BARSAK HELM NTLER ÖZET SUMMARY Intestinal

advertisement
ANKEM Derg 2006;20(Ek 2):170-176.
BARSAK HELMNTLER
Metin KORKMAZ
Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi, Parazitoloji Anabilim Dalı, ZMR
metin.korkmaz@ege.edu.tr
ÖZET
Barsak helmintlerinden özellikle altı parazit (Enterobius, Ascaris, Necator, Ancylostoma, Trichuris ve Strongyloides)
dünya nüfusunun yaklaık yarısından fazlasını ve bata gelimekte olan ülkelerde olmak üzere tüm dünyada insan salıını
olumsuz etkiler. Bu nematodlara ek olarak sestodlar (özellikle Taenia saginata ve Hymenolepis nana) ve trematodlar
barsaklarda yerleerek parazitlenebilir. Helmint infeksiyonlarının çounluu asemptomatiktir ve tanı genellikle dıkı
incelemelerine dayanır. Barsak helmintlerine balı infeksiyonlar baarılı bir ekilde güvenli ve geni spektrumlu antiparazitik
ilaçlar ile tedavi edilebilir.
Anahtar sözcükler: Ascaris lumbricoides, barsak helmintleri, çengelli solucanlar, Enterobius vermicularis, Hymenolepis nana, Strongyloides
stercoralis,Taenia spp, Trichuris trichiura
SUMMARY
Intestinal Helminths
Intestinal parasitic helminths, of which six (Enterobius, Ascaris, Necator, Ancylostoma, Trichuris and Strongyloides)
together affect over half of the world's population, have a debilitating impact on human health worldwide, particularly in
developing countries. In addition to these nematodes, there are cestodes (in particular the tapeworms Taenia saginata and
Hymenolepis nana) and the trematodes, which are important parasites of humans. Most of the helminth infections are
asymptomatic and the diagnosis is usually based on the stool examination. Infections due to intestinal helminths can be
treated effectively with safe and efficacious broad-spectrum antiparasitic drugs.
Keywords: Ascaris lumbricoides, Enterobius vermicularis, hookworms, Hymenolepis nana, intestinal helminths, Strongyloides stercoralis,Taenia
spp, Trichuris trichiura
çounluu insan vücudunda yaam döngüsünü tamamlayamadıından sayısını arttıramaz. Bu nedenle genelde alınan infektif
parazit sayısı infeksiyonun aırlıını belirler(12,19).
Helmintlere balı hastalıklar tüm dünyada yaklaık iki
milyardan fazla insanı etkiler. Tropikal bölgelerde ve az
gelimi ülkelerde helmint hastalarına daha sık rastlanılır.
Bununla birlikte, günümüzdeki hızlı ulaım koulları, turizm,
toplu göçler, iltica ve askeri operasyonlar gibi nedenlerden
dolayı, parazit hastalıkları daha önce etkilenmemi topluluklara
yayılabilir. Bu nedenle parazit hastalıkları belli bölgelerin
hastalıı olarak deerlendirilmemelidir(3,12,19).
Helmintler farklı sinir sistemi ve organları ile kompleks
çok hücreli organizmalardır. nsanlar için patojen olan
helmintler yuvarlak (nematodlar) ve yassı kurtlar olarak
sınıflandırılır. Yassı kurtlar ayrıca yapraımsılar (trematodlar)
ve eritler (sestodlar) olmak üzere iki tipe ayrılır(12).
Bakteri, virüs ve protozoonların aksine, helmintlerin
NTESTNAL NEMATOD HASTALIKLARI
Nematodlar (yuvarlak solucanlar) uzun, silindirik ve
segmentsiz ip eklinde parazitlerdir. Boyları bir kaç mm’den
bir metreye kadar deiebilir. Medikal açıdan önemli
nematodlar genellikle biseksüeldir ve erkekleri diilerden
daha kısadır. Strongyloides cinsinde farklı olarak döllenmemi
yumurtadan geliim oluabilir. nsanlar bu parazitler ile dört
ekilde infekte olabilir(18):
170
Enterobiasis tedavisinde tek doz mebendazol, albendazol,
pirantel pamoat, pirvinium pamoat veya ivermektin oldukça
etkilidir. Bu ilaçlar içinde enterobiasis tedavisinde en sık
mebendazol ve pirantel pamoat tercih edilir. Mebendazol 100
mg’lık tabletler halinde bulunur. Genelde erikin ve iki yaın
üzerindeki çocuklarda yaa ve kiloya bakılmaksızın oral yol
ile tek doz 100 mg olarak verilir(1,6,12).
nfeksiyon bir kez eve geldii zaman ailedeki dier
bireyler de hızla infekte olur. Bu nedenle hangi ilaç grubu
kullanılırsa kullanılsın tüm ailenin veya grubun tedavi edilmesi
gerekir. Ancak infeksiyonun eradikasyonu çeitli nedenlerle
salanamayabilir. Bu nedenlerden ilki, gelimekte olan
larvaların erikinlere göre antihelmintik ilaçlara daha az duyarlı
olma olasılııdır. kincisi, çevrenin yumurtalar ile aırı bir
ekilde kirlenmesi ve yeniden infeksiyonun sık görülmesidir.
Üçüncüsü, yumurtaların parmaklarını emen infekte çocukların
parmaklarında ve tırnak altlarında bulunabilmesidir.
Dördüncüsü, ailenin dier bireylerinin semptom göstermese
bile genelde infekte olması ve çevrenin kirlenmesine ve
yeniden infeksiyona olanak salamasıdır(9,12,19).
nfekte çocukların ailelerine enterobiasisin ciddi bir
infeksiyon olmadıı vurgulanmalı ve dikkatli bir ekilde salık
önlemlerine uymalarına yönelik eitim verilmelidir. Aaıdaki
önlemlerin tümü aile içinde infeksiyonun eradikasyonu için
gerekebilir. Ancak tüm önlemlere ramen bazen bir evdeki
veya bir topluluktaki infeksiyonu eradike etmek güç olabilir.
• Sık du veya banyo yapılması,
• Tırnakların kısa kesilmesi, ellerin iyi yıkanması,
• Yatak çarafları, yastık kılıfları, pijama, iç çamaırlar
ve havluların sıcak suda yıkanması,
• Odaların iyi havalandırılması,
• Ailedeki tüm bireylerin aynı zamanda antihelmintikler
ile tedavi edilmesi,
• Tedavinin 2-3 hafta sonra tekrarlanması.
Antihelmintik profilaksi infeksiyonun sık görüldüü
çocuk yuvaları gibi topluluklarda infeksiyonun tamamen
eradike edilmesi amacı olmadıı sürece önerilmez. Bu tür
durumlarda tek doz tedavi herkese iki hafta aralıklarla üç veya
daha fazla sayıda genel salık önlemleri ile birlikte verilir(1,6,12).
1) nfektif veya larva gelimi yumurtaların aız yolu ile
alınması (Enterobius, Ascaris, Trichuris),
2) Larva içeren infekte etlerin yenilmesi (Trichinella),
3) Larvaların deriden girmesi (çengelli kurtlar, Strongyloides),
4) nsektler tarafından ısırılma (filarial nematodlar).
Nematodlara balı infeksiyonlar genelde asemptomatik
geçirilir. Ancak, özellikle çocuklarda olmak üzere, çok sayıda
alındıklarında anemi, malnütrüsyon, fiziksel ve zihinsel
geliimde azalmaya neden olabilirler(9).
ntestinal nematod infeksiyonlarının corafik daılımı
sosyoekonomik ve temizlik alıkanlıı ile yakın iliki gösterir.
Ascariasis, kancalı kurt infeksiyonları, strongyloidiasis ve
trichuriasis gibi topraktan geçen intestinal nematod hastalıkları
dünyadaki en yaygın infeksiyonlar arasındadır (Tablo 1)(3).
Enterobius vermicularis için farklı olarak toprak zorunlu
deildir ve insandan-insana dorudan bulatırılabilir(12).
Enterobiasis
Kıl kurdu olarak da bilinen, 2-5 mm uzunluundaki
Enterobius vermicularis tüm Dünyada olduu gibi Türkiye’de
de okul çaı çocuklarında en sık görülen helmint infeksiyonu
etkenlerindendir(3,19). Erikinlerin ortalama yaam süresi 36 hafta arasında deiir. “D” eklindeki yumurtaları kalın ve
saydam kabukludur. Kabuun yüzeyindeki kalın albuminöz
tabaka çevredeki eyalara veya ellere yapımasını salar.
Yumurtalar atıldıında henüz infektif olmayan larvalar
atmosferik oksijenin etkisi ile 6 saat içinde infektif hale gelir.
Aız yoluyla alındıktan sonra ince barsaın üst kısımlarında
yumurtadan çıkan larvalar, çekuma doru göç ederek erikin
olur ve çiftleir. Erikinden-erikine olan bu döngü yaklaık
iki haftada tamamlanır(9,12).
En sık görülen semptom geceleri anüs kaıntısıdır. Kaıntı
dii parazitin yumurta bırakmak için anüse gelmesine balı
geliir. Apendikste birikerek apendisite neden olabilirler.
Erikinler kız çocuklarında, ektopik göç ile genital bölgeye
geçerek lokal irritasyon, akut bakteriyel idrar yolları
infeksiyonu, vajinit, granülomatöz endometrit ve salpenjite
yol açılabilir(9).
Dier barsak nematodlarından farklı olarak dıkıda
yumurtalarına pek rastlanmaz. Bu nedenle yumurtaları en iyi
sellofanlı lam yöntemi ile saptanır.
Tablo 1: nsanları sık infekte eden intestinal nematodlar(19).
Parazit
Giri
Göç
Tanısal biçim
Embriyonizasyon
nfektif form
Serbest yaam
Enterobius vermicularis
Trichuris trichiura
Ascaris lumbricoides
Ancylostoma duodenale ve
Necator americanus
Strongyloides stercoralis
Aız
Aız
Aız
Deri
Barsak
Barsak
Akcier
Akcier
Yumurta
Yumurta
Yumurta
Yumurta
Perine
Toprak
Toprak
Toprak
Yok
Yok
Yok
Yok
Deri
Akcier
Rhabtidiform
larva
Toprak
Barsak
Yumurta
Yumurta
Yumurta
Filariform
larva
Filariform
larva
171
Var
grubundaki bu iki ilaç erikin parazitler üstünde öldürücü
etkiye sahiptir (5,10). Levamizol, ascariasis tedavisinde iyi
tolere edilen ve oldukça etkili bir ilaç olarak ilk tercih edilecek
ilaçlardan biri olarak da önerilir(1,5). Levamizol parazitin sinir
ganglionlarını etkileyerek kaslarında paraliziye yol açar ve
24 saat gibi kısa bir süre içinde barsakların peristaltik hareketleri
ile parazitin atılmasını salar. Gebelik gibi, benzimidazollerin
kullanılamadıı durumlarda tek doz pirantel pamoat (10 mg/kg,
en fazla 1 g) ascariasis tedavisinde kullanılabilir.
Aır infeksiyonların tedavisinde pirantel pamoat ve
piperazin sitrat tercih edilmelidir. Konservatif tedaviye ramen
barsak tıkanıklıı düzeltilemediinde veya tam tıkanmalarda
cerrahi gerekebilir(5,12). Endemik bölgelerde kitlesel tedavi
programları hastalıın tamamen yok edilmesini salamamakla
birlikte kontrol altına alınmasını salayabilir. Kitlesel tedavi
programları kısa dönemde etkili olmakla birlikte, uzun dönemde
prevalansta azalma salayabilmek için kitlesel tedavinin
tekrarlanması önerilir(17,21).
Ascariasis
Ascaris lumbricoides’in tüm dünyada 1.5 milyardan fazla
insanda parazitlendii tahmin edililir(3). Türkiye’de insanlarda
görülen en büyük nematod A.lumbricoides’tir. Görülme sıklıı
bölgelerimize göre % 7-80 oranında deiir(19). Yumurtaları
dı koullara ve dezenfektan maddelere karı oldukça
dirençlidir. A.lumbricoides’in ara konaı yoktur ve insanların
parazitidir. Bununla birlikte insandan insana dorudan
bulaamaz(5,17,19).
nsanlar aız yoluyla yiyecek veya topraktaki larva
gelimi A.lumbricoides yumurtalarını alarak infekte olur.
nce barsakta yumurtadan çıkan larva, barsak duvarından
geçerek, portal veya lenf yolu ile karacier, kalp ve akciere
3 gün içinde ulaır. Kılcal damarlardan geçip sa kalbe
geçemeyecek kadar büyüdüünden önü tıkanır ve barsaklara
ulaabilmek için akcier kılcal damarlarını yırtarak alveoler
bolua geçer. Larva bronlara doru yukarı hareket ederek
trakeaya ulaır ve tekrar yutulur. nce barsaklarda seksüel
açıdan aktif erikin ekle dönüür ve çiftleir. Yumurta
alındıktan yaklaık iki ay sonra erikin ekiller oluur. Yaklaık
bir yıl gibi bir süre içinde ölür ve kendiliinden atılır(12,17) .
Klinik, göç eden larva, barsakta yaayan erikin parazit
yükü ve etkilenen organa balı deiir. nfeksiyon genellikle
iyi tolere edilir ve asemptomatik geçirilir. Malnütrisyonlu
kiilerde protein, ya ve karbonhidrat emilimini etkiledikleri
için beslenme bozuklukları geliebilir. Balangıçtaki belirtiler
göç eden larvaya balıdır. Ascaris pnömonisi dispne, kuru
veya prodüktif öksürük, kaba raller, substernal arı, ate ve
geçici eozinofili gibi allerjik belirtilerle seyreder. Eozinofili
ile elik eden ve bir kaç haftada düzelen bu ekildeki geçici
pulmoner infiltrasyonlar Loeffler sendromu olarak bilinir. Bu
semptomlar infeksiyon etkeninin alınmasından 5-6 gün sonra
balar ve larvanın akcierden ayrılarak barsaklara göç etmesi
ile 1-2 hafta içinde kaybolur. Tekrarlanan infeksiyonlarda,
karacier ve akcierde eozinofilik infiltrasyon ve granülomlar
oluabilir. Erikinler karın arısına, çok sayıda olduklarında
barsak tıkanmasına yol açabilir. Erikinler bazen ate, anestezi,
alkol alımı veya dier nedenlerle, potansiyel olarak tehlikeli
bölgelere göç edebilir. Göç eden erikinler kusulabilir veya
burun, aız, anüs, göbek ve lakrimal kanaldan çıkabilir(5,12).
Çok sayıda yumurta ürettiklerinden dorudan dıkı
incelemesi tanı için genelde yeterli olur. Yumurta dıkı ile
atıldıında içinde henüz segmentasyon olumamı ve larva
gelimemitir. Döllenmi, döllenmemi ve dekortike olmu
yumurta olmak üzere üç tip yumurta dıkıda görülebilir. Tipik
olmayan döllenmemi yumurtalar dıkıda youn olmadıı
sürece tanı zor deildir(12,17).
Ascariasis hastalarının tedavisi, infeksiyonun iddeti ve
komplikasyonlara balı olarak deiiklikler gösterir.
Asemptomatik veya aır olmayan infeksiyonlarda en sık
mebendazol veya albendazol tercih edilir(1,5,8). Benzimidazol
Trichuriasis
Trichuris trichiura erikinleri kalın barsakta, özellikle
çekum ve proksimal kolonda yaar. Erikinleri 3-5 cm
uzunluundadır ve kamçı ekline benzetilir. Balıca infeksiyon
kaynaı paraziti taıyan insanlardır. çinde larva olumu
yumurtalarla kirlenmi besin, su veya topraın aız yoluyla
alınması ile infeksiyon oluur. Hafif infeksiyonlar çounlukla
asemptomatiktir. Sadece aır infeksiyonlarda klinik belirtiler
görülür(19,21).
nfeksiyonun en önemli belirtisi, dıkıda limon eklindeki
kahverengi kabuklu tipik yumurtalarının saptanmasıdır. Dıkıda
yumurta aratırılması youn infeksiyonlarda dorudan
yapılabilir. Ancak hafif infeksiyonlarda younlatırma
yöntemleri veya Kato-Katz yayma yöntemi kullanılmalıdır(12).
Trichuriaisis tedavisinde mebendazol ve albendazol en
güvenli ve en etkili ilaçlar olarak deerlendirilir. Bir gram
dıkıda 10,000 yumurtadan fazla olan aır infeksiyonlarda
doz iki katına çıkarılabilir veya tedavi iki-üç kez tekrarlanabilir
(1,13) . Albendazolün hafif infeksiyonlarda 3 gün, aır
infeksiyonlarda ise 5-7 kullanılması önerilir(1,8). Kullanılan
ilaçlar infeksiyon younluunu önemli ölçüde (% 99’a kadar)
azaltmasına karılık, tedavi edici etkileri kısa sürelidir ve
immatür ekillerine etkili deildir. Bu nedenle yeniden
infeksiyon olasılıı yüksektir ve 6 ay içinde tedavi öncesi
younlua tekrar ulaılabilir. Bunu önlemenin en etkili yolu
parazitolojik tedavi salanana kadar her ay tedavinin
tekrarlanmasıdır(13,18).
Çengelli solucan infeksiyonları
nsanlar için, yaam döngüleri hemen hemen aynı olan,
Ancylostoma duodenale ve Necator americanus olmak üzere
iki çengelli solucan türü önemlidir. Geçmite ülkemizde Dou
172
üç farklı yaam döngüsü olabilir. Yaam döngüsü dier barsak
nematodlarında olduu gibi toprak ve konaı kapsayabilir.
Bununla birlikte farklı olarak sadece toprakta veya sadece
konakta tüm evrim tamamlanabilir(2,10,19).
nsanlarda infeksiyon topraktaki filariform larvanın
deriden girmesiyle balar. Otoinfeksiyon veya sindirim yoluyla
da larvaların alınması mümkündür. Larva dolaım yolu ile
akcierlere ulaır. Burada alveol boluuna geçerek trakea,
farinks ve yutularak duodenuma gelir. Bu geliim çounlukla
iki hafta sürer ve dii yumurta üretmeye balar. Duodenum
mukozasına girerek yumurtalarını bırakır. Kısa süre içinde
yumurtadan çıkan rhabditoid larva, barsak lümenine geçer ve
dıkıyla atılır(2).
nfekte kiilerin çounluu asemptomatiktir. Hücresel
baııklık yanıtını etkileyen bir hastalık veya kortikosteroid
kullanımı parazitin kontrol edilemeyecek bir ekilde aırı
çoalmasına neden olarak massif hiperinfeksiyon sendromuna
yol açabilir. Larvalar iddetli bir enterokolit ardından kalp,
akcier, santral sinir sistemi gibi barsak dıı organlara yayılabilir
ve gidilen bu dokulara bakteriler de taınır. Tanınmadıı ve
tedavi edilmedii takdirde bu hastalarda ölüme neden olabilir.
Bu nedenle baııklık yanıtı baskılayacak ilaç kullanılan her
hastada önceden Strongyloides aratırılmalıdır(2,10,19).
Akut infeksiyondaki klinik belirtiler 1) deriden geçen
filariform larva, 2) larvanın akcier göçü ve 3) erikinlerin
barsakta yerlemesi ile ilikilidir. Derideki lezyonlar ani balar
ve 12-18 saatte kaybolur. Tekrarlayan infeksiyonlarda baıık
yanıt larvayı deride tutmaya çalıtıından, sadece deride göç
edebilir. Strongyloides’e balı kutanöz larva migrans, larva
currens olarak adlandırılır. Aır infeksiyonlarda öksürük, kısa
nefes alıp verme, ate ve geçici pulmoner infiltrasyonlar
(Loeffler sendromu), barsak mukozasında zedelenme oluabilir.
Mukuslu diyare, peptik ülser arısına benzer karın arıları,
lökositoz ve eozinofili (% 50-70) geliebilir. Otoinfeksiyon
nedeniyle kronik olgular 30 yıl bile devam edebilir. Günümüzde
II. Dünya Savaı sırasında infekte olmu askerlerde
saptanabilmektedir(7).
Kesin tanı dıkı veya duodenal sıvıda rhabditoid larvaların
görülmesi ile konur. Baermann konsantrasyon teknii ile
dıkıdaki larvaların görülme olasılıı artırılabilir. Dorudan
mikroskobik incelemelerde saptanamayan olgularda, özellikle
agar plak yöntemi olmak üzere, dıkı kültür yöntemleri
yararlıdır. Duyarlılıı ve özgüllüü % 95’ler civarında olan
serolojik yöntemler ile parazite karı olumu antikorlar
aratırılabilir(12,10).
Günümüzde strongyloidiasis tedavisinde ilk tercih
edilecek ilaç olarak ivermektin önerilir(1,10). vermektin günlük
200 mg/kg dozunda, bir veya iki gün kullanılır. vermektin
bulunamadıı takdirde (Türkiye’de henüz insanlarda
kullanılacak ticari preparatı yoktur) albendazol ikinci tercih
edilecek ilaçtır. Albendazol II. Dünya savaı sırasında esir
Karadeniz ve Dou Akdeniz bölgelerinde çengelli solucan
infeksiyonları görülmekle birlikte, günümüzde nadiren
rastlanılır. Erikin çengelli solucanlar yaklaık 1 cm uzunluunda
küçük, silindirik nematodlardır. Ortalama 5 yıl yaarlar ve
temel olarak ince barsakların üst kısımlarında yerleirler.
Mukozaya güçlü bukkal kapsülleri ile tutunurak kan
emerler(3,9,19).
Dıkıyla atılıp topraa karıan yumurtalarda bir günde
embriyon geliir. Toprak koulları uygun olduunda
rhabtidiform larva yumurtadan çıkar ve yaklaık iki hafta
içinde filariform larva ekline dönüür. nsanda infeksiyon
filariform larvanın deriden girmesiyle balar. Kan dolaımına
geçen larva, A.lumbricoides gibi akcierlere ve oradan da
trakeaya çıkarak yutulur. nce barsaklara ulaarak barsak
duvarına tutunur ve damarlardan kan emerek seksüel açıdan
aktif erikin ekle dönüür. Döngü 1-2 ayda tamamlanır(17).
nce barsaktaki erikinler karın arısı, diyare ve kilo
kaybına neden olabilir. Parazitlerin kan emmesine balı olarak
hasta kan kaybetmeye balar. Ancak emilen kandan çok daha
fazlası boa akıtılır. Parazit barsakta baka bir bölgeye
tutunduunda, daha önceki lezyondan kan kaybı devam eder.
A.duodenale’ye balı ortalama günlük kan kaybı
N.americanus’a göre 7-8 kat daha fazladır. Hasta kaybettii
kanı yerine koyamadıında hastalıın temel belirtisi olan
hipokrom mikrositer anemi geliir. Anemi iddetli olduunda
halsizlik, konjestif kalp yetmezlii ortaya çıkabilir. Çengelli
solucanlar çocuklarda mental, fiziksel ve seksüel retardasyona
neden olabilir(4,19).
Çengelli solucan hastalıklarının tedavisinde kan
düzeylerinin normale getirilmesi ve barsaktaki parazitlerin
atılması hedeflenir. Uygun bir diyet ve demir tedavisi genellikle
ilk hedef için yeterli olur(1). Kemoterapide en sık geni
spektrumlu benzimidazol türevlerinden albendazol veya
mebendazol kullanılır. Her iki ilaç tedavide eit oranlarda ilk
tercih olarak deerlendirilir. Levamizol veya pirantel pamoat
tedavide seçilebilecek dier ilaçlardır(1,17).
Çengelli solucan infeksiyonlarında deneyimler kalıcı
baııklık yanıtının gelimediini göstermekte ve hastalar
tedaviden sonra yeniden infekte olabilmektedir. Bu nedenle,
endemik bölgelerde insanlarda parazit younluunun
azaltılabilmesi için yılda iki veya üç kez benzimidazol tedavisi
gerekebilir(4,17,21). Ekonomik olarak gelime salanamadıı
takdirde çengelli solucan infeksiyonlarının, kontrol altına
alınmı olsa bile, yeniden önem kazanabilecei göz önünde
bulundurulmalıdır.
Strongyloidiasis
Strongyloides stercoralis özellikle baııklıı baskılanmı
hastalarda, otoinfeksiyon ile aırı derecede çoalarak ölüme
neden olabilecek bir parazittir. Bu en küçük barsak
nematodunun dorudan, dolaylı ve otoinfeksiyon olmak üzere
173
20 gün süreyle verilir(12).
Trichostrongyliasis
Trichostrongylus cinsi içindeki türler tüm dünyada
yaygındır ve otçul memelilerin intestinal sistemlerinde
parazitlenir. Çengelli solucan infeksiyonlarında kullanılan
ilaçlar bu hastalıın tedavisinde de etkilidir(12).
dümü ingiliz askerlerinin tedavisinde % 75 oranında etkili
bulunmu, tedaviye yanıt vermeyenlerin çounluu da ikinci
kez tedavi verildiinde tedavi edilebilmitir(7).
Strongylodiasiste eradikasyonun kanıtlanması güç
olduundan genellikle tedavi tekrarlanır. Tedavide baarısızlık
ile karılaıldıında genel yaklaım aynı ilacın tekrarlanması,
baarısızlıın devam etmesi durumunda dier ilaçların
kullanılması eklindedir. Tedavinin etkinliinin deerlendirilmesinde dıkı incelemeleri duyarlı olmadıından yardımcı
olmayabilir. Ancak Strongyloides’e karı gelimi antikor
titrelerinin izlenmesi yararlı olabilir(2,10).
NTESTNAL SESTOD HASTALIKLARI
eritler olarak da bilinen bu gruptaki parazitlerden Taenia
saginata, Hymenolepis nana, Hymenolepis diminuta ve
Türkiye’de insanlarda rastlanılmayan Taenia solium ve
Diphyllobothrium latum olmak üzere 5 tür insanlardaki
infeksiyonların önemli bir bölümünü oluturur(9,19).
Trichinellosis
Genelde domuz etinin tüketildii yerlerde görülen
hastalık, Trichinella türlerine balı nematodlar tarafından
oluturulur. Barsak ve dokularda yerleen bu nematodların
serbest yaam biçimi yoktur. Erikinler, kısa süreli olmakla
birlikte, et yiyen hayvanların duodenal ve jejunal mukozasında
yaar. Türkiye’de yaban domuzlarında bulunur ve yaban
domuzu yiyen insanlarda saptanabilir. 2004 yılında zmir’de
çi köfteciden kaynaklanan bir salgında çok sayıda insan
infekte olmutur(20).
Dokularda oluan hastalıın iddeti, ince barsaklardaki
larva douran erikinlerin sayısı ile doru orantılıdır(16). Bu
nedenle sindirim sistemindeki erikinlerin uzaklatırılması ve
konaın kaslarına larval invazyonun durdurulması önem taır.
Hastalarda akut dönem süresince bir kaç hafta erikin parazitler
bulunabilir. Bu dönemde mebendazol, erikinlerde günde 3 kez
200-400 mg, üç gün ve kalan 10 günde günde 3 kez 400 mg
dozlarında oral yoldan kullanılabilir(16,20). Albendazolün ise
20 mg/kg/gün dozunda, 2 hafta süreyle günde 3-4 doz eklinde
uygulanması gerektii, iddetli infeksiyonlarda 5 gün sonra
tedavinin tekrarlanabilecei bildirilmektedir(16). Benzimidazoller
ile birlikte kullanılması önerilen steroidler, erikin larvaların
barsaktan atılmasını önleyerek larva yükünün artmasına neden
olabilecei için asla tek balarına uygulanmamalıdır(16).
Taenia saginata taeniasis
Çi et tüketiminin yaygın olduu yerlerde sık görülen
T.saginata zorunlu insan parazitidir, erikinleri baka bir
canlıda görülmez. Kesin konaı insan, ara konaı bata sıır
olmak üzere otçul hayvanlardır. 1000-2000 arasında halka
içerebilen parazit, 10 metre uzunluuna ulaabilir. Rostellar
çıkıntısı ve çengelleri olmadıından silahsız tenya olarak da
bilinir. nfekte bir insanda parazitin olgunlamı son gebe
halkası strobiliadan koparak ayrılır ve kendi aktif hareketi ile
veya dıkılama sırasında anüsten çıkar. Aktif hareketle anüsten
çıktıı için, halk arasında “abdest bozan” olarak da bilinir.
Halkalarında yumurtlama delii yoktur. Topraa ulaan halka
parçalanarak yumurtalar etrafa saçılır(3,21).
Yumurta, sıır veya dier otçul hayvanlar tarafından
alındıında, içinden çıkan hareketli embriyo barsaklara penetre
olur ve dolaıma geçerek kaslara yerleir. Burada büyüyerek
içi sıvı dolu bir vezikül oluturur. Bu larvaya Cysticercus
bovis adı verilir ve 3-4 ay içinde 1 cm büyüklüüne ulaarak
insan için infektif hale gelir. nsanlarda infeksiyon, çi veya
iyi piirilmemi Cysticercus bovis bulunan etlerin yenilmesiyle
balar. Sindirimden sonra ince barsakta sistiserkusun skoleksi
dıarı doru evagine olur ve barsak mukozasına tutunur. kiüç ay içinde gebe halkalar dıarıya atılmaya balanır.
Kendiliinden nadiren iyileir. nsandaki ömrü 35 yıl
olabilir(19,21).
Olguların çou semptomsuzdur. Genellikle dıkıda veya
iç çamaırlarda hareketli halkanın görülmesi ile infeksiyon
farkedilir. Bazı hastalarda bulantı, diyare ve kilo kaybı
görülebilir. Özellikle halka düüren hastalarda sinirlilik artar.
Nadiren apendiks, safra kanalı veya pankreas kanalını tıkar.
Geni spektrumlu ve oldukça etkili bir ilaç olan
praziquantel T.saginata infeksiyonunda ilk tercih edilecek
ilaç olmakla birlikte, ucuz ve kolay ulaılabilir olduundan
niklozamid daha sık kullanılır. Tedavide oldukça etkili olan
bu iki ilacın kullanımı kolaydır ve yan etkileri hemen hemen
Anisakiasis
Anisakidae ailesindeki çeitli cinslerin ara larval
formlarının insanlarda oluturduu bir hastalıktır. Bu cinsteki
nematodlar normalde deniz memelilerini infekte eder. Larvalar
insanlarda mide veya barsak duvarında yerleerek abselere
neden olur. En etkili tedavi yöntemi endoskopi ile midede
yerlemi parazitlerin uzaklatırılmasıdır(12).
Capillariasis
Capillaria philipinensis tarafından oluturulan intestinal
hastalık genelde uzak douda görülür. Bu zoonotik nematodun
insanlardaki infeksiyonları, tedavi edilmedii takdirde, ölümlere
yol açabilen aır diyare ve malabsorbsiyonlara neden olabilir.
Tedavisinde günde 2 kez 200 mg mebendazol veya albendazol,
174
haftada olgunlaır. Atılan gebe halkaları barsaklarda parçalanır
ve içindeki yumurtalar dıkıya geçer. Yumurtalar dıkıyla
atıldıı sırada dorudan infektiftir(9,12).
Klinik bulgular ve patolojik deiiklikler parazit sayısına
balıdır. Az sayıda olduklarında genellikle semptom görülmez.
Özellikle otoinfeksiyon ve hiperinfeksiyon olursa anoreksi,
kusma ve diyare gibi yakınmalar geliir.
Tanı dıkıda altı çengelli ve polar filamentli tipik yumurtaların
görülmesiyle konur. Dıkı incelemeleri tekrarlandıında veya
yüzdürme yöntemleri kullanıldıında, yumurtaların görülme
olasılıı artabilir. Yüksek eozinofili görülebilir.
Hymenolepiasis tedavisinde niklozamid veya prazikuantel
oldukça etkilidir. T.saginata ve D.latum infeksiyonlarında
genellikle tek bir parazit ve yaam döngüsü için ara konak
gereklidir. H.nana infeksiyonlarında ise çok sayıda parazit
bulunur ve ara konak olmadan barsaklarda tüm döngü
tamamlanabilir. Bu nedenle barsaklarda hem larval hem de
erikin formları aynı zamanda bulunabilir. Niklozamid genelde
erikinlere etkili olduundan, H.nana infeksiyonlarının tedavisi
tüm evrelerin erikin olabilecei döneme kadar uzatılır(1,19,21).
yoktur. Niklozamid erikinlerde birer saat arayla iki eit doza
bölünerek 2 g (4x500 mg tablet) dozunda verildiinde % 90
etkilidir. Hamilelerde kullanımı kontrendike olmamakla birlikte,
ilk trimesterde kontrol edilemeyen kusmalar olmadıı sürece
önerilmez(1,15).
Baarılı tedavi sonrası skoleks düer. Tedavinin deerlendirilmesi, genellikle parazitlerin sindirimi sonrası skoleks
yapısının bozulması ve görülmesinin güç olması nedeniyle
zordur. Ancak tedaviden 1-3 ay sonra, hasta yeni bir halka
düürmedii veya yumurtaları saptanamadıı takdirde tedavinin
baarılı olduu kabul edilebilir(12,19).
Taenia solium taeniasis
Domuz eridi olarak da bilinen T.solium genelde domuz
etinin yenildii ülkelerde görülür. T.saginata’dan daha küçüktür.
Uzunluu üç metreyi geçmez. Yaam döngüsü T.saginata’ya
benzer. Ancak ara konaın domuz ve Cysticercus cellulosa
olarak adlandırılan larval dönemin insanda da bulunabilmesi
ile ayrılır. nsan tek kesin konak olmakla birlikte, ara konak
da olabilir. Erikinleri ince barsaklarda yaar(12,19).
Otoinfeksiyon ile sistiserkosis riski bulunması nedeniyle
hastalarda tanı konur konmaz tedavi balanmalıdır. T.solium’a
balı intestinal infeksiyonların tedavisi, Taenia saginata
taeniasisde olduu gibidir(1,15).
TREMATOD HASTALIKLARI
Trematodlar insanda barsak, safra yolları, karacier,
akcier veya damarlarda parazitlenebilir. Trematodların
dokularda oluturdukları infeksiyonlar sestod ve nematod
infeksiyonlarına göre daha ciddi olabilir. Bütün trematodlar
salyangozda aseksüel çoalır. Bu nedenle corafik daılımları,
ara konakları salyangozlara balı olarak deiir (Tablo 2)(3,19).
Hymenolepiasis
nsanda parazitlenebilen en küçük erit olan Hymenolepis
nana (cüce tenya) tarafından oluturulan bir hastalıktır. 1.54 cm uzunluundaki parazit, eni boyundan uzun yaklaık 200
segment içerir. leumda yerleir ve ancak 4-6 hafta yaar.
nsanda ara konaa zorunlu gereksinim göstermeyen, insandaninsana bulaabilen tek sestodtur. Bu nedenle tüm Dünya'da
en yaygın görülen erit olarak deerlendirilir. Tropikal
iklimlerde daha yaygındır ve özellikle çocuklarda sık görülür.
H.nana ayrıca, çeitli arthropodları da ara konak olarak
kullanabilir. Yumurtalar konaından ayrılmadan, barsakta
açılarak sistiserkoid larva ve daha sonra erikin ekline
dönüerek hiperinfeksiyonlar geliebilir. Çocuklarda
otoreinfeksiyon sık görülür(9,12,21).
Primer olarak sıçan ve fareleri infekte eden ve daha uzun
olan bir dier tür H.dimunuta nadiren insanlarda da hastalıa
neden olabilir. Yaam döngüsü H.nana’ya benzer ancak infektif
sistiserkoid evreye gelebilmesi için ara konak zorunludur. Bu
nedenle insandan-insana bulaım olmaz. nsanlar genellikle
unlu yiyecekler içinde bulunabilen un kurtlarını tesadüfen
yiyerek infekte olur(9,12).
nfeksiyon genellikle, insan dıkısıyla atılan yumurtaların
sindirim yoluyla alınmasıyla balar. Mide veya ince barsakta
yumurtadan çıkan onkosfer villüslere penetre olur ve dokuda
sistiserkoid ekline dönüür. 4-5 gün içinde tekrar barsak
boluuna dönerek mukozaya tutunur. Erikinler bir kaç
Tablo 2: nsanlar için önemli trematodların yerleim yerleri ve corafik
daılımları(3,19).
Yerleim
Bulunduu yerler
Metacercarialar
Karacier Fasciola hepatica
Dicrocoelium dentriticum
Opisthorchis spp.
Clonorchis sinensis
Parazit
Yaygın
Yaygın
Uzak Dou
Uzak Dou
Su bitkileri
Karınca
Balık
Balık
Kan
Schistosoma spp.
Afrika, Orta Dou, Asya Yok
Barsak
Fasciolopsis buski
Heterophyes heterophyes
Metagonimus yokogawai
Gastrodiscoides hominis
Echinostoma spp.
Uzak Dou
Uzak, Yakın Dou
Uzak Dou, Balkanlar
Güneybatı Asya
Uzak Dou
Su bitkileri
Balık
Balık
Bitkiler?
Salyangoz
Akcier
Paragonimus westermani
Uzak Dou
Yengeç
Erikin trematodlar omurgalılarda bulunur ve büyüklükleri
bir kaç mm’den bir kaç cm’ye kadar deiebilir. Yaam
döngüleri karmaık olmakla birlikte genelde birbirlerine benzer.
Tümü bir veya daha fazla ara konaa gereksinim duyar.
Türkiye’de insanlarda karacierde yerleen Fasciola
hepatica’ya balı infeksiyonlar saptanmaktadır. Hayvanlarda
175
Parasitology 2000;121(Suppl):S39-50.
sık görülen Dicrocoelium dentriticum’a ise insanlarda nadiren
rastlanılır(11).
Schistosomiasis için insanlarda Schistosoma haematobium,
Schictosoma japonicum ve Schistosoma mansoni olmak üzere,
üç tür önemlidir. Tüm dünyada 200-300 milyon kiinin infekte
olduu tahmin edilir. Türkiye’de Salık Bakanlıına
S.haematobium’lu olgu bildirilmekle birlikte, kanıtlanmı
yerli olgu yoktur(3,14,19). Zorunlu intravasküler parazitlerdir.
Her üç türün yaam döngüsü birbirine benzer, ancak corafik
daılımları oldukça farklıdır. S.haematobium’un en önemli
odaı Nil vadisidir. Karacierde geliimini tamalayan S.
haematobium, portal dolaımdan alt mezenterik vene geçer.
Hemoroidal pleksustan sistemik venöz dolaıma katılarak,
mesane veya dier pelvik organların venöz damarlarına ulaır.
Mesane duvarında biriken dikenli yumurtalar, mukozayı rüptüre
ederek mesane boluuna dökülür ve idrarla atılır. S.japonicum
sadece Uzak Dou’da (Çin, Japonya, Filipinler) görülür. Portal
dolaımdan üst mezenterik vene geçerek, ince barsak ve asendan
kolonun venöz damarlarına ulaır. Yumurtaları dıkıyla atılır.
S.mansoni tıpkı S.haematobium gibi portal dolaımdan, alt
mezenterik vene geçer ve buradan desendan kolon ve rektumun
venöz damarlarına yerleir. Dikeni yanda olan yumurtaları
genellikle dıkı ile (nadiren idrarla) atılır(14,19,21). Günümüzde
insanlarda infeksiyon oluturan tüm Schistosoma türlerinin
tedavisinde prazikuantel tercih edilir. Oral yoldan kullanılan
bu ilaç erikinlerin uzaklatırılmasında veya sayılarının
azaltılmasında oldukça etkilidir(1,14). Tedavi infeksiyonun erken
dönemlerinde balanmı ise oluan hasarlar düzelebilir. Ancak
ilerlemi olgularda gelimi olan patolojik deiiklikler geri
dönüümsüzdür(12,14).
5.
Crompton DW: Ascaris and ascariasis, Adv Parasitol 2001;48:285-375.
6.
Georgiev VS: Chemotherapy of enterobiasis (oxyuriasis), Expert Opin
Pharmacother 2001;2(2):267-75.
7.
Gill GV, Welch E, Bailey JW, Bell DR, Beeching NJ: Chronic Strongyloides
stercoralis infection in former British Far East prisoners of war, Q J
Med 2004;97(12):789-95.
8.
Horton J: Albendazole: a review of anthelmintic efficacy and safety
in humans, Parasitology 2000;121(Suppl): S113-32.
9.
Jong E: Intestinal parasites, Prim Care 2002;29(4):857-77.
10.
Keiser PB, Nutman TB: Strongyloides stercoralis in the immunocompromised
11.
Korkmaz M, Ok UZ: nsanlarda fasciolosis, “Tınar R, Korkmaz M
population, Clin Microbiol Rev 2004;17(1):208-17.
(eds):Fasciolosis” kitabında s.265-82, Türkiye Parazitoloji Dernei,
Yayın No.18, zmir (2003).
12.
Muller R: Worms and Human Disease, 2.baskı, CABI Publishing,
Wallingford (2002).
13.
Nagalingam I, Lam LE, Robinson MJ, Dissanaike AS: Mebendazole
in treatment of severe Trichuris trichiura infection in Malaysian children,
Am J Trop Med Hyg 1976;25(4):568-72.
14.
Olds GR, Dasarathy S: Schistosomiasis, Curr Treat Options Infect Dis
15.
Perera DR, Western KA, Schultz MG: Niclosamide treatment of cestrodiasis.
2000; 2(1):88-99
Clinical trial in the United States, Am J Trop Med Hyg 1970;19(4):6102.
16.
Pozio E, Gomez Morales MA, Dupuoy Camet J: Clinical aspects, diagnosis
and treatment of trichinellosis, Expert Rev Anti-Infect Ther 2003;1(3):
471-82.
17.
Sarinas PS, Chitkara RK: Ascariasis and hookworm, Semin Respir Infect
1997;12(2):130-7.
18.
Sirivichayakul C, Pojjaroen-Anant C, Wisetsing P, Praevanit R, Chanthavanich
P, Limkittikul K: The effectiveness of 3, 5 or 7 days of albendazole
for the treatment of Trichuris trichiura infection, Ann Trop Med Parasitol
KAYNAKLAR
2003;97(8):847-53.
1.
19.
Anonymous: Drugs for parasitic infections. The Medical Letter, August
zmir (2005).
2004;1-12 (www.medicalletter.org)
2.
3.
4.
Tünger A, Çavuolu C, Korkmaz M: Mikrobiyoloji, Asya Tıp Yayıncılık,
20.
Concha R: Intestinal strongyloidiasis: Recognition, management, and
Ülker T: Trichinellosis serolojik tanısında ELISA yöntemi ile ekskretuvar/
determinants of outcome, J Clin Gastroenterol 2005;39(3):203-11.
sekretuvar, sentetik tyvelose antijenleri ve ticari kit karılatırılması,
Crompton DW: How much human helminthiasis is there in the world?
Uzmanlık tezi, Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi, Parazitoloji Anabilim
J Parasitol 1999;85(3):397-403.
Dalı, zmir (2005).
21.
Crompton DW: The public health importance of hookworm disease,
176
Wakelin D: Helminths, Curr Opin Infect Dis 2000;13(5):465-9.
Download