Tam Metin

Gözden Geçirme Makalesi / Review Article
291
Doi: 10.4274/npa.y6990
Epilepsinin Gelişimsel Süreçte Travma ve Psikojenik Nöbet ile İlişkisi
Epilepsy, Psychogenic Seizure, Trauma in the Developmental Process
Behiye ALYANAK
İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi, Çocuk Ruh Sağlığı Anabilim Dalı, İstanbul, Türkiye
ÖZET
Epilepsi nöbeti, ani ortaya çıkması, işlevselliği bozması, kazalara ve yaralanmalara
neden olabilmesi ve ölüm korkusu yaşanması nedeniyle travmatize edici olabilmektedir.
Epileptik nöbetlerin kendisi travmatize edici olabildiği gibi, özellikle geçirilen kafa travması
sonrasında da epilepsi ortaya çıkabilmektedir. Çocuklukta başlayan epilepsinin şiddeti ve
süresi arttıkça gelişimi bozucu etkisi ortaya çıkmaktadır. Epileptik olgularda yıllar içinde
konversif (psikojenik) nöbetler de tabloya eklenebilmektedir. Psikojenik nöbeti olan
olguların yaklaşık yarısında psikolojik travma ile ilişkili olarak ortaya çıkan dissosiyatif
bozukluk eştanısı görülmektedir. Genel olarak kronik hastalığı olan çocuklarda hastalıkla
ilişkili travmatik etki ile dissosiyatif bozukluk oluştuğu bilinmektedir. Dissosiyatif bozuklukta
konversiyon bozukluğu ve konversif bayılmalara da sık rastlanmaktadır. Bir kronik hastalık
olan epilepside travma sonrası stres bozukluğu (TSSB), dissosiyatif bozukluk ve psikojenik
nöbet eştanısı sık olarak görülmektedir. Bu nedenle epilepsi olgularını ele alırken travmatik
etki ve ilişkili dissosiyatif bozukluk boyutu psikiyatrik yaklaşımda yer almalıdır. (Nö­rop­si­ki­
yat­ri Ar­fli­vi 2013; 50: 291-294)
Anah­tar ke­li­me­ler: Epilepsi, travma, travma sonrası stres bozukluğu, dissosiyatif bozukluk,
gelişim
Çıkar çatışması: Yazarlar bu makale ile ilgili olarak herhangi bir çıkar çatışması
bildirmemişlerdir.
Giriş
Epilepsi, herhangi bir anda ortaya çıkması, tekrarlayan
nöbetlerle işlevselliği bozması, kazalara ve yaralanmalara neden
olabilmesi, ölüm korkusunun yaşanması nedeniyle travmatize
edici olabilmektedir. Epilepside travmatik deneyimle ilişkili travma
sonrası stres bozukluğu (TSSB) ve dissosiyatif bozukluk ile ilişkili
araştırmalar kısıtlıdır.
Kronik hastalık, sık hastane yatışları ve ağrılı işlemleri ile travma
oluşturarak dissosiyatif bozukluğa yol açmaktadır (1). Epileptik
nöbetler geçirmenin kendisi travmatize edici olabildiği gibi, fiziksel
kafa travması sonrasında da epilepsi ortaya çıkabilmektedir. Erken
ABS­TRACT
An epileptic seizure, can cause trauma for its sudden emergence, leading to functional
impairment, accidents and injuries, and fear of death. The seizure can be traumatizing
itself, besides, an head trauma that may occur during the seizure can also cause epilepsy.
As the severity and duration of epilepsy increases, disturbances in development and
traumatic effects occur. Conversion (psychogenic) seizures may be added over the
years in epileptic patients. The comorbidity of trauma-related dissociative disorder
and psychogenic seizures is observed in approximately half of the cases. Dissociative
disorders are known to occur in children with chronic diseases due to the traumatic
effect of the disease. Conversion disorder and psychogenic seizures are frequently
seen in dissociative disorders. Posttraumatic stress disorder, dissociative disorders, and
psychogenic seizures are often comorbid diagnoses in epilepsy. For this reason, when
studying epilepsy, traumatic effect and associated dissociative disorder dimension of
epilepsy should be kept in mind in the psychiatric approach. (Arc­hi­ves of Neu­ropsy­chi­atry
2013; 50: 291-294)
Key words: Epilepsy, trauma, posttraumatic stress disorder, dissociative disorder,
development
Conflict of interest: The authors reported no conflict of interest related to this article.
çocukluk döneminde yaşanan kafa travması %10 olguda epilepsiye
neden olmaktadır. Erken çocuklukta tekrarlayan minör serebral
travma, hafif travmatik kapalı kafa travması TSSB ve dissosiyatif
bozukluk riskini arttırmaktadır (2,3).
Travma ile ilişkili olarak ortaya çıkan dissosiyatif bozuklukta
konversiyon bozukluğu ve konversif bayılmalara da sık
rastlanmaktadır. Tekrarlayan nöbetlerle seyreden epilepside yapılan
epidemiyolojik ve klinik temelli çalışmalar davranışsal sorunların
görülme riskinin yüksek olduğunu ortaya konmuştur.
Epilepsi hastalarında psikiyatrik hastalık eştanısı %2160 arasında bildirilmektedir (4). Çocuk ve ergenlerle yapılan
çalışmalarda en sık bildirilen tanı depresyondur; %23-36 olguda
Bu çalışma, III. İstanbul Üniversitesi Epilepsi Uygulama ve Araştırma Merkezi (EPİMER) çalıştayında 21.12.2012 tarihinde panel sunumu olarak derlenmiştir.
Ya­z›fl­ma Ad­re­si/Cor­res­pon­den­ce Ad­dress
Dr. Behiye Alyanak, İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi, Çocuk Ruh Sağlığı Anabilim Dalı, İstanbul, Türkiye
Gsm: +90 537 263 19 70 E-posta: behiyealyanak@hotmail.com Ge­liş ta­ri­hi/ Re­cei­ved: 26.12.2012 Ka­bul ta­ri­hi/Ac­cep­ted: 05.01.2013
© Nö­rop­si­ki­yat­ri Ar­şi­vi Der­gi­si, Ga­le­nos Ya­yı­ne­vi ta­ra­f›n­dan ba­s›l­m›fl­t›r. / © Arc­hi­ves of Neu­ropsy­chi­atry, pub­lis­hed by Ga­le­nos Pub­lis­hing.
292
Behiye Alyanak
Epilepsinin Gelişimsel Süreçte Travma ve Psikojenik Nöbet ile İlişkisi
bildirilmektedir. Bazı çalışmalarda nöbet tipi ile depresyon arasında
ilişki bulunmazken (5,6) bazı çalışmalarda özellikle kompleks
parsiyel nöbetlerle giden temporal lob epilepsisi ve hatta genetik
kökenli juvenil miyoklonik epilepside depresif belirtilere sık
rastlandığı bildirilmektedir (7,8,9,10).
Caplan ve arkadaşları, kompleks parsiyel ve generalize nöbet
tipleri arasında psikopatolojiyi Çocukluk Davranış Değerlendirme
Ölçeği ile araştırmış; parsiyel nöbeti olanları %63’ünde, generalize
nöbet geçirenlerin %55’inde klinik düzeyde psikopatoloji bulmuştur.
Yıkıcı davranışlar %25, kaygı ve duygusal bozukluk %13 olarak
bulunmuştur (11). Thome-Souza ve arkadaşları, IQ düzeyi 70’in
altında olan 55 olguyu yapılandırılmış klinik görüşme ile incelemiş,
%70,5’inde psikiyatrik bozukluk saptamıştır. En fazla, depresyon
(%36,4), daha sonra ise dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu
(DEHB) (%29,1) tanısı konmuştur (12).
Epilepsi süresi arttıkça depresyon riski artmakta (13,12) ve
çocuklara göre ergenlerde daha fazla depresyon görülmektedir
(7, 12). Roeder ve arkadaşları özellikle depresif belirtileri nedeniyle
psikiyatri kliniğine yönlendirilen olguların ancak 1/3’ünün psikiyatrik
tedavi aldığını saptamıştır (14). Benzer bir şekilde kliniğimizde yapılan
bir çalışmada epilepsi olgularının %30’unun psikiyatri kliniklerine
başvuruda bulunduğu ve genel olarak olguların %48’inin psikiyatrik
tanı aldığı bulunmuştur (15). Ertekin ve arkadaşları temporal lob
epilepsili 29 yetişkin olguda obsesif kompulsif bozukluk başta olmak
üzere %48’inde psikiyatrik tanı bulmuştur (16).
Anksiyete bozuklukları yaşam kalitesini düşüren en önemli
psikiyatrik bozukluk kümesidir (17). Sosyal ortamda nöbet
geçireceğinden kaygılanmak, sosyal fobi; evden ya da anneden
ayrıldığında nöbet geçireceğinden kaygılanmak ayrılık kaygısı
şeklinde ortaya çıkabilir (18).
Dunn ve arkadaşları çocuk ve ergen belirti listesi ile (CSI/ASI)
yaptıkları yaşa göre değerlendirmede karşıt gelme karşı olma
bozukluğu dışında, diğer belirti kümelerinde yaşla bariz bir düşme
gösterseler de TSSB çocuklukta %25,4 iken ergenlikte %44,6’ya
yükselmiştir. TSSB genel olarak en sık görülen belirti kümesini
oluşturmuştur. Bunu %36,5 ile panik atak, %32,4 ile özgül fobi, %21,6
ile somatizasyon bozukluğu ve DEHB dikkatsiz alt tipi izlemiştir. Yine
aynı çalışmacılar yüksek TSSB oranı karşısında ebeveynle klinik
görüşme yapmışlar, TSSB olası tanısının %38 sıklıkta olduğunu
saptamışlardır. Rosenberg ve ark. da dirençli epilepsili yetişkinlerle
aynı TSSB sıklığını bulmuştur (19,20).
Birleşik Arap Emirliklerinden yetişkinlerle yapılan bir çalışmada
71 epilepsi olgusunun %51’i tam TSSB, %30’u kısmi TSSB tanısını
karşılamış; %19’u ise TSSB tanısı almamıştır. Nöbet sonrası TSSB
oluşumu ve depresyon arasında yüksek ilişki saptanmıştır TSSB’li
olguların hislerini, duygularını tanımakta güçlük yaşadıkları
(aleksitimik) görülmüştür (21).
Literatürde, yanlışlıkla, iki yıl TSSB tanısıyla izlenen, şüpheli
generalize nöbeti olduktan sonra video-EEG ile epizodların
epilepsi olduğu anlaşılan bir kadın olguda antiepileptik tedavi ile
epizodlar tamamen ortadan kalkmıştır. Temporal lob epilepsisinde
bir iktal fenomen olarak canlı yaşantı anısı ortaya çıkabilir. Bir anı
travmatikse ortaya çıkışı TSSB tablosunu taklit edebilir (22).
Nöbetler fiziksel yaralanma tehdidi taşıdıkları için travmatik
olaylardır. Bu nedenle TSSB için ilk tanı ölçütü karşılanmış olur.
Nö­rop­si­ki­yat­ri Ar­fli­vi 2013; 50: 291-294
Arc­hi­ves of Neu­ropsy­chi­atry 2013; 50: 291-294
Çocuk için anne ve babanın kaygısı da model alma yoluyla etkili
olabilir. Çocuk beklenti kaygısı içinde nöbet geçirme korkusu
yaşayabilir. Aile içinde, ebeveyn-çocuk ilişkisinde yaşanan
sorunlar, ebeveyn tutumu, ihmal ve reddedilme duygusal sorunlara
neden olabilmektedir (23). Epileptik çocukların ebeveynleriyle
yapılan bir çalışmada ebeveynlerde %31,5 oranında TSSB ve
depresyon tanısı bulunmuştur (24).
Özellikle generalize nöbet geçiren olgularda, düşme ile
yaralanma ya da kazaya uğrama sıktır. Bu risk karşısında ailelerin
aşırı koruyucu ve kollayıcı tutumu artabilmektedir. Epileptik
çocukların anne babalarında depresyon ve kaygı yüksek oranda
görülmektedir (25).
Mental retardasyon epilepsi ile sık birliktelik gösterir. Bu
durumda davranışsal problemler ve istismara uğrama riski
daha fazladır. Erişkin ya da ergen hafif mental geriliği olan
olgularda travma tedavisinde kullanılan hızlı göz hareketleriyle
duyarsızlaştırma tekniği (EMDR) yararlı bulunmuştur (26).
Epilepsi ve Psikojenik Nöbet (PN)
Epileptik nöbet ile psikojenik nöbet ayırıcı tanısı nöroloji
ve psikiyatrinin ortak ilgi alanıdır. Psikojen nöbetler nöroloji
kliniklerinde psikiyatri kliniğinde olduğundan daha fazla
görülmektedir. Epilepsinin şiddeti ve süresi arttıkça çocuk
gelişimi üzerine bozucu, travmatik etkisi ortaya çıkmakta ve
travma ile ilişkili konversif (psikojenik) nöbetler de tabloya
eklenmektedir. Gelişimsel olarak erken çocuklukta, 5 yaş
öncesinde görülen nöbet benzeri stereotipik hareketler,
hipnik jerkler, parasomniler ve Sandifer sendromu şeklindeki
görünümler, daha sonra özellikle ergenlikte psikojenik nöbet
şeklinde ortaya çıkabilmektedir (27,28,29).
Türkiye’de konversiyon bozukluğu olan ergenlerle yapılan
bir izlem çalışmasında 40 ergen olgu 4 yıl sonra değerlendirilmiş,
bunların %85’inde psikojenik nöbetler düzelse de %35’inde klinik
düzeyde depresyon ve anksiyete bulunmuştur (30).
Psikojenik nöbeti olan olguların da yaklaşık yarısında travma
ile ilişkili olarak ortaya çıkan dissosiyatif bozukluk eştanısı
görülmektedir. Epileptik ve psikojenik bayılmaları olan iki ayrı olgu
grubunda aynı oranda (%38) geçmiş cinsel travma saptanmıştır.
Fiziksel istismar, psikojenik bayılmaları olan olgularda %90 iken,
epileptik olgularda %40 düzeyinde bulunmuştur. Psikojenik
bayılmaları olanların %40’ında TSSB saptanmıştır (31).
Organik etiyoloji, psikojenik nöbetlerin öncesinde yer alabilir.
PN olgularının öyküsünde %20-44 oranında kafa travması
bulunur. Kronik ağrı, fibromiyalji de başlatıcı faktörler olabilir
(32,33,34,35). Antiepileptik ilaç toksisitesi PN sıklığını artırabilir,
duyarlı kişilerde anestezi sonrası dissosiyatif epizod ortaya
çıkabilir (36). Psikojenik nöbeti olan olguların %5-40’ı geçmişte
epilepsi tanısı aldığı ya da antiepileptik kullandığı bildirilmektedir
(37,38,39). Bu şekilde yanlış tanı sonucu pek çok antiepileptiğin
kullanımı riski söz konusudur (40).
PN olgularında, %23-77 oranında fiziksel ve cinsel travma ve
istismar öyküsü olmasına karşın bu durum hakkında konuşulamaz
olduğunu düşünmeleri, kolay açığa vuramama ikilemi yaşamaları,
Nö­rop­si­ki­yat­ri Ar­fli­vi 2013; 50: 291-294
Arc­hi­ves of Neu­ropsy­chi­atry 2013; 50: 291-294
nöbetlerin bir çeşit ‘flash back’ deneyimi şeklinde ortaya çıkması,
bilincin rahatsız edici hatıralara karşı otomatik reaksiyon ile kendini
kapatma fenomeni olarak görülebileceği bildirilmektedir (41). Ağır
istismar ve yüksek TSSB oranlarının görüldüğü PN’lerin TSSB’nin
bir klinik alt tipi olabileceği düşünülmüştür (42). PN yaşayan, 9-18
yaşları arasındaki olguların %32’sinde cinsel istismar öyküsü,
%6’sında fiziksel istismar, %44’ünde ağır ailesel ağır stres faktörleri
bulunmuştur (43).
Yakın zamanda, Amerikan savaş gazileriyle yapılan bir
çalışmada, 50 kişinin 37’sinde psikojen nöbet görülmüştür.
Bunların %58’sinde psikojenik nöbet öncesinde TSSB tanısının
olduğu; TSSB’nin psikojenik nöbetlerle ilişkili tek psikiyatrik
tanı olduğu saptanmıştır. Depresyon ve alkol kötüye kullanımı
psikojen nöbeti olmayan grupta da yüksek oranda bulunmuştur
(44). Yine yakınlarda Brezilya’da yapılan bir çalışmada psikojenik
nöbet ile başvuran 102 olgu değerlendirilmiş; bunların başlangıç
yaş ortalaması 27,9, tanı konulmasına kadar ortalama 7,9 yıl
geçtiği, %87 oranında ailesiyle yaşadığı, %57 bekar olduğu,
sadece %40’ının düzenli bir işte çalıştığı saptanmıştır (39).
Psikojenik nöbetlerin olduğu olgularda psikososyal destek
gerekli görülmektedir.
Üniversitemiz psikiyatri kliniğinde konversiyon bozukluğu
nedeniyle izlenen 38 olgu, %89,5 oranında psikiyatrik tanı alırken,
%47,4’ünde dissosiyatif bozukluk tanısı almıştır. Olgularda %57,9
ihmal, %34,2 duygusal istismar, %44,7 fiziksel istismar, %26,3 cinsel
istismar saptanmıştır. Konversiyon bozukluğunda psikopatoloji
ağırsa komorbid dissosiyatif bozukluk da akla gelmelidir (45).
Nöbetler ve Dissosiyatif Bozukluk
Genel olarak kronik hastalığı olan çocuklarda hastalıkla
ilişkili travmatik etki ile dissosiyatif bozukluk oluştuğu
bilinmektedir. Dissosiyasyon travmatik, stresli duruma karşı
bir savunma mekanizması olarak, bilinç, algı, bellek, kimliğin
bütünleştirilmesinde bozulma ile ortaya çıkar. Kendilik
deneyiminin süreçte devamlılık göstererek integrasyonunda
değişim ya da kayıp olması anlamına gelir. Kategorik olarak,
psikoform dissosiyasyon klinikte amnezi, depersonalizasyon,
derealizasyon, kimlik karmaşası, çoğul kimlik bozukluğu
şeklinde görülürken;
bedensel işlevlerde bozulma ile
karakterize olan somatoform dissosiyasyon, konversiyon
bozukluğu, somatizasyon belirtileri ve ağrı bozukluğu biçiminde
görülmektedir (46,47,48).
Uluslararası psikiyatrik tanı sistemleri arasında, Dünya Sağlık
Örgütü tanı sistemi ICD-10 dissosiyatif bozukluklar başlığı altında
somatizasyon ve konversiyon bozukluğunu yerleştirmektedir (46,49).
Burada, dissosiyatif semptomlarla ilişkili diğer psikopatolojiler
arasında akut stres reaksiyonu, TSSB, somatizasyon bozukluğu
ve tepkisel bağlanma bozukluğu yer almaktadır. Amerikan DSMIV tanı sistemi somatik belirtileri somatoform bozukluklar başlığı
altında, somatizasyon, konversiyon, ağrı bozukluğu v.b. yanı sıra
konversiyon bozukluğunu da tanımlar (50,51,52).
Ağrılı, dayanılması zor travmatik durumlarda normal
bütünleşmiş bilinçli kendilikte değişim görülür. PN olgularında
Behiye Alyanak
Epilepsinin Gelişimsel Süreçte Travma ve Psikojenik Nöbet ile İlişkisi
293
duygu, düşünce, bellek arasında dissosiyatif reaksiyonun sık
görüldüğü; özellikle cinsel travmalarını bildirirken dissosiyatif stres
görüldüğü bildirilmiştir (46,53,54,55).
PN’li yetişkin olgularda dissosiyatif bozukluk sıklığı başta olmak
üzere (%91) somatoform bozukluk (%89), afektif bozukluk (%64),
kişilik bozukluğu (%62), TSSB (%49), diğer anksiyete bozuklukları
(%47) bulunmuştur (56).
Bir kronik hastalık olan epilepside travma ile ilişkili olarak
TSSB, dissosiyatif bozukluk ve psikojenik nöbet eştanısı sıklıkla
görülmektedir. Bu nedenle epilepsi olgularını ele alırken travmatik
etki ve ilişkili ruhsal bozukluk boyutu psikiyatrik yaklaşımda yer
almalıdır.
Kaynaklar
1. Diseth TH. Dissociation following traumatic medical treatment procedures
in childhood:A longitudinal follow-up. Dev Psychopathol 2006; 18:233-251.
2. Beers SR, De Bellis MD. Outcomes of child abuse. Neurosurg Clin N Am
2002; 13:235-241.
3. Putnam FW. Dissociation in children and adolescents. A developmental
perspective. New York: The Guilford Pres.1997; 151-198.
4. Ott D, Siddarth P, Gurbani S, Koh S, Tournay A, Shields WD, Caplan R.
Behavioral disorders in pediatric epilepsy:unmet psychiatric need.
Epilepsia 2003; 44:591-597.
5. Plioplys S. Depression in children and adolescents with epilepsy. Epilepsy
Behav 2003; 4:39-45.
6. Pellock JM. Defining the problem: psychiatric and behavioral comorbidity
in children and adolescents with epilepsy. Epilepsy Behav 2004; 5 Suppl
3:3-9.
7. Caplan R, Siddarth P, Gurbani S, Hanson R, Sankar R, Shields WD.
Depression and anxiety disorders in pediatric epilepsy. Epilepsia 2005;
46:720-730.
8. Titus JB, Kanive R, Sanders SJ, Blackburn LB. Behavioral profiles of children
with epilepsy: parent and teacher reports of emotional, behavioral, and
educational concerns on the BASC-2. Psychol Schools 2008; 45:892-903.
9. De Araujo Filho GM, Pascalicchio TF, Sousa Pda S, Lin K, Ferreira Guilhoto
LM, Yacubian EM. Psychiatric disorders in juvenile myoclonic epilepsy: a
controlled study of 100 patients. Epilepsy Behav 2007; 10:437-441.
10. Perini GI, Tosin C, Carraro C, Bernasconi G, Canevini MP, Canger R, Pellegrini
A, Testa G. Interictal mood and personality disorders in temporal lobe
epilepsy and juvenile myoclonic epilepsy. J Neurol Neurosurg Psychiatry
1996; 61:601-605.
11. Caplan R, Arbelle S, Magharious W, Guthrie D, Komo S, Shields WD,
Chayasirisobhon S, Hansen R. Psychopathology in pediatric complex
partial and primary generalized epilepsy. Dev Med Child Neurol 1998;
40:805-811.
12. Thome-Souza S, Kuczynski E, Assumpção F Jr, Rzezak P, Fuentes D, Fiore L,
Valente KD. Which factors may play a pivotal role on determining the type
of psychiatric disorder in children and adolescents with epilepsy? Epilepsy
Behav 2004; 5:988-994.
13. Oğuz A, Kurul S, Dirik E. Relationship of epilepsy-related factors to anxiety
and depression scores in epileptic children. J Child Neurol 2002; 17:37-40.
14. Roeder R, Roeder K, Asano E, Chugani HT. Depression and mental health
helpseeking behaviors in a predominantly African American population of
children and adolescents with epilepsy. Epilepsia 2009; 50:1943-1952.
15. Gürkan K, Tüzün Ü. Epileptik çocuk ve ergenlerde psikiyatrik başvuru ve
tedavi. Klinik Psikofarmakoloji Bülteni 2006; 16:22-30.
16. Ertekin BA, Kulaksizoğlu IB, Ertekin E, Gürses C, Bebek N, Gökyiğit A,
Baykan B. A comparative study of obsessive-compulsive disorder and
other psychiatric comorbidities in patients with temporal lobe epilepsy and
idiopathic generalized epilepsy. Epilepsy Behav 2009; 14:634-639.
17. Choi-Kwon S, Chung C, Kim H, Lee S, Yoon S, Kho H, Oh J, Lee S. Factors
affecting the quality of life in patients with epilepsy in Seoul, South Korea.
Acta Neurol Scand 2003; 108:428-434.
294
Behiye Alyanak
Epilepsinin Gelişimsel Süreçte Travma ve Psikojenik Nöbet ile İlişkisi
18. Beyenburg S, Mitchell AJ, Schmidt D, Elger CE, Reuber M. Anxiety in
patients with epilepsy: systematic review and suggestions for clinical
management. Epilepsy Behav 2005; 7:161-171.
19. Dunn DW, Austin JK, Perkins SM. Prevalence of psychopathology in
childhood epilepsy: categorical and dimensional measures. Dev Med Child
Neurol 2009; 51:364-372.
20.Rosenberg HJ, Rosenberg SD, Williamson PD, Wolford GL 2nd. A
comparative study of trauma and posttraumatic stress disorder prevalence
in epilepsy patients and psychogenic nonepileptic seizure patients.
Epilepsia 2000; 41:447-452.
21. Chung MC, Allen RD. Alexithymia and Posttraumatic Stress Disorder
Following Epileptic Seizure. Psychiatr Q 2012. [Epub ahead of print]
22.Koubeissi MZ. Vivid recollection of a past traumatic event: a rare
manifestation of temporal lobe seizures. Epileptic Disord 2012; 14:325-328.
23. Rodenburg R, Marie Meijer A, Dekovic M, Aldenkamp AP. Family predictors
of psychopathology in children with epilepsy. Epilepsia 2006; 47:601-614.
24. Iseri PK, Ozten E, Aker AT. Posttraumatic stress disorder and major
depressive disorder is common in parents of children with epilepsy.
Epilepsy Behav 2005; 8:250-255.
25. Fazlıoğlu K, Hocaoğlu Ç, Sönmez FM, Cansu A. Epilepsi tanısı konan
çocukların aile işlevleri, anne-babalarındaki kaygı ve başa çıkma tutumları.
Yeni Symposium 2010; 48:198-206.
26.Rodenburg R, Benjamin A, Meijer AM, Jongeneel R. Eye movement
desensitization and reprocessing in an adolescent with epilepsy and mild
intellectual disability. Epilepsy Behav 2009; 16:175-180.
27. Kotagal P, Costa M, Wyllie E, Wolgamuth B. Paroxysmal nonepileptic events
in children and adolescents. Pediatrics 2002; 110:e46-51.
28. Duchowny MS, Resnick TJ, Deray MJ, Alvarez LA. Video EEG diagnosis
of repetitive behavior in early childhood and its relationship to seizures.
Pediatr Neurol 1988; 4:162-166.
29. Pakalnis A, Paolicchi J. Psychogenic seizures after head injury in children.
J Child Neurol 2000; 15:78-80.
30. Pehlivantürk B, Unal F. Conversion disorder in children and adolescents: a
4-year follow-up study. J Psychosom Res 2002; 52:187-191.
31. Koby DG, Zirakzadeh A, Staab JP, Seime R, Cha SS, Nelson CL, Sengem
S, Berge R, Marshall EA, Varner JE, Vickers KS, Trenerry MR, Worrell GA.
Questioning the role of abuse in behavioral spells and epilepsy. Epilepsy
Behav 2010; 19:584-590.
32. Krumholz A. Nonepileptic seizures: diagnosis and management. Neurology
1999; 53:76-83.
33. Barry E, Krumholz A, Bergey GK, ChathaH, Alemayehu S, Grattan L.
Nonepileptic posttraumatic seizures. Epilepsia 1998; 39:427-431.
34. Pakalnis A, Paolicchi J. Psychogenic seizures after head injury in children.
J Child Neurol 2000; 15:78-80.
35. Benbadis SR. A spell in the epilepsy clinic and a history of ‘chronic pain’ or
‘fibromyalgia’ independently predict a diagnosis of psychogenic seizures.
Epilepsy Behav 2005; 6:264-269.
36. Lichter I, Goldstein LH, Toone BK, Mellers JD. Nonepileptic seizures
following general anesthetics: a report of five cases. Epilepsy Behav 2004;
5:1005-1013.
37. Benbadis SR, Agrawal V, Tatum WO 4th. How many patients with
psychogenic nonepileptic seizures also have epilepsy? Neurology 2001;
57:915-917.
Nö­rop­si­ki­yat­ri Ar­fli­vi 2013; 50: 291-294
Arc­hi­ves of Neu­ropsy­chi­atry 2013; 50: 291-294
38. Iriarte J, Parra J, Urrestarazu E, Kuyk J. Controversies in the diagnosis and
management of psychogenic pseudoseizures. Epilepsy Behav 2003; 4:354359.
39. Alessi R, Valente KD. Psychogenic non-epileptic seizures at a tertiary care
center in Brazil. Epilepsy Behav 2013; 26:91-95.
40.Sahaya K, SA Dholakia, Pradeep K. Sahota PK. Psychogenic nonepileptic seizures: A challenging entity. J Clin Neuroscience 2011;
12:1602-1607.
41. Betts T, Boden S. Diagnosis, management and prognosis of a group of 128
correlates of intractable pseudoseizures. Part II. Previous childhood sexual
abuse in the aetiology of these disorders. Seizure 1992; 1:27-32.
42. Fiszman A, Alves-Leon SV, Nunes RG, D’Andrea I, Figueira I. Traumatic
events and posttraumatic stress disorder in patients with psychogenic
nonepileptic seizures: a critical review. Epilepsy Behav 2004; 5:818-825.
43. LaFrance WC, Barry JJ. Update on treatments of psychological nonepileptic
seizures. Epilepsy Behav 2005; 7:364-374.
44. Salinsky M, Evrard C, Storzbach D, Pugh MJ. Psychiatric comorbidity in
veterans with psychogenic seizures. Epilepsy Behav 2012; 25:345-349.
45.Sar V, Akyüz G, Kundakçi T, Kiziltan E, Dogan O. Childhood trauma,
dissociation, and psychiatric comorbidity in patients with conversion
disorder. Am J Psychiatry 2004; 161:2271-2276.
46. Alper K. Nonepileptic seizures. Neurol Clin 1994; 12:153-173.
47. Abubakr A, Kablinger A, Caldito G. Psychogenic seizures: clinical features
and psychological analysis. Epilepsy Behav 2003; 4:241-245.
48. Levi RB, Drotar D, Yeates KO, Taylor HG. Posttraumatic stress symptoms
in children following orthopaedic or traumatic brain injury. J Clin Child
Psychol 1999; 28:232-243.
49. Alper K, Devinsky O, Perrine K, Luciano D, Vazquez B, Pacia S, Rhee E.
Dissociation in epilepsy and conversion nonepileptic seizures. Epilepsia
1997; 38:991-997.
50. Diseth TH. Dissociation in children and adolescents as reaction to trauma:
an overview of conceptual issues and neurobiological factors. Nord J
Psychiatry 2005; 59:79-91.
51. Van der Hart O, van Dijke A, van Son M, Steele K. Somatoform dissociation
in traumatized World War I combat soldiers: A neglected clinical heritage.
J Trauma Dissoc 2000; 1:33-66.
52. Nijenhuis ER, Spinhoven P, van Dyck R, van der Hart O, Vanderlinden J. The
development and the psychometric characteristics of the Somatoform
Dissociation Questionnaire (SDQ-20). J Nerv Ment Dis 1996; 184:688-694.
53. Bowman ES, Markand ON. Psychodynamics and psychiatric diagnoses of
pseudoseizure subjects. Am J Psychiatry 1996; 153:57-63.
54.Owczarek K, Jedrzejczak J. Patients with coexistent psychogenic
pseudoepileptic and epileptic seizures: a psychological profile. Seizure
2001; 10:566-569.
55. Tojek TM, Lumley M, Barkley GB, Mahr G, Thomas A. Stress and other
psychosocial characteristics of patients with psychogenic nonepileptic
seizures. Psychosomatics 2000; 41:221-226.
56. Bodde NM, Brooks JL, Baker GA, Boon PA, Hendriksen JG, Mulder OG,
Aldenkamp AP. Psychogenic non-epileptic seizures-Definition, etiology,
treatment and prognostic issues: a critical review. Seizure 2009; 18:543553.