıpları olabilir.
Kulaklarda ise kıkırdak doku hasarı, kulak zarı yırtılması ve geçici veya kalıcı duyma kayıpları da olabilir. 103/97
Elektrik Çarpmasında İlk yardım;
1 ‐ Ortamın güvenli hale getirilmesi: Olay yerine ilk gelen kişiler için öncelik, daha fazla kişinin akım ile temas etmesine engel olacak tedbirleri alarak çevre güvenliğini sağlamak olmalıdır. Elektrik akımı kesilmeli, bu yapılamıyorsa elektrik ile kazazedenin teması yalıtkan bir cisim kullanılarak kesilmelidir. Yüksek gerilim nedeniyle meydana gelen kazalarda resmi yetkililerden elektrik akımının kesildiğini, izole edildiğini öğrenmeden kazazedeye yaklaşılmamalıdır. En az 18‐20 metrelik bir güvenlik mesafesi aşılmamalı ve çevredekiler de yaklaştırılmamalıdır. Bu husus, özellikle tren ve tramvay elektrik hatlarındaki hasarlarda hayati önem taşır.
• Yaralanmalar için Acil yardım (112) • Elektrik akımının kesilmesi için Elektrik Arıza (186) • Kurtarma yapılması gerekiyorsa İtfaiye (110) Hemen aranmalıdır.
104/97
Elektrik Çarpmasında İlk yardım;
2 ‐ Kazazedenin hayati fonksiyonlarının değerlendirilmesi ve kalp‐
solunumun yeniden canlandırılması: Akımından uzaklaştırılmış kazazedenin öncelikle bilinç durumu değerlendirilir, vücudunu sıkan kemer, kravat vb çıkarılır veya gevşetilir. Bilinç kapalı ise ağız içi kontrol edilir. Kazazedenin ağzında takma diş, yabancı cisim varsa çıkarılmalıdır. Daha sonra solunumu kontrol edilip, durmuş ise derhal suni solunuma başlanmalıdır, ardından dolaşım kontrolü yapılmalıdır, kalp durmuş ise en kısa sürede dış kalp masajına başlanmalıdır (NOT: Bu müdahalelerin uygulamalı ilkyardım eğitimi almamış kişiler tarafından yapılması
sakıncalıdır). Solunum ve dolaşımı var şuuru kapalı ise sabit yan yatış
pozisyonu verilmelidir. 3 ‐ Düşmelere bağlı yaralanmalarda yapılacak ilkyardım:
Muhtemel bir kafa veya boyun yaralanması varsa, omuriliğin korunması
için hastanın hareket ettirilmemesi için azami gayret gösterilmelidir. 105/97
SUNUM ÖZETİ





TEMEL PRENSİPLER IEC 60364
BİR İLETKEN: TOPRAK
BESLEMENİN OTOMATİK
KESİLMESİ
AŞIRI GERLİMLER
ELEKTRİK ÇARPMASININ
İNSAN VÜCÜDUNA ETKİLERİ
106/97
Yararlanılan kaynaklar
1- Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği
T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı
Ankara 2001
2- Elektrik Tesislerinde Topraklama
Prof.Dr.Mustafa Bayram İ.T.Ü.Kütüphanesi
3- Elektrik Tesislerinde Aşırı Gerilimler ve bunlara karşı Koruma
Prof.Dr.Mustafa Bayram
4- Elektrik Tesislerinde Kısadevre ve Topraklama
Y.Müh. Nihat Taylan
5- DEHN + SÖHNE Sugre protection
6- Switchgear Manual 10 th Ed.
ABB
7- Elektrik Tesislerinde Dolaylı Dokunmaya Karşı Koruma ve Topraklama
Elektrik Y. Mühendisi İsa İlisu
107/97