4.2. SıNıR TICARETI UYGULAMASıNDAKI SORUNLAR

advertisement
İSTANBUL
TİCARET
ODASI
TÜRKİYE'DE SINIR
TİCARETİNİN
GELİŞİMİ VE MEVCUT
DURUMU
HAZIRLAYANLAR
Gelirler Kontrolörü Mustafa TAN
Gelirler Kontrolörü Fuat ALTUNDAL
YAYIN NO: 2008-26
İstanbul, 2008
Copyright © İTO
Tüm haklar sakhdır. Bu yayının hiç bir bölümü, yazarm ve İTO'nun
önceden yazıh izni olmaksızın mekanik olarak, fotokopi yoluyla
veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz. Eserin bazı bölümleri
veya paragrafları, sadece araştmna veya özel çahşmalar amacıyla,
yazarın adı ve İTO belirtilmek suretiyle kullanılabilir.
ISBN 978-9944-60-284-6 (Basılı)
ISBN 978-9944-60-308-9 (Elektronik)
ÎTO ÇAĞRI MERKEZÎ
Tel : (212) 444 O 486
ÎTO yayınları için ayrmtıh bilgi
Bilgi ve Doküman Yönetimi Şubesi
Dokümantasyon Servisi'nden alınabilir.
Tel
: (212) 455 63 29
Faks
: (212) 512 06 41
E-posta : ito.yayin@ito.org.tr
întemet: www.ito.org.tr
Odamız yayınlarına tam metin ve ücretsiz olarak
internetten ulaşabilirsiniz.
YAYINA HAZIRLIK, BASKI, CÎLT
Entegre Matbaacılık Anonim Şirketi
Sanayi Caddesi No:17 34510 Çobançeşme-Yenibosna / İSTANBUL
Tel: (212) 451 70 70 (pbx) Faks: (212) 451 70 55
www.euromat.com.tr
ÖNSÖZ
Dünya genelinde bütünleşen piyasalar ve güçlenen ticari ilişkiler
sonucu sosyal ve politik gelişmeler de artan ölçüde ekonomik gereksinmeler
doğrultusunda şekillenmeye başlamıştır. Genişleyen ticaret bir taraftan
büyük ölçekli üretim ile avantajların daha etkili bir şekilde kullanılmasını
kolaylaştırırken diğer taraftan bölgesel ihtiyaç ve imkanların dengelenip
değerlendirilmesinde de yeni fırsatlar sunabilmektedir. Bu kapsamda ülkede
kenar yöre niteliğindeki yerlerde de sınır ticareti ile talebin genişletilmesi,
ihtiyaçların karşılanmasında kolaylık ve avantaj yaratılması ve sonuç
itibariyle bölgesel ticaretin canlandırılması yaygın olarak kullanılan bir
yöntem olmuştur.
Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerimizde ekonomik kalkınma
düzeylerinin diğer yörelerimize oranla düşük seviyede kaldığı bir gerçektir.
Bölgesel kalkınma hedef alındığında sınır ticareti yoluyla gerçekleşen
dış ticaret işlemlerinin normal dış ticaret rejimine göre avantajlı kılınması
gerekmektedir. Ancak bu uygulamanın zaman zaman ülke ekonomisi üzerinde
olumsuz etkiler de yapabildiği bir gerçektir.
Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinin sınır illeri ile komşu
ülkelerin sınır illerini kapsayan sınır ticareti; Ülkemizde 1978 yılında
uygulamaya başlamış ancak zamanla bir çok değişikliğe uğramıştır. Bu
değişim dönemsel ihtiyaçlardan ziyade amacından sapan uygulamalardan
kaynaklanmaktadır.
Bütün bu hususlar göz önünde tutularak; konuyla ilgilenenlere bilgi
sunabilmek amacıyla Mustafa Tan ve Fuat Altundal tarafından hazırlanan
'Türkiye'de Sınır Ticareti'nin Gelişimi ve Mevcut Durumu" isimli çalışma
Odamızca kitap haline getirilmiş olup, çalışmayı gerçekleştiren Maliye
Bakanlığı'nm değerli Gelirler Kontrolörü yazarları yanında Ekonomik
ve Sosyal Araştırmalar Şubesi personeline teşekkür eder, çalışmanın tüm
üyelerimize ve konuyla ilgili herkese yararlı bir kaynak oluşturmasını
dilerim.
Dr. Cengiz ERSUN
Genel Sekreter
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ..
III
TABLO LİSTESİ
10
GİRİŞ...,
11
BİRİNCİ BÖLÜM
1. SINIR TİCARETİNİN TANIMI, AMACI, KAPSAMI, GELİŞİMİ VE
MEVZUAT
13
1.1. Sınır Ticaretinin Tanımı
13
1.2. Sınır Ticaretinin Amacı
14
1.3. Sınır Ticaretinin Kapsamı
15
1.4. Sınır Ticaretinin Tarihsel Gelişimi
20
1.5. Sınır Ticaretine İlişkin Yasal Düzenlemeler
29
1.5.1. Gümrük Mevzuatında Yer Alan Düzenlemeler
29
1.5.2. Dış Ticaret Müstaşarlığı Teşkilat Kanunu
30
1.5.3. Sınır Ticareti île İlgili BKK Ve Yönetmelikler
32
1.5.3.1. Sınır Ticaretinin Dayanağı
33
1.5.3.2. Sınır Ticaretinin Yapılacağı İller
33
1.5.3.3. Sınır Ticareti Yapabilecek Kişiler
34
1.5.3.4. Sınır Ticaretine Konu Mallar
34
1.5.4. Sınır Ticaret Merkezlerine İlişkin BKK Ve Yönetmelik
37
1.5.4.1. Sınır Ticaret Merkezlerinin Amacı
38
1.5.4.2. Sınır Ticaret Merkezlerinin Kapsamı
39
1.5.4.3. Sınır Ticaret Merkezlerinin Kuruluşu
39
1.5.4.4. Sınır Ticaret Merkezlerinin İhracat İşlemleri
40
1.5.4.5. Sınır Ticaret Merkezlerinin İthalat İşlemleri
40
1.5.4.6. Sınır Ticaret Merkezi İşletilmesi Ve Mağazalar
41
1.5.4.7. İl İhtiyacının Belirlenmesi
41
1.5.4.8. Uygunluk Belgesi
42
1.5.4.9. Değerlendirme Komisyonu
43
1.5.4.10. Ortak Hükümler
43
1.6. Smır Ticaretinin Vergi Mevzuatı Açısmdan Değerlendirilmesi
44
1.6.1. Katma Değer Vergisi Açısmdan
44
1.6.2. Özel Tüketim Vergisi Açısmdan
46
1.6.3. Gelir Ve Kurumlar Vergisi Açısmdan
49
1.6.4. Yurt Dışma Çıkış Harcı Açısmdan
51
1.6.5. Gümrük Vergisi Açısmdan
52
İKİNCİ BÖLÜM
2. TÜRKİYE İLE KOMŞU ÜLKELER ARASINDAKİ DIŞ
TİCARETİN YAPISI
2.1. Genel Olarak Dış Ticaretin Yapısı
53
53
2.1.1. Gürcistan
53
2.1.1.1. Dış Ticaret Yapısı
53
2.1.1.2. Türkiye île Gürcistan Arasındaki Dış Ticaretin Yapısı
54
2.1.2. Irak
56
2.1.2.1. Dış Ticaret Yapısı
56
2.1.2.2. Türkiye île Irak Arasındaki Dış Ticaretin Yapısı
57
2.1.3. îran
59
2.1.3.1. Dış Ticaret Yapısı
59
2.1.3.2. Türkiye île îran Arasındaki Dış Ticaretin Yapısı
62
2.1.4. Suriye
65
2.1.4.1. Dış Ticaret Yapısı
2.1.4.2. Türkiye île SuRiye Arasındaki Dış
65
Ticaretin Yapısı
2.2. Türkiye'de Sınır Ticaretinin Ekonomik Boyutu
67
69
2.2.1. Sınır ÎUerimizin Genel Dış Ticaret Yapısı
69
2.2.2. Sınır Ticareti Kapsammda Dış Ticaretin Yapısı
2.2.2.1. Smır Ticareti Kapsamında Yapılan îthalat Ve îhracatın
Genel Tutarları
77
77
2.2.2.2. Sınır Ticareti Kapsamında Yapılan İthalat Ve İhracatın İller
Bazında Tutarları
78
2.2.2.3. STM Kapsamında Yapılan İthalat Ve İhracatın Genel
Tutarları
79
2.2.2.4. STM Kapsamında Yapılan İthalat Ve İhracatın Sınır Kapıları
İtibariyle Tutarları
80
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
3. SINIR TİCARETİNİN ETKİLERİ
84
3.1. Ekonomik Ve Kültürel Etkileri
85
3.1.1. Bölgelerarası Gelişmişlik Farklanmn Giderilmesiae Ve İstihdama
Etkisi
85
3.1.2. Dış Ticaret Formalitelerini Azaltma Etkisi
87
3.1.3. Bölgesel Dış Ticareti Artırma Etkisi
89
3.1.4. Girişimcilik Ruhunun Gelişimine Etkisi
90
3.2. Sınır Ticaretinin Sektörel Etkileri
90
3.2.1. Tanm Ve Hayvancılık Sektörüne Etkisi
90
3.2.2. Sınır Ticaretinin Akaryakıt Sektörüne Etkisi
93
3.3. Sınır Ticaretinin Vergi Gelirlerine Etkisi
95
3.4. Sınır Ticaretinin İstihdama Etkisi
96
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
4. SINIR TİCARETİNE İLİŞKİN YAŞANAN SORUNLAR VE ALINAN
ÖNLEMLER
98
4.1. Sınır Ticaretinin Neden Olduğu Sorunlar
4.1.1. Sınır Ticaretinin Haksız Rekabet Sorunu
99
99
4.1.2. Sınır Ticareti Yoluyla Gelen Ürünlerin Kalite Sorunu
100
4.1.3. Sınır Ticaretinin Vergi Gelirlerini Azaltma Sorunu
100
4.1.4. Sınır Ticaretinin Dış Ticaret Rejimini Bozma Sorunu
101
4.1.5. Sınır Ticareti İle Gelen Mallarm Kaynak Sorunu
101
4.1.6. Sınır Ticaretinde Karşılıklılık Sorunu
101
4.2. Sınır Ticareti Uygulamasındaki SorunLar
102
4.2.1. Kotalarda Yaşanan Sorunlar
102
4.2.2. Komşu Ülkelere Olumsuz Bakış Açısının Getirdiği Sorunlar
102
4.2.3.Ulaşım Sorunu
102
4.2.4. Sınır Ticaret Merkezlerinin Yeterli Düzeye Gelmemesi Sorunu
103
4.3. Sınır Ticaretinde Yaşanan Sorunlara Karşı Alman Önlemler
103
4.3.1. Sınır Ticaretine Konu Mallarm Kapsamınm Daraltılması
104
4.3.2. Mücavir İllerin Sınırlandırılması
104
4.3.3. Gümrük Muafiyetimn Sımrlandmlması
105
4.3.4. Sınır Ticaret Merkezlerinin Kurulması
106
4.3.5. Ürünlerin İl Dışına Çıkarılmasının Engellenmesi
106
4.3.6. İl İhtiyaç Listelerinin Dış Ticaret Müsteşarlığmca Onaylanması.... 107
4.3.7. İthal Edilecek Mallara Kalite Standardınm Getirilmesi
108
BEŞİNCİ BÖLÜM
5. SINIR TtCARETÎNÎN DÜNYA UYGULAMALARI
109
5.1. Genel Bilgi
109
5.2. Ülkeler İtibariyle Durum
111
5.2.1. Mısır
111
5.2.2. Finlandiya
111
5.2.3. Çin Ve Eski Sovyetler Birliği
112
5.2.4. Çin Ve Pakistan
113
5.2.5. ABD Ve Kanada
114
5.2.6. İran Sınır Ticareti Ve Sınır Ticaret Merkezleri
115
5.2.7. Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlaşması (Nafta)
117
ALTINCI BÖLÜM
6. SINIR TtCARETÎNİN GELİŞİMİNE İLİŞKİN ÖNERİLER
120
6.1. Personel Desteği Ve Eğitimi
121
6.2. Vergisel Düzenlemelerin Gözden Geçirilmesi
121
6.3. İl İhtiyaç Listelerinin Objektif Olarak Tespit Edilmesi
122
6.4. İthal Edilecek Ürünlere Kalite Standardmm Getirilmesi
123
6.5. Denetim Ve Gözetime Ağırlık Verilmesi
123
6.6. Sınır Ticareti Kapsamına Giren Ürünlerin İyi Belirlenmesi
124
6.7. Kotalar Ve İzinlerin Optimal Dağıtılması
125
SONUÇ
„
127
EKLER
o
130
Sınır Ticaret Merkezleri Kurulmasına İlişkin Bakanlar Kurulu Kararı. 130
Sınır Ticaret Merkezleri Kurulmasına İlişkin Kararın Uygulanmasına Dair
Yönetmelik
135
Sınır Ticaret Merkezlerinden Yapılacak İhracat ve İthalata İlişkin
Yönetmelik
,
KAYNAKÇA.
,
155
162
TABLO LİSTESİ
NO
Tablo 1
Tablo 2
Tablo 3
Tablo 4
Tablo 5
Tablo 6
Tablo 7
Tablo 8
Tablo 9
Tablo 10
Tablo 11
Tablo 12
Tablo 13
Tablo 14
Tablo 15
TABLO ADI
2007 yılında sınır ticareti kapsamında ithalatı
uygun görülen tarım ürünleri
2007 yılında sınır ticareti kapsammda ithalatı
uygun görülen sanayi ürünleri
Sınır ticareti yapılan iller ve sınır kapıları ile karşı
ülkeler
Türkiye ile Gürcistan arasındaki ithalat ihracat
işlemleri
Türkiye ile Irak arasındaki ithalat ihracat
işlemleri
Iran 2004 ve 2005 yılı karşılaştırmalı sektörel
ithalat koruma oranları
Türkiye ile İran arasındaki ithalat ihracat
işlemleri
Türkiye ile Suriye arasındaki ithalat ihracat
işlemleri
Bazı sınır illerimizin ithalat ve ihracat işlemleri
Yıllar itibariyle sınır ticareti kapsamında ithalat
ve ihracat tutarları
Sınır ticareti yoluyla yapılan il bazında aylık
ithalat ihracat tutarı
STM kapsamında yıllık ithalat ihracat tutarları
S. No
18
19
23
55
58
60
64
68
70-75
77
78
79
STM kapsamında yapılan il bazında ithalat
80
işlemleri
STM kapsamında yapılan il bazında ihracat
81
işlemleri
STM kapsamında Van ili 2007 yılı ihtiyaç listeleri
82-83
ve gerçekleşmeleri
GİRİŞ
Ekonomik ve hatta siyasal smırlarm giderek kalktığı günümüz dünyasında,
ülkeler arasındaki ticaretin ülke ekonomilerine sağladığı katkıların yanı sıra
ülkeler arasındaki ilişkilerin gelişimine de önemli ölçüde etkileri vardır. Dış
ticaretin özel bir şeklini oluşturan sınır ticareti ise; iki ülkenin sınır illerinde
yaşayan halkın günlük ihtiyaçlarını daha kolay karşılamaları ve komşu iki ülke
arasındaki ilişkilerin geliştirilmesi amacıyla uygulanan bir ticaret türüdür.
Ülkemizde ilk olarak 1978 yılında petrol krizi nedeniyle İran'la başlayan sınır
ticareti daha sonraki yıllarda diğer sınır illerinde de uygulanmaya başlamıştır.
İlerleyen dönemlerde ise sınır illerine komşu illere de sınır ticareti yapma
hakkı tanınmıştır. Sınır ticareti ile ilgili mevzuatta yapılan değişikliklerle bu
ticaretin kapsamı zaman zaman ekonomik nedenlerle zaman zamanda siyasi
nedenlerle genişletilmiş ya da daraltılmıştır.
Ülkemizde bölgeler arası gelişmişlik farkları son derece fazladır. Özellikle,
Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerimizde yaşayan halkın gelir seviyesi
Türkiye ortalamasının altındadır. Bu nedenle sınır ticareti bu bölgelerde
yaşayan halkın gelir ve refah düzeyinin artıracağı düşüncesiyle uygulamaya
konulmuştur. Bölgenin hava şartları, ulaşım imkanları, uzun yıllardır bölgede
yaşanan terör nedeniyle iç piyasadan ihtiyaçlarını karşılamaları daha maliyetli
olmaktadır.
Bölgede yaşayanların ihtiyaçlarını daha ucuz ve kolay temin edebilmeleri
amacıyla, belirli tarım ve sanayi ürünlerini komşu ülkenin sınır ilinden
karşılanması ve ihracattaki bir takım prosedürleri azaltarak ekonomik canlılık
sağlanması için uygulamaya konan sınır ticareti zaman zaman suistimallere
uğramıştır.
Petrol ürünleri ithalatının serbest olduğu dönemlerde sınır ticareti, sadece
bu alana kanalize olmuş, günlük ihtiyaçların karşılanması yerine akaryakıt
ticareti yapılarak karlı bir sektör haline gelmiştir. İlerleyen yıllarda buna ilişkin
önlemler alınmış ve 2002 yılında ise akaryakıt ithali tamamen yasaklanmıştır.
Akaryakıt ithalinin yasaklanması ile smır ticareti, özellikle ithalat durma
noktasına gelmiştir.
Sınır ticaretinin daha düzenli ve kontrol edilebilir olmasını sağlamak,
güvenlik, kaçakçılık, iç piyasayı bozma gibi gerekçelerle 2003/5408 sayılı
Bakanlar Kurulu Kararıyla Smır Ticaret Merkezlerinin (STM) kurulmasına
karar verilmiştir. Halen çok fazla bir uygulama alanı bulmayan Smır
Ticaret Merkezleri sadece îran'la yapılan anlaşma gereği üç smır kapısında
kurulmuştur.
Türkiye'de smır ticaretinin mevcut durumunu ele aldığımız bu çalışmada
smır ticareti altı bölümde ele alınmıştır. Çalışmamızın birinci bölümünde sınır
ticaretinin tanımı, amacı, kapsamı, tarihsel süreç içerisinde nasıl bir gelişim
izlediği, mevzuatımızda smır ticaretine ilişkin düzenlemelere yer verilmiştir.
İkinci bölümde, Türkiye'nin komşu ülkelerle olan dış ticaretinin yapısı, smır
ticaretinin ekonomik boyutu ele alınmıştır. Üçüncü bölümde, smır ticaretinin
sosyal ve ekonomik etkileri üzerinde durulmuştur. Dördüncü bölümde, smır
ticaretinin getirdiği olumsuzluklar ile smır ticareti uygulamasında yaşanan
sorunlar ve bu sorunlara karşılık alman önlemler yer almaktadır. Beşinci
bölümde, smır ticaretini tercih eden diğer ülkelerdeki durum ele alınmıştır.
Altıncı bölümde ise smır ticareti konusundaki görüş ve önerilerimize yer
verilmiştir.
BİRİNCİ BÖLÜM
1. SINIR TİCARETİNİN TANIMI, AMACI,
KAPSAMI, GELİŞİMİ VE MEVZUAT
1.1. SıNıR TICARETININ TANıMı
En geniş tanımıyla dış ticaret; uluslararası mal ve hizmet alışverişidir.
Genellikle dış ticaret terimi mal ihracat ve ithalatı yerine kullanılmaktadır.
Dış ticaretin özellik arz eden bir bölümünü oluşturan "Sınır Ticareti" ise;
komşu iki ülke arasında özel anlaşmalara göre yapılan ve iki ülkenin de
sınırına yakın bölgelerini kapsamına alan bir ticaret türüdür.
Sınır ticareti, kara ve deniz sınırı bulunan ülkelerin bölgesel kalkınmayı
sağlayabilmek için gerçekleştirdikleri özel bir ticaret türüdür. Sınır ticareti,
sınırların denizlerle çevrili bulunduğu yerleri de içine alması açısından sınır
ve kıyı ticareti olarak da adlandırılabilmektedir^
Sınır ticareti yasal düzenlemelerde, Doğu ve Güneydoğu Anadolu coğrafi
bölgelerinden yapılacak ihracat sayesinde bu illerde sınai ve ticari gelişmenin
sağlanması, sınır illerinin ihtiyaçlarının bir bölümünün ithalat yoluyla daha
düşük maliyetle karşılanması ve bu bölgelere ekonomik canlılık getirilmesi
amacıyla karşılıklı olarak yapılan ticari işlemler olarak da tanımlanmaktadır.
Ülkemizde sınır ticareti; Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde sınai ve
ticari gelişmenin sağlanması, böylelikle bölgeden yapılan ihracatın artırılması
ve ayrıca smır illerinin ihtiyaçlarının bir bölümünün ithalat yoluyla daha düşük
maliyetle karşılanması amacıyla uygulamaya konulmuştur. Dolayısıyla, smır
ticareti Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinin kalkınmasına yönelik
yürürlüğe konulan uygulamalar içinde, ekonomik ve ticari hayatta etkisini
çabuk gösteren bir politika özelliği taşımaktadır.
1
Uğur GÜLLÜLÜ ve diğerleri, Gürbulak Dilucu ve Türközü Sınır Kapılarından Geçiş Yapan Kişilerin Bu Kapılardan Gerçekleştirilen Ticaretin
Boyutu ile İlgili Bilgi Düşünce ve Ibtum Araştırması, Atatürk Üniversitesi Araştırma Projesi, Erzurum, 2006 sf. 2
1.2. SıNıR TICARETININ AMACı
Smır ticareti ile komşu iki ülkenin sınırlarına yakın bölgelerinde yaşayan
halkın ihtiyaçlarını karşılamaları daha kolay olmakta ve böylelikle refah
düzeyinin artması, ileride bölgesel işbirliklerinin altyapısını oluşturması,
komşu ülkeler arasındaki güvenin, barışın ve refahın artması yönünde katkıda
bulunması sebebiyle de önem arz etmektedir. Ülkeler arasında ekonomik
yönden sınırların kalktığı günümüz dünyasında, kalkınmada özel önem
taşıyan bölgesel işbirlikleri, ekonomik kalkınmanın yanında sosyal kültürel
gelişime de katkıda bulunmaktadır.
Ülkeleri smır ticaretine yönelten nedenlerin başında, yakın komşuluk ilişkileri
ve özellikle taşıma giderlerinden kaçınmak gelmektedir. İhracat ve ithalat
işlemlerinde uygulanan bazı formalitelerin bu tür ticarette uygulanmaması da
smır ticaretinin önemini artırmaktadır^.
Bölgede faaliyet gösteren tacirlere, genel dış ticaret prosedürüne tabi olmadan,
bulunduğu ilin Valiliğince düzenlenen belgeye dayalı basitleştirilmiş usul ile
ticaret yapma kolaylığı sağlanmaktadır. Böylece, özellikle bölgedeki küçük
işletmeler hem ticaret yapma hem de sermaye biriktirme yolunda önemli
avantaj yakalayabilmektedirler. Ayrıca bu uygulama dolayısıyla işletmelerin
başka dış pazarlar bulması ve onlarla da dış ticaret yapabilmesi olanaklı
hale gelmektedir. Ancak bu ticarette tacirin smır bölgelerine yakın yerlerde
oturması gerekir ve genellikle miktar sınırlandırmaları vardır.
Smır ticaretinden beklenen amaçları maddeler halinde sıralayacak olursak:
•
Smır iki ülkenin o bölgelerinde yaşayan halkın müteşebbis ruhunun
oluşumuna katkıda bulunmak,
•
Bölge ekonomisini canlandırmak ve bölge insanının refah düzeyinin
yükseltmek,
•
Smır illerde yaşayan insanların ihtiyaçlarını daha hızlı bir şekilde
2 Mehmet KARA, "Ekonomik Etkileri Açısmdan Türkiye'deki Smır Ticaretinin Değerlendirilmesi", Dokuz Eylül Üniversitesi,
Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 7, Yıl: 2005, Sayı:3, sf. 65
karşılamak,
•
Ülkenin iç bölgelerine oranla nakliyat ve fiyat farkları gibi
nedenlerle bölge insanının daha ucuza mal temin etmesini sağlamak,
•
Dış ticarette karşılaşılan bazı sıkıntıların azaltılması suretiyle ticaret
hacmine olumlu yönde katkıda bulunmak,
•
Bir takım avantajlar sağlayarak yasa dışı yolardan yapılan ticaretin
önüne geçmek,
•
İstihdamı artırmak.
Şeklinde özetleyebiliriz.
1.3. SıNıR TICARETININ KAPSAMı
Sınır ticaretinin düzenlenmesine ilişkin 26.12.1996 tarih ve 96/9025 sayılı
Bakanlar Kurulu Kararı ve bu Kararda değişiklik yapılmasına dair 04.06.1998
tarih ve 98/11160 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile, toplam 13 ilden (Ağrı,
Ardahan, Artvin, Gaziantep, Hakkari, Hatay, Edime, İğdır, Kilis, Mardin,
Şanlıurfa, Sımak, Van) BDT/Gürcistan, Bulgaristan, İran, Suriye, Nahçıvan
ve Irak'la sınır ticareti yapılması kararlaştırılmıştır.
Söz konusu karar çerçevesinde, şirket merkezi sınır ticareti kapsamındaki
illerde olan tüzel kişilerle, bu illerde mukim ve tek vergi numarasına sahip
gerçek kişilerce, ayda dört defadan fazla olmamak üzere, her defasında 50.000
ABD Doları karşılığı Türk Lirasını aşmayacak eşya ithal edilebilmektedir^
Sınır ticareti yoluyla ithalatı yapılan petrol ürünlerinden alınması gereken
vergi ve fonların % 80'i, diğer ürünlerde ise %60'ı tahsil edilmektedir.
Ayrıca anılan Kararın 8. maddesinde "sınır ticareti kapsamında ithal edilen
3 Nurettin ÖZTÜRK, "Türkiye'de Sınır Ticaretinin Gelişimi, Ekonomik Etkileri, Karşılaşılan Sorunlar Ve Çözüm Önerileri",
ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 2, Sayı 3, 2006, sf. 111.
maddelerin il dışına çıkarıldığının tespiti halinde, gerçek ve tüzel kişiler adına
düzenlenen sınır ticareti belgesi ile daha önce verilmiş uygunluk belgeleri
iptal edilir, yeni sınır ticareti belgesi verilmez'' hükmü yer almaktadır.
Bu çerçevede sımr ticareti kapsamında ithal edilen maddelerin il dışına
çıkartılmaması konusunda gerekli denetim ve kontroller ilgili İl Valiliklerince
yapılmaktadır.
Sınır ticaretine konu olacak eşyanın tespitinde sınır ülkelerin mevzuatları
belirleyici olmaktadır. Ülkemizde Dış Ticaret Müsteşarlığı'nca çıkarılan
96/7782 Sayıh Sınır Ticareti Kararı'na İlişkin Tebliğin 12'nci Maddesinde
"İhracı ve ithali ilgili mevzuatla yasaklanmış ve ithali belli kurum ve
kuruluşlara bırakılmış maddeler sınır ticaretine konu edilemez. İthalat Rejimi
Kararı ile İhracat Rejimi Kararı ve diğer mevzuatla ithali ve ihracı izne
bağlı olan maddelerin bu tür ticarete konu edilmesi ilgili mercilerin izni ile
mümkündür'' denilmektedir.
97/9113 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı'nm 12'nci maddesinde ise ayrıca
kota, gözetim ve diğer ticaret politikaları uygulamasına tabi ürünlerin sınır
ticaretine konu olamayacakları bildirilmektedir^.
Özetleyecek olursak; sınır ticareti kapsamına girmeyen eşyalar:
İhracatta;
1) İhracı muhtelif mevzuatla yasaklanmış olan eşya,
2) İhracı belli bir merciin iznine veya lisansa bağlı eşya,
3) İhracı Destekleme ve Fiyat İstikrar Fonuna tabi eşya.
İthalatta ise;
1) İthali yasaklanmış eşya,
2) İthali müsaadeye bağlı eşya.
4
ÖZTÜRK,sf.ll2.
olarak sayılabilir.
Dolayısıyla her türlü eşyanın smır ticareti yoluyla ithalatı ve ihracatı
yapılamayacaktır. İhracatta yukarıda belirtilenlerin haricinde bir sınırlama
olmadığı halde, ithalatta yukarıdakilerin haricinde bütün ürünler ithal
edilemeyecektir. İthalatta ilgili İl Valiliklerinin tespit ettiği ve Dış Ticaret
Müsteşarlığı'nm son şeklini verdiği listelerdeki ürünler ithal edilebilecektir.
Aşağıdaki tablolarda 2007 yılında smır ticareti kapsamında ithalatı uygun
görülen tarım ve sanayi ürünleri listesi yer almaktadır.
Tablo 1
2007 yılında smır ticareti kapsamında ithalatı uygun görülen tarım ttrttnleri
fi
B
U
:s
Armut
Domates
Dut Kurusu
Erik
Hurma
Igde
Kakule
Karabiber
Karpuz
Karpuz
Tohumu
Kavun
Kebere
Kekik
Kimyon
Kına
Kuşburnu
Limon
Maden Suyu
Mahlep
Mercimek
Nane
Nar
Nohut
Patlıcan
Portakal
Salatalık
Soğan
Sumak
Şeftali
Tarçın
Ü z ü m Yaprağı
Vanilya
Vişne
Zencefil
Zerdeçal
fi
.S
1
1
^fi
fi
u
0
Ton
Ton
Ton
Ton
Ton
Ton
Ton
Ton
Ton
1.149
5.000
1
'>
<
250.000
100
250.050
50
5
5
220
5
50
520
5
20
10.000
3
24.000
2
20
4.000
10
2.100
2
250.010
51
100
1
20
30
100
1
2
5
150
5
5
50
5
20
1.000
1
1.000
2
20
1.000
10
100
2
500
51
100
1
10
5
100
1
2
5
50
4.000
500
5
20
10.000
3
20.000
2
20
4.000
10
100
2
10
250.000
50
Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı
1
100
1
20
30
100
1
2
ES
10
120
20
fi
fi
5
2
10
50
2.500
50
1
28
105
3
105
40
S
u
5
2
10
50
6.186
50
1
28
5
2
10
50
37
50
1
25
Ton
Ton
Ton
Ton
Ton
Ton
Ton
Ton
Litre
Ton
Ton
Ton
Ton
Ton
Ton
Ton
Ton
Ton
Ton
Ton
Ton
Ton
Ton
Ton
Ton
Ton
i
1
2.000
Tablo 2
2007 yılında sınır ticareti kapsamında ithalatı uygun görülen sanayi ürünleri
•l-H
•3
Alüminyum
Alaşımları
Fanlar
(Eksenel)
Bıçak(Sofra)
Demir(Profil)
Demir (İnşaat)
Demir(Sac)
Gübre
Gübre Suni
Hasır
Kalay
Kereste
1
36.400
16.400
2.000
2.000
10.000
10.000
20.000
50.000
30.000
40.000
50.000
170.000
250
81.500
10.000
5.000
5.000
5.000
40.000
50.000
3.000
250
5.000
100.000
120.000
5.000
5.000
5.000
5.000
150.000
150.000
1.000
1.000
10.000
1.000
10.000
2.000
4.000
4.000
5.000
13
5.000
13
5.000
1.000
1.000
1.000
35.000
500
10.000
111.000
50.000
100
100
100
400
400
60.000
1.000
10.000
30.000
1.000
10.000
Ad.
Ton
Ton
Ton
Ton
Ton
Ad.
Ton
M^
120.000
50.000
50.000
250
500
Ton
Kurşun
Yedek Parça
Ton
Ad.
10.000
Lineer Alkil
Benzen (Lab)
Ton
2.000
Ton
Ton
30.000
20.000
50.000
13
30.000
Ton
50.000
400
Ton
60.000
1.000
10.000
1.000
Ad.
NP
5.000
15.000
36.000
Ad.
Ad.
M^
Ad.
1.000
100.000
Ton
Ton
20.000
50.000
20.000
20.000
10.000
20.000
Ton
Termos
Traverten
Fanlar
Yapı
Malzemeleri
Yapı Taşı
30.000
2.000
Kömür(Petro
Kok Hariç)
Süs Eşyası
(Bakır)
t\
<
1.000
5.000
1 1
Ad.
Kok Kömürü
Ağaç (Yakmaya
Mahsus)
Su Depoları
\
>o
7^
400
M^
Mermer
(İşlenmemiş)
<
<
Ton
Kereste
(Tomruk)
Limon Tuzu
Linyit
Mangal
Kömürü
<
13.000
Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı
50.000
1.000
1.000
13.000
13.000
ihracatı yasaklanmış ve ihracatı müsaadeye bağlı mallar listesi 27.07.1989
tarih ve 20234 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanmıştır. Buna göre eski eserler,
tiftik keçesi, hint keneviri, tütün tohumu ve fidesi ihracı yasak mallar listesi
içerisindedir. İhracı müsaadeye bağlı mallar listesi içinde tuz, şeker, silah
(spor av tüfekleri hariç), mühimmat, uyuşturucu, psikotrop maddeler, afyon
ve haşhaş kellesi, gübreler (kimyevi gübreler hariç), bitkisel ham yağlar ve
yağlı tohumlar, büyük ve küçükbaş canlı hayvanlar ve 1734 sayılı Kanun
kapsamındaki yemler sayılabilire
İthali müsaadeye bağlı maddeler, asetik anhidrit, kokain ve tuzları, müstahzar
patlayıcı maddeler, fitiller, infilak fitilleri, ağız otları veya infilak kapsülleri
ateşleyici maddeler, banknot veya benzeri kıymetli evraka mahsus kağıtlar,
bilister bakır, bakır döküntü ve hurdaları, alüminyum döküm ve hurdaları,
işlenmiş çinko, çinko döküm ve hurdalarından oluşmaktadır^.
İlerleyen tarihlerde ise ithali ya da ihracı sınırlanan mallar ve de daha önce
sınırlanmış olanlarda değişikliklere gidilmiştir.
1.4. SıNıR TICARETININ TARIHSEL GELIŞIMI
Smır ticareti, Türkiye'de ilk olarak 01.08.1972 tarih ve 1615 sayıh Gümrük
Kanunu içerisinde gümrük denetlemesi açısından yer almıştır. Uygulamaya
geçişi ise Türkiye'de 1978-79'lu yıllarda yaşanan petrol krizi ve döviz
darboğazından sonra petrol krizine çare bulabilmek için İran'la mal karşılığı
petrol alınması yöntemine gidilerek ileride gerçekleştirilecek olan smır
ticaretinin ilk adımları atılmıştır. Başlangıçta sadece smır illerinin ihtiyaçları
düşünülerek başlatılan smır ticareti uygulaması, zamanla sınıra komşu illeri de
kapsamına alacak şekilde genişletilmiştir. Kapsam genişletme çalışmalarında
ise aşağıdaki şekilde bir hareket tarzı izlenmiştir.
Öncelikle Sanayi ve Ticaret Bakanlığından bir yetkili Ağrı ilinde Bakan adına
smır ticareti işlemlerini yürütmek üzere atanmıştır. Bu yetkili ve mahiyetindeki
memurlardan oluşan büro, mal götürerek karşılığında petrol getirecek olan
5
Osman Z. ORHAN, Sınır Ticaretinin Türkiye Ekonomisine Etkileri, İTO- Yaym No: 2000-27, sf. 17
sınır ticareti tacirlerinin kayıtlarını tutmak, götürülen mal karşılığı getirilecek
petrolün getirilip getirilmediğini denetlemekle görevlendirilmiştir^.
Devlet, belirli bir kar marjı vererek İran'dan mal karşılığı petrol getiren
tacirlerden, bu petrolü satın almaktadır. Ancak, tacirlerin bu petrolü
satması kendi tercihlerine bırakılmamış, satış zorunlu tutulmuştur. Çünkü
o dönemlerde petrol krizinden dolayı kaçak yollarla yurda sokulan petrol,
karaborsada değerinden oldukça yüksek fiyatlara satılabilmiştir. İlk başta
merkezden görevlendirilen yetkili ve memurlar vasıtasıyla yapılan denetimler,
daha sonra Valiliklere bırakılmıştır. Valilikler kanalıyla sınır ticaretinin
düzenlenmesi amacıyla ilk kez Ağrı Valiliği bünyesinde sınır ticareti bürosu
oluşturulmuştur.
Sınır ticaretine bu şekilde başlangıç yapıldıktan sonra ilerleyen yıllarda bir
takım düzenlemeler yapılmıştır. İlk düzenleme 1979 yılında 7/17493 sayılı
Dışsatım Düzenleme Kararı ile olmuştur. Bu karara istinaden çıkarılan
09.06.1979 tarih ve 7/17793 sayılı Kararla bazı sınır bölgelerinde sınır ticareti
yapılması öngörülmüştür^
Sınır Ticareti Yönetmeliği^ ile İran'la Ağrı - Gürbulak sınır kapısından sınır
ticareti yapılması bir yönetmelik maddesi haline getirilmiştir. 1982 yılında
yayımlanan İhracat Rejimi Kararı ve İhracat Yönetmeliği^^ içerisinde sınır
ticaretine ayrıca yer verilmesi, sınır ticareti açısından önemli bir gelişme
olmuştur.
Türkiye'de sınır ticareti ilk defa Ağrı - Gürbulak sınır kapısında başlatılmış,
Ağrı Valiliği'nin 13.02.1985 tarih ve 1/222 sayıh talebi üzerine; 8/9113
sayılı Bakanlar Kurulu Kararı^^ Eki, Sınır Ticaret Yönetmeliği çerçevesinde,
Gürbulak sınır kapsmdan sınır ticareti yapılmasını belli bazı kurallara
bağlamıştır.
7
ORHAN, sf. 20
8
ORHAN, sf. 21
9
20.09.1980 tarih ve 16760 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanmıştır.
10 07.01.1982 tarih ve 17567 sayıh Resmi Gazete'de yayımlanmıştır.
Daha sonra aynı yıl içerisinde Gaziantep - Ünlüpmar ve Karkamış smır
kapılarından Suriye ile sınır ticareti yapılmasına izin verilmiştir. 1986 yılında
Hatay - Cilvegözü smır kapısı Suriye ile, 1987 yılında ise Van - Kapıköy smır
kapısı İran ile smır ticaretine açılmıştır. 1988 yılında ise Hakkari - Esendere,
1989 yılında da Artvin - Sarp smır kapısı smır ticaretine açılmıştır. 1989
yılında Erzurum ilinin Ağrı - Gürbulak smır kapısından İran'la, Artvin - Sarp
smır kapısından ise Bağımsız Devletler Topluluğu ile smır ticareti yapmasına
karar verilmiştir.
1990 yılında Kars ilinin Ağrı - Gürbulak smır kapısından İran'la, Artvin Sarp smır kapısından ise Bağımsız Devletler Topluluğu ile smır ticareti
yapmalarına izin verilmiştir. Yine aynı yılın ortalarında Mardin, Hakkari ve
Sımak illerinin Mardin - Habur smır kapısından smır ticareti yapmalarına
karar verilmiştir.
İlk önceleri Ağrı ilinde fiili olarak smır ticareti faaliyetleri yürütülmekteyken,
hızlı bir gelişme ile bu tür ticaretin diğer smır ve komşu illerine de yayılmıştır.
Kısaca özetlemek gerekirse; Ağrı, Van, Hakkari, Erzurum ve Kars illeri
Gürbulak, Kapıköy ve Esendere smır kapılarında İran'la, İğdır Dilucu smır
kapısından Nahcıvan'la, Gaziantep ili Cilvegözü, Öncüpmar ve Karkamış
smır kapılarından Suriye ile. Sımak ili Habur smır kapısından Irak ile smır
ticareti yapmaya yetkili kılınmışlardır.
Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığının 96/7782 Sayılı Smır Ticaretine
İlişkin Tebliğ^^ ile Şanlıurfa ilinin Akçakale smır kapısından Suriye ile smır
ticareti yapmasına izin verilmiş, yine aynı tebliğde smır ticareti yapmaya
yetkili ve daha önce "komşu iF statüsünden yararlanmış olan illerin smır
ticareti yapabilme olanakları da kaldırılmış, son olarak da 31.01.1997 tarih
ve 97/9113 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı^^ ile Edime iH Bulgaristan ile
Kapıkule'den smır ticareti yapmaya yetkilendirilmiştir. Ancak 2000 yılında
Edime'nin smır ticareti yapması uygulamasına son verilmiştir.
Smır ticareti yapılan iller ve bunların hangi sınır kapısından hangi ülkelerle
smır ticareti yapacakları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir^"^.
12 06.09.1996 tarih ve 22749 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanmıştır.
14 ORHAN, sf. 24
Tablo 3
Sınır Ticareti Yapılan İller ve Sınır Kapdarı ile Karşı Ülkeler
İLİ
SINIR KAPISI
KARŞI ÜLKE
Ağrı
Gürbulak
İran
Ardahan
Türkgözü
Gürcistan ve Diğer B D T Ülkeleri
Artvin
Sarp
Gürcistan ve Diğer B D T Ülkeleri
Gaziantep
Karkamış
Suriye
Hakkari
Esendere
İran
Hatay
Cilvegözü
Suriye
Dilucu
Nahçıvan
Kilis
Öncüpmar
Suriye
Mardin
Nusaybin Şenyurt
Suriye
Şanlıurfa
Akçakale
Suriye
Sımak
Habur
Irak
Van
Kapıköy
İran
İğdır
Temmuz 1998'de alman ve fakat Resmi Gazete'de yayımlanmayan bir Kararla
sınır ticaretinde bazı kısıtlamalara gidilmiştir. Bakanlar Kurulunun aldığı
önlemler arasında sınır ticaretinin sadece komşu iller arasında yapılması,
ticarete konu olan malların bu illerin sınırlarını aşmaması, sınır ticareti
kapsamındaki malların vergilerinin %80'e çıkarılması, malların ithalatında
menşe şehadetnamesi aranarak üçüncü ülke mallarının bu yolla yurda girişinin
engellenmesi konuları yer almaktadır^^
Kararın Temmuz 1998 başından itibaren uygulamaya sokulmasıyla 10'u aşkın
Doğu ve Güneydoğu Anadolu ilinden yapılan sınır ticareti kapsamındaki
malların il dışına çıkmasını önlemek amacıyla ciddi idari denetimler
başlatılmıştır. Önlemler Ardahan'dan, Hatay'a kadar 10'a yakın ilde etkisini
gösterirken, bu iller ekonomisi sınır ticaretine bağlı olanlarda ticari hayat
durgunlaşmıştır^^
Sınır ticaretiyle ilgili önemli bir düzenleme; Türkiye'de 13 sınır ilinde
15 Dünya Gazetesi, 22.07.1998
16 ÖZTÜRK,sf. 112
yapılan smır ticaretinde Valiliklerde olan yetkinin, Bakanlar Kurulu Kararıyla
Dış Ticaret Müsteşarlığına devredilmesidir. İllerin keyfi olarak ihtiyaç dışı
ithalat yapmamaları, smır ticaretinin her ilde standart halde yapılması ve
kontrolün daha sağlıklı yapılabilmesi gibi nedenlerle alman 23.12.1998
tarih ve 98/12254 sayılı bu Bakanlar Kurulu Kararı bütün Vahliklere
ulaştırılmış ve Valilerin yetkileri kaldırılmıştır. Bakanlar Kurulu Kararı
uyarınca petrol ürünlerine ilişkin il ihtiyaçları, doğrudan doğruya Enerji ve
Tabii Kaynaklar Bakanlığının görüşü alınarak Dış Ticaret Müsteşarlığı
tarafından belirlenmiştir. Diğer ürünlere ilişkin ihtiyaçlar ise her yıl Ekim ayı
sonunda Valiliklerce Dış Ticaret Müsteşarlığına bildirilmiş. Müsteşarlıkça
yapılan değerlendirme sonucunda, uygunluk belgelerinin düzenlenmesine
esas olmak üzere il ihtiyaçlan nihai listeleri Valiliklere bildirilmiştir.
23.12.1998 tarihli Karar, illerdeki "Smır Ticareti Değeriendirme Kurulları"nda
da değişiklikler yapmıştır. Buna göre Smır Ticareti Değerlendirme KuruUan;
Vali veya Vali'nin görevlendirdiği Vali Yardımcısı başkanlığında. Sanayi
Ticaret Müdürü, Tanm İl Müdürü, Ticaret ve Sanayi Odası Yönetim Kurulu
Başkanı, Defterdar ve Dış Ticaret Müsteşarlığının uygun gördüğü bir üyeden
oluşmaktadır. Kurullarda daha önce Defterdarlık ve Müsteşarlık temsilcisi yer
almıyordu. Kararla getirilen önemli bir yenilik de Sınır Ticareti Koordinasyon
Kurulu oluşturulmasıdır. Yapılan düzenleme ile smır ticareti yapılan illerin
Valileri ve ilgili kurumların yetkililerinin oluşturduğu kurul, üç ayda bir
Dış Ticaret Müsteşarlığı'nda toplanarak çalışmalarını değerlendirecektir. Bu
kararla smır ticareti yoluyla yapılan ithalatta alınacak vergilerde de denklik
sağlanmış olmaktadır.
23.12.1998 tarihli Karara göre il ihtiyacı dışındaki ürün ve malların ithalatına,
listede belirlenen il ihtiyacı fazlası ithalata ve hasat dönemi tarımsal ürünlerin
ithalatına da artık izin verilmeyecektir.
Eski uygulamada Vali veya onun görevlendireceği Vali Yardımcısı
başkanlığındaki Sınır Ticareti Değerlendirme Kurulu, smır ticareti izni verme,
yapılan başvuruları kabul edip etmeme, ilin ihtiyacını belirleme yetkilerine
sahipti. Yeni uygulamayla, il ihtiyacı ve hangi malların ithalatına izin verildiği
Dış Ticaret Müsteşarlığı tarafından liste halinde Valiliklere bildirilecek ve
bildirilen listeler dışındaki ithalata izin verilmeyecektir^^.
Türkiye Büyük Millet Meclisinde kabul edilen 4503 sayılı Katma Değer
Vergisi Kanunu, Harçlar Kanunu, Finansman Kanunu, Akaryakıt Tüketim
Vergisi Kanunu, Kuramlar Vergisi Kanunu, Vergi Usul Kanunu ve 4481 Sayılı
Kanunda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunun^^ geçici 2'nci maddesi
uyarınca "Bakanlar Kurulu, sınır ticareti kapsamında ithal edilen mallara
ilişkin olarak tahsil edilen Akaryakıt Tüketim Vergisinin %5'ine kadarlık
kısmını, sınır ticareti yapılan illerin özel idarelerine aktarmaya yetkilidir.
Bu maddenin uygulanması ile ilgili usul ve esaslar Maliye Bakanlığınca
belirlenir'' hükmü yer almıştır.
Buna göre tahsil edilen Akaryakıt Tüketim Vergisinin % 5 ' lik kısmı smır ticareti
yapılan illerin Özel İdarelerine gönderilecek ve özel idareler bunlarla, yol,
okul vb. yatırımları gerçekleştireceklerdir. Bu, smır illerinin kalkındırılması
için son derece olumlu bir gelişme olmuştur^^.
Başlatıldığı günden bu yana kapsamı konusunda tartışmalar bitmeyen ve
vergi kayıplarına neden olan smır ticaretine 28.04.2000'de çıkarılan Bakanlar
Kuralu Kararnamesi ile yeni kısıtlamalar getirilmiştir. Karamame ile
"mücavir iF kavramı kaldırılırken, artık sadece Artvin'den Hatay'a kadar olan
smır illerinde smır ticareti yapılabilmesi karara bağlanmıştır. Daha önce smır
illerine komşu iller de "mücavir //" statüsünde, smır ticareti yapabiliyorlardı.
Karamame sonrasında. Mayıs ayı başına kadar smır illeri ile bunlara komşu
"mücavir iller'' dahil 17 ilden yapılan smır ticareti, sadece sınırdaki 20 ilde
yapılabilecektir. Karamame ile Edime smır ticaretine tamamen kapatılmıştır^^.
Bu arada, çoğunlukla Irak'tan getirilen deterjan hammaddesi olan "lap" ile
hurda demir-çelik ve hurda bakır ithalatında uygulanan kota da kaldırılmıştır.
Smır ticareti kapsamında getirilen bu mallar, Türkiye genelinde satılabilecektir.
Bu ürünler dışında, smır ticareti kapsamında ithal edilen ürünlerin il dışına
17 ÖZTÜRK,sf. 113
18 29.01.2000 tarih ve 23948 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanmıştır.
19 ÖZTÜRK,sf. 113
çıkanimaması kararlaştmlmıştır.
28.04.2000 tarihli Kararname ithal edilen motorin miktarma da kısıtlama
getirmiştir. Kararname ile sınırdan ticaretin önemli boyutunu oluşturan motorin
ticaretinde gümrük muafiyeti de azaltılmıştır. "Taşıt üzeri motorin ticaretf
olarak adlandırılan sınırdan motorin ticaretinde, daha önce yüzdo 60 olarak
uygulanan mevcut gümrük vergi avantajının yüzde 80 oranmda uygulanması
karara bağlanmıştır. Bu Karar ile mutad depo ile getirilecek aylık motorin
miktarı, İğdır'da 25 bin tondan 15 bin tona, Habur'da 150 bin tondan 75
bin tona indirilmiştir. Yeni kontenjan miktarları Mayıs 2000'den itibaren
geçerli olmuştur^^
Sınır ticaretine ilişkin bu kararnamenin gecikmesi nedeniyle, 1999 yılının
sonunda sınır ticareti kapsamında ithalatı yapılabilecek ürünlerin sayısı. Dış
Ticaret Müsteşarlığı tarafından 254'ten 31'e indirilmiştir. 28.04.2000 tarihli
Kararname ile sınır ticareti kapsamında, sadece, genellikle Türkiye'de
üretilmeyen, karabiber, kakule, karanfil, kimyon, kına, sahlep, sumak gibi
baharat türü tanm ürünlerinin ithalatına izin verilmektedir. Bu kapsamda ithal
edilebilecek sanayi ürünleri ise ham alüminyum, külçe alüminyum, külçe
bakır, bakır süs eşyası, hurda bronz, kaya tuzu, ham veya kaba yontulmuş
mermer, naylon terlik, semaver ve odun ile sınırlandırılmıştır^^.
1 Eylül 2002 tarihi itibariyle sınır ticareti kapsamında yapılan motorin ticareti
yeni bir düzenleme yapılana kadar tamamen yasaklanmıştır. Yasaklanma
gerekçesi olarak motorin ticaretinin amacından saptığı belirtilmiştir^^
Güvenlik, kaçakçılık, iç piyasayı bozduğu vb. gerekçelerle sınır ticaretinin
kapsamı 2000 yılından itibaren aşamalı bir biçimde daraltılmıştır. Sınır
ticaretinin Türkiye'deki ilk uygulamasından bu güne sınır illerinin süregelen
ortak sorunları varlığını devam ettirmektedir. Bu noktada Dış Ticaret
Müsteşarlığı 2001 yılında, bölgesel ticareti geliştirmek üzere organizasyon
yapısında stratejik yeniden yapılanmaya gitmiştir. Bu yeniden yapılanma ile
21 Akşam Gazetesi, 08.05.2000
22 "Sınır Ticaretinde indirim", Hürriyet Gazetesi, 12.01.2000
23 "Motorine sınır ticareti yasağı", Milüyet Gazetesi, 16.08.2002
birlikte, var olan sınır ticaretine yeni bir model getirilmiştir. Bu model, Sınır
Ticaret Merkezleri projesidir. Bu proje ile. Doğu ve Güneydoğu Anadolu
Bölgelerine komşu Suriye, İran, Irak, Nahçıvan ile Türkiye sınırındaki ticaret.
Sınır Ticaret Merkezleri şeklinde yeni bir sisteme kavuşturulmuş olmaktadır.
Bu kapsamda her iki tarafın sınır kapılarının arasında kalan bölgelerde, iki
ülke mallarının satılacağı satış mağazalarının kurulması projesi 2003 yılından
itibaren uygulamaya geçmiştir.
Sınır ticareti konusunda yapılan son düzenlemelerden biri, 2003/5408 sayılı
Sınır Ticaret Merkezlerinin Kurulmasına İlişkin Bakanlar Kurulu Karandır^"^.
2003/5408 sayılı Bakanlar Kurulu Kararında 2003/6401 sayıh BKK^^ ile
değişiklik yapılmıştır.
2003/5408 sayılı Bakanlar Kurulu Kararma göre; Türkiye'nin yaşam
standardının düşük ve işsizliğin ciddi boyutlarda olduğu Doğu ve
Güneydoğu Anadolu coğrafi bölgelerinde ekonomik, sınai ve ticari
gelişmenin hızlandırılmasını teminen. Sınır Ticaret Merkezleri kurulması
karara bağlanmıştır. 2003/5408 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı'nm getirdiği
en önemli yenilik. Sınır Ticaret Merkezleri uygulamasında bir kısım illere
yeniden komşu il statüsünün tanınmasıdır. Sadece Sınır Ticaret Merkezlerinde
geçerli olmak üzere Erzurum, Muş, Bitlis, Siirt, Batman, Diyarbakır ve
Adıyaman illerine komşu il statüsü yeniden tanınmıştır. Doğu ve Güneydoğu
Anadolu Bölgelerinde komşu ülkelere sınırı bulunan Artvin, Ardahan, Kars,
İğdır, Ağrı, Van, Hakkari, Sımak, Mardin, Şanlıurfa, Kilis, Gaziantep
ve Hatay'dan oluşan 13 ilde kurulacak olan Sınır Ticaret Merkezlerinde
mağazalar bulunacaktır. Kararın getirdiği en önemli yeniliklerden bir tanesi
de Değerlendirme Komisyonunun oluşumudur. Buna göre ithal edilecek
eşyaya ilişkin il kotaları ve ithal edilen eşyanın Uygunluk Belgesi sahiplerine
dağıtımına dair esaslar; Vali veya Vali Yardımcısı başkanlığında Defterdar,
Gümrük Müdürü, Sanayi ve Ticaret İl Müdürü, Ticaret Odası veya Sanayi
ve Ticaret Odası ile Esnaf ve Sanatkarlar Odası temsilcilerinden oluşan
Değerlendirme Komisyonu üyelerinin oybirliği ile teklifi üzerine Dış Ticaret
Müsteşarlığınca belirlenecektir. Daha önce Sınır Ticareti Koordinasyon
24 10.04.2003 tarih ve 25075 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanmıştır.
Kurullannda bulunmayan Esnaf ve Sanatkarlar Odalan
Değerlendirme Komisyonlannda görev almaya başlamıştır^^.
Temsilcileri,
Smır Ticaret Merkezlerinin kurulması Türkiye'nin tek taraflı olarak
uygulamaya koyacağı bir işlem olmayıp, sınırın ait olduğu diğer ülke ile
konunun müzakere edilmesi ve müzakereler sonucunda bir anlaşmanın
imzalanması gerekmektedir.
Halihazırda Smır Ticaret Merkezleri ile ilgili olarak Türkiye'nin İran'la
anlaşması mevcut olup bu anlaşma kapsamında ilk etapta Sarısu, SeroEsendere ve Razi-Kapıköy'de Smır Ticaret Merkezleri açılmış ve işletilmeye
başlamıştır.
Diğer taraftan Gürcistan ve Nahcivan'a da Smır Ticaret Merkezi kurulması
teklif edilmiş olup, Gürcistan Smır Ticaret Merkezlerinin genel dış ticaret
politikaları ile uyumlu olmadığını belirterek bu teklifi geri çevirmiştir.
Nahcivan'la ise Azerbaycan'ın söz konusu özerk bölgesinin üretim yapısı,
Türkiye'ye ihraç edecekleri ürünlerin sınırlı olması gibi nedenlerle Smır
Ticaret Merkezi kurulmasına gerek görülmemiştir.
Suriye ile ülkemiz arasında Smır Ticaret Merkezlerinin kurulmasına ilişkin ilk
tur müzakereler 2004 yılı Haziran ayı başında Halep'te gerçekleştirilmiştir.
Ancak tüm çabalara rağmen 2005 yılı Nisan ayı sonunda Gaziantep'te
yapılan ikinci tur Smır Ticaret Merkezi müzakerelerine kadar Suriye bu
projeye ikna edilememiştir. Söz konusu müzakereler kapsamında Smır Ticaret
Merkezlerinin ilk olarak, pilot bölge olarak belirlenen Gaziantep-Akçako5aınlu
/ Ayn El Soda ve Kilis-Öncüpmar / Babulselema sınırında eşzamanlı olarak
kurulması kararlaştırılmıştır. 2005 Eylül ayında Suriye tarafına iletilen Smır
Ticaret Merkezlerinin kurulmasına ilişkin çerçeve anlaşma taslağının, Suriye
makamları tarafından 19 Ocak 2006 tarihinde olduğu gibi kabul edildiği
bildirilmiştir.
26 ÖZTÜRK,sf. 114
1.5. SıNıR TICARETINE ILIŞKIN YASAL
DÜZENLEMELER
1.5.1. G Ü M R Ü K M E V Z U A T I N D A Y E R A L A N
DÜZENLEMELER
Ülkemizde smır ticaretine ilişkin düzenlemelerin yasal dayanağı 4458
sayılı Gümrük Kanunu'nun^^ 172'nci maddesine dayanmaktadır. Gümrük
Kanunu'nun 172'nci maddesinin 4910 sayılı Kanun^^ ile değiştirilmiş şekli
aşağıdaki gibidir.
''Türkiye ile komşu ülkeler arasında coğrafi durum ve bölge ihtiyaçları göz
önünde bulundurularak yapılacak sınır ticaretinin kapsamını belirlemeye,
sınır ticareti yapılacak sınır ticaret merkezlerinin kurulmasına ve buralardan
yapılacak ihracat ve ithalatın usul ve esaslarını belirlemeye veya sınır ticareti
yoluyla serbest dolaşıma girecek eşyadan alınacak vergileri göstermek üzere
ilgili kanunlarda belirtilen azamî hadleri geçmemek şartıyla tek ve maktu bir
tarife uygulamaya Bakanlar Kurulu yetkilidir.
Sınır ticaret merkezleri, gümrük işlemlerinin
Cumhuriyeti Gümrük Bölgesi dışında addedilir
yürütülmesinde
Türkiye
Sınır ticaretine ilişkin gümrük işlemleri Müsteşarlıkça belirlenir "
Yasa maddesinden de anlaşılacağı üzere smır ticaretinin temelinde komşu
ülkelerle coğrafi durum ve bölge ihtiyaçları dikkate alınarak karşılıklı
ticaretin düzenlenmesi yatmaktadır. Smır ticareti ile ilgili düzenleme yapma
yetkisi ise Kanun ile Bakanlar Kuralu'na verilmiştir. Bugüne kadar uygulama
Bakanlar Kurulu Kararları ve bu kararlara istinaden hazırlanan Yönetmelikler
çerçevesinde yürütülmüştür. Uygulamanın ilk dönemlerinde çıkartılan
Bakanlar Kurulu Kararları ve bu Kararlara istinaden hazırlanan Yönetmelikler
jâirürlükten kaldırılmıştır.
27 04.11.1999 tarih ve 23866 sayıh Resmi Gazete'de yayımlanmıştır.
Sınır ticareti konusundaki düzenlemeler, uygulamada karşılaşılan sorunlar,
bölgesel ihtiyaçlar vs. nedenlerle sürekli olarak değişikliğe uğramıştır. Sınır
ticareti konusundaki düzenlemelerin fazlalığı nedeni ile çalışmamızda geçerli
olan bazı mevzuat hükümlerine yer verilecektir.
Gümrük Kanunu'nun uygulamasına dair hazırlanan Gümrük Yönetmeliği'nde^^ de sınır ticareti konusunda düzenlemeler yapılmıştır. Anılan
Yönetmeliğin 570'inci maddesinde Bakanlar Kurulunca Türkiye ile komşu
ülkeler arasında coğrafi durum ve bölge ihtiyaçları göz önünde bulundurularak
kapsamı belirlenen sınır ticareti ancak ilgili Kararda belirtilen gümrük
idarelerinden yapılacağı belirtilmiştir.
Sınır Ticaret Merkezleri üzerinden yapılacak ihracat ve ithalat işlemlerinde;
31.05.2002 tarihli ve 24771 Mükerrer sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan
Gümrük Yönetmeliğinin eki Gümrük Beyannamesi Kullanma Talimatında
belirtildiği şekilde Gümrük Beyannamesi düzenlenecektir.
Sınır ticareti kapsamında yapılacak ithalat ve ihracat işlemleri, Gümrük
Yönetmeliğindeki hükümlere göre gerçekleştirilir. Ancak Bakanlar Kurulu
Kararında farklı uygulamalara yer verilebilir.
1.5.2. DIŞ T İ C A R E T M Ü S T A Ş A R L I Ğ I TEŞKİLAT
KANUNU
Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı 11 yıl hizmet gördükten sonra 4059 sayılı
Kanunla^^ Başbakanlığa bağlı Hazine Müsteşarlığı ve Dış Ticaret Müsteşarlığı
isimleri ile iki ayrı kuruluş haline getirilmiştir.
Söz konusu Kanuna göre, dış ticaret politikalarının tespitine yardımcı olmak,
tespit olunan bu politikalar çerçevesinde ihracat, ihracatı teşvik, ithalat, yurtdışı
müteahhitlik hizmetleri ile ikili ve çok taraflı ticari ve ekonomik ilişkileri
düzenlemek, uygulamak, uygulamalan izlemek ve geliştirmek görevlerini
29 31.05.2002 tarih ve 24771 mükerrer sayılı Resmi Gazete'de yayımlanmıştır.
üstlenen Dış Ticaret Müsteşarlığında ana hizmet birimleri oluşturulmuştur.
Dış Ticaret Müsteşarlığı, İhracat Genel Müdürlüğü'nde stratejik yeniden
yapılanmaya gidilmiştir. Dış Ticaret Müsteşarlığı İhracat Genel Müdürlüğü
bünyesindeki Özel İhracat Daire Başkanlığı yerine Bölgesel İhracatı Geliştirme
Daire Başkanlığı oluşturulmuş, bu Daire Başkanlığı altında da Sınır Ticareti
Şube Müdürlüğü, Çevre Ülkelerle Ticareti Geliştirme Şube Müdürlüğü ve
BM Kapsamında İhracat Şube Müdürlüğü ihdas edilmiştir.
Gümrükler Genel Müdürlüğü bünyesinde Sınır Ticareti Şube Müdürlüğü
oluşturulmuştur. Sınır Ticareti Şube Müdürlüğünün görevleri aşağıdaki
gibidir.
1) Sınır ticaretine ilişkin Kararnameler
hakkında gümrük
mevzuatı
dahilinde işlem yapılması, muhtelif inceleme, soruşturma, basit ve cevaplı
raporların incelenerek gereğinin ifası, sınır ticaretindeki mevzuat eksiklikleri
ile suiistimalin önlenmesi amacıyla alınabilecek tedbirlere ilişkin görüş
bildirilmesi hususları yerine getirilmektedir
2) Birinci maddede sayılan hususlarla
•
birlikte;
Sınır ticareti ile ilgili olarak;
a) Açık pazarların işleyişine ilişkin faaliyetler,
b) Yurtdışı müteahhitlik hizmetleri kapsamındaki faaliyetlerde Dış Ticaret
Müsteşarlığı ve gümrük idareleri arasında koordinasyonun sağlanması,
c) Sınır ticareti kapsamında ham petrol ithalatına ilişkin faaliyetler,
d) Dış Ticaret Müsteşarlığınca
idarelerine bildirilmesi,
belirlenen
il ihtiyacı listelerinin
gümrük
e) Sınır ticareti kapsamında ithal edilen ham petrol ve ithal ve ihraç edilen
diğer ürünlere ilişkin gümrük idarelerince her ay Müsteşarlığımıza gönderilen
istatistiklerin saklanması ve derlenmesi,
f) Sınır ticaretine ilişkin denetim elemanlarından gelen raporların
değerlendirilmesi.
incelenip
g) Bakanlar Kurulu Kararları kapsamında gerektiğinde toplantı yapılmasının
sağlanması ile Müsteşarlığımızca konuyla ilgili diğer kurumlarca düzenlenen
toplantılara katılım sağlanması ve bu kurumlarla gereken yazışmaların
yapılması,
•
Sınır Ticaret Merkezleri ile ilgili olarak;
a) Sınır Ticaret Merkezlerinin kurulmasına yönelik ilgili kurum ve kuruluşların
iştirakiyle düzenlenen toplantılarda Müsteşarlığımızı temsil etmek,
b) Sınır Ticaret Merkezleri
oluşturmak,
ile ilgili gümrük işlemlerine ilişkin
mevzuatı
c) Sınır Ticaret Merkezlerinin işleyişiyle ilgili gümrüğü ilgilendiren sorunların
çözümünü sağlamakve Sınır Ticaret Merkezindefaaliyet gösteren mağazaların
işletme izinlerini iptal etmektir
1.5.3. SINIR TİCARETİ İLE İLGİLİ B K K V E
YÖNETMELİKLER
Smır ticaretinde normal ihracat ve ithalat işlemlerine uygulanan yasal
kuralların pek çoğu uygulanmaz. Türkiye'de 1970'li yılların sonlarından
itibaren uygulanmaya başlayan smır ticareti, özellikle Doğu ve Güneydoğu
Anadolu Bölgelerinde uygulanan özel bir dış ticaret şekli olarak karşımıza
çıkmaktadır^ ^
Smır ticaretinin uygulanmasına ilişkin olarak bugüne kadar çok sayıda
Bakanlar Kurulu Kararı çıkartılmış ve bu Kararlara istinaden Yönetmelikler
yayımlanmıştır. Bakanlar Kurulu Kararları ve Yönetmeliklerin birçoğu
yürürlükten kaldırılmıştır^^. Smır ticareti ile ilgili olarak Ülkemizde yapılan
31 Muammer SÖNMEZ, Sınır ve Kıyı Ticareti, Erzurum 1995, sf. 119
32 21.02.1985 tarih ve 18673 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Sınır Ticareti Yönetmeüği, 28.04.1989 tarih ve 89/14040 sayıh Bakanlar Kurulu Karan ile
yürürlüğe giren Sınır Ticareti Yönetmeliği'nin 15'inci maddesi ile yürürlükten kaldmhnıştır. 04.05.1989 tarih ve 20158 sayılı Resmi Gazete'de yaymüanan Smır Ticaret Yönetmeliği ise 08.08.1990 tarih ve 90/800 sayılı Sınır ve Kıyı Ticareti Yönetmeliği'nin 14'üncü maddesiyle yürürlükten kaldırılmış,
daha sonra 08.08.1990 tarihli ve 90/800 sayılı Yönetmelik, 19.01.1992 tarih ve 92/2639 sayıh Sınu- ve Kıyı Ticareti Yönetmeliği'nin 16'ncı maddesiyle
yürürlükten kaldınimıştır. Bu Yönetmelik, 1.9.1993 gün ve 21685 sayıh Resmi Gazete de yayımlanan 13.08.1993 tarih ve 93/4723 saydı Karar ile yürür
lükten kaldmimıştır.
düzenlemeler çalışmamızm smır ticaretinin Türkiye'deki gelişimi kısmında
verilmiştir. O nedenle çalışmamızın bu kısmında tekrar olmaması açısından
benzer düzenlemelere yer verilmeyecektir.
Smır ticareti uygulaması ile ilgili olarak yaşanan süreçte geçerliliğini koruyan
ve uygulamaya yön veren Bakanlar Kurulu Kararları ve Yönetmelikler
bulunmaktadır. Uygulamaya girdiği tarihten bu yana fazlaca tartışılan ve
olumsuz yönleri ile gündeme gelen smır ticareti konusunda 2000 yılında
çıkartılan 2000/364 ve 2002'de çıkartılan 2002/4517 sayılı Bakanlar Kurulu
Karamamesi ile yeni kısıtlamalar getirilmiştir.
1.5.3.1. SINIR TİCARETİNİN DAYANAĞI
Smır ticareti, 28 Nisan 2000 tarihinde yürürlüğe giren, 10.03.2000 tarihli
ve 2000/364 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı kapsamında yürütülmektedir 28
Nisan 2000 tarihinde yürürlüğe giren, smır ticaretinin düzenlenmesine ilişkin
10.03.2000 tarihli ve 2000/364 sayıh Bakanlar Kurulu Kararı, bütün bu
çerçeveyi çizen karardır. Mezkûr kararın dayanağı, aslında 27.10.1999 tarih
ve 454 sayılı Millî Güvenlik Kurulu Tavsiye Kararından oluşmaktadır.
1.5.3.2. SINIR TİCARETİNİN YAPILACAĞI İLLER
Sımrticaretinin, Ağrı, Ardahan, Artvin, Gaziantep, Hakkari, Hatay, İğdır, Kilis,
Mardin, Şanlıurfa, Sımak ve Van ilerinde uygulama imkânı bulunmaktadır.
Ayrıca, Esendere Gümrük Kapısından İran, ilaveten Üzümlü ve Çalıdüzü
Beldelerindeki açık pazar yerlerinden de Irak'la smır ticareti yapma imkânı
vardır.
Uygulama esasen Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinden yapılan
ihracatın artırılması ve bu ihracat sayesinde, bölgede sınaî ve ticarî gelişmenin
sağlanması, ayrıca smır illerinin ihtiyacının bir bölümünün ithalat yoluyla daha
düşük maliyetle karşılanması ve bu bölgelere ekonomik canlılık getirilmesi
amacıyla başlatılmıştır.
1.5.3.3. SINIR TİCARETİ YAPABİLECEK KİŞİLER
Sınır ticareti yapma hakkı sadece ilgiH ilde en az üç aydır faaliyette bulunan tüzel
kişilere verilmiştir. Sınır ticaretinin amacına uygun olarak yürütülmesinden
ilgili Valilikler sorumludur.
İthalat ve ihracat işlemleri, Vali veya Vali Yardımcısı başkanlığında toplanan
ve oybirliğiyle karar alan İl Değerlendirme Kurulunca tanzim edilen Uygunluk
Belgesi kapsamında gerçekleştirilmektedir. Valiliklerce hiçbir nam ve hesap
adına kesinti yapılmamakta ve Valiliklerce kurulan vakıf, şirket vb. tarafından
sınır ticareti yapılmamaktadır. İthal edilen ürünlerin il dışına çıkarılması
halinde "belge iptali" gibi cezai müeyyideler uygulandığı gibi ceza kesilmesi
de söz konusudur.
1.5.3.4. SINIR TİCARETİNE KONU MALLAR
Sınır ticareti yoluyla ithalatına izin verilen ürünler;
•
Ham petrol,
•
Kota kapsamında tarım ürünleri ve diğer ürünler,
•
Kota sistemine tabi olmayan mallar.
Ham petrol TÜPRAŞ ile sözleşme imzalayan şirketlerce, Irak'tan karayoluyla
Habur Gümrük Kapısı'ndan gerçekleştirilmiştir. Ham petrol ithalatını
gerçekleştirecek firmalar için Başbakanlık Makamından onay alınması
gerekmekteydi. Bu kapsamda getirilen ham petrol, her türlü vergi ve fondan
muaf olarak miUileştirilmiştir.
2000 yılında; toplam 2.750.000 ton/yıl, 2001-2002 döneminde; toplam
4.000.000 ton, 2003 yılı için ise; 4.000.000 ton ham petrol ithalatı Başbakanlık
tarafından uygun görülmüştür^^
1997 yılında, motorinin de sınır ticareti kapsamına alınmasıyla birlikte, söz
33 "Smır Ticareti ve Sınır Ticaret Merkezleri", Eylül 2007, http://www.makinebirlik.com/ makinejortal/Dokuman/s%C4%B ln%C4%B lr%20ticare
ti%20ve%20merkezleri.ppt. Erişim: 03.01.2008
konusu ticaret, zaman içerisinde amacından uzaklaşmış ve ağırlıklı olarak
motorin olmak üzere, petrol ürünleri ithalatından oluşan bir ticaret şekline
dönüşmüştür. Dolayısıyla uygulamanın sadece adı "sınır ticareti" olarak
kalmış fiili olarak yapılan "petrol ürünleri ithalatı" olmuştur^"^.
17.07.2002 tarihh ve 2002/4517 sayıh BKK ile 10.03.2000 tarihh ve
2000/364 sayılı Karardaki bazı maddelerin )mrürlükten kaldırılmış, bazı
maddeler ise değiştirilmiştir. 2002/4517 sayılı Kararname ile 2000/364
sayılı Kararnamenin amacından, taşıt üzerindeki depolarda motorin ithalatı
çıkartılmış ve sınır ticareti kapsamında petrol ürünleri ithalatı yapılamayacağı
belirtilmiştir. Ayrıca sınır ticareti kapsamında ithal edilen eşyayı taşıyan
araçlarda 31.12.2002 tarihine kadar, ham petrol taşıyan araçlar hariç olmak
üzere, orijinal yakıt depolarına ilave olarak monte edilen depolarda akaryakıt
getirilmesi engellenmiştir.
24.12.2002 tarihh ve 2002/4999 sayıh BKK ile, 10.03.2000 tarihh ve 2000/364
sayılı Kararnamenin eki olan Sınır Ticaretinin Düzenlemesine İlişkin Karar'a
geçici bir madde ilave edilmiştir. Buna göre, sınır ticareti kapsamında tüzel
kişiler tarafından karayoluyla ithal edilecek ham petrolü taşıyan araçların
standart yakıt depolarına göre belirlenen limitlerde, Irak'tan 2003 yılında
ithalatı uygun görülen ham petrolü taşıyacak araçlar 31.05.2003 tarihine
kadar uygulamadan yararlanmıştır^^
1997-2002 döneminde sınır ticareti yoluyla ithaline imkan tanınan üçüncü
ülke menşeli motorine İthalat Rejimine kıyasla belirli oranda vergi indirimi
uygulanması ve bu ürünün yetkili il dışındaki diğer illerde de pazarlanmasma
engel olunamaması nedeniyle, sınır ticareti gerçek amacından uzaklaşarak
salt motorin ticaretine dönüşmüştür. Petrol sektöründe disiplinsizliğe sebep
olan söz konusu ürünün ticaretine 1 Eylül 2002 tarihinde son verilmiştir^^.
Tarım ürünlerinin ithalatında ise Valiliklerin taleplerine istinaden Dış
34 TBMM Tutanak Dergisi, Dönem 22, Cilt 3, http://www.tbmm.gov.tr/tutanak/donem22/ vill/bas/b024m.htm. Erişim: 15.11.2007
35 Meclis Araştırma Komisyonu Raporu, Tarih: 16.06.2005, Esas No: 10/238, http://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem22/vil01/ss978m.htm. Erişim:
07.01.2008
36 Milliyet, 16.08.2002
Ticaret Müsteşarlığı koordinatörlüğünde Sanayi ve Ticaret Bakanlığı ile
Tarım ve Köyişleri Bakanlıkları arasında yapılan ortak değerlendirme
sonucunda hazırlanan il ihtiyaçları nihai listeleri (ithalat kotaları) Valiliklere
gönderilmektedir. Öte yandan, bir dönem smır ticareti yoluyla, özellikle yaş
meyve, sebze olmak üzere, hiçbir kotaya tabi tutulmaksızın, il ihtiyacını aşan
miktardaki tarım ürünleri ithalatına müsaade edilmiştir.
Tarım ürünlerine ilişkin il ihtiyaçları Tarım ve Köyişleri Bakanlığı'nm
görüşleri doğrultusunda belirlenmektedir. Motorin dışında, 2003 yılında
94, 2004 yılında 34, 2005 yılında 65, 2006 yılında 60 ürünün ithalatı için
kota tahsis edilmiştir. 2003-2006 döneminde "il ihtiyacı nihai listelerinde",
destekleme alımlarına tabi ürünlere, canlı hajrv^an ve hayvancılık ürünleri ile
iç piyasa dengelerini bozacak nitelikteki mallara yer verilmemiştir. Tahsis
edilen miktarlar yıl içinde hiçbir gerekçeyle arttırılmamakta ve ürünlerin il
dışına çıkarılmasına Kararname uyarınca Valiliklerce izin verilmemektedir.
İthalatta alınması gereken vergi ve fonların % 60'ı ile KDV'nin tamamı tahsil
edilmekteydi^^.
Bakanlar Kurulu Kararı ile yaş sebze ve meyve ithalatına da yasak getirilmiştir.
Kararname ile smır ticareti kapsamında, sadece, genellikle Türkiye'de
üretilmeyen, karabiber, kakule, karanfil, kimyon, kına, mahlep, salep, sumak
gibi baharat türü tarım ürünlerinin ithalatına izin verilmektedir. Bu kapsamda
ithal edilebilecek sanayi ürünleri ise ham alüminyum, külçe alüminyum, külçe
bakır, bakır süs eşyası, hurda bronz, kaya tuzu, ham veya kaba yontulmuş
mermer, naylon terlik, semaver ve odun ile sınırlandırılmıştır^^
Kota sistemine tabi olmayan mallar ise linear alkil benzen (LAB), hurda bakır
ve hurda demir-çelikten oluşmaktadır. Irak'tan hurda ithali ise yasaklanmıştır.
Söz konusu ürünlerin ithalatında herhangi bir miktar kısıtlaması ya da il
ihtiyacı kriteri uygulanmamaktadır. Bu ürünlerin ithal edilmesinden sonra
Türkiye genelinde satılması serbesttir.
Özetleyecek olursak; smır ticaretinde yaşanan olumsuzlukların durdurulması
37 Sınır Ticareti ve Smır Ticaret Merkezleri, Sunu 12, 13
38 "Sınır Ticaretinde îndirim", httD://webarsiv.hurrivet.com.tr/200Q/01/12/171455.asp. Erişim: 13.11.2007
ve motorinin tedricen kaldırılmasma yönelik alman tedbirler ve 1999 yılmdan
itibaren yürürlüğe konulan Millî Güvenlik Kurulu tavsiye kararları uyarınca,
smır ticaretinde il ihtiyacı esası kabul edilerek, ithalatta kota sistemine
geçilmiştir. Bu çerçevede, ithal edilen ürünlerin ilgili il sınırları dışına
çıkarıldığının tespiti halinde, ağır cezai müeyyidelerin tatbik edilmesi hükme
bağlanmış ve motorin ithalatında alınması gereken vergi ve fonların oranı
büyük ölçüde 3âikseltilmiştir.
1.5.4. SINIR T İ C A R E T M E R K E Z L E R İ N E İLİŞKİN B K K
VE YÖNETMELİK
Smır ticaretinin yarattığı olumsuzluklar çok fazla eleştirilmiş ve çeşitli
kısıtlamalara gidilmiştir. Bu kısıtlamalar, komşu ülkelerle normal dış ticareti
de olumsuz etkileyebilecek niteliktedir. Komşu ülkelerle olan dış ticaret sadece
smır ticareti kapsamında olmadığından, smır ticareti ile birlikte normal dış
ticaretin de geliştirilmesi gerekmektedir. Gelir seviyesinin diğer bölgelere göre
daha düşük olduğu Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinin ekonomisinin
gelişmesi açısından yeni düzenleme yapılmasına ihtiyaç dujoılmuştur.
Smır ticareti konusunda yapılan son düzenlemelerden biri, 2003/5408 sayılı
Smır Ticaret Merkezlerinin Kurulmasına İlişkin Bakanlar Kurulu Kararıdır.
2003/5408 sayılı Bakanlar Kurulu Kararında 2003/6401 sayılı BKK ile
değişiklik yapılmıştır.
Bakanlar Kumlu Kararındaki yetkiye istinaden uygulamaya dair, Smır
Ticaret Merkezlerinden Yapılacak İhracat ve İthalata İlişkin Yönetmelik^^
ile Smır Ticaret Merkezleri Kuralmasma İlişkin Kararın Uygulanmasına
Dair Yönetmelik"^^ hazırlanmıştır. Söz konusu Bakanlar Kumlu Kararı ve
Yönetmeliklerin tam metni çalışmamızın sonunda ek olarak verilmiştir.
Smır Ticaret Merkezlerinin sistemi izleyen sayfadaki şekil ile ifade
edilebilir.
39 13.12.2003 tarih ve 25315 sayıh Resmi Gazete'de yayımlanmıştır.
Smır Ticaret Merkezleri
inşaat
İşletilme
Fiziki Düzenleme
Gümrük
Müsteşarlığı
İdari Y ö n e t i m
S T M İşleticisi
A.S.
l.İl ö z e l İdaresi
2.Ticaret/Ticaret v e Sanayi
Odaları Birliği
3.Esnaf v e Sanatkarlar Odaları
Birliği
4.İhracatçı Birlikleri
1.5.4.1. SıNıR TICARET MERKEZLERININ AMACı
Smır Ticaret Merkezlerine ilişkin BKK ile Türkiye'nin yaşam standartlarının
düşük ve işsizliğin ciddi boyutlarda olduğu Doğu ve Güneydoğu Anadolu
coğrafi bölgelerinde ekonomik, sınai ve ticari gelişmenin hızlandırılmasını
teminen, smır ticareti yapılacak Smır Ticaret Merkezleri'nin kurulması ve bu
merkezlerden yapılacak ihracat ve ithalatın usul ve esasları belirlenmiştir.
BKK'nm uygulamasına ilişkin olarak yayımlanan Yönetmelik ile Doğu ve
Güneydoğu Anadolu Bölgelerine komşu olan ülkelere sınırı bulunan Artvin,
Ardahan, Kars, İğdır, Ağrı, Van, Hakkari, Sımak, Mardin, Şanlıurfa, Kilis,
Gaziantep ve Hatay illerindeki siyasi sınırlarımız üzerinde kurulacak Smır
Ticaret Merkezlerine ihracat yapılmasına, Smır Ticaret Merkezlerinden
komşu ülkelere eşya gönderilmesine, Smır Ticaret Merkezlerine komşu
ülkelerden eşya getirilmesine ve Smır Ticaret Merkezlerinden ithal edilen
eşyanın bu maddede sayılan iller ile anılan Yönetmeliğin 2'nci maddesinde
belirtilen illerdeki esnaf ve tacirlere dağıtılmasına ilişkin usul ve esaslar
düzenlenmiştir.
1.5.4.2. SINIR TİCARET MERKEZLERİNİN KAPSAMI
Smır Ticaret Merkezlerine ilişkin BKK, Doğu ve Güneydoğu Anadolu
Bölgelerine komşu ülkelere sınırı bulunan Artvin, Ardahan, Kars, İğdır, Ağrı,
Van, Hakkari, Sımak, Mardin, Şanlıurfa, Kilis, Gaziantep ve Hatay illerinde
kurulacak Smır Ticaret Merkezleri'nde yapılacak ihracat ve ithalat ile Doğu
ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde bu illere komşu olan Erzurum, Muş,
Bitlis, Siirt, Batman, Diyarbakır ve Adıyaman illerinde yapılacak ticarete
ilişkin esasları kapsamaktadır.
1.5.4.3. SINIR TİCARET MERKEZLERİNİN KURULUŞU
Smır Ticaret Merkezleri, Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerine komşu
olan ülkelere sınırı bulunan Artvin, Ardahan, Kars, İğdır, Ağrı, Van, Hakkari,
Sımak, Mardin, Şanlıurfa, Kilis, Gaziantep ve Hatay illerinde smır ticareti
faaliyetinde bulunmak üzere oluştumlan ticaret merkezleridir.
Smır Ticaret Merkezleri, Dış Ticaret Müsteşarlığı'nm koordinatörlüğünde
Milli Savunma Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı ile Devlet
Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı ve Gümrük Müsteşarlığı temsilcilerinden
oluşan bir komisyonun oybirliğiyle yapacağı teklif üzerine Dış Ticaret
Müsteşarlığı'nm bağlı olduğu Devlet Bakanlığı onayı ile kumlmaktadır.
Smır Ticaret Merkezleri'nin inşası, işletilmesi, fiziki düzenlenmesi, stok
kontrollerinin yapılması ile bu merkezlere giriş ve çıkışlara ilişkin usul ve
esaslar Gümrük Müsteşarlığı'nm bağlı olduğu Devlet Bakanlığı'nca tespit
edilecektir. Gıda maddelerinin stoklanmasmda kullanılacak depoların asgari
hijyenik ve teknik şartlarının belirlenmesinde Tarım ve Köyişleri Bakanlığı 'nm
görüşü alınacaktır.
1.5.4.4. SINIR TİCARET MERKEZLERİNİN İHRACAT İŞLEMLERİ
Sınır Ticaret Merkezleri gümrük işlemlerinin yürütülmesinde Türkiye
Cumhuriyeti Gümrük Bölgesi dışında kabul edilmektedir. Sınır
Ticaret Merkezlerine yapılacak ihracat, ihracat mevzuatı çerçevesinde
değerlendirilecektir.
Sınır Ticaret Merkezlerine yapılacak ihracata konu eşya, ilgili komşu ülke
ile varılacak mutabakat çerçevesinde belirlenip. Müsteşarlıkça ilgili kurum
ve kuruluşlara duyurulmaktadır. Sınır Ticaret Merkezlerinden komşu ülkelere
eşya göndermeye ise İşletici ve/veya Mağazalar yetkilendirilmiştir.
Sınır Ticaret Merkezi İşleticisi ve/veya Sınır Ticaret Merkezlerinde yer alan
mağazalar. Bakanlar Kurulu Kararı kapsamında ihracat yapmaya, komşu
ülkeden Sınır Ticaret Merkezlerine eşya getirmeye ve ithal etmeye, getirilen
eşyanın Kararın 2'nci maddesinde belirtilen illerdeki esnaf ile gerçek ve tüzel
kişi tacirlere (vakıflar, demekler ve belediyeler ile bunlar tarafından kumlan
veya bunların ortak oldukları firmalar hariç) dağıtımını yapmaya yetkilidir.
Yolcuların, Sınır Ticaret Merkezi'nde yer alan mağazalardan yolcu beraberi
uygulamasında belirtilen miktar ve değeri geçmemek üzere eşya satın alma
hakları vardır.
1.5.4.5. SINIR TİCARET MERKEZLERİNİN İTHALAT İŞLEMLERİ
İşleticiler ve/veya Mağazalar il kotaları dahilinde ilgili komşu ülkeden Sınır
Ticaret Merkezlerine eşya getirebilir ve getirilen eşyayı ithal edebilir.
Sınır Ticaret Merkezlerine komşu ülkeden getirilen eşyanın Uygunluk Belgesi
sahiplerine dağıtımı İşletici ve/veya Mağazalar tarafından gerçekleştirilir.
Sınır Ticaret Merkezleri kapsamında ithal edilecek tarım ürünlerinden ithalatta
alınması gereken vergi ve fonların %60'ı ile Katma Değer Vergisinin tamamı;
ithal edilecek sanayi ürünlerinden ise sadece Katma Değer Vergisi ve Özel
Tüketim Vergisinin tamamı tahsil edilir.
1.5.4.6. SINIR TİCARET MERKEZİ İŞLETİLMESİ VE
MAĞAZALAR
Smır Ticaret Merkezi İşleticisi, bulunduğu ildeki İl Özel İdaresi, Esnaf ve
Sanatkarlar Odaları Birliği, İl ve İlçe Ticaret Odaları veya İl ve İlçe Ticaret
veya Sanayi Odaları ile en az iki İhracatçı Birliği tarafından kurulan ve Smır
Ticaret Merkezi'ni işleten anonim şirkettir.
Smır Ticaret Merkezi İşleticisi'nin kuruluş, görev, yetki ve faaliyetleri, bu
merkezlerdeki mağazaların işletme izinleri, izin iptalleri Gümrük Müsteşarlığı
tarafından düzenlenmektedir.
Gümrük Müsteşarlığı'nca Smır Ticaret Merkezi Mağaza İşletme İzni süreli
veya süresiz olarak iptal edilebilir. Smır Ticaret Merkezi Mağaza İşletme izni
hiçbir şekilde devredilemez.
1.5.4.7. İL İHTİYACININ BELİRLENMESİ
Smır Ticaretine ilişkin Yönetmeliğin 1 ve 2'nci maddelerinde sayılan illerin bir
yıl boyunca ihtiyaç duyacağı ürünlere ilişkin talep listeleri İl Değerlendirme
Komisyonları tarafından hazırlanıp ve her yıl Ekim ayı sonuna kadar ilgili
Valilikçe Dış Ticaret Müsteşarlığına bildirilmektedir.
Müsteşarlık tarafından, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ile Sanayi ve Ticaret
Bakanlığının görüşleri alınmak suretiyle belirlenen il kotaları ile Smır
Ticaret Merkezlerinin ilişkilendirileceği komşu il veya iller ilgili Valiliklere
gönderilmektedir.
Yıl içinde il kotalarına ürün ilave edilmesine dair yetkili Valiliklerce
Müsteşarlığa iletilen talepler, ilgili kurumlar ile birlikte değerlendirip, ilgili
komşu ülke ile yapılacak görüşmeler sonucunda karara bağlanacaktır.
Kasım ayının 16'ncı günü ile Aralık ayının son günü arasında düzenlenmiş
olan Uygunluk Belgeleri ile tahsis edilen eşyanın ithalatının bir sonraki yıla
sarkması halinde, ithal edilen miktar bir önceki yılın il kotaları kapsamında
değerlendirilecektir.
1.5.4.8. UYGUNLUK BELGESİ
Uygunluk belgesi, Sınır Ticaret Merkezlerine getirilerek ithal edilen ve ilgili
il dahilinde dağıtımı yapılan eşyayı satın alan esnaf ile gerçek ve tüzel kişi
tacirler (vakıflar, demekler ve belediyeler ile bunlar tarafından kumlan veya
bunların ortak oldukları firmalar hariç) adına düzenlenen belgedir.
Müsteşarlık tarafından uygunluk belgelerinin düzenlenmesinde esas alınmak
üzere bildirilen kotalar. Valiliklerce 5 işgünü içinde ilgili meslek kumluşları
kanalıyla esnaf ve tacirlere duyumlur. Uygunluk Belgesi taleplerine ilişkin
müracaatlar Değerlendirme Komisyonuna sunulmak üzere, İl Ticaret Odası
veya İl Ticaret ve Sanayi Odasına yapılır. Değerlendirme Komisyonu
başvura tarihinden itibaren 5 işgünü içerisinde müracaatlan inceleyerek
sonuçlandırır.
Değerlendirme Komisyonu tarafından müracaatları uygun görülen ve başvum
tarihi itibariyle ilgili ilde asgari üç yıldır faaliyet gösteren esnaf ve tacirlere her
bir ürün için bir Uygunluk Belgesi verilir. Uygunluk Belgesinin dağıtılmasında
işletme büyüklüğü ve bir önceki yılın cirosu, esnaf ve tacirin faaliyet alanı,
kotalarda belirtilen ithalatın yapılabileceği dönemler ile kotaların hedeflenen
sosyal faydayı sağlaması gibi kriterler esas alınır. Uygunluk Belgesinin
geçerlilik süresi düzenlendiği tarihten itibaren 45 gün olup, bu süre uzatılamaz.
Geçerlilik süresi içinde satın alımı gerçekleştirilemeyen miktar için müracaat
edihnesi halinde yeniden belge düzenlenebilir.
Uygunluk belgesi düzenlenmesi sırasında gerçeğe aykırı beyanda bulunan
veya belge sunanlar. Sınır Ticaret Merkezlerinden ithal edilen ürünleri.
Yönetmeliğin 1 ve 2'nci maddelerinde sayılan illerin dışına çıkaranlar ile
Yönetmelik hükümlerine ve ilgili mevzuata aykırı davranışta bulunduğu tespit
edilenlerin Uygunluk Belgeleri ilgili Değerlendirme Komisyonu tarafından
iptal edilerek, bu dumm ilgili Sınır Ticaret Merkezine bildirilir ve bu kişiler
ya da bunların hissedarı oldukları tüzel kişilikler adına bir daha Uygunluk
Belgesi düzenlenmez. Ayrıca, bu kişilerin kamu adına kovuşturmayı gerektiren
bir suç işledikleri kanaatine varılması dummunda ise haklarında Cumhuriyet
Savcılıklarına gerekli ihbarda bulunulur.
1.5.4.9. DEĞERLENDİRME KOMİSYONU
Smır Ticaret Merkezlerine dair BKK kapsamında, il ihtiyacı dahilinde
getirilerek ithal edilecek eşyaya ilişkin il kotaları; Vali veya Vali Yardımcısı
başkanlığında Defterdar, Gümrük Müdürü, Sanayi ve Ticaret İl Müdürü, Tarım
İl Müdürü, Esnaf ve Sanatkarlar Odaları Birliği ile İl Ticaret Odası veya İl
Ticaret ve Sanayi Odası temsilcilerinden oluşan Değerlendirme Komisyonu
üyelerinin oy çokluğu ile teklifi üzerine Dış Ticaret Müsteşarlığı'nca
belirlenir.
Tarım ürünleri ile ilgili olarak hasat dönemi de dikkate alınarak Tarım ve
Köyişleri Bakanlığı'nm görüşü alınacaktır.
Değerlendirme Komisyonu'nun sekreterya hizmetleri, İl Ticaret Odası veya
İl Ticaret ve Sanayi Odası tarafından yerine getirilir. Sekreterya hizmetlerinin
yerine getirilmesinde Esnaf ve Sanatkar Odaları Birliğinden de personel
görevlendirilmektedir»
1.5.4.10. ORTAK HÜKÜMLER
İhracı ve ithali ilgili mevzuatla yasaklanmış veya ithali belli kurum
ve kuruluşlara bırakılmış maddeler ile kota, gözetim ve diğer ticaret
politikaları uygulamasına tabi ürünler, BKK kapsamında dış ticarete konu
edilememektedir.
Dış Ticaret Mevzuatı ve diğer ilgili mevzuatlarla ihracı ve ithali izne bağlı
olan maddelerin BKK kapsamındaki ticarete konu edilmesi ilgili mercilerin
izni ile mümkündür. Smır Ticaret Merkezleri'nde yapılacak ticari işlemlerde;
mülki idare amirlikleri, il özel idareleri, belediyeler ile vakıf ve demekler
nam ve hesabına her ne ad altında olursa olsun kesinti yapılamayacaktır.
1.6. SıNıR TICARETININ VERGI MEVZUATı
AÇıSıNDAN DEĞERLENDIRILMESI
Vergi mevzuatımızda smır ticareti ile ilgili özel düzenlemeler çok fazla
olmamakla birlikte smır ticaretinin özelliğinden kaynaklanan bazı dummlarla
ilgili açıklamalar aşağıda ele alınmıştır.
1.6.1. K A T M A D E Ğ E R V E R G İ S İ A Ç I S I N D A N
Katma Değer Vergisi Kanunu'nun konuları arasında Türkiye'de yapılan
ticari, sınai, zirai faaliyet ve serbest meslek faaliyeti çerçevesindeki teslim
ve hizmetler ile her türlü mal ve hizmet ithalatı yer almaktadır. Dolayısıyla
gerek ithalat gerekse ihracat işlemleri yoluyla gerçekleşen teslim ve hizmetler
Kanun ile aksi belirlenmediği sürece Katma Değer Vergisine tabidir. İthalat
işlemlerindeki KDV uygulaması için ithalatı yapılan ürünün özelliğine göre
değerlendirme yapıp, herhangi bir vergi istisnasının olup olmadığına bakmak
gerekir.
Katma Değer Vergisi Kanunu'na göre ihracat işlemlerinde vergi istisnası
söz konusudur ve bir teslimin ihracat sayılabilmesi için aşağıdaki şartlar
aranacaktır.
a) Teslim yurt dışındaki bir müşteriye veya bir serbest bölgedeki alıcıya ya da
yetkili gümrük antreposu işleticisine yapılmalıdır.
b) Teslim konusu mal Türkiye Cumhuriyeti gümrük bölgesinden çıkarak bir
dış ülkeye veya bir serbest bölgeye vasıl olmalı ya da yurt dışındaki müşteriye
gönderilmek üzere yetkili gümrük antreposuna konulmalıdır. Teslim konusu
malın ihraç edilmeden önce yurt dışındaki alıcı adına hareket eden yurt
içindeki firmalar veya bizzat alıcı tarafından işlenmesi veya herhangi bir
şekilde değerlendirilmesi dummu değiştirmez.
Gümrük antreposuna konulan malın ihracatının belirlenen sürede veya şartlara
uygun olarak gerçekleşmemesi veya tevsik edilememesi hallerinde; ziyaa
uğratılan vergi, buna ilişkin olarak kesilecek ceza ve hesaplanacak gecikme
faizinin ödenmesinden katma değer vergisi iadesi alanla birlikte antrepo
işleticisi de müteselsilen sorumludur.
Konuyla ilgili 4 Seri No.lu Katma Değer Vergisi Genel Tebliğinde'^^ bir
dış ülkeye vasıl olma deyiminin malın gümrük hattından geçmesi şeklinde
uygulanacağı belirtilmiştir. Diğer taraftan Katma Değer Vergisi Kanunu'nun
10/a maddesine göre vergiyi doğuran olay, malın teslim veya hizmetin ifası
ile meydana gelmektedir. Aynı maddenin (c) bendinde malın tesliminden
veya hizmetin yapılmasından önce fatura düzenlenmesi halinde de vergiyi
doğuran olayın meydana geleceği hükme bağlanmıştır. Ancak ihracat istisnası
uygulamasında malın gümrük hattından geçişi "Gümrük Beyannamesr ile
tevsik edileceğinden, sadece ihracat teslimlerinde geçerli olmak üzere katma
değer vergisini doğuran olay, faturanın düzenlendiği tarihte değil, malın yurt
dışı edildiği tarihte gerçekleşecektir.
Smır ticareti kapsamında yapılan ihracat, katma değer vergisi yönünden
normal dış ticaret rejimindeki uygulamaya tabidir. Yani, smır ticareti
kapsamında yapılan mal teslimleri Katma Değer Vergisi Kanunu'nun
11 ve 12'nci maddelerinde düzenlenen ihracat istisnası kapsamında
değerlendirilmektedir.
Konuyla ilgili olarak 11 seri No'lu KDV İç genelgesinde, 28 No'lu Katma
Değer Vergisi Genel Tebliğine atıfta bulunarak daha sonra ise 1994/2 sıra
No'lu Katma Değer Vergisi İç Genelgesinde de smır ticareti çerçevesindeki
teslimlerden doğan iade, mahsup, tecil ve terkin işlemlerinin yapılabilmesi
için gerekli açıklamalar yapılmıştır.
Katma Değer Vergisi mevzuatında smır ticareti ile ilgili son düzenleme 84
seri No'lu Katma Değer Vergisi Genel Tebliği^^ ile yapılmıştır. Söz konusu
tebliğde KDV iadelerinin mahsup talebi halinde aranacak belgeler olarak
şunlar sıralanmıştır:
41 08.12.1984 tarih ve 18599 sayıh Resmi Gazete'de yayımlanmıştır.
•
Smır ve/veya kıyı ticareti yetki belgesi (bir defa verilmesi
yeterlidir.),
•
Tahakkuk varakası (aslı veya noter, gümrük idaresi ya da yeminli
malimüşavirce onaylı örneği),
•
İhracatın gerçekleştiği döneme ilişkin olarak indirilecek katma değer
vergisi listesi ile ihraç edilen malın bünyesine giren vergi miktarına
ilişkin hesaplamaları gösterir tablo,
•
Satış faturalarının bir örneği veya listesi.
Daha sonra yayımlanan 86 Seri No'lu Katma Değer Vergisi Genel Tebliği"^^
ile bu bölümde sayılan işlemlerle ilgili olarak nakden veya mahsuben iade
talep edilmediği takdirde indirilecek katma değer vergisi listesi ile ihraç
edilen malın bünyesine giren vergi miktarına ilişkin tablonun ibrazına gerek
bulunmadığı açıklanmıştır.
Tebliğin yayınlandığı tarihte, smır ticaretinde gümrük beyannamesi yerine
tahakkuk varakası kullanılmakta olduğundan ihracatçıların iade alabilmesi
için gümrük beyannamesi yerine tahakkuk varakalarının ibraz edilmesi
gerekli görülmüştür. Ancak, Smır Ticaret Merkezleri üzerinden yapılacak
ihracat ve ithalat işlemlerinde; 31.05.2002 tarihli ve 24771 Mükerrer
sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Gümrük Yönetmeliğinin eki Gümrük
Beyannamesi Kullanma Talimatında belirtildiği şekilde Gümrük Beyannamesi
düzenleneceğinden söz konusu tahakkuk varakalarının geçerliliği kalmamıştır.
Bu tarihten itibaren tahakkuk varakası yerine gümrük beyannamesinin ibrazı
yeterli olacaktır.
1.6.2. Ö Z E L T Ü K E T İ M V E R G İ S İ A Ç I S I N D A N
Özel Tüketim Vergisi (ÖTV), belirli mal ve ürünler üzerinden maktu veya
oransal olarak alman bir harcama vergisidir. İlk olarak Avmpa Birliği ile
uyum çerçevesinde gündeme gelmiş ve 2002 yılında 4760 sayılı Kanun"^"^ ile
uygulanmaya başlanmıştır.
43 05.07.2002 tarih ve 24806 sayıh Resmi Gazete'de yayımlanmıştır.
özel Tüketim Vergisinin konusuna giren ürünler Kanunda 4 adet listede
düzenlenmiştir. Kanunun ekinde yer alan (I) sayılı listedeki malların
ithalatçıları veya rafineriler dahil imal edenler tarafından teslimi, (II) sayılı
listedeki mallardan kayıt ve tescile tâbi olmayanlar ile (III) ve (IV) sayılı
listelerdeki malların ithalatı veya imal ya da inşa edenler tarafından teslimi
ve (I), (III) ve (IV) sayılı listelerdeki mallar ile (II) sayılı listedeki mallardan
kayıt ve tescile tâbi olmayanların özel tüketim vergisi uygulanmadan önce
müzayede yoluyla satışı bir defaya mahsus olmak üzere özel tüketim vergisine
tâbidir.
Özel Tüketim Vergisinin ithalat ile ilgili kısmı (I) sayılı listedeki malların
ithalatçıları tarafından teslimi ile (II) sayılı listedeki mallardan kayıt ve tescile
tabi olmayanlar ile (III) ve (IV) sayılı listelerdeki malların ithalatıdır.
(I) sayılı liste genel itibariyle petrol ve petrol türevi ürünlerden oluşmaktadır.
(II) sayılı liste taşıtlar, taşıtlara ilişkin bazı aksamlar, gemiler vs'den
oluşmaktadır. (III) sayılı liste alkollü ve alkolsüz içecekler ile tütün ve tütün
mamullerinden, (IV) sayılı liste ise kozmetik ürünleri, elektrikli, elektriksiz
ev aletleri, avizeler, telefonlar, dayanıklı tüketim malları, yayınlar vs'den
oluşmaktadır.
Dolayısıyla gerek smır ticareti gerekse Smır Ticaret Merkezleri yoluyla
ithal edilen ürünler ÖTV Kanunu'na ekli listelerde yer alıyorsa ve Kanunun
çerçevesini belirlediği konuya giriyorsa ithalat sırasında aksi düzenlenmediği
sürece Özel Tüketim Vergisinin ödenmesi gerekecektir.
Özel Tüketim Vergisine tabi malların ihracında Katma Değer Vergisinde
olduğu gibi aşağıdaki şartlarla vergi istisnası söz konusudur.
4760 sayılı Özel Tüketim Vergisi Kanununun 5. maddesinde;
''Bu Kanuna ekli listelerdeki malların ihracat teslimleri aşağıdaki
vergiden müstesnadır
şartlarla
a) Teslim yurt dışındaki bir müşteriye yapılmalıdır Yurt dışındaki müşteri
tabiri; ikametgahı, işyeri, kanuni ve iş merkezleri yurt dışında olan alıcılar ile
yurt içinde bulunan bir işletmenin, yurt dışında faaliyet gösteren şubelerini
ifade eder.
b) Teslim konusu mal, Türkiye Cumhuriyeti
Gümrük
Bölgesinden
çıkmış olmalıdır Malın ihraç edilmeden önce yurt dışındaki alıcı adına
hareket edenlere veya bizzat alıcıya işlenmek ya da herhangi bir şekilde
değerlendirilmek üzere yurt içinde teslimi ihracat sayılmaz.
2. İhraç edilen malların alış faturaları ve benzeri belgeler üzerinde gösterilen
ve beyan edilen özel tüketim vergisi ihracatçıya iade edilir Maliye Bakanlığı,
ihraç edilen mallara ait verginin iadesine ilişkin usul ve esasları belirlemeye
yetkilidir
Özel tüketim vergisi ile katma değer vergisi içerik ve uygulama olarak
birbirlerine yakm vergi türleridir. İhracattan kaynaklanan iade prosedürleri de
birbirine benzemektedir.
Özel Tüketim Vergisi Kanunu'nun uygulanmasma dair yayımlanan 1 seri
No Tu ÖTV Genel Tebliğinde^^:
''İhraç edilen mallara ait ÖTV'nin iadesinin talep edilmesi halinde, aşağıdaki
belgelerin ihracatçının KDV yönünden bağlı olduğu vergi dairesine ibrazı
gerekmektedir.
i. İhracatçı adına düzenlenen ve üzerinde ÖTV'nin gösterildiği fatura veya
benzeri belge, ihraç edilen malların ithal edilmiş olması halinde ise ithalatta
düzenlenen gümrük beyannamesi ve verginin ödendiğini gösteren gümrük
makbuzu,
ii. İhraç edilen mala ait gümrük
beyannamesi,
İÜ. İhraç edilen mala ilişkin yurt dışındaki müşteri adına düzenlenen fatura.
Yukarıdaki belgelerin asılları veya gümrük beyannamesi ile gümrük
makbuzlarının ilgili gümrük idaresi, noter ya da yeminli mali müşavir
tarafından tasdikli örneği, diğer belgelerin ise aslının aynı olduğuna dair bir
şerh verilerek kaşe tatbiki ve imzalanması suretiyle firma yetkililerince onaylı
fotokopisi vergi dairesine ibraz edilecektir
Bu belgelerin vergi dairesine ibrazı üzerine, ilgili vergi dairesince ihraç
edilen mala ait ÖTV'nin, mükellefi tarafından bağlı olduğu vergi dairesine
(ithalatta gümrük idaresine) ödendiğinin teyidi alınacaktın Bu tespitten sonra
ihraç edilen mallara ait ÖTV, ihracat istisnasından doğan KDV iadeleri ile
ilgili 84 Seri No.lu Katma Değer Vergisi Genel Tebliğinin(8) (1.) bölümünde
belirlenen genel esaslar çerçevesinde nakden veya mahsuben iade edilecektir
İhraç edilen mallarla ilgili olarak ÖTV'nin yanı sıra nakden veya mahsuben
KDV iadesi de talep edilmesi halinde, yukarıda belirtilen belgelerden KDV
iadesi için ibraz edilmiş olanlar mükelleften ayrıca istenilmeyecek, vergi
dairesine ibraz edilen belgelerin şef ve müdür yardımcısı tarafından onaylı
fotokopileri kullanılacaktır "
denilmektedir.
Söz konusu tebliğ hükümlerinden de anlaşılacağı üzere, smır ticareti
kapsamında ihraç edilen malların alımında ÖTV ödenmiş ise bu malların
ihraç edilmesi halinde ödenen bu verginin iade alınmasına engel bir durum
bulunmamaktadır.
1.6.3. G E L İ R V E K U R U M L A R V E R G İ S İ A Ç I S I N D A N
Gelir Vergisi Kanunu'nun ticari kazancın tespitinde indirilecek giderler
başlıklı 40'ıncı maddesinin l'inci bendinde, ticari kazancın elde edilmesi ve
idame ettirilmesi için yapılan genel giderlerin safi kazancın tespitinde indirim
konusu yapılabileceği hükmolunmuştur. Kural olarak bu giderlerin. Vergi
Usul Kanununun (VUK) 227 ve müteakip madde hükümlerinde belirtilen
şekilde tevsiki zorunlu olup, bu hükümlere göre tevsik edilmeyen giderlerin
ticari kazancın tespitinde indirim konusu yapılması mümkün değildir.
Ancak 4108 sayıh Kanunla"^^ GVK'nun 40'mcı maddesinin 1 numaralı bendine
eklenen parantez içi bir hükümle 1.1.1995 tarihinden geçerli olmak üzere bazı
giderlerin Vergi Usul Kanununun ilgili hükümlerine göre tevsik edilemediği
hallerde de ticari kazancın tespitinde indirimine müsaade edilmiştir.
Bahsedilen parantez içi hüküm aşağıdaki gibidir.
"ihracat, yurt dışında inşaat, onarma, montaj ve taşımacılık
46 02.06.1995 tarih ve 22301 sayıh Resmi Gazete'de yayımlanmıştır.
faaliyetlerinde
bulunan mükellefler, bu bentte yazılı giderlere ilaveten bu faaliyetlerden döviz
olarak elde ettikleri hasılatın binde beşini aşmamak şartıyla yurt dışındaki
bu işlerle ilgili giderlerine karşılık olmak üzere götürü olarak hesapladıkları
giderleri de indirebilirler
194 Seri No'lu Gelir Vergisi Genel Tebliğinin'^^ ''götürü gider uygulamasında
hasılat" başlıklı 4'üncü bölümüne göre smır ve kıyı ticareti yoluyla yapılan
ihracattan sağlanan hasılat götürü gider hesaplanmasına konu olabilecektir.
Götürü giderin tanımı ise söz konusu Genel Tebliğin birinci bölümünde
aşağıdaki şekilde yapılmıştır:
Gelir Vergisi Kanununun "İndirilecek Giderler'' başlığı altında yeralan 40
ıncı maddesinin l numaralı bendinde, ticari kazancın elde edilmesi ve idame
ettirilmesi için yapılan genel giderler, düzenlenmiştir Bu giderlerin. Vergi
Usul Kanununun 227 ve müteakip maddeleri hükümlerinde belirtilen şekilde
tevsiki zorunlu olup, bu hükümler çerçevesinde tevsik edilemeyen giderlerin
ticari kazancın tespitinde indirim konusu yapılması mümkün değildir
Ancak, 4108 sayılı Kanunla Gelir Vergisi Kanununun 40 ıncı maddesinin 1
numaralı bendine eklenen bir hükümle, bazı giderlerin Vergi Usul Kanununun
ilgili hükümlerine göre tevsik edilemediği, hallerde de ticari kazancın tespitinde
indirimine müsaade edilmiştir Söz konusu hüküm aşağıdaki gibidir:
"(İhracat, yurt dışında inşaat, onarma, montaj ve taşımacılık faaliyetlerinde
bulunan mükellefler, bu bentte yazılı giderlere ilaveten bufaaliyetlerden döviz
olarak elde ettikleri hasılatın binde beşini aşmamak şartıyla yurt dışındaki
bu işlerle ilgili giderlerine karşılık olmak üzere götürü olarak hesapladıkları
giderleri de indirebilirler.) "
Tebliğde götürü gider uygulamasından yararlanabilecek mükellefler olarak
gelir ve kummlar vergisi mükellefleri sayıldığından, smır ticareti kapsamında
ihracat yapan gelir ve kuramlar vergisi mükellefleri bu uygulamadan
yararlanabileceklerdir.
1.6.4. Y U R T DIŞINA ÇIKIŞ H A R C I A Ç I S I N D A N
Bilindiği gibi, 4705 sayılı Kanunun"^^ 1 'inci maddesi ile yurt dışına çıkış yapan
(Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Hariç) Türk Vatandaşlarından çıkış başına
70 Milyon TL harç ahnmaktaydı. Yurt dışı çıkış harcı ödemeyecek olanlara
ilişkin olarak da bazı düzenlemeler yapılmıştır.
Yurt Dışına Çıkışlarda Harç Alınmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında
Kararm"^^ 4'üncü maddesinde yurt dışına çıkış harcı alınmayacak kişiler
sayılmış maddeye, 2002/3545 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı^^ ile "n" ve
"p" bentleri ilave edilmiştir. Buna göre. Kara yolu (demir yolu dahil) veya
ticari amaçla sefer yapan deniz taşıtları ile günübirlik sınır komşusu ülkelere
seyahat edenler ile kara yolu ile (demir yolu dahil) yurt dışına çıkış yapan Sınır
Ticareti Belgesi sahibi firma temsilcileri (her firma için iki kişi) istisnadan
faydalanabilecektir.
İstisnadan yararlanmak için, sınır ticareti kapsamında Sınır Ticareti Belgesine
dayalı olarak yapılacak seyahatlerde firma temsilcileri adına Valilikçe
düzenlenen belgeyi, hudut çıkış kapılarında çıkış işlemlerini yapan emniyet
görevlisine ibraz edeceklerdir.
Ancak son olarak, 5597 sayılı Yurt Dışına Çıkış Harcı Hakkında Kanun
ile Çeşitli Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun'un^^ birinci
maddesiyle yurtdışı çıkış harcı uygulamasında değişikliğe gidilmiştir.
Anılan Kanun ile 4705 sayılı Kanun yürürlükten kaldırılarak, yurt dışına çıkış
harcı konusunda yeni düzenlemeler yapılmış, uygulamaya ilişkin olarak da
Genel Tebliğ^^ yayınlanmıştır.
48 12.07.2001 tarih ve 24460 sayıh Resmi Gazete'de yayımlanmıştır.
49 28.07.2001 tarih ve 24476 sayıh Resmi Gazete'de yayımlanmıştır.
50 31.01.2002 tarih ve 24657 sayılı Resmi Gazete' de yayımlannuştır.
51 08.03.2007 tarih ve 26471 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanmıştır.
52 1 Seri No'lu Yurt Dışına Çıkış Harcı Hakkında Kanunun Uygulanmasına Dair Genel Tebliğ, 30.03.2007 tarih ve 26478 sayılı Resmi Gazete'de yayımlan­
mıştır.
Yasal düzenleme sonrasmda 1 Nisan 2007 tarihinden itibaren Türkiye
Cumhuriyeti pasaportu ile 3aırt dışma çıkış yapan kişilerden çıkış başına 15
YTL harç alınacaktır.
Yurt Dışına Çıkış Harcından muaf tutulanlar da yine Kanunda sayılmıştır.
Muafiyet hakkı tanınanlar arasında kara yolu ile (demir yolu dahil) yurt dışına
çıkış yapan Smır Ticareti Belgesi sahibi firma temsilcileri sayılmadığından bu
düzenleme sonrasında bu kişilerin muafiyeti son bulmuştur.
1.6.5. G Ü M R Ü K V E R G İ S İ A Ç I S I N D A N
Smır Ticaret Merkezlerinin Kurulmasına İlişkin 2003/5408 sayılı Kararda,
Smır Ticaret Merkezleri kapsamında ithal edilecek tarım ürünlerinden ithalatta
alınması gereken vergi ve fonların %60'ı ile Katma Değer Vergisinin tamamı;
ithal edilecek sanayi ürünlerinden ise sadece Katma Değer Vergisi ve Özel
Tüketim Vergisinin tamamının tahsil edileceği belirtilmiştir.
Smır ticareti yoluyla ithal edilecek ürünlerden ithalatta alınması gereken vergi
ve fonların %80'i ile katma değer vergisinin tamamı tahsil edilecektir.
ÎKİNCt BÖLÜM
2. TÜRKİYE İLE KOMŞU ÜLKELER
ARASINDAKİ DIŞ TİCARETİN YAPISI
2.1. GENEL OLARAK DıŞ TICARETIN YAPıSı
Türkiye'nin sınır komşusu olduğu bir kısım ülkelerle yapmış olduğu dış
ticaretin yapısına bu bölümde ele almaya çalışacağız.
Komşu ülkelerle olan dış ticaret işlemlerinin güncel tutarları için Türkiye
İstatistik Kurumu nezdinde araştırma yapılmıştır. Ancak 2006 yılı ile sonraki
yıl dış ticaret bilgilerinde 5429 sayılı Türkiye İstatistik Kanunu^^ ve "Resmi
İstatistiklerde Veri Gizliliği ve Gizli Veri Güvenliğine İlişkin Usul ve Esaslar
Hakkında Yönetmelik"te^^ yer alan bireysel veri ve bireysel verinin gizliliği
hükümleri nedeniyle gizlemeler oluşmaktadır.
Daha önceki yıllarda j^apılan çalışma sonuçları ile benzer sonuçlar içermesi
sebebiyle ve sağlıklı analiz yapılabilmesi amacıyla 2005 yılı rakamları
alınmıştır.
2.1.1.
GÜRCİSTAN
2.1.1.1. DIŞ TİCARET YAPISI
Gürcistan, 2000 yılının Temmuz ayında Dünya Ticaret Örgütü'ne (DTÖ)
137'nci üye olarak katılmıştır. Eski Sovyet Cumhuriyetleri içinde Kırgızistan,
Letonya ve Estonya'nm ardından DTÖ'ye katılan dördüncü ülkedir. DTÖ'ye
üyelik, Gürcistan'ın global pazarlara tercihli tarife oranlarından girebilmesini
sağlarken, ihracatını artıracak ve böylece gelecekte ekonomik büyümeyi
tetikleyici etki yaratacaktır.
53 18.11.2005 tarih ve 25997 sayıh Resmi Gazete'de yayımlanmıştır.
ülkenin dış ticaretine ilişkin istatistiki veriler ticaretin, özellikle ithalatın
büyük bir kısmının küçük ölçekli smır ticareti ile kısıtlı olması nedeniyle
kayıt altına alınamaması gibi nedenlerle yeterli bilgi vermemektedir.
Ülkenin iç pazarının küçük ölçekli olması ve ekonomik problemler nedeniyle
daha açık ve liberal bir dış ticaret rejimi tercih edilmiştir. Bu çerçevede pek
çok üründe %12 olan ithalat vergileri, 1997 yılı Ocak ayında bir kısım üründe
%5'e düşürülmüştür^^
Gürcistan'da 1 Ocak 2007 tarihinden itibaren Avmpa Gümrük Kanununa
uygun yeni Gümrük Kanunu, onunla ilgili ikinci derece kanun yürürlüğe
girmiştir. Yeni normlara uygun sözleşmeler ve talimatlar, gümrük kapılarında
gümrük garantisinin sunulmasını öngörmektedir.
Gürcistan'a malın getirilip, Gürcistan topraklarında taşınabilmesi için üç
çeşit gümrük garantisinden (banka garantisi, mali risk sigorta poliçesi, devlet
hazinesinde depozito) birinin sunulması zomnludur. TIR belgesi olan taşıma
araçları için ise gümrük garantisi sunmak zomnlu değildir.
Yeni kanunla, yükün ülkeye getirilmesi ve ülkenin içinde taşınması için
gereken evrakların nüshası kesin bir şekilde belirlenmektedir.
Türkiye
ile
Gürcistan arasında Serbest Ticaret Anlaşması (STA)
Cumhurbaşkanı Abdullah Gül'ün Tiflis'e yaptığı resmi ziyaret sırasında
21.11.2007 tarihinde imzalanmıştır^^
2.1.1.2. TÜRKİYE İLE GÜRCİSTAN ARASINDAKİ DIŞ TİCARETİN
YAPISI
Türkiye ile Gürcistan arasında 2005 yılında yapılan ithalat ve ihracat
işlemlerinin ISIC Rev 2 sistemine göre tutarları aşağıdaki gibidir.
55 Oya BENLİ, Gürcistan Ülke Profili, İGEME, 2006, sf. 15
56 Gürcistan Maliye Bakanlığı Gümrük Dairesi "Dasavleti" Bölge Gümrük Kapısı'nm 25.12.2006 tarihli yazısı, http://www.musavirlikler.gov.tr/upload/
GUR/gurcistan.pdf. Erişim: 12.01.2008
Tablo 4
Türkiye ile Gürcistan arasındaki itlıalat ihracat işlemleri
ISIC 2 Adı
İhracat($)
Tarım ve hayvancılık
Ormancılık ve tomrukçuluk
İthalat($)
7.236.501
160.239
111.998
1.364.302
568.077
Balıkçılık
M a d e n k ö m ü r ü , linyit v e t u r b
1.554
4.017.673
13.067.689
H a m petrol ve doğalgaz
21.973
Metal cevherleri
18.319.193
458.640
6.943
Gıda ürünleri ve içecek
34.992.147
3.582.888
Tekstil ü r ü n l e r i
13.067.310
5.622
Giyim eşyası
2.297.399
1.885.433
D a b a k l a n m ı ş d e r i , b a v u l , el ç a n t a s ı , s a r a c i y e v e a y a k k a b ı
1.353.765
Taşocakçılığı ve diğer madencilik
A ğ a ç ve mantar ürünleri (mobilya hariç); hasır vb.
12.228.006
6.543.883
örülerek yapılan maddeler
11.593.036
Kağıt ve kağıt ürünleri
B a s ı m ve yayım; plak, kaset vb.
K o k k ö m ü r ü , rafine e d i l m i ş p e t r o l ü r ü n l e r i v e n ü k l e e r
782.427
3.166.098
57.396.064
Kimyasal madde ve ürünler
24.622.462
895.677
Plastik ve kauçuk ürünleri
38.400.393
1.271
yakıtlar
Metalik olmayan diğer mineral ürünler
16.204.203
A n a metal sanayi
23.016.501
38.557.417
Metal eşya sanayi (makine ve teçhizatı hariç)
21.815.518
19.249
B a ş k a yerde sınıflandırılmamış m a k i n e ve teçhizat
31.585.300
549.814
181.530
307
10.244.306
19.914
1.611.103
1.545
Büro, m u h a s e b e ve bilgi işleme makineleri
B a ş k a y e r d e s ı n ı f l a n d ı r ı l m a m ı ş elektrikli m a k i n e v e
cihazlar
R a d y o , televizyon, haberleşme teçhizatı ve cihazları
T ı b b i aletler; h a s s a s o p t i k aletler v e saat
M o t o r l u k a r a taşıtı v e r ö m o r k l a r
Diğer ulaşım araçları
Mobilya ve başka yerde sınıflandırılmamış diğer ürünler
Atık ve hurdalar
TOPLAM
Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu (www.tuik.gov.tr)
861.412
6.733
6.527.581
48.835
217.521
562.050
9.219.724
402.927
10.083
154.917.984
271.828.491
302.901.729
iki ülke arasında 1990Tı yıllarda bavul ticareti olarak başlayan ticari ilişkiler
zamanla normal şeklini almıştır. Türkiye'den Gürcistan'a çoğunlukla sanayi
mamulü mallar giderken, Gürcistan'dan daha çok atık ve hurda gelmektedir.
Gürcistan'a yapılan ihracatta ilk sırayı temel gıda maddeleri oluşturmaktadır.
Türkiye'nin Gürcistan'a olan ihracatının yapısına ayrıntılı olarak bakıldığında;
ihracatımızın şeker ve şeker mamulleri, elektrikli-elektriksiz makine ve
cihazlar, plastik ve plastikten mamul eşyalar, mobilyalar, aydınlatma cihazları,
kağıt ve kağıt ürünleri, demir çelik ürünleri, seramik ürünleri gibi tüketim
mallarından oluştuğu görülmektedir^^.
Türkiye'nin Gürcistan'dan ithalatında demir çelik, mineral yakıtlar, mineral
yağlar, alüminjmm ve alüminyum eşyalar, ağaç ve ağaçtan üretilmiş eşyalar,
metal cevherleri, bakır vb hammaddelerden oluşan ara malı niteliğinde
ürünlerin yoğunlukta olduğu görülmektedir^^
2.1.2.
IRAK
2.1.2.1. DIŞ TİCARET YAPISI
Irak'ın ihracatında 1950'li yıllardan beri petrol hakimiyetini sürdürmektedir.
Petrole olan bağımlılık yıllar boyunca arttıkça petrol ana gelir kaynağı haline
gelmiş ve diğer sektörler ihmal edilmiştir. Irak'ın ödemeler dengesinde petrol
fiyatlarında meydana gelen dalgalanmalar çok büyük etki yaratmaktadır.
Yaptırımların olduğu yıllar bojomca, Irak yasal veya yasal olmayan yollardan
komşuları ile bir ticaret ilişkisi içerisinde bulunmuştur. Ürdün'le dengeli bir
ticaret ilişkisi oluşturulmuştur. Ayrıca Mısır ve Tunus'tan da gıda karşılığı
program kapsamında yapılan ticaret önemli miktarlara ulaşmıştır.
Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyinin (UNSVCR) 1483 sayılı Kararı 2003
Mayıs ayında geçmiş ve BM ambargolarının kaldırılmasına karar verilmiştir.
Aynı zamanda bu tarihten itibaren petrol dışındaki ürünlerin de ihracatına
57 Ayşe Oya BENLİ, Komşu ve Yakın Pazarlar, Dış Ticaret Güncel, İGEME Yayınlan, Ağustos 2004, sf. 37
58 BENLİ, Komşu ve Yakm Pazarlar, sf. 39
izin verilmiştir. İthalatı ise büyük değişkenlik göstermekte, yerli sanayi pek
gelişmediği için her türlü ürüne ihtiyaç duyulmaktadır.
ithalatta önceliği olan konuları sıraladığımızda ise ilk sıranın inşaat ve alt
yapı yatırımları ile ilgili mallar ve bunun yanı sıra gıda ve tıbbi malzemeler
olduğu söylenebilir.
Irak'ın ithalatında en önemli pay % 24.5 ile Türkiye'ye aittir. İkinci önemli
ülke ise ABD'dir. İhracatında ise % 55 'lik payı ile ABD ilk sırada yer almakta
olup, diğer önemli ülkeler sırası ile İspanya ve Ürdün'dür^^.
2.1.2.2. TÜRKİYE ÎLE IRAK ARASINDAKİ DIŞ TİCARETİN YAPISI
Irak, gelecekte Türkiye için kalıcı ihracat potansiyeli yaratılabilecek
ülkeler arasında yer almaktadır. Şu anda ülkede güvenlik tam olarak tesis
edilemediğinden ve Türkiye'nin coğrafi yakınlığından dolayı, rakiplerimize
göre biraz avantajlı konumda olduğumuz söylenebilir. Ancak ileride her
şey yerli yerine oturduğunda burada kalıcı ilişkiler yaratabilmek için ortak
yatırımların takip edilmesinde fayda görülmektedir.
Türkiye'nin 2005 yılında Irak ile olan dış ticaretinin yapısına aşağıdaki tablo
yardımıyla bakalım.
59 Vural ÇEKİNMEZ, Irak Ülke Profili, İGEME, 2006, sf. 9, 10
Tablo 5
Türkiye ile Irak arasındaki ithalat ihracat işlemleri
ISIC2Adı
T a n m ve hayvancılık
İhracat($)
İ t h a l a t ($)
46.357.489
5.931.367
Ormancılık ve tomrukçuluk
74.378
36.641
Balıkçılık
12.885
M a d e n k ö m ü r ü , linyit v e t u r b
15.341
Hampetrol ve doğalgaz
392.255.957
Taşocakçılığı ve diğer madencilik
1.634.338
Gıda ürünleri ve içecek
540.438.189
Tütün ürünleri
383.126
Tekstil ü r ü n l e r i
84.997.911
Giyim eşyası
40.144.829
D a b a k l a n m ı ş d e r i , b a v u l , el ç a n t a s ı , s a r a c i y e v e a y a k k a b ı
11.417.978
A ğ a ç ve mantar ürünleri (mobilya hariç); hasır vb. örülerek
1.358.160
56.997
22.569.372
47.274
Kağıt ve kağıt ürünleri
34.660.521
47.464
Basım ve yayım; plak, kaset vb.
2.632.726
yapılan maddeler
K o k k ö m ü r ü , rafine e d i l m i ş p e t r o l ü r ü n l e r i v e n ü k l e e r y a k ı t l a r
448.770.613
25.746.048
Kimyasal madde ve ürünler
109.242.693
3.208.819
Plastik ve kauçuk ürünleri
80.599.585
86.993
Metalik olmayan diğer mineral ürünler
228.128.879
276.792
A n a metal sanayi
239.558.984
2.211.439
Metal eşya sanayi (makine ve teçhizatı hariç)
180.207.736
151.423
B a ş k a yerde sınıflandırılmamış m a k i n e ve teçhizat
186.674.210
209.242
Büro, m u h a s e b e ve bilgi işleme makineleri
B a ş k a y e r d e s ı n ı f l a n d ı r ı l m a m ı ş elektrikli m a k i n e v e c i h a z l a r
R a d y o , televizyon, haberleşme teçhizatı ve cihazları
T ı b b i aletler; h a s s a s o p t i k aletler v e saat
M o t o r l u k a r a taşıtı v e r ö m o r k l a r
2.253.790
82.181
216.750.639
813.152
13.940.494
10.211
7.018.456
24.522
91.404.592
238.342
Diğer ulaşım araçlan
18.069.197
M o b i l y a ve başka yerde sınıflandırılmamış diğer ürünler
52.680.369
E l e k t r i k , g a z v e su
89.324.276
Atık ve hurdalar
76.941
D i ğ e r iş faaliyetleri
20.333
E ğ l e n c e , k ü l t ü r v e s p o r l a ilgili faaliyetler
TOPLAM
20.491
25.876.521
19.540
2.750.080.410
Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, (www.tuik.gov.tr)
458.690.036
Türkiye'den Irak'a yapılan ihracat işlemlerine bakıldığında hemen hemen
her türlü maddenin ihraç edildiği görülmektedir. 2005 yılı rakamlarına
bakıldığında ilk sıralarda mineral yakıtlar ve yağların geldiği anlaşılmaktadır.
Petrol ihracatçısı olan bir ülkenin bu ürünleri neden bu kadar çok ithal
ettiği merak konusu olabilir. Ancak yaklaşık olarak 25 yıldır ülkede petrol
rafineri tesislerine yatırım için para ayrılamamakta sadece ham olarak üretip,
ihracatı gerçekleştirdiği bilinmektedir. Bir diğer önemli ihraç ürünü ise
elektrikli makineler, kazan ve diğer makinelerdir. Diğer ürünler içerisinde
ise her türlü gıda maddesi, inşaat malzemeleri, mobilya, temizlik maddeleri
gibi aklınıza gelebilecek ve acil ihtiyaç olabilecek her türlü ürünün ihracatı
yapılabilmektedir.
Irak'tan gerçekleştirilen ithalatın büyük bir kısmını ham petrol ve petrol
ürünleri meydana getirmektedir. 2005 yılı ithalatımızda petrolün payı %91 '1er
seviyesindedir, İthalatta önemli diğer önemli maddeler atık demir ve
hurdalardır.
2.1.3. I R A N
2.1.3.1. DIŞ TİCARET YAPISI
İthal ikamesine dayanan bir sanayileşme politikası izleyen İran'da ithalat
tümüyle devletin kontrolü altında gerçekleştirilmektedir. Bu çerçevede İran,
bazı yüksek teknoloji ürünleri hariç, nihaî mal ithalatına yakın bir zamana
kadar izin vermemekte, ham madde ve yarı mamul ürünler ithalatına ise
sadece iç üretimin yeterli olmaması halinde müsaade etmekteydi.
Uluslararası ticarette yerli sanayii kommaya yönelik ithal ikameci bir politika
izleyen İran, mamul maddeden ziyade hammadde ve yarı-mamul madde
ithalatını uzun süre ön planda tutmuştur. İran, ithalat rejiminde çok sayıda mal
üzerindeki tarife dışı engelleri kaldırmış olup, ithalata Ticaret Bakanlığından
ön izin alınması kaydıyla müsaade etmektedir.
Buna ilave olarak, ithalatı yasak olan, dinen sakıncalı bulunan bazı içecekler.
gıda maddeleri, hayvansal besinler, yayın ve bantlar dışında, İran'ın Dünya
Ticaret Örgütüne üye olma hedefi doğrultusunda tarife dışı engellerin hemen
hemen tamamı kaldırılmış bulunmaktadır. Ancak, yerli sanayiyi korumak
amacıyla bazı temel sanayi dallarında ithalatta uygulanan Gümrük Vergisi
oranlarının )âiksek tutulmasına devam olunmaktadır. İthalattan önce maddenin
özelliğine göre Ticaret Bakanlığına müracaat edilerek malın kaydettirilmesi,
diğer Bakanlıkların iznini gerektiren kalemlerde maddeyle doğrudan ilgili
Bakanlıktan ithalat ön izninin alınması uygulamasına devam edilmektedir.
1960'lı yıllardan 1980'li yıllara kadar İran dış ticareti sürekli olarak fazla
vermiştir. Ancak 1980'li yıllardan itibaren ülkenin dış ticaret dengesi sürekli
olarak dalgalanmıştır. Dış ticaret dengesindeki bu dalgalanmalar, uluslararası
petrol fiyatlarında meydana gelen değişmeleri yansıtırken aynı zamanda
ülkenin dış borç durumunu yansıtan ithalat harcamalarındaki değişmelerden
kaynaklanmaktadır^^.
İran'ın takvim yılı itibariyle İthalat Rejiminde bazı değişikliklerin yapıldığı
gözlenmektedir. Anılan Rejimden, Gümrük Vergileri yanında uygulanan
Ticari Kazanç Vergilerinin kaldırıldığı ve Ticari Kazanç Vergisinden gelen
yükün Gümrük Vergilerine aktarıldığı, bir başka ifade ile ithalattan alman
vergilerde tek vergiye geçildiği anlaşılmaktadır. Koruma oranlarında, 2003
yılma göre genellikle sektörlerin durumu dikkate alınarak bir miktar değişim
göstermektedir.
Tablo 6
İran 2004 ve 2005 yılı karşılaştırmalı sektörel ithalat koruma oranları
Mart 2004-2005
Mart 2005-2006
Düşük
Yüksek
Düşük
Yüksek
Koruma
Koruma
Koruma
Koruma
Oranı
Oranı
Oram
Oranı
27
52
32,27
51,11
84-85
4
55
4
40
72-83
6
25
6,54
24,45
Tarım
1-24
14
50
14,41
46,45
Kimya
27-39
5
50
6
45
87
15
185
15
100
Sektör
Fasü
Tekstil
50-67
Makine ve Elektronik
Demir-Çelik
Otomotiv
Kaynak: T.C. Tahran Ticaret Müşavirhği, (www.musavirhkler.govtr)
60 Asım ÇALIŞ, İran Ülke Profili, İGEME, 2005, sf. 8
Anılan oranların incelenmesinden, tekstil ve konfeksiyon sektöründe 2004
yılında %27-%52 aralığında değişen ortalama koruma oranlarının 2005 yılında
%33-%51 aralığına geldiği gözlenirken, makine ve elektronik sektöründe
% 55'den %40'a, otomotiv ve yan sanayiinde ise % 15- %185 aralığından
% 15-% 100 (%100 oranı yalnız binek otomobillere uygulanmaktadır.)
aralığına değişim gözlenmektedir. Demir çelik, tarım ve kimya sektörlerinde
ise koruma oranlarının 2005 yılında %6- %45, %14-%46 ve %6- %45
aralıklarında değiştiği anlaşılmaktadır^^
İran'ın ithalatında en büyük kalemi ulaşım araçları ile makine ve teçhizat
oluşturmaktadır. Gıda ürünleri ve canlı hayvanlar ile kimyasal ve tıbbi
ürünler ise onu izlemektedir. İran Ticaret Bakanı, ithal mallara yönelik tarife
dışı engellerin kaldırılması amacıyla 1.700 kalem malın ithalinin serbest
bırakıldığını, geriye kalan mal gruplarıyla ilgili düzenlemelerin daha sonra
uygulamaya konulacağını açıklamıştır.
Almanya, İran'ın ithalat gerçekleştirdiği ülkeler arasında en önemli sıradadır.
Bununla birlikte, Almanya'nın toplam ithalat içerisindeki payında bir düşüş
eğilimi söz konusudur. En fazla ithalat yapılan ikinci ülke ise İtalya'dır. Diğer
taraftan İran'ın ithalatında Çin'in sahip olduğu pay giderek artmaktadır.
Türkiye ise İran'ın ithalatında 17'nci sıradadır. Ülkenin toplam ithalatının
sadece yüzde 1,7'si Türkiye'den yapılmaktadır^^.
29 Temmuz 2004 tarihinde Tahran'da imzalanan "Türkiye
Cumhuriyeti
- İran Ìslam Cumhuriyeti Karma Ekonomik Komisyonu 18'inci Dönem
Toplantısı Mutabakat Zapti' Bakanlar Kurulunca onaylanmıştır^^ Mutabakat
Zaptında, ticaret, bankacılık ve sanayi başlığı altında Smır Ticaret Merkezleri
çerçevesinde ikili ticari ilişkiler gözden geçirilmiştir. Bu merkezler kanalıyla
gerçekleşen ticaret hacminin hedeflenen seviyesinin çok gerisinde olduğu
vurgulanmıştır.
Taraflar, Smır Ticaret Merkezleri çerçevesinde yılda 50 milyon ABD Dolarlık
61 "İran'ın İthalat Politikasına Genel Bakış", 10.08.2005, http://www.musavirlikler.gov.tr/ upload/IR/Genel Bakis.doc. Erişim: 10.01.2008
62 ÇALIŞ, sf. 10
63 2004/8264 sayılı Karar, 09.01.2005 tarih ve 25695 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştu-.
ithalat yapılması amacıyla gerekli önlemleri almak hususunda mutabık
kalmışlardır.
Türkiye, bu hedefe ulaşmak için, 2 Ekim 2003 tarihinde imzalanan Ortak
Ticaret Komitesi 2. Dönem Toplantısı Mutabakat Zaptı'nm 3 numaralı eki
listede yer alan malların ithalatına bu sistem dahilinde başlamış olduğunu
belirtmiştir.
İran, söz konusu Mutabakat Zaptı'nın dört numaralı ekinde yer alan mal
listesinin onay sürecini, bu Mutabakat Zaptı'nm imzalandığı tarihten itibaren
45 gün içerisinde tamamlamayı kabul etmiştir.
Türkiye ve İran, Kapıköy-Razi, Sarısu ve Esendere-Sero Smır Ticaret
Merkezlerinin imkanlarının geliştirilmesini kabul etmiştir. Uygulamaların
hayata geçirilmesine ve sistemin somnsuz işlemesine yönelik tedbirleri almak
amacıyla, 2 Ekim 2003 tarihli Mutabakat Zaptının 6. maddesi çerçevesinde
kumlan İzleme Komitesinin ilk toplantısının 2004 yılı Eylül ayının ilk
haftasında Kapıköy-Razi'de yapılması öngörülmüştür.
İran, Kozerash-Salmas bölgesinde bir Smır Ticaret Merkezi kumlmasım
önermiştir. Türkiye, söz konusu teklifi olumlu bir şekilde değerlendirmek
üzere incelemeyi kabul etmiştir.
İran, İran menşeli cam, propilen torbalar, kristal cam ve porselen ithalatına
uygulanan komnma önlemlerinin gözden geçirilmesini talep etmiştir.
Türkiye ise, Türkiye menşeli orta yoğunluktaki fiber (MDF) ithalatında İran
makamları tarafından anti-damping olarak adlandırılan uygulama hususundaki
tereddütleri iletmiştir.
2.1.3.2. TÜRKİYE İLE IRAN ARASINDAKİ DIŞ TİCARETİN YAPISI
Türkiye-İran ekonomik ilişkileri genel olarak İran'ın izlediği devletçi ve
verimsiz ekonomik sistem ve buna bağlı olarak ithal ikameci politikasından
kaynaklanan sınırlamalar nedeniyle gerçek potansiyelini yansıtmamaktadır.
Bu nedenle dış ticarette İran lehine sürekli bir dengesizlik söz konusudur.
Türkiye ile İran arasındaki ticaretteki durgunluğun temel nedenleri arasında,
İran'ın ithalatını tümüyle Merkez Bankası kontrolünde ve izniyle yapması,
Türkiye-İran arasındaki siyasî ilişkilerin iyiye gitmediği dönemlerde
İran makamlarının kamu kuruluşlarınca yapılan ithalatı başka ülkelere
yönlendirmesi, öte yandan kamu kuruluşlarının ithalatlarında genelde
bağlı muamele ve "counter trade" gibi alternatif ödeme şekillerini ön plana
çıkarmaları ya da asgari bir yıllık kredili ithalat yapmak istemeleri, bu tür
tekliflerin ise firmalarımızca genelde kabul edilmemesi bulunmaktadır.
İran, Türkiye'nin Orta Asya'ya açılımında en kısa güzergah olması ve gerekli
alt yapı olanaklarını sunabilmesi açılarından önem taşımaktadır. Aynı şekilde
Türkiye'de İran'ın batı pazarlarına yönelik kara ulaşımında ve Trabzon,
Ceyhan gibi limanlarla bu pazarlara yapılacak deniz taşımacılığında en kısa
güzergah olma ayrıcalığı bulunmaktadır. Bu potansiyelin değerlendirilebilmesi
açısından iki ülke arasındaki işbirliğinin artırılması yerinde olacaktır. Ayrıca,
Türkiye'nin İran'la sınırı bulunan Doğu İllerinin, GAP illerinin, Erzurum ve
Trabzon illerinin, İran'ın yaygın biçimde Türkçe konuşulan Doğu ve Batı
Azerbaycan Eyaletleriyle ticarî ve ekonomik ilişkilerini geliştirmesi büyük
önem arz etmektedir^"^.
Türkiye ile İran arasındaki dış ticaret işlemlerin rakamsal tutarlarını ve hangi
ürünlerden oluştuğunu aşağıdaki tablodan görebiliriz.
64 ÇALIŞ, sf. 14, 15
Tablo 7
Türkiye ile İran arasındaki itlıalat ihracat işlemleri
ISIC2Adı
İhracat ($)
Tanm ve hayvancılık
Omıancılık ve tomrukçuluk
İthalat ($)
158.682
5.847.984
5.149
357.356
Balıkçılık
5.097
Maden kömürü , linyit ve turb
6.227.067
Hampetrol ve doğalgaz
3.287.307.803
Metal cevherleri
272.891
Taşocakçılığı ve diğer madencilik
516.166
5.575.119
14.371.333
9.092.824
Gıda ürünleri ve içecek
13.669.488
Tütün ürünleri
62.718.288
Tekstil ürünleri
109.571.034
7.909.550
15.276.080
243.683
1.074.890
871.067
Ağaç ve mantar ürünleri (mobilya hariç); hasır vb. örülerek
yapılan maddeler
46.718.826
28.080
Kağıt ve kağıt ürünleri
22.546.285
36.131
Giyim eşyası
Dabaklanmış deri, bavul, el çantası, saraciye ve ayakkabı
Basım ve yayım; plak, kaset vb.
1.172.962
113.317
Kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıtlar
51.480.437
27.363.397
68.053.323
Kimyasal madde ve ürünler
92.131.537
Plastik ve kauçuk ürünleri
44.518.053
1.373.689
Metalik olmayan diğer mineral ürünler
35.079.370
7.221.248
Ana metal sanayi
91.655.860
10.141.105
Metal eşya sanayi (makine ve teçhizatı hariç)
33.186.330
1.913.356
Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve teçhizat
98.578.387
4.757.917
200.660
135
Büro, muhasebe ve bilgi işleme makineleri
Başka yerde sımflandmlmamış elektrikli makine ve cihazlar
46.304.376
446.731
Radyo, televizyon, haberleşme teçhizatı ve cihazlan
1.747.787
40.222
Tıbbi aletler; hassas optik aletler ve saat
4.701.180
445.625
108.263.405
1.061.526
117.065
266.230
Motorlu kara taşıtı ve römorklar
Diğer ulaşım araçlan
Mobilya ve başka yerde smıflandmlmamış diğer ürünler
Atık ve hurdalar
30.387.071
315.729
180.045
9.018.857
Diğer iş faaliyetleri
3.926
Eğlence, kültür ve sporia ilgili faaliyetler
TOPLAM
1.979
2.103
912.940.054
3.469.705.759
Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, (www.tuik.gov.tr)
Türkiye'nin İran'a ihracatında, bu ülkede dinamik halde bulunan inşaat
sektörü ile bağlantılı olarak demir-çelik ve inşaat malzemeleri gıda maddeleri,
oto yedek parçaları, hayvansal ve bitkisel yağlar, tarımsal hammaddeler,
madencilik ürünleri, çeşitli sanayi mamulleri önemli yer tutmaktadır.
Türkiye'nin İran'dan gerçekleştirdiği ithalatta, ham petrol ve türevleri ile
doğalgaz başta olmak üzere, tarımsal ürünler, maden cevherleri ve döküntüleri,
demir dışı metaller, çeşitli kimyasal maddeler, metal dışı mineral mamuller
önemli yer tutmaktadır.
2.1.4. SURİYE
2.1.4.1. DıŞ TICARET YAPıSı
Suriye ihracatında, Almanya, İtalya, Türkiye ve Birleşik Arap Emirlikleri ilk
sıraları almıştır. İhracatta en önemli ürünleri, ham petrol ve petrol ürünleri,
gıda ve canlı hayvan, tekstil ve tekstil lifleri ile ham pamuk oluşturmaktadır.
İthalatta ise, Almanya, İtalya, Çin ve Fransa ilk sıraları almaktadır. İthalatta
en önemli ürünleri, makine ve ulaşım ekipmanları, gıda, canlı hayvan, metal
ve metal ürünleri, kimyasallar ve fosfat oluşturmaktadır. Mayıs 2001'de
yayınlanan bir kararnameyle 1.100 ithal hammaddeye uygulanan ve %6 ila
%20 arasında değişen gümrük vergi oranları %1 'e indirilmiştir. Bu çerçevede,
ithal hammaddeye dayalı Suriye sanayisinin girdi maliyetinin azaltılması ve
rekabet gücünün artırılarak ihracata ivme kazandırılması amaçlanmaktadır^^
Suriye resmi makamları, ithalat izninin kaldırıldığını belirtmelerine rağmen,
halen Suriyeli özel firmalar tarafından ithalat yapmak için Dış Ticaret ve
Ekonomi Bakanlığından ön izin alınması gerekmektedir.
Suriye'ye gelen malların doğradan üretilen ülkeden ithal edilmesi esastır. Bu
kuralın istisnası ise 10 Sayılı Yatırım Yasası uyarınca kumlan şirketlerdir. 10
Sayılı Yatırım Teşvik Yasası veya belirli diğer yatırım kanunları çerçevesinde
kumlan firmalara, gümrük vergisinden muaf olarak ekipman ve hammadde
65 Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK), Suriye Ülke Bülteni, Aralık 2004
ithal etmelerine izin verilmiştir. Bunlar;
a) Makine ve teçhizat gibi proje için gerekli tüm mallar,
b) Çeşitli servis araçları
c) Projenin yönetilmesi için gerekli hammadde ürünleri.
Suriye'nin ithalat politikası aşağıda sayılan prensipleri öngörmektedir.
a) Hammadde, yedek parça, makine ekipman (tarım ve sanayi) tıbbi / laboratuar
cihazları ve mühendislik ile bilimsel cihazların ithalatına izin verilmesi,
b) Yerli üretimi bulunmayan gıda maddeleri ile tarımsal ürünlerin ithalatına
izin verilmesi, yerli üretimi bulunan maddelerin ithalatının kısılması veya
mümkün olduğunca asgariye indirilmesi,
c) Daha yüksek gümrük vergisi uygulanarak lüks maddelerin ithalatının
kısılması,
d) Temel veya lüks olduklarına bakarak ithal mallarının değişik gümrük
vergilerine tabi kılınması,
e) İthalatın büyük bir bölümünün ihracat gelirleriyle finanse edilmesi
Suriye'ye ithal edilen bütün ürünler gümrük vergisine ve birleştirilmiş vergiye
tabidir. Vergi oranları hükümetin gerekliliği konusundaki yaklaşımına göre
%1 ile %200 arasında değişmektedir. Otomobil gibi lüks ürünlere yüksek
oranlı vergi konulurken, gıda ve sanayi hammaddelerine ise düşük vergi
uygulanmaktadır.
"İthalatı Elverişli Ürünler Listesi"nde yer alan ürünlerin ithalatına izin
verilmektedir^^. Özellikle sanayi ve tarım için gerekli maddelerin ithal
izinlerine öncelik verilmektedir. İmalat için gerekli ham ve ara malların
ithalatının Suriye Ticaret Bankası'nca finansmanı mümkün kılınmıştır.
Suriye Hükümeti bazı durumlarda geçici ithalata izin vermektedir. Suriye'de
bir proje yürütmekte olan firmalara söz konusu proje için gerekli olan makine
66
Suriye'ye İthalatı Yasak Olan Maddeler Listesi (Menfi Liste) için bkz. http://www.musaviriikler.gov.tr/upload/SYR/Menfi%20Liste.doc. Eri-
şim:09.01.2008
ve ekipmanları ithalat izni verilmektedir. Söz konusu işler tamamlandıktan
sonra bu makine ve ekipmanlar tekrar yurt dışına çıkarılabilmektedir.
Narkotik ürünler, mobilya ve silah ithalatı yasaktır. Ayrıca tütün, çelik,
buğday gibi bazı temel ürünlerin ithalatı devletin ya da devlet tarafından
görevlendirilmiş özel kuruluşların tekelindedir. Hazır giyim, konserve balık
dışında işlenmiş gıda, bazı ilaçlar, kozmetik hammaddesi, bira, tütün, şişe
su)aı, peynir ve içecekler ithalatı yasak ürünler arasında yer almaktadır.
Suriye'nin ihracat politikası, ihraç edilebilecek yerli mamul ve maddeleri
teşvik ve desteklemek suretiyle uygulanmaktadır. Bakanlık ihraç edilecek
ürünün vergiye tabi olup olmayacağına karar vermektedir. Bazı ürünler ihracat
vergisine tabi olabilecektir. İhracat işlemleri, ihracatçıların Suriye Ticaret
Bankası nezdinde yapacakları döviz iade taahhüdüne bağlıdır. İhracatçılar,
ihraç edilen malın Suriye menşeli olduğunu gösteren belgeleri de ilgili gümrük
makamlarına sunmak zorundadır.
2.1.4.2. TÜRKİYE ÎLE SURİYE ARASINDAKİ DIŞ TİCARETİN
YAPISI
5469 sayılı Kanun ile onaylanması uygun bulunan "Türkiye Cumhuriyeti
ile Suriye Arap Cumhuriyeti arasında Serbest Ticaret Alanı Tesis Eden
Ortaklık Anlaşması" (STA), 2006/11044 sayıh Bakanlar Kurulu Kararı^^ ile
onaylanmıştır. Söz konusu Anlaşma 1 Ocak 2007 tarihi itibariyle yürürlüğe
girmiştir.
Türkiye Cumhuriyeti ile Suriye Arap Cumhuriyeti arasında Serbest Ticaret
Alanı Tesis Eden Ortaklık Anlaşması" eki Protokol l'de yer alan ülkemiz
menşeli tarım ürünlerinin Suriye'ye ihracatı ile ilgilenen firmalarımızın Suriye
Ekonomi ve Ticaret Bakanlığı Tarımsal ve Hayvansal Ürünler Depolama ve
Pazarlama Kurumu ile temasa geçmelerinde, söz konusu ürünlerin Suriye'ye
ithalatının bahse konu Kurum tarafından yapılacak olması nedeniyle fayda
görülmektedir
Türkiye ile Suriye arasındaki 2005 yılındaki dış ticaret işlemlerinin rakamsal
tutan ve ürim gnıplan aşağıdaki tabloda yer almaktadır.
67 06.11.2006 tarihli ve 26338 mükerrer sayılı Resmi Gazete'de yayımlanmıştır.
Tablo 8
Türkiye ile Suriye arasındald ithalat ihracat işlemleri
ISIC 2 Adı
Tarım ve hayvancılık
Ormancılık ve tomrukçuluk
İhracat($)
İ t h a l a t ($)
40.722.458
80.493.260
3.620
552.524
Balıkçılık
14.061
Hampetrol ve doğalgaz
129.594.798
Metal cevherleri
15.200
Taşocakçılığı ve diğer madencilik
15.131.842
8.957.382
Gıda ürünleri ve içecek
33.349.230
2.443.186
Tütün ürünleri
160.716
Tekstil ü r ü n l e r i
45.294.280
3.217.365
Giyim eşyası
264.825
369.571
D a b a k l a n m ı ş d e r i , b a v u l , el ç a n t a s ı , s a r a c i y e v e a y a k k a b ı
434.945
385.647
2.143.182
945.902
11.586.540
695.369
38.809
40.453
118.724.969
29.584.270
Ağaç ve mantar ürünleri (mobilya hariç); hasır vb.
örülerek yapılan md.
Kağıt ve kağıt ürünleri
Basım ve yayım; plak, kaset vb.
K o k k ö m ü r ü , rafine e d i l m i ş p e t r o l ü r ü n l e r i v e n ü k l e e r
yakıtlar
Kimyasal madde ve ürünler
35.103.853
2.015.169
Plastik ve kauçuk ürünleri
29.588.349
4.512.600
Metalik olmayan diğer mineral ürün.
29.803.040
370.997
A n a metal sanayi
43.441.489
163.083
Metal eşya sanayi (makine ve teçhizatı hariç)
27.984.847
222.236
B a ş k a yerde sınıflandırılmamış m a k i n e ve teçhizat
50.063.009
283.620
Büro, m u h a s e b e ve bilgi işleme mak.
B a ş k a y e r d e s ı n ı f l a n d ı r ı l m a m ı ş elektrikli m a k i n e v e
cihazlar
R a d y o , televizyon, haberleşme teçhizatı ve cihazları
T ı b b i aletler; h a s s a s o p t i k aletler v e saat
M o t o r l u k a r a taşıtı v e r ö m o r k l a r
Diğer ulaşım araçları
254.559
14.754.241
39.579
401.946
14.718
1.863.554
506
44.792.038
3.054
3.284
Mobilya ve başka yerde sınıflandırılmamış diğer ürünler
1.719.404
846.828
Atık ve hurdalar
3.983.037
6.406.523
551.627.266
272.179.750
E ğ l e n c e , k ü l t ü r v e s p o r l a ilgili faaliyetler
TOPLAM
Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, (www.tuik.gov.tr)
7.049
Türkiye'den Suriye'ye yapılan ihracat rakamlarına bakıldığında ihracata
konu ürünlerin ağırlıklı olarak kömür, petrol türevi ürünler, motorlu kara
taşıtı ve römorklardan, makine ve teçhizattan, tekstil ürünlerinden, tarım ve
hayvancılık ürünlerinden oluştuğu görülmektedir.
Türkiye'nin Suriye'den yapmış olduğu ithalatın ise ham petrolden, kısmen
petrol türevi ile tarım ve hayvancılık ürünlerinden oluştuğu görülmektedir.
2.2. TÜRKIYE'DE SıNıR TICARETININ
EKONOMIK BOYUTU
2.2.1. SINIR İ L L E R İ M İ Z İ N G E N E L DIŞ T İ C A R E T YAPISI
Smır ticaretinin geçmişten günümüze nasıl bir seyir izlediği ve yaşanan
değişikliklere çalışmamızın önceki bölümlerinde yer verilmiştir. Smır
ticaretine ilişkin düzenlemelerde yaşanan değişiklikler sonrasında ülkemizde
ikili bir yapı oluştuğunu söyleyebiliriz. Normal dış ticaret rejiminden ayrı
olarak düzenlenen bu sistemde şu anda smır ticareti ve Smır Ticaret Merkezleri
yoluyla ithalat-ihracat işlemleri gerçekleşmektedir.
Smır ticareti ve Smır Ticaret Merkezleri kapsamında gerçekleşen ithalat
ihracat rakamlarını vermeden önce, Smır Ticaret Merkezleri kapsamına
giren illerdeki yerleşik firmaların gerçekleştirmiş oldukları ithalat ve ihracat
rakamları aşağıdaki tabloda gösterilecektir. İthalat ve ihracat listelerinin
uzun olmasından dolayı listede sadece Van, Ağrı, Hakkari, Sımak ve Mardin
illerinin rakamlarının ayrıntısına yer verilecektir^^ Söz konusu rakamlar
2006 yılı ve Ocak-Ağustos 2007 dönemini kapsamaktadır. Ancak 2006 yılı
ile sonraki yıl dış ticaret bilgilerinde 5429 Sayılı Türkiye İstatistik Kanunu
ve 20 Haziran 2006 tarihli Resmi Gazetede yayınlanan "Resmi İstatistiklerde
Veri Gizliliği ve Gizli Veri Güvenliğine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında
Yönetmelik"te yer alan bireysel veri ve bireysel verinin gizliliği hükümleri
nedeniyle gizlemeler oluşmaktadır. Bu nedenle rakamlara dayanılarak kesin
bir analiz yapılması sağlıklı sonuç doğurmayabilecektir. Ancak genel durumu
görebilmek açısından çalışmamızın bu kısmında yer verilmiştir.
68 Tablo, illerin plaka kodlarına göre hazırianmıştır. Ağrı (4), Hakkari (30), Mardin (47), Van (65), Sımak (73)
Tablo 9
Bazı sınır illerimizin ithalat ve ihracat işlemleri
Yd
İl
ISIC3Adı
Tanm ve hayvancılık
İhracat($)
690.060
Ormancılık ve tomrukçuluk
İthalat($)
21.882.737
683.636
Gıda ürünleri ve içecek
2.471.605
Tekstil ürünleri
9.899.433
500.874
Giyim eşyası
2.181.258
914.554
Dabaklanmış deri, bavul, el çantası, saraciye ve ayakkabı
186.713
5.106.519
Ağaç ve mantar ürünleri (mobilya hariç); hasır vb.
örülerek yapılan maddeler
232.203
543.050
Kağıt ve kağıt ürünleri
146.175
30.782
8.323
18.946
Basım ve yayım; plak, kaset vb.
Kok kömürü, rafine edihniş petrol ürünleri ve nükleer
yakıtlar
Kimyasal madde ve ürünler
Plastik ve kauçuk ürünleri
10.842
1.712.526
75.870
916.655
733.202
Metalik ohnayan diğer mineral ürünler
3.782.372
Metal eşya sanayi (makine ve teçhizatı hariç)
1.081.674
603.286
Başka yerde sınıflandınhnamış makine ve teçhizat
4.110.592
653.072
Büro, muhasebe ve bilgi işleme makineleri
Başka yerde sınıflandınhnamış elektrikli makine ve
cihazlar
Tıbbi aletler; hassas optik aletler ve saat
Motorlu kara taşıtı ve römorklar
Diğer ulaşım araçlan
Mobilya ve başka yerde sınıflandınhnamış diğer ürünler
Eğlence, kültür ve sporia ilgili faaliyetler
4.565
1.074.942
233.940
179.950
488.628
3.419.688
13.878
944.003
2.048.780
47.014
Gıda ürünleri ve içecek
Tekstil ürünleri
Giyim eşyası
2006
30
987.394
11.201.432
1.154.108
Dabaklanmış deri, bavul, el çantası, saraciye ve ayakkabı
190.936
Ağaç ve mantar ürünleri (mobilya hariç); hasır vb.
örülerek yapılan maddeler
128.423
Kağıt ve kağıt ürünleri
590.259
Kimyasal madde ve ürünler
2.588.740
Plastik ve kauçuk ürünleri
2.082.415
Metalik ohnayan diğer mineral ürünler
5.754.053
Ana metal sanayi
Metal eşya sanayi (makine ve teçhizatı hariç)
Başka yerde sımflandmlmamış makine ve teçhizat
Başka yerde smıflandmlmamış elektrikli makine ve
cihazlar
31.600.446
837.968
3.477.017
46.904
Tıbbi aletler; hassas optik aletler ve saat
150.260
Motorlu kara taşıtı ve römorklar
137.037
62.170
Diğer ulaşrnı araçlan
Mobilya ve başka yerde smıflandmhnamış diğer ürünler
Diğer iş faaliyetleri
4.302.159
7.585
250.473
Tanm ve hayvancılık
Taşocakçılığı ve diğer madencilik
Gıda ürünleri ve içecek
Tekstil ürünleri
2006
47
Giyim eşyası
Dabaklanmış deri, bavul, el çantası, saraciye ve ayakkabı
Ağaç ve mantar ürünleri (mobilya hariç); hasn vb.
örülerek yapılan maddeler
Kağıt ve kağıt ürünleri
Basun ve yayun; plak, kaset vb.
Kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer
yakıtlar
Kimyasal madde ve ürünler
Plastik ve kauçuk ürünleri
2.546.001
822.583
20.756
32.709.432
2.833.092
8.547.760
18.016.109
2.681.825
3.139.330
2.936.297
111.498
3.376
7.085
6.396.172
11.594.250
7.707.122
9.636.222
352.876
Metalik ohnayan diğer mineral ürünler
31.576.605
Ana metal sanayi
40.181.681
Metal eşya sanayi (makine ve teçhizatı hariç)
12.734.486
6.554.904
Başka yerde smıflandmhnamış makine ve teçhizat
3.151.708
13.046.818
Başka yerde smıflandmlmamış elektrikli makine ve
cihazlar
5.987.427
2.053.769
Radyo, televizyon, haberleşme teçhizatı ve cihazlan
304.601
240.891
99.316
1.223.999
Motorlu kara taşıtı ve römorklar
1.442.763
2.560.691
Mobilya ve başka yerde smıflandmlmamış diğer ürünler
3.159.707
1.136.675
Tıbbi aletler; hassas optik aletler ve saat
Tanm ve hayvancılık
1.217.650
Gıda ürünleri ve içecek
1.394.476
Tekstil ürünleri
1.566.717
Dabaklanmış deri, bavul, el çantası, saraciye ve ayakkabı
Kağıt ve kağıt ürünleri
104.923
97.154
Kimyasal madde ve ürünler
2.568.570
Plastik ve kauçuk ürünleri
42.377
1.454.445
Metalik olmayan diğer mineral ürünler
Ana metal sanayi
415.672
Metal eşya sanayi (makine ve teçhizatı hariç)
226.548
Başka yerde smıflandmhnamış makine ve teçhizat
Başka yerde smıflandmhnamış elektrikli makine ve
cihazlar
Tıbbi aletler; hassas optik aletler ve saat
848.848
Motorlu kara taşıtı ve römorklar
Mobilya ve başka yerde smıflandmhnamış diğer ürünler
240.595
229.161
51.106
195.276
1.618.734
63.019
Tanm ve hayvancılık
Taşocakçılığı ve diğer madencilik
Gıda ürünleri ve içecek
Tekstil ürünleri
Kağıt ve kağıt ürünleri
Basım ve yayım; plak, kaset vb.
o
(N
m
3.949.349
42.066
50.381.477
2.836.268
443.005
132.761
Kimyasal madde ve ürünler
5.914.668
Plastik ve kauçuk ürünleri
2.388.450
Metalik olmayan diğer mineral ürünler
80.248.848
Ana metal sanayi
37.374.337
Metal eşya sanayi (makine ve teçhizatı hariç)
5.897.088
Başka yerde smıflandınhnamış makine ve teçhizat
4.275.206
Başka yerde sınıflandırılmamış elektrikli makine ve
cihazlar
Radyo, televizyon, haberleşme teçhizatı ve cihazlan
Motorlu kara taşıtı ve römorklar
Mobilya ve başka yerde smıflandınhnamış diğer ürünler
Tarım ve hayvancılık
885.139
63.901
193.812
1.563.916
134.748
109.727
12.791.574
Ormancılık ve tomrukçuluk
324.098
Gıda ürünleri ve içecek
607.399
Tekstil ürünleri
Giyim eşyası
4.896.389
988.464
Kağıt ve kağıt ürünleri
Basım ve yayım; plak, kaset vb.
O
o
<N
981.131
2.995.257
Dabaklanmış deri, bavul, el çantası, saraciye ve ayakkabı
Ağaç ve mantar ürünleri (mobilya hariç); hasır vb.
örülerek yapılan maddeler
97.535
19.974
514.357
113.023
3.611
58.223
1.046.174
21.436
373.393
379.714
Metalik olmayan diğer mineral ürünler
120.196
1.584.024
Metal eşya sanayi (makine ve teçhizatı hariç)
911.085
739.817
Kimyasal madde ve ürünler
Plastik ve kauçuk ürünleri
Başka yerde smıflandınhnamış makine ve teçhizat
Başka yerde smıflandınhnamış elektrikli makine ve
cihazlar
Tıbbi aletler; hassas optik aletier ve saat
3.565.315
Motorlu kara taşıtı ve römorklar
2.811.614
Mobilya ve başka yerde smıflandmlmamış diğer ürünler
714.112
93.322
891.039
327.284
2.346.615
Tanm ve hayvancılık
Eğlence, kültür ve sporla ilgili faaliyeüer
37.149
Tekstil ürünleri
Basım ve yayım; plak, kaset vb.
3.727
Kimyasal madde ve ürünler
354.347
Plastik ve kauçuk ürünleri
290.225
Metalik ohnayan diğer mineral ürünler
702.025
Ana metal sanayi
oen
2.251.711
8.120.675
Metal eşya sanayi (makine ve teçhizatı hariç)
159.909
Başka yerde smıflandmhnamış makine ve teçhizat
762.984
Başka yerde smıflandmhnamış elektrikli makine ve
cihazlar
134.932
Tıbbi aletler; hassas optik aletler ve saat
50.344
Motorlu kara taşıtı ve römorklar
91.040
Mobilya ve başka yerde smıflandmhnamış diğer ürünler
1.039.937
Tanm ve hayvancılık
2.189.065
Taşocakçılığı ve diğer madencilik
Gıda ürünleri ve içecek
Tekstil ürünleri
Ağaç ve mantar ürünleri (mobilya hariç); hasır vb.
örülerek yapılan maddeler
Kağıt ve kağıt ürünleri
Basım ve yayrnı; plak, kaset vb.
8.961
41.842.386
3.330.827
546.875
1.588.640
115.588
Kok kömürü, rafine edihniş petrol ürünleri ve nükleer
yakıtlar
Kimyasal madde ve ürünler
Plastik ve kauçuk ürünleri
15.144.986
6.179.815
11.884.959
1.027.527
2.673.097
152.467
Metalik olmayan diğer mineral ürünler
26.256.708
Ana metal sanayi
44.694.938
Metal eşya sanayi (makme ve teçhizatı hariç)
10.736.307
4.342.441
1.356.241
3.224.045
Başka yerde smıflandmhnamış makine ve teçhizat
Büro, muhasebe ve bilgi işleme makineleri
Başka yerde smıflandmhnamış elektrikli makine ve
cihazlar
Tıbbi aletler; hassas optik aletler ve saat
11.463
5.511.614
1.471.854
306.560
617.150
Motorlu kara taşıtı ve römorklar
1.319.959
Mobilya ve başka yerde smıflandmhnamış diğer ürünler
2.151.585
691.774
533.467
Tanm ve hayvancılık
Dabaklanmış deri, bavul, el çantası, saraciye ve ayakkabı
Kağıt ve kağıt ürünleri
Kimyasal madde ve ürünler
Plastik ve kauçuk ürünleri
oo
•A)
Metalik ohnayan diğer mineral ürünler
848.987
73.184
5.365
323.208
Başka yerde smıflandınimamış makine ve teçhizat
525.589
Başka yerde smıflandmhnamış elektrikli makine ve
cihazlar
79.809
Motorlu kara taşıtı ve römorklar
157.086
Mobilya ve başka yerde sınıflandınhnamış diğer ürünler
980.789
Taşocakçılığı ve diğer madencilik
Gıda ürünleri ve içecek
o(N
37.371
Metal eşya san.(makine ve teçhizatı hariç)
Tanm ve hay\^ancılık
£
157.718
3.575.120
46.920
31.895.908
Tekstil ürünleri
464.224
Kağıt ve kağıt ürünleri
775.455
Kimyasal madde ve ürünler
2.505.727
Plastik ve kauçuk ürünleri
2.206.125
Metalik olmayan diğer mineral ürünler
46.099.040
Ana metal sanayi
53.238.422
Metal eşya san.(makine ve teçhizatı hariç)
3.476.546
Başka yerde sınıflandınhnamış makine ve teçhizat
2.025.220
Başka yerde sınıflandınhnamış elektrikli makine ve
cihazlar
1.491.804
Tıbbi aletler; hassas optik aletler ve saat
7.124.088
22.666
Motorlu kara taşıtı ve römorklar
102.370
Mobilya ve başka yerde sınıflandınhnamış diğer ürünler
940.934
802.941
Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu
Örnek olarak seçilen Ağrı, Hakkari, Mardin, Van ve Sımak illerinin dış
ticaret rakamlarına baktığımızda genel görünüm hakkında bilgi sahibi
olunabilecektir.
Ağrı ilinde ihracatın ağırlıkla tekstil ve giyim ürünleri, makine ve teçhizat,
metal eşya ve motorlu kara taşıtlarından oluştuğu, ithalatın ise tarım ve
hayvancılık ürünlerinden, mobilya, metal olmayan mineral ürünlerden, deri
ürünleri ve ayakkabıdan oluştuğu görülmektedir. Ağrı'nın 2006 ve OcakAğustos 2007 dönemi dış ticaret işlemleri ürün ağırlıkları benzerlikler
taşımaktadır.
Hakkari ilinin ihracatında ağırlığın tekstil ürünleri, ana metal sanayi, makine
ve teçhizat, kimyasal ürünler ve mobilyadan oluştuğu, ithalat işlemlerinin ise
kayda değer büyüklükte olmadığı görülmektedir.
Mardin ilinin ihracatında ağırlığın gıda ve içecek ürünleri, tarım ve hayvancılık
ürünleri, deri ürünleri ve ayakkabı, kimyasal ürünler, ana metal sanayi, metal
eşya, makine teçhizat, mobilya, motorlu kara taşıtı, mineral ürünlerden
oluştuğu, ithalat işlemlerinin ise makine ve teçhizat, metal eşya, kimyasal
madde ve ürünler ile petrol ürünlerinden oluştuğu görülmektedir. 2007 yılında
ise tarım ve hayvancılık faslında ithalatın fazla olduğu dikkati çekmektedir.
Van ilinde ithalatın tarım ve hayvancılık ürünleri ağırlıklı olduğu, ihracatın,
gıda ve içecek, tekstil ürünleri, kimyasal madde ve ürünler, mineral ürünler
ile mobilya ağırlıklı olduğu görülmektedir.
Sımak ilinde ise ihracatta gıda ve içecek, tarım ve hayvancılık, tekstil ürünleri,
kimyasal madde ve ürünler, plastik kauçuk ürünlerinden oluştuğu ithalatın
fazla olmamakla birlikte mobilya ürünlerinden oluştuğu görülmektedir. 2007
yılının Ocak-Ağustos döneminde ise tarım ve hayvancılık ürünleri ithalatının
yüksek olduğu dikkati çekmektedir.
Komşu ve çevre ülkelerle dış ticaretimizin geliştirilmesine yönelik çabalardan
elde edilebilecek kazanımlar hem Türkiye hem de bölge ülkeleri açısından
stratejik önem taşımaktadır. Türkiye ile komşu coğrafya arasındaki ticaret
akımlarının arttırılması bölge ülkelerinin tümünde toplumsal refahın
arttırılmasına katkıda bulunacaktır. Uluslararası ticaret ile iktisadi kalkınma
arasında güçlü bir bağ bulunduğu yapılan çalışmalarla açıkça ortaya konmuştur.
Bu açıdan bakıldığında Türkiye ile komşu coğrafya ülkeleri arasında karşılıklı
ticaret hacminin arttırılması bölge kalkınmasına da ivme kazandıracaktır^^
69 Rıfat Banş TEKİN, Türkiye'nin Komşu ve Çevre Ülkelerle Smır Aşan Ticaretinin Geliştirilmesine Yönelik Bir Strateji Denemesi, İTO Yayın No:
2005/34, sf. 13,14
2.2.2. SINIR T İ C A R E T İ K A P S A M I N D A DIŞ T İ C A R E T İ N
YAPISI
Çalışmamızın önceki bölümünde Türkiye ile komşu ülkeler arasındaki dış
ticaret işlemleri ile sınır illerinin dış ticaret işlemlerinin yapısına ve ekonomik
bo)aıtuna yer verilmiştir. Söz konusu ülkelerle olan ticaretin yapısına ilişkin
değerlendirmeler içerisinde sınır ticaretinin boyutu konusunda bir açıklama
yer almamaktadır.
Bu bölümde hem sınır ticareti hem de Sınır Ticaret Merkezleri aracılığıyla
yapılan ihracat ve ithalat işlemlerinin rakamsal tutarlarına ve ayrıntısına yer
verilecektir. Söz konusu rakamsal değerler Dış Ticaret Müsteşarlığı İhracat
Genel Müdürlüğünden alınmış değerlerdir.
2.2.2.1. SINIR TİCARETİ KAPSAMINDA YAPILAN İTHALAT VE
İHRACATIN GENEL TUTARLARI
Ülkemizde sınır ticareti kapsamında yapılan ithalat ve ihracat işlemlerinin
yıllar itibariyle Amerikan Doları cinsinden tutarı aşağıdaki gibidir.
Tablo 10
Yıllar itibariyle sınır ticareti kapsamında ithalat ve ihracat tutarları
Yıllar
İ t h a l a t ($)
İhracat($)
1998
277.000.000
16.000.000
1999
118.000.000
17.000.000
2000
143.000.000
11.000.000
2001
136.000.000
9.500.000
2002
197.000.000
34.000.000
2003
1.800.000
14.900.000
2004
40.000
10.800.000
2005
20.000
15.200.000
2006
10.000
9.200.000
0
21.000.000
2007/01-10
Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı
Tabloda dikkat çeken husus; 1998 ve 2002 yukarmdaki ithalat rakamları ile
diğer yıllardaki ithalat rakamları arasmda çok büjmk fark olmasıdır. Bunun
nedeni ise 2002 de motorin ithalatının yasaklanmasıdır. Günümüze geldikçe
ithalat neredeyse yapılmama noktasındadır. Bunun nedenleri ile ilgili
açıklamalarımıza çalışmamızın ilerleyen bölümlerinde yer verilecektir.
2.2.2.2. SINIR TİCARETİ KAPSAMINDA YAPILAN İTHALAT VE
İHRACATIN İLLER BAZINDA TUTARLARI
Ardahan, Artvin, Gaziantep, Hatay, İğdır, Kilis ve Şanlıurfa illerinden smır
ticareti yoluyla Ocak-Ekim 2007 döneminde ne ithalat ne de ihracat yapılmıştır.
Smır ticareti yapılan Mardin ve Sımak illerine ait ithalat ve ihracat tutarları
ise aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
Tablo 11
Smır ticareti yoluyla yapılan il bazında aylık ithalat ihracat tutarı
Aylar
Mardin
İhracat($)
Şırnak
İ t h a l a t ($)
İhracat($)
İ t h a l a t ($)
Ocak
108.171,50
0
744.667,07
0
Şubat
0
0
1.749.970,68
0
Mart
560.480
0
3.536.824,47
0
Nisan
390.500
0
1.825.439,70
0
Mayıs
584.127
0
1.519.619,50
0
Haziran
693.368
0
1.890.500,96
0
Temmuz
992.050
0
1.504.162,24
0
327.000
Ağustos
0
1.772.359,96
0
Eylül
1.141.808
0
1.272.291,11
0
Ekim
437.534
0
903.806,00
0
5.235.038,50
0
16.719.641,69
0
Toplam
Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı
Sımak ilinden sınır ticareti yoluyla Ocak-Ekim 2007 döneminde 16.719.641,69
ABD Doları tutarında ihracat yapılmıştır. Aynı dönemde Mardin ilinden
yapılan ihracat ise 5.235.038,50 ABD Dolarıdır. Bu dönemde ihracat
rakamlarında yaşanan artışın temelinde iç gümrüklemeden kaynaklanan bazı
dezavantajlar nedeniyle normal ihracat yerine smır ticareti yoluyla ihracatın
tercih edilmesinin etkili olduğu ifade edilmektedir.
2.2.2.3. STM(SINIR TİCARET MERKEZİ) KAPSAMINDA YAPILAN
İTHALAT VE İHRACATIN GENEL TUTARLARI
Smır Ticaret Merkezleri sadece Van, Hakkari ve Ağrı illerinde kurulu olup,
Smır Ticaret Merkezleri yoluyla ithalat ve ihracat işlemleri bu illerden devam
etmektedir. Smır Ticaret Merkezleri kapsamında yapılan ithalat ve ihracat
işlemlerinin genel tutarları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
Tablo 12
S T M k a p s a m m d a yıllık ithalat ihracat tutarları
İhracat($)
İ t h a l a t ($)
Yıllar
2004
2.500.000
9.000.000
2005
900.000
20.000.000
2006
1.200.000
25.000.000
450.000
61.000.000
2007/01-10
Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarhğı
Tablodan da görüleceği üzere Smır Ticaret Merkezleri yoluyla ithalat rakamları
son derece düşüktür. Özellikle 2007 yılının ilk 10 aylık dönemindeki ithalat
rakamlarındaki düşüklük dikkati çekmektedir. Diğer taraftan ihracat rakamları
yıllar itibariyle artış seyri izlemiş, 2007 yılının ilk 10 aylık döneminde ithalata
göre ciddi boyutlara ulaşmıştır. Bu artışın temelinde iç gümrüklemeden
kaynaklanan sorunlar nedeniyle smır ticareti merkezleri yoluyla ihracatın
tercih edilmesinin etkili olduğu ifade edilmektedir. İç gümrükleme ile ilgili
yaşanan sıkıntılar, çalışmamızın smır ticaretinin dış ticaret formalitelerinin
azaltmadaki etkisi başlıklı bölümünde ele alınacaktır.
2.2.2.4. STM KAPSAMINDA YAPILAN İTHALAT VE İHRACATIN
SINIR KAPILARI İTİBARİYLE TUTARLARI
Smır Ticaret Merkezlerinin kurulu olduğu Ağrı-Sarısu, Van-Kapıköy ve
Hakkari-Esendere merkezlerinden yapılan ithalat ve ihracat işlemlerinin
2004-2006 yılları ile Ocak-Ekim 2007 dönemine ilişkin tutarları aşağıdaki
gibidir.
Tablo 13
STM kapsamında yapılan il bazında ithalat işlemleri
D Ö N E M ($)
Ağrı-sarısu
Van-Kapıköy
Hakkari-Esendere
2004
2.287.064,00
270.743,63
52.472,00
2005
86.678,00
651.982,00
17.287,00
2006
910.814,00
244.763,60
35.474,50
Ocak/07
0
102.068,00
0
Şubat/07
6.000,00
0
0
Mart/07
0
65.027,00
0
Nisan/07
0
200.361,34
0
Mayıs/07
0
7.340,00
0
Haziran07/
0
2.013,00
0
1.000,00
0
Tenımuz/07
0
Ağustos/07
0
0
0
Eylül/07
0
58.023,60
2.250,00
Ekim/07
0
5.179,00
1.450,00
6.000,00
441.011,94
3.700,00
2007 Toplam
Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı
Tablo 14
STM kapsamında yapılan il bazında ihracat işlemleri
D Ö N E M ($)
Hakkari-Esendere
Van-Kapıköy
Ağrı- sarısu
2004
0
1.790.917,80
0
2005
0
0
0
2006
24.087.068,00
0
0
Ocak/07
887.153,00
411.579,45
1.908.164,74
Şubat/07
1.181.130,00
992.401,03
3.776.709,00
Mart/07
858.711,00
471.343,79
5.005.277,00
Nisan/07
942.302,00
482.972,28
6.904.298,40
Mayıs/07
0
812.962,54
8.090.565,00
Haziran/07
0
402.793,88
3.400.702,20
Tenımuz/07
0
864.237,25
4.048.183,00
Ağustos/07
0
494.029,81
4.662.754,00
Eylül/07
0
675.232,60
6.302.639,00
Ekim/07
0
609.455,87
6.797.556,00
3.869.296,00
6.217.008,50
50.896.848,34
2007 Toplam
Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı
Smır ticaret merkezlerinden yapılan ithalat işlemlerine konu malların
neler olduğuna ve yapılan ithalatın ayrıntısına ilişkin olarak Van-Kapıköy
Merkezinden Ocak-Ekim 2007 döneminde yapılan işlemlerin ayrıntısı
aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
Aşağıdaki tablolardan da görüleceği üzere sınır ticareti kapsamında ithal
edilen tarımsal ürünlerden karpuz ve kivide kotaların aşılması söz konusudur.
Diğer taraftan karabiber, kişniş ve sumak için belirlenen kotalar kadar ithalat
işlemi yapılmıştır. Diğer ürünlerde ise kotalar doldurulamamaktadır.
Tablo 15
STM kapsamında Van ili 2007 yılı ihtiyaç listeleri ve gerçekleşmeleri
KOTALAR
400
400
500
2.000
Yeşil B i b e r
Çörekotu
D a r ı (Gıda için)
Hurma
(TON)
M a l Cinsi
$
Kg
Ocak
$
Kg
$
Kg
Kg
$
215.288
43.058
474
20.470
Şubat
Mart
Nisan
19.980
Mayıs
1.998
Haziran
106.840
5.342
10.260
513
171.120
8.556
103.580
5.179
Temmuz
Ağustos
13.500
Eylül
810
Ekim
TOPLAM
KOTALAR
39L800
215.288
25
1.150
50
450
Karabiber
Karpuz
Kişniş
Kivi
(TON)
Mal Cinsi
33.480
20.470
Kg
$
Kg
$
Kg
$
Ocak
Kg
$
388.840
97.456
Şubat
Mart
Nisan
215.829
21.583
255.318
43.365
1.412.025
141.203
340.972
57.965
Mayıs
Haziran
15.000
1.500
Temmuz
10.000
1.000
Ağustos
Eylül
50.000
4.000
Ekim
TOPLAM
25.000
1.627.854
50.000
985.130
KOTALAR
500
150
300
20
Lahana
Patlıcan
Salatahk
Sumak
(TON)
Mal Cinsi
Kg
$
Kg
21.580
Ocak
$
513
Kg
$
98.620
2.630
988
79
3.370
270
Kg
$
Şubat
Mart
Nisan
13.680
684
3.000
240
Mayıs
Haziran
Temmuz
Ağustos
20.000
Eylül
Ekim
TOPLAM
13.680
Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı
24.580
102.978
20.000
1.600
UÇUNCU BOLUM
3. SıNıR TICARETININ ETKILERI
Ticari sınırların yok olmaya başladığı günümüz dünyasında, ülkeler
arasındaki ilişkilerin geliştirilmesinde dış ticaretin önemli bir rolü vardır.
Ülkeler arasındaki dış ticaretin aynı zamanda yerleşik ülke ekonomilerinin
gelişmesinde de etkisi vardır. Dış ticaret, sınırlı kaynakların etkin kullanılması,
global bazda yapılan üretimin yatırım-üretim-ihracat zincirini oluşturması ve
böylelikle ülkelerin refahının arttırılmasını sağlamaktadır.
Dış ticarette
komşu
ülkelerin payının arttırılması, bu ülkelerin
potansiyellerinden yararlanmak suretiyle bölge ekonomisine ivme
kazandıracaktır. Bölgesel entegrasyonun yanı sıra bölgesel işbirliği ile de
komşu ülkelerle ticaret geliştirilebilir^^. Dış ticaretin ülke ekonomisine
sağlayacağı bu ivmeyi bölgesel kapsamda smır ticareti için de söylemek
mümkündür.
Smır ticaretinin temelinde sosyal ve ekonomik gerekler yatmakla birlikte
beraberinde getirdiği sorunlar da bulunmaktadır. Smır ticaretinin etkilerinin
ülkeye tam olarak olumlu yansıdığını söyleyemeyiz. Dolayısıyla smır
ticaretinin etki analizi yapılırken olumlu ve olumsuz yönler bir arada
değerlendirilmelidir.
Smır ticaretinin yarattığı ve yaratabileceği etkileri ekonomik, sosyal, sektörel
olarak aşağıda çeşitli başlıklar altında ele almaya çalışacağız.
70 Halit HANOĞLU, "Sınır Ticaret Merkezleri", Gümrük Dünyası, Sayı: 40, http://www.gumnıkkontrolor.org.trA"avinlar/Dergiler/40/7.html.
Erişim: 10.01.2008
3.1. EKONOMIK VE KÜLTÜREL ETKILERI
3.1.1. B Ö L G E L E R A R A S I G E L İ Ş M İ Ş L İ K F A R K L A R I N I N
G İ D E R İ L M E S İ N E V E İ S T İ H D A M A ETKİSİ
Smır ticaretinin ana amaçlarından birisi, Doğu ve Güneydoğu Anadolu
Bölgelerinin diğer bölgelere nazaran daha az gelişmiş olmasının yarattığı
olumsuzlukların giderilmesi, bölgeler arası gelişmişlik farklarının en aza
indirilmesidir.
Bölgelerarası gelişmişlik farklarının ortadan kaldırılması. Doğu ve Güneydoğu
Anadolu Bölgelerinin ülke geneline entegrasyonun sağlanabilmesi, sosyal
devlet anlayışının da bir gereğidir. Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinin
kalkındırılması, uzun yıllardır hükümetlerin öncelikli hedefleri arasında
yer almıştır. Bu kapsamda çeşitli kanunlarla bölgede yapılacak yatırımlara
teşvikler sağlanmıştır. Ancak, iklim koşullarının yarattığı olumsuzluklar,
bölgenin sahip olduğu üretim faktörlerinin yetersizliği, ulaşım imkanlarının
zorluğu ve uzaklığı bölgesel kalkınmanın önünde birer engel olmuştur.
Bölge ekonomisine katkı sağlamak amacıyla sağlanan imkanlardan bir
tanesi de smır ticareti yapma imkanı olmuştur. Smır komşusu ülkelerle
ticaretin artması, bu ülkelere sınırları olan illerin ticaretten aldıkları payları
artıracaktır.
Özel Tüketim Vergisi Kanunu'nun yürürlüğe girmediği dönemde 4503 sayılı
Kanunun geçici 2 'nci maddesiyle Bakanlar Kuruluna, smır ticareti kapsamında
ithal edilen mallara ilişkin tahsil edilen akaryakıt tüketim vergisinin %5'ine
kadarlık kısmını, smır ticareti yapılan illerin özel idarelerine aktarmaya ilişkin
yetki verilmiştir. Bu yetkiye istinaden tahsil edilen akaryakıt tüketim vergisinin
%5'lik kısmı smır ticareti yapılan illerin özel idarelerine gönderileceğinden
Bölge için ek bir kaynak yaratılmıştır.
4760 sayılı Özel Tüketim Vergisi Kanunu ile Akaryakıt Tüketim Vergisi
uygulamasına son verilmiştir. Smır ticareti kapsamında motorin ithalatına izin
verilmemesi bu kapsamda vergi tahsilatı yapılmaması sonucunu doğurmuştur.
Bunun yanında Özel Tüketim Vergisine tabi malların ithal edilmesi halinde
vergi gelirlerine etkisi olabilecektir.
Sınır ticareti kapsamında ithal edilen ürünlerin başında motorin gelmekteydi.
Hal böyle olunca sınır bölgelerinde uluslararası nakliye işi ile uğraşan çok
sayıda firma ve şahıs bulunmakta idi. Nakliyecilik faaliyetinin yoğun olarak
sürdürülmesi beraberinde başka hizmet sektörlerinde de ekonomik canlılığı
beraberinde getirmiştir. Nakliye işi ile iştigal eden kamyoncuların ve onlara
hizmet veren diğer sektörlerde çalışanların birlikte önemli bir istihdam
oluşturduğu bir gerçektir^^
Sınır ticaretinin yoğun olduğu dönemlerde özellikle Doğu ve Güneydoğu
Anadolu Bölgelerinde nakliyecilikten dolayı kamyon talebi çok yüksek
seviyelerdeydi. Ancak zaman içinde sınır ticaretindeki duraksama, araçların
ekonomik ömrünü tamamlaması gibi nedenler birçok aracın çalışamaması
sonucunu doğurmuştur. TBMM tarafından kabul edilen 5535 sayılı Bazı
Kamu Alacaklarının Tahsil ve Terkinine İlişkin Kanun^^ ile bu borçların
silinmesine imkân tanınmıştır.
Anılan Kanun uyarınca, Trafik Sicilinde adlarına kayıtlı motorlu kara taşıtı
bulunanların, 8 Temmuz-31 Aralık 2006 tarihleri arasında kayıtların silinmesi
ve araçların hurdaya ayrılması için İl Özel İdarelerine araçlarını bedelsiz
olarak teslim etmeleri gerekmekteydi. Araçlarını bedelsiz teslim eden gerçek
ve tüzelkişilerin, 8 Temmuz 2006 tarihi itibariyle yük ve yolcu taşımacılığı
dışında bilanço esasına göre defter tutmayı gerektiren başkaca ticari veya
mesleki faaliyetten dolayı mükellef olmamaları da bir diğer şart olarak
aranmaktaydı.
Bu şartlar sağlandığı takdirde hurdaya çıkartılan taşıta ilişkin olarak tahakkuk
etmiş ve ödenmemiş olan Motorlu Taşıtlar Vergisi ile bu vergiye ilişkin
gecikme zammının terkin edilmesi imkanı getirilmiştir. Trafik cezaları, başka
vergi mükellefiyetinden doğan vergi, ceza, zam ve faiz borçları terkin kapsamı
dışında kalmıştır^l
71 KARA, sf. 70
72 08.07.2006 tarih ve 26222 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanmıştır.
73 Mustafa TAN, "Nakliyecilerin vergi borcu siliniyor". Referans Gazetesi, 17.08.2006
3.1.2. DIŞ T İ C A R E T F O R M A L İ T E L E R İ N İ A Z A L T M A
ETKİSİ
Genel ihracat ve ithalat rej imindeki bürokratik işlem fazlalılığı, smır ticaretinde
söz konusu değildir. Smır ticareti kapsamında ihracat ve ithalat yapabilmek
için "sınır ticareti belgesf almak yeterli olacaktır. Bu belge, smır ticaretinin
yapılmasına izin verilen illerin Valiliklerinden alınacaktır. Söz konusu belgeyi
alabilmek için bürokratik engeller azaltılmıştır^'* Dolayısıyla, smır ticaretinin,
ekonomik hayata yönelik olarak, formalitelerin dış ticareti sınırlayıcı yönünü
telafi etme gibi, önemli bir role sahip olduğu ileri sürülebilir.
Komşu ülkelerinin geleneksel olarak izledikleri ithal ikameci dış ticaret
politikaları, Türkiye'nin bu ülkelerle olan normal ticaretini sınırlayan bir
faktör olarak süregelmiştir. Bu aşamada, Türkiye'nin komşu ülkelerle olan
dış ticaretinin geliştirilmesinde, smır ticareti gibi özel ticaret yöntemlerinin
önemi artmaktadır^^
Türkiye'nin dış ticaret mevzuatında normal yolla yapılan ithalat ve ihracat
işleminde formalitelerin oldukça fazla olduğu bilinen bir gerçektir. Ayrıca
ithalat ve ihracat işlemleri genellikle merkezden takip edilmektedir. Bu
uygulama, ihracat ve ithalat işlemi yapmak isteyen girişimcileri caydıran en
önemli unsurlardan birisi olarak ifade edilmektedir.
Smır ticaretinde kullanılan smır ticaret belgeleri, normal ithalat ve ihracattaki
"ithalatçı ve ihracatçı belgesf' yerine geçmektedir. Bilindiği gibi normal ithalat
ve ihracatta, dış ticaret işlemlerini gerçekleştirecek gerçek ve tüzel kişilerin
Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı Değerlendirme Genel Müdürlüğü'nden
"ithalatçı ve ihracatçı belgesi" alma zorunluluğu uzun yıllar uygulanmıştır.
Diğer taraftan, smır ticaretinde normal ticarete göre önemli ölçüde tarife ve
miktar indirimleri sağlanmakta bu da smır ticaretini normal ticarete göre
daha cazip hale getiren önemli bir unsur olmaktadır. Son yıllarda yaygınlaşan
74 SÖNMEZ, sf. 21
75 KARA,sf.72
Smır Ticaret Merkezlerinden yapılan smır ticaretinde de benzer kolaylıklar
sağlanmaktadır. 2003/6401 sayılı Kararname ile Smır Ticaret Merkezleri
kapsamında ithal edilecek tarım ürünleri ithalatında %40, sanayi ürünleri
ithalatında ise tam gümrük vergisi muafiyeti (%100) getirilmiştir^^.
24.03.2006 tarih ve 26118 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan, kara smır
kapılarından yapılan giriş ve çıkışlar ile ilgili 2006/11 sayılı Başbakanlık
Genelgesi ile ihracat ve ithalata ilişkin gümrük işlemlerini kolaylaştırmak ve
kara sınır kapılarında yaşanan yoğunluk ve gecikmeleri önlemek amacıyla en
yakın iç gümrüğe uzaklığı 100 km'den az olan smır kapılarında 01.05.2006
tarihinden itibaren en yakın iç gümrüğe uzaklığı 100 km'den fazla olan smır
kapılarında ise 31.12.2006 tarihinden sonra ihracat ve ithalata ilişkin gümrük
işlemlerinin iç gümrüklerde yapılacağı belirtilmiştir.
Örneğin, Türkgözü smır kapısı ile iç gümrükleme yapılacak iller arasında
olan Erzurum, Ardahan arası gidiş-dönüş 598 Km olup; sınırlı sayıda ihracat
yapan ihracatçılarımızın önünde büyük bir sorun teşkil etmekte ve nakliye
maliyetlerini arttırdığından ihracatı durma noktasına getirmiştir^^.
Ancak, gerek fiziksel şartları bakımından (normal araç park imkanı ve
antrepolarının bulunmayışı bazı Gümrük Müdürlüklerinin iç gümrüklemeye
hazır olmayışı) gerekse bölgenin kendine özgü şartları olan kara yolu
altyapısının yeterince iyi olmaması ve çok ağır ve uzun geçen kış şartları
nedeniyle kışın nakliye işlerinin çok daha güç yapılacağı ve maliyetin iki
katma çıkacağı; ayrıca, ihracatçılar için başlı başına bir problem olan terör
olayları ile daha birçok olumsuzluklar ihracatçıların yükünü bir kat daha
artıracağı bir gerçektir.
Bu kapsamda bazı bölgelerde ihracatın smır ticareti kapsamında yapıldığı
yönünde bilgiler ifade edilmektedir.
76 KARA, sf. 72
77 "Ardahan îli İhracat Durumu", http://www.ardahan.gov.tr. Erişim: 10.01.2
3.1.3. B Ö L G E S E L DIŞ T İ C A R E T İ A R T I R M A ETKİSİ
Türkiye'de smır ticaretinin yoğun olarak yapıldığı Doğu ve Güneydoğu
Anadolu Bölgelerinde daha çok hayvancılık ve ticaret yaygındır. Son yıllara
bakıldığında Türkiye'de hayvancılığın özellikle Doğu ve Güneydoğu Anadolu
Bölgeleri için ekonomik bir uğraş alanı olmaktan önemli ölçüde çıktığı
söylenebilir.
Özellikle büyük ve küçükbaş hayvan sağlıklarını deli dana, kuş gribi gibi
hastalıkların tehdit etmesi ve bu hastalıklar sebebiyle insanların sağlığının
bozulması hatta ölümlerin yaşanması bu bölgedeki hayvancılığa büyük darbe
vurmuştur.
Bu bölge için geriye sadece ticaret kalmıştır. Böylece smır ticareti, bölgenin
doğal ticaret akımlarının kontrollü olarak devamına imkan sağlayan önemli
bir araç olmaktadır. Türkiye'nin smır ticareti yoluyla komşularıyla yaptığı
ticaret 1996-2004 yılları arasında toplam 1 milyar 200 milyon ABD Doları
seviyesinde olması, var olan ticaret potansiyelinin de tam anlamıyla
kullanılamadığını göstermektedir.
Diğer taraftan, komşu ülkelerle ticaretin artırılması, geleneksel pazarların
yanı sıra yeni pazarların da devreye girmesi anlamına geldiğinden, ticarette
hem ürün çeşidini hem de pazar yelpazesini genişletici bir etki yapmaktadır.
Diğer bir deyişle, ülkeler smır ticareti yoluyla kendi ürünleri için yeni pazarlar
bulduklarından dış ticaretlerinin altyapısını güçlendirmektedirler^^
2003 yılında uygulamaya giren Smır Ticaret Merkezi uygulaması yoluyla
ithalat ve ihracat sayesinde, bölgedeki faaliyet gösterecek mağazalardaki
ürünlerin smır illerde pazarlanması, komşu ülkelere ihracat yapma olanağı
tanınması, gerek nakliye, gerekse pazarlama unsurları açısından maliyetleri
aşağıya çekecek bir uygulamadır. Bu uygulama ile bölgenin dış ticaretinin
artırılması amaçlanmıştır.
78 Güher YAKAR, Kıymet ÇALIYURT, "The Evolation of Border Trade Applications in Edime and Suggestions for Solutions" Çanakkale 18 Mart Üniver­
sitesi İ.İ.B.F. Turizm MYO., Bozcaada MYO. I. Uluslararası îşletme Yönetimi Sempozyumu, Aktaran: KARA, sf. 74
Ancak gelinen noktada çalışmanın ilerleyen kısımlarında ayrıntıları ile
ifade edileceği üzere dış ticaret işlemlerinde artma yaşanmamıştır. Kotalar
nedeniyle ithalat rakamları son derece düşük kalmıştır.
3.1.4. GİRİŞİMCİLİK R U H U N U N GELİŞİMİNE ETKİSİ
Sınır ticareti ile bölge halkının ihtiyaçları mahallinde temin edilerek, bölge
ekonomisine canlılık getirilecek ve bölge insanına daha ucuz ve kolay mal
sağlanacaktır. Sınır ticareti, normal ticarete göre daha kolay gerçekleştirilebilen
bir ticaret türüdür. Normal dış ticaret, belli bir bilgi birikimi ve sermaye
gerektirdiği için herkes tarafından yapılamamaktadır. Oysa sınır ticareti daha
geniş bir kesim tarafından yapılabilmektedir. Sınır illerinde mukim gerçek ve
tüzel kişiler kendi imkanları ile bu ticareti kolaylıkla yapabilmektedir.
Sınır ticaretinin özellikle Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinin
kalkınması yönünde çok önemli bir yer işgal ettiği ifade edilmektedir. Uzun
yıllar boyunca, devletin katkısı ve yardımı olmadan yatırım yapılamayacağı
düşüncesi ile hareket eden daha doğru bir ifade ile durağanlaşan bölge halkı,
sınır ticareti ile birlikte öz güven kazanmış ve yatırımlara başlamıştır. Az
sayıdaki girişimcinin sınır ticareti ile birlikte kazançlı duruma geçtiğini gören
bir çok şirket ve şahıs, girişimci ruhu kazanmış, statik konumdan dinamik bir
girişimci konumuna geçmiştir^^
3.2. SıNıR TICARETININ SEKTÖREL ETKILERI
3.2.L TARIM V E HAYVANCILIK S E K T Ö R Ü N E ETKİSİ
Sınır ticareti kapsamında ülkemize giren tarım ürünleri, sınır ticareti
mevzuatında olduğu gibi sınır illerimizde kalmayıp, tüm yurda dağılmaktadır.
Sınırlarımızdaki denetim yetersizliğinden dolayı şekerde, çayda ve buğdayda
kaçak girişler ve hayali ihracatlar Meclisin de gündeminde yer almıştır.
Ülkemiz çiftçisini haksız rekabet ortamına sürükleyen bu kaçak ürün
girişlerinin önlenmesi ve gümrüklerde gerekli denetimin sağlanması için
79 KARA sf. 75
çalışmalar başlatılması gündeme getirilmiştir.
Avrupa Birliği ilerleme raporunda da gümrüklerde denetim yetersizliği
vurgulanarak bu konudaki çekinceler dile getirilmiştir.
Smır ticareti yoluyla ithalattan en fazla etkilenen tarımsal ürünler arasında
yer fıstığı, çay, şeker, pirinç, karpuz, kuru üzüm, kivi gelmektedir.
Ziraat Mühendisleri Odası (ZMO) tarafından yapılan bir araştırma sonucuna
göre, İran'dan günde 10-15 kamyon kivi getirildiği, bunların İstanbul Hali'nde
satıldığı belirlenmiştir. Smır ticareti kapsamında Suriye'den Gaziantep'e
gelen pirincin buradan diğer illere dağıldığı yönünde yapılmış çalışmalar
bulunmaktadır^^.
Smır ticaretinden etkilenen diğer bir ürün karpuzdur. Çukurova bölgesinde
yetişen yerli karpuzdan önce İran karpuzunun çıkması ve İran'daki
üretimin daha düşük maliyetli olması dolayısıyla yerli üreticiler ciddi zarar
görmektedir.
En fazla kuru üzüm üreten ülkeler arasında Türkiye, ABD ve İran gelmektedir.
Türkiye açısından önemi büyük olan çekirdeksiz kuru üzüm, Ege Bölgesinde
60 bine yakın üretici ailenin geçim kaynağıdır. Diğer taraftan, alım miktar ve
fiyatlarının, gerektiğinden cazip olması, yeni üretim alanlarının açılmasına
ve dolayısıyla arz fazlasına yol açmaktadır. Arz fazlası, piyasa fiyatlarını
düşürmekte, bunun sonucunda da yine üretici mağduriyeti ortaya çıkmaktadır.
Ülkemizde çekirdeksiz kum üzüm üretimi, her geçen gün üretim alanlarındaki
gelişmeye paralel olarak artmaktadır.
Ege üzüm üreticilerinin karşılaştığı en büyük sorunlardan birisi, smır ticaretiyle
getirilen İran üzümü olmuştur. Öte yandan, çekirdeksiz kuru üzüm smır
ticareti kapsamından çıkarılmış olmasına rağmen, İran'dan ülkemize kaçak
üzüm girişleri devam etmektedir. Bu durum ise Birlik ve ülke stoklarının
artmasına, fiyatın düşmesine, ülkemiz ürününün kalitesinin bozulmasına ve
ihraç ettiğimiz ülke alıcılarının da şikâyetlerine neden olmaktadır.
ÖZTÜRK, sf. 115
iran'dan kaçak üzüm girişinin engellenmesi amacıyla, gümrüklerin disiplin
altına alınması, girişlerde tam tespitin yapılması ve Tekel tarafından bu tür
üzümlerin alınmaması konusunda dikkatli davranılması gerekmektedir. Evsafı
son derece düşük olan îran üzümünün, gümrüksüz olarak ülkemize sokulması
ve üzümlerimizle karıştırılarak, gerek Tekel'e satılması gerek joırtdışma ihraç
edilmesi, üzümlerimize olan dış talebi azaltmıştır^ ^
Smır ticaretinden etkilenen ürünlerin bir başkası da çaydır. Dekardaki üretimin
düşük olması, yılda sadece 2-3 kez ürün alınabilmesi, işçi ücretlerinin yüksek
olması ve düşük teknoloji kullanılması nedeniyle Türk çayının maliyeti
yüksektir. Piyasaya baktığımızda yaygın bir şekilde kaçak çay olarak
adlandırılan çayların satışa konu edildiğini görebiliriz. Bu çayların kalitesi,
sağlık açısından yeterli şartları taşıyıp taşımadığı ise bilinmemektedir.
Hem fiyat olarak hem de kullanım miktarındaki avantaj nedeniyle ülkemize
yoğun miktarda çay girişi olmuştur. Doğu ve Güneydoğu Anadolu
Bölgelerinde Karadeniz çayının fazla yaygın olmadığı da bir gerçektir. Diğer
taraftan smır ticareti yoluyla veya kaçak yollarla ülkeye sokulan bu çaylar
ülke geneline yayılarak yurt içi üreticilere olumsuz etkide bulunmuştur.
Doğu illerimizdeki Smır Ticaret Merkezlerinden, smır ticareti adı altında,
ancak smır illerine tanınan kotanın çok üzerinde ve düşük miktar, düşük fiyat
beyan edilerek normal ithalat şeklinde veya kaçak olarak ülkemize susam
başta olmak üzere mal girişinin engellenmesi haksız rekabetin önlenmesi
açısından önem arz etmektedir.
2000/364 Sayıh BKK kapsamında 1000 ton, 2003/5408 Sayıh BKK
kapsamında ise 5.000 ton susam tahsisine rağmen, 2005 yıh içerisinde Susam
ithalatı yapılmadığı görülmektedir. Doğu ve Güneydoğu smır illerimizde
yaşayan vatandaşlarımızın komşu ülkelere günü birlik yaptıkları seyahatler
dönüşünde. Yolcu Beraberi Muafiyet Hakkını suistimal derecesinde, susam
da dahil olmak üzere, çeşitli ürünleri beraberlerinde getirdikleri bilinmektedir.
81
TBMM Tutanak Dergisi, Dönem: 21, Cilt 9, Yasama Yılı 1, 12.08.1999, http://www.tbmm.gov.tr/tutanak/donem21 /vil 1 ^as/b048m.htm. Erişim:
04.01.2008
Ulaştırma Bakanlığı'nca yörede günübirlik çıkışların, haftada 1 defaya
indirilmesine dair getirilen kısıtlama sonucunda bu tür ürün girişlerinde bir
azalma olduğu gözlenmektedir^^.
Smır ticareti hayvancılığımız üzerinde de olumsuz etkilerde bulunmuştur.
Özellikle Doğu Anadolu'da İran üzerinden yurda sokulan hayvanların
kontrolsüz girişleri sonucu hayvan hastalıkları yayılmıştır. İran'ın kendisi
ırk hayvancılığına geçerken sınırdan yerli ve verimli olmayan ırklar sevk
edilmiştir. Hayvan ticaretinin olduğu dönemlerde Doğu ve Güneydoğu
Anadolu'da hayvancılık durma noktasına gelmiştir. 13 Eylül 1999 tarihinde
alman bir kararla doğuda beş ilde hayvan hareketi tamamen durdurulmuştur.
Yapılan yanlış uygulamalardan birisi de, smır ticaretiyle gelen hayvanların
sınırda önlenmesi gerekirken smır illerinde önlenmeye çalışılması olmuştur.
Bu uygulama smır illerinde hayvancılığın gelişimini olumsuz etkilemiştir.
Smır ticareti yoluyla gelen hayvanları, yerli hayvanlardan ayırt etme yerine
bu iller karantina bölgeleri ilan edilmiş, bu illerden diğer illere haj^an
geçişi yasaklanmıştır. Bu uygulama aynı anda yerli üretim hayvanların diğer
illere götürülüp satılmasını engellemiş, bu illerdeki hayvancılığı olumsuz
etkilemiştir^^
3.2.2. SINIR T İ C A R E T İ N İ N A K A R Y A K I T S E K T Ö R Ü N E
ETKİSİ
Ülkemizde kamyon ve TIR'larm depolarında motorinin yurda sokulması ve
herhangi bir vergi alınmaksızın akaryakıt istasyonlarında tüketicilere satılması
uygulaması ilk kez 1990'lı yılların başında başlamıştır. Bu şekilde joırda
sokulan motorin miktarının o tarihlerde yılda 1,2 milyon ton düzeyine ulaşması
ve bunun getirdiği tehlikenin günün Hükümeti tarafından fark edilmesiyle,
1993 yılında bu uygulamadan vazgeçilmiştir. Ne var ki, 26.11.1996 tarih
ve 2254 sayılı Başbakanlık genelgesiyle. Doğu ve Güneydoğu illerimizde
açık olan smır kapılarımızdan, römorklu araçlarda 8, römorksuz araçlarda
82 Dış Ticaret Müsteşarlığı, 10. İhracat Koordinasyon Toplantısı, 27 Eylül 2005.
4 ton akaryakıt getirilmesine ve smır illerimizde satılmasına yeniden izin
verilmiştir.
Yapılan hesaplamalara göre, sadece Habur Smır Kapısından giren motorinin,
o dönemde yıllık 3 milyon tona ulaştığı ifade edilmiştir. Bu yolla yurda girişi
yapılan 3 milyon ton motorinden Devletimiz ciddi oranda vergi kaybına
uğramıştır. Bu yolla gelen motorinin belgelendirilmesi ve vergilendirilmesi
için bazı düzenlemeler yapılmış olsa da yeterli seviyeye ulaşmamıştır.
Doğu ve Güneydoğu Anadolu'da yaşayan halkımızın ve nakliyecilerimizin
yararlanması amacıyla başlatılan bu uygulama, amacından tamamen
uzaklaşmıştır. Motorin giriş ve satışı, )âizlerce TIR'dan oluşmuş filoları
bulunan birkaç kişinin tekeline geçmiştir. Bu kişiler, TIR filolarıyla yurdun
dört bir bucağında motorin dağıtım ve pazarlaması yapmışlardır.
Bu kalitesiz motorin yurt içindeki rafinerilerde üretilmiş akaryakıt gibi satışa
konu edilmiş, hem haksız kazanç sağlanmış aynı zamanda bu akaryakıtı
kullanan araçlarda teknik arızalara neden olmuştur. Ayrıca kükürt oranının
yüksekliğinden dolayı da çevre kirliliğine büyük ölçüde olumsuz etki
yapmıştır^"^.
Türkiye'ye smır ticareti yoluyla giren yıllık 2-3 milyon ton akaryakıtın
hangi sistemle ve kimler tarafından tüketiciye ulaştırıldığı araştırıldığında,
bunların Irak'tan araçlara monte edilmiş 4 veya 8 tonluk depolarda motorin
getiren kamyon veya TIR şoförlerince akaryakıt istasyonlarına satıldığı
görülmüştür.
Türkiye 2 Eylül 1999'da smır ticareti kapsamında getirilen akaryakıtı kontrol
altına almak ve dağıtımını düzenlemek için Türkiye Petrolleri Anonim
Ortaklığı'nm (TPAO) yan kuruluşu olarak TPIC'i (Turkish Petroleum
International Company) kurmuştur. TPIC, özellikle Kuzey Irak'tan getirilen
petrol için Silopi'de depolar inşa ettirmiş, ve petrol satışını tekele almak üzere
petrol dağıtım şirketlerine teklif göndermiştir. Bu teklife bir kısım petrol
84 TBMM Tutanak Dergisi, Dönem 20, Cilt 32, Yasama Ydı 2, 06 Ağustos 1997, http://www.tbmm.gov.tr/tutanak/donem20/vil2/bas/bl31m.htm.
Erişim:04.01.2008
dağıtım şirketleri cevap dahi vermezken bir kısım şirketler ise konuya ilgi
göstermediklerini yazılı olarak bildirmişlerdir. Beş adet şirket dağıtıma talip
olmuş ve kendilerine talepleri doğrultusunda tahsisler yapılmıştır. Yapılan ihale
ile ithal edilen yıllık 150.000 ton motorinin dağıtımı bu şirketlere verilmiştir.
Ancak daha sonra sisteme girmek istemeyen ve ihaleye katılmayan şirketler
haksız rekabetle karşı karşıya olduklarını iddia etmişlerdir^^
Irak'ın kuzeyine mal götüren kamyonların dönüşlerinde getirdiği motorinin
disipline edilmesi amacıyla Sımak'm Silopi ilçesi yakınlarındaki Hac
Konaklama Tesisleri'nde kurulan TPAO'nun yan kuruluşu TPIC'in hizmete
girmesiyle birlikte, bölgede motorin getirilmesi konusunda yaşanan kargaşaya
son verilmiştir. TPIC, 2 Eylül 1999 yılında faaliyete geçerek, Irak'm kuzeyinden
getirilen motorini kamyonculardan satın almaya başlamıştır. Tesisin faaliyete
geçmesiyle 2001 yılı başlarına kadar olan sürede kamyonculardan bir milyon
293 bin ton motorin satın alındığı belirtilmiştir. Irak'ın kuzeyinden Türkiye'ye
kamyonlarla getirilen motorini Türkiye Uluslararası Petrol Şirketi'nin
(TPIC), satın almasıyla birlikte son 17 ayda 60 trilyon lira vergi geliri elde
edilmiştir^^.
Bu önlemler bir süre uygulanmış olsa da motorin konusunda yaşanan sıkıntılar
nedeniyle motorinin sınır ticareti yoluyla ithalatına son verilmiştir. Doğu ve
Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde ciddi bir kazanç kaynağı olan motorin
taşımacılığı da eski cazibesini kaybetmiştir. Bu nedenledir ki bir çok kamyon
atıl halde kalmıştır.
3.3. SıNıR TICARETININ VERGI GELIRLERINE
ETKISI
Sınır ticaretinde vergisel indirimler söz konusu olduğu için normal ticarete
göre fiyat avantajı vardır. Bu durumda sınır ticareti kapsamında ticarete konu
edilen malların ucuz fiyatla elde edilmesi söz konusudur. Kural olarak bu
malların ithalatı yapan sınır ilin ihtiyaçları için kullanılması gerekirken, yurt
85 Yalçın BAYER, "Bulgaristan'ın ithal mazotuna dahi müşteri olduk". Hürriyet Gazetesi, 07.12.1999
86 "Kuzey Irak petrolünden, 60 trilyon vergi geldi". Akşam Gazetesi, 07.03.2001
içine başka illere satışı haksız rekabete yol açtığı gibi normal yolla ticaretini
yapan kişi ve kurumların gelir kaybına neden olmaktadır.
Bölge ihtiyaçlarının dışında yapılan ithalat yurtiçi piyasadaki dengeleri
bozmaktadır. Bu durum devletin gerek gümrükte gerekse ülke içindeki kazanç
ve tüketim üzerinden aldığı vergi gelirlerini olumsuz yönde etkilemektedir.
Diğer taraftan smır ticareti kapsamında Gürbulak smır kapısında giriş çıkış
yapan yaklaşık 2.000 kişinin îran'a gidip geldiği ve binlerce karton sigarayı
yurda soktuğu yönünde TBMM'ne araştırma önergesi verilmiştir. Bu ticaret
şeklindeki denetimsizlik, sadece sigara için değil bir çok üründe vergi kaybına
neden olmaktadır.
Diğer taraftan Bölgedeki ticaret hacminin gelişmesi ve istihdam yaratma
imkanı öne sürülerek vergi gelirlerine artırıcı bir etki yapabileceği öne
sürülebilir. Ancak bu bölgelerde uygulanan teşvik politikalarının ve başkaca
nedenlerle vergi gelirlerinde ciddi bir artışa yol açmayacağı söylenebilir.
Hatta bu konuda bazı illerde yapılan araştırmalar da bu hususu doğrular
niteliktedir.
3.4. SıNıR TICARETININ ISTIHDAMA ETKISI
Smır ticareti, uygulandığı kentin gelişiminde önemli bir paya sahiptir. Ancak
önemli olan bu ticaretten ne kadarlık bir kesimin faydalandığı konusudur.
Örneğin İran'la yapılan smır ticareti bugün kentte yapılan yatırımların
sermayesini oluşturmuştur. Kenti sanayi ve imalatla tanıştıran smır ticaretinin
ağırlıklı konusu motorin ticaretinin 100'e yakın akaryakıt istasyonu ve
dinlenme tesisiyle başka bir ekonomi yarattığı ifade edilmektedir.
Çalışmamızın önceki bölümlerinde de belirttiğimiz üzere smır ticaretine
getirilen kısıtlamalar nedeniyle smır ticaretinin hacmi son derece düşük
seyretmektedir. Smır ticareti yapmanın yüzde 20'lere kadar inen vergi
avantajı ile zorlaştırıldığım, il sayısının düşürüldüğünü ve ürün sayısının
da 254'ten 31'e indirildiğini açıklayan Van Sanayi ve Ticaret Odası
(VATSO), Cumhurbaşkanı, Başbakan ve Siyasi Partilere gönderdiği raporda,
kısıtlamalarla fiilen duran smır ticaretinin bölgeyi sıkıntıya soktuğuna dikkat
çekmektedir. VATSO, smır ticaretinin engellenmesinin doğurduğu sorunları
şöyle sıralamaktadır:
• Smır ticareti bölge halkının ihtiyaçlarının teminini sağlarken
kaçakçılığı da en aza indirmekteydi.
•
İstihdama katkı yaptığından, girişim ruhunu da harekete geçiriyordu.
Bu sayede 3 bin girişimci doğmuştu.
•
İran'dan ucuza getirilen akaryakıt petrol darboğazında sıkıntıların
aşılmasını sağlamıştı. Ayrıca enflasyonla mücadele politikalarına da
katkı sağlamıştı.
Şu anda bölgede fabrikaların yüzde 30 kapasite ile çalıştığı ifade
edilmektedir. Smır ticaretinin bölgede göçü önlerken kentin sosyal yaşamını
da hareketlendirdiğini belirten VATSO, örnek olarak da Van Spor Kulübü'nü
gösteriyor. Smır ticaretinin aktif olduğu dönemde fiıtbol kulübünün 1. lige
kadar yükseldiği dile getirilen VATSO raporunda, "Bölgenin gelişmesi için
smır ticareti odaklı bir kalkınma stratejisi uygulanmalıdır" yorumu yapılıyor.
Van'da, Ticaret ve Sanayi Odasının da belirttiği gibi smır ticaretinden
sermaye birikimi elde eden yatırımcılar organize sanayi bölgesindeki 100
parselin tamamını almıştır. Bölgede halen 37 küçük ve orta ölçekte fabrika
faaliyet göstermektedir. Çorap, cips, fayans yapıştırıcısı fabrikaları olmasına
karşılık düşük kapasite ile çalışmanın neticesinde istihdam da olumsuz yönde
etkilenmektedir^^.
87 Jale ÖZGENTÜRK, "Van'ı sınu" ticareti odaklı strateji kalkındınr", Referans Gazetesi, 30.01.2008
DÖRDÜNCÜ BOLUM
4. SıNıR TICARETINE ILIŞKIN YAŞANAN
SORUNLAR VE ALıNAN ÖNLEMLER
Smır ticaretinin temelinde yatan amaç, Doğu ve Güneydoğu Anadolu
Bölgelerinin geri kalmışlığına, diğer bölgeler ile aralarındaki gelir
dağılımı eşitsizliğine çözümdür. Bölge ekonomisinin canlandırılması, daha
kolay ve daha ucuz ürün tedarik edilmesi, komşu ülkelerle olan ticaretin
kolaylaştırılması gibi uygulamalar ile bölge halkının ekonomik açıdan
durumlarının iyileştirilmesi hedeflenmektedir. Smır ticareti, sadece bölge
insanının ekonomisi ile ilgili değil, aynı zamanda ülke ekonomisi ile de
ilgilidir. Uygulama, yasa dışı yollardan Ülkeye çeşitli ürünler getirilmesinin
de önlenmesine hizmet edecektir.
Çalışmamızın önceki bölümlerinde de belirttiğimiz üzere smır ticareti
konusunda bir takım düzenlemeler yapılmış, kimi düzenlemelerde kapsam
genişletilmiş, kimisinde daraltılmış, kimisinde yasaklamalara gidilmiştir.
Sonuç olarak uygulamada ortaya çıkan ağır aksak yönler ve sorunlar için
yetkili makamlar tarafından bazı önlemler alınmıştır.
Smır ticareti Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri için bir dönem ekonomik
canlılık ve para kaynağı olmuştur. Yasal çerçevede bu ticaretin devam etmesi
beklenen bir durumdur. Aksi takdirde yasa dışı yollardan ülkeye emtia
getirilmesi söz konusu olabilecektir. Bu durum hem Devlet hem Bölge için
ciddi sıkıntılar yaratabilir.
Smır ticareti ile ilgili olarak bugüne kadar bir çok eleştiri yapılmış, çeşitli
sıkıntılar gündeme getirilmiş. Milli Güvenlik Kurulu gündemine kadar
olay yansımıştır^^ Dolayısıyla uygulamada çok fazla sıkıntılar yaşandığı
bilinmektedir. TBMM gündeminde de uygulamada yaşanan
konusunda açıklamalar yapılmıştır.
sıkmtılar
Sınır ticareti ile ilgili geçmişte ve de halen yaşanmakta olan sorunları
başlıklar halinde aşağıdaki gibi sıraladıktan sonra, son yasal düzenlemelerin
uygulamasındaki sorunlara yer vermek istiyoruz.
4.1. SıNıR TICARETININ NEDEN OLDUĞU
SORUNLAR
4.1.1. SINIR T İ C A R E T İ N İ N H A K S I Z R E K A B E T S O R U N U
Sınır ticaretinin ilk uygulamaya konulduğu özellikle akaryakıt ithalinin serbest
olduğu dönemlerde, sınır ticaretine konu edilecek mal gruplarının iyi tespit
edilmesi ve il ihtiyaçlarına göre belirleme yapılması gerekirken, dış ülkelerden
sınır ticareti yoluyla getirilen mallar ucuz maliyetli olarak ülkeye sokulmuştur.
Burada herhangi bir sınırlamaya gidilmediği için bütün mal ve eşyaların ithali,
normal ithalatın yerini almış, bu mal ve eşyaları normal yolla ithal eden kişi
ve kurumlarla, imalatçı firmalar aleyhine bir durum oluşturmuştur^^. Sınır
ticareti yoluyla yapılan ithalattaki vergi ve fon avantajları hem Devlete bir
gelir kaybına neden olurken, hem de benzer alanda faaliyet gösteren firmalara
zarar vermeye başlamıştır.
Sınır ticareti kapsamında ithal edilen mal ve eşyaların, sınırdaki illerde
tüketilmeyip ülke geneline yayılması, sorunun Ülke genelinde de
hissedilmesine, bu şekilde haksız rekabete ve dolayısıyla haksız kazanca
neden olmuştur.
Yaşanan olumsuzlukların önüne geçebilmek için, 2003/5408 sayılı Sınır
Ticaret Merkezlerinin Kurulmasına İlişkin Bakanlar Kurulu Kararı ile smır
ticaretine önemli kısıtlamalar getirilmiş, özellikle Smır Ticaret Merkezleri ile
bu ticaret denetim altına alınmaya çalışılmıştır.
4.1.2. SINIR TİCARETİ Y O L U Y L A G E L E N Ü R Ü N L E R İ N
KALİTE SORUNU
Smır ticareti, normal dış ticaret rej iminden farklı kurallara bağlı ve formaliteleri
daha az bir ticaret rejimidir. Hal böyle olunca smır ticaretine konu mallar
ve ürünlerin yeterli derecede kontrol edilmemesi söz konusu olabilmektedir.
Belli normları ve şartları taşımayan ürünlerin, smır ilinde veya oradan çeşitli
yollarla yurtiçi piyasaya gönderilmesi kalite tartışmalarını da beraberinde
getirmiştir.
Geçmişte özellikle smır ticareti yoluyla gelen gümrüksüz akaryakıtla ilgili
çok sayıda şikayetler yaşanmıştır. Irak ve İran'dan giren gümrüksüz motorinin
kükürt ve asid oranı çok yüksek olduğu, çevreyi kirlettiği, asfaltı bozduğu,
motor çeperini, piston ve silindiri aşındırdığı, motor yağını kirlettiği, yakıt
tüketimi artırdığı, çabuk parladığı için yangına neden olduğu uzmanlarca
ifade edilmiştir^^.
4.1.3. SINIR TİCARETİNİN V E R G İ GELİRLERİNİ
AZALTMA SORUNU
Smır ticaretinin etkileri başlıklı bölümde de anlatıldığı üzere Doğu ve
Güneydoğu Anadolu Bölgeleri halkının refahını artırma, ihtiyaçlarını
karşılama gibi nedenlerle uygulamaya konulan bu özel dış ticaret rejimi
uygulamadan kaynaklanan yanlışlıklar nedeniyle örneğin sadece smır ve
komşu ilin ihtiyacı karşılanması gerekirken ihtiyaçtan daha fazla ithal edilip
iç piyasaya sürülmesi durumunda vergi gelirlerinde öngörülen düzeyden daha
fazla bir kayıp söz konusu olmuştur.
1997-1999 döneminde smır ticareti kapsamında izin verilen petrol ürünleri
ithalatında, normal ithalata göre belirli oranlarda vergi indirimi olması
nedeniyle, söz konusu ticaret yoluyla gerçekleştirilen motorin ithalatından.
Maliye Bakanlığı tarafından yapılan hesaplamalara göre devletin 3.5 milyar
USD kaybının olduğu hesaplanmıştır^^
90
Nazire KALKAN, "Ucuz motorin pahalıya pathyor", Milliyet Gazetesi, 15.01.1999
91 TBMM Tutanak Dergisi, Dönem: 22, Cüt 3, Yasama Yıh: 1, 21.01.2003
4.1.4. SINIR T İ C A R E T İ N İ N DIŞ T İ C A R E T REJİMİNİ
BOZMA SORUNU
Bilindiği gibi smır ticareti özel bir dış ticaret rejimidir. Yapısı gereği ihracat
ve ithalat prosedürleri normal dış ticaret rejimine göre farklılıklar arz
etmektedir. Diğer bölümlerlerde de değinildiği gibi smır ticareti kontrol
altında tutulamadığı taktirde hangi malların ne kadar ve ne tutarda ihraç ve
ithal edildiği bilinemeyecek dolayısıyla Doğu ve Güneydoğu Anadolu illerinin
kalkınması amacıyla getirilen bu özel düzenleme zamanla dış ticaret rejimini
bozma yoluna gitmiştir. Bu konuda en güzel örnek, smır ticaretinin ekonomik
boyutu başlıklı bölümde rakamlarla verilmiştir.
Özellikle son dönemde smır ticareti ve Smır Ticaret Merkezleri yoluyla
ihracat rakamlarında artışın olduğu görülmektedir. Diğer taraftan ithalat
rakamları son derece düşüktür. İhracattaki bu artışın, normal dış ticaret yoluyla
yapılması gerekirken ihracat işlemlerinin iç gümrükleme sorunları nedeniyle
smır ticareti yoluyla yapılmasının sonucu olduğu ifade edilmektedir.
4.1.5. SINIR T İ C A R E T İ İLE G E L E N M A L L A R I N
KAYNAK SORUNU
Sınır ticareti ile ihracatı yapılabilecek malların menşei smır ilin ülkesi
olmalıdır. Ancak bu zamana kadarki uygulamalarda bu hususa çok fazla dikkat
edilmediği, üçüncü ülkelerden gelen malların ithal edildiği gözlemlenmiştir. Bu
durum, smır ticaretinin amacı olan birbirine smır iki ülke ilinin kalkınmasına
değil, smır ticaretinin avantajlarından faydalanarak başka ülkelerden gelen
malların satılarak karlı bir sektöre dönüşmesine neden olmaktadır.
4.1.6. SINIR T İ C A R E T İ N D E K A R Ş I L I K L I L I K S O R U N U
Smır ticaretinin amaçları arasında sınırdaki illerin ihtiyaçlarının karşılanması
ve bu kapsamda karşılıklılık prensibi çerçevesinde harekettir. Ancak
uygulamaya bakıldığında ağırlıklı olarak ucuz emtia ithal etme ve bu yolla
gelir elde etmenin daha yaygın olduğu dikkati çekmektedir.
4.2. SıNıR TICARETI UYGULAMASıNDAKI
SORUNLAR
4.2.1. K O T A L A R D A YAŞANAN S O R U N L A R
Smır ticareti kapsamında ithal edilmesi gereken ürün grupları, her yıl ilgili il
Valiliklerince düzenlenmekte ve son şekli Dış Ticaret Müsteşarlığı tarafından
belirlenmektedir. Ancak ithal edilecek bu ürünler, ithalat ve ihracat belgesi
sahibi kişi ve firmalara dağıtılmakta dolayısıyla çok sayıda kişi ve firma aynı
ürünü ithal ettiğinde karlı bir ticaret olmamaktadır. Bu nedenle bu ürünlerin
ithalatından vazgeçilmekte ve kotalar genelde doldurulamamaktadır. İthalatın
giderek düşmesi, ticaret yapılan diğer ülkenin de smır ticaretine yeterince
önem vermemesine neden olmakta, karşılıklı olarak ticaret hacminin düşmesi
smır ticaretinden beklenen faydanın sağlanamaması şeklinde kendini
göstermektedir.
4.2.2. K O M Ş U Ü L K E L E R E O L U M S U Z BAKIŞ AÇISININ
GETİRDİĞİ S O R U N L A R
Smır ticareti Doğu ve Güneydoğu Anadolu illerini yakından ilgilendirmektedir.
Bu kapsamda Ermenistan da smır ticareti yapılabilecek ülkeler arasında yer
almaktadır. Bunun yanında komşularımızla olan ilişkilerimizde bazı sıkıntılar
zaman zaman yaşanabilmektedir. Ülkemizin coğrafi konumu ve yıllardır
süren terör, komşu ülkelerde yaşanan gelişmeler ticari ilişkileri de belli bir
sınırda tutmuştur. Smır ticareti yapılabilecek ülkeler hakkında sakıncalı ülke
kanaatleri vardır. Smır komşularımıza karşı olan bu olumsuz bakış açısı
ticareti de olumsuz yönde etkileyebilmektedir.
4.2.3.ULAŞIM S O R U N U
Bazı smır kapılarında ulaşım imkanlarının yetersiz olmasından ve de sınır
ticareti beklenildiği ölçülere gelmediğinden diğer ilgili ülkelerin özellikle
de İran'ın smır bölgesine olan ulaşım kanallarını yeterince modemize
etmemesinden sorunlar yaşanmaktadır. Bazı smır kapılarının transit geçişe
açık olmaması ise bir diğer sorundur.
4.2.4. SINIR T İ C A R E T M E R K E Z L E R İ N İ N Y E T E R L İ
DÜZEYE GELMEMESİ SORUNU
Kayıt dışı smır ticaretinin önüne geçmek amacıyla yürürlüğe giren Smır Ticaret
Merkezleri, Türkiye'nin Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesindeki 13 ili
kapsamaktadır. Ancak Smır Ticaret Merkezlerinin tam anlamıyla çalışmaya
başlaması için Merkez açılacak bölge ile komşu ülke arasında karşılıklı
mutabakat gerekmektedir. Şu an sadece Ağrı Sarısu, Van Kapıköy ve Hakkari
Esendere'de Smır Ticaret Merkezi bulunmaktadır. Suriye, Gürcistan, Irak ve
Nahçivan Özerk Cumhuriyeti ile Smır Ticaret Merkezi görüşmeleri henüz
tamamlanmamıştır. Komşu ülkelerin Türkiye'nin kendilerine mal satacağını
fakat mal almayacağını düşündüklerinden Smır Ticaret Merkezlerine sıcak
bakmaması ve Smır Ticaret Merkezi kurulması öngörülen illerimizde smır
ticareti kavramının anlaşılamamış olması yani bölge insanının petrol ticareti
olmayan ticarete yanaşmaması smır ticaretinin istenilen düzeye gelmemesine
neden olmaktadır.
4.3. SINIR T İ C A R E T İ N D E YAŞANAN S O R U N L A R A
KARŞI ALINAN ÖNLEMLER
Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinin diğer bölgelerle arasında olan
gelişmişlik farklarının giderilmesi amacıyla uygulamaya sokulan smır ticareti
zaman içinde bazı olumsuzlukları beraberinde getirmiştir. Smır ticaretinin
işleyişinde yaşanan sıkıntılar yanında daha çok smır ticaretinin amacını aşan
şekilde uygulamalar başlamıştır.
Smır ticaretinin etkileri kısmında ele aldığımız hususlar, özel bir dış ticaret
rejimi olan smır ticaretinin ülke ekonomisi ve sektörler üzerinde yaptığı
etkileri göstermektedir.
Smır ticaretinin uygulamaya girmesinden sonra yaşanan sıkıntılar sonrasında
çeşitli dönemlerde farklı önlemler alınmıştır. Bu önlemleri başlıklar halinde
aşağıda ele alacağız.
4.3.1. SINIR T İ C A R E T İ N E K O N U M A L L A R I N
K A P S A M I N I N DARALTILMASI
Smır ticaretinin tarihi gelişimine baktığımızda başlangıçta bir çok ürürün
smır ticareti yoluyla ithal ve ihraç edilebildiğini görebiliriz.
Smır ticareti yoluyla ihracatın kapsamına girmeyen eşya;
a) İhracı çeşitli mevzuatla yasaklanmış eşya
b) İhracı belli bir merciin izni veya lisansına bağlı eşya,
c) İhracatı destekleme ve Fiyat İstikrar Fonuna tabi eşya
Smır ticareti yoluyla ithalatın kapsamına girmeyen eşya;
a) İthali yasaklanmış eşya
b) İthali izne bağlı eşya
Nisan 2000'de çıkan 2000/364 sayılı Karar ile smır ticaretinin kapsamında
ciddi bir sınırlamaya gidilmiştir. Smır ticareti yoluyla en fazla ithal edilen
ürün motorin iken uygulamanın amacından saptığı gerekçesiyle motorin 2002
yılında kapsam dışına alınmıştır. Bu sınırlamanın etkileri sınırlardan geçiş
yapan kamyon sayılarına ciddi bir etki yapmıştır.
2003 yılında smır ticareti kapsamında ithaline izin verilen mal sayısı 93
iken 2004 yılında bu sayı 34'e indirilmiştir^^ İhracatta yukarıda belirtilenler
haricinde herhangi bir sınırlama yokken ithalatta ise hem emtia kısıtlaması
hem de kota uygulaması vardır.
4.3.2. MÜCAVİR İLLERİN SINIRLANDIRILMASI
Smır ticareti konusunda yaşanan sıkıntılar TBMM, İlgili Bakanlıklar hatta
Milli Güvenlik Kurulu'nun gündeminde de ele alınmıştır. Bu kapsamda smır
92 Dış Ticaret Müsteşarlığı, Sınır Ticareti Şube Müdürlüğü İstatistikleri
ticaretini düzenleyen 2000/364 sayılı Kararname, uzun bir uğraştan sonra
çıkarılmıştır. Anılan Kararname ile "mücavir il" kavramı kaldırılırken, artık
sadece, Artvin'den Hatay'a kadar olan smır illerinde smır ticareti yapılabilmesi
karara bağlanmıştır. Kararnameye göre. Mayıs ayı başına kadar smır illeri ile
bunlara komşu "mücavir iller" dahil 17 ilden yapılan smır ticareti, böylece
sadece sınırdaki 12 ilde yapılabilecektir. Kararname ile Edime de smır
ticaretine tamamen kapatılmıştır^^
Bu arada, çoğunlukla Irak'tan getirilen deterjan hammaddesi olan "lap" ile
hurda demir-çelik ve hurda bakır ithalatında uygulanan kota da kaldırılmıştır.
Smır ticareti kapsamında getirilen bu mallar, Türkiye genelinde satılabilecektir.
Bu ürünler dışında, smır ticareti kapsamında ithal edilen ürünlerin il dışına
çıkarılması mümkün değildir.
Mücavir il uygulaması 2000 yılında sonlandırılmış olmakla birlikte 2002/5403
sayılı BKK ile 2003 yılında komşu il uygulaması getirilmiştir. Ancak, Smır
Ticaret Merkezleri uygulaması, smır ticareti rejiminin son derece kontrollü
bir uygulama şeklidir.
4.3.3. G Ü M R Ü K M U A F İ Y E T İ N İ N SINIRLANDIRILMASI
Smırticareti yoluyla ithal edilenürünlerdegümrükmuafiyeti uygulanmaktaydı.
Böylelikle daha düşük maliyetle ürün ithal edilmesi mümkün olmaktaydı.
Nisan 2000'de çıkan Kararnameye göre, smır ticareti yoluyla ithal edilecek
ürünlerden alınması gereken vergi fonların %80'i ile katma değer vergisinin
tamamının tahsil edilmesi gerekmektedir. Söz konusu Kararname ile sınırdan
ticaretin önemli boyutunu oluşturan motorin ticaretinde de gümrük muafiyeti
azaltılmıştır.
Mutad depo uygulaması olarak bilinen, daha sonra taşıt üzeri motorin
ticareti olarak adlandırılan sınırdan motorin ticaretinde, daha önce %60
olarak uygulanan mevcut gümrük vergisi avantajı %80 olarak uygulanmaya
başlanmıştır. Önceden İran plakalı araçlar ile motorin ticareti yapılabiliyor
93 "Sınır ticareti 'sınır'landı", Akşam Gazetesi, 08.05.2000
iken, söz konusu motorin ticareti artık sadece Türk plakalı araçlar ile
yapılabilecektir. Smır ticareti yoluyla motorin ithalatına Eylül 2002'de, ham
petrol ithalatına ise 2003 yılında son verilmiştir.
4.3.4. SINIR T İ C A R E T M E R K E Z L E R İ N İ N K U R U L M A S I
2003/5408 sayılı "Smır Ticaret Merkezleri Kurulmasına İlişkin Karar"
uyarınca, 13 ilde^"^ İl Özel İdaresi, Ticaret veya Sanayi ve Ticaret Odası, Esnaf
ve Sanatkarlar Odası ile ilgili ihracatçı birliklerin katılımıyla anonim şirket
tarafından işletilecek smır ticaret merkezlerinin kurulması öngörülmüştür.
Ayrıca mücavir il (komşu il) kapsamında 7 ilde^^ smır ticareti uygulama
kapsamına alınmıştır.
Kapsam dahilindeki illerdeki Smır Ticaret Merkezlerinde faaliyet göstermek
üzere mağazalar kurulacaktır. Mağazaların kurulması için mağaza işletme
izni alınması gerekmektedir. İthalat ve ihracat, Smır Ticaret Merkezlerinin
anonim veya limited şirket olarak kurulacak işleticiler ve işletme izni alarak
faaliyet gösterecek mağaza sahipleri tarafından yapılacaktır.
Mağaza sahipleri getirilen eşyaları, sınır ticareti kapsamındaki illerdeki
uygunluk belgesi sahibi gerçek ve tüzel kişilere dağıtacaklardır. Merkezlerden
geçen yolcular da, mağazalardan yolcu beraberi uygulaması kapsamında eşya
satın alabilecektir.
4.3.5. Ü R Ü N L E R İ N İL DIŞINA Ç I K A R I L M A S I N I N
ENGELLENMESİ
Nisan 2000'de çıkartılan Karamame ile çoğunlukla Irak'tan getirilen
deterjan hammaddesi olan "lap" ile hurda demir-çelik ve hurda bakır
dışında, smır ticareti kapsamında ithal edilen ürünlerin, il dışına çıkarılması
yasaklanmıştır.
2003/5408 Smır Ticareti Merkezleri Kumlmasma İlişkin Karar 4458 sayılı
94 Artvin, Ardahan, Ağn, Kars, İğdır, Van, Hakkari, Sımak, Mardin, Şanhurfa, Gaziantep, Kilis ve Hatay.
95 Erzurum, Muş, Bitlis, Sikt, Batman, Diyarbakır ve Adıyaman.
Gümrük Kanununun 16'ncı ve 172'nci maddelerine göre düzenlenmiştir. Bu
karar, kapsama giren ve çalışmamızm önceki kısımlarmda belirtilen illerden
yapılacak smır ticaretini düzenlemektedir.
Smır Ticaret Merkezi İşleticisi ve/veya Smır Ticaret Merkezi'nde yer alan
mağazalar, bu Karar kapsamında ihracat yapmaya, komşu ülkeden eşya
getirme ve ithal etmeye, getirilen eşyanın yukarıda belirtilen illerdeki esnaf
ve tüzel kişilere dağıtımını yapacaklardır.
Bu Karar kapsamında getirilerek ithal edilecek eşyaya ilişkin il kotaları ve
ithal edilen eşyanın Uygunluk Belgesi sahiplerine dağıtımına dair esaslar; il
ihtiyacı ve işletme büyüklüğü gibi kriterler dikkate alınarak. Vali veya Vali
Yardımcısı başkanlığında Defterdar, Gümrük Müdürü, Sanayi ve Ticaret
İl Müdürü, Tarım İl Müdürü, Ticaret Odası veya Sanayi ve Ticaret Odası
ile Esnaf ve Sanatkarlar Odası temsilcilerinden oluşan Değerlendirme
Komisyonu üyelerinin oy birliği ile teklifi üzerine Dış Ticaret Müsteşarlığınca
belirlenecektir.
İl ihtiyaç listelerine göre kotalar belirlenmek suretiyle smır ticareti yoluyla
ithal edilen ürünlerin il dışına çıkarılması engellenmeye çalışılmıştır.
4.3.6. İL İHTİYAÇ L İ S T E L E R İ N İ N DIŞ T İ C A R E T
MÜSTEŞARLIĞINCA ONAYLANMASI
Smır Ticaret Merkezlerinin faaliyette olduğu illerdeki Değerlendirme
Komisyonlarınca oybirliğince belirlenen il ihtiyaç listeleri Dış Ticaret
Müsteşarlığına gönderilecektir. Dış Ticaret Müsteşarlığı ilin nüfusu, ekonomik
yapısı, önceki tüketim oranları vs gibi kriterlere göre listelerin gerçeğe
uygunluğunu araştırabilecektir.
Dış Ticaret Müsteşarlığı il ihtiyaç listelerini onayladıktan sonra, listelere göre
belirlenen malların Smır Ticaret Merkezleri yoluyla ithal edilmesi mümkün
hale gelecektir.
4.3.7. İ T H A L E D İ L E C E K M A L L A R A K A L İ T E
STANDARDININ G E T İ R İ L M E S İ
Smır ticareti yoluyla ithalatın en büyük sıkıntılarından bir tanesi de getirilen
ürünlerdeki kalite problemiydi. Düşük kaliteli, sağlığa uygun olup olmadığı
test edilmemiş ürünlerin tüketilmesi bir çok sakıncaları beraberinde
getirebilmekteydi.
Bu kapsamda smır ticareti yoluyla ithal edilecek ürünlerde bazı belgelerin
aranması da şartlar arasına dahil edilmiştir.
Tarım ve Köyişleri Bakanlığı bünyesindeki Gıda Dış Ticareti ve Kontrolü
Şube Müdürlüğü'nün görevleri arasında, Smır Ticareti ve Smır Ticaret
Merkezleri yoluyla yapılan ithalat işlemlerini düzenlemek bulunmaktadır.
Dolayısıyla smır ticareti yoluyla yapılan ithalatta Tarım Bakanlığı'nm da
denetimi yapılabilecektir.
BEŞINCI BÖLÜM
5. SıNıR TICARETININ DÜNYA
UYGULAMALARı
5.1. GENEL BILGI
Dünya ticaretinde işlemleri etkin ve hızlı şekilde tamamlamak ve gerekli
hizmetleri sunmak amacıyla fiziksel ve elektronik olarak bütünleştirilen ticaret
noktaları oluşturulabilmektedir. Uluslararası ticaret merkezleri dar alanda,
bölgesel gereklilikleri ve ülkelerin ticareti yapılan mallarının ithalat, ihracat
ve geçiş işlemlerindeki kurallara uyduğunu temin etmek için tabi oldukları
kuralları geliştirmeye yönelik olarak kullanılmaktadır.
Smır etkisini artıran birçok faktör arasından politika ile ilgili olanlar ve
olmayanlar birbirinden kolayca ayırt edilebilir ve böylece her biri ayrı ayrı
değerlendirilebilir. Ticarete ilişkin teknik engeller veya tarife dışı gümrük
engelleri smır ötesi ticarete ket vurmada önemli bir rol oynasa da, sınırı
geçişin bazı refahı artıran sonuçları var olup sınıra ilişkin bu engellerin
kaldırılmasının da etkileri olacaktır. Eğer sadece mekana ait yığılım veya
enformasyon maliyetleri dikkate alınırsa smır etkilerinin politik sonuçlarının
azımsanacak derecede önemsiz olduğu sonucu çıkacaktır^^.
Sınıra ilişkin engellerin kaldırılmasmdaki önlemler arasında aşağıdaki
uygulamalar yer almaktadır^^.
•
Gümrük kanunları ve tüzüklerine uyulmasını öngören gümrük
kontrol işlemleri
•
Malların ulusal hukuk ve tüzüklerde belirlenen zorunlu standartlara
uygunluğunu sağlayan teknik düzenlemeler
96 Vojtech BRETTL, "Free Mobility Of Goods, Pnce Dispersion And Border Effect", Charles University Institute of Economic Studies, 2003/2004, sf.
51
97 İşletmeler İçin Dünya Ticaret Sistemleri Rehberi, International Trade Centre, Commonwealth Secretariat, II. Baskı sf. 350
•
insan ve hayvan sağhğmı, hayvansal ürünlerin taşıyabileceği
hastalıklardan korumak maksatlı veteriner denetlemesi
•
Haşerenin bulaşması ve yayılmasını engellemek için bitki ve bitki
ürünlerinin, bitki sağlığının denetlenmesi
•
Yukarıda sayılanlar dışında malların ilgili mevzuatta belirtilen asgari
uluslar arası ve ulusal standartlara uygun olduğunu sağlamak için
kalite kontrol denetlemesi
Ticaretin serbestleştirilmesine ilişkin çalışmalara katılan örgütler ile
uluslararası sivil toplum örgütleri, bölgesel örgütler, serbest ticaret alanları ve
gümrük birlikleri aşağıdaki gibi sıralanabilir.
Ticaretin serbestleştirilmesine ilişidn çalışmalara katılan örgütler
ICAO
: Uluslararası Sivil havacılık Örgütü
İMF
: Uluslararası Para Fonu
İMO
: Uluslararası Denizcilik Örgütü
ITC
: Uluslar arası Ticaret Merkezi UNCTAD/WTO
OECD
: Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü
UNCTAD : Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı
ECE
: Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu
UNCITRAL: Birleşmiş Milletler Uluslar arası Ticaret Hukuku Komisyonu
ESCAP
: Birleşmiş Milletler Asya ve Pasifik Ekonomik Sosyal Komisyonu
WCO
: Dünya Gümrük Örgütü.
Dünya Bankası
Uluslararası Sivil Toplum Örgütleri
ICC
ICS
TATA
ISO
IRU
Uluslararası
Uluslararası
Uluslararası
Uluslararası
Uluslararası
Ticaret Odası
Denizcilik Odası
Hava Taşıma Demeği
Standardizasyon Örgütü
Kara Taşımacılığı Birliği
FIATA
: Uluslararası Yük Taşımacılığı Federasyonu
Bölgesel Örgütler, Serbest Ticaret Alanları ve Gümrük Birlikleri
APEC
EU
NAFTA
: Asya-Pasifik İşbirliği Forumu
: Avrupa Birliği
: Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlaşması
5.2. ÜLKELER ITIBARIYLE DURUM
Dünyada smır ve kıyı ticareti görülen ülkelerden örnekler verilirken, geneli
kapsaması düşüncesiyle kıtalar göz önüne alınmıştır. Aşağıda da görülebileceği
gibi Amerika, Afrika kıtasında Mısır ve Sudan, Avrupa kıtasından Finlandiya,
İsveç, Asya kıtasından ise Çin, Pakistan ve İran örnek olarak seçilmiştir.
5.2.1. MISIR
Mısır ile Sudan arasında sınır ticareti yoluyla dış ticaret işlemleri
yapılabilmektedir. Sınırdaki şehirde en az üç yıl ikamet eden şahıslar "border
trade card' almak suretiyle bu ticareti yapabilmektedir. Bir kişinin bir yılda
alabileceği kart sayısı en fazla üç adettir ve bir kart ile üç bin Mısır Lirası
tutarında karşılıklı ticaret yapılabilmektedir. Smır ticaretine konu olan
malların bir bölümü gümrük muafiyetinden yararlanmakta bir bölümüne ise
indirilmiş oranlar uygulanmaktadır. Temel kural smır ticaretine konu olacak
malların ilgili bölgelerde üretilmiş olmasıdır^^
5.2.2. FİNLANDİYA
Finlandiya ise Rusya Federasyonu, İsveç ve Norveç ile smır ticareti
yapmaktadır. Her türlü sanayi mallarının ithalatı, gümrük vergi, resim
ve harçlardan muaf tutulmuştur. Tarım mallarının ithalatı, genel dış
ticaret rejiminin tabi olduğu kurallara göre gerçekleştirilmektedir. Ancak,
Finlandiya'nın kuzey bölgesinin İsveç ve Norveç ile smır bölgesinde yaşayan
98 Şinasi SEÇEN, "Dünyada ve Ülkemizde Smır ve Kıyı Ticareti" Hazine ve Dış Ticaret Dergisi, Sayı 47, Eylül 1993/318, sf. 47
üç ülke halkına, Finlandiya Gümrük Kanununa göre tek taraflı olarak komşu
ülkelerden altı ayda bir herhangi bir izin almadan bazı tarım ürünlerini
belirlenen miktarları aşmamak kaydıyla gümrüksüz olarak ithal etme izni
tanınmıştır^^.
5.2.3. ÇIN V E ESKİ S O V Y E T L E R BİRLİĞİ
Eski Sovyetler Birliği döneminde bölge ile ilişkisi Moskova'ya bağlı olan
Çin, bu ülke ile olan rekabeti nedeniyle bölgeye pek fazla girme imkanına
sahip değildi. Ancak, Sovyetler Birliğinin dağılması ile birlikte Çin'in bölgeye
olan ilgisi artmıştır. Merkezi planlı ekonomiden serbest pazar ekonomisine
geçen bu ülkeler için Çin bir model gibi de sunulmaktadır. Çin'in eski Sovyet
Cumhuriyetleri ile ticareti 1985 yılında 1.2 milyar dolar iken, 1991'de 6
milyar doları aşmıştır. Kazakistan'ın Çin ile olan ticareti 1992'de 360 milyon
dolar iken, 1993'de 434 milyon dolara yükselmiştir.
Çin, Kırgızistan'ın Naryn şehrinde bir serbest ticaret bölgesi kurmuştur^^^. Çin
ve Eski Sovyetler Birliği ülkeleri arasında smır ticaretini geliştirmek amacıyla
Çin'in kuzey doğusundaki Heihe kenti ile Rusya'nın Umur bölgesindeki
Blagovesshcenok kenti arasında "Serbest Ticaret Bölgesf
kurulması
konusunda anlaşmaya varılmış ve bu anlaşma çerçevesinde ekonomik
bölge her iki bölgenin eşit olarak tahsil etmiş oldukları 20 kilometrekarelik
alan içinde kurulmuştur. Bölge ticaret, finansman, ileri teknoloji, sanayi ve
ulaştırma ihtiyaçlarının temini alanında faaliyette bulunmaktadır.
Bölge her iki ülke hükümetlerince tayin edilen ortak bir komisyon tarafından,
ekonomik, sosyal ve kültürel alanlarda, uluslararası uygulama ve kurallar
çerçevesinde yönetilmektedir. Bu bölgede iki ülkenin parası da geçerli
olmakta ve tarafların vatandaşları tarafından serbestçe değiştirilmektedir.
İki ülke uyrukluları için bölgeye giriş ve çıkışlarda yönetim komisyonunca
düzenlenmiş geçiş kartları yeterli olmakta, diğer ülkeler uyruklularında ise
99 SEÇEN, sf. 47
100 Muhammet AKDİŞ, "Orta Asya Türk Cumhuriyetlerindeki Yabancı Sermaye Yatınmlan Ve Türkiye", http://makdis.pamukkale.edu.tr/Orta.htm.
Erişim: 08.01.2008
pasaport istenmektedir^^^
5.2.4. ÇİN V E PAKİSTAN
Çin ile Pakistan arasında da smır ticareti ilişkisi vardır. 1969 yılında yapılan
bir protokolle başlayan smır ticareti önemli ölçüde gelişme kaydetmiştir. Bu
iki ülke arasında yapılan ticaret, yılın belli aylarında yapılmaktadır. Ülkelerin
ekonomik yapıları ve geleneksel ürün çeşitlerine göre de malların türleri
farklılık göstermektedir^^^.
Çin'in kuzeybatı sınırında yer alan Xinjiang, 5.600 kilometre uzunluğundaki
smır çizgisiyle Rusya, Kazakistan, Kırgızistan, Afganistan ve Pakistan
dahil 8 ülkeyle komşudur. Smır kapılarının açılması ve sürekli gelişmesiyle
birlikte Xinjiang, insan ve sermaye akışının gözde hedefi haline geldi. İnsan
ve mal akışının hızlanması, smır kapılarının bulunduğu bölgelerin eskiden
geri kalmış ekonomilerini hızla geliştirdiği gibi, Orta Asya'daki geniş pazarı
ele geçirmek isteyen Çin'in doğusundaki gelişmiş bölgelerden işletmelerle
yabancı çok uluslu şirketlerin ilgisini de çekmiştir. Smır ticaretinin hızla
gelişmesiyle birlikte, haritada bir zamanlar insansız olarak görülen birçok
bölge, işlek şehirlere dönüşmüştür.
Çin'in batı bölgesinde yer alan Sincan Uygur Özerk Bölgesi, Çin'in en büyük
potansiyel vadeden bölgelerinden birisidir. 1,8 milyon kilometrekarelik alana
sahip bölge, Türkiye'nin 2 katından daha büyük olmasına rağmen nüfusu
sadece 19.6 milyon kişiden oluşmaktadır.
Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin dış ticaret hacmi 2005'te 7.94 milyar ABD
Doları'na ulaşarak, bir önceki yıla göre yüzde 4 r i i k bir artış kaydetmiştir.
Çin'in 2005 dış ticaret hacminin 1.4 trilyon Dolar'ı geçtiği hesaba katıldığında
Sincan Uygur Bölgesi tüm Çin'in dış ticaret hacminin sadece yüzde 0.6'sını
gerçekleştirmektedir. 2005 yılında bölgenin yıllık ihracat hacmi, ilk kez 5
milyar ABD dolarını aşarak, yüzde 65,5 oranında artmıştır. Smır ticareti ise
101 SÖNMEZ, sf. 28
102 SÖNMEZ, sf. 29
dış ticaretin yüzde 70'ini oluşturuyor.
Kazakistan, Sincan'ın birinci büyük ticaret ortağı ülke olma konumunu
korumaktadır. Sincan ile Kazakistan arasındaki dış ticaret hacmi 5 milyar
ABD Doları'nı bularak, Sincan'ın ithalat ve ihracat hacminin yüzde 63'ünü
oluşturmaktadır. Kırgızistan ve Pakistan da Sincan'ın ikinci ve üçüncü büyük
ticaret ortakları konumundadır^^l
5.2.5. A B D V E K A N A D A
ABD ile Kanada doğu-batı yönünde çok uzun ortak bir sınıra sahip iki
komşu ülkedir. Bu iki komşu ülke, taşıma giderlerini en aza indirmek için
smır ticareti yapmaktadırlar. Bu ülkelerin dış ticaret rejimlerinin nispeten
serbest olması smır ticareti uygulamasını kolaylaştırmaktadır. ABD doğu
sınırında Kanada'ya kereste ihraç edip, batı sınırında kereste ithal etmektedir.
Bu şekildeki ticaretin en önemli nedeni taşıma maliyetlerinin düşürülmesi
amacıdır. Batı bölgesindeki iş adamları keresteyi binlerce kilometre
uzaklıktaki doğu bölgesinden getirmektense, yakın sınırdaki Kanada'ya ait
üretim tesislerinden sağlamayı daha karlı bulmaktadırlar^^"^.
Kanada Birleşik Devletler sınırı mevcut durumu ile smır ticaretinin yüzde
90' dan fazlasını olumsuz etkilemektedir. Örneğin, Vancouver ve San Francisco
her iki şehir de yaklaşık olarak Toronto ile aynı büyüklükte ve Toronto'ya aynı
mesafede uzaklıktadırlar. Şu ana kadar, Toronto' daki şirketler San Francisco 'ya
yaptıklarının 10 katından fazla bir ihracatı Vancouver'a yapmaktadırlar.
Sınırın durumundan kaynaklı ticaret hacmi düşüşlerini 1993 verileri ile
Birleşik Devletler ve Kanada arasında sadece %44, diğer sanayileşmiş ülkeler
arasında ise %29 olarak tahmin eden yaklaşımlar mevcuttur. Bu Kanada
ekonomisinin hacminden kaynaklı bir sonuçtur. Çünkü, Kanada ile dünyanın
geri kalan kısmı ile ılımlı bir ticaret engeli dahi eyaletler için yüksek derecede
çok uluslu dirence sebep olur. Bir eyalet ile hemen hemen potansiyel ticaret
ortakları tamamı arasındaki ticaret engellerini etkilemektedir. Bu da eyaletler
103 Emre ALKİN, "Sincan gelecek vaat ediyor" http://www.tim.org.tr/TIM/Templates/ SPBasedMakaleler/MakaleOku.aspx?id=1031. Erişim:08.01.2008
arası ticaretin fazla olmasının sebebidir^^^
Kanada ile Amerika arasındaki smır ticaretine ilişkin global ticareti maksimize
etmek ve Birleşik Devletler/Kanada ortak sınırı boyunca gerçekleşen çift taraflı
smır ötesi ticaretin sürdürülebilir büyümesini temin etmek, smır konusu ile
ilgili iş, faaliyet ve ihtiyaçlarda tek başlı bir yönetim sunmak, etkili, insiyatif
kullanabilen ve smır konularına odaklı güç olarak hareket etmek için Kanada
Amerika Smır Ticaret Birliği^^^ bulunmaktadır.
Kanada Amerikan Smır Ticaret Birliği, ABD Kanada kamu ve özel sektör
kurumlarının ticaretini, ulaşımını ve turizmini içeren ve halkının işlerini
ele alan geniş kapsamlı bir yapıdır. Birlik, iki ülke üyelerinin ABD Kanada
sınırından karşılıklı geçişine yoğunlaşarak iki tarafa söz hakkı sağlar. Birliğin
görevi, ABD Kanada sınırı boyunca iki taraflı smır ticaretinin gelişmesinin
sürdürülmesini temin etmek ve birleştirilmiş söz hakkını sağlamaktır.
Birliğin öncelikli konuları arasında, smır geçişlerinde etkinlik ve güvenlik,
karşılıklı geçişler, altyapı ve hizmetler, turizm, perakendecilik, ticaret yer
almaktadır^^^.
5.2.6. İ R A N SINIR TİCARETİ V E SINIR T İ C A R E T
MERKEZLERİ
İran smır ticareti mevzuatına göre, smır ticareti smır bölgelerinde yerleşik
kişilerce gerçekleştirilebilmektedir. Söz konusu kişilerin smır ticareti
yapmaya hak kazanabilmeleri için Ticaret Bölge Müdürlüğü veya Nahiye
Müdürlüğünce düzenlenen smır ticaret kartına sahip olmaları şarttır. Anılan
kart sahiplerinin mezkur kartı bölgedeki smır halkı kooperatifine ibraz ederek
üye olmaları gerekmektedir.
İran'da kooperatif şeklinde örgütlenme şekli yaygın olarak görülmekte ve
hemen hemen tüm ticari alanları kapsamaktadır. Söz konusu kooperatiflere
105 BRETTL, sf. 33
106 http:/www.canambta.org. (Canadian American Border Trade Alliance)
107 Canadian American Border Trade Alliance Brochure, http://www.canambta.org/ Can Am Brochure July 2005.pdf, Erişim: 10.01.2008
üyelik koşulları son derece basit olmakla birlikte kooperatifler birleşerek
kooperatif odalarını oluşturmakta ve anılan odalar da Kooperatif Bakanlığına
bağlı bulunmaktadır. Kooperatiflere üye olmaksızın da smır ticareti uygulaması
mümkün olmakta, ancak yararlanılacak pay düşmektedir. Ticaret Bakanlığınca
hazırlanan smır ticareti mevzuatına göre smır halkı ve kooperatifler tarafından
ithal edilebilecek malların tavan değeri 300.000.000 Dolar olup, uygulamada
anılan belge sahipleri yılda ortalama 80 dolarlık düşük vergili ithalat yapma
hakkı kazanmaktadır.
Diğer taraftan, smır ticaretine konu edilen mallar bir liste halinde belirlenmiş
bulunmakla birlikte, uygulamada bazı mevzuat dışı yöntemlerle birçok
malın smır ticaretine konu edilebildiği, yılda bir defaya mahsus 80 dolarlık
ithalat yapma hakkının defalarca kullanılabildiği duyulmakta ve yalnız smır
bölgelerinin ihtiyacına binaen kullanılması gereken smır ticareti çerçevesinde
ithal edilen malın hemen hemen İran'ın tüm bölgelerinde ticarete konu
edilebildiği görülmektedir.
Yukarıda açıklanan smır ticareti yoluyla giren ürünlerin dışında, İran ithalat
rejimi çerçevesinde belirlenen koruma oranlarının yüksekliği ve bir çok
sektörde yerli üretimin yeterli miktar ve kalitede olmaması nedeniyle kayıt
dışı ithalat yoluyla İran pazarına ürün girmesi hususuna yaygın şekilde
rastlanılmaktadır^^^
1998-2000 yılları arasında yoğun biçimde seyreden, çeşitli istismarlar
ve sakıncalar nedeniyle smır ticareti alanında büyük sorunlar yaşanmış,
çok sayıda Türk şirketi peşin ve elden ödemeli motorin bağlantısı yapmış,
bazıları bedelleri ödendiği halde mallarını alamamış veya çeşitli nedenlerle
ithal edemeyerek mağdur olmuşlardır. Buna ilaveten İran menşeli bazı tarım
ürünleri (karpuz, kivi vb.) ithalatıyla ortaya çıkan haksız rekabet nedeniyle
yerli üreticiler büyük zarar görmüş, terör nedeniyle sarsılan bölge ekonomisini
canlandırmak amacıyla izin verilen smır ticareti amacını aşan bir yapıya
dönüşmüştür.
Bu nedenle, smır ticareti belirli bazı maddelerle kısıtlanmış olup, bu güne kadar
çok düşük ölçekte seyretmektedir. Ancak, Ülkemizce mevzuatı düzenlenen
108 "Smır Ticareti", Tahran Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği, 10.08.2005, http://www.musavirlikler.gov.tr/upload/IR/STM.doc. Erişim. 10.01.2008
Smır Ticaret Merkezleri projesi yürürlüğe girdiğinde smır ticaretinin kontrollü
ve daha geniş ürün yelpazesi ile canlandırılması mümkün görülmektedir. Bu
çerçevede, İran'la Türkiye arasında smır bölgelerinde ticaretin arttırılarak,
iki ülke smır halklarının refah düzeylerinin yükseltilmesine imkan tanıyacak
olan Smır Ticaret Merkezlerinin Gürbulak/Sarısu, Kapıköy/Razi ve Esendere/
Razi'de kurularak, uygulamaya geçilmesi hususu 2003 yılı Ortak Ticaret
Komitesi toplantısı Mutabakat Zaptında yer almıştır. Ülkemiz tarafı Smır
Ticaret Merkezlerinde sözkonusu olacak vergi oranlarını, sanayi ürünlerinde
gümrük vergisinden muaf, tarım ürünlerinde ise %40 indirim yapılacak şekilde
belirleyerek, uygulamaya başlamıştır. İran tarafı da, çeşitli oranlardaki vergi
indirimleri ile uygulamaya geçmiştir.
2005 yılı ile 2006 yılı için Smır Ticaret Merkezlerinde ticaret hacmi 100
milyon dolar olarak tespit edilmiştir. Ancak, Smır Ticaret Merkezlerinden
beklenen oranda istifade edilebilmesi bazı alt yapı eksikliklerinin ivedilikle
giderilmesine ve bu Merkezlerde ticareti özendirecek bazı projelerin
gerçekleşmesine bağlanmıştır^^^.
5.2.7. K U Z E Y A M E R İ K A SERBEST T İ C A R E T
A N L A Ş M A S I (NAFTA)
Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlaşması (NAFTA), ABD, Meksika ve
Kanada arasında dört yıldan fazla süren müzakereler sonucunda imzalanarak
1 Ocak 1994 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Bununla birlikte, bu ülkeler
arasında esasen serbest ticaret bölgesi kurulmasına yönelik zemin daha
önce yaratılmıştır. Bunun sonucu olarak 1990'ların başı itibariyle, Meksika
kendisini genel anlamda global ekonomi ile bütünleşmeye adamış ve özellikle
Birleşik Devletlerle ilgili olarak piyasalarını dışa açmıştır^
Özellikle nakliye maliyetleri yapılan yasal düzenlemeler sonrasında artmıştır.
Tır taşımacılığı, Meksika ve Birleşik Devletler arasında yapılan ticaretin tutar
109 "Sınır Ticaret Merkezleri", Tahran BüyükelçiUği Ticaret Müşaviriiği, 10.08.2005, http://www.musaviriikler.gov.tr/upload/IR/STM.doc.
Erişim. 10.01.2008
110 Beata JAVORCIK, Wolfgang KELLER, James TYBOUT, "Openness and Industrial Response in a Wal-Mart Worid: A Case Study of Mexican Soaps,
Detergents and Surfactant Producers" World Bank Policy Research Working Paper 3999, Ağustos 2006, sf. 2
olarak yüzde 85'ini oluşturan ana taşımacılık şeklidir. NAFTA'nm jâirürlüğe
girmesinden itibaren, iki ülke arasında tır taşımacılığı yoluyla yapılan smır
ötesi ticaret kayda değer bir biçimde artış göstermiştir. NAFTA'nm 12'nci
bölümünde, anlaşmanın tarafı üç ülke tır taşımacılığı yoluyla yapılan smır
ötesi ticaret için parametreler koymuş ve smır ötesi tır taşımacılığı hizmetleri
önündeki kısıtlamaları kaldırmak için belirli bir zaman periyodunda atılacak
adımlar üzerinde anlaşılmıştır. Meksika'ya ait tırlarm Birleşik Devletler
piyasasına girişine izin vermenin yanı sıra, anlaşma ile Birleşik Devletlerin
ekonomik çıkar gruplarının Meksika nakliye sektöründe yer alışma izin
verilmede mutabakat sağlanmıştır^
NAFTA'nm bu hükmünün uygulaması Birleşik Devletler tarafından güvenlik
gerekçeleriyle tek taraflı olarak askıya alınmıştır. Birleşik Devletler Tır
Cemiyet ve Birlikleri, Meksika'ya ait tırlarm Birleşik Devletler tır filolarına
göre daha eski ve daha az bakımlı olması dolayısıyla güvenlik açısından
tehlike oluşturduğunu ileri sürmüştür. Meksika tarafı ise güvenliğin araç
bazında teknik incelemeye tabi bir durum olduğunu ve genel bir yasaklamaya
konu edilmemesi gerektiği argümanıyla buna karşılık vermiştir. Ayrıca,
NAFTA'nm ortaya çıkışından itibaren Meksika tır filolannda önemli
derecede bir yenileme gerçekleşmiştir. Meksika 2001 'de Birleşik Devletlerin
NAFTA düzenlemelerine muhalefet ettiği kararının çıktığı NAFTA tahkim
paneli öncesinde bu genel yasaklamaya itirazda bulunmuştur. İzleyen yıllarda
gerçekleşen bir kısım olaylar, siyasi iradenin yoksunluğu sebebiyle henüz
hayata geçmemiş olan yasaklamanın kaldırılmasına zemin hazırlamıştır.
Tır taşımacılığındaki engellerin yanında, Birleşik Devletler Meksika temel
smır geçişlerinde devasa etkinsizlikler söz konusudur. Sınırda oluşan ilave
maliyetler Monterrey'den Chicago'ya yapılan nakliyeye ilişkin maliyetleri
yüzde 9 ila 16 arasında artırmaktadır^
Birleşik Devletler Smır Ticareti Faaliyetleri ile ilgili Birleşik Devletler Meksika Sınırından iç bölgelere nakliyesine kadar uzanan ihracat ve ithalat
faaliyetleri hakkında bilgi alınabilmektedir. Ticari Faaliyetler, SITC kodu
Rev.3 adı altında sınıflandırılmıştır. Birleşik Devletler smır giriş/çıkışı ve SITC
mal ithalat ve ihracat yekunları ve eyalet, bölge ve giriş/çıkış kapılarındaki
111 JAVORCIK, KELLER, TYBOUT, sf. 21
112 JAVORCIK, KELLER, TYBOUT, sf. 22
faaliyetler itibariyle raporlar alınabilmektedir^^^
NAFTA, aslında Kuzey Amerika ülkelerindeki özel sektör arasında giderek
artan orandaki ticari entegrasyonun doğal seyri ve anılan entegrasyonun
önündeki engellerin ortadan kaldırılması olarak değerlendirilmektedir.
NAFTA model olarak Avrupa Birliği'ne benzememektedir. NAFTA, döviz
kurları ve para politikalarını konu almamakta, üçüncü ülkelere karşı ortak
gümrük tarifesi uygulanmasını içermemekte, üç ülke arasında bir Merkez
Bankası kurulması amacını gütmemektedir. Öte yandan, Serbest ticaret
anlaşmaları, daha ziyade ticaretin mümkün olduğu ölçüde serbestleştirilmesini
hedeflemekte, ancak ticaretin önündeki, tarife dışı engeller gibi, bazı olumsuz
unsurları da tam olarak ortadan kaldıramamaktadır. Bu nedenle serbest ticaret
anlaşmaları belirli aralıklarla üye ülkelerin temsilcilerinden oluşan ortak
komisyon tarafından gözden geçirilmektedir. NAFTA ortak komisyonu bu
amaçla 1998 yılında toplanmış ve NAFTA'nm kapsamlı gözden geçirme
süreci başlatılmış, ortak işbirliği süreci hızlanmıştır. Üç ülke, smır sorunlarının
giderilmesi için ortak projeler üretmeye başlamışlardır^
Smır etkisini artıran birçok faktör arasından politika ile ilgili olanlar ve
olmayanlar bir birinden kolayca ayırt edilebilir ve böylece her biri ayrı ayrı
değerlendirilebilir. Ticarete ilişkin teknik engeller veya tarife dışı gümrük
engelleri smır ötesi ticarete ket vurmada önemli bir rol oynasa da, sınırı
geçişin bazı refahı artıran sonuçları var olup sınıra ilişkin bu engellerin
kaldırılmasının da etkileri olacaktır^
NAFTA, üyeleri arasında ticaretin serbestleştirilmesini ve yatırımların
teşvikini amaçlamaktadır. Bu çerçevede ticaretin önündeki tarife dışı
engellerin aşamalı bir şekilde kaldırılmasını hedeflemektedir. NAFTA
sayesinde üye ülkeler ABD, Kanada ve Meksika arasındaki ticaret hızlı bir
şekilde artmıştır.
113 Texas A&M International University, Texas Center for Border Economic and Enterprise Development, http://texascenter.tamiu.edu/texcenservices/
border trade.asp. Erişim: 10.01.2008
114 M. Türker ARI, "Onuncu Yılmda Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlaşması (NAFTA)", http://www.mfa.gov.tr/NR/rdonlyres/03691660-B948-434E958D-C69C309CCE44/0/ 70nuncuYilindaKuzeyAmerikaSTANAFTAMT%FCrkerAri.pdf, sf. 1, Erişim: 09.01.2008
ALTıNCı BÖLÜM
6. SıNıR TICARETININ GELIŞIMINE
ILIŞKIN ÖNERILER
Çalışmamızın ilk bölümünden bu yana smır ticareti konusunda yaşanan tüm
gelişmelere yer verilmiştir. Yapılan çalışmalardan sınır ticareti uygulamasının
Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinin ekonomik gelişmişlik düzeyleri
ile yakından ilgili olduğu anlaşılmaktadır. Bölge halkının daha uygun
fiyatlarla ihtiyaçlarını karşılayabilmeleri amaçlanmaktadır. Diğer taraftan bir
başka gerçek vardır ki smır ticareti uygulaması yine bu bölgelerde amacından
saptırılarak uygulanmıştır.
Smır ticaretinin amacından saptırıldığı durumlarda Devlet tarafından
gerekli önlemler alınmış ve bu önlemlerin ayrıntısı çalışmamızın önceki
bölümlerinde yer almıştır. Gelinen son durumda smır ticareti yoluyla ithalat ve
ihracat işlemlerinin, smır ticaretinin amacını karşılayacak düzeyde olmadığı
anlaşılmaktadır.
Smır ticaretinin Türkiye'deki mevcut uygulama şekli ve fiili durumun bölge
ekonomisine ve halkına katkı sağlayacak düzeyde olmadığı bir gerçektir.
Bu kapsamda smır illerin Ticaret ve Sanayi Odaları yönetimleri tarafından
çeşitli çalışmalar yapılmış. Hükümet yetkililerine iletilmiştir. Yine bölge
illerinin Milletvekilleri tarafından da çeşitli platformlarda bu konular dile
getirilmiştir.
Türkiye'de smır ticaretinin mevcut durumuna baktığımızda, "smır ticareti
uygulamasının kaldırılması ekonomik açıdan bir kayıp yaratmayacaktır"
yargısı yanlış olmayacaktır. Ancak bu ticaret şeklinin kaldırılması yerine
yasal ve idari düzenlemeler bakımından çerçevesinin net olarak çizilmesi
ve dileyen müteşebbisler tarafından bu ticaret şeklinin tercih edilmesi daha
faydalı bir yaklaşım olacaktır.
Bu kapsamda başlıklar halinde smır ticaretinin sağlıklı bir
uygulanmasına ve gelişmesine yönelik önlemlere değinilecektir.
şekilde
6.1. PERSONEL DESTEĞI VE EĞITIMI
Genel olarak bakıldığında smır kapılarındaki alt yapı ve personel eksikliğinin
giderilmesi gerekmektedir. Yine yaşanan sorunların ana kaynağı gümrük
kapılarında ve smır ticareti ünitelerinde görev alan personelin bilgi eksikliği
ve tecrübe noksanlığına dayanmaktadır. Bu anlamda Dış Ticaret Müsteşarlığı
tarafından söz konusu birimlerin hizmet içi eğitime tabi tutulması ve yetişmiş
eleman gücü ile takviye edilmesi faydalı olacaktır^
Özellikle gümrük teşkilatında genç ve nitelikli yeterli sayıda personele ihtiyaç
bulunmaktadır. 1994 yılında Türkiye'nin dış ticaret hacmi 43.5 milyar dolar
iken, gümrükte çalışan personel sayısı 8 bin 900 idi. Türkiye'nin dış ticaret
hacminin 160 milyar dolara ulaştığı dönemde bile gümrükte çalışan personel
sayısının 7 bin 700 olduğu görülmektedir. Fransa'da çalışan gümrük memuru
sayısının 20 bin, Almanya'da 30 bin olduğu dikkate alındığında, gümrük
kapılarında etkin bir denetimin niçin yapılamadığı ortaya çıkmaktadır. Buna
alt yapı ve teknik donanım eksikliği de ilave edilirse, denetim yetersizliği
ortaya çıkacaktır^
6.2. VERGISEL DÜZENLEMELERIN GÖZDEN
GEÇIRILMESI
Smır ticareti kapsamında ithal edilecek ürünlerden ithalatta alınması gereken
vergi ve fonların %80'i ile katma değer vergisinin tamamı tahsil edilmektedir.
Smır Ticaret Merkezleri kapsamında ithal edilecek tarım ürünlerinden
ithalatta alınması gereken vergi ve fonların %60'ı ile katma değer vergisinin
tamamı; ithal edilecek sanayi ürünlerinden ise sadece katma değer vergisi ve
özel tüketim vergisinin tamamı tahsil edilecektir. Şu anda uygulanmakta olan
116 SÖNMEZ, sf. 147
117 Sedat GÜNER, "Türkiye Sigara Sektöründe Kaçakçılığın Yeri", Gümrük Dünyası, Kış 2006, Sayı:48, http://www.gumrukkontrolor.org.trAfavinlar/
Dergiler/48/5.html, Erişim: 09.01.2008
vergi ve fon indirimlerinin yararı olmakla birlikte uzun vade de kademeli
olarak azaltılması kalıcı rekabetin oluşturulmasında katkı sağlayabilecektir.
Smır ticareti ve Smır Ticaret Merkezleri yoluyla yapılacak ihracat işlemlerinin
vergisel durumunun normal ihracattan farklılık taşımadığı kanaatindeyiz.
Ancak mevcut vergi kanunlarında bu konunun daha net olarak düzenlenmesi
tereddüt yaşanmaması için faydalı olacaktır.
Burada üzerinde durulması gereken önemli bir husus, Smır Ticaret Merkezleri
yoluyla ithal edilen ürünlerin il dışına çıkarılması halinde ne yapılması
gerektiğidir. İl ihtiyaç listelerine göre düzenlenen uygunluk belgelerine göre
ithal edilen ürünlerin il dışına çıkarılmasında izinlerin iptal edilmesi bizce
yeterli değildir. Bu durumda ithalat sırasında eksik ödenen vergilerin faiziyle
tahsil edilmesi ve eksik ödenen verginin katlarına göre belirlenecek bir ceza
sisteminin açık olarak düzenlenmesi gerektiği düşüncesindeyiz.
6.3. IL IHTIYAÇ LISTELERININ OBJEKTIF
OLARAK TESPIT EDILMESI
Bölge ihtiyaçlarının saptanmasında daha objektif ölçütlerin kullanılması
da önem taşımaktadır. Bu konuda çeşitli mal grupları için son birkaç yılın
talep miktarları ile talebin artış oranları ve bunun iç piyasadan karşılanmayan
kısımlarının belirlenmesi ve açıkların smır ticareti yoluyla kapatılması yararlı
olabilir.
Yurtiçi üretimin etkilenmemesi ve yerli üreticilerin mağdur olmaması için il
değerlendirme kurulları ve bu kurulların vermiş oldukları uygunluk belgelerine
işlerlik kazandırılması ve konunun sürekli olarak merkezi bir birim tarafından
bölge düzeyinde takibinin yapılarak, hangi mallarda sınırlamalar getirileceğine
yönelik sirkülerlerin yayınlanması mekanizmasının sağlıklı işlemesine katkıda
bulunabilecektir.
İhracata ve ithalata konu mal gruplarının belirlenmesinde, global bölge
ihtiyaçları, koruma oranları, karşılıklılık esasları vb. göz önüne alınarak
Dış Ticaret Müsteşarlığı yanında Gümrük Müsteşarlığı ve Gelir İdaresi
Başkanlığı'nm ilgili birimlerinin de bu konuda karar sahibi olmaları, tespit
ve değerlendirmeleri daha rasyonel hale getirebilecektir.
6-4. ITHAL EDILECEK ÜRÜNLERE KALITE
STANDARDıNıN GETIRILMESI
üzerinde durulması gereken diğer bir nokta ise formaliteleri daha az olan ve
belli dönemlerde çok ciddi hacimlere ulaşan smır ticaretinde, standart ve kalite
kontrollerinin, kıymet esaslarının, normal yoldan yapılan ithalatta olduğu gibi
sağlıklı bir şekilde uygulanması, tüketicinin korunmasına yönelik önlemlerin
alınması, normlara uygun olmayan eşyaların girişine izin verilmemesidir.
Standardı düşük malların ülkeye girişinin engellenebilmesi için Dış Ticarette
Standardizasyon Rej imi Kararının smır ticaretinde uygulanmasının sağlanması
yararlı olacaktır. Ayrıca laboratuar imkanlarının (yasaların gerektirdiği test ve
analizler) ve soğuk hciva depolarının olması smır ticaretinin gelişimine katkı
sağlayacaktır
6.5. DENETIM VE GÖZETIME AĞıRLıK
VERILMESI
Smır ticareti Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde ucuza mal ithal
etme imkanı sağlayan bir ticaret rejimi türü olduğuna göre ürünler sadece bu
bölgelerde tüketilmelidir. Düşük maliyetli olarak ithal edilen ürünlerin yurtiçi
piyasaya sürülmemesi, rekabet hukuku açısından son derece önemlidir. Bunun
engellenmesinde il ihtiyaç listeleri önem taşımakla birlikte yeterli değildir.
İthal edilen bu ürünlerin ithal edilen ilde tüketilmeyip, diğer bölgelere
satılmaması için gerekli önlemler alınmalı cezai müeyyideler getirilmelidir.
Komşu il statüsünün devam etmesi ve smır ticaretinde uygulanmakta
olan ticaret limitlerinin az da olsa arttırılmasm önemli faydaları olacağı
savunulmaktadır. Sonuçta, böyle bir uygulamanın getireceği sonuç ile ilgili
olarak, smır ve kıyı ticareti yapan girişimcileri daha da cesaretlenebileceği
ve geniş ölçekli dış ticaret işlemlerine başlanabileceği şeklinde yorum
yapılabilir.
Bilindiği üzere, sınırlarımızdaki denetim yetersizliğinden dolayı şeker,
çayda kaçak girişler, buğdayda ve şekerde hayali ihracatlar TBMM'nin
de gündeminde yer almıştır. Ülkemiz çiftçisini haksız rekabet ortamına
sürükleyen bu kaçak ürün girişlerinin önlenmesi ve gümrüklerde gerekli
denetimin sağlanması gerekmektedir.
Avrupa Birliği ilerleme raporunda da gümrüklerde denetim yetersizliği
vurgulanarak bu konudaki çekinceler dile getirilmiştir.
6.6. SıNıR TICARETI KAPSAMıNA GIREN
ÜRÜNLERIN IYI BELIRLENMESI
Smır ticareti kapsamında ülkemize giren özellikle tarım ürünlerinin, smır
ticareti mevzuatında olduğu gibi smır illerimizde kalmayıp, tüm yurda dağıldığı
bilinen bir gerçektir. Üreticileri haksız rekabet ortamına sokan bu durumun
düzeltilmesi için tarım ürünlerinin smır ticareti kapsamından çıkarılması ve
gümrüklerdeki kontrol ve denetimlerin artırılması da savunulmaktadır.
Şahsi düşüncemiz. Ülkemizde faaliyet gösteren üreticilerin mağdur olmaması
için smır ticaretinin kapsamına giren ürünlerin iyi belirlenmesi gerektiğidir.
Smır ticareti yoluyla ithal edilecek ürünler gıda, giyim, sağlık vs ürünleri ile
sınırlı tutulmalı ve il ihtiyacının üzerinde ithalata izin verilmemelidir. Ürün
listeleri, hasat mevsimi ve diğer kriterler dikkate alınarak Ülkemizin tarım
politikalarına uygun şekilde belirlenmelidir.
Diğer taraftan ilde faaliyette bulunan firmaların üretim kapasitelerine göre ara
malı niteliğinde ithalat yapılmasına da izin verilebilir. îl ihtiyaç listelerinin
ve kotalarının fazla belirlenmesi yerli üreticilerin veya normal ithalat yapan
girişimcilerin aleyhine olacaktır. Bazı kesimler tarafından yapılan eleştirilerden
biri de ithaline izin verilen ürünlerin sayısının azlığı, izin verilen ürünlerin
de sanayisi olmayan ve bölgeye hitap etmeyen sanayi ürünleri olduğudur^
Aynı zamanda ürün çeşitlerinin indirilmesinin yanında kota miktarları da
düşürülmüştür. Dolajasıyla smır ticareti kapsamında ithalatı yapılacak
ürünlerin kapsamının bölge ihtiyaçları ile paralellik arz etmesi son derece
önem taşımaktadır.
Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesinde smır ticareti kavramı motorin
ithalatı ile eşdeğer tutulmaktadır. Genelde smır ticaretini, özelde smır ticaret
merkezlerini desteklemek ve geliştirmek ve smır boylarındaki kaçakçılığı
önlemek için, petrol ürünleri (motorin) ithalatına belli kotalarda izin verilmesi
smır ticaretinin gelişimine katkı sağlayacağı Bölgedeki Ticaret Odaları
temsilcileri tarafından ifade edilmektedir^^^.
Ancak, smır ticareti kapsamında motorinin ithalatına izin verilmemesi,
verilecek ise il ihtiyaçlarının azami seviyesini geçmeyecek şekilde kotaların
tespit edilmesi gerektiğini düşünüyoruz. Ayrıca bu kapsamda getirilecek
olan motorinin doğrudan satışına izin verilmemesi, sadece mal ve hizmet
üretiminde kullanılmasına izin verilmelidir.
Ülkemizde uygulanan bölgesel vergi ve istihdam teşviki sağlayan yasalar
çerçevesinde yatırım yapan firmaların, bu illeri tercih etmesi halinde ucuz
girdi sağlamaları için smır ticareti yoluyla ithalat yapma izni ve hammadde,
akaryakıt ithali fayda sağlayabilecektir.
6.7. KOTALAR VE IZINLERIN OPTIMAL
DAĞıTıLMASı
Smır Ticaret Merkezleri kapsamında yapılacak ithalatta mevcut yasal
düzenlemelere göre il ihtiyaç listelerine göre ürün kotaları belirlenecek ve
uygunluk belgeleri ile bu ürünlerin ithalatı yapılacaktır. Bu ürünlerin gerek
kapsamı gerekse kotalarının il ihtiyaç miktarlarına göre belirlenmesinin önemli
olduğunu vurgulamıştık. Bunun yanında, uygunluk belgeleri verilirken gerçek
118 Cizre Ticaret Odasının, Habur Smır Kapısı Sınır Ticareti ve İllerindeki Yatmmlar İle İlgili Raporundan alınmıştm
119 Ahmet ŞEN, Yüksekova Haber, 13.08.2007
veya tüzel kişi tacirin işletme maliyetleri, ürün maliyeti, satış fiyatları göz
önünde tutularak izinlerin verilmesi bizce önemlidir. Uygunluk belgesinde,
ürün miktarının çok düşük miktarda yer alması bu ürünün ticaretini anlamlı
kılmayabilecektir.
Diğer taraftan izinlerin belirli kişi veya kurumlarda toplanması da tercih
edilebilir bir uygulama değildir. Böyle olduğu takdirde geçmiş yıllarda
yaşanmış sorunlar, yapılan eleştiriler tekrar gündeme gelebilir.
Bölge illerinin Ticaret ve Sanayi Odaları temsilcileri özellikle smır
ticaretindeki kotaların ve verilen izinlerin bu ticaretin yapılmasını tercih
edilebilir olmaktan uzaklaştırdığını ifade etmektedirler. Şahsi düşüncemiz
tekel konumu yaratmadan ve kazancın belli kişi ve kurumlarda toplanmasına
engel olmak için ticari hayatın gereklerine göre bu izinleri vermektir.
SONUÇ
Smır ticareti; temelinde, komşu iki ülkenin smır bölgelerinin iki yanında
kalan halkın bölgesel ihtiyaçlarının karşılanması üzerine işleyen bir ticaret
rejimidir. Ayrıca, smır ticareti ile bölge ekonomisine canlılık kazandırılması,
bölge halkına daha ucuza mal sağlanması özellikle de üretimi ülkede coğrafi ya
da farklı nedenlerle mümkün olmayan ürünlerin normal ithalata kıyasla daha
ucuz bir biçimde smır ülkelerinden kolaylıkla getirilebilmesi ve darboğazların
aşılabilmesi, yasal işlemleri basitleştirerek, bürokratik işlemlerin azaltılması
yoluyla dış ticaret hacminin genişletilmesi ve bölge insanının refah düzeyinin
yükseltilmesi, ülkeye kaçak yolla giren malların engellenmesi, istihdamın
artırılması, girişimcilik ruhunun oluşumuna ve gelişimine katkı sağlanması
amaçlanır.
Bu nedenlerle. Ülkemizde diğer bölgelere nazaran daha az gelişmiş ve
uzun süre terör sorunu ile uğraşmakta olan Doğu ve Güneydoğu Anadolu
Bölgelerinde ekonomik ve sosyal hayatın yeniden canlandırılması için smır
ticareti bir yöntem olarak tercih edilmiştir. Bölgelerin ekonomik ve ticari
faaliyetlerinin en önemli boyutunu bir dönem smır ticareti oluşturmuştur.
Smır ticaretinin temel amacı; terör olayları nedeniyle başta hayvancılık olmak
üzere tüm ekonomik faaliyetleri durma noktasına gelen bölge insanına iş,
geçim ve istihdam kaynağı yaratmaktır. Fakat, önceki dönemlerde amacından
sapmaların yaşanması, Irak'a uygulanan ambargo ve ardından gelen Irak
Savaşı nedeniyle Ülke ve de özellikle Bölge açısından ekonomik kayıplar
yaşanmıştır.
Smır ticaretinin kapsamının yıllar itibariyle daraltılması, şartların
ağırlaştırılması daha önce çok sayıda kişinin iştigal ettiği bu ticaret türünü
tercih edilebilir olmaktan çıkarmıştır. Bu noktaya gelinmesinde ise yine
Bölge'deki yanlış uygulamalar, amacından sapmalar etkili olmuştur.
Şu anda smır ticareti uygulaması yoluyla yapılan ticaretin hacmi genel dış
ticaret işlemleri içinde son derece küçük rakamlara sahip olduğu dikkati
çekmektedir. Bölge İllerinin Sanayi ve Ticaret Odaları temsilcileri bu konuda
yoğun bir çalışma içerisindedir. Smır ticaretinin eski yıllarda olduğu gibi
önünün açılması halinde, istihdama çok büyük bir katkısının olacağı ifade
edilmektedir. Böylelikle; Bölgenin en önemli sorunlarından biri olan ve başta
işsizlik olmak üzere geçim zorluğu ve başka nedenlerden dolayı batı kentlerine
doğru yönelen göçün durmasına da neden olacağı düşünülmektedir.
Smır ticareti kapsamında ithal edilen ürünlerin çeşitlerine kısıtlamanın
getirilmesi, ithalat miktarlarının düşük olması, gerçek kişilerin smır ticareti
yapmasına olanak verilmemesi, bölgeye uygun olan tarımsal, bitkisel
ve hayvansal ürünlerin smır ticareti kapsamına alınmaması gibi başlıca
nedenlerden dolayı beklenen amaçlara ulaşılamadığı hususu çok fazla dile
getirilmektedir.
Smır Ticareti, Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde sınai ve ticari
gelişmenin sağlanması, böylelikle bölgeden yapılan ihracatın artırılması ve
ayrıca smır illerinin ihtiyaçlarının bir bölümünün ithalat yoluyla daha düşük
maliyetle karşılanması amacıyla yürürlüğe konmuştur. Dolayısıyla smır
ticareti Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinin kalkınmasına yönelik
yürürlüğe konulan uygulamalar içinde ekonomi ve ticaret hayatında etkisini
çabuk gösteren bir politika özelliğini taşımaktadır.
Ancak 1978 yılından beri uygulansa da netice olarak smır ticareti arzu
edilen düzeye gelememiştir. Genel yapısı itibariyle normal dış ticarete oranla
formalitelerinin daha az olması fazlaca sermaye gerektirmediğinden herkesçe
yapılabilir bir ticaret olmasına rağmen özellikle 2002 yılından itibaren
smır ticareti önemli ölçüde gerilemiş bulunmaktadır. Belki de yöre halkına
bu ticaretin kendilerine kazandıracağı faydalar yeterli anlatılamadığmdan,
orada yaşayanlar alışıldık ticaretten vazgeçmemişlerdir. Ayrıca petrol
ürünleri ithalatının olmadığı bir ticaret yeterince karlı gözükmediğinden
il gereksinimlerini karşılamak için tarım ve sanayi ürünlerine de fazla bir
yönelme olmamıştır.
Bununla birlikte, bölgenin ekonomisine ivme kazandırması gayesinden
gittikçe uzaklaşan smır ticaretinin ihracata yönelik bir yapıya kavuşturulması
amacıyla düzenlemeler yapılmış, yeni uygulamalar devreye sokulmuştur.
Smır Ticaret Merkezleri yoluyla smır ticaretinin yapılmasını öngören
düzenlemelerde ayrıca, smır illere komşu illerinin de "mücavir il kapsamında
uygulamadan yararlandırılması öngörülmüştür. Ancak Smır Ticaret Merkezleri
sadece üç smır kapısından İran'la yapılan ticarette işlevsellik kazanmış
ilerleyen dönemlerde bir gelişme kaydetmemiştir. Sadece Türkiye'nin
yapacağı düzenlemelerle smır ticaretini istenilen boyuta taşımak mümkün
değildir. Önemli bir nokta da ticaret yapılacak diğer ülkelerin mevzuatlarının
ve yaklaşımlarının da etkisinin fazla olduğudur. Örneğin, Suriye ile Smır
Ticaret Merkezlerinin kurulmasına ilişkin ilk müzakereler 2004 yılında
başlanmasına rağmen halen Smır Ticaret Merkezi kurulamamıştır.
Çalışmamızda smır ticaretinin başlangıcından günümüze kadar olan gelişim
süreci ve bu süreç içerisinde yaşanan sorunlar ve çözüm önerilerine yer
verilmiştir. Smır ticaretine ilişkin sağlıklı istatistiklerin tutulamaması,
denetiminin zor olması, il ihtiyaçlarının tam olarak belirlenememesi gibi
nedenlerle, buradan iç piyasaya sürülen malların iç piyasayı bozucu, haksız
rekabet yaratıcı etkisinin var olduğu bir gerçektir. Smır ticaretinin neden
olduğu olumsuzluklar ortadan kaldırılabildiği taktirde ve de beklenen amaçlar
gerçekleştiği sürece smır ticareti Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerimiz
için olumlu bir etki yaratacaktır. Ancak bu ticaret türünün olumsuzlukları
ortadan kaldırılamazsa ve halen de olduğu gibi beklenen düzeye gelinemezse
bu ticaret türünden vazgeçilerek normal dış ticaret rejimi kapsamında ithalat
ve ihracat yapılması daha doğru bir seçenek olacaktır.
EKLER
SINIR TİCARET MERKEZLERİ KURULMASINA İLİŞKİN
BAKANLAR KURULU KARARI
Karar No
: 2003/5408
Resmi Gazete Tarihî: 10.04.2003
Resmi Gazete No
: 25075
Amaç
Madde 1- Bu Karar ile, Türkiye'nin yaşam standartlarmm düşük ve
işsizliğin ciddi boyutlarda olduğu Doğu ve Güneydoğu Anadolu coğrafi
bölgelerinde ekonomik, smai ve ticari gelişmenin hızlandırılmasmı teminen,
smır ticareti yapılacak Smır Ticaret Merkezleri'nin kurulması ve bu
merkezlerden yapılacak ihracat ve ithalatın usul ve esaslarının belirlenmesi
amaçlanmaktadır.
Kapsam
Madde 2- Bu Karar, Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri'ne komşu
ülkelere sınırı bulunan Artvin, Ardahan, Kars, İğdır, Ağrı, Van, Hakkari,
Sımak, Mardin, Şanlıurfa, Kilis, Gaziantep ve Hatay illerinde kurulacak Smır
Ticaret Merkezleri'nde yapılacak ihracat ve ithalat ile Doğu ve Güneydoğu
Anadolu Bölgelerinde bu illere komşu olan Erzurum, Muş, Bitlis, Siirt,
Batman, Diyarbakır ve Adıyaman illerinde yapılacak ticarete ilişkin esasları
kapsamaktadır.
Dayanak
Madde 3- Bu Karar, 4059 sayılı Hazine Müsteşarlığı ile Dış Ticaret
Müsteşarlığı'nm Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun'un 3 üncü maddesi
ile 4458 sayılı Gümrük Kanunu'nun 16 ncı ve 172 nci maddesine dayanılarak
hazırlanmıştır.
120 2003/5408 sayılı Karar'da değişiklik yapan 2003/6401 sayılı Karar 13.12.2003 tarihli 25315 sayıh Resmi Gazete'de yayımlanmıştır olup
değişiklikler Karara işlenmiştir.
Tanımlar
Madde 4- Bu Karar'da geçen;
a) Smır Ticaret Merkezi; Bu Karar'm 2 nci maddesi kapsamındaki smır
illerinde smır ticareti faaliyetinde bulunmak üzere oluşturulan yerleri,
b) (2003/6401 sayılı Karar ile değişen şekli) Smır Ticaret Merkezi İşleticisi;
bulunduğu ildeki îl Özel İdaresi, Esnaf ve Sanatkarlar Odaları Birliği, İl ve
İlçe Ticaret Odaları veya İl ve İlçe Ticaret veya Sanayi Odaları ile en az iki
İhracatçı Birliği tarafından kumlan ve Smır Ticaret Merkezi'ni işleten anonim
şirketi,
c) Smır Ticaret Merkezi Mağazaları; Smır Ticaret Merkezi'nde faaliyet
gösteren mağazaları,
d) (2003/6401 sayılı Karar ile değişen şekli) Uygunluk Belgesi; Smır Ticaret
Merkezlerine getirilerek ithal edilen ve ilgili il dahilinde dağıtımı yapılan
eşyayı satın alan esnaf ile gerçek ve tüzel kişi tacirler (vakıflar, demekler
ve belediyeler ile bunlar tarafından kumlan veya bunların ortak oldukları
firmalar hariç) adına düzenlenen belgeyi, ifade eder.
Smır Ticaret Merkezleri'nin Kurulması
Madde 5- Smır Ticaret Merkezleri; Dış Ticaret Müsteşarlığı'nm
koordinatörlüğünde Milli Savunma Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, İçişleri
Bakanlığı ile Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı ve Gümrük Müsteşarlığı
temsilcilerinden oluşan bir komisyonun oybirliğiyle yapacağı teklif üzerine
Dış Ticaret Müsteşarlığı'nm bağlı olduğu Devlet Bakanlığı onayı ile kuralur.
Smır Ticaret Merkezleri'nin inşası, işletilmesi, fiziki düzenlenmesi, stok
kontrollerinin yapılması ile bu merkezlere giriş ve çıkışlara ilişkin usul ve
esaslar Gümrük Müsteşarlığı'nm bağlı olduğu Devlet Bakanlığı'nca tespit
edilir. Gıda maddelerinin stoklanmasmda kullanılacak depoların asgari
hijyenik ve teknik şartlarının belirlenmesinde Tarım ve Köyişleri Bakanlığı'nm
görüşü alınır.
Smır Ticaret Merkezî İşletme tznî
Madde 6- Sınır Ticaret Merkezi İşleticisi'nin kuruluş, görev, yetki ve
faaliyetleri Gümrük Müsteşarlığı tarafından belirlenir.
Smır Ticaret Merkezi Mağaza İşletme İzni
Madde 7- Smır Ticaret Merkezi'nde yer alan mağazaların işletme izinleri
Smır Ticaret Merkezi İşleticisi'nin teklifi üzerine Gümrük Müsteşarlığı'nca
verilir.
Gümrük Müsteşarlığı'nca Smır Ticaret Merkezi Mağaza İşletme İzni süreli
veya süresiz olarak iptal edilebilir. Smır Ticaret Merkezi Mağaza İşletme İzni
hiçbir şekilde devredilemez.
Mağaza işletme izinlerinin verilmesi ve iptal edilmesine ilişkin hususlar
Gümrük Müsteşarlığı tarafından düzenlenir.
İhracat ve İthalat (2003/6401 sayıh Karar ile değişen şekli)
Madde 8- Smır Ticaret Merkezi İşleticisi ve/veya Smır Ticaret Merkezlerinde
yer alan mağazalar, bu Karar kapsamında ihracat yapmaya, komşu ülkeden
Smır Ticaret Merkezlerine eşya getirmeye ve ithal etmeye, getirilen eşyanın
2 nci maddede belirtilen illerdeki esnaf ile gerçek ve tüzel kişi tacirlere
(vakıflar, demekler ve belediyeler ile bunlar tarafından kurulan veya bunların
ortak oldukları firmalar hariç) dağıtımını yapmaya yetkilidir.
Yolcular, Smır Ticaret Merkezi'nde yer alan mağazalardan yolcu beraberi
uygulamasında belirtilen miktar ve değeri geçmemek üzere eşya satın
alabilir.
Smır Ticaret Merkezleri kapsamında ithal edilecek tanm ürünlerinden ithalatta
alınması gereken vergi ve fonların %60'ı ile Katma Değer Vergisinin tamamı;
ithal edilecek sanayi ürünlerinden ise sadece Katma Değer Vergisi ve Özel
Tüketim Vergisinin tamamı tahsil edilir.
Bu maddenin birinci fıkrasında yer alan hususlara ilişkin usul ve esaslar,
Smır Ticaret Merkezleri'nin bulunduğu illere komşu ülkeler ile varılacak
mutabakat çerçevesinde Dış Ticaret Müsteşarlığı tarafından düzenlenir.
Teminat
Madde 9- Bu Karar kapsamında ihraç
edilmek üzere Smır Ticaret
Merkezlerine konulan eşya ile ilgili teminata ilişkin usul ve esasları belirlemeye
Gümrük Müsteşarlığı yetkilidir.
Değerlendirme Komisyonu
Madde 10-(2003/6401 sayılı Karar ile değişen şekli) Karar kapsamında
il ihtiyacı dahilinde getirilerek ithal edilecek eşyaya ilişkin il kotaları; Vali
veya Vali Yardımcısı başkanlığında Defterdar, Gümrük Müdürü, Sanayi ve
Ticaret İl Müdürü, Tarım İl Müdürü, Esnaf ve Sanatkarlar Odaları Birliği
ile İl Ticaret Odası veya İl Ticaret ve Sanayi Odası temsilcilerinden oluşan
Değerlendirme Komisyonu üyelerinin oy çokluğu ile teklifi üzerine Dış
Ticaret Müsteşarlığı'nca belirlenir.
Tarım ürünleri ile ilgili olarak hasat dönemi de dikkate alınarak Tarım ve
Köyişleri Bakanlığı'nm görüşü alınır.
Değerlendirme Komisyonu'nun sekreterya hizmetleri, İl Ticaret Odası veya
İl Ticaret ve Sanayi Odası tarafından yerine getirilir. Sekreterya hizmetlerinin
yerine getirilmesinde Esnaf ve Sanatkar Odaları Birliğinden de personel
görevlendirilir.
Uygunluk Belgesi
Madde 11- (2003/6401 sayılı Karar ile değişen şekli)
Uygunluk Belgesi; Değerlendirme Komisyonu tarafından ilgili ilde asgari
üç yıldır faaliyet gösteren esnaf ile gerçek ve tüzel kişi tacirler (vakıflar,
demekler ve belediyeler ile bunlar tarafından kurulan veya bunların ortak
oldukları firmalar hariç) adına düzenlenir. Uygunluk Belgesi düzenlenmesinde
işletme büyüklüğü ve faaliyet alanı gibi kriterler de dikkate alınır. Uygunluk
Belgesi ile ilgili başvurular İl Ticaret Odası veya İl Ticaret ve Sanayi Odasına
yapılır.
Uygunluk Belgesi düzenlenmesi sırasmda gerçeğe aykırı beyanda bulunduğu
veya gerçeğe aykırı belge sunduğu tespit edilen esnaf veya tüzel kişinin
uygunluk belgesi iptal edilir ve bu kişi adına bir daha Uygunluk Belgesi
düzenlenmez.
Yetki
Madde 12- BuKarar'dayer alan hususlara ilişkin talimatlar vermeye, bu Karar
kapsamında yapılacak ihracat ve ithalatın her aşamasında gerekli görülecek
değişiklikleri yapmaya ve önlemler almaya, özel ve zorunlu durumları
inceleyip sonuçlandırmaya, madde politikaları dikkate alınarak gerektiğinde
ürün/mal bazında ihracat ve ithalatı sınırlandırmaya ve durdurmaya Dış
Ticaret Müsteşarlığı yetkilidir.
Bu Karar'm 5 inci maddesinin 2 nci fıkrası, 6 ve 7 nci maddeler, 8 inci
maddenin 2 nci fıkrası ile 9 uncu maddeye ilişkin uygulamalarda Gümrük
Müsteşarlığı yetkilidir.
Ortak Hükümler
Madde 13- îhracı ve ithali ilgili mevzuatla yasaklanmış veya ithali belli
kurum ve kuruluşlara bırakılmış maddeler ile kota, gözetim ve diğer ticaret
politikaları uygulamasına tabi ürünler bu Karar kapsamında dış ticarete konu
edilemez.
Dış Ticaret Mevzuatı ve diğer ilgili mevzuatlarla ihracı ve ithali izne bağlı olan
maddelerin bu Karar kapsamındaki ticarete konu edilmesi ilgili mercilerin
izni ile mümkündür.
Smır Ticaret Merkezleri'nde yapılacak ticari işlemlerde; mülki idare
amirlikleri, il özel idareleri, belediyeler ile vakıf ve demekler nam ve hesabına
her ne ad altında olursa olsun kesinti yapılamaz.
Madde 14- İlgili gümrük idareleri tarafından, ihracat ve ithalat işlemlerine
ait istatistiki bilgiler. Gümrük Müsteşarlığı'nca hazırlanacak Smır Ticaret
Merkezleri Aylık İstatistik Formu'nun doldurulmasını müteakip, bir sonraki
ayın ilk haftasında Değerlendirme Komisyonu'na gönderilir. Smır Ticaret
Merkezi İşleticisi ve/veya Smır Ticaret Merkezi Mağazaları tarafından,
ithal edilen eşyanın ümn, miktar ve alıcı bazında düzenlenen listesi fatura
düzenlenme tarihini müteakip, bir sonraki ayın ilk haftasında Değerlendirme
Komisyonu'na gönderilir. Söz konusu Form ve listeler. Değerlendirme
Komisyonu tarafından Aylık Değerlendirme Raporu ile birlikte Dış Ticaret
Müsteşarlığı ve Gümrük Müsteşarlığı'na gönderilir.
Madde 15- Bu Karar'da yer almayan hususlarda ilgili mevzuat hükümleri
uygulanır.
Yürürlük
Madde 16- Bu Karar yayımı tarihinde 5âirürlüğe girer.
Yürütme
Madde 17- Bu Karar hükümlerini Dış Ticaret Müsteşarlığı ve Gümrük
Müsteşarlığı'nm bağlı olduğu Bakan yürütür.
SINIR TİCARET MERKEZLERİ
KURULMASINA
KARARIN UYGULANMASINA DAİR YÖNETMELİK
Resmi Gazete Tarihi
Resmi Gazete Numarası
İLİŞKİN
: 13 Aralık 2003
: 25315
Amaç
Madde 1 - Bu Yönetmeliğin amacı, Smır Ticaret Merkezlerinin inşasına,
işletilmesine, fiziki düzenlenmesine, stok kontrollerinin yapılmasına,
bu merkezlere giriş ve çıkışların düzenlenmesine, Smır Ticaret Merkezi
İşleticisinin kuruluş, görev, yetki ve faaliyetlerine. Sınır Ticaret Merkezi
Mağazalarının işletme izinlerinin verilmesi ve iptal edilmesine, Smır
Ticaret Merkezlerine konulan eşya ile ilgili teminata ilişkin usul ve esasları
belirlemektir.
Dayanak
Madde 2 - Bu Yönetmelik 445 8 sayılı Gümrük Kanununun 172 nci maddesi ile
10/04/2003 tarihli ve 25075 sayıh Resmî Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe
giren 25/03/2003 tarihli ve 2003/5408 sayılı Bakanlar Kumlu Kararı eki Sınır
Ticaret Merkezleri Kumlmasma İlişkin Karara dayanılarak hazırlanmıştır.
Tanımlar
Madde 3 - Bu Yönetmelikte geçen;
a) Bakanlık; Gümrük Müsteşarlığının bağlı olduğu Devlet Bakanlığını,
b) Müsteşarlık; Gümrük Müsteşarlığını,
c) Smır Ticaret Merkezi; Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerine komşu
ülkelere sınırı bulunan Artvin, Ardahan, Kars, İğdır, Ağrı, Van, Hakkari,
Sımak, Mardin, Şanlıurfa, Kilis, Gaziantep ve Hatay illerinde sınır ticareti
faaliyetinde bulunmak üzere oluştumlan yerleri,
d) Smır Ticaret Merkezi İşleticisi; bulunduğu ilin İl Özel İdaresi, İl ve İlçe
Ticaret Odası veya İl ve İlçe Ticaret ve Sanayi Odası, Esnaf ve Sanatkarlar
Odaları Birliği ile en az iki İhracatçı Birliğinin katılımıyla oluştumlan ve
Smır Ticaret Merkezini işleten anonim şirketi,
e) Smır Ticaret Merkezi Mağazaları; Smır Ticaret Merkezinde faaliyet
gösteren mağazaları,
f) Uygunluk Belgesi; Smır Ticaret Merkezine getirilerek ithal edilen ve ilgili
il dahilinde dağıtımı yapılan eşyayı satın alan esnaf ile gerçek ve tüzel kişi
tacirler (vakıflar, demekler ve belediyeler ile bunlar tarafından kumlan veya
bunların ortak oldukları firmalar hariç) adına düzenlenen belgeyi,
g) Değerlendirme
Komisyonu, ilgili ilin Vali veya Vali Yardımcısı
başkanlığında Defterdar, Gümrük Müdürü, Sanayi ve Ticaret İl Müdürü,
Tarım İl Müdürü İl Ticaret Odası veya İl Ticaret ve Sanayi Odası ile Esnaf ve
Sanatkarlar Odaları Birliği temsilcilerinden oluşan komisyonu,
h) Komisyon; Dış Ticaret Müsteşarlığının koordinatörlüğünde Milli Savunma
Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı ile Devlet Planlama Teşkilatı
Müsteşarlığı ve Gümrük Müsteşarlığı temsilcilerinden oluşan ve Smır Ticaret
Merkezinin Kuruluşunu Devlet Bakanlığına teklif eden komisyonu,
ı) Yolcu deyimi, herhangi bir amaçla (ticaret, memuriyet, tahsil, ziyaret, tedavi
veya turizm) kısa veya uzun bir süre kalmak üzere, yabancı bir ülkeden kara,
demiryolu, deniz veya hava yollarından biriyle Türkiye Gümrük Bölgesine
gelen yabancı bir ülkede oturan Türkler ile yabancılar ve herhangi bir amaç
ile gittikleri yabancı ülkeden kesin veya geçici olarak dönen, Türkiyede oturan
Türkler ve yabancılar ile Türkiyeden aynı amaçlarla ve aynı yollarla yabancı
bir ülkeye giden benzeri Türk ve yabancıları,
j) Depo; ithal veya ihraç amacıyla Smır Ticaret Merkezine getirilen eşyanın
geçici olarak konulduğu yeri, ifade eder.
Yetki
Madde 4 - Ekonomik gereklilikler ve dış ticaret politikaları konusunda Dış
Ticaret Müsteşarlığının da görüşleri dikkate alınarak bu Yönetmelikte yer alan
hususlarda düzenleme yapmaya, bu Yönetmelikte öngörülmeyen sorunların
ortaya çıkması halinde bunları inceleyerek sonuçlandırmaya Müsteşarlık
(Gümrükler Genel Müdürlüğü) yetkilidir.
Sınır Ticaret Merkezi işletme İzni
Madde 5 - Smır Ticaret Merkezi kurulması için onay verilen ilin, il özel
idaresi, il ve ilçe ticaret odası veya il ve ilçe ticaret ve sanayi odası, esnaf
ve sanatkarlar odaları birliği ile en az iki ihracatçı birliğinin katılımıyla
oluşturulan anonim şirket smır ticaret merkezi işletme izni almak üzere ilgili
Gümrük ve Muhafaza Başmüdürlüğüne başvuruda bulunur.
İşletme izninin verilebilmesi için ilgili Gümrük ve Muhafaza Başmüdürlüğü,
söz konusu anonim şirket kuruluş akdinin ibrazını arar.
Bu Yönetmeliğin 8 inci maddesinin (a) bendinde yer alan şartlar, anonim
şirkette görev yapan müdürler için de aranır.
Smır Ticaret Merkezi Fiziki Düzenleme ve inşası
Madde 6 - Smır Ticaret Merkezinin fiziki düzenleme ve inşası, bu
Yönetmeliğin 5 inci maddesi hükmü çerçevesinde Smır Ticaret Merkezi
işletme izni alan anonim şirket tarafmdan yapılır veya yaptırılır.
Smır Ticaret Merkezleri, ihraç ve ithal eşyasının birbirinden fiziksel olarak
ayrı bölümlerde merkeze giriş ve çıkışı ile sergilenmesini; Smır Ticaret
Merkezlerine yurt dışına giden yolcu ile gelen yolcunun giriş ve çıkışlarının
birbirinden ayrı yerlerden yapılmasını; eşya nakleden araçlar ile yolcu
araçlarının birbirinden bağımsız alanda bulunmasını ve dışarıdan gelecek
müdahalelerin engellenmesini; ayrıca, gerektiğinde satış ve depolama yerleri
ile laboratuarların da bulunduğu bölümler olmasını sağlayacak şekilde inşa
edilir.
Smır Ticaret Merkezleri, ihtiyaca göre boyutlarının genişletilebilmesi veya
daraltılabilmesine imkan tanıyacak şekilde projelendirilir.
Sınır Ticaret Merkezi Mağazası İşletme İzni
Madde 7 - Smır Ticaret Merkezi Mağazası işletme izni Smır Ticaret Merkezi
İşleticisinin teklifi üzerine ilgili esnaflar ile gerçek ve tüzel kişi tacirlere
(vakıflar, demekler ve belediyeler ile bunlar tarafından kuralan veya bunların
ortak oldukları firmalar hariç) verilir.
Bu kişilerin;
a) Tüzel kişi tacir ise; Smır Ticaret Merkezleri kumlması için onay verilen
ilde asgari üç yıldır faaliyette bulunuyor olması,
b) Esnaf veya gerçek kişi tacir ise; Smır Ticaret Merkezleri kumlması için
onay verilen ilde en az üç yıldır basit veya gerçek usulde vergi mükellefi
olarak faaliyette bulunan gerçek kişiler olması,
gerekir.
Aynı gerçek veya tüzel kişi tacir veya esnaf, aynı Smır Ticaret Merkezinde
en fazla 1 adet Mağaza işletme izni alabilir. İşletme izni hiçbir şekilde
devredilemez.
Smır Ticaret Merkezi Mağazası İşletme İzni Başvurusu
Madde 8 - Smır Ticaret Merkezi Mağazası işletme izni almak üzere
başvuracak gerçek kişilerin tamamının veya tüzel kişilerin yönetim kurulu
üyeleri ve şirket müdürleri ile şirket sermayesinin %10 undan fazlasına sahip
olanların;
a) Hırsızlık, emniyeti suistimal, dolandırıcılık, sahtecilik, yalan yere şahitlik,
yalan yere yemin, suç tasnii, iftira, irtikap, rüşvet ve ihtilas cürümlerinden
biri dolayısıyla hapis cezası veya 4811 sayılı Vergi Barışı Kanununun 14
üncü maddesi uyarınca infaz edilmeyenler hariç vergi kaçakçılığı veya 1918
sayılı Kaçakçılığın Men ve Takibine Dair Kanun ile 4926 sayılı Kaçakçılıkla
Mücadele Kanunu ve 1567 sayılı Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında
Kanuna muhalefetten mahkum olmamaları,
b) Yönetmeliğe ekli örneğe uygun ve noter huzurunda düzenlenen (Ek-1)
taahhütname vermeleri,
gerekir.
Smır Ticaret Merkezi Mağazası işletmek isteyen kişiler, bu Yönetmeliğin 7
nci maddesinde ve bu maddenin 1 inci fıkrasında belirtilen şartların varlığını
kanıtlayan bilgi ve belgeler ile Smır Ticaret Merkezi İşleticisi ile yapılmış
olan kira sözleşmesinin aslı veya noterden onaylı örneğini gümrük idaresine
gönderilmek üzere Smır Ticaret Merkezi İşleticisine verir. Smır Ticaret
Merkezi İşleticisi en kısa sürede başvuruyu ilgili gümrük idaresine ulaştırmakla
mükelleftir. Smır Ticaret Merkezi İşleticisi başvurunun yukarıda belirtilen
şartları karşılayıp karşılamadığını göz önünde bulundurmak zorundadır.
İlgili gümrük idaresince, ekonomik gereklilik ve dış ticaret politikaları da göz
önünde bulundurularak başvurular değerlendirilir. Değerlendirme neticesinde
yerinde incelemeler de yaptırmak suretiyle bu Yönetmelikte belirtilen şartları
haiz olduğu görüldüğü takdirde Smır Ticaret Merkezi Mağazası işletme izni
verilir.
Denetim, Müeyyide ve İznin İptali
Madde 9 - Smır Ticaret Merkezi, gümrük müfettiş ve müfettiş muavinlerinin.
gümrük kontrolörleri ve stajyer gümrük kontrolörleri ile gümrük ve muhafaza
başmüdürü, gümrük müdürü ve yetkili memurlarmm, Başmüdürlükçe veya
Müsteşarlıkça yetkili kılınacak görevlilerin inceleme ve denetimine tabidir.
Smır Ticaret Merkezi İşleticisi ve buralarda bulunan Mağazaların yetkilileri,
bu yerleri inceleme ve denetim elemanlarının talepleri halinde derhal açmaya,
her türlü kolaylığı göstermeye ve istenen bilgi ve belgeleri vermeye mecburdur.
Buna riayetsizlik halinde ilgili Sınır Ticaret Merkezi Mağazası, denetim ve
inceleme yapanlarca istenen hususlar yerine getirilinceye kadar geçici olarak
kapatılır. İstenilen hususlar yerine getirildiğinde derhal açılır.
Bu yerlerde yapılacak denetim ve soruşturma sonucunda tespit edilen
usulsüzlük ve yolsuzluk için ilgililer hakkında Gümrük Kanunu hükümleri
uygulanır; duruma göre 4926 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanununa göre
takibatta bulunulur ve ilgili diğer mevzuat hükümleri uygulanır.
Belirtilen mevzuata aykırılıklar nedeniyle;
a) Smır Ticaret Merkezi Mağazası 10 ila 30 güne kadar denetimi yapan
kişilerce veya gümrük idaresince kapatılabilir.
b) Smır Ticaret Merkezi İşleticisinin
Müsteşarlıkça sınırlandırılabilir.
ithalat ve ihracat
faaliyetleri
Kapatma kararı, kapatma nedenleriyle birlikte en seri haberleşme aracı ile
kapatma süresi de belirtilmek suretiyle Gümrük Müsteşarlığına bildirilir.
Gümrük Müsteşarlığı (Gümrükler Genel Müdürlüğü) kapatma süresini 3
aya kadar uzatmaya yetkilidir. Gümrük Müsteşarlığından (Gümrükler Genel
Müdürlüğü) kapatma süresinin uzatıldığına ilişkin bir talimat alınmamış
olması halinde ilgili gümrük idaresi geçici kapatma süresinin bitimini izleyen
gün mağazanın açılışına izin verir.
Yetkililerce denetim ve soruşturma yapılıyor olması. Devlet alacağını
koruyucu tedbirler alınması, İşleticinin ve Mağazanın gümrük müdürlüğüne
karşı sorumluluğunu kaldırmaz.
Bu Yönetmelikle gümrük müdürlüğüne ibrazı öngörülen belgeleri zamanında
ibraz etmeyen Smır Ticaret Merkezi Mağazaları, bu belgeler verilinceye kadar
gümrük müdürünce kapatılabilir. Üst aramasına karşı koyan veya gümrük
nizamlarına uymayan personelin daimi giriş kartı gümrük ve muhafaza
başmüdürü, gümrük müdürü veya gümrük muhafaza müdürü tarafından iptal
edilir veya iptali hususunda gerekli girişimlerde bulunulur.
Smır Ticaret Merkezi Mağazası işletme izni; mağaza işletme izni
verilmesinden itibaren 1 ay içinde mağazanın faaliyete geçmemesi halinde
veya mağaza işletme izni verilmesinden sonra mağaza işleticisinin bu
Yönetmeliğin 7 nci ve 8 inci maddelerinde belirtilen şartları kaybetmesi
halinde süresiz iptal edilir.
Gümrük İdaresi, taahhütlerine uymayan ve 31/05/2002 tarihli 24771 Mükerrer
sayılı Resmî Gazete'de yayınlanan Gümrük Yönetmeliği ile bu Yönetmelikte
belirtilen yükümlülükleri yerine getirmeyen mağaza sahiplerine duyuru
yaparak tayin edeceği uygun bir süre içinde bu ödevlerini yerine getirmelerini,
aksi halde verilen süre sonunda iznin süresiz iptal edileceğini bildirir.
Mağaza işleticileri bu yükümlülüklerini belirlenen sürede yerine getirmedikleri
takdirde, konu Gümrükler Başmüdürlüğü kanalıyla Müsteşarlığa intikal
ettirilir ve Müsteşarlık (Gümrükler Genel Müdürlüğü) tarafından verilmiş
izin iptal edilir.
Smır Ticaret Merkezindeki faaliyetine kendi isteği ile son vermek isteyen
mağaza sahipleri durumu bir dilekçe ile Smır Ticaret Merkezi İşleticisine
intikal ettirir.
Kendi isteği ile faaliyetine son veren, geçici kapatılan veya işletme izni
süresiz iptal edilen mağazalar ile faaliyeti sınırlandırılan Smır Ticaret Merkezi
İşleticileri tarafından Smır Ticaret Merkezine yeniden eşya konulmasına izin
verilmez; mevcut eşya üzerinde mağaza veya Smır Ticaret Merkezi İşleticisi
tasarruf hakkına sahiptir.
Smır Ticaret Merkezi îşleticisinin ve Mağazalarının Sorumlulukları
Madde 10 - Smır Ticaret Merkezi îşleticisinin ve Mağazalannm sorumlulukları
şunlardır;
a) Smır Ticaret Merkezi İşleticisi, Smır Ticaret Merkezinin tamamının genel
bakım ve onarımını yapmak, bina ve tesisatında sonradan meydana gelecek
arızaları tamir etmek, hizmetlerin hızlı yapılmasını teminen yeni teknolojinin
gerektirdiği alet ve cihazları sağlamak, izinsiz olarak tesisleri hiçbir surette
değiştirmemek, genişletmemek ve daraltmamakla, mağaza işleticisinin
bu yönetmelikte belirtilen şartları kaybetmesi halinde gümrük idaresine
bildirmekle yükümlüdür.
b) Smır Ticaret Merkezi İşleticisi ve Mağaza İşleticileri; eşyanın Smır Ticaret
Merkezinde bulunduğu süre içerisinde gümrük gözetimi altında bulunmasını
sağlamak, eşyanın iyi muhafaza edilmesi konusunda yükümlülüklerini yerine
getirmek ve izinde belirtilen şartlara uymak zorundadır.
c) Smır Ticaret Merkezi İşleticileri ve/veya Smır Ticaret Merkezi Mağaza
İşleticileri, Smır Ticaret Merkezine alman eşyanın bu merkezlere girerken
gümrük idaresince tespit edilen miktarı üzerinden ve eğer tespit yapılmamışsa
belgelerinde yazılı miktarları üzerinden, Smır Ticaret Merkezinde eşya
değiştirilmesinden, gümrük idaresine karşı mali bakımdan sorumludur.
Bu sorumluluk, 4926 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu hükümleri saklı
kalmak üzere, eşyanın gümrükçe tespit olunan veya belgelerinde ve Gümrük
Beyannamesinde yazılı miktarına ve cinsine göre eksiklik veya değişiklik
ortaya çıkması halinde, bunlara ait gümrük vergilerinin ve cezalann
ödenmesini kapsar.
Ancak, eşyanın tabiatından doğan kayıp ve fireler ile Smır Ticaret Merkezi
İşleticilerinin ve mağazalarının kusur ve hatalarından meydana gelmeyen telef,
kayıp, doğal afet, yangın, su basması, çalınma ve benzeri haller dolayısıyla
meydana gelen eksikliklerin gümrük idaresine ispat edilmesi ve bunun idarece
de kabul edilmesi halinde sorumluluk söz konusu olmaz.
Bununla beraber, eşya gümrük vergileri de dahil olduğu halde sigortalanmış
ve sigorta sözleşmesine göre bu vergileri sigorta şirketinden tazminat olarak
alınmış ise, bu gibi noksanlık ve eksikliklere ait gümrük vergileri sigorta
ettirenden veya lehine ettirilenden alınır.
Yukarıda yazılı nedenler dışında kalan noksanlıklar kabul edilmez. Bunların
vergi ve cezaları toplamından oluşan tutar, yerine göre işletici veya
mağazalardan alınır.
d) Smır Ticaret Merkezi İşleticileri ve Mağazaları tutacakları giriş, çıkış kayıt
ve muhasebelerini gümrük denetlemesini sağlayacak şekil ve usullere uygun
surette yürütmek zorundadır.
e) Smır Ticaret Merkezi İşleticisi, Smır Ticaret Merkezlerinde yer alan
mağazaları kiraya vermeye ve kira gelirlerini tahsil etmeye; ithal edilecek
eşyaya ilişkin belirlenen il kotalarını Smır Ticaret Merkezi içerisinde bulunan
mağazalara talep edilen miktar ve mağaza sayısını dikkate alarak tahsis
etmeye yetkilidir.
f) Smır Ticaret Merkezi işleticileri veya mağazaları, yolculara satacakları
eşyanın ithalat işlemlerini yerine getirdikten sonra satışa sunar. Yolculara
satılacak miktar, esnafa dağıtımı yapılacak miktarın %20 sini geçemez.
Faaliyet Alanı
Madde 11 - Smır Ticaret Merkezi İşleticisinin faaliyet alanı sadece Smır
Ticaret Merkezinin İşletilmesi ve bu Yönetmeliğin 10 uncu maddesinde
belirtilen hususlarla sınırlıdır.
Defter ve Belgeler
Madde 12 - Smır Ticaret Merkezi İşleticisi ile Smır Ticaret Merkezi
Mağazası işletme izni alanlar, gümrük mevzuatı açısından aşağıdaki defter ve
belgeleri tutmak ve düzenlemek zorundadır:
a) Smır Ticaret Merkezi eşya giriş-çıkış defteri.
b) İhracata iHşkin gümrük beyamiamesi,
c) İthalata ilişkin gümrük beyannamesi,
d) Satış belgesi,
e) Aylık satış listesi,
f) Smır Ticaret Merkezi Aylık İstatistik Formu.
Bilgisayar veri işleme tekniği yoluyla Gümrük Beyanı yapılması halinde
bilgisayar ortamında tutulan kayıtlar, defter ve belgeler hükmündedir.
Gümrük beyannamesi düzenlenirken beyannamenin ilgili kutucuğuna
31/5/2002 tarihli 24771 Mükerrer sayılı Resmî Gazete'de yayınlanan Gümrük
Yönetmeliğinin 20 nolu ekinde yer alan Gümrük Beyannamesi Kullanma
Talimatının 9 nolu ekinin 2 nci sütununda yer alan kod ile 3 üncü sütununda
yer alan ülke adı-il adı-STM adı yazılır.
İlgili kişiler bu defter ve belgeleri gümrük kontrolü amacıyla beş yıl süre ile
saklamak zorundadırlar.
Bu defter ve belgelerin saklama süresi defterlerin tasdik edildiği, belgelerin
ise düzenlendiği yılın sonundan itibaren işlemeye başlar.
Smır Ticaret Merkezi Eşya Giriş-Çıkış Defteri
Madde 13 - Smır Ticaret Merkezi Eşya Giriş-Çıkış Defteri; depoya veya
mağazaya alman ve depodan veya mağazadan çıkan her beyanname veya satış
belgesi muhteviyatı eşyaya ait işlemlerin tarih sırası itibarıyla kaydedildiği
defterdir (Ek-2).
Smır Ticaret Merkezi Eşya Giriş-Çıkış Defterinin her yaprağı müteselsil sıra
numaralı olur.
Smır Ticaret Merkezi Eşya Giriş-Çıkış Defterinin,
a) Yeni faaliyete geçenler için faaliyete geçmeden önce,
b) Öteden beri faaliyete devam edenler için defterin kullanılacağı yıldan önce
gelen son ayda,
c) Defter yapraklarının dolması halinde yaprakların kullanılmaya
başlanmasından önce,
tasdik ettirilmesi mecburidir.
Smır Ticaret Merkezi Eşya Giriş-Çıkış Defteri, satış mağazasının bulunduğu
yerdeki noter veya noterlik görevini ifa ile mükellef olanlar tarafından tasdik
edilir.
Noterlerin yapacağı tasdik şerhi Smır Ticaret Merkezi Eşya Giriş-Çıkış
Defterinin ilk sahifesine yazılır ve firma unvanı, iş adresi, defterin nevi,
defterin kaç sahifeden ibaret olduğu, defterin kullanılacağı dönem, firmanın
denetimi altında bulunduğu gümrük idaresi, tasdik tarihi, tasdik numarası,
tasdiki yapan makamın mühür ve imzası bilgilerini içerir.
Defterler sayfa numarası izlediği saptanarak noterce tasdiklenir.
Smır Ticaret Merkezi İşleticisi ve Mağaza sahipleri bir yıl içinde
kullanacaklarını tahmin ettikleri sayıdaki yaprağı yukarıdaki esasa göre tasdik
ettirirler. Tasdikli yapraklar bittiği takdirde yeni yapraklar kullanılmadan
önce tasdik ettirilir. Tasdik makamı aynı takvim yılında mükerrer olmayacak
şekilde ilave yaprak sayısını ilk tasdik şerhinin altına kaydeder ve bu kaydı
usulüne göre tasdik eder.
Smır Ticaret Merkezi Eşya Giriş-Çıkış Defteri, Smır Ticaret Merkezine
giren ve çıkan eşyanın izlenmesi için kullanılır. Kayıtlar beyanname ve satış
belgesine dayanılarak yapılır ve en az; eşyanın depoya veya mağazaya giriş
tarihi, eşyaya ilişkin beyanname veya satış belgesinin tarih ve numarası,
eşyanın cinsi ve miktarı, eşyanın Smır Ticaret Merkezine giriş ve çıkışma
ilişkin özet beyan tarihi bilgilerini içerir.
Smır Ticaret Merkezinde önceki yıldan kalan eşya, mali yılbaşında yapılan
sayımlara istinaden ayrı bir sütun oluşturularak beyannamenin tescil sayı ve
tarihi de belirtilmek suretiyle kaydedilir.
Deftere kayıtların en geç 3 iş günü içinde yapılması zorunludur.
Smır Ticaret Merkezi Giriş-Çıkış Defteri bu Yönetmeliğin 8 inci maddesinde
geçen kişilere istendiği takdirde ibraz edilmek üzere mağaza ve depo
sahiplerince saklanmak zorundadır.
Satış Belgesi
Madde 14 - Smır Ticaret Merkezlerinden yapılan satışta, satıcı, alıcı ve satışa
konu eşyaya ilişkin bilgileri içeren ve düzenleyen tarafından tarih ve sıra
numarasına göre saklanması zorunlu olan satış fişi ya da fatura düzenlenir.
Satış belgesinde aşağıdaki bilgiler bulunur:
a) Düzenleme tarihi, seri ve sıra numarası,
b) Düzenleyen Smır Ticaret Merkezi İşleticisi veya Mağazanın adı ve adresi,
c) Uygunluk Belgesinin sayı ve tarihi,
d) Satılan eşyanın nevi ve satış fiyatı,
e) Satışı yapan Smır Ticaret Merkezi İşleticisi veya Mağaza görevlisinin adı,
soyadı veya bu görevliyi belirleyen her türlü tanıtıcı işaret.
Satış belgesi seri/sıra numarasına göre iki ömek olarak düzenlenir.
Satış Belgesi Kullanma Mecburiyeti
Madde 15 - Smır Ticareti Merkezi İşleticisi ve/veya Mağazalar sattıkları eşya
için satış belgesi vermek ve müşteri de söz konusu belgeleri istemek ve almak
mecburiyetindedir.
Aylık Satış Listesi
Madde 16 - Smır Ticareti Merkezi İşleticisi ve/veya Mağazalar sattıkları
eşyanın cinsini ve miktarını tespit etmek üzere Yönetmeliğe ekli örneğe
uygun olarak her ay aylık satış listesi düzenler (Ek-3).
Aylık satış listesinde en az aşağıdaki bilgiler bulunur:
a) Düzenleyen İşletici veya mağazanın adı,
b) Eşyanın cinsi ve satılan miktar,
c) Listenin ait olduğu dönem.
Aylık Satış Listesi Düzenlenmesi
Madde 17 - Aylık satış listeleri her ay satılan eşyaya ilişkin satış belgesi esas
alınarak düzenlenir. Aylık satış listeleri biri asıl 3 örnek düzenlenir ve listenin
aslı en geç müteakip ayın 3 üncü günü akşamına kadar işleticinin/mağazanın
bağlı bulunduğu gümrük müdürlüğüne verilir. Smır Ticaret Merkezi Mağazası
tarafından düzenlenen aylık satış listesinin bir örneği Smır Ticaret Merkezi
İşleticisine gönderilir, bir örneği de Mağazada saklanır.
Smır Ticaret Merkezi Aylık istatistik Formu
Madde 18 - Smır Ticaret Merkezi İşleticisi tarafından, merkezden yapılan
ihracat ve ithalat işlemlerine ait istatistiki bilgiler ekte yer alan forma (Ek-4)
uygun olarak iki nüsha olmak üzere düzenlenir. Düzenlenen Smır Ticaret
Merkezi Aylık İstatistik Formunun bir nüshası bir sonraki ayın ilk haftasında
Değerlendirme Komisyonu'nda olacak şekilde bilgisayar ortamında ilgili
gümrük idaresine gönderilir; diğer nüshaları da Smır Ticaret Merkezi
İşleticisinde saklanır.
Personele Ait Giriş ve Kimlik Kartına İlişkin İşlemler
Madde 19 - Smır Ticaret Merkezinde görev yapacak personele gümrük
muhafaza müdürlüğünce daimi giriş kartı verilir.
Süre
Madde 20 - Smır Ticaret Merkezlerine ithal veya ihraç hükmüyle konulan
eşyanın burada satış veya sergi amaçlı olarak kalış süresi 3 ay ile sınırlıdır.
Teminat
Madde 21 - Gümrük idareleri, Smır Ticaret Merkezi İşleticileri ve
Mağazalarmdanbu Yönetmeliğin lOuncumaddesindebelirtilensorumlulukları
çerçevesinde, ihraç edilmek üzere Smır Ticaret Merkezine konulan eşyaya
ilişkin Gümrük Mevzuatı uyarınca teminat isteme hakkına sahiptir.
Sayım, Fazla ve Noksanlıklar
Madde 22 - Smır Ticaret Merkezi İşleticileri veya Mağazaları yıl sonunda
mağaza ve depo mevcutlarına ilişkin bir listeyi gümrük idaresine verir. Her yıl,
Smır Ticaret Merkezindeki eşya gümrük idaresince, işletici tarafından verilen
liste göz önünde bulundurulmak suretiyle sayılır. Smır Ticaret Merkezindeki
eşyanın kısa sürede sayılamayacak kadar çok olması halinde, bunların gümrük
idareleri tarafından örnekleme yöntemiyle sayılması mümkündür.
Ayrıca, gümrük idaresince gerekli görülmesi halinde yıl içinde sayım işlemi
yapılabilir.
Smır Ticaret Merkezlerinde yapılan sayım sonucunda noksan çıkan ithal
eşyasının 4458 sayılı Gümrük Kanununun 236 ncı maddesine göre gümrük
vergileri ve cezaları, duruma göre işletici veya mağazalardan tahsil edilir. İhraç
eşyasında noksanlık tespit edilmesi halinde, katma değer vergisi ve varsa özel
tüketim vergisi istisnasından yararlanan eşyanın katma değer vergisi tahsil
edilir.
Yapılan sayım sonucunda fazla çıkan eşya kayıtlara alınır. Bu fazlalığın geçerli
nedenlerden ileri geldiğine gümrük idaresince kanaat getirilmediği takdirde,
4458 sayılı Gümrük Kanununun 236 ncı maddesinin ikinci fıkrasına göre,
söz konusu eşya Gümrüğe terk edilmiş eşya muamelesine tabi tutulur ve fazla
çıkan eşyaya ait ithalat veya ihracat vergileri tutarı kadar para cezası alınır.
Smır Ticaret Merkezi ve Mağazalarının sayımlarında bulunacak heyete ilgili
gümrük müdürü tarafından tayin edilecek en az şef seviyesinde bir memur
başkanlık eder.
Sayım sonunda 3 aydan fazla bir süredir Smır Ticaret Merkezinde bulunduğu
tespit edilen ihraç eşyası gümrük mevzuatı doğrultusunda geri gelen eşya
hükümlerine tabi tutulur ve alınmış olan teminattan 3aırt dışına gönderilmemiş
ihraç eşyasına isabet eden kısmı irat kaydedilir. Teminatın nakdi teminat
dışında olması halinde, alacağa karşılık teminatın alındığı tarihten itibaren
6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsili Usulü Hakkında Kanunun 51 inci
maddesine göre gecikme zammı alınır. Ayrıca, 4458 sayılı Gümrük Kanununun
241 inci maddesinin birinci fıkrası hükmü uygulanır.
Yapılan inceleme ve denetlemeler sonucunda, hak sahibi olmayan kişilere
yapıldığı ya da hak sahiplerine olmakla birlikte limit üzerinde gerçekleştiği
belirlenen satışa ilişkin eşya da noksan çıkan eşya addedilerek işlem yapılır.
Bu tür eşyanın gümrük vergileri tahsil edilir. Ayrıca limit fazlası veya hak
sahibi olmayan kişilere yapıldığı anlaşılan her bir satış için 4458 sayılı
Gümrük Kanununun 236 ncı maddesine göre işlem yapılır.
4458 sayılı Gümrük Kanunu ve 4926 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu
hükümleri ile bu Yönetmelik hükümlerine muhalefet teşkil edildiğinin
anlaşılması halinde gereği ayrıca ifa edilir.
Yolcu İşlemleri
Madde 23 - Yolcular, Smır Ticaret Merkezi İşleticisi veya Smır Ticaret
Merkezinde yer alan Mağazalardan, 5/2/2000 tarihli ve 23955 sayılı Resmi
Gazete'de yayımlanan 2000/53 karar sayılı Bakanlar Kurulu Kararının 35,
36, 37 ve 38 inci maddelerinde belirtilen miktar ve değeri geçmemek üzere
gümrük işlemleri bitirilmiş eşyayı satın alabilir.
Yolculara eşya satışı durumunda, satışın bizzat yolcuların kendisine yapılması
esastır. Vekalet ve pasaport ibraz edilse dahi yolcu dışındaki bir kişiye satış
yapılamaz.
Yer Almayan Hususlar
Madde 24 - Bu Yönetmelikte yer almayan hususlarda gümrük mevzuatı ve
ilgili mevzuat hükümleri uygulanır.
Yürürlük
Madde 25 - Bu Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girer.
Yürütme
Madde 26 - Bu Yönetmelik hükümlerini Gümrük Müsteşarlığı'nm bağh
olduğu Devlet Bakanı yürütür.
EK: 1
SINIR TİCARET MERKEZİ MAĞAZASI İŞLETİCİSİNDEN
ALINACAK TAAHHÜTNAME
açmak istediğimiz Mağaza için Gümrük Müsteşarlığmca verilecek
izne karşılık;
1- Mağazaya konulacak eşya ve maddeler konusunda Kanun, Yönetmelik,
Tebliğ ve talimat hükümlerine tamamen riayet etmeyi, getirdiği yükümlülükleri
aynen kabul etmeyi,
2- Mağaza açma izin yazısının tarafımıza tebliğ tarihini izleyen günden
itibaren l(bir) ay içinde faaliyete geçmeyi,
3- Mağazaya konulacak eşya ve maddeler için Gümrük İdaresince Gümrük
Kanunu ve Smır Ticaret Merkezlerinin Kurulmasına İlişkin Kararın
Uygulanmasına Dair Yönetmelik uyarınca Gümrük Müsteşarlığınca belirlenen
tutarda teminatı vermeyi,
4- Mağaza kapılarının görevli gümrük memurları tarafından kilitlenerek
mühür altına alınması sırasında tutulacak müşterek zabıt varakasını imza
etmeyi ve mağazanın sair menfezlerini mal ithal ve ihracına veya hariçten bir
kimsenin girip çıkmasına meydan vermeyecek surette kapatmayı.
Eşyanın iyi saklanması, yangından korunması ve kaçakçılığın önlenmesi için
gerekli önlemleri almayı ve Smır Ticaret Merkezi İşleticisi tarafından alman
önlemlere uymayı,
5- Gümrük Müsteşarlığı Müfettiş, Müfettiş Muavinleri, Gümrük Kontrolörleri,
Stajyer Gümrük Kontrolörleri ile Gümrük ve Muhafaza Başmüdürü, gümrük
müdürü ve yetkili memurlannm ve Başmüdürlükçe veya Müsteşarlıkça
yetkili kılınacak görevlilerin talepleri halinde mağazayı derhal açmayı, her
türlü kolaylığı göstermeyi ve istenen bilgi ve belgeleri vermeyi,
6- 5 inci maddede belirtilen kişilerin yaptığı denetim ve yapılan sayımlar
sonunda noksan bulunan eşyanın vergilerinin yanı sıra bu vergilerin üç katı
para cezasını derhal ödemeyi aksi halde verilen teminattan mahsup edilmesine
itiraz etmemeyi.
7- Sayım sonucunda kayıtlara göre eşyanın fazla çıkması durumunda
söz konusu eşyanın 4458 sayılı Gümrük Kanunun 177 ila 180 inci madde
hükümlerine göre tasfiyeye tabi tutulmasının yanı sıra fazla çıkan eşyaya ait
vergilerin tutarı kadar para cezası alınmasına itiraz etmemeyi,
8- Yukarıdaki maddeye göre yapılacak kontrol, yoklama ve teftişlerde hazır
bulunmayı veya temsilen bir memur veya bir görevli bulundurmayı aksi
takdirde denetime yetkili kişilerin denetim veya sayım sonucu ile yaptırılacak
yoklama ve kontrol neticesini kabul etmiş sayılmayı,
9- Smır Ticaret Merkezlerinin Kurulmasına İlişkin Kararın Uygulanmasına
Dair Yönetmelik'te belirtilen belgelerle gümrük idaresinin bu hususta lüzum
göstereceği diğer kayıt ve belgeleri tutmayı,
10- Yukarıdaki şartlara ve Gümrük Kanunu ile Yönetmeliğindeki esaslara
riayetsizlik dolayısıyla Gümrük Müsteşarlığının, vermiş olduğu mağaza
açma iznini iptal edebileceğini, Smır Ticaret Merkezlerinin Kurulmasına
İlişkin Kararın Uygulanmasına Dair Yönetmelik'teki esaslara göre
mağazayı kapatabileceğini bildiğimizi, bu şekilde kapatılacak mağazada
mevcut eşyayı derhal yurda ithal edemediğimiz takdirde her türlü masraf
tarafımıza ait olmak üzere Gümrük Müsteşarlığının izniyle göstereceği bir
genel antrepoya kaldırmayı veya aktarmayı veya transit etmeyi ve bu işlem
bitinceye kadar gümrük idaresine karşı sorumluluklarımızın devam edeceğini
ve bütün bunlardan dolayı gümrük idaresinde hiçbir talep ve iddiada
bulunmayacağımızı.
Kabul ve taahhüt ederiz.
Taahhütnameyi verenin
Adı ve soyadı- unvanı
EK:2
SINIR TİCARET MERKEZİ GİRİŞ ÇIKIŞ DEFTERİ
I§
O
o
2 . '
o
o
1
i
fi
5 O:
5 S
B ^
9 o:
EK:3 AYLIK SATIŞ LİSTESİ
Ait Olduğu Dönem
Mağaza Adı
Tarihi
GTIP
UYGUNLUK
UYGUNLUK
BELGESİ
BELGESİ
No
Sahibi kişinin A d ı
CİNSİ
NO
EK:4
SATILAN MİKTAR
EŞYA
TUTAR
Yolculara
Esnafa ve
Diğerlerine
SINIR TİCARET MERKEZİ AYLIK İSTATİSTİK FORMU
1. BOLUM
İL-İLÇE
STM'nin BULUNDUĞU G Ü M R Ü K KAPISI
ÜLKE
DÖNEMİ
(Aymi)
TİCARET TÜRÜ
İTHALAT
İHRACAT
2. BÖLÜM
EŞYANIN CİNSİ
(ADI)
TOPLAM MİKTAR
BİRİMİ
SAYFA
TOPLAMI:
GENEL
TOPLAM:
TOPLAM KIYMET
(ABD DOLARI)
SINIR TİCARET MERKEZLERİNDEN YAPILACAK İHRACAT VE
İTHALATA İLİŞKİN YÖNETMELİK
Resmî Gazete Tarihî
Resmî Gazete Numarası
: 13 Aralık 2003
: 25315
Amaç
Madde 1 - Bu Yönetmeliğin amacı, Doğu ve Güneydoğu Anadolu
Bölgelerine komşu olan ülkelere sınırı bulunan Artvin, Ardahan, Kars, İğdır,
Ağrı, Van, Hakkari, Sımak, Mardin, Şanlıurfa, Kilis, Gaziantep ve Hatay
illerindeki siyasi sınırlarımız üzerinde kumlacak Smır Ticaret Merkezlerine
ihracat yapılmasına, Smır Ticaret Merkezlerinden komşu ülkelere eşya
gönderilmesine, Smır Ticaret Merkezlerine komşu ülkelerden eşya
getirilmesine ve Smır Ticaret Merkezlerinden ithal edilen eşyanın bu maddede
sayılan iller ile bu Yönetmeliğin 2 nci maddesinde belirtilen illerdeki esnaf ve
tacirlere dağıtılmasına ilişkin usul ve esasları düzenlemektir.
Kapsam
Madde 2 - Bu Yönetmelik, bu Yönetmeliğin 1 inci maddesinde belirtilen
iller ile bu illere komşu Erzumm, Muş, Bitlis, Siirt, Batman, Diyarbakır ve
Adıyaman illerinde Smır Ticaret Merkezleri üzerinden komşu ülkeler ile
yapılacak ticari faaliyetleri kapsar.
Dayanak
Madde 3 - Bu Yönetmelik, 10/4/2003 tarihH ve 25075 sayılı Resmi Gazete'de
yayımlanarak yürürlüğe giren 25/3/2003 tarihli ve 2003/5408 sayılı Bakanlar
Kumlu Kararı eki Smır Ticaret Merkezleri Kumlmasma İlişkin Kararın 8 inci
maddesi uyarınca hazırlanmıştır.
Tanımlar
Madde 4 - Bu Yönetmelikte geçen;
a) Müsteşarlık; Dış Ticaret Müsteşarlığı'nı (İhracat Genel Müdürlüğü),
b) Smır Ticaret Merkezleri; Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerine komşu
olan ülkelere sınırı bulunan Artvin, Ardahan, Kars, İğdır, Ağrı, Van, Hakkari,
Sımak, Mardin, Şanlıurfa, Kilis, Gaziantep ve Hatay illerinde sınır ticareti
faaliyetinde bulunmak üzere oluştumlan ticaret merkezlerini,
c) İşletici; bulunduğu ildeki İl Özel İdaresi, Esnaf ve Sanatkarlar Odaları
Birliği, İl ve İlçe Ticaret Odaları veya İl ve İlçe Ticaret ve Sanayi Odaları
ile en az iki İhracatçı Birliği tarafından anonim şirket olarak kumlan Sınır
Ticaret Merkezi İşleticisini,
d) Mağaza; Smır Ticaret Merkezlerinde faaliyet gösteren Smır Ticaret Merkezi
Mağazalarını,
e) Değerlendirme Komisyonu; ilgili ilin
Vali veya Vah Yardımcısı
başkanlığında Defterdar, Gümrük Müdürü, Sanayi ve Ticaret İl Müdürü,
Tarım İl Müdürü, Esnaf ve Sanatkarlar Odaları Birliği ile İl Ticaret Odası
veya İl Ticaret ve Sanayi Odası temsilcilerinden oluşan Komisyonu,
f) Esnaf; bu Yönetmeliğin 1 ve 2 nci maddelerinde belirtilen illerde en az üç
yıldır basit veya gerçek usulde vergiye tabi olarak faaliyette bulunan gerçek
kişileri,
g) Tacir; gerçek usulde vergiye tabi tek vergi numarası sahibi gerçek kişi ile
Ticaret Kanunu'nda belirtilen sayıda özel kişilerin sermayelerini bir araya
getirerek belirli bir sözleşme akdi ile oluştumlan kolektif şirket, komandit
şirket, limited şirket ve anonim şirketi statüsünü haiz tüzel kişiyi (vakıf, demek
ve belediyeler ile diğer kamu kumm ve kumluşları ve bunların kurdukları ya
da ortak oldukları firmalar hariç),
h) Uygunluk Belgesi; Smır Ticaret Merkezlerine komşu ülkeden getirilerek
ithal edilen ve ilgili iller dahilinde dağıtımı yapılan eşyayı satın almak üzere
esnaf ve tacirler adına düzenlenen belgeyi, ifade eder.
Sınır Ticaret Merkezlerine ihracat
Madde 5 - Smır Ticaret Merkezleri gümrük işlemlerinin yürütülmesinde
Türkiye Cumhuriyeti Gümrük Bölgesi dışında addedilir.
Smır Ticaret Merkezlerine yapılacak ihracat, ihracat mevzuatı çerçevesinde
değerlendirilir.
Smır Ticaret Merkezlerine yapılacak ihracata konu eşya, ilgili komşu ülke ile
varılacak mutabakat çerçevesinde belirlenir ve Müsteşarlıkça ilgili kurum ve
kuruluşlara duyurulur.
Smır Ticaret Merkezlerinden komşu ülkelere eşya göndermeye İşletici ve/
veya Mağazalar yetkilidir.
Smır Ticaret Merkezlerine Eşya Getirme ve Smır Ticaret Merkezlerinden
İthalat
Madde 6 - İşleticiler ve/veya Mağazalar il kotaları dahilinde ilgili komşu
ülkeden Smır Ticaret Merkezlerine eşya getirmeye ve getirilen eşyayı ithal
etmeye yetkilidir.
Smır Ticaret Merkezlerine komşu ülkeden getirilen eşyanın Uygunluk Belgesi
sahiplerine dağıtımı İşletici ve/veya Mağazalar tarafından gerçekleştirilir.
tl İhtiyacının Belirlenmesi
Madde 7 - Bu Yönetmeliğin 1 ve 2 nci maddelerinde sayılan illerin bir yıl
boyunca ihtiyaç duyacağı ürünlere ilişkin talep listeleri İl Değerlendirme
Komisyonları tarafından hazırlanır ve her yıl Ekim ayı sonuna kadar ilgili
Valilikçe Müsteşarlığa bildirilir.
Müsteşarlıkça, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ile Sanayi ve Ticaret Bakanlığının
görüşleri alınmak suretiyle belirlenen il kotaları ile Smır Ticaret Merkezlerinin
ilişkilendirileceği komşu il veya iller ilgili Valiliklere bildirilir.
Yıl içinde il kotalarına ürün ilave edilmesine dair yetkili Valiliklerce
Müsteşarlığa iletilen talepler, ilgili kurumlar ile birlikte değerlendirilir ve
ilgili komşu ülke ile )^apılacak görüşmeler sonucunda karara bağlanır.
Kasım ayının 16 ncı günü ile Aralık ayının son günü arasında düzenlenmiş
olan Uygunluk Belgeleri ile tahsis edilen eşyanın ithalatının bir sonraki yıla
sarkması halinde, ithal edilen miktar bir önceki yılın il kotaları kapsamında
değerlendirilir.
Uygunluk Belgesi
Madde 8 - Müsteşarlık tarafından uygunluk belgelerinin düzenlenmesinde
esas alınmak üzere bildirilen kotalar, Valiliklerce, 5 işgünü içinde ilgili
meslek kuruluşları kanalıyla esnaf ve tacirlere duyurulur. Uygunluk Belgesi
taleplerine ilişkin müracaatlar Değerlendirme Komisyonuna sunulmak üzere,
İl Ticaret Odası veya İl Ticaret ve Sanayi Odasma yapılır. Değerlendirme
Komisyonu başvuru tarihinden itibaren 5 işgünü içerisinde müracaatları
inceleyerek sonuçlandırır.
Değerlendirme Komisyonu tarafından müracaatları uygun görülen ve başvuru
tarihi itibariyle ilgili ilde asgari üç yıldır faaliyet gösteren esnaf ve tacirlere her
bir ürün için bir Uygunluk Belgesi verilir. Uygunluk Belgesinin dağıtılmasında
işletme büyüklüğü ve bir önceki yılın cirosu, esnaf ve tacirin faaliyet alanı,
kotalarda belirtilen ithalatın yapılabileceği dönemler ile kotaların hedeflenen
sosyal faydayı sağlaması gibi kriterler esas alınır. Uygunluk Belgesinin
geçerlilik süresi düzenlendiği tarihten itibaren 45 gün olup, bu süre uzatılamaz.
Geçerlilik süresi içinde satın alımı gerçekleştirilemeyen miktar için müracaat
edilmesi halinde yeniden belge düzenlenebilir.
Değerlendirme Komisyonunun sekreterya hizmetleri ile Uygunluk Belgesi
(EK) tanzimi, İl Ticaret Odası veya İl Ticaret ve Sanayi Odası tarafından yerine
getirilir. Sekreterya hizmetlerinin yerine getirilmesinde Esnaf ve Sanatkarlar
Odaları Birliğinden de personel görevlendirilir.
Komisyon çalışmaları ile Uygunluk Belgesi düzenlenmesine ilişkin usul
ve esaslar Valiliklerce düzenlenecek Yönergelerle belirlenir. Yönergeler
Müsteşarlığın uygun görüşü alındıktan sonra yürürlüğe girer.
Uygunluk Belgesi düzenlenmesi sırasında gerçeğe aykırı beyanda bulunan
veya belge sunanlar, Smır Ticaret Merkezlerinden ithal edilen ürünleri, bu
Yönetmeliğin 1 ve 2 nci maddelerinde sayılan illerin dışına çıkaranlar ile bu
Yönetmelik hükümlerine ve ilgili mevzuata aykırı davranışta bulunduğu tespit
edilenlerin Uygunluk Belgeleri ilgili Değerlendirme Komisyonu tarafından
iptal edilerek, bu durum ilgili Smır Ticaret Merkezine bildirilir ve bu kişiler
ya da bunların hissedarı oldukları tüzel kişilikler adına bir daha Uygunluk
Belgesi düzenlenmez. Ayrıca, bu kişilerin kamu adına kovuşturmayı gerektiren
bir suç işledikleri kanaatine varılması durumunda ise, haklarında Cumhuriyet
Savcılıklarına gerekli ihbarda bulunulur.
Madde 9- İthalat ve ihracatta; insan sağlığı, can ve mal güvenliği, hayvan ve
bitki yaşam ve sağlığı, çevre ve tüketicinin korunması açısından ilgili mevzuata
uygunluğu aranan, standart ve kalite kontrolü uygulanan maddelerin Smır
Ticaret Merkezlerinde ticarete konu edilmesinde ilgili mevzuatta öngörülen
işaret ve belgeler gümrüklerce aranır.
Smır Ticaret Merkezleri üzerinden yapılacak ihracat ve ithalat işlemlerinde;
31/5/2002 tarihli ve 24771 Mükerrer sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan
Gümrük Yönetmeliğinin eki Gümrük Beyannamesi Kullanma Talimatında
belirtildiği şekilde Gümrük Beyannamesi düzenlenir.
Madde 10 - Bu Yönetmelikte belirtilen işlemlerle ilgili olarak, mülki idare
amirlikleri, il özel idareleri, belediyeler, vakıf ve demekler ile diğer kamu
kumm ve kumluşları nam ve hesabına kesinti yapılamaz.
Yetki
Madde 11 - Bu Yönetmelikte yer alan hususlarda düzenleme yapmaya,
öngörülmeyen somnlarm ortaya çıkması halinde bunları inceleyerek
sonuçlandırmaya, madde politikaları dikkate alınarak gerektiğinde eşyanın
cins ve miktar bazında ihracat ve ithalatını sınırlandırmaya veya durdurmaya
Müsteşarlık (İhracat Genel Müdürlüğü) yetkilidir.
Yer Almayan Hususlar
Madde 12 - Bu Yönetmelikte yer almayan hususlarda ilgili mevzuat hükümleri
uygulanır.
Yürürlük
Madde 13 - Bu Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girer.
Yürütme
Madde 14 - Bu Yönetmelik hükümlerini Dış Ticaret Müsteşarlığının bağlı
olduğu Devlet Bakanı yürütür.
EK: Uygunluk Belgesi
T.C.
VALİLİĞİ
İl Değerlendirme Komisyonu
Düzenlenme Tarihi : ..../..../200....
Belge Kayıt No :
UYGUNLUK BELGESİ
SATIN A L I N A C A K
ÜRÜNÜN
BELGE SAHİBİNİN
Adı Soyadı/Unvanı
Adresi
Adı
G.T.İ.P
•
T i c a r e t / E s n a f Sicil N o
Miktarı
Sicil K a y ı t Tarihi
Değeri (CİF/AB Doları)
Bağlı Olduğu
Vlenşei
Vergi D a i r e s i
Vergi K i m l i k N u m a r a s ı
Bulunduğu S T M
SınırTicaretMerkezleriKurulmasınaîlişkin25/3/2003tarihve2003/5408
sayılı Bakanlar Kumlu Kararı uyarınca;
'nm
/
/200...
tarih ve
sayılı müracaatı
Valiliği İl Değerlendirme Komisyonu
tarafından incelenmiş olup, miktar ve değeri tabloda gösterilen ürünün adı
geçene tahsis edilmesi uygun görülmüş ve
Smır Ticaret Merkezinde
geçerli olmak üzere işbu belge düzenlenmiştir.
İmza
ValiA^ali Y a r d ı m c ı s ı
imza
İmza
Defterdar
Gümrük Müdürü
İmza
T a n m İl M ü d ü r ü
İmza
E s n a f ve Sanatkarlar Odaları Birliği
Temsilcisi
imza
S a n a y i v e T i c a r e t İl M ü d ü r ü
İmza
İl T i c a r e t O d a s ı v e y a İl T i c a r e t v e S a n a y i
Odası Temsilcisi
1. Bu Belgenin geçerlilik süresi, düzenlendiği tarihten itibaren 45 gündür.
2. Bu Belge iki nüsha olarak düzenlenmiş olup; İl Değerlendirme Komisyonu
üyelerinin imzalarının yer aldığı birinci nüsha İl Ticaret Odası veya İl Ticaret ve
Sanayi Odası nezdinde faaliyet gösteren Sekreterya'da muhafaza edilir, ikinci nüsha
ise STM'de yapılacak işlemlerde ibraz edilmek üzere ilgili esnaf veya tacire verilir.
3. Bu Belge tek bir ürün için düzenlenir.
4. Bu Belge bir başkasına devredilemez.
KAYNAKÇA
KİTAPLAR
Asım ÇALIŞ, İran Ülke Profili, İGEME Yayınları, 2005
Ayşe Oya BENLİ, Komşu ve Yakın Pazarlar, Dış Ticaret Güncel, ÎGEME
Yayınlan, Ağustos 2004
Muammer SÖNMEZ, Sınır ve Kıyı Ticareti, Erzurum 1995
Osman Z. ORHAN, Smır Ticaretinin Türkiye Ekonomisine Etkileri, İTOYaym No: 2000-27
Oya BENLİ, Gürcistan Ülke Profili, İGEME Yayınları, 2006
Rıfat Barış TEKİN, Türkiye'nin Komşu ve Çevre Ülkelerle Smır Aşan
Ticaretinin Geliştirilmesine Yönelik Bir Strateji Denemesi, İTO Yayın
No: 2005/34
Vural ÇEKİNMEZ, Irak Ülke Profili, İGEME Yayınları, 2006
İşletmeler İçin Dünya Ticaret Sistemleri Rehberi, International Trade Centre,
Commonwealth Secretariat, II. Baskı
SÜRELİ YAYINLAR VE MAKALELER
Beata JAVORCIK, Wolfgang KELLER, James TYBOUT, "Openness and
Industrial Response in a Wal-Mart World: A Case Study of Mexican Soaps,
Detergents and Surfactant Producers" World Bank PoUcy Research Working
Paper 3999, Ağustos 2006
Emre ALKİN, "Sincan gelecek vaat ediyor", www.tim.org.tr
Halit HANOĞLU, "Smır Ticaret Merkezleri", Gümrük Dünyası, Sayı: 40
Jale ÖZGENTÜRK, "Van'ı sınır ticareti odaklı strateji kalkmdmr", Referans,
30.01.2008
MehmetKARA, "Ekonomik Etkileri Açısından Türkiye'deki Sınır Ticaretinin
Değerlendirilmesi", Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü
Dergisi, Cih 7, Yıl: 2005, Sayı:3
Muhammet AKDİŞ, "Orta Asya Türk Cumhuriyetlerindeki Yabancı Sermaye
Yatırımları ve Türkiye", www.pamukkale.edu.tr
Mustafa TAN, "Nakliyecilerin vergi borcu siliniyor". Referans, 17.08.2006
M. Türker ARI, "Onuncu Yılında Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlaşması
(NAFTA)", wv^.mfa.gov.tr
Nazire KALKAN, Ucuz motorin pahalıya patlıyor". Milliyet, 15.01.1999
Nurettin ÖZTÜRK, "Türkiye'de Smır Ticaretinin Gelişimi, Ekonomik
Etkileri, Karşılaşılan Sorunlar Ve Çözüm Önerileri", ZKÜ Sosyal Bilimler
Dergisi, Cih 2, Sayı 3, 2006
Sedat GÜNER, "Türkiye Sigara Sektöründe Kaçakçılığın Yeri", Gümrük
Dünyası, Kış 2006, Sayı:48
Şinasi SEÇEN, "Dünyada ve Ülkemizde Smır ve Kıyı Ticareti" Hazine ve
Dış Ticaret Dergisi, Sayı 47, Eylül 1993/318
Uğur GÜLLÜLÜ ve diğerleri, "Gürbulak Dilucu ve Türközü Smır
Kapılarından Geçiş Yapan Kişilerin Bu Kapılardan Gerçekleştirilen Ticaretin
Boyutu ile İlgili Bilgi Düşünce ve Tutum Araştırması", Atatürk Üniversitesi
Araştırma Projesi, Erzurum, 2006
Vojtech BRETTL, "Free Mobility Of Goods, Price Dispersion And Border
Effect", Charles University Institute of Economie Studies, 2003/2004
YalçmBAYER, "Bulgaristan'ın ithal mazotuna dahi müşteri olduk". Hürriyet,
07.12.1999
Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK) Suriye Ülke Bülteni, Aralık 2004
Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi
GAZETELER
Akşam Gazetesi
(www.aksam.com.tr)
Dünya Gazetesi
(www.dunyagazetesi.com.tr)
Hürriyet Gazetesi
(www.hurriyet.com.tr)
Milliyet Gazetesi
(www.milliyet.com.tr)
Referans Gazetesi
(www.referans gazetesi. com)
İNTERNET
www.tbmm. gov.tr
(Türkiye Büyük Millet Meclisi)
www.basbakanlik. gov.tr
(T.C. Başbakanlık)
www.mfa.gov.tr
(T.C. Dışişleri Bakanlığı)
www.gib.gov.tr
(Gelir İdaresi Başkanlığı)
www.musavirlikler. gov.tr
(T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı)
www.dtm.gov.tr
(T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı)
www.ardahan. gov.tr
(Ardahan Valiliği)
www.gumrukkontrolor.org.tr (Gümrük Kontrolörleri Demeği)
www.igeme.gov.tr
(İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi)
www.tuik.gov.tr
(Türkiye İstatistik Kummu)
www.pamukkale.edu.tr
(Pamukkale Üniversitesi)
www.tim.org.tr
(Türkiye İhracatçılar Meclisi)
www, canambta. org
(Canadian American Border Trade Alliance)
www. www.tamiu.edufTexas A&M Intemational University)
www.makinebirlik.com
(Orta Anadolu Makine ve Aksamları
İhracatçıları Birliği)
İTO YAYINLARI (2007)
2007-1 Sigortacılık Yasa Tasarısının Getirdikleri
2007-2 İstanbul Tehlikeli Atık Bertaraf Projesi Fizibilite Etüdü
2007-3 Türk Yan Sanayi Borsası Üye Profili Araştırması
2007-4 Kimyasal Ambalaj ve Atıkların Çevreye Etkileri ve Zararlarının
Önlenmesi
2007-5 Türkiye'de Kalıpçılık Sektörünün Bugünü ve Yarını
2007-6 Otomotiv Sektöründe Grup Muafiyeti ve Yeni Dönem
2007-7 KOBİ Borsaları
2007-8 2007 Yılı İndirimh Kuruluşlar Rehberi
2007-9 Kredi Kartı Kullanımının Tüketici Alışkanlıklarına ve Alışverişlerin
Yer, Zaman ve Marka Tercihlerine Etkisi
2007-10 Fiyat İndeksleri
2007-11 Yeni Zelanda İhracat Pazar Araştırması
2007-12 Müzik Eserleri Üzerindeki Tehf Hakları ve Uluslararası
Uygulamalar
2007-13 Bilirkişi Bilgilendirme
2007-14 Otomotiv Sektörü ve Çin Mallarıyla Rekabet Gücü
2007-15 Hazır Giyim Sektörü ve Çin Mallarıyla Rekabet Gücü
2007-16 Ayakkabı Sektörü ve Çin Mallarıyla Rekabet Gücü
2007-17 Mobilya Sektörü ve Çin Mallarıyla Rekabet Gücü
2007-18 İnşaat Sektörü ve Çin Mallarıyla Rekabet Gücü
2007-19 Konfeksiyon Sektörü ve Çin Mallarıyla Rekabet Gücü
2007-20 Ev Tekstili Sektörü ve Çin Mallarıyla Rekabet Gücü
2007-21 Makine Sektörü ve Çin Mallarıyla Rekabet Gücü
2007-22 Oyuncak Sektörü ve Çin Mallarıyla Rekabet Gücü
2007-23 Kırtasiye Sektörü ve Çin Mallarıyla Rekabet Gücü
2007-24 Züccaciye Sektörü ve Çin Mallarıyla Rekabet Gücü
2007-25 Türkiye Pirinç Piyasasının Sorunları ve Çeltik Üretim Potansiyeli
2007-26 Lisanslı Depoculuğun ve Teslimata Bağlı İşlemlerin Türkiye Tarım
Ürünleri Piyasasına ve Vadeli İşlemlere Olası Etkileri
2007-27 Küreselleşen Ekonomi İçerisinde Ortaya Çıkan Yeni Dağıtım
Kanalları:Yaşanan Sorunlar ve Çözüm Önerileri
2007-28 Ülkemizde Atık Yönetimi İdaresine İlişkin Düzenlemeler ve
Kazançlı Çevre İdaresi
2007-29 Enerji Sektörünün Geleceği, Altematif Enerji Kaynakları ve
Türkiye'nin Önündeki Fırsatlar
2007-30 100 Soruda Mortgage Uygulamaları
2007-31 Rami Gıda Toptancılarının Rekabet Gücünün Geliştirilmesi
2007-32 Ekonomik Göstergeler
2007-33 Türkiye'de Şeker ve Şekerpancarı Üretiminde Kota Sistemine
Geçiş, Bugünkü Durum ve Geleceği
2007-34 İstihdam Perspektifinde AB Sürecinde Türk Tarımının Genel
Sorunları ve Çözüm Önerileri
2007-35 Müzakere Süreci ve AB Müktesebatına Uyumun İş Dünyasına
Etkileri
2007-36 Türkiye'de Kurumsal Sosyal Sorumluluk Anlayışının GeUşiminde
Meslek ve Sivil Toplum Kuruluşları
2007-37 İstanbul'un Rekabetçi Sektörleri
2007-38 Osmanlı Misafirperverliği ve Avrupa'daki Yankıları
2007-39 l.İTO Tekstil Şurası
2007-40 İsviçre Medeni Kanunu ve Borçlar Kanunu'nun Alınışının 8O.Y1I1
2007-41 Yeni Müşteri
2007-42 Eski Eser Binaların Yapımında Yaşanan Bürokratik Zorluklar
2007-43 Rakamlarla Türkiye Ekonomisi
2007-44 Turkey in Figures
2007-45 International Commercial Arbitration Law Comparative Survey
2007-46 Asgari Ücrette Esnek Modelleme: Bölgesel Asgari Ücret Yaklaşımı
2007-47 Avrupa Birliği'nin Türk KOBİ'lerine Yönelik Programları Rehberi
2007-48 Nasıl E-ticaret Yapılır?
2007-49 Yargıtay Kararları Işığında Sorularla 4857 Sayılı İş Yasası
2007-50 Avrupa Birliği Fonları ve Türkiye'nin Kullanım Koşulları Rehberi
2007-51 Türkiye İçin Model Olabilecek Ülkelerde Uygulanan Teşvik
Uygulamaları ve Ülkemize Uygulanabilirliği
2007-52 İstanbul'un Ekonomik ve Sosyal Göstergeleri
2007-53 Social and Economie Indicators of İstanbul
2007-54 Başarılı İhracatçılar'2006 (kitap+cd)
2007-55 Türkiye ve Avrupa Birliği'nde Sermaye Şirketleri Reformu*
2007-56 Elektronik İmza ve Uygulamaları
2007-57 Küreselleşme Sürecinde Refah Devleti
2007-58 Tarım Sayımı ve Tarımda Alternatif Ürünler Geliştirilmesi
2007-59 Başarılı Vergi Mükellefleri 2006
2007-60 İstanbul Ticaret Odası: görev ve hizmetler
2007-61 Risk Sermayesi Finansman Yönetimi
2007-62 Dünyada ve Türkiye'de Akıllı Tekstiller
2007-63 2006 Yılı İstanbul Küçük Sanayi Kapasite Kullanım Araştırması
2007-64 İnternet Üzerinde Güvenlik Sorunları ve Güvenli Ticaret Yapmanın
Yolları
2007-65 Ekonomik Rapor
2007-67 Turkey Your Business Partner
2007-68 Gümrük Birliği'nin Getirdikleri ve Götürdükleri: Dış Ticaret
Vergileri ve İhracat Gelirleri Analizi
2007-69 Türkiye'de Turizm Ekonomisi
2007-70 Elektronik İmza Uygulamasının Mobil Sistemler Üzerinde Etkileri
2007-71 Tekstil Aksesuarları Sektörünün Sorunları ve Çözüm Önerileri
2007-72 Jenerik İlacın Önemi ve Sorunları
2007-73 Dünden Bugüne İstanbul'un İşgücü ve İstihdam Yapısı
ÎTO YAYINLARI (2008)
2008-2 İnternet Üzerinde Hukuki Yükümlülükler Bilişim Suçları
2008-3 Avmpa Birliği'ne Uyum Sürecinde Otomotiv Sektörü Rehberi
2008-4 Türkiye'de KOBİ'lerin BASEL Il'ye Uyum Süreci ve Öneriler
2008-5 Orta Asya'da Girişimcilik: Fırsatlar, Somnlar ve Çözüm Önerileri
2008-6 Lonca'dan Oda'ya Nadir Eserler Katalogu
2008-7 Organik Pamuk ve Tekstil Sanayii
2008-8 İş Dünyasına Yönelik Bilgi Merkezleri
2008-9 İstanbul Ticaret Odası Görev ve Hizmetler
2008-10 Uluslararası Hizmet Ticaretinde Gelişmekte Olan Ülkeler ve
Türkiye
2008-17 Fiyat İndeksleri
2008-18 Öğrenci Yönetmeliği
2008-19 Yeni Başlayanlar İçin Tüccarlığm Prensipleri
2008-20 Dersaadet / İstanbul Ticaret ve Sanayi Odası'nda Kayıtlı Olan
Banker, Tüccar ve Komisyoncuların İsimleri
2008-21 İstanbul Ticaret ve Sanayi Odası Mecmuası
•
Nisan 2008 İtibariyle.
Not: 2004 yılı ve sonrası çıkan bütün yayınlarımıza
internet sitemizden t a m metin olarak ücretsiz
ulaşılabilmektedir.
Download