teae - bakış

advertisement
Sayı: 10
Nüsha:3
2008
KÜRESEL ISINMANIN TARIM ve GIDA
SEKTÖRÜNE ETKİLERİ
Şevket KALANLAR, TEAE
T.E.A.E - BAKIŞ
TARIMSAL EKONOMİ ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ
1.Giriş
İklim değişikliğinin tarım ve özellikle de gıda sektörüne
etkileri ile ilgili tartışmalar son yıllarda oldukça
yoğunlaşmıştır. Son zamanlarda denizaşırı üretilen gıdalar
iklim değişikliği tartışmalarında en önemli hedef haline
gelmiştir. Birçok ülke ve kuruluş; küresel ısınmanın
başlıca sorumlusu olarak gösterilen ve sera etkisine yol
açan gazların salınımının azaltılması için çalışmalar
yapmaktadır. Küresel ısınmanın azaltılmasında bireyin önemli bir yeri yeri vardır.
Son yıllarda bireylerin ve hane halkının yıl içerisinde toplam CO2 salınımının
ölçülmesi ve azaltılması yönünde çalışmalar yapılmaktadır. Bu çalışmalar içerisinde
gıda tüketiminden kaynaklanan seragazı miktarının azaltılması yönünde toplum ve
tüketiciler bilinçlendirilmeye çalışılmaktadır (1). Bu amaçla; her bireyin ulaşım ve
enerji tüketimi açısından doğrudan veya kullandığı ürünlerin üretimi açısından
dolaylı olarak sorumlu olduğu CO2 salınımı çeşitli uluslarası kuruluşlarca
hesaplanmaktadır. Bu nedenle “karbon ayakizi” denilen CO2 salınımı hesaplanması
gelecekte bir tarife dışı engel olarak karşımıza çıkabilecektir. AB’de bu amaçla;
gıda üretimin her aşamasının çevreye olan etkileri incelenmekte, ürünlerin
“Yaşamsal Döngü Analizi” ile çevreye olan etki değerlendirilmektedir. Ayrıca gıda
ürünlerinin etiketlerinde gıda ürününün çevreye zarar vermediği konusunda etiketler
hazırlanmaktadır. Örneğin; Alman Birliği (BNN), ürünlerin emisyonsuz olduğunu
garanti eden “İklim Değişikliğini Durdurun” etiketi hazırlamıştır. Fransız çevre
politikasına göre 2010 yılı sonuna kadar tüketici ürünlerinin zorunlu karbon ya da
çevre etiketlenmesi istenmektedir (2).
Tarım ürünlerinin küresel ısınmadan etkilenmesi beklenmektedir. Bu etkinin
azaltılması için çeşitli çalışmalar yapılmış ve gıda üretiminden tüketimine kadar
olan aşamaların, küresel ısınmaya katkıları incelenmiştir. Gıdaların sera gazı
oluşumuna en çok sera gazı emisyonu kattığı aşamalarını ise nakliye ve soğutma
olduğu ortaya çıkmıştır. AB bu aşamaların azaltılması ve gıda yolunun kısaltılması
için çeşitli faaliyetleri ön plana çıkarmaktadır. Bu sebeple denziaşırı ürünlerin
tüketilmesinin azaltılması hedeflenmektedir (2).
Küresel ısınma ve iklim değişikliği olgusunun tarım sektörü üzerine etkilerinin gün
geçtikçe daha da belirginleşmesi beklenmektedir (3). Küresel sıcaklıklardaki
ISSN 1303-8346
artışlara bağlı olarak, su kaynaklarının hacminde ve kalitesinde azalma, kuraklık ve
sele maruz kalan tarım ve mera bölgelerinde azalma, iklim kuşaklarının yer
değiştirmesi ve yüksek sıcaklıklara bağlı salgın hastalıkların ve zararlıların artması
gibi, dünya ölçeğinde ekolojik sistemleri ve insan yaşamını doğrudan etkileyecek
önemli değişikliklerin olabileceği beklenmektedir (4). Türkiye ise iklim
değişikliğinden; su kaynaklarının zayıflaması, orman yangınları, kuraklık, erozyon
ve çölleşme gibi yönlerden etkilenebilecektir (5).
1
TEAE-BAKIŞ
Küresel Isınmanın Tarım Ve Gıda Sektörüne Etkileri
2.Küresel Isınmanın Tarıma Etkileri
Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli (IPCC)
çalışmalarındaki iklim modelleri öngörülere göre;
sürekli ısınan bir dünyada yağış miktarının artması
beklenmektedir (9). Ayrıca IPCC önümüzdeki 100
yıl içinde yüzey sıcaklıklarında küresel ortalama
olarak 1.4 ile 5.8 C° arasında artış olacağını
öngörmektedir (4).
IPCC modelleri öngörülerinden Türkiye için
hazırlanan senaryolarından, atmosferdeki CO2
gazı birikiminin artması ile beklenen en kötümser
senaryoya göre, 2080’li yıllara kadar Türkiye
üzerindeki yıllık ortalama sıcaklıklarda (19611990 normaliyle karşılaştırıldığında) yaklaşık 34°C artış olacaktır, en iyimser senaryoya göre ise
yaklaşık 1-2 °C artış olacaktır (6).
IPCC tarafından Türkiye’nin gelecekteki yağış
durumu için hazırlanan senaryoya göre ise, en
kötümser senaryoda, 2080’li yıllara kadar Türkiye
üzerindeki yıllık ortalama yağışlarda yaklaşık 0
ile –1 mm/gün azalma, en iyimser senaryoya
göre ise yıllık ortalama yağışlarda yaklaşık 0 ile –
0.5 mm/gün azalma beklenmektedir (4).
Önemli akarsu havzalarındaki akım değişiklikleri,
yine söz konusu panel verilerine göre
değerlendirilmiştir.
IPCC’nin
bu
konuda
hazırlamış olduğu en kötü senaryoya göre;
Türkiye akarsularının yıllık akımlarında yaklaşık
% 20-50 azalma, en iyimser senarya göre ise
akımlarda yaklaşık % 0-15 azalma olacağı tahmin
edilmektedir (6).
Tarımsal
ürün
üretimindeki
değişikliklere
baktığımızda ; IPCC’nin en kötü senaryosuna göre
(salınımların devam etmesi ve artması halinde)
2080’li yıllara kadar Türkiye’nin tarımsal ürün
üretiminde yaklaşık % 0 ile –2.5 arasında bir
azalma olacaktır. Türkiye’nin CO2 birikimlerini
durduracağı ve azaltacağı varsayımına dayanan
iyimser senaryoya göre ise 2080’li yıllara kadar
Türkiye’nin tarımsal ürün üretiminde yaklaşık %
0-2.5 arasında bir artış beklenmektedir (4).
Küresel
ısınmanın
ülkemizde
meydana
getireceği etkilerine bakacak olursak; kuraklık
etkileri üç gruba ayrılabilir. 1) Ekonomik
2) Çevresel 3) Sosyal’dir.
1) Ekonomik Etkileri
a) Üründe kayıp
b) Böcek istilâsı
c) Bitki hastalıkları
d) Ürün kalitesinde düşüklük
e) Hayvancılıkta kayıp
f) Otlakların verimliliğinin azalması
g) Hayvanlar için su ve besin temin
edilememesi
h) Orman ürünlerinde kayıplar
i) Orman yangınları
j) Orman alanlarının verimliliğinin azalması
k) Su ürünlerinde kayıp
l) Ulusal büyümede kayıp, ekonomik gelişmede
gecikme
m) Yiyecek üretiminde düşüş, yiyecek
stoklarında azalma
n) Finanssal kaynak bulmada zorluk kredi riski
o) Yeni ve ilâve su kaynaklarının
geliştirilmesindeki pahalılık
p) Çiftçi gelirlerinde kayıplar
r) Turizmde kayıplar
s) Enerji üretiminde azalma
t) Tarımsal üretimin doğrudan bağlı olduğu
endüstriler de kayıplar
u) Üretimdeki düşüşe bağlı işsizlik
v) Hükûmetlerin vergi gelirlerinde kayıplar
2) Çevresel Etkiler
a) Toprakta ki su ve rüzgâr erozyonu
b) Bitki alanlarının zarara uğraması
c) Su kalitesinin bozulması
d) Hayvan kalitesindeki bozulmalar
e) Hayvanların doğal yaşam alanlarının
daralması
3) Sosyal Etkileri
a) Sosyal huzursuzluk
b) Göç olaylarında artış
c) Yoksullukta artış
d) Yiyecek kıtlığı dır (7).
Yapılan başka bir çalışmaya göre ise iklim değişikliğinin bir etkisi olarak gelecekte, Türkiye
buğday fiyatında %6,3’lük bir azalma, ekim alanında %0,04’lük bir daralma ve üretim
miktarında da %8,18’lik bir azalma olacağı öngörülmektedir. Arpa fiyatında ise %7,1’lik, ekim
2
Küresel Isınmanın Tarım Ve Gıda Sektörüne Etkileri
TEAE-BAKIŞ
alanında ise %5,17’lik bir artış beklenirken üretimde %2,24’lük bir daralma olacağı
öngörülmektedir. Mısır fiyatında; %12,6’lık bir artış, ekim alanında %5,45’lik bir artış ve
üretim miktarında da %9,11’lik bir azalma öngörülürken, ayçiçeği fiyatında ise %0,1’lik artış
ekim alanında %9,41’lik bir azalış ve üretimde ise %12,89’lük bir daralma iklim değişikliği
kaynaklı olarak öngörülmektedir (8).
3. Gıda Üretimi ve Küresel Isınma
Gıda üretiminden doğan CO2 Emisyonu gün geçtikçe önem kazanmaktadır. İngiltere gıda
zincirinde sera gazı emisyonunu azaltma yolunu amaçlayan bir girişim olan The Food Climate
Research Network (FCRN), gıdanın iklim değişikliği üzerindeki etkisi ile ilgili kapsamlı bir
araştırma gerçekleştirmiştir. Bu araştırmaya göre İngiltere sera gazı emisyonunun yaklaşık
%19’una gıda tüketimi neden olmaktadır ve yine aynı çalışmaya göre AB’de sera gazı
emisyonunun yaklaşık %31’ine gıda tüketiminin neden olduğu ortaya çıkmıştır (9).
Hollanda’da yapılan başka bir çalışmaya göre ise FCRN verilerini destekler bir sonuç ortaya
çıkmıştır. Bu çalışmaya göre hane halkı gıda tüketiminden kaynaklanan CO2e; hane başına 2800
kg CO2e’dır. Yaş meyve ve sebze tüketiminden dolayı hane başına 266 kg CO2e salınmakta ve
yaş sebze-meyve tüketimi hane halkı gıda bağlantılı emisyonlarının %9,5’ununa karşılık
gelmektedir (Tablo 1). FCRN’nin yapmış olduğu çalışmaya göre; İngiltere’de gıda tüketiminden
kaynaklanan sera gazı salınımının %7,4’ü tarımdan kaynaklanmaktadır (Tablo 2).
Hollanda’da gıda gruplarının sera gazı emsiyonlarına katkısı konusunda yapılmış bir çalışmada
ise; et ve et ürünleri %28,2’lik bir katkı yapmakta süt ise sera gazlarının salınımında %22,9’luk
bir katkı oluşturmaktadır (Tablo3). FCRN’nin yapmış olduğu çalışmada Hollanda’da yapılan
çalışmayı destekler nitelikte olup, Et ve sütün toplam gaz salınımına katkısı yaklaşık %8, meyve
ve sebzenin yaklaşık %2,5, alkollü içkilerin ise yaklaşık %1,5 toplam gaz salınımına katkı
yaptıkları saptanmıştır (10).
Tablo:1 Meyve-Sebze Tüketiminin
Hane Halkı CO2 Emisyon içindeki payı
Ürün adı
Patates
Elma
Marul
Portakal
Domates
Meyvesebze Top.
Toplam
gıda
emisyonu
Kaynak:9
Yıllık
hane
halkı
emisyonu
CO2
ve
türevleri
49,24
25,19
22,04
21,11
20,68
266
2800
Toplam
gıda
emisyonu
içinde
payı (%)
1,8
0,9
0,8
0,8
0,7
9,5
100
Tablo:2
İngiltere’de
Gıda
Tüketiminnden
Kaynaklanan
Sera Gazı Salınımı
Sera Gazı Salınımları
Tarım dışı
%
81,6
Tarım
7,4
Gübre imalatı
1,0
Gıda imalatı
2,2
Paketleme
0,9
Taşıma (İngiltere içi)
Ev gıdası için
nakledilen hazırlanan
2,5
Parekende
0,9
Tedarik (catering)
1,5
Kaynak: 9
2,1
Tablo:3 Hollanda’da gıda
tüketiminin sera
gazı
emisyonlarına
katkısı(kg/sera gazı)
Gıda grubu
%
Süt
22,9
Patates meyve ve
sebze
Bitkisel yağlar
14,6
Et ve et ürünleri
(balık dahil)
Meşrubat/içki (şeker
içerenler)
Ekmek/pasta/unlu
gıdalar
Diğer gıda ürünleri
28,2
3,0
14,9
13,3
3,0
Kaynak: 10
İklim değişikliği ile ilgili tartışmalar, birçok kavramın doğmasına yol açmıştır. Bunlar birçok
açıdan gelecekte önem kazanacaktır.
3
TEAE-BAKIŞ
Küresel Isınmanın Tarım Ve Gıda Sektörüne Etkileri
Gıda Yolu (Food Miles); ürünün çiftlikten tüketiciye ulaşana kadar tedarik zincirinin çeşitli
aşamalarında kat ettiği yol miktarı olarak açıklanabilir. Enerji tüketimi, iklim değişikliğine
yapılan katkı gibi konularda, ön plana çıkmaktadır.
Karbon Ayakizi (Carbon Footprint); bir ürün ya da hizmetin tüm yaşam döngüsü boyunca
yaydığı toplam CO2 miktarıdır. Küresel ısınma etkileri, atmosferde ısıyı emme yetenekleri
olarak ifade edilmektedir. Örneğin, metan gazı, atmosferde en çok bulunan gaz olan CO2’e göre
21 kat, nitrous oxide gazı ise 296 kat daha güçlüdür. Değişik sera gazlarının farklı küresel
ısınma etkilerini ifade eden “carbon footprint” genellikle “CO2 muadillerinin” gramı olarak
ifade edilmektedir.
Yaşamsal Döngü Analizi (Life-Cycle Assesment (LCA)); bir ürün ya da hizmetin yaşam döngüsü
boyunca çevreye olan etkisinin değerlendirilmesidir. LCA analizinin hedefi ürün yada hizmetlerin
çevresel performanslarını karşılaştırmak ve en az yük getireni seçebilmektir. Örneğin, Güney
Yarımküre elma ithalatının etkilerinin Kuzey Yarımküre elmalarının soğuk depolamasının etkileri
ile karşılaştırılmasına olanak sağlamaktadır. Yaşamsal döngü analizi prosedürleri ISO 14000
çevresel yönetim standartlarının parçasıdır (2).
4.Genel Değerlendirme
Türkiye tarımında küresel ısınmanın etkilerini azaltmak amacıyla alınabilecek tebdirlerin başında
ürün planlaması ve havza bazlı sisteme geçiş gelmektedir. Ayrıca üreticilerin ve tüketicilerin
bilinçlendirilmesi ön plana çıkmaktadır. Üreticiler anız yakma, organik gübre kullanımı ve suyun
kontrollü kullanımı konularında, tüketiciler ise dondurulmuş gıdaların yerine organik gıdaları
tercih etmeleri yönünde bilinçlendirilmelerinin faydalı olacağı düşünülmektedir.
Türkiye, AB’ye yılda 4.2 milyar Euro’luk tarımsal ürün ve gıda ürünü ihracatı yapmakta ve
tarım ürünleri ticaretinde kayda değer bir ticaret fazlasına sahiptir. AB ile oluşan ticaret
fazlasına, yenebilir meyve ve kuruyemiş, tütün ve tütün ürünleri ile hazır meyve ve sebze
ihracatının yüksekliği rol oynamaktadır.
AB’nin küresel ısınma karşısında, hane halkı gıda ürünlerini tüketiminden kaynaklanan CO2
emisyonu miktarını azaltıcı tedbirler uygulayacağı ve ihracatçı ülkelerden de bu tedbirleri
uygulamasını isteyeceği anlaşılmaktadır. Bu bağlamda; gıda sanayii ürünlerinin etiketleme
sisteminde karbon etiketlemesi ve çevresel etiketleme sistemlerinin oluşturulması istenebilir. Bu
gelişmeler dikkate alındığında, yakın zaman içerisinde tarım ve gıda sektörü için küresel
ısınmanın yeni bir tarife dışı engel halini alabileceği öngörülebilir.
Kaynaklar
TARIMSAL EKONOMİ ARAŞTIRMA
1. http://www.carbonfootprint.com/ (01.02.2008)
ENSTİTÜSÜ
2.Anonim. Küresel Isınma Tartışmalarının Taze Ürün Sektörü
Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Kampüsü 1. Kapı
Üzerindeki Etkileri Akdeniz İhracatçı Birlikleri
Eskişehir Yolu 9. Km 06530 Lodumlu/Ankara
Tel:0.312.287 58 07
Araştırma Serisi sayı 47
Faks:0.312.287 54 58
3. http://www.sciencemag.org/cgi/ (01.02.2008)
Web: http://www.aeri.org.tr
4. http://drought.mssl.ucl.ac.uk/spi.html (01.02.2008)
e-mail :aeri@aeri.org.tr
5. http://www.dsi.gov.tr (01.02.2008)
6. http://www.dsi.gov.tr/basin/kuresel_isinma2.htm (01.02.2008)
7. Öztürk K., Küresel İklim Değişikliği ve Türkiye’ye Olası Etkileri Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi Cilt 22, Sayı 1
8. Dellal İ., Mccarl P., Economic Impact of Climate Change on Turkish Agriculture Ankara Iklim Değişikliği
Konferansi 1 – 3 Eylül 2004 (http://www.iklim.cevreorman.gov.tr/sunumlar/sunum.htm)
9. Garnett T,. Food and Climate Change. FCRN
10. Klaas J. K., Greenhouse gas emissions related to Dutch food consumption, Energy Policy 27 (1999) 203-216,
Elsevier Publications
4
Download