Rusya`nın Rolü

advertisement
Fatima Mirzaliyeva
Rusya’nın Rolü
TEMMUZ 2016
ANALİZ 12
Uluslararası
Güvenlİk-Rusya
Türkiye’nin
PKK Sorunu ve
Analiz 12
Giriş 01
Uluslararası Güvenlik-Rusya
Temmuz 2016
Rusya-PKK İlişkilerinin 03
Tarihsel Arka Planı
Türkiye’nin PKK Sorunu ve
Rusya’nın Rolü
©İNSAMER 2016
Bu yayının bütün hakları
İNSAMER İnsani ve Sosyal
Araştırmalar Merkezi’ne aittir.
İNSAMER’in izni olmaksızın
yayının metni herhangi
bir formda yayımlanamaz,
kopyalanamaz, çoğaltılamaz
ve dağıtımı yapılamaz. Kaynak
gösterilerek alıntı yapılabilir.
Hazırlayan:
Fatima Mirzaliyeva
Genel Yayın Yönetmeni:
Dr. Ahmet Emin Dağ
Editör:
Ümmühan Özkan
PKK’nın Rusya’daki 06
Faaliyetleri
Türkiye-Rusya 08
İlişkilerinde Kritik
Dönem
İÇİNDEKİLER
İlişkilerde Kırılma 09
Noktası ve PKK’nın
Yeniden Ön Plana
Çıkması
Sonuç 12
Sonnotlar 13
Kaynakça 14
Web Editörü:
Mervenur Lüleci Karadere
Karagümrük Mh. Kaleboyu Cd. Muhtar Muhittin Sk. No. 6 PK. 34091 Fatih/İ stanbul-TÜRKİ YE
www.insamer.com info@insamer.com
Türkiye’nin PKK Sorunu ve Rusya’nın Rolü
ANALİZ 12
ULUSLARARASI GÜVENLİK - RUSYA
Giriş
Örgüt, Abdullah Öcalan ve bir grup
sempatizan tarafından 27 Kasım
1978’de Diyarbakır’ın Lice ilçesinde
yapılan bir toplantıda Kürdistan İşçi
01
Partisi (Partiya Karkaren Kürdistan/
kaçmayı başarmıştır. PKK’nın ama-
için Ortadoğu ve Avrupa’da başka
başlanmıştır. PKK, bir yandan Suriye
PKK) ismiyle kurulmuştur. Oluşum
cı “Kuruluş Manifestosu”nda ifade
imkânların arayışına girmiştir. O
denetimindeki Lübnan toprakların-
evresini 1980’li yıllar boyunca ta-
edildiği gibi, Marksist-Leninist ilke-
dönemde ikiye bölünmüş durum-
da askerî eğitim yaparken, diğer yan-
mamlayan PKK, 1990’lı yıllardan iti-
ler doğrultusunda Türkiye’de yaşa-
da olan Lübnan topraklarının bir
dan da aynı ülkede militanları bulu-
baren etkili bir militan grup haline
yan Kürtlerin katılımı ile “Bağımsız
bölümü Arap Barış Gücü adı altın-
nan başka örgütlerle tanışma ve or-
gelmiştir. PKK’nın eylemleri ve te-
Birleşik Kürdistan”ın kurulması ola-
da Suriye’nin denetiminde bulunu-
tak çalışmalar yapma imkânı bul-
rör taktikleri Türkiye’nin güneydo-
rak belirlenmiştir. PKK, 1979 yılın-
yordu. Burada altını çizerek söyle-
muştur. Örneğin o dönemlerde bir
ğu bölgesinde binlerce asker ve sivi-
dan itibaren bir yandan militarist
mek gerekir ki, parçalanmış ve top-
ara Filistin’in Hawatme Grubu ola-
lin ölümüne neden olmuştur.1
örgütlenmeye ve taraftar bulmaya
rakları resmî hükümetçe denetle-
rak bilinen Filistin Demokratik Halk
Örgüt başlangıçta eylemlerini
odaklanmış, bir yandan da ulusla-
nemeyen Lübnan toprakları, kaçak-
Kurtuluş Cephesi’yle PKK arasındaki
Kürt toprak ağalarına karşı yönelt-
rarası bağlantılarını pekiştirmiştir.
çılıktan terörizme her türlü yasa
yakınlaşma bunun önemli bir göster-
miş, Marksist sol bir hareket olarak
O dönemde yeterli donanıma ve dış
dışı faaliyetin yürütülmesinde çok
gesidir. Hatta kimi kaynaklara göre
tasarlanmış, kendisini hakları elin-
desteğe sahip olmayan örgüt, ulus-
sayıda örgüt tarafından kullanılan
bu dönemde PKK en büyük para yar-
den alınmış olan insanların savunu-
lararası arenada ciddi şekilde des-
bir yer haline gelmişti. Bu neden-
dımını Hawatme Grubu’ndan almış-
cusu olarak lanse etmeye çalışmıştır.2
tek kazanmak ve tanınmak için yurt
le Lübnan, örgütün askerî eğitim-
tır. 12 Eylül 1980 darbesinden son-
1980 yılında yaşanan askerî darbe-
dışı faaliyetlerine ağırlık vermeye
leri için çok stratejik bir bölge ol-
ra Türkiye’den kaçmaya başlayan
den sonra, örgütün çok sayıda üyesi
başlamıştır.
muştur. 1979 yılının sonundan itiba-
PKK militanları, Suriye üzerinden
hapse atılsa da Öcalan ve parti üye-
Öcalan’ın Şam’da karargâhını kur-
ren, PKK militanlarının Lübnan’ın
Beyrut’a gelerek Bekaa Vadisi’ne geç-
lerinin bir kısmı Suriye ve Lübnan’a
masından sonra örgüt, kadroları
Bekaa Vadisi’ne yerleştirilmesine
miştir. Bu darbe sürecinden sonra
02
Türkiye’nin PKK Sorunu ve Rusya’nın Rolü
ANALİZ 12
Öcalan, Sovyetler Birliği’nden (SSCB)
Suriyeli Kürtler arasında da faali-
ile savaşlarda, bazı Kürt aşiretler
bazı isyanlarda da aktif sayılacak bir
temsilcilerle de temas kurmaya baş-
yetlerini arttırma fırsatı bulmuştur.
Çarlık Rusya’sı ile müttefik olmuş-
siyaset izlemiştir. Bu dönemki tez-
lamıştır. SSCB ile ilişkilerin kurul-
Bu faaliyetler Şam’ın kontrolünde
tur. Rus yazar Basil Nikitine “Kürtler”
lere göre, Osmanlı’nın parçalanma-
masında Kuzey Irak’taki Kürdistan
ve genellikle Türkiye karşıtlığı üze-
isimli kitabında yer alan “Rusya’nın
sı, Rusya’nın sıcak denizlere inmesi,
Yurtseverler Birliği (KYB) Başkanı
rine inşa edilirken, Suriye’nin ara-
Kürdoloji Alanındaki Rolü” başlık-
ancak bölgede kurulacak bir “Kürt
Celal Talabani’nin de yardımları ol-
cılığında örgütün SSCB ile ilişkileri
lı makalesinde, Rusya’da özel olarak
Devleti” ile mümkün olabilecektir.6
muştur. 1980’li yıllar boyunca PKK
de geliştirilmiştir.
3
Rusya - PKK İlişkilerinin Tarihsel
Arka Planı
Doğu Bilimi Kürdoloji incelemeleri
Çarlık Rusya’sı döneminde Kürtler
yapılmasının, bu tür ilişkilerin ku-
ve Ruslar arasında varolan ilişkiler,
rulması için en elverişli zemini sağ-
1920’lerden itibaren SSCB zamanın-
ladığını söyler. Bu dönem, Kürtlerle
dan günümüze kadar sürmüştür. Bu
ilgili belgeler, özellikle başkent St.
ilgi, Soğuk Savaş döneminde sadece
Petersburg’da toplanmıştır. Hatta
Iraklı Kürtlerle sınırlı kalsa da SSCB
Ekaterina döneminde, onun isteğiy-
1980’lerden itibaren artık PKK mese-
le akademi üyesi Pallas tarafından ha-
lesinde etkili bir aktör olmaya başla-
nuda genel olarak başarılı olunama-
zırlanan ve bütün dilleri içeren karşı-
mıştır. SSCB, Barzan aşiret reisi olan
ve Ruslar arasındaki ilişkilerin tarihi-
mıştır. Çünkü Kürt aşiretlerin tama-
laştırmalı sözlük içinde Kürtçe sözlük
Molla Mustafa Barzani’nin 1959’dan
nin bir parçası olarak görmekte fay-
mına yakını savaşlarda Osmanlı’nın
de vardır ve bu kitap, bu konuda ya-
itibaren ABD’ye yönelmesinden sonra
da vardır. Kürtlerle Ruslar arasında-
yanında yer almaya devam etmiştir.
yınlanmış ilk bilimsel eser sayılmak-
Celal Talabani’yi desteklemeye başla-
ki ilk temas 19. asırda Osmanlı Devleti
Rusya’nın daha Osmanlı dönemin-
tadır. Rusya, bu politik amaçlı kül-
mıştı.7 1991’de SSCB dağıldıktan sonra
ile yaptıkları savaşlara dayanmakta-
den itibaren Kürtlere yönelik bu il-
türel faaliyetler yanında, bölgedeki
dahi Kürt sorunu, Türkiye ve Rusya
dır. 1806, 1828-29 tarihli Osmanlı-Rus
gisinin jeopolitik nedenleri arasın-
muharebelerinde, Ruslar Kürtlere
da aslında Kürtlerle
PKK ile Rusya arasındaki ilişkilerin
girişimler dahi olmuş, ancak bu ko-
tarihsel sürecini genel olarak Kürtler
muhtelif vaatlerde bulunarak Kürt
fazla bağlantısı olma-
aşiretlerle ilişki kurmanın yolları-
yan, Boğazlar ve sıcak
nı aramıştır. 1853-56 Kırım Savaşı
denizlere ulaşabilme
ile birlikte Rusların Kürtlere olan
idealinin olduğunu
ilgisi de artmaya başlamıştır. Ancak
belirtmek gerekir.4
Kürt toplumunun yapısı gereği, bir
03
ULUSLARARASI GÜVENLİK - RUSYA
Kürtlerle olan so-
dış unsur olarak buradaki aşiretler
mut ilişkilerin baş-
arasına sızmaları uzun zaman almış-
langıcı, 19. yüzyılda
tır. Ruslar, 1877-78 Osmanlı Rus Savaşı
Rus Çarlığı sınırları-
zamanında, Osmanlı’yı kendi toprak-
nın Kafkasların gü-
larında meşgul edip gücünü zayıf-
neyine, Azerbaycan
latma siyasetinin bir gereği olan gi-
ve Ermenistan’a ka-
rişimlerine aralıksız devam etmiş-
dar ulaştığı döne-
tir. Hatta Çarlık Rusya’sı tarafından
me dayandırılabilir.5
bazı aşiret reislerine maddi çıkarlar
Çarlık
döneminde
teklif edilerek Osmanlı’nın oluştur-
(özellikle Ekaterina
duğu Hamidiye alaylarına rakip ola-
II zamanında) güney
rak Osmanlı’ya karşı bazı Kürt aşiret-
sınırlarının korun-
lerin kullanılması yönünde birtakım
masında ve Osmanlı
04
Türkiye’nin PKK Sorunu ve Rusya’nın Rolü
ULUSLARARASI GÜVENLİK - RUSYA
ilişkilerinde önemli bir yer tutmaya
çalışmaları Rusya’nın iddialarına da-
edilmesinden önce, Azerbaycan ken-
aksine Boğazlar, Rusya’nın siyasi ta-
devam etmiştir.
yanak olmuştur. Türkiye, Çeçen soru-
di petrolünü 1996 yılında Moskova ile
rihinde halen daha ebedi bir mesele
Ortadoğu bölgesindeki genel güç
nu nedeniyle Rusya tarafından sert
imzalanan Bakü-Novorossiysk boru
olarak görülmektedir. Rusya Doğu
boşluğu ve kaos nedeniyle PKK gücü-
bir dille eleştirilirken Rusya’nın Kürt
hattıyla naklediyordu. Ancak zaman
Bilimleri
Akademisi’nde
görev-
nün zirveye çıktığı dönem 1991-1993
sorununa yaklaşımı da Türkiye ka-
geçtikçe petrolün dünya pazarına
li Ortadoğu uzmanlarından Nodar
yılları arasıdır. 1993 yılından itiba-
muoyunda Rusya’ya karşı tepkile-
ulaştırılması için alternatif çözüm yol-
Mosaki’ye göre Rusya, Boğazlar me-
ren Rusya, PKK’nın ülkesinde faaliyet
re yol açmıştır. Gerilen ilişkileri ya-
ları aranmaya başlandı. 1998 yılında
selesinde Türkiye’ye karşı Kürt ko-
göstermesine izin vermiştir. Rusya’yı
tıştırma adına 1995 Ağustos’unda
Azerbaycan, Gürcistan, Türkiye ara-
zunu kullanabilir, zira Rusya’nın je-
buna teşvik eden sebeplerden ilki,
Rusya’nın Ankara’daki Büyükelçisi
sında BTC boru hattının inşa edilmesi-
opolitik çıkarları için Boğazlar haya-
ideolojik bir sempatiye dayanan ve
Andrey Çernişov, Rusya’nın Kürt so-
ne dair anlaşma imzalandı.11 Rusya’nın
ti önem taşımaktadır.13
PKK’nın kuruluş manifestosunda da
rununu Türkiye’nin iç işi olarak gör-
bu anlaşmanın dışında kalması ise
ifade edilen Marksist-Leninist ideolo-
düğünü ve her iki ülkenin birbirini
birtakım sorunlara yol açtı. Boru hat-
jidir. Hem PKK’nın hem de Rusya’nın
anlaması gerektiğini söylemiş ancak
tı meselesinde Türkiye ile Rusya ara-
aynı ideolojiden beslenmesi, SSCB dö-
bu konu iki ülke ilişkilerinde sıcaklı-
sındaki anlaşmazlıklar, BTC boru hat-
neminden itibaren Rusları ve PKK’yı
ğını hep korumuştur.9
birbirine yakınlaştıran en önemli motivasyon olmuştur.8
PKK-Rusya yakınlaşmasının o döne-
05
ANALİZ 12
tının inşa edilmesine karşın Rusya’nın
Rusya’yı Türkiye’ye karşı PKK’ya
PKK’yı devreye sokmasını gündeme
yakınlaştıran bir diğer sebep, böl-
getirdi.12 Hatta 1998 yılında Abdullah
gesel jeopolitik rekabetlerle ilgili-
Öcalan, Rus gazetecileri davet ettiği
me ilişkin en dikkat çeken sebeplerin-
dir. Türkiye’nin giderek Orta Asya
bir görüşmede, Hazar petrollerini
den bir diğeri ise Çeçenistan meselesi-
ve Kafkasya’da güçlenmesinden ra-
Türkiye üzerinden Avrupa’ya ulaş-
dir. Çeçenistan sorunu çerçevesinde
hatsız olan Rusya, bu durumun
tırmak için inşa edilmekte olan BTC
Türkiye’nin Çeçenleri desteklediğine
önünü almaya çalışmaktadır. Orta
boru hattına saldırı düzenlemeleri
dair Rusya’nın iddialarının pratikte-
Asya ve Kafkasya, jeopolitik ve je-
için örgüt elemanlarına emir verdi-
ki yansıması, PKK desteği olarak orta-
ostratejik açıdan hem Rusya hem de
ğini dahi açıkladı.
ya çıkmıştır. Rusya’ya göre Çeçen ve
Türkiye için çok önemlidir. Bu neden-
Yukarıdaki unsurlarla ilişkili baş-
Kürt sorunu aynı nitelikte olduğun-
le Türkiye’de mevcut olan Kürt mese-
ka bir sebep ise, Rusya’nın yüzler-
dan, Türkiye’nin Çeçenlere desteğini
lesi, Orta Asya’daki ekonomik ve siya-
ce yıldır kızıl elma haline getirdiği
engellemenin yolu, PKK’yı koz olarak
si rekabette Moskova’nın eline önem-
“Boğazlar Meselesi”dir. Zannedilenin
kullanmaktı. Resmî olarak Türkiye
li bir koz vermektedir. Tarih boyun-
her zaman Çeçen sorununa ihtiyatla
ca çok önemli bir bölge olan Kafkasya
yaklaşmış, Rusya’nın toprak bütünlü-
ve Orta Asya’da Türkiye’nin etkisi-
ğünün korunması ve sınırlarının bo-
nin artmasını kendisi için tehlikeli
PKK’nın Rusya’daki Faaliyetleri
zulmaması gerektiğini söylemişse de
bulan Rusya, bu ülkelerin kendisiy-
PKK’nın Rusya’daki faaliyetlerin-
Moskova yönetimi bu ifadeleri dikka-
le olan yakın ilişkilerini kaybetmek
de Duma Jeopolitika Komitesi ve
lında ise Moskova’da “Mala Kurda”
te almamıştır. Çeçenistan’da yaşanan
istememektedir. 10
Vladimir Jirnovski liderliğinde-
(Kürt Evi) açılmış ve “Kürdistan
konferans düzenlenmiştir.14 1994 yı-
savaş, Türkiye’de faaliyet gösteren
Hazar petrol boru hattı meselesi
ki Liberal Demokrat Parti önem-
Tarihi” başlıklı bir konferans düzen-
Kuzey Kafkasya diasporası için has-
de Türk-Rus ilişkilerinin en önem-
li rol oynamaktadır. 1989-90 yıllar-
lenmiştir.15 1995 yılına gelindiğinde
sasiyet taşıdığından, Türkiye’nin dev-
li düğüm noktalarından biri olarak
da Moskova’da Kürt Kültür Merkezi
Rusya-PKK ilişkileri daha ileri götü-
let düzeyinde Çeçenleri desteklediği-
PKK faktörünün devreye girmesinde
kurulmuş, ardından 1990 yılında
rülerek PKK tarafından Yaroslav’da
ne dair kanıt bulunmasa da ülkede fa-
etkili olmuştur. Bilindiği gibi, Bakü-
yine Moskova’da “Sovyet Kürtleri,
Solneçnıy Kampı kurulmuştur.16
aliyet gösteren Kafkas diasporasının
Tiflis-Ceyhan (BTC) boru hattının inşa
Tarihleri ve Bugünleri” adıyla bir
Bütün bu gelişmeler, doğal olarak
06
Türkiye’nin PKK Sorunu ve Rusya’nın Rolü
ANALİZ 12
Türkiye ile Rusya arasındaki ilişkile-
Duma’nın “Kürdistan Sorunları
rin ciddi şekilde gerilmesine neden
Çalışma Grubu” kurulması kararı
olmuştur. 1995’te iki ülke arasında
alarak PKK’ya verilen desteği ya-
hem içişleri bakanlıkları hem de is-
sallaştırmasından anlaşılmaktadır.
Toplantıda Moskova’da
Kürt radyosunun açılmasına dair bir bildiri kabul edilmiş ve böylelikle “Medya’nın Sesi” adlı
bir Kürt radyosu yayına başlamıştır. İkinci
bildiri, Türkiye’nin geniş bir coğrafyaya yayılmasının önlenmesi
için, ülkede iç istikrarı
bozarak dış politika ile
ilgilenmesine engel olmayı amaçlıyordu. 1997
yılında ise Jeolopolitik
Komitesi’nin girişimi ile
Rus Parlamentosu’nda
Kürtler ve Rusya’nın
Kürt politikası konusunda bir toplantı yapılmıştır. Bu toplantıda
tihbarat servisi başkanlıkları çerçe-
“Kürt ve Rus Halklarının İş Birliği
vesinde yapılan görüşmelerde Rus
Konusunda Perspektifler” baş-
yetkililer Türkiye’nin Çeçenistan’ı
destekleme politikasından vazgeç-
Türkiye-Rusya İlişkilerinde
Kritik Dönem
1997
Rusya
Türkiye de Çeçenlere yardım etmeye-
Başbakanı Viktor Çernomirdin’in
yılında
dönemin
cektir. İmzalanan deklarasyonla taraf-
Ankara’yı ziyaret etmesi ile Kürt
lar arasında bir süre anlaşma sağlan-
sorunu iki ülke arasında ciddi an-
sa da 2002 Kasım ayında Moskova’nın
lamda müzakere edilmiştir. Hatta
Dubrovka semtindeki “Nort-Ost” ti-
Çernomirdin,
sırasın-
yatrosuna düzenlenen terör saldırı-
da, Yaroslav’da kurulan Solneçnıy
sıyla ilişkiler yeniden kritik bir sü-
Kampı’nın kapatılacağını açıklamış-
rece girmiştir. Rusya, düzenlenen te-
ziyareti
tır. Bütün bunlardan sonra, 1997 yı-
rör saldırısından Türkiye’de faaliyet
lının Aralık ayında “Mavi Akım” an-
gösteren Çeçen vakıf ve derneklerini
laşmasının imzalanması ile ilişki-
sorumlu tutarak onların kapatılma-
lerde ticaret faktörü ön plana çık-
sını ve faaliyetlerinin yasaklanma-
mış ve PKK meselesinden dolayı iki
sını istemiştir. Terör saldırısından
ülke arasında uzun süredir devam
sonra Vladimir Putin’in Türkiye’ye
eden gerginlik azalmıştır. Ancak
yapacağı resmî ziyaret iptal edile-
18
1998’de Öcalan’ın Suriye’den çıkarı-
rek Rusya’nın Ankara Büyükelçisi
larak Rusya’ya gelmesi ile ilişkiler-
Lebedev tarafından Türkiye’ye resmî
de yeniden gerilim yaşanmıştır. 4
nota verilmiştir. Bu notada Rusya,
Kasım’da Öcalan Duma’ya mektup
Ankara’dan Türkiye’de bulunan
yazarak resmî olarak kendisine po-
Çeçen vakıf ve derneklerini kapat-
litik sığınma hakkı verilmesini ta-
masını bir kez daha talep etmiştir. 15
lep etmiştir. Duma’da bu müracaat-
Aralık 2004’te ise Türkiye tarafı karşı
la ilgili yapılan oylamada 298 evet
bir hamle ile Rusya’dan PKK’nın terör
lıklı bir bildiri sunularak toplan-
oyu çıkmasına rağmen teklif, döne-
örgütü olarak tanınmasını istemiş an-
tıda Rus hükümetinin Türkiye’ye
min Devlet Başkanı Boris Yeltsin ta-
cak Rusya, PKK’nın Rusya sınırların-
mesi halinde, PKK’nın Rusya’daki
silah satışının engellenmesi ve
rafından geri çevrilmiştir. Öcalan’a
da illegal bir şey yapmamasını gerek-
etkinliklerine son verileceğini be-
Kürtlerle ilişkilerin geliştirilme-
politik sığınma hakkı verilmiş olsay-
çe göstererek bu talebi reddetmiştir.20
lirterek Türkiye’den Çeçenistan’a
si konusunda kararlar alınmıştır.17
dı, muhtemelen iki ülke arasındaki
Rusya, Türkiye’nin bütün ısrarlarına
savaşmaya giden gönüllülerin en-
Aynı yıl ekim ayında Duma’ya bağ-
ticari ve ekonomik ilişkiler bozulup
rağmen 2007’de yayımladığı terör ör-
gellenmesini, Çeçenistan’a silah ka-
lı Jeopolitik Komitesi’nin çabası sa-
yeniden askerî riskler ortaya çıkabi-
gütü listesinde PKK’ya yine yer ver-
çırılmaması için önlemlerin artırıl-
yesinde PKDW’nin genel kurul top-
lirdi.19 1999 Kasım ayında Başbakan
memiştir. Bununla birlikte 1990’lı yıl-
masını istemişlerdir. Görüşmelerin
lantısı, parlamento merkez bina-
Bülent Ecevit Moskova’ya resmî bir zi-
ların sonundan itibaren iş birliğinin
çok olumlu geçmediği, 1996’da Duma
sında yapılmıştır. Ayrıca Vladimir
yarette bulunmuş ve 5 Kasım’da terö-
özellikle ekonomik boyutta gelişme-
Jeopolitik Komisyonu tarafından
Jirinovski tarafından sunulan “Kürt
rizme karşı mücadele için Türk-Rus
si nedeniyle Rusya’nın PKK’ya destek
“Kürt Sorununun Çözüm Yolları” adlı
toplantının düzenlenmesinden ve
07
ULUSLARARASI GÜVENLİK - RUSYA
Sorunu Raporu” da Duma’da kabul
Deklarasyonu imzalanmıştır. Bu dek-
konusunda isteksizliği görülmüş ve
edilmiştir.
larasyona göre, Rusya Türkiye’ye kar-
iki ülke ilişkilerini zora sokan prob-
şı PKK’yı koz olarak kullanmayacak,
lemlerden kaçınılmıştır. 21
08
Türkiye’nin PKK Sorunu ve Rusya’nın Rolü
ANALİZ 12
ULUSLARARASI GÜVENLİK - RUSYA
İlişkilerde Kırılma Noktası ve PKK’nın
Yeniden Ön Plana Çıkması
09
2000 yılından itibaren, özellikle
devam eden Türkiye ve Rusya ara-
2005-2015 yılları arasında, Türkiye
sındaki rekabetin bir sonucu ola-
ile Rusya arasındaki ticaret hacmi-
rak patlak vermiştir. Uçak krizinden
nin artması, tarafların karşılıklı eko-
sonra iki ülkenin medyasına yansı-
nomik çıkarlara dayalı iş birliğini
yan Rusya Devlet Başkanı Vladimir
geliştirmesi sonucunda PKK’nın
Putin’in açıklamaları, ilişkileri ne-
Rusya’daki faaliyetleri azalmaya baş-
redeyse durma noktasına getirmiş-
lamış ve Rusya için stratejik ortak-
tir. 2015 yılına kadar ilişkiler stra-
lık ön plana geçmiştir. Ancak Rus si-
tejik iş birliği çerçevesinde gelişse
lah şirketleri tarafından PKK’ya ya-
de uçak krizi ile birlikte Rusya’nın
pılan silah satışları, İran’ın Cevan ga-
PKK ile olan ilişkisi Rus medyasında
zetesinde çıkan bir haberde belge-
yeniden açıkça gündeme getirilme-
lerle açıklanmıştır. 22 Nitekim, her
ye başlanmıştır. Aslında, Rusya’nın
iki ülkenin Suriye’de uyguladıkları
PKK ve onun Suriye’deki kolu olan
politikalarından dolayı zaman za-
PYD ile ilişkisi hep var olsa da yaşa-
man aralarındaki gerginlik artsa da
nan gerilimden sonra Rusya’nın PKK
iki taraf da son döneme kadar iliş-
ve PYD’ye desteğini bu kadar açık
kilerini çıkmaza sokacak hamleler-
bir şekilde göstermesi, Rusya’nın
den kaçınmıştır. En son Rusya’nın
Türkiye ile gerilim noktalarında her
Suriye’ye müdahale etmesi ile bir-
zaman PKK’yı kullandığını bir kere
likte, gerginlik en yüksek seviye-
daha ortaya koymuştur. Rus jetinin
ye ulaşmıştır. Rusya Suriye’ye mü-
düşürülmesinden sonra medyada
dahale etmesini, DAEŞ’e karşı ope-
PKK, Kürtlerin haklarını koruyan
rasyon yapma gerekçesiyle açık-
ve onların özgürlüğü için mücadele
lamıştır. Ancak Rusya’nın bu mü-
eden bir örgüt olarak tanıtılmış ve
dahalesi, Suriye’deki muhalif güç-
Türkiye aleyhine “Rusya Kürt kar-
lere ve Türkiye sınırındaki Bayır-
tını kullanmaya kadirdir”, “Rusya
Bucak Türkmenlerine yönelik ol-
Türkiye’yi zayıf noktasından vura-
muştur. 24 Kasım 2015’te Rus uça-
bilir” şeklindeki gazete manşetleri
ğının Türkiye’nin sınırlarını ihlal
sık sık kullanılmaya başlanmıştır.
etmesi sonucunda Türk jetleri tara-
23 Aralık 2015’te HDP eş başka-
fından vurularak düşürülmesi, son
nı Selahaddin Demirtaş ile Rusya
on yılda iş birliği çerçevesinde geli-
Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov ara-
şen münasebetlerde ciddi bir krize
sında yapılan görüşmeden son-
yol açmıştır. Aslında Rus uçağının
ra, birçok uluslararası ilişkiler uz-
düşürülmesi ile ortaya çıkan kriz,
manının ortak görüşü, Türkiye-
uzun zamandır Suriye üzerinden
Rusya ilişkilerinin yakın zamanda
düzelmeyeceğini yönünde olmuştur.
normal bir politikadır. Dışişleri
Rus basın mensuplarından Camila
Bakanı Sergey Lavrov’un Demirtaş
Koçayan’ın yazdıklarına göre, gö-
ile görüşmesi, Rusya’nın Kürtlere
rüşmede Selahaddin Demirtaş ile
karşı olan ilgisini açık şekilde gös-
Lavrov arasında Suriye meselesi mü-
termesinin ötesinde, Türkiye ile iliş-
zakere edilmiştir. Demirtaş bu görüş-
kilerin bozulmasından sonra PKK
mede Rus uçağının Türkiye tarafın-
ile Rusya arasında ilişki kurulması,
dan vurulmasına dair birtakım eleş-
sadece uluslararası ilişkiler uzman-
tirilerde de bulunmuştur. Koçayan’a
ları tarafından değil, aynı zamanda
göre, PKK kartı Rusya için güçlü bir
Rus parlamentosu tarafından da sa-
silahtır ve Rusya’nın Ortadoğu poli-
vunulan bir husustur.24 Rusya’nın
tikasında yaşanacak siyasi krizler-
Vzglyad gazetesinin direktörü, aynı
de PKK, en iyi stratejik ortaktır.
23
zamanda Ortadoğu ve Kafkaslar
Rus uçağının vurulmasından son-
Araştırmaları Merkezi’nde çalı-
ra Rusya Dışişleri Bakanlığı’nda,
şan diğer bir Türkiye uzmanı olan
Suriye Kürtlerinin resmî temsilci-
Stanislav Tarasov’a göre Rus jetinin
liğinin Rusya’da açılması konusu
düşürülmesinden önce, yani taraf-
dahi konuşulmuştur.
lar arasındaki ilişkilerin iyi oldu-
Moskova Üniversitesi İktisadi
ğu dönemde, Moskova, PKK ile iliş-
Bilimler ve Uluslararası İlişkiler
kilerin gelişmesinin önüne bariyer
Bölümü’nde çalışan Türkiye uzman-
koymuştu, ancak şimdi durum değiş-
larından Viktor Nadein Raeviskiye’e
miştir. Tarasov’a göre, Rusya Devlet
göre, şu an herkes muhaliflerle iliş-
Başkanı Vladimir Putin Moskova’nın
ki kurmaya çalışmaktadır ve bu çok
bundan sonra her yolu deneyeceğini
10
Türkiye’nin PKK Sorunu ve Rusya’nın Rolü
ANALİZ 12
üzerinden bölgedeki etkinliğini ar-
ULUSLARARASI GÜVENLİK - RUSYA
ve PYD’yi terör örgütü olarak tanı-
tırmaya çalışmaktadır. Türkiye’nin
maması da Türk-Rus ilişkilerinin ya-
PKK’yı ve onun Suriye’deki uzantı-
kın bir zamanda düzelmeyeceğini ve
sı olan PYD’yi terör örgütü olarak
gerginliğin bir süre daha devam ede-
görmesi, Rusya’nın ise aksine PKK
ceğini göstermektedir.
Sonuç
2000’li yıllardan itibaren stratejik iş
birliği niteliğinde gelişen Rus-Türk
Kafkaslarda uzun süredir devam eden
ilişkilerinde zaman zaman siyasi
Türk-Rus rekabetinin Suriye krizi ile
meselelerden dolayı bazı gerginlik-
yüksek gerilim noktasına ulaşması-
ler yaşanmıştır; ancak her iki ülke
nın neticesi olmuştur ve Rusya bun-
de bu dönemlerde aralarındaki tica-
dan sonra Türkiye’ye karşı PKK’yı bir
ri-ekonomik ilişkileri hep daha ön
koz olarak kullanacağını açık şekilde
planda tutmuştur. Uzun bir geçmi-
dile getirmiştir. Ancak Türkiye’nin
şi olan Türkiye ve Rusya arasındaki
atmış olduğu yumuşama adımı son-
münasebetleri etkileyen en önemli
rasında bu politikanın şimdilik rafa
faktörlerden biri olan PKK sorunu-
kaldırıldığını söyleyebiliriz. 2000 yı-
nun son yıllarda daha fazla ön pla-
lından itibaren Türk-Rus ilişkilerin-
na çıktığı görülmektedir. SSCB dö-
deki artan karşılıklı bağımlılık üze-
neminde PKK ile kurulan ilişkiler,
rine gelen bu yumuşama göz önüne
alındığında PKK-Rusya ilişkilerinin
ve Türkiye için hassas olan bütün ko-
PKK için destek bölge olabilir. Eğer
Sovyetlerin dağılması sonrası (1991)
nuları fırsat olarak göz önünde bu-
Suriye’de özerk Kürdistan kurulursa
PKK’nın Rusya’daki faaliyetlerini ar-
kötü bir döneme girdiğini söylemek
lunduracağını ilan etmiştir. Putin
PKK, Türkiye’deki Kürtlerin bağım-
tırması ile gelişmiştir. 1990’lı yıllarda
mümkündür.
tarafından söylenilen, “Mı znayem
sızlıkları için daha kolay mücadele
Çto nado delat!” (Biz ne yapmamız ge-
verebilir ve Moskova bu tür geliş-
rektiğini çok iyi biliyoruz!) ifadesi, Rus
melerin gerçekleşmesi ihtimalinde
medyasında en çok konuşulan konu-
ortaya çıkacak sonuçların Türkiye
lardan biri olmuştur. Putin’e göre şu
için tehlikeli olduğunu çok iyi bil-
an Türkiye’nin elinde Rusya’ya za-
mektedir. Ayrıca böyle bir şeyin
rar verecek hiçbir şey yoktur, ancak
gerçekleşmesi durumunda, PKK ve
Kürt kartı Türkiye için çok tehlikeli-
onun Suriye’deki kolu PYD arasın-
dir ve Rusya tarafından Türkiye’ye
da da doğrudan bir köprü kurula-
karşı koz olarak kullanılabilir.26
caktır. Rusya, PYD’nin Suriye’deki
25
11
aslında Ortadoğu’da, Orta Asya’da ve
27
Rusya’nın uluslararası ilişki-
barış görüşmelerine katılmasını is-
ler uzmanlarının söylediklerine
temekle ve Türkiye ile arasında ya-
göre, Suriye’nin kuzeyinde özerk
şanan gerginlikten sonra PYD’ye 5
Kürdistan bölgesinin ortaya çıkması,
ton silah yardımı yapmakla,28 PYD
Türkiye ile yaşanan Çeçen sorunundan ve Rusya’nın SSCB
döneminde egemenliği altında olan bölgelerde Türkiye’nin
güçlenme politikalarından dolayı, Rusya için PKK unsuru
bir daha ön plana çıkmıştır.
Rusya’nın Türkiye ile yaşadığı krizlerde PKK’yı bir koz olarak görmesi ve zaman zaman
bunu Türkiye’ye karşı kullanması, Rusya’nın yürüttüğü politikanın en bilinen tarafıdır.
Rus
jetinin
düşürül-
mesi ile yaşanan gerilim
12
Türkiye’nin PKK Sorunu ve Rusya’nın Rolü
Sonnotlar
1.
2.
3.
4.
M. Sadi Bilgiç, Dünden Bugüne Kürt Sorunu ve PKK, Bilgesam Yayınları, 2015, s. 18.
Ballı, Rafet, (1993), Kürt Dosyası, Cem Yayınevi.
Graham E. Fuller, Henri J. Barkey, Türkiye’nin Kürt Meselesi, İstanbul: Profil Yayıncılık,
2015, s. 46.
Bilgiç, Mehmet Sadi, Dünden Bugüne Kürt Sorunu ve PKK, Bilge Adamlar Stratejik
Erol Kurubaş, Kürt Sorununun Uluslararası Boyutu ve Türkiye, Ankara: Nobel Yayın
Dağıtım, C. 2, 2004, s. 98.
Fatih Ünal, “Rusların Kürt Aşiretlerini Osmanlı Devleti’ne Karşı Kullanma Çabaları”,
Karadeniz Araştırmaları, C. 5, S. 17, Bahar 2008, s. 133-135.
Araştırmalar Merkezi.
Birand, Mehmet Ali, (1992), Apo ve PKK, İstanbul: Milliyet Yayınları.
Bogdanov, Yuriy, “Rossiya Sposobna Dobavit Turçii Problem s Kurdami”, Vzglyad Delovaya
Gazeta, 21.12.2015.
Burkay, Kemal, (1992), Geçmişten Bugüne Kürtler ve Kürdistan, Deng Yayınları, s. 470.
Kemal Burkay, Geçmişten Bugüne Kürtler ve Kürdistan, Deng Yayınları, 1992, s. 470.
6.
Nazmi Çora, Kürt Sorununun Geleceği, Matris Yayınları, 2004, s. 70-71.
Çay, Haluk, (1996), Her Yönüyle Kürt Dosyası, Ankara: İlgi Yayınları.
7.
Haluk Çay, Her Yönüyle Kürt Dosyası, Ankara: İlgi Yayınları, 1996, s. 383.
Çora, Nazmi, (2004), Kürt Sorununun Geleceği, Matris Yayınları.
İra Salamanova (Redaktor razdela world press), “Rossiya nashla bolevuyu toçku
Turçii”, Stratfor, 24.12.2015.
Dozon, Olive, “Putin v samom vıgodnom polojenii”, Ctobı Razigrat Kurduskuyu Kartu,
9.
10.
11.
12.
Fatih Özbay, Oleg A.Kolobov, Aleksandr A. Kornilov, Çağdaş Türk Rus İlişkileri, Tasam
Yayınları, 2006, s. 229.
Erol Kurubaş, Kürt Sorununun Uluslararası Boyutu ve Türkiye, Ankara: Nobel Yayın
Dağıtım, C. 2, 2004, s. 273.
http://www.azerbaijans.com/content_1030_tr.html
N. Z. Mosaki, Kurdistan i Kurdiskiy vopros v politike Zapada i Rossii, Institute Blijneqo
Vostoka, Moskva 2011, s. 204.
13.
Mosaki, s. 203.
14.
Rafet Ballı, Kürt Dosyası, Cem Yayınevi, 1993, s. 58.
15.
Utku Özer, Türk-Rus İlişkileri Üzerine Makaleler, Doğu Kitabevi, 2012, s. 136.
16.
Özbay, Kolobov, Kornilov, s. 230.
17.
Kurubaş, s. 275.
18.
http://www.gazprom.ru/about/production/projects/pipelines/blue-stream/
19.
20.
Smirnov Aleksandr, Sıceva Valeriya, “Moskva Vıdala Abdullu Odjalana”, Gazeta
Seqodnya, 14.11.1998.
Mosaki, s. 199-201.
Rossiya Seqodnya, 04.04.2016.
Fuller, Graham E., Henri J. Barkey (2015), Türkiye’nin Kürt Meselesi, çev. Hasan Kaya,
İstanbul: Profil Yayıncılık.
http://www.gazprom.ru/about/production/projects/pipelines/blue-stream (15.04.2016).
Koçayan, Djamilya, “Kurdiskiy faktor v formüle ‘Rossiya i Turçiya’ ”, Novostnoy Front,
12.02.2016.
Kurubaş, Erol, (2004), Kürt Sorununun Uluslararası Boyutu ve Türkiye, Ankara: Nobel
Yayın Dağıtım.
Mosaki, Nadar, (2011), Kurdistan i Kurdiskiy Vopros v politike Zapada i Rossii, Institute
Blijneqo Vostoka, Moskva.
Özbay, Fatih, Oleg A. Kolobov, Aleksandr A. Kornilov, (2006), Çağdaş Türk-Rus İlişkileri/
Sorunlar ve İşbirliği Alanları, Tasam Yayınları.
Özdağ, Ümit, (2012), Küçük Ortadoğu ve Suriye, Kripto Yayınları.
Özer, Utku, (2012), Türk Rus İlişkileri Üzerine Makaleler, Doğu Kitabevi.
Rezçikov, Andrey, “Rossiya mojet vliyat na Turçiyu çerez Kurdiskiy vopros”, Vzglyad
Delovaya Gazeta, 14.10.2015.
Rıbin, Aleksandr, Aleksandr Braterskiy, “Rossiya primet glavnogo kurda Turçii”,
21.
Özer, s. 140.
22.
Salih Yılmaz, Rusya Neden Suriye’de? Ankara: Yazar Yayınları, 2016, s. 174.
Gazeta.ru, 21.12.2015.
Djamilya Koçayan, “Kurdiskiy faktor v formüle ‘Rossiya i Turçiya’ ”, Novostnoy Front,
12.02.2016.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
Aleksandr Rıbin, Aleksandr Braterskiy, “Rossiya primet glavnogo kurda Turçii”,
Gazeta.ru, 21.12.2015.
Yuriy Bogdanov, “Rossiya Sposobna Dobavit Turçii Problem s Kurdami”, Vzglyad
Delovaya Gazeta, 21.12.2015.
Olive Dozon, “Putin v samom vıgodnom polojenii”, Ctobı Razigrat Kurduskuyu Kartu,
Rossiya Seqodnya, 04.04.2016.
Salamanova, “Rossiya nashla bolevuyu toçku Turçii”.
“Rusya’dan PYD’ye 5 ton silah yardımı”, Sabah, 2.12.2015.
ULUSLARARASI GÜVENLİK - RUSYA
Kaynakça
5.
8.
13
ANALİZ 12
Salamanova, İra, (Redaktor razdela world press), “Rossiya nashla bolevuyu toçku Turçii”,
Stratfor, 24.12.2015.
Smirnov, Aleksandr, Valeriya Sıceva, “Moskva Vıdala Abdullu Odjalana”, Gazeta Seqodnya,
14.11.1998.
Svistunova İ. A, “K voprosu o probleme RPK”, Institut Blijneqo Vostoka, 12.05.2009.
Töreli, Türkmen, (2002), PKK Terör Örgütü, Süleyman Demirel Üniversitesi, Doktora
Tezi, Isparta.
Ünal, Fatih, (2008), “Rusların Kürt Aşiretlerini Osmanlı Devleti’ne Karşı Kullanma
Çabaları”, Karadeniz Araştırmaları, Bahar Yayınları, C. 5, S. 17.
Yılmaz, Salih, (2016), Rusya Neden Suriye’de?, Ankara: Yazar Yayınları.
14
Türkiye’nin PKK
Sorunu ve
Rusya’nın
Rolü
Nuhun Gemisi
Sayfa Tasarım: Fatih Hacıoğlu
Baskı: Pelikan Basım Maltepe Mh. Gümüşsuyu Cd.
Odin İş Merkezi No. 28/1 Topkapı-İSTANBUL
Türkiye’nin PKK sorunu, gelmiş olduğu aşama itibarıyla sadece ülkenin
iç politikasında değil dış politikasında da büyük bir alanı işgal etmektedir. Başta Avrupa Birliği ile ilişkiler
ve Ortadoğu’daki gelişmeler olmak
üzere birçok alanda etkisi hissedilen PKK meselesi, son dönemlerde
Rusya’nın çeşitli girişimleri sebebiyle bu ülkeyle olan ilişkilerin de önemli bir konusu olmuştur. Rusya’nın
PKK meselesinde nasıl bir role sahip olduğu ve bununla bağlantılı olarak Rusya ile PKK arasındaki ilişkilerin tarihsel süreci, aynı zamanda Rusya’yı Kürt meselesiyle bu kadar ilgilenmeye teşvik eden nedenler,
24 Kasım 2015 uçak krizinden sonra
Türkiye ile Rusya arasındaki ekonomik ağırlıklı ilişkilerin bozulması, iki
ülke arasında gerginliğin ortaya çıkması ile Rus politikasında Kürt kartının yeniden masaya sürülmesi gibi
konular, Türk-Rus ilişkilerinin dışa
yansıyan önemli sorun alanlarıdır.
www.insamer.com info@insamer.com
Download