muş ili 2015 yılı çevre durum raporu

advertisement
T.C.
MUŞ VALİLİĞİ
ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ
MUŞ İLİ 2015 YILI ÇEVRE DURUM RAPORU
HAZIRLAYAN
ÇED VE ÇEVRE İZİNLERİ ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ
MUŞ - 2016
i
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
ÖNSÖZ
Günümüzün modern toplumlarında fosil yakıtlarla enerji ihtiyacı karşılanan bir sanayileşme
görülmektedir. Bu durum gerek toprakta ve suda gerekse havada yoğun bir kirlenmeye neden
olmaktadır.
Dünyamız insanoğlunun kendi elleriyle belki de içinden çıkılmaz bir hale getirdiği bir çevre mi
sanayi mi ikilemiyle karşı karşıyadır. Çevreyi ihmal etmeden, onu yok etmeden sanayileşmenin yollarını
hep birlikte bulmak zorundayız.
Geçmiş yıllarda çevreye çok büyük zararlar veren Çernobil türü nükleer santral kazaları,
okyanusları ve denizleri kirleten petrol kuyuları ve petrol tankeri kazaları, binlerce hektarlık ormanlık
alanı tahrip eden orman yangınları ile karşılaştık.
Özellikle son yıllarda küresel ısınmaya bağlı pek çok sel felaketi, orman yangını ve heyelan
olaylarıyla karşı karşıya kaldık. Bunlar havayı, suyu toprağı ziyadesiyle kirletmemize yetti de arttı bile.
Ülkemiz denizleriyle, bereketli topraklarıyla, nehirleri, ovaları, dağları ve yaylaları ile modern
dünyanın gıpta ile baktığı bir ülkedir. Dolayısıyla bu güzellikleri çocuklarımıza temiz olarak teslim
etmeliyiz.
2872 Sayılı Çevre Kanunu gereği hazırlanan Muş İli Çevre Durum Raporu, ilimizin çevresel
anlamda fotoğrafının çekilmesi amacına yöneliktir.
Henüz ilimizde sanayinin gelişmediği, nüfusun az olduğu göz önüne alındığında çevre kirliliği
ilimizde henüz sınırlıdır. İlimizde kış şartlarının aşırı soğuk geçmesi ve uzun sürmesi nedeniyle ısınma
amaçlı katı yakıt tüketimi fazladır. Kalitesiz yakıt kullanılması durumunda ciddi hava kirliliği
olmaktadır. Kaliteli yakıt tüketilmesi için yoğun denetimlerimiz devam etmektedir.
Bakanlığımızın vizyonuna uygun şekilde çağdaş yerleşme, kentleşme, güvenli yapılaşmaya ve
yaşanabilir bir çevreye ulaşmak için stratejiler belirleyip uygulamak temel hedeflerimiz olacaktır.
Esas olan her bireyin, her sanayicinin sonuç olarak potansiyel kirletici olan herkesin kendisini
doğal bir çevreci olarak görmesi ve böyle hareket etmesiyle temiz bir çevreye kavuşabilmemiz mümkün
olacaktır.
Bu vesile ile raporun hazırlanmasına emek veren, doküman sağlayan tüm kişi, kurum ve
kuruluşlara teşekkür ederiz.
Metin İLHAN
Çevre ve Şehircilik İl Müdürü
ii
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
İçindekiler
GİRİŞ .........................................................................................................................................................1
Sanayi ..................................................................................................................................................2
Turizm .................................................................................................................................................2
A. HAVA ....................................................................................................................................................4
A.1. Hava Kalitesi ..................................................................................................................................4
A.2. Hava Kalitesi Üzerine Etki Eden Unsurlar ......................................................................................7
A.3. Hava Kalitesinin Kontrolü Konusundaki Çalışmalar ................................................................... 10
A.4. Ölçüm İstasyonları...................................................................................................................... 11
A.5. Egzoz Gazı Emisyon Kontrolü ..................................................................................................... 12
A.6. Gürültü ....................................................................................................................................... 13
A.7. İklim Değişikliği Eylem Planı Çerçevesinde Yapılan Çalışmalar .................................................. 14
A.8. Sonuç ve Değerlendirme ............................................................................................................ 14
B. SU VE SU KAYNAKLARI....................................................................................................................... 15
B.1. İlin Su Kaynakları ve Potansiyeli ................................................................................................. 15
B.1.1. Yüzeysel Sular ................................................................................ 15
B.1.2. Yeraltı Suları .................................................................................. 19
B.1.3. Denizler ....................................................................................... 19
B.2. Su Kaynaklarının Kalitesi ............................................................................................................ 19
B.3. Su Kaynaklarının Kirlilik Durumu ................................................................................................ 20
B.3.1. Noktasal kaynaklar ........................................................................... 20
B.3.2. Yayılı Kaynaklar ............................................................................... 20
B.4. Sektörel Su Kullanımları ve Yapılan Su Tahsisleri ....................................................................... 21
B.4.1. İçme ve Kullanma Suyu ...................................................................... 21
B.4.2. Sulama ........................................................................................ 22
B.4.3. Endüstriyel Su Temini ........................................................................ 23
B.4.4. Enerji Üretimi Amacıyla Su Kullanımı........................................................ 23
B.4.5. Rekreasyonel Su Kullanımı ................................................................... 24
B.5. Çevresel Altyapı .......................................................................................................................... 24
B.5.1. Kentsel Kanalizasyon Sistemi ve Hizmeti Alan Nüfus ....................................... 24
B.5.2. Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) ve Münferit Sanayiler Atıksu Altyapı Tesisleri ...... 27
B.5.3. Katı Atık Düzenli Depolama Tesisleri ........................................................ 27
B.5.4. Atıksuların Geri Kazanılması ve Tekrar Kullanılması ........................................ 27
iii
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
B.6. Toprak Kirliliği ve Kontrolü ......................................................................................................... 27
B.6.1. Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalar......................................................... 27
B.6.2. Arıtma Çamurlarının Toprakta Kullanımı .................................................... 28
B.6.3. Madencilik faaliyetleri ile bozulan arazilerin doğaya yeniden kazandırılmasına ilişkin
yapılan çalışmalar ................................................................................... 28
B.6.4. Tarımsal Faaliyetler İle Oluşan Toprak Kirliliği ........................................... 28
B.7. Sonuç ve Değerlendirme ............................................................................................................ 29
C. ATIK ................................................................................................................................................... 30
C.1. Belediye Atıkları (Katı Atık Bertaraf Tesisleri) ............................................................................ 30
C.2. Hafriyat Toprağı, İnşaat Ve Yıkıntı Atıkları ................................................................................. 32
C.3. Ambalaj Atıkları .......................................................................................................................... 32
C.4. Tehlikeli Atıklar ........................................................................................................................... 33
C.5. Atık Madeni Yağlar ..................................................................................................................... 34
C.6. Atık Pil ve Akümülatörler ........................................................................................................... 35
C.7. Bitkisel Atık Yağlar ...................................................................................................................... 35
C.8. Ömrünü Tamamlamış Lastikler (ÖTL)......................................................................................... 36
C.9. Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyalar (AEEE) ................................................................................. 36
C.10. Ömrünü Tamamlamış (Hurda) Araçlar ..................................................................................... 36
C.11. Tehlikesiz Atıklar ...................................................................................................................... 37
C.11.1 Demir ve Çelik Sektörü ve Cüruf Atıkları ................................................... 37
C.11.2 Kömürle Çalışan Termik Santraller ve Kül .................................................. 38
C.11.3 Atıksu Arıtma Tesisi Çamurları .............................................................. 38
C.12. Tıbbi Atıklar .............................................................................................................................. 38
C.13. Maden Atıkları .......................................................................................................................... 39
C.14. Sonuç ve Değerlendirme .......................................................................................................... 39
Ç. KİMYASALLARIN YÖNETİMİ ............................................................................................................... 40
Ç.1. Büyük Endüstriyel Kazalar .......................................................................................................... 40
Ç.2. Sonuç ve Değerlendirme ............................................................................................................ 40
D. DOĞA KORUMA VE BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK ......................................................................................... 41
D.1. Flora ........................................................................................................................................... 41
D.2. Fauna ......................................................................................................................................... 41
D.3. Ormanlar ve Milli Parklar ........................................................................................................... 41
D.4. Çayır ve Mera ............................................................................................................................. 41
iv
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
D.5. Sulak Alanlar .............................................................................................................................. 42
D.6. Tabiat Varlıklarını Koruma Çalışmaları ....................................................................................... 42
D.7. Sonuç ve Değerlendirme............................................................................................................ 42
E. ARAZİ KULLANIMI .............................................................................................................................. 43
E.1. Arazi Kullanım Verileri ................................................................................................................ 43
E.2. Mekânsal Planlama .................................................................................................................... 44
E.2.1. Çevre Düzeni Planı............................................................................ 44
E.3. Sonuç ve Değerlendirme ............................................................................................................ 46
F. ÇED, ÇEVRE İZİN VE LİSANS İŞLEMLERİ .............................................................................................. 47
F.1. ÇED İşlemleri............................................................................................................................... 47
F.2. Çevre İzin ve Lisans İşlemleri ...................................................................................................... 48
F.3. Sonuç ve Değerlendirme ............................................................................................................ 49
G. ÇEVRE DENETİMLERİ VE İDARİ YAPTIRIM UYGULAMALARI ......................................... 50
G.1. Çevre Denetimleri ...................................................................................................................... 50
G.2. Şikâyetlerin Değerlendirilmesi ................................................................................................... 53
G.3. İdari Yaptırımlar ......................................................................................................................... 53
G.4. Çevre Kanunu Uyarınca Durdurma Cezası Uygulamaları ........................................................... 54
G.5. Sonuç ve Değerlendirme............................................................................................................ 54
H. ÇEVRE EĞİTİMLERİ ............................................................................................................................ 55
I. İL BAZINDA ÇEVRESEL GÖSTERGELER .................................................................................. 55
1.GENEL ............................................................................................................................................. 55
1.1.NÜFUS ........................................................................................... 55
5. ARAZİ KULLANIMI .......................................................................................................................... 61
6. TARIM ............................................................................................................................................ 62
7. ORMAN.......................................................................................................................................... 63
8. BALIKÇILIK...................................................................................................................................... 64
9. ALTYAPI VE ULAŞTIRMA ................................................................................................................ 64
11. TURİZM ........................................................................................................................................ 69
EK-1: 2015 YILINA AİT İL ÇEVRE SORUNLARI VE ÖNCELİKLERİ ARAŞTIRMA FORMU ............................ 70
BÖLÜM I. HAVA KİRLİLİĞİ .................................................................................................................. 70
BÖLÜM II. SU KİRLİLİĞİ ...................................................................................................................... 73
BÖLÜM III. TOPRAK KİRLİLİĞİ ............................................................................................................ 77
BÖLÜM IV. ÖNCELİKLİ ÇEVRE SORUNLARI .......................................................................... 78
v
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
ÇİZELGELER DİZİNİ
Sayfa
Çizelge A.1 - Ulusal Hava Kalite İndeksi Kesme Noktaları ....................................................................4
Çizelge A.2 - EPA Hava Kalitesi İndeksi ................................................................................................5
Çizelge A.3 - Geçiş Dönemi Uzun Vadeli Ve Kısa Vadeli Sınır Değerleri Ve Uyarı Eşikleri ................6
Çizelge A.4 - Muş ilinde 2015 Yılında Evsel Isınmada Kullanılan Katı Yakıtların Cinsi, Yakıtların
Özellikleri ve Bu Yakıtların Temin Edildiği Yerler .................................................................................9
Çizelge A.5 – Muş ilinde 2015 Yılında Sanayide Kullanılan Katı Yakıtların Cinsi, Yakıtların
Özellikleri ve Bu Yakıtların Temin Edildiği Yerler (Yurt Çimento San. ve Tic. A.Ş.) ...........................9
Çizelge A.7 – Muş ilinde 2015 Yılında Kullanılan Fuel-oil Miktarı (Muş Şeker Fabrikası)................ 10
Çizelge A.8 - Muş ilinde Hava Kalitesi Ölçüm İstasyon Yerleri ve Ölçülen Parametreler
(havaizleme.gov.tr) ............................................................................................................................... 11
Çizelge A.9 - Muş ilinde 2015 Yılı Hava Kalitesi Parametreleri Aylık Ortalama Değerleri ve Sınır
Değerin Aşıldığı Gün Sayıları (havaizleme.gov.tr)............................................................................... 12
Çizelge A.10 - 2015 Yılında Muş İlindeki Araç Sayısı ve Egzoz Ölçümü Yaptıran Araç Sayısı (TÜİK)
............................................................................................................................................................... 13
Çizelge B.11 – Muş İlinin Akarsuları (DSİ) ......................................................................................... 15
Çizelge B.12 - Muş ilinde Bulunan Göller ve Rezervuarlar (DSİ, 2010) ............................................. 17
Çizelge B.13 – Muş ilinin Yeraltı Suyu Potansiyeli (DSİ) ................................................................... 19
Çizelge B.14 - Muş ilinde 2015 Yılı Yüzey ve Yeraltı Sularında Tarımsal Faaliyetlerden Kaynaklanan
Nitrat Kirliliği İle İlgili Analiz Sonuçları (DSİ) .................................................................................... 19
Çizelge B.15 – Muş ilinde 2015 Yılı Kentsel Atıksu Arıtma Tesislerinin Durumu (Çevre ve Şehircilik
İl Müdürlüğü) ........................................................................................................................................ 26
Çizelge B.17 .- Muş ilinde 2015 Yılı İçin Tespit Edilen Noktasal Kaynaklı Toprak Kirliliğine İlişkin
Veriler (Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü) .............................................................................. 27
Çizelge B.18 – Muş ilinde 2015 Yılında Kullanılan Ticari Gübre Tüketiminin Bitki Besin Maddesi
Bazında ve Yıllık Tüketim Miktarları (Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü) ............................. 28
Çizelge B.19 - Muş ilinde 2015 Yılında Tarımda Kullanılan Girdilerden Gübreler Haricindeki Diğer
Kimyasal Maddeleri (Tarımsal İlaçlar vb) (Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü) ...................... 29
Veri bulunmadığından Çizelge B.20 doldurulamamıştır. ..................................................................... 29
Çizelge C.21 Muş ilinde 2015 Yılı İçin İl/İlçe Belediyelerince Toplanan ve Yerel Yönetimlerce
(Büyükşehir Belediyesi/ Belediye/ Birliklerce Yönetilen Belediye Atığı Miktarı ve Toplanma,
Taşınma ve Bertaraf Yöntemleri ........................................................................................................... 31
Çizelge C.22 - Muş ilinde 2015 Yılı Ambalaj Ve Ambalaj Atıkları İstatistik Sonuçları (Çevre ve
Şehircilik İl Müdürlüğü)........................................................................................................................ 32
Çizelge C.23 - Muş ilinde atık işleme ve miktarı (Atık Yönetimi Uygulaması, yıl)............................. 33
Çizelge C.24 – Muş ilinde 2015 Yılı için Atık Madeni Yağ Geri Kazanım ve Bertaraf Miktarları (Atık
Yönetimi Uygulaması) .......................................................................................................................... 34
Çizelge C.29 - Muş ilinde Yıllar İtibariyle Toplanan Atık Pil Miktarı (Kg) (Atık Yönetimi
Uygulaması,) ......................................................................................................................................... 35
Çizelge C.30 – Muş ilinde 2015 Yılı İçin Atık Bitkisel Yağlarla İlgili Veriler (KOLZA Biodizel).... 35
vi
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
Çizelge C.31 – Muş ilinde 2015 Yılında Oluşan Ömrünü Tamamlamış Lastikler İle İlgili Veriler
(Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) ....................................................................................................... 36
Çizelge C.32 – Muş ilinde Geri Kazanım Tesislerine ve Çimento Fabrikalarına Gönderilen Toplam
ÖTL Miktarları (ton/yıl) (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) ............................................................... 36
Çizelge C.34 - Muş ilinde 2015 Yılı Hurdaya Ayrılan Araç Sayısı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü)
............................................................................................................................................................... 37
Çizelge C.38 – 2015 Yılında Muş İli Sınırları İçinde Oluşan Yıllık Tıbbi Atık Miktarı (Çevre ve
Şehircilik İl Müdürlüğü)........................................................................................................................ 38
Çizelge C.39 - Muş ilinde Yıllara Göre Tıbbi Atık Miktarı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) ......... 38
Çizelge Ç.41 – Muş ilinde 2015 Yılı SEVESO Kuruluşlarının Sayısı (Çevre ve Şehircilik İl
Müdürlüğü) ........................................................................................................................................... 40
Çizelge E.42 – 2015 Yılı için Muş ilinde Arazilerin Kullanımına Göre Arazi Sınıflandırılması (Gıda,
Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü) .................................................................................................... 44
Çizelge F.43 – Muş İlinde Bakanlık merkez ve ÇŞİM tarafından 2015 Yılı İçerisinde Alınan ÇED
Olumlu ve ÇED Gerekli Değildir Kararlarının Sektörel Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) 47
Çizelge F.44 – Muş ilinde 2015 Yılında ÇŞİM Tarafından Verilen Geçici Faaliyet Belgesi ve Çevre
İzni/Çevre İzni ve Lisansı Belgesi Sayıları (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) .................................. 48
Çizelge G.45 - Muş ilinde 2015 Yılında ÇŞİM Tarafından Gerçekleştirilen Denetimlerin Sayısı (Çevre
ve Şehircilik İl Müdürlüğü) ................................................................................................................... 50
Çizelge G.46 – Muş ilinde 2015 Yılında ÇŞİM’e Gelen Tüm Şikâyetler ve Bunların Değerlendirilme
Durumları (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) ..................................................................................... 53
Çizelge G.47 – Muş ilinde 2015 Yılında ÇŞİM Tarafından Uygulanan Ceza Miktarları ve Sayısı
(Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) ....................................................................................................... 54
vii
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
ŞEKİLLER DİZİNİ
Sayfa
Şekil A.1 – Muş ilinde Bulunan Hava Kirliliği Ölçüm Cihazlarının Yerleri ........................................ 10
Şekil A.2 - Muş ilinde Muş İstasyonu PM10 Parametresi Günlük Ortalama Değer Grafiği ............... 11
Şekil A.3. - Muş ilinde Muş İstasyonu SO 2 Parametresi Günlük Ortalama Değer Grafiği ................. 12
Şekil A.4 – Muş ilinde 2015 Yılında Gürültü Konusunda Yapılan Şikâyetlerin Dağılımı ................... 13
Şekil B.6 - Muş ilinde 2015 Yılı Belediyeler Tarafından İçme ve Kullanma Suyu Şebekesi İle
Dağıtılmak Üzere Temin Edilen Su Miktarının Kaynaklara Göre Dağılımı ......................................... 21
Şekil B.8 - Muş ilinde 2015 Yılı Kanalizasyon Hizmeti Verilen Nüfusun Belediye Nüfusuna Oranı
(Muş Belediye Başkanlığı, TÜİK) ........................................................................................................ 25
Şekil C.12 - Muş ilinde 2015 Yılı Kayıtlı Ekonomik İşletmeler (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) .. 32
Şekil C.13 – Atık Yönetim Uygulaması Verilerine Göre İlimizdeki Tehlikeli Atık Yönetimi (Atık
Yönetim Uygulaması, 2015) ................................................................................................................. 33
Şekil C.14 – Muş ilinde Atık Madeni Yağ Toplama Miktarları ........................................................... 34
Şekil E.23 – Muş ilinde 2015 Yılı Arazi Kullanım Durumu (Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl
Müdürlüğü) ........................................................................................................................................... 43
Şekil F.25 – Muş İlinde 2015 Yılında ÇED Gerekli Değildir Kararı Verilen Projelerin Sektörel
Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) ........................................................................................ 47
Şekil F.26 – Muş ilinde 2015 Yılında Verilen Çevre İzni veya Çevre İzni ve Lisans Belgelerinin
Sektörlere Göre Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) ............................................................. 48
Şekil F.27 - Muş ilinde 2015 Yılında Verilen Lisansların Konuları (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü)
............................................................................................................................................................... 49
Şekil G.28 - Muş ilinde ÇŞİM Tarafından 2015 Yılında Gerçekleştirilen Planlı Denetimlerin
Konularına Göre Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) ............................................................ 51
Şekil G.29 – Muş ilinde ÇŞİM Tarafından 2015 Yılında Gerçekleştirilen Plansız Denetimlerin
Konularına Göre Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) ............................................................ 51
Şekil G.30– Muş ilinde ÇŞİM Tarafından 2015 Yılında Gerçekleştirilen Planlı ve Ani Çevre
Denetimlerinin Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) ............................................................... 52
Şekil G.31 – Muş ilinde ÇŞİM Tarafından 2015 Yılında Gerçekleştirilen Tüm Denetimlerin
Konularına Göre Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) ............................................................ 52
Şekil G.32 – Muş ilinde 2015 Yılında ÇŞİM Gelen Şikâyetlerin Konulara Göre Dağılımı (Çevre ve
Şehircilik İl Müdürlüğü)........................................................................................................................ 53
Şekil G.33 – Muş ilinde 2015 Yılında ÇŞİM Tarafından Uygulanan İdari Para Cezalarının Konulara
Göre Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) ............................................................................... 54
viii
GİRİŞ
Muş İli, Doğu Anadolu Bölgesindedir. 39 29’ Ve 38 29’ kuzey enlemleriyle 41 06’ ve 41
47’ doğu boylamlarının arasındadır. Yüzölçümü 8196 km2’dir. Türkiye yüz ölçümünün yüzde
1,1’ini kaplar.
Muş ili, doğuda Ağrının Patnos ve Tutak, Bitlis’in Ahlât ve Adilcevaz, kuzeyden Erzurum’un
Karayazı, Hınıs, Tekman, Karaçoban, batıdan Bingöl’ün Karlıova ve Solhan, güneyden ise
Diyarbakır’ın Kulp, Siirt’in Sason ve Bitlis’in Güroymak ve Mutki ilçeleri ile çevrilidir.
Muş şehri Güney Doğu Toros Dağlarının uzantısı olan Haçreş dağlarının önemli zirvelerinden
Kurtik Dağının kuzeye bakan yamaçlarında, Çar ve Karni derelerinin aktıkları vadiler arasında
kuruludur.
Müdürlüğümüz bünyesinde yedi şube bulunmakta olup, bunlardan biride 7 personelle görev
yapmakta olan ÇED ve Çevre Hizmetleri Şubesidir. Ayrıca iki Müdür Yardımcısı görev yapmaktadır.
Muş İl Sınırları İçindeki İlçeler:
1-Bulanık
2-Malazgirt
3-Varto
4-Hasköy
5- Korkut
Türkiye İstatistik Kurumunun Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) 2015 yılı
sonuçlarına göre Muş’un nüfusu 408.728 kişidir.
İlimiz yüksek ve dağlık bir yöredir. İl alanının % 34,9’unu kaplayan, Güneydoğu Torosların
uzantısıdır. Bu dağlar, Alp-Himalaya kıvrım sistemiyle birlikte oluşmuş genç dağlardır. Rakım,
genellikle 1250 metrenin üzerindedir. Genç ve verimli alüvyonlarla örtülü ovalar, il yüzölçümünün
% 27,2’ sini kaplar. Murat vadisi il topraklarını doğu-batı doğrultusunda parçalamıştır. Genellikle
1500-1700 metre rakımlı platolar il alanının % 37,9’unu kaplar.
Güneydoğu Toros dağlarının uzantıları Muş il alanın çevreler. Eskiden gür ormanlarla örtülü
olan bu genç dağlar, zamanla çıplaklaşmıştır. İlimizin başlıca önemli dağları Akdoğan (Hamurpet),
Şerafettin, Bilican, Bingöl, Haçreş (Karaçavuş,Çavuş), Otluk ve Yakupağa dağlarıdır.
Tarım
İlimizde çoğunlukla nadaslı tarım uygulanmaktadır. Kuru tarım alanlarının tamamında nadas
uygulaması yapılmaktadır. Yalnız çok yıllık bitkiler ekilmiş ise (yonca, korunga) nadas sistemi
uygulanmaz. İlimiz tarım alanlarının %61’inde kuru tarım yapılmaktadır. Bu alanlarda en çok
buğday, arpa, yonca, korunga fiğ, az miktarda karpuz nohut ve kuru fasulye
1
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
tarımı yapılmaktadır. Sulu tarım alanlarında sebzecilik, meyvecilik, bağ ve şekerpancarı, mısır,
ayçiçeği gibi tarla ürünlerinin üretimi yapılmaktadır.
İlimizde sulu tarım alanlarında dahi iklim ve toprak yapısı gereği yılda bir kez ürün
alınmaktadır. İkinci ürün yağış, sıcaklık, güneşli gün sayısı, güneşlenme süresi yetersizliği nedeniyle
yetişmemektedir.
İlimizde ana ürün olarak en çok hububat ekilmektedir. Yem bitkileri ekimi son yıllarda artarak
ikinci sırayı almıştır. Daha sonra endüstri bitkileri ve baklagiller gelmektedir.
Tarımsal işletmelerde genel olarak hayvancılık ve bitkisel üretim bir arada yapılmakta olup,
işletmelerin küçük ölçekli ve çok parçalı yapıda olması verimliliğin düşük seviyelerde kalmasına yol
açmaktadır.
Sanayi
Sanayinin sağlıklı ve çevreye zarar vermeksizin gelişmesi açısından sanayinin altyapısını
oluşturan küçük sanayi sitesi (KSS) ve organize sanayi bölgeleri (OSB) yatırımları oldukça önemlidir.
Yer seçimi, yerleşim yerlerine hava kirliliği ve rahatsız edilmeme bakımından il merkezine uzak olan
bir yerde yapılması gerekmektedir.
Herhangi bir sınırlamaya tabi olmaksızın ilin değişik kesimlerinde yer alan küçük ve orta
ölçekli işletmeleri bir araya getiren KSS ve orta ölçekli işletmeleri bir araya getiren OSB yatırımları
açısından İlimizle ilgili bilgiler; Küçük sanayi siteleri, küçük ve orta ölçekli sanayici ve sanat
erbabının altyapısı mevcut, eğitim ve sosyal tesisleri bulunan sağlıklı işyerlerinde çalışmalarını temin
etmek üzere Bakanlığımız kredi desteği ile veya doğrudan müteşebbislerin öz kaynaklarıyla
yapılmaktadır.
İlimizde Merkezde 3, Bulanık ve Malazgirt İlçelerimizde birer adet olmak üzere toplam 5
Küçük Sanayi Sitesi, tamamlanmış olup, hizmete açılmıştır. Varto ilçemizde yapılmakta olan Öz
Vartolular Küçük Sanayi Sitesi bitme aşamasındadır.
Turizm
Muş’ ta yavaş yavaş gelişmekte olan turizm sektörü doğal ve kültürel turizmin giderek ivme
kazanması ve var olan doğal değerlerin ancak gelişmiş bir çevre bilinciyle korunabileceği olgusu
oturmaya başlamıştır. Bu bağlamda kurumlar arası işbirliği artırılmaya ve yeterli koordinasyon
sağlanarak daha sağlıklı adımlar atılmaya devam edilmektedir.
Daha sağlıklı, temiz ve bakımlı bir çevreyle turizmin daha da gelişeceği bilindiğinden bu yönde
ki çalışmalara ağırlık verilmektedir.
Dağlar
Muş ili yüksek ve dağlı bir yörededir. İl alanının yüzde 34,9’unu kaplayan dağlar, Güney Doğu
Torosların uzantılarıdır. Bu dağlar, Alp-Himalaya kıvrım sistemiyle birlikte oluşmuş genç dağlardır.
Rakım, genellikle 1250 metrenin üzerindedir. Genç ve verimli alüvyonlarla örtülü ovalar, il
yüzölçümünün yüzde 27,2’sini kaplar. Murat vadisi il topraklarını doğu-batı doğrultusunda
parçalamıştır. Genellikle 1500-1700m rakımlı platolar il alanının yüzde 37,9’unu kaplar.
2
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
Platolar, Vadiler Ve Ovalar
İl alanının kuzey ve kuzeybatısında yer alan bu platolar Murat vadisinin tavanı ile bu
dağların zirveleri arasında sıralanır. Az dalgalı ve kalın bir toprak tabakası ile örtülüdürler. Bol
sulu ve otludurlar. Bu nedenle Muş tarımının en gelişmiş dalı hayvancılıktır.
Muş ilindeki vadiler Murat Irmağı ve kollarınca açılmıştır. Bu vadilerin en önemlisi Murat
Vadisidir. Muş il alanının yüzde 27,2’sini ovalar oluşturur. En önemlisi Muş, Bulanık, Malazgirt ve
Liz Ovalarıdır.
Akarsular ve Göller
Muş il alanı Fırat Havzası içindedir. İl topraklarını sulayan önemli akarsular Murat ile onun kolu
olan Karasu’dur.
Murat Irmağı: Van Gölünün kuzeyindeki Aladağ’dan doğar. Uzunluğu 600 km kadardır. Muş
il sınırlarına kuzey doğudan girer. Kuzey-güney doğrultusunda bir süre akan ırmak bu sırada birkaç
küçük dereyle ve doğuda da Karakaya Deresiyle birleşir. Debisi 200–300 m3’tür. Debi ırmağın
kabardığı zamanlarda 2500m3 bulur. Suyun azaldığı zamanlarda ise 50–70 m3 kadar düşer. Murat
ırmağını besleyen diğer akarsular şunlardır: Badişah, Şehit, Heftreng, Körsuyu, Liz, Köşker dere ve
çaylarıdır.
Karasu: Güroymak’dan doğar. Muş il sınırlarına güneyde girer. Uzunluğu 68 km kadardır.
Kuzeybatı-güneydoğu doğrultusunda akar. Başlıca kolları Daralı ovadan kaynağını alan 27 km
uzunluğundaki Abdulbahar, Kazana Tepesinden doğan 35 km uzunluğundaki Kelereş ile Çar ve
Karni’dir. Muş il sınırları içindeki diğer önemli akarsular şunlardır: Aynı adlı dağdan doğan
Çiçekveren Deresi (13 km), Aktuzladan doğan Heronek suyu (24 km), Bilican dağından kaynağını
alan Liz Suyu (32 km), Kımsoradan doğan Çılbuhur deresi (27 km) ve Hamurpet Dağından kaynağını
alan Memanlı suyudur ( 24 km).
Muş ili sınırları içinde kalan başlıca göller: Haçlı (Bulanık), Hamurpet (Akdogan),
Küçük Hamurpet,Gaz(Kaz)gölleridir.
Haçlı (Bulanık) Gölü: İlin güneydoğusunda Bulanık ilçesinin güneyindedir. Göl adını
güneyindeki Haçlı Köyünden almıştır. Göl Bulanık adını ise suyun genellikle bulanık oluşundan
almıştır. Bir lav seti gölüdür. Haçlı gölü de kuzeyindeki Kızkopan volkanının yükselmesi ile
oluşmuştur. Yüzölçümü 10 km2 kadardır. Gölde derinlik 7 m. aşmaz. Haçlı Gölü güneybatıdan akan
Şeyhtokum Deresi ile birkaç kaynaktan beslenir. Gölün su düzeyi bütün yıl boyunca hemen, hemen
aynı kalır. Kışın donduğunda göl sathında yürünebilmektedir. Gölde alabalık ve aynalı sazan
bulunmaktadır.
Büyük Hamurpet Gölü: Varto ilçesinin kuzeybatısında Hamurpet dağlarının batısında yer alır.
2149 Rakımda ve 21 metre derinliğindedir. Yüzölçümü 1088 km2’dır. Gölün her tarafı dik kayalarla
çevrilidir. Derinliği küçük göle nazaran daha az olduğundan yeşil renktedir. Kaynak ve kar suları ile
beslenir. Kış aylarında donar, su seviyesi tüm yıl boyunca pek değişmez. Gölde bol miktarda aynalı
sazan balığı ile ördek, kaz, turna ve kunduz da bulunmaktadır. Gölün bulunduğu alan volkanik
özellikler taşımaktadır. Fazla olan suyu yakınından geçen İskender çayına boşaltır.
3
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
Küçük Hamurpet Gölü: Büyük Hamurpet gölünün yaklaşık 300 m kadar güneyinde ve 2173
rakımda küçük dairesel bir yapısı vardır. Gölün alanı 149 km2 dir. 47 metre derinlikte olduğundan
mavi bir görünüme sahiptir. Dipten Büyük Hamurpet’e akıntısı bulunmaktadır.
Gaz (Kaz) Gölü: Malazgirt ilçesine bağlı Aktuzla Bucağının yakınlarındaki bu göl Karstik bir
göldür. Gölün suyu tuzlu ve acıdır. Derinliği azdır. Kenarları sazlıktır. Bu nedenle ilkbaharda burası
göçmen kuşların akınına uğrar. Kaz, ördek, su tavuğu en çok rastlanılan hayvan türleridir.
A. HAVA
A.1. Hava Kalitesi
A.1. Hava Kalitesi
Türkiye’de özellikle kış sezonunda meteorolojik şartlara da bağlı olarak hava kirliliği
görülmektedir. Muş hem kükürtdioksit hem de partiküler madde bulunduğundan 1. derecede hava
kirliliği yaşayan iller arasında yer almaktadır. Kış aylarında ısınmadan kaynaklanan hava kirliliğinin
temel sebepleri; düşük vasıflı yakıtların iyileştirilme işlemine tabi tutulmadan kullanılması, yanlış
yakma tekniklerinin uygulanması ve kullanılan yakma sistemleri işletme bakımlarının düzenli olarak
yapılmaması şeklinde sıralanabilir.
Katı, sıvı ve gaz yakıt kullanan bu tesisler için ilgili baca gazı sınır değerlerinin sağlanması yanında
tesis etki alanlarında hava kalitesi sınır değerlerinin de sağlanması gereklidir.
Şehirlerde yaşanan hava kirliliğine, artan motorlu taşıtlardan kaynaklanan egzoz gazları da katkı
sağlamaktadır.
Ulusal Hava Kalitesi İndeksi, EPA Hava Kalitesi İndeksini ulusal mevzuatımız ve sınır değerlerimize
uyarlayarak oluşturmuştur. 5 temel kirletici için hava kalitesi indeksi hesaplanmaktadır. Bunlar;
partikül madde (PM10) , kükürtdioksit (SO 2 ), azot dioksit (NO 2 ) ve ozon (O 3 ) dur.
Hava kalitesine ilişkin hava kalite indeksi karşılaştırması da Çizelge A.1’ de verilmektedir.
Çizelge A.1 - Ulusal Hava Kalite İndeksi Kesme Noktaları
İndeks
İyi
HKİ
0 – 50
Orta
Hassas
Sağlıksız
Kötü
Tehlikeli
L: Limit Değer
B: Bilgi Eşiği
U: Uyarı Eşiği
SO 2 [µg/m³]
NO 2 [µg/m³]
CO [µg/m³]
O 3 [µg/m³]
PM10 [µg/m³]
1 Sa. Ort.
1 Sa. Ort.
8 Sa. Ort.
8 Sa. Ort.
24 Sa. Ort.
0-100
0-100
0-5.500
0-120L
0-50
51 – 100
101-250
101-200
151 – 200
501-850
501-1.000
101 – 150
201 – 300
301 – 500
251-500
851-1.100
>1.101
5.501-10.000
121-160
51-100
201-500
10.001-16.000L
161-180B
101-260
1.001-2.000
24.001-32.000
241-700
401-520
>2.001
16.001-24.000
>32.001
181-240U
>701
261-400
>521
4
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
Çizelge A.2 - EPA Hava Kalitesi İndeksi
Hava Kalitesi
İndeksi
(AQI) Değerler
Sağlık Endişe
Seviyeleri
Renkler
Hava
Kalitesi
İndeksi bu aralıkta
olduğunda..
..hava kalitesi
koşulları..
..bu renkler ile
sembolize edilir..
0 - 50
İyi
Yeşil
Hava kalitesi memnun edici ve hava kirliliği az riskli veya hiç risk teşkil
etmiyor.
51 - 100
Orta
Sarı
Hava kalitesi uygun fakat alışılmadık şekilde hava kirliliğine hassas olan
çok az sayıdaki insanlar için bazı kirleticiler açısından orta düzeyde sağlık
endişesi oluşabilir.
101- 150
Hassas
Turuncu
Hassas gruplar için sağlık etkileri oluşabilir. Genel olarak kamunun
etkilenmesi olası değildir.
151 - 200
Sağlıksız
Kırmızı
Herkes sağlık etkileri yaşamaya başlayabilir, hassas gruplar için ciddi
sağlık etkileri söz konusu olabilir.
201 - 300
Kötü
Mor
Sağlık açısından acil durum oluşturabilir. Nüfusun tamamının etkilenme
olasılığı yüksektir.
301 - 500
Tehlikeli
Kahverengi
Sağlık alarmı: Herkes daha ciddi sağlık etkileri ile karşılaşabilir.
Anlamı
..ve renkler bu anlama gelir.
5
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
Çizelge A.3 - Geçiş Dönemi Uzun Vadeli Ve Kısa Vadeli Sınır Değerleri Ve Uyarı Eşikleri
(Hava Kalitesi Değerlendirme Ve Yönetimi Yönetmeliği)
Kirletici
SO 2
Ortalama süre
Saatlik
Sınır değer
900 µg/m3
Sınır değerin yıllık azalması
-KVS-
400 µg/m3
Sınır değer, 1.1.2009 tarihinde başlayarak
1.1.2014 tarihine kadar 250 µg/m3 (sınır
değerin %62,5’u) olana kadar her 12 ayda
bir eşit miktarda yıllık olarak azalır
24 saatlik
% 95 /yıl
-insan sağlığının korunması
içinKış Sezonu Ortalaması
(1 Ekim – 31 Mart)
-insan sağlığının korunması
içinHedef Sınır Değer
(Yıllık aritmetik ortalama)
Hedef Sınır Değer
Kış Sezonu Ortalaması
(1 Ekim – 31 Mart)
Uyarı eşiği
İlk seviye:
µg/m3
500
İkinci seviye: 850
µg/m3
Üçüncü
seviye:
1.100 µg/m3
250 µg/m³
Sınır değer, 1.1.2009 tarihinde başlayarak
1.1.2014 tarihine kadar 125 µg/m3 (sınır
değerin %50’si) olana kadar her 12 ayda
bir eşit miktarda yıllık olarak azalır
Dördüncü seviye:
1.500 µg/m3
(Verilen değerler 24
saatlik
ortalamalardır.)
60 µg/m³
120 µg/m³
-UVSyıllık
-insan sağlığının korunması
için-UVSyıllık
NO 2
-hassas hayvanların, bitkilerin
ve nesnelerin korunması için-KVS-
150 µg/m3
60 µg/m3
Sınır değer, 1.1.2009 tarihinde başlayarak
1.1.2014 tarihine kadar 20 µg/m3 (sınır
değerin %33’ü) olana kadar her 12 ayda
bir eşit miktarda yıllık olarak azalır
300 µg/m3
24 saatlik
% 95 /yıl
-insan sağlığının korunması
için-UVSyıllık
-insan sağlığının korunması
için-
100 µg/m3
Sınır değer, 1.1.2009 tarihinde başlayarak
1.1.2014 tarihine kadar 60 µg/m3 (sınır
değerin %60’ı) olana kadar her 12 ayda bir
eşit miktarda yıllık olarak azalır
6
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
Çizelge A.3 - Geçiş Dönemi Uzun Vadeli Ve Kısa Vadeli Sınır Değerleri Ve Uyarı Eşikleri (Hava
Kalitesi Değerlendirme Ve Yönetimi Yönetmeliği) (devam)
Kirletici
Ortalama süre
Sınır Değer
Sınır değerin yıllık azalması
PM10 1
-KVS-
300 µg/m3
Sınır değer, 1.1.2009 tarihinde
başlayarak
1.1.2014
tarihine
kadar 100 µg/m3(sınır değerin %33’ü)
olana kadar her 12 ayda bir eşit
miktarda yıllık olarak azalır
24 saatlik
% 95/yıl
Uyarı eşiği
İlk seviye: 260 µg/m3
İkinci
µg/m3
seviye:
400
-insan sağlığının korunması içinKış Sezonu Ortalaması
200 µg/m3
(1 Ekim – 31 Mart)
-insan sağlığının korunması için-UVS-
150 µg/m3
yıllık
-insan sağlığının korunması içinKurşun
-UVS-
Sınır değer, 1.1.2009 tarihinde
başlayarak 1.1.2014 tarihine kadar 90
µg/m3 (sınır değerin %45’i) olana
kadar her 12 ayda eşit bir miktarda
yıllık olarak azalır
Sınır değer, 1.1.2009 tarihinde
başlayarak 1.1.2014 tarihine kadar 60
µg/m3 (sınır değerin %40’ı) olana
kadar her 12 ayda eşit bir miktarda
yıllık olarak azalır
2 µg/m3
Sınır değer, 1.1.2009 tarihinde
başlayarak 1.1.2014 tarihine kadar 1
µg/m3 (sınır değerin %50’si) olana
kadar her 12 ayda eşit bir miktarda
yıllık olarak azalır
30 mg/m3
Sınır değer, 1.1.2009 tarihinde
başlayarak 1.1.2014 tarihine kadar 10
mg/m3(sınır değerin %33’ü) olana
kadar her 12 ayda eşit bir miktarda
yıllık olarak azalır
yıllık
Üçüncü
µg/m3
seviye:
520
Dördüncü seviye: 650
µg/m3
(Verilen değerler 24
saatlik ortalamalardır.)
-insan sağlığının korunması için24 saatlik
CO
% 95/yıl
-insan sağlığının korunması içinyıllık
10 mg/m3
-insan sağlığının korunması için-
A.2. Hava Kalitesi Üzerine Etki Eden Unsurlar
Hava kirliliği, doğrudan veya dolaylı olarak insan sağlığını etkileyerek yaşam kalitesini
düşürmektedir. Günümüzde hava kirliliği nedeniyle yerel, bölgesel ve küresel sorunlar yaygın olarak
yaşanmaktadır.
Yoğun şehirleşme, şehirlerin yanlış yerleşmesi, motorlu taşıt sayısının artması, düzensiz
sanayileşme, kalitesiz yakıt kullanımı, topoğrafik ve meteorolojik şartlar gibi nedenlerden dolayı
büyük şehirlerimizde özellikle kış mevsiminde hava kirliliği yaşanabilmektedir.
Bir bölgede hava kalitesini ölçmek, o bölgede yaşayan insanların nasıl bir hava teneffüs ettiğinin
bilinmesi açısından çok büyük önem taşımaktadır. Ayrıca, önemli bir nokta da, bir bölgede meydana
gelen hava kirliliğinin sadece o bölgede görülmeyip meteorolojik olaylara bağlı olarak yayılım
göstermesi ve küresel problemlere de (küresel ısınma, asit yağmurları, vb) sebep olmasıdır.
1
PM10, asılı partikül madde – siyah duman olarak da ölçülebilir. Siyah duman değerlendirmesi ve gravimetrik birimlere
çevrimi için, hava kirliliğini ölçme metotları ve anket teknikleri üzerine çalışan OECD grubunun standartlaştırdığı metot
(1964), referans metot olarak alınır.
7
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
Renksiz bir gaz olan kükürtdioksit (SO 2 ), atmosfere ulaştıktan sonra sülfat ve sülfürik asit olarak
oksitlenir. Diğer kirleticiler ile birlikte büyük mesafeler üzerinden taşınabilecek damlalar veya katı
partiküller oluşturur. SO 2 ve oksidasyon ürünleri kuru ve nemli depozisyonlar (asitli yağmur)
sayesinde atmosferden uzaklaştırılır.
Azot Oksitler (NO X ), Azot monoksit (NO) ve azot dioksit (NO 2 ), toplamı azot oksitleri (NO X )
oluşturur. Azot oksitler genellikle (%90 durumda) NO olarak dışarı verilir. NO ve NO 2 ’din ozon veya
radikallerle (OH veya HO 2 gibi) reaksiyonu sonucunda oluşur. İnsan sağlığını en çok etkileyen azot
oksit türü olması itibari ile NO 2 kentsel bölgelerdeki en önemli hava kirleticilerinden biridir. Azot
oksit (NO X ) emisyonları insanların yarattığı kaynaklardan oluşmaktadır. Ana kaynakların başında
kara, hava ve deniz trafiğindeki araçlar ve endüstriyel tesislerdeki yakma kazanları gelmektedir.
İnsan sağlığına etkileri açısından, sağlıklı insanların çok yüksek NO 2 derişimlerine kısa süre dahi
maruz kalmaları, şiddetli akciğer tahribatlarına yol açabilir. Kronik akciğer rahatsızlığı olan kişilerin
ise bu derişimlere maruz kalmaları, akciğerde kısa vadede fonksiyon bozukluklarına yol açabilir. NO 2
derişimlere uzun süre maruz kalınması durumunda ise buna bağlı olarak solunum yolu
rahatsızlıklarının ciddi oranda arttığı gözlenmektedir.
Toz Partikül Madde (PM10), partikül madde terimi, havada bulunan katı partikülleri ifade eder.
Bu partiküllerin tek tip bir kimyasal bileşimi yoktur. Katı partiküller insan faaliyetleri sonucu ve doğal
kaynaklardan, doğrudan atmosfere karışırlar. Atmosferde diğer kirleticiler ile reaksiyona girerek
PM’yi oluştururlar ve atmosfere verilirler. (PM10- 10 μm’nin altında bir aerodinamik çapa sahiptir)
2,5 μm’ye kadar olan partikülleri kapsayacak yasal düzenlemeler konusunda çalışmalar devam
etmektedir. PM10 için gösterilebilecek en büyük doğal kaynak yollardan kalkan tozlardır. Diğer
önemli kaynaklar ise trafik, kömür ve maden ocakları, inşaat alanları ve taş ocaklarıdır. Sağlık etkileri
açısından, PM10 solunum sisteminde birikebilir ve çeşitli sağlık etkilerine sebep olabilir. Astım gibi
solunum rahatsızlıklarını kötüleştirebilir, erken ölümü de içeren çeşitli ciddi sağlık etkilerine sebep
olur. Astım, kronik tıkayıcı akciğer ve kalp hastalığı gibi kalp veya akciğer hastalığı olan kişiler
PM10’a maruz kaldığında sağlık durumları kötüleşebilir. Yaşlılar ve çocuklar, PM10 maruziyetine
karşı hassastır. PM10 yardımıyla toz içerisindeki mevcut diğer kirleticiler akciğerlerin derinlerine
kadar inebilir. İnce partiküllerin büyük bir kısmı akciğerlerdeki alveollere kadar ulaşabilir. Buradan
da kurşun gibi zehirli maddeler % 100 olarak kana geçebilir.
Karbonmonoksit (CO), kokusuz ve renksiz bir gazdır. Yakıtların yapısındaki karbonun tam
yanmaması sonucu oluşur. CO derişimleri, tipik olarak soğuk mevsimlerde en yüksek değere ulaşır.
Soğuk mevsimlerde çok yüksek değerler ulaşılmasının bir sebebi de inversiyon durumudur. CO’in
global arka plan konsantrasyonu 0.06 ve 0.17 mg/m3 arasında bulunur. 2000/69/EC sayılı AB
direktifinde CO ile ilgili sınır değerler tespit edilmiştir.
İnversiyon, sıcak havanın soğuk havanın üzerinde bulunarak, havanın dikey olarak birbiriyle
karışmasının engellenmesi durumudur. Kirlilik böylece yer seviyesine yakın soğuk hava tabakasının
içerisinde toplanır.
CO’in ana kaynağı trafik ve trafikteki sıkışıklıktır. Sağlık etkileri, akciğer yolu ile kan
dolaşımına girerek, kimyasal olarak hemoglobinle bağlanır. Kandaki bu madde, oksijeni hücrelere
taşır. Bu yolla, CO organ ve dokulara ulaşan oksijen miktarını azaltır. Sağlıklı kişilerde, daha yüksek
seviyelerdeki CO’e maruz kalmak, algılama ve gözün görme gücünü etkileyebilir.
Hafif ve daha ağır kalp ve solunum sistemi hastalığı olan kişiler ve henüz doğmamış ve yeni
doğmuş bebekler, CO kirliliğine karşı en riskli grubu oluşturur.
8
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
Kurşun (Pb), doğada metal olarak bulunmaz. Kurşun gürültü, ışın ve vibrasyonlara karşı iyi bir
koruyucudur ve hava yoluyla taşınır. Kurşun, maden ocakları ve bakır ve tunç (Cu+Sn) alaşımı
işlenmesi, kurşun içeren ürünlerin geriye dönüştürülmesi ve kurşunlu petrolün yakılmasıyla çevreye
yayılır. Kurşun içeren benzin ilavesi ürünlerinin de kullanılması, atmosferdeki kurşun oranını
yükseltir.
Ozon (O 3 ), kokusuz renksiz ve 3 oksijen atomundan oluşan bir gazdır. Ozon kirliliği, özellikle
yaz mevsiminde güneşli havalarda ve yüksek sıcaklıkta oluşur (NO 2 + güneş ışınları = NO+ O => O+
O 2 = O 3 ). Ozon üretimi uçucu organik bileşikler (VOC) ve karbon monoksit sayesinde hızlandırılır
veya güçlendirilir. Ozonun oluşması için en önemli öncü bileşimler NO X (Azot oksitler) ve VOC’dır.
Yüksek güneş ışınlarının etkisiyle ozon derişimi Akdeniz ülkelerinde Kuzey-Avrupa ülkelerinden
daha yüksektir. Sebebi ise güneş ışınlarının ozon’un fotokimyasal oluşumundaki fonksiyonundan
kaynaklanmasıdır.
Diğer kirleticilere kıyasla ozon doğrudan ortam havasına karışmaz. Yeryüzüne yakın seviyede ozon
karmaşık kimyasal reaksiyonlar yoluyla oluşur. Bu reaksiyonlara NO X , metan, CO ve VOC’ler (etan
(C 2 H 6 ), etilen (C 2 H 4 ), propan (C 3 H 8 ), benzen (C 6 H 6 ), toluen (C 6 H 5 ), xylen (C 6 H 4 ) gibi kimyasal
maddelerde eklenir. Ozon çok güçlü bir oksidasyon maddesidir. Birçok biyolojik madde ile
etkileşimde bulunur. Tüm solunum sistemine zarar verebilir. Ozonun zararlı etkisi derişim oranına ve
ozona maruziyet süresine bağlıdır. Çocuklar büyük bir risk grubunu oluşturur. Diğer gruplar arasında
öğlen saatlerinde dışarıda fiziksel aktivitede bulunanlar, astım hastaları, akciğer hastaları ve yaşlılar
bulunur.
Çizelge A.4 - Muş ilinde 2015 Yılında Evsel Isınmada Kullanılan Katı Yakıtların Cinsi,
Yakıtların Özellikleri ve Bu Yakıtların Temin Edildiği Yerler
(Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü)
Yakıtın
Cinsi (*)
Temin
Edildiği Yer
Tüketim
Miktarı
(ton)
İthal Kömür
Rusya/Güney
Amerika
57132
Alt Isıl
Değeri
(kcal/kg)
Min6400
Yakıtın Özellikleri
Uçucu
Toplam
Toplam
Madde
Kükürt
Nem
(%)
(%)
(%)
12-31
Max0,9
Kül
(%)
Max10
16
(*) Yerli kömür, ithal kömür, briket, biyokütle, Sosyal Yardımlaşma Vakfı kömürü, odun gibi.
Isınma amaçlı 2015 yılında ilimize toplam 57.132 ton kömür girişi yapılmıştır.
Çizelge A.5 – Muş ilinde 2015 Yılında Sanayide Kullanılan Katı Yakıtların Cinsi, Yakıtların
Özellikleri ve Bu Yakıtların Temin Edildiği Yerler (Yurt Çimento San. ve Tic. A.Ş.)
Yakıtın Özellikleri
Yakıtın
Cinsi (*)
Petro Kok
Temin Edildiği
Yer
G.AMERİKA/
İSKENDERUN
Tüketim
Miktarı
(ton)
245167
Alt Isıl
Değeri
(kcal/kg)
Uçuc
u
Mad
de
(%)
Toplam
Kükürt
(%)
Toplam
Nem
(%)
Kül
(%)
7500
12
4,95
9,49
1
9
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
Yakıtın Özellikleri
Yakıtın
Cinsi (*)
İthal Linyit
Kömür
Temin Edildiği
Yer
Tüketim
Miktarı
(ton)
RUSYA/TRABZON
76842
Alt Isıl
Değeri
(kcal/kg)
Uçuc
u
Mad
de
(%)
Toplam
Kükürt
(%)
Toplam
Nem
(%)
Kül
(%)
6000
26
0,45
11,47
7
(*) Yerli kömür, ithal kömür, briket, biyokütle, Sosyal Yardımlaşma Vakfı kömürü, odun gibi.
İlimizde doğalgaz kullanılmadığından Çizelge A.6 doldurulmamıştır.
Çizelge A.6 – Muş ilinde 2015 Yılında Kullanılan Fuel-oil Miktarı (Muş Şeker Fabrikası)
Yakıtın Kullanıldığı Yer
Konut
Sanayi
Tüketim Miktarı
(m3)
2259
6010
Isıl Değeri (kcal/kg)
Toplam Kükürt (%)
9575
9575
1
1
Egzoz gazı emisyonlarının kontrolüne yönelik ilimizdeki faaliyetler A.5. Bölümünde verilmektedir.
A.3. Hava Kalitesinin Kontrolü Konusundaki Çalışmalar
Şekil A.1 – Muş ilinde Bulunan Hava Kirliliği Ölçüm Cihazlarının Yerleri
10
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
İlde hava kalitesinin kontrolü hususunda Mahalli Çevre Kurulu toplantısı yapılmış, alınan
kararlar (kaçak kömürlerin önüne geçilmesi, kullanılmasının engellenmesi, yakma teknikleri,
ateşleyici belgesinin verilmesinin yaygınlaştırılması) doğrultusunda çalışmalar yapılmıştır.
Çizelge A.7 - Muş ilinde Hava Kalitesi Ölçüm İstasyon Yerleri ve Ölçülen Parametreler
(havaizleme.gov.tr)
İSTASYON
YERLERİ
Yeşilyurt
Mahallesi
KOORDİNATLARI
(Enlem, Boylam)
41.30’21,05”
38.44’30,49”
SO 2
X
NO X
HAVA KİRLETİCİLERİ
CO
O2
HC
PM
X
A.4. Ölçüm İstasyonları
Bir adet hava ölçüm istasyonu Muş Merkez ilçede bulunmaktadır.
Aşağıda Muş ili için Eko İnşaat İlkokulu bahçesinde kurulu olan ölçüm istasyonunda 2015 yılında
ölçülen kirletici parametreler için günlük ortalama değerlerini içeren grafikler verilmiştir.
İstasyon:Muş Periyodik :01.01.2015 00:00 -31.12.2015 00:00 Rapor Türü:AVG
600
500
400
300
200
100
0
PM10
Şekil A.2 - Muş ilinde Muş İstasyonu PM10 Parametresi Günlük Ortalama Değer Grafiği
11
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
İstasyon:Muş Periyodik :01.01.2015 00:00 -31.12.2015 00:00 Rapor Türü:AVG
200
180
160
140
120
100
80
60
40
20
0
SO2
Şekil A.3. - Muş ilinde Muş İstasyonu SO 2 Parametresi Günlük Ortalama Değer Grafiği
Çizelge A.8 - Muş ilinde 2015 Yılı Hava Kalitesi Parametreleri Aylık Ortalama Değerleri ve
Sınır Değerin Aşıldığı Gün Sayıları (havaizleme.gov.tr)
MUŞ
SO
2
AGS
*
5
-
PM1
0
166
171
97
75
68
106
165
129
175
105
144
199
133
76
Ocak
54
Şubat
36
Mart
20
Nisan
3
Mayıs
3
Haziran
2
Temmuz
2
Ağustos
2
Eylül
4
Ekim
58
Kasım
44
Aralık
25
ORTALAM
A
*AGS: Sınır değerin aşıldığı gün sayısı
AGS
*
24
24
13
7
3
10
28
25
29
17
12
21
18
C
O
AGS
*
N
O
AGS
*
NO
2
AGS
*
NO
X
AGS
*
OZO
N
AGS
*
A.5. Egzoz Gazı Emisyon Kontrolü
2015 yılında Müdürlüğümüzce toplam satılan ölçüm pulu sayısı 12760 adettir. Ayrıca
yetkilendirilmiş firmanın 2014 yılından elinde kalan 207 adet ölçüm pulu ve 80 adet ölçüm ruhsatının
farkı ödenerek 2015 yılı içerisinde kullanılmıştır. 2015 yılında ilimizde bir adet yetkilendirilmiş firma
bulunmaktadır.
12
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
Çizelge A.9 - 2015 Yılında Muş İlindeki Araç Sayısı ve Egzoz Ölçümü Yaptıran Araç Sayısı
(TÜİK)
TOPLAM
30815
TOPLAM
Diğerleri
11717
Diğerleri
Ağır Ticari
9090
Ağır Ticari
Hafif Ticari
1467
Binek
Otomobil
Binek
Otomobil
8541
Hafif Ticari
Egzoz Ölçümü Yaptıran
Araç Sayısı
Araç Sayısı
A.6. Gürültü
İlimiz de sanayi gelişmediğinden ve eğlence mekânları bulunmadığından gürültü şikâyetleri
patlama yapan maden ocakları, düğünlerde atılan havai fişekler ve iş yerlerinden kaynaklanmaktadır.
İlde bulunan iki işletmeye ve bir düğün salonuna denetim yapılmış olup herhangi bir olumsuzluk
tespit edilmemiştir.
İlimizde gürültü konusunda 2015 yılında 3 adet şikâyet yapılmış, söz konusu şikâyetler
tarafımızca değerlendirilmiş olup Şekil A.4 düzenlenmiştir
2
1,8
1,6
1,4
1,2
1
0,8
0,6
0,4
0,2
0
EĞLENCE
İŞYERİ
Şekil A.4 – Muş ilinde 2015 Yılında Gürültü Konusunda Yapılan Şikâyetlerin Dağılımı
(Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü)
13
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
A.7. İklim Değişikliği Eylem Planı Çerçevesinde Yapılan Çalışmalar
İklim Değişikliği Eylem Planı ile ilgili olarak bir çalışma yapılmamıştır.
A.8. Sonuç ve Değerlendirme
İlimizde kışın uzun ve sert geçmesi, ısınma amaçlı yakıt tüketiminin fazla olması özellikle ısınma
amaçlı yakıt tüketiminden kaynaklanan hava kirliliğine neden olmaktadır. 2015 yılında kalitesiz yakıt
kullanılması, ateşçilerin eğitimsiz olması gibi sorunların önüne geçilmiştir.
Kaynaklar
Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü
TÜİK
Yurt Çimento San. ve Tic. A.Ş.
14
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
B. SU VE SU KAYNAKLARI
B.1. İlin Su Kaynakları ve Potansiyeli
B.1.1. Yüzeysel Sular
B.1.1.1. Akarsular
Muş il alanı Fırat Havzası içindedir. İl topraklarını sulayan önemli akarsular Murat ile onun
kolu olan Karasu’dur.
Murat Irmağı
Van Gölünün kuzeyindeki Aladağ’dan doğar. Uzunluğu 600 km kadardır. Muş il sınırlarına
kuzey doğudan girer. Kuzey-güney doğrultusunda bir süre akan ırmak bu sırada bir kaç küçük dereyle
ve doğuda da Karakaya Deresiyle birleşir. Debisi 200-300 m3’tür. Debi ırmağın kabardığı
zamanlarda 2500 m3 bulur. Suyun azaldığı zamanlarda ise 50-70 m3 kadar düşer. Murat ırmağını
besleyen diğer akarsular şunlardır: Dişah, Şehit, Heftreng, Körsuyu, Liz, Köşker dere ve çaylarıdır.
Karasu Irmağı:
Güroymak’tan doğar. Muş il sınırlarına güneyde girer. Uzunluğu 68 km kadardır. Kuzeybatıgüneydoğu doğrultusunda akar. Başlıca kolları Daralıovadan kaynağını alan 27 km uzunluğundaki
Abdulbahar, Kazana Tepesinden doğan 35 km uzunluğundaki Kelereş ile Çar ve Karni’dir. Muş il
sınırları içindeki diğer önemli akarsular şunlardır: Aynı adlı dağdan doğan Çiçekveren Deresi (13
km), Aktuzladan doğan Heronek suyu (24 km), Bilican dağından kaynağını alan Liz Suyu (32 km),
Kımsoradan doğan Çılbuhur deresi (27 km) ve Hamurpet Dağından kaynağını alan Memanlı suyudur
( 24 km).
Çizelge B.10 – Muş İlinin Akarsuları (DSİ)
AKARSU
Toplam
İl sınırları
TOPLAM
DEBİSİ( hm3/yıl)
KOLU OLDUGU
ADI
Uzunluk (km)
İçindeki
Uzunluğu(Km)
UZUNLUĞA ORANI
(İl çıkışı ortalama akım)
AKARSU
Bingöl Çayı
66,25
35
52,83
561,37
FIRAT
Hınıs Çayı
139,5
49
35,13
16,123
FIRAT
Karasu
98
82
83,67
645,35
FIRAT
Liz Çayı
46
46
100
77,36
FIRAT
500
205
41
3.218,85
FIRAT
Murat Nehri
15
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
Eğer mevcut ise, İlin akarsularında bulunan balık çiftliklerinden söz edilmelidir (konum, üretim
çeşidi ve kapasite).
B.1.1.2. Doğal Göller, Göletler ve Rezervuarlar
1- Haçlı (Bulanık) Gölü:
İlin güneydoğusunda Bulanık ilçesinin güneyindedir. Göl adını güneyindeki Haçlı Köyünden
almıştır. Göl Bulanık adını ise suyun genellikle bulanık oluşundan almıştır. Bir lav seti gölüdür. Haçlı
gölü de kuzeyindeki Kızkopan volkanının yükselmesi ile oluşmuştur. Yüzölçümü 10 km2 kadardır.
Gölde derinlik 7 metreyi aşmaz. Haçlı Gölü güneybatıdan akan Şeyhtokum Deresi ile birkaç
kaynaktan beslenir. Gölün su düzeyi bütün yıl boyunca hemen, hemen aynı kalır. Kışın donduğunda
göl sathında yürünebilmektedir. Gölde aynalı sazan bulunmaktadır.
2- Hamurpet (Akdoğan) Gölleri:
Büyük Hamurpet:
Varto ilçesinin kuzeybatısında Hamurpet dağlarının batısında yer alır. 2149 Rakımda ve 21
metre derinliğindedir. Yüzölçümü 10,88 km2’dır. Gölün her tarafı dik kayalarla çevrilidir. Derinliği
küçük göle nazaran daha az olduğundan yeşil renktedir. Kaynak ve kar suları ile beslenir. Kış
aylarında donar, su seviyesi tüm yıl boyunca pek değişmez. Gölde bol miktarda aynalı sazan balığı
ile Ördek, kaz, turna ve kunduz da bulunmaktadır. Gölün bulunduğu alan volkanik özellikler
taşımaktadır. Fazla olan suyu yakınından geçen İskender çayına boşaltır.
Hamurpet göllerinin Muş İl Merkezine uzaklığı yaklaşık 80 km, Varto İlçe Merkezine uzaklığı
ise yaklaşık 40 km olup; yolun yaklaşık 35 km’lik kısmı stabilize, diğer kısmı asfalttır. Bu göllerin
turizm ve dağ sporları açısından oldukça yüksek bir potansiyele sahip olduğu ve değerlendirilmesi
gerektiği düşünülmektedir.
Küçük Hamurpet:
Büyük Hamurpet gölünün yaklaşık 300 m kadar güneyinde ve 2173 rakımda küçük dairesel
bir yapısı vardır. Gölün alanı 1,49 km2 dir. 47 metre derinlikte olduğundan mavi bir görünüme
sahiptir. Dipten Büyük Hamurpet’e akıntısı bulunmaktadır.
16
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
Büyük ve Küçük Hamurpet Göllerinden Bir Görünüm
2- Gaz (Kaz) Gölü
Malazgirt ilçesine bağlı Aktuzla Bucağının yakınlarındaki bu göl karstik bir göldür. Gölün
suyu tuzlu ve acıdır. Derinliği azdır. Kenarları sazlıktır. Bu nedenle ilkbaharda burası göçmen
kuşların akınına uğrar. Kaz, ördek, su tavuğu en çok rastlanılan hayvan türleridir.
Çizelge B.11 - Muş ilinde Bulunan Göller ve Rezervuarlar (DSİ, 2010)
Göllerin Durumu
Doğal göl yüzeyleri
: 3.224
ha
Kazan (Haçlı) gölü
: 1.663
ha
Küçük Hamurpert gölü
: 153
ha
Büyük Hamurpert gölü
: 1.103
ha
Keçan gölü
:
ha
60
17
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
Bahri gölü
:
11
ha
Kaz gölü
:
83
ha
Diğer Göller
: 151
ha
Baraj rezervuarı yüzey
:
-----
Seddelme rezervuar yüzeyleri
:
-----
Gölet rezervuar yüzeyleri
:
6
ha
Çaygeldi göleti
:
6
ha
Akarsu yüzeyi
:
667
ha
Murat nehri
:
375
ha
Karasu deresi
:
94
ha
Bingöl çayı
:
56
ha
Hınıs çayı
:
72
ha
Çar çayı
:
40
ha
Arak çayı
:
30
ha
Toplam su yüzeyi
: 3.897
ha
İşletmede Olan Sulamalar
:
17.662
ha
:
17.600
ha
Muş-Malazgirt Sulaması
:
2.000
ha
Muş-Karasu Sulaması
:
1.350
ha
Muş-Bulanık Sulaması
:
3.000
ha
:
10.150
ha
:
1.100
ha
:
62
ha
:
62
ha
1-Büyük Su İşleri Projeleri
Muş-Arıncık Sulaması
Muş Bulanık Güllüova Sulaması
2- Küçük Su İşleri Projeleri
Çaygeldi Göleti ve Sulaması
Hidroelektrik Enerji
Gücü (MW)
Üretim
(GWh/yıl)
İşletmede olan
:
1,4
5,0
Adalar HES
:
1,4
5,0
18
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
B.1.2. Yeraltı Suları
Muş ili sınırlarında yeraltı suyu akiferi genellikle alüvyon birimdir. Açılan kuyular yaygın olarak
sulama ve içme kullanma amaçlı olarak kullanılmaktadır. Ortalama çekim YAS potansiyelinin %11’i
civarındadır. İller Bankası 13. Bölge Müdürlüğü aracılığıyla Muş ilinde bulunan belediyelere 31 adet
kuyu ile 2,3 hm3/yıl tahsis yapılmıştır. Ayrıca Elmakaya Belediyesine 2 adet kuyu için 0,3 hm3/yıl
tahsis yapılmıştır.
Çizelge B.12 – Muş ilinin Yeraltı Suyu Potansiyeli (DSİ)
Kaynağın İsmi
hm3/yıl
MUŞ
68
B.1.2.1. Yeraltı Su Seviyeleri
Yeraltı su seviyeleri değişimi rasat kuyu ölçümleri yapılmadığından konu hakkında bilgi
verilememektedir.
B.1.3. Denizler
İlimizde deniz bulunmamaktadır. Şekil B.5 düzenlenememiştir.
B.2. Su Kaynaklarının Kalitesi
Yüzey ve yeraltı suları için değerlendirme 7 Nisan 2012 tarih ve 28257 sayılı Resmi Gazete’de
yayınlanan “Yeraltı Sularının Kirlenmeye ve Bozulmaya Karşı Korunması Hakkında Yönetmelik”
ve 30 Kasım 2012 tarih ve 28483 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan “Yüzeysel Su Kalitesi Yönetimi
Yönetmeliği”ne göre yapılmış çalışma bulunmamaktadır.
Çizelge B.13 - Muş ilinde 2015 Yılı Yüzey ve Yeraltı Sularında Tarımsal Faaliyetlerden
Kaynaklanan Nitrat Kirliliği İle İlgili Analiz Sonuçları (DSİ)
Su
Kaynağın
ın
Cinsi
(Yüzey/Y
eraltı)
Yeraltı
Kullanım amacı ve kullanılan miktar
Adı
İçme ve
kullanma
suyu
4,5 hm3/yıl
Enerji
üretim
i
Sulama
suyu
Endüst
-riyel
su
temini
Analiz Yapılan İstasyonun
Akım
gözlem
istasyon
u kodu
Analiz
sonuçları
SKKY
(Tablo-1)
Yeri
(İlçe, Köy,
Mevkii)
Koordinatları
(YAS
için)
Yıllık
Ortalama
Nitrat
Değeri
(mg/L)
3,71
hm3/yıl
19
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
Su
Kaynağın
ın
Cinsi
(Yüzey/Y
eraltı)
Kullanım amacı ve kullanılan miktar
Adı
İçme ve
kullanma
suyu
Enerji
üretim
i
Sulama
suyu
Endüst
-riyel
su
temini
Analiz Yapılan İstasyonun
Akım
gözlem
istasyon
u kodu
Analiz
sonuçları
SKKY
(Tablo-1)
Yeri
(İlçe, Köy,
Mevkii)
Koordinatları
(YAS
için)
Yıllık
Ortalama
Nitrat
Değeri
(mg/L)
Muş İlinde YAS Rasat kuyularının açılma işlemi devam etmekte ve nitrat kirliliği ile ilgili analiz
henüz yapılamamıştır.
B.3. Su Kaynaklarının Kirlilik Durumu
B.3.1. Noktasal kaynaklar
B.3.1.1. Endüstriyel Kaynaklar
İlde, işletmeden kaynaklı atıksu oluşturan tesis bulunmamaktadır. Organize Sanayi Bölgesi faaliyete
geçmiş olup atıksu arıtma tesisi henüz mevcut değildir.
B.3.1.2. Evsel Kaynaklar
Muş’ta yüzey sularının kirlenmesinde en çok payı evsel nitelikli kirleticiler ve tarımda kullanılan
gübrelerden kaynaklanan kirlilik oluşturmaktadır. Evsel kirleticiler katı (çöpler) ve sıvı
(kanalizasyon) atıklardır. Kanalizasyon atıkları, direk Karasu deresi ve Murat nehrine deşarj
edilmektedir.
B.3.2. Yayılı Kaynaklar
B.3.2.1. Tarımsal Kaynaklar
İlimizde yoğun olarak tarım yapılan alanlar, Muş, Bulanık, Malazgirt ve Liz ovalarıdır. İlimiz tarım
alanlarının %61’inde kuru tarım yapılmaktadır. Bu alanlarda en çok buğday, arpa, yonca, korunga
fiğ, az miktarda karpuz nohut ve kuru fasulye tarımı yapılmaktadır. Sulu tarım alanlarında sebzecilik,
meyvecilik, bağ ve şekerpancarı, mısır, ayçiçeği gibi tarla ürünlerinin üretimi yapılmaktadır. İlde,
tarımda kullanılan gübre ve pestisitler yağmur suları ile taşınarak Murat nehrine dökülmektedir.
Akarsuya kanalizasyon suyu, tarım ilaçları ve gübrelerin karışması akarsuyun BOİ ve KOİ
değerlerinin yüksek olmasına neden olur.
B.3.2.2. Diğer
İl merkezinde oluşan bütün katı atıklar Belediye tarafından Muş-Bitlis Karayolu 7. km’de
bulunan Asfalt Plent Şantiyesi arka kısmında vahşi depolama sahalarına dökülmektedir. Çöp
sahasında oluşan sızıntı suları yağmurların etkisi ile yeraltı suları ve çöp sahasına yakın olan Karasu
ırmağını tehdit etmektedir.
20
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
B.4. Sektörel Su Kullanımları ve Yapılan Su Tahsisleri
B.4.1. İçme ve Kullanma Suyu
B.4.1.1 Yüzeysel su kaynaklarından kullanılan su miktarı ve içmesuyu arıtım tesisi mevcudiyeti
İl merkezimizde yüzeysel su değil kaynak suyu ve sondajlar kullanılmaktadır. Bu yüzden içme suyu
arıtma tesisi mevcut değildir. İçme ve kullanma suyu şebekesi ile şehir merkezimizdeki bütün 88.400
kişilik nüfusa hizmet verilmektedir.
İlimizde 4 adet Doğal kaynak ve sondaj kuyularından su temin edilmektedir. Elde edilen suyun
%67’si sondaj, %33’ü ise doğal kaynaklardan sağlanmaktadır. Sanayi amaçlı kullanılan su
bulunmamaktadır. Belediye nüfusunun tamamı su hizmetinden yararlanmaktadır.
İl dahilinde DSİ tarafından inşası yapılan Alparslan 1 Barajı ile yapımı devam eden Alparslan 2
Barajı bulunmaktadır. Bunun dışında baraj bulunmamaktadır. İçme suyu kaynağı olarak, il ve
ilçelerde bulunan kaynak suları değerlendirilmektedir.
Temin edilen Su Miktarları
Kaynak; 8640;
33%
Kuyu (Sondaj)
Kaynak
Kuyu (Sondaj);
17280; 67%
Şekil B.5 - Muş ilinde 2015 Yılı Belediyeler Tarafından İçme ve Kullanma Suyu Şebekesi İle
Dağıtılmak Üzere Temin Edilen Su Miktarının Kaynaklara Göre Dağılımı
(Muş Belediye Başkanlığı)
İlde içme ve kullanma suyu şebekesi ile hizmet verilen 6 adet il ve ilçe belediyesi bulunmaktadır.
21
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
B.4.1.2. Yeraltı su kaynaklarından temin edilen su miktarı ve içmesuyu arıtım tesisi
mevcudiyeti
Yeraltı su kaynaklarından (sondajlardan) temin edilen su içme suyu olarak kullanılmaktadır. Bu
sondajlardan elde edilen su miktarı: 17280 m3/gündür. Tarım ve sanayi suyu olarak kullanılan sondaj
suyu bulunmamaktadır. İlimizde içme suyu arıtma tesisi bulunmamaktadır.
B.4.1.3. İçme Suyu temin edilen kaynağın adı, mevcut durumu, potansiyeli vb.
İçme Suyu temin edilen kaynaklardan, Kızılziyaret Kaynağı: 4320 m3/gün , Kaniye Denge Kaynağı:
3456 m3/gün, Eriklibağı ve Kumluk Kaynakları: 864 m3/gün, sondajlardan ise 17280 m3/gün su temin
edilmektedir.
B.4.2. Sulama
Muş İli Sınırları içerisinde DSİ 17. Bölge Müdürlüğümüzce inşa edilerek işletmeye açılan sulamalar;
Sulamanın Adı
Sulama Alanı
2015 Yılı Sulanan Alan
1-Muş Karasu Sulaması
1350 ha.
119 ha
2-Muş Arıncık Sulaması
9050 ha.
428,5 ha
3-Muş Bulanık Sulaması
2370 ha.
717 ha
4-Muş Ulusu Sulaması
7223 ha
200 ha.
5-Muş Malazgirt Sulaması
1600 ha.
290 ha.
6-Muş Güllüova Sulaması
930 ha.
Tarife uygulanmadığından sulanan
alan bilinmemektedir.)
Muş ilinde yukarıda belirtilen sulama yapılan alanların tamamı açık trapez kanal şeklinde inşa
edilmiştir. Sulama yöntemi genellikle salma sulama şeklinde olup, yağmurlama sulamada
yapılmaktadır.
.
B.4.2.1. Salma sulama yapılan alan ve kullanılan su miktarı
Salma sulama yapılan alanlardan ve bu alanlarda kullanılan su miktarından aşağıda tablo halinde
verilmiştir.
Sulamanın Adı
2015 Yılı Şebekeye Alınan Su
Miktarı
İşletme Şekli
22
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
1-Muş Karasu Sulaması
1 770 832 m³
Sulama Birliği
2-Muş Arıncık Sulaması
16 980 000 m³
Sulama Birliği
3-Muş Bulanık Sulaması
4 211 000 m³
Sulama Birliği
4-Muş Ulusu Sulaması
3 496 000 m³
Sulama Birliği
5-Muş Malazgirt Sulaması
3 064 000 m³
DSİ’ce işletiliyor.
B.4.2.2. Damlama, yağmurlama veya basınçlı sulama yapılan alan ve kullanılan su miktarı
Muş İlindeki sulamalarımızda basınçlı sulama sistemi bulunmamaktadır. Sulama kanalları açık
trapez kanal şeklinde inşa edilmiştir.
Sulamanın Adı
Sulama Şekli
1-Muş Karasu Sulaması
Yağmurlama sulama 98,5 ha
2-Muş Arıncık Sulaması
Yağmurlama sulama 282 ha
3-Muş Bulanık Sulaması
Yağmurlama sulama 417 ha
4-Muş Ulusu Sulaması
Yağmurlama sulama 200 ha
5-Muş Malazgirt Sulaması
Yağmurlama sulama 195 ha
Sulamalarımızın tamamında tahliye kanalı inşa edilmiştir.
B.4.3. Endüstriyel Su Temini
Veri bulunmamaktadır. Şekil B.7 doldurulamamıştır.
B.4.4. Enerji Üretimi Amacıyla Su Kullanımı
İlimizde enerji üretime amacıyla işletmede olan Alparslan I barajı bulunmaktadır. Alparslan II
barajının inşa çalışmaları devam etmektedir.
Sıra
No
Baraj ve HES
Tesisinin Adı
İli
Amacı
1
Alpaslan I
Muş
E
23
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
Alpaslan I Barajı
Barajın Yeri
Akarsuyu
Amacı
İnşaatın (başlama-bitiş) yılı
Gövde dolgu tipi
Gövde hacmi
Yükseklik (talvegden)
Normal su kotunda göl hacmi
Normal su kotunda göl alanı
Sulama alanı
Güç
Yıllık Üretim
Muş Bulanık karayolunun 100.
km’sinden kuzeybatı yönünde 25
km mesafede, Murat nehri
üzerindedir.
Murat Nehri
Enerji
1995 - 2009
Kil çekirdekli kaya ve kum çakıl
dolgu
3,78 hm3
88 m
2 903,50 hm3
114,8 km2
.................. ha
160 MW
488,3 GWh
B.4.5. Rekreasyonel Su Kullanımı
İl genelinde rekreasyonel amaçlı yapılan bir çalışma bulunmamaktadır.
B.5. Çevresel Altyapı
B.5.1. Kentsel Kanalizasyon Sistemi ve Hizmeti Alan Nüfus
İl merkezimizin nüfusu 88.400 kişi olup bu nüfusun %90’ına kanalizasyon hizmeti verilmektedir.
Kanalizasyon suyu olarak yılda 8.000.000 m3 atıksu çıkmaktadır. Kanalizasyon sistemi hizmetinden
faydalanan nüfus sayısındaki oran her yıl artmaktadır. Atıksu arıtma tesisi halen kurulamamıştır.
Atıksu arıtma tesisi ile ilgili fizibilite çalışmaları ve arsa tahsis işlemleri devam etmektedir.
Kanalizasyon hizmetinden 1994 yılında belediye nüfusunun %27’si, 2008 yılında belediye nüfusunun
51’i, 2014 yılında belediye nüfusunun %85’i yararlanmakta olup, 2015 yılında bu oran %90’a
ulaşmıştır.
24
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
2006
2008
2010
2012
2014
2015
Şekil B.6 - Muş ilinde 2015 Yılı Kanalizasyon Hizmeti Verilen Nüfusun Belediye Nüfusuna
Oranı (Muş Belediye Başkanlığı, TÜİK)
İlimizde faaliyette olan atıksu arıtma tesisi bulunmamaktadır. Atıksu arıtma tesisi hizmeti verilen
nüfusun toplam nüfusa oranından ve yıllara göre değişiminden bahsedilmemiş ve Şekil B.9
oluşturulamamıştır.
Belediyenin atıksu arıtma tesisi bulunmadığından çıkan arıtma çamuru ile ilgili
analiz
bulunmamaktadır.
25
Çizelge B.14 – Muş ilinde 2015 Yılı Kentsel Atıksu Arıtma Tesislerinin Durumu (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü)
Belediye Atıksu Arıtma
Tesisi/ Deniz Deşarjı
Olup Olmadığı?
Yerleşim
Yerinin Adı
İnşa/plan
Var aşamasında
Yok
Belediye Atıksu Arıtma
Tesisi Türü
Fiziksel Biyolojik
Arıtılan
Mevcut
/Deşarj
Kapasitesi Edilen Atıksu
(ton/gün)
Miktarı
(m3/sn)
Deşarj Noktası
koordinatları
Deniz
Deşarjı
Hizmet
Verdiği
Nüfus
Oluşan AAT
Çamur
Miktarı(ton/gün)
İleri
-
-
X
-
-
-
-
-
-
-
-
-
Hasköy
-
-
X
-
-
-
-
-
-
-
-
-
Korkut
-
-
X
-
-
-
-
-
-
-
-
-
Bulanık
-
-
X
-
-
-
-
-
-
-
-
-
Malazgirt
-
-
X
-
-
-
-
-
-
-
-
-
Varto
-
-
X
-
-
-
-
-
-
-
-
İlçeler
İl Merkezi
Muş
-
26
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
B.5.2. Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) ve Münferit Sanayiler Atıksu Altyapı
Tesisleri
Muş OSB’ de çalışmakta olan yada inşaat ve proje aşamasında olan atık su arıtma tesisi
bulunmamaktadır.
B.5.3. Katı Atık Düzenli Depolama Tesisleri
İlimizde halen Katı Atık Düzenli Depolama ve Bertaraf Tesisi mevcut değildir.
B.5.4. Atıksuların Geri Kazanılması ve Tekrar Kullanılması
İlimizde halen Atıksu Arıtma Tesisi mevcut değildir.
B.6. Toprak Kirliliği ve Kontrolü
B.6.1. Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalar
Toprak kirliliği ile ilgili yapılmış bir çalışma bulunmamaktadır.
Çizelge B.15 .- Muş ilinde 2015 Yılı İçin Tespit Edilen Noktasal Kaynaklı Toprak
Kirliliğine İlişkin Veriler (Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü)
Var
Potansiyel kirletici faaliyetler var mı?
Tespit Edilmiş
Kirlenmiş Sahanın
Yeri
1.Muş Merkez
2.Varto
3.Hasköy
4.Korkut
5.Bulanık
6.Malazgirt
Tespit Edilmiş
Kirlenmenin
Nedeni
Katı Atık
Sahası
“
“
“
“
“
Yok
Vahşi Katı Atık Depolama Alanları
X
Kirlenmiş sahaların
temizlenmesi ile ilgili
çalışma var mı?
Var
Varsa Ne/Neler Olduğunu Belirtiniz
Yok
X
Kirlenmiş sahaların temizlenmesi ile
ilgili çalışmalarda ne tür temizleme
faaliyetleri* yapılıyor? (Aşağıdaki
temizleme yöntemleri dikkate
alınmalıdır)
X
X
X
X
X
27
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
*
Noktasal Kaynaklı Toprak Kirliliği Temizleme Yöntemleri
Biyoremediasyon
Fitoremediasyon
Parsel arıtımı
Buharlaştırma
Biyo havalandırma
Elektrokinetik arıtma
Yerinde oksidasyon
Solvent ekstraksiyonu
Hava ile dağıtma (Air sparging)
Buharlaştırma
Termal arıtma
Reaktif Barrier teknolojisi
Yerinde yıkama (In-situ Flushing)
B.6.2. Arıtma Çamurlarının Toprakta Kullanımı
Arıtma tesisi bulunmadığından arıtma çamuru oluşmamaktadır. Bu sebeple Şekil B.10 ve
Şekil B.12 oluşturulamamıştır.
B.6.3. Madencilik faaliyetleri ile bozulan
kazandırılmasına ilişkin yapılan çalışmalar
arazilerin
doğaya
yeniden
ÇED kapsamındaki mevcut kum – ocakları ile ilgili yönetmeliğe uygun
rehabilitasyon çalışmaları yapılmıştır. Eski kum – ocakları ile ilgili kurum ve kuruluşlarla
koordineli görüşmeler yapılarak rehabilitasyon çalışmaları yapılacaktır.
B.6.4. Tarımsal Faaliyetler İle Oluşan Toprak Kirliliği
İlde kullanılan gübre (bitki besin maddesi bazında), pestisit miktarları ve bunların çeşitleri
aşağıda tablolar halinde verilmiştir.
Çizelge B.16 – Muş ilinde 2015 Yılında Kullanılan Ticari Gübre Tüketiminin Bitki
Besin Maddesi Bazında ve Yıllık Tüketim Miktarları (Gıda Tarım ve Hayvancılık İl
Müdürlüğü)
Bitki Besin Maddesi
(N,P,K olarak)
Azot
Fosfor
Potas
TOPLAM
İlde Ticari Gübre
Bitki Besin Maddesi Bazında
Kullanılarak Tarım Yapılan
Kullanılan Miktar
Toplam Alan
(ton)
(ha)
10639,5
4788
430
15857,5
274997
28
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
Çizelge B.17 - Muş ilinde 2015 Yılında Tarımda Kullanılan Girdilerden Gübreler
Haricindeki Diğer Kimyasal Maddeleri (Tarımsal İlaçlar vb) (Gıda Tarım ve
Hayvancılık İl Müdürlüğü)
Kimyasal Maddenin
Adı
Kullanım Amacı
Miktarı
(ton)
İnsekdisitler
Böcek İlacı
11.80
Herbisitler
Yabancı Ot İlacı
22,30
Mantari etmen İlacı
6,69
Kemirgen Müc. İlacı
0,01
Nemotad Müc. İlacı
0
Kırmızı Örümcek İlacı
0,02
Kabuklu Bit ve Koşnil
0
Fungisitler
Rodentisitler
Nematositler
Akarisitler
Kışlık ve Yazlık Yağlar
......
......
TOPLAM
40,84
İlde Tarımsal İlaç
Kullanılarak Tarım Yapılan
Toplam Alan (ha)
60000
Veri bulunmadığından Çizelge B.18 doldurulamamıştır.
B.7. Sonuç ve Değerlendirme
İlimizin ekilebilir tarım arazilerinin çoğunluğu kuru tarım arazileridir. İlimizde yetiştirilen
ürün sayısının da sınırlı olması, gübre ve ilaç fiyatlarının da yüksek oluşu nedeniyle ilimizde
gübre ve ilaç kullanımı oldukça düşüktür.
Kaynaklar
Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü
Muş Belediye Başkanlığı
Muş Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü
DSİ 17. Bölge Müdürlüğü
29
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
C. ATIK
Bu bölümde raporun kapsamında olan yılın verisi yoksa mevcut en son yılın verisi
verilmelidir.
C.1. Belediye Atıkları (Katı Atık Bertaraf Tesisleri)
İlimizde Katı Atık Düzenli Depolama ve Bertaraf Tesisi henüz kurulamamıştır. Toplam
yaklaşık 100 ton evsel nitelikli katı atık ve yaklaşık olarak 20 tona yakın kül ve moloz
çıkmakta ve hepsi vahşi depolama yöntemiyle uzaklaştırılmaktadır. İl merkezinde oluşan
bütün katı atıklar Belediye tarafından ihale yoluyla hizmet alımı yapmış olduğu şirketçe
toplanmakta ve Muş-Bitlis Karayolu 7. km’de bulunan Asfalt Plent Şantiyesi arka kısmına
dökülmektedir. İlimizde Katı Atık Düzenli Depolama ve Bertaraf tesisi yer tespit devam
etmektedir.
İlimize bağlı ilçelerde evsel nitelikli katı atıkların toplanması belediyeler tarafından
yapılmaktadır. Toplanan katı atıkların depolanması ve bertarafı için Katı Atık Düzenli
Depolama ve Bertaraf Tesisleri ilçelerimizde bulunmamaktadır.
Katı atık kompozisyonu da yapılmamaktadır.
30
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
Çizelge C.19 Muş ilinde 2015 Yılı İçin İl/İlçe Belediyelerince Toplanan ve Yerel Yönetimlerce (Büyükşehir Belediyesi/ Belediye/
Birliklerce Yönetilen Belediye Atığı Miktarı ve Toplanma, Taşınma ve Bertaraf Yöntemleri
(Muş Belediye Başkanlığı)
Büyükşehir/İl/İlçe
Belediye veya
Birliğin Adı
Büyükşehir
Belediyesi/ Birlik
ise birliğe üye olan
belediyeler
Nüfus
Yaz
Muş
Korkut
Hasköy
Bulanık
Varto
Malazgirt
İl Geneli
88400
6131
14362
41766
9956
22096
Toplanan
Ortalama Katı
Atık Miktarı
(ton/gün)
Kış
Yaz
100
Kış
100
Kişi Başına
Üretilen
Ortalama Katı
Atık Miktarı
(kg/gün)
Yaz
1,31
Transfer
İstasyonu
Varsa
Sayısı
Kış
1,31
Mevcut Belediye Atığı Yönetim Tesisi
Atık Yönetimi
Hizmetlerini
Kim
Yürütüyor?
Düzenli
Depolama
-
B
B
B
B
B
B
-
Ön İşlem (Mekanik
Ayırma/ Biyokurutma/
Kompost/
Biyometanizasyon)
Yakma
Düzensiz
Depolama
-
-
X
X
X
X
X
X
182771
*Belediye(B), Özel Sektör(OS), Belediye Şirketi(BŞ) seçeneklerinden uygun olanın sembolünü yazınız.
31
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
C.2. Hafriyat Toprağı, İnşaat Ve Yıkıntı Atıkları
“Hafriyat Toprağı İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği” kapsamında, sadece
oluşan hafriyat toprağı, inşaat ve yıkıntı atıklarının zabıta kontrolünde belediyece belirlene
yerlere dökülmesi sağlanmaktadır. Yer olarak 1 Nolu Su Terfi merkezinin arka kısmında
buluna boş alana söz konusu atıklar dökülmektedir. Fakat tartım işlemi yapılmamaktadır.
C.3. Ambalaj Atıkları
2015 yılında üretilen ve piyasaya sürülen ambalaj miktarı çizelgede verilmiştir.
Çizelge C.20 - Muş ilinde 2015 Yılı Ambalaj Ve Ambalaj Atıkları İstatistik Sonuçları
(Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü)
Ambalaj
Cinsi
Plastik
Metal
Kompozit
Kağıt
Karton
Cam
Ahşap
Toplam
Üretilen
Ambalaj
Miktarı (kg)
300000
300000
Piyasaya
Sürülen
Ambalaj
Miktarı (kg)
Geri
Kazanım
Oranları
(%)
Geri
Kazanılması
Gereken Miktar
(kg)
Geri
Kazanılan
Miktar (kg)
Gerçekleşen
Geri Kazanım
Oranı (%)
29800
48
14304
-
-
821521
48
394330
-
-
851321
48
408634
-
-
İlimizde kayıt altına alınan ambalaj üreticisi 1 adet bulunmaktadır. Kayıt altına alınan
piyasaya süren işletme sayısı ise 19 adettir.
Kayıtlı Ekonomik İşletmeler
20
18
16
14
12
Piyasaya Süren
10
Ambalaj Üreticisi
8
6
4
2
0
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
Şekil C.7 - Muş ilinde 2015 Yılı Kayıtlı Ekonomik İşletmeler (Çevre ve Şehircilik İl
Müdürlüğü)
32
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
C.4. Tehlikeli Atıklar
İlimizde tehlikeli madde oluşturan tesis sayısı az olup, Tehlikeli Atık Kontrolü
Yönetmeliğine göre gönderilerek bertaraf/geri kazanılması konusunda çalışmalar
yapılmaktadır. İlimizde; tehlikeli atıklarla ilgili lisans almış tesis bulunmamaktadır. İlimizde
14845 kg tehlikeli atık geri kazanım tesislerine, 5 kg atık ise bertaraf tesislerine
gönderilmiştir.
İldeki Atık Yönetim Uygulaması sistemine kayıtlı tesislerden elde edilen veriler
doğrultusunda Şekil C.13 ve Çizelge C.23 oluşturulmuştur.
40000
35000
30000
25000
20000
15000
10000
5000
0
Geri
Kazanım
2014 38439
2015 14845
Bertaraf
Tesis İçi
Stok
İhracat
Toplam
500
5
0
0
200
122
0
0
39139
14995
Şekil C.8 – Atık Yönetim Uygulaması Verilerine Göre İlimizdeki Tehlikeli Atık
Yönetimi (Atık Yönetim Uygulaması, 2015)
Çizelge C.21 - Muş ilinde atık işleme ve miktarı (Atık Yönetimi Uygulaması, yıl)
ATIK İŞLEME YÖNTEMİ
ATIK İŞLEME
MİKTAR
KODU (R/D)
YÖNTEMİ ADI
(kg)
R
R12
8015
R
R9
1370
R
R1
5460
D
D5
5
33
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
C.5. Atık Madeni Yağlar
“Atık Yağların Kontrolü Yönetmelik” çerçevesinde ilimizde 60 kg atık motor yağı ve 4000
kg atık endüstriyel yağ toplanarak lisanslı geri kazanım tesislerine gönderilmiştir.
Atık Madeni Yağ Miktarları
25000
20000
15000
10000
5000
0
2013
2014
ATIK MOTOR YAĞI
2015
ATIK ENDÜSTRİYEL YAĞ
Şekil C.9 – Muş ilinde Atık Madeni Yağ Toplama Miktarları
(Atık Yönetimi Uygulaması, 2015)
* Atık Yönetimi Uygulamasında beyan edilen atık miktarı stok ve tesis içi hariç olarak
değerlendirilmiştir.
Atık motor yağı kodları
Atık endüstriyel yağ kodları
:
:
13 02 04*, 13 02 05*, 13 02 06*, 13 02 07*, 13 02 08*
12 01 06*, 12 01 07*, 12 01 10*, 12 01 12*, 13 01 01*, 13
01 04*, 13 01 05*, 13 01 09*, 13 01 10*, 13 01 11*, 13 01
12*, 13 01 13*13 03 01*, 13 03 06*, 13 03 07*, 13 03 08*,
13 03 09*, 13 03 10*, 13 05 06*, 19 02 07*
Çizelge C.22 – Muş ilinde 2015 Yılı için Atık Madeni Yağ Geri Kazanım ve Bertaraf
Miktarları (Atık Yönetimi Uygulaması)
Geri
Nihai
İhracat
Stok
Atık
kazanım*
bertaraf
(kg)
(kg)
Minimizasyonu
(kg)
(kg)
(Tesis İçi)
(ton)
4060
102
*Ek yakıt olarak kullanım dahildir.
34
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
C.6. Atık Pil ve Akümülatörler
İlimizde pillerin evsel atıklarla karıştırılarak biriktirilmesinin önüne geçmek için kurumlara
pil kutuları dağıtılmıştır. İlde geçici akü depolama izni verilen bir tesis bulunmamaktadır.
Geçmiş yıllara ait atık akü/ pil verileri bulunmadığından bilgi verilememiştir. Atık yönetim
uygulamasında beyan edilmiş miktar olmadığı için Şekil C.15, Çizelge C.26, Çizelge C.27,
Çizelge C.28 oluşturulamamıştır. Muş Belediyesinin atık piller ile ilgili TAP ile bir
protokolü bulunmakta olup 2015 yılında yaklaşık 40 kilo atık pil TAP’a göndermiştir.
Yıllara göre beyan edilmiş atık pil miktarları çizelgede verilmiştir.
Çizelge C.23 - Muş ilinde Yıllar İtibariyle Toplanan Atık Pil Miktarı (Kg) (Atık
Yönetimi Uygulaması,)
2012
2013
2014
2015
2
1
5
Atık piller için kullanılan atık kodları: 16 06 02*, 16 06 03*, 16 06 04, 16 06 05
C.7. Bitkisel Atık Yağlar
İlimizde lisanslı bitkisel atık yağ geri kazanım tesisi bulunmamaktadır. 2015 yılında
başka ildeki lisanslı bir firmaya (Kolza Bitkisel Atık Yağ Geri Kazanımı/DİYARBAKIR)
4170 kg bitkisel atık yağ gönderilmiştir. Geri kazanım tesisi bulunmadığından Grafik C6
doldurulamamıştır. Bitkisel Atık Yağ Taşıma Lisanslı Araç olmadığından Çizelge C.15
doldurulmamıştır.
Çizelge C.24 – Muş ilinde 2015 Yılı İçin Atık Bitkisel Yağlarla İlgili Veriler (KOLZA
Biodizel)
Bitkisel Atık Yağ Ara
Depolama Lisansı Verilen
Tesis&
Toplanan Bitkisel Atık Yağ
Miktarı (ton)&&
Sayısı
Kapasitesi
(ton)
Kullanılmış
Kızartmalık
Yağ
(20 01 26*)
-
-
4170 kg
Kullanım
Ömrü Dolmuş
Yağlar
(20 01 25)
-
Lisans Alan Geri
Kazanım Tesisi
Sayısı
Kapasitesi
(ton/yıl)
-
-
35
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
C.8. Ömrünü Tamamlamış Lastikler (ÖTL)
İlimizde Hasköy ilçesi sınırlarında bir adet ömrünü tamamlamış lastik geri dönüşüm tesisi
bulunmaktadır. Tesiste kullanılmış atık lastikler piroliz yöntemi ile parçalanıp çelik tel,
karbon siyahı, aromatik yağ, ve gaz fazında ürünler elde edilmektedir.
Çizelge C.25 – Muş ilinde 2015 Yılında Oluşan Ömrünü Tamamlamış Lastikler İle
İlgili Veriler (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü)
ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLER (ÖTL)
ÖTL
Geçici
Depolama
Alanı
Hacmi
Sayısı
(m3)
Geçici
Depolama
Alanlarındaki
ÖTL Miktarı
(ton)
ÖTL Geri Kazanım
Tesisi
Sayısı
Kapasitesi
(ton/yıl)
1
7660
Geri
Kazanılan
ÖTL Miktarı
(ton)
ÖTL Bertaraf Tesisi
Sayısı
Kapasitesi
(ton/yıl)
Bertaraf Edilen
ÖTL Miktarı
(ton)
Çizelge C.26 – Muş ilinde Geri Kazanım Tesislerine ve Çimento Fabrikalarına
Gönderilen Toplam ÖTL Miktarları (ton/yıl) (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü)
2011
2012
2013
2014
2015
0
0
0
47,8
0
Geri Kazanım Tesisi
0
0
0
0
0
Çimento Fabrikası
C.9. Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyalar (AEEE)
Avrupa Birliği’nin 2002/96/EC sayılı Atık Elektrikli ve Elektronik Eşya Direktifi ile
elektrikli ve elektronik eşyaların üretiminde kullanılan tehlikeli maddelerin kullanılmasını
yasaklayan 2002/95/EC sayılı elektrikli ve elektronik eşyalarda bazı zararlı maddelerin
kullanımının sınırlanmasına ilişkin direktiflerin ulusal mevzuatımıza uyumlaştırılması
çalışmaları kapsamında “Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların Kontrolü Yönetmeliği”
hazırlanarak 22.05.2012 tarih ve 28300 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe
girmiş olup, ilde bu yönetmelik kapsamında yapılan bir çalışma bulunmamaktadır. Bu
sebeple Çizelge C.33 doldurulamamıştır.
C.10. Ömrünü Tamamlamış (Hurda) Araçlar
İlde bir adet Ömrünü Tamamlamış Araç Teslim Yeri bulunmaktadır. Veri olamadığından
dolayı Çizelge C.34 doldurulamamıştır.
36
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
Çizelge C.27 - Muş ilinde 2015 Yılı Hurdaya Ayrılan Araç Sayısı (Çevre ve Şehircilik
İl Müdürlüğü)
Oluşturulan ÖTA
Teslim Yerleri
Sayısı
ÖTA Geçici Depolama
Alanı Sayısı
ÖTA İşleme Tesisi
Sayısı
İşlenen ÖTA
Miktarı (ton)
-
-
-
1
C.11. Tehlikesiz Atıklar
İlde tehlikesiz atıklar konusunda 5 firmaya Tehlikesiz Atık Toplama ve Ayırma belgesi
verilmiştir. Çevre izin ve lisansı bulunan geri dönüşüm tesisi bulunmamaktadır. 2015 yılında
toplanan tehlikesiz atıklarla ilgili veri bulunmamaktadır.
C.11.1 Demir ve Çelik Sektörü ve Cüruf Atıkları
Demir ve Çelik Endüstrisinden Kaynaklanan Atıklar, 05 Temmuz 2008 tarih ve 26927 sayılı
Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin
Yönetmelik”in Atık Listesinde; 10 02 koduyla, “Demir ve Çelik Endüstrisinden
Kaynaklanan Atıklar” olarak belirtilen başlık altında yer almaktadır. Söz konusu atık
sınıflandırılması Çizelge C.21’de gösterilmektedir.
İlde demir çelik
oluşturulamamıştır.
sektörü
bulunmamaktadır.
Bu
sebeple
Çizelge
C.36
Çizelge C.21 – Demir ve Çelik Endüstrisinden Kaynaklanan Atıklar Listesi
ATIK
KODU
10 02
10 02 01
10 02 02
10 02 07*
10 02 08
10 02 10
10 02 11*
10 02 12
10 02 13*
10 02 14
10 02 15
10 02 99
ISIL İŞLEMDEN KAYNAKLANAN ATIKLAR
Demir ve Çelik Endüstrisinden Kaynaklanan Atıklar
Cüruf işleme atıkları
İşlenmemiş cüruf
Tehlikeli maddeler içeren gazların arıtımı sonucu ortaya çıkan katı atıklar
10 02 07 dışında gaz arıtımı sonucu ortaya çıkan katı atıklar
Haddehane tufalı
Soğutma suyunun arıtılmasından kaynaklanan yağ içerikli atıklar
10 02 11 dışındaki soğutma suyu arıtma atıkları
Gaz arıtımı sonucu oluşan ve tehlikeli maddeler içeren çamurlar ve filtre
kekleri
10 02 13 dışındaki gaz arıtımı sonucu oluşan çamurlar ve filtre kekleri
Diğer çamurlar ve filtre kekleri
Başka bir şekilde tanımlanmamış atıklar
KATEGORİ
M
M
M
37
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
C.11.2 Kömürle Çalışan Termik Santraller ve Kül
İlde kömürle çalışan termik santral bulunmamaktadır.
C.11.3 Atıksu Arıtma Tesisi Çamurları
İlimizde sanayi kuruluşlarının ve belediyenin sanayi/evsel/ kentsel atıksu arıtma tesisi
bulunmamaktadır.
C.12. Tıbbi Atıklar
İlimizde “Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmelik” kapsamında, 2011 yılından itibaren
ilimizde oluşan tıbbi atıklar düzenli olarak toplatılmaktadır. Muş Belediye başkanlığına bağlı
olarak yap-işlet-devret modeli ile bir sterilizasyon merkezi kurulmuş ve sterilize olan tıbbi
atıklar Bİ-KA katı atık düzenli depolama sahasına götürülmektedir.
Muş
X
X
162,705
10,687
Varto
X
6,618
Korkut
X
30,690
Bulanık
X
7,554
Hasköy
X
9,375
Malazgirt
X
Tıbbi atık taşıma aracı sayısı “adet” olarak belirtilecektir.
X
Tesisin
Bulunduğu İl
Yetkili
Firmanın
Bertaraf
Tesisi
Sterilizasyon/
Yakma
X
X
X
X
X
X
Belediyenin
Sterilizasyon
Bertaraf
Yöntemi
Yakma
Toplanan tıbbi
atık miktarı
ton/yıl
Kamu
Tıbbi Atıkların
Taşınması
Özel
Yok
Var
İl/ilçe
Belediyesinin
Adı
Tıbbi Atık
Yönetim Planı
Çizelge C.28 – 2015 Yılında Muş İli Sınırları İçinde Oluşan Yıllık Tıbbi Atık Miktarı
(Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü)
Muş
Çizelge C.29 - Muş ilinde Yıllara Göre Tıbbi Atık Miktarı (Çevre ve Şehircilik İl
Müdürlüğü)
Tıbbi Atık Miktarı (kg)
2012
180287 kg
2013
235000 kg
2014
151766 kg
2015
227632 kg
38
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
C.13. Maden Atıkları
İlde ortaya çıkan maden atığı ile ilgili veri bulunmamaktadır. Maden zenginleştirme Tesisi
bulunmadığından C.40 doldurulamamıştır.
C.14. Sonuç ve Değerlendirme
Belediyeler tarafından atık ayrışımı yapılmadığından bu konuyla ilgili bilgi verilememiştir.
İlgili yönetmelikler çerçevesinde atık sorununun önüne geçilmeye çalışılmaktadır. Atıkların
toplanması ve bertarafı konusunda ilgili kuruluşlar ve toplumun bilgilendirilmesi
çalışmalarına devam edilmektedir.
Kaynaklar
Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü
Kolza Bitkisel Atık Yağ Geri Kazanımı
Muş Belediye Başkanlığı
39
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
Ç. KİMYASALLARIN YÖNETİMİ
Ç.1. Büyük Endüstriyel Kazalar
Meydana gelen felaketler ve ülkemizde de yaşanan benzer kazalar sonucunda, ülkemizde de
”Tehlikeli Maddeleri İçeren Büyük Kaza Risklerinin Kontrolüne İlişkin AB Konsey
Direktifi/Seveso II Direktifi”ni Türkiye mevzuatına uyumlaştıran “Büyük Endüstriyel
Kazaların Önlenmesi ve Etkilerinin Azaltılması Hakkında Yönetmelik” 30 Aralık 2013
tarihli ve 28867 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Yönetmelik, tehlikeli maddeler bulunduran kuruluşlarda büyük endüstriyel kazaların
önlenmesi ve muhtemel kazaların insanlara ve çevreye olan zararlarının en aza indirilmesi
amacıyla, yüksek seviyede, etkili ve sürekli korumayı sağlamak için alınması gereken
önlemler ile ilgili usul ve esasları belirlemeyi amaçlamaktadır. “Büyük Endüstriyel
Kazaların Önlenmesi ve Etkilerinin Azaltılması Hakkında Yönetmelik” hükümleri, Çevre ve
Şehircilik Bakanlığı ve Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ile müştereken
yürütülmektedir. Bildirim maddesi, Yönetmeliğin yayımı tarihinde yürürlüğe girmiş olup,
diğer hükümleri 1/1/2016 tarihinde yürürlüğe girecektir. Tehlikeli madde içeren kuruluşlar,
öncelikle Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Çevre Bilgi Sistemi altında kurulmuş olan Seveso
(BEKRA) Bildirim Sistemi’ne bildirim yapmakla yükümlüdür. Bu bildirimler neticesinde
kapsamdaki kuruluşlar ve bunların, alt seviyeli ve üst seviyeli olmak üzere kategorileri
belirlenmektedir.
Çizelge Ç.30 – Muş ilinde 2015 Yılı SEVESO Kuruluşlarının Sayısı (Çevre ve
Şehircilik İl Müdürlüğü)
KURULUŞ
SAYISI
1
Alt Seviye
1
Üst Seviye
2
TOPLAM
Ç.2. Sonuç ve Değerlendirme
İl Müdürlüğümüze sunulmuş Acil Durum Planı bulunmamaktadır.
Kaynaklar
BEKRA Bildirim Sistemi
40
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
D. DOĞA KORUMA VE BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK
D.1. Flora
Karasal ve sucul türlerin yaşama ortamları (habitatlar) ve özelikleri belirtilerek, il sınırları
içerisinde belirlenen vejetasyon tipleri bir harita üzerinde gösterilmelidir.
Karasal ve akuatik (sucul) türler (özellikle yörede doğal olarak bulunan türler, endemik,
egzotik, tıbbi ve nesli tehlikede olan türler) ve mahalli popülasyonları, bilimsel adları
yanında mevcut bitkilere göre yöresel adları da verilmelidir. Önemli hastalık ve zararlılar
söz konusu ise bunlarla ilgili bilgi verilmelidir.
D.2. Fauna
Yaban yaşamı türleri, endemik hayvan türleri ve yılın çeşitli zamanlarında geleneksel olarak
kullandıkları yaşam ortamlarındaki popülasyonları (memeliler, sürüngenler, amfibiler,
kuşlar, balıklar) envanter çalışmalarına dayandırılarak belirtilmelidir. Popülasyonların göç
yolları üzerindeki konaklama noktaları, kışlama yerleri mevsimler veya aylar itibariyle
belirtilip, türler bilimsel ve yöresel adlarıyla verilmelidir. Önemli hastalık ve zararlılar ile
bunların mücadelesi hakkında da bilgi verilmelidir.
İl düzeyinde nesli tehlikede olan ve olması muhtemel evcil hayvanlar ile yaban
hayvanlarının; türleri (bilimsel ve yöresel adları), sayıları ve bunların korunmasına yönelik
alınan tedbirler ile ilgili bilgiler verilecektir.
D.3. Ormanlar ve Milli Parklar
İlde mevcut ormanlık alanlardan ve milli parklardan, bunların yayılışlarında ve
özelliklerinden, nitelik ve niceliklerinden, ormanlık alanların yıllar bazında azalmasından
veya artmasından söz edilmelidir.
D.4. Çayır ve Mera
İçinde bulunduğumuz çağın, en önemli gelişmişlik göstergelerinden biri beslenmedir. Nesillerin
verimli, güçlü ve sağlıklı yetişebilmesi için dengeli ve yeterli beslenmesi bir gerçektir. Başka bir
gerçekte, beslenmemizde önemli bir yeri olan hayvansal ürünlerin ülkemizde ucuz ve bol bir şekilde
elde edilemediğidir. Hayvansal ürünlerin bol ve ucuz elde edilebilmesinin şartı da hayvansal üretim
girdilerini azaltmak olacaktır. Birim üretim başına düşen en pahalı girdinin, yem olduğu bilindiğine
göre yapılması gereken yerinde bol ve ucuz yem üretimidir.
Cumhuriyetin ilk yıllarında artan nüfusun bitkisel ürün ihtiyacının karşılanması, 1950 li yıllarda
traktörün yurdumuza girmesi ile meralar sürülerek tarım arazisi olarak kullanılmaya başlanmış ve
mera alanları daraltılmıştır. Buna rağmen ilimiz çayır ve meralar bakımından zengin sayılacak bir
41
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
potansiyele sahiptir. İlimizde yapılan mera çalışmaları kapsamında Merkezde 679060 da, Bulanık
İlçesinde 630860 da, Hasköy ilçesinde 44260 da, Korkut ilçesinde 304980 da, Malazgirt ilçesinde
599950 da, Varto ilçesinde 536530 da mera arazisi tespit edilmiştir. 1998 yılından itibaren kadastro
çalışmalarına başlanmayan Malazgirt İlçesi, Muş İli genelinde İlçe Merkezleri dahil olmak üzere
387 köyde toplam 2.795.640 da alanda tespit çalışması yapılmış olup bahse konu köylerden 55
köyün tahdidi bitmiş ve 14 köyümüzde de tahdit çalışmaları devam etmektedir. Buna bağlı olarak
tahdit çalışmaları tamamlanan 55 köyden 41 köye toplamda 188. 070 da alan mera tahsis edilmiş
olup 14 köyde de buna ilişkin tahsisi devam etmektedir. Tahdit ve tahsis çalışmaları devam etmekte
olup mera kullanım alanları arttırılmaktadır.
D.5. Sulak Alanlar
İl sınırları içerisinde yer alan 6 adet sulak alandan (Büyük Hamurpet Gölü, Küçük Hamurpet
Gölü, Haçlı Gölü, Kaz (Gaz) Gölü, Bulanık Şorgöl Sazlığı, Sazlıkbaşı (İron) Sazlığı) bir tanesi olan
Sazlıkbaşı (İron) Sazlığı Uluslararası öneme sahip sulak alan konumundadır.
D.6. Tabiat Varlıklarını Koruma Çalışmaları
İlimiz Merkez İlçesinde bulunan 80. Yıl Cumhuriyet Hatıra Ormanı Kent Ormanı
statüsü iptal edilerek; 2873 sayılı Milli Parklar Kanunu’nun 3. maddesine göre, Bakanlık
Makamı’nın 11.07.2011 tarih ve 903 sayılı Olur’ları ile Tabiat Parkı olarak ilan edilmiştir.
Bu alanla ilgili çalışmalar devam etmektedir.
D.7. Sonuç ve Değerlendirme
Büyük Hamurpet Gölü, Küçük Hamurpet Gölü, Haçlı Gölü, Kaz (Gaz) Gölü, Bulanık Şorgöl
Sazlığı, Sazlıkbaşı (İron) Sazlığı önemli doğa zenginlikleridir.
Kaynaklar
Muş Orman İşletme Müdürlüğü
42
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
E. ARAZİ KULLANIMI
E.1. Arazi Kullanım Verileri
İlin toplam yüzölçümü 819.600 ha olup, bunun 344.842 ha’ı tarla arazisi, 279.564
ha’ı mera arazisi, 93.798 ha’ı çayır arazisi, 72.865 ha orman arazisi ve 28.531 ha tarıma
elverişsiz araziler ve göller olarak dağılım göstermektedir.
Muş’ta çayır-mera alanlarının oranı yüksek (%46), orman alanlarının oranı ise (%7)
düşüktür. Türkiye genelinde ise mera alanlarının oranı ile orman alanlarının oranı birbirine
eşit olup %26 dır. Muş ilinde çayır mera alanlarının fazlalığı hayvancılık için bir potansiyel
olmakta, ancak orman alanlarının azlığı yağış için kısıt teşkil etmekte ve erozyona neden
olmaktadır. Arazilerin alt bölgeler bazında dağılımında en fazla tarla ve Çayır- mera
arazisine sahip bölgenin II. Alt bölge olan Bulanık –Malazgirt-Varto ilçelerinde olduğu
görülmektedir. Sulanabilir tarım arazisi miktarı 158.215 ha olmasına rağmen sulanan tarım arazisi
64.280 ha dır. Bunun 19.261 ha kısmı Köy Hizmetleri 19.100 ha’lık kısmı DSİ ve 26.459 ha’ lık
kısmı ise halk tarafından kullanılmaktadır. Bu alanlara 190.150 ha hububat, 23.807 ha yemeklik
baklagiller, 16.050 ha lık alana endüstri bitkileri, 105.314 ha’lık alana yem bitkileri 2.179,08
sebze ürünleri ekilmektedir. 36.901 ha alanda ise meyve ürünleri oluşturmaktadır.
Arazi Kullanım Durumu
Orman Alanları;
72865; 9%
Çayır Arazisi;
93798; 11%
Tarım Elverişsiz
Alanlar ve
Göller; 28531; 4%
Tarım Arazisi;
344842; 42%
Tarım Arazisi
Mera Arazisi
Çayır Arazisi
Orman Alanları
Tarım Elverişsiz Alanlar ve Göller
Mera Arazisi;
279564; 34%
Şekil E.10 – Muş ilinde 2015 Yılı Arazi Kullanım Durumu (Gıda, Tarım ve
Hayvancılık İl Müdürlüğü)
43
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
Çizelge E.31 – 2015 Yılı için Muş ilinde Arazilerin Kullanımına Göre Arazi
Sınıflandırılması (Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü)
Arazi SINIFI
1. Sınıf Araziler
2. Sınıf Araziler
3. Sınıf Araziler
4. Sınıf Araziler
5. Sınıf Araziler
6. Sınıf Araziler
7. Sınıf Araziler
8. Sınıf Araziler
TOPLAM
Alanı (ha)
34.389
141.248
120.026
70.004
141.303
302.333
10.276
819.600
(%)
4,3
17,2
14,6
8,6
17,2
36,8
1,3
E.2. Mekânsal Planlama
E.2.1. Çevre Düzeni Planı
Muş, Bitlis ve Van illerini kapsayan Çevre Düzeni Planı yapılması çalışmalarına
başlanılmıştır. Ancak henüz onaylanmamıştır. 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı çalışması,
belirlenen amaç doğrultusunda, planlama bölgesini oluşturan Muş, Bitlis ve Van illerinin bütününde,
2035 yılına yönelik olarak, planlama kararlarını doğrudan ya da dolaylı etkileyecek sorunların
saptanması, yasal, doğal ve yapay eşiklerin belirlenmesi, koruma kararlarının ve sektörel gelişme
önerilerinin, koruma–kullanma dengesi gözetilerek arazi kullanım kararlarına dönüştürülmesini
kapsamaktadır.
44
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
1/100.000 ölçekli Muş- Bitlis- Van Planlama Bölgesi Çevre Düzeni Planının amaca uygun
gerçekleştirilmesi, belirlenen hedeflere ulaşılabilmesi için; ülke ölçeğinde kalkınma planlarından,
yerel birimlerce üretilen plan kararları ve geliştirilen yatırım programlarına kadar, mekansal
gelişmeleri ve demografik hareketleri yönlendirecek tüm kararların derlenmesi ve bir arada
yorumlanması zorunludur.
Belirlenen amaç doğrultusunda;
45
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
· Planlama Bölgesini oluşturan alan bütününde koruma-kullanma dengesini gözetmek,
· Doğal, kültürel, tarihsel, sosyal ve ekonomik değerlerini korumak ve geliştirmek,
· Ulusal ve yerel tercihler doğrultusunda, mevcut ve gelişmesi olası sektörleri desteklemek,
· Yerel katılımı ve ortaklığı sağlamak,
· Alt ölçekte yapılacak planları yönlendirecek, bütüncül planlama kararlarını üretmek
çalışmanın temel hedefleri olarak belirlenmiştir.
E.3. Sonuç ve Değerlendirme
Kaynaklar
Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü
Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü
46
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
F. ÇED, ÇEVRE İZİN VE LİSANS İŞLEMLERİ
F.1. ÇED İşlemleri
Yıl içerisinde “Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği” kapsamında ÇŞİM tarafından
verilen Ek-2 Listesi ÇED Gereklidir ya da Gerekli Değildir Kararları, sayıları ve bunların
sektörel dağılımları aşağıda belirtilmiştir.
Çizelge F.32 – Muş İlinde Bakanlık merkez ve ÇŞİM tarafından 2015 Yılı İçerisinde
Alınan ÇED Olumlu ve ÇED Gerekli Değildir Kararlarının Sektörel Dağılımı (Çevre
ve Şehircilik İl Müdürlüğü)
Karar
ÇED Gerekli
Değildir
Maden
Enerji
3
3
Sanayi
TarımGıda
1
AtıkKimya
UlaşımKıyı
TurizmKonut
TOPLAM
1
8
ÇED Gereklidir
ÇED Olumlu
Kararı
Ulaşım-Kıyı; 1;
13%
Tarım-Gıda; 1;
13%
Maden; 3; 37%
Maden
Enerji
Tarım-Gıda
Ulaşım-Kıyı
Enerji; 3; 37%
Şekil F.11 – Muş İlinde 2015 Yılında ÇED Gerekli Değildir Kararı Verilen Projelerin
Sektörel Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü)
47
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
F.2. Çevre İzin ve Lisans İşlemleri
Yönetmelik kapsamında verilen 5 adet geçici faaliyet belgeleri, 5 adet ret edilen geçici
faaliyet başvuruları olmakla beraber, 4 adet çevre izni, 1 adet çevre izni ve lisansı belgeleri
2015 yılı içerisinde düzenlenmiştir.
Çizelge F.33 – Muş ilinde 2015 Yılında ÇŞİM Tarafından Verilen Geçici Faaliyet
Belgesi ve Çevre İzni/Çevre İzni ve Lisansı Belgesi Sayıları (Çevre ve Şehircilik İl
Müdürlüğü)
Geçici Faaliyet Belgesi
Çevre İzni Belgesi
Çevre İzni ve Lisans Belgesi
TOPLAM
EK-1
1
1
EK-2
5
4
9
TOPLAM
5
4
1
10
Diğer Tesisler; 1;
20%
Madencilik
Atık Yönetimi
Diğer Tesisler
Atık Yönetimi; 1;
20%
Madencilik; 3;
60%
Şekil F.12 – Muş ilinde 2015 Yılında Verilen Çevre İzni veya Çevre İzni ve Lisans
Belgelerinin Sektörlere Göre Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü)
48
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
Bertaraf
Bertaraf; 1; 100%
Şekil F.13 - Muş ilinde 2015 Yılında Verilen Lisansların Konuları (Çevre ve Şehircilik
İl Müdürlüğü)
F.3. Sonuç ve Değerlendirme
2015 Yılında sekiz (8) adet ÇED Gerekli Değildir Kararı verilmiştir. 4 adet Çevre İzni,
1 adet Çevre İzni ve Lisans belgesi verilen işletme bulunmaktadır.
Kaynaklar
Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü
49
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
G. ÇEVRE
DENETİMLERİ
UYGULAMALARI
VE
İDARİ
YAPTIRIM
G.1. Çevre Denetimleri
İlde kasım ve mayıs ayları arasında iklim şartlarının ağır geçmesi sebebiyle tesislerin
faaliyeti durdurması denetimlerin yapılamamasına neden olmaktadır. Planlı yapılan denetimlerin
hepsi birleşik denetim kapsamında yapılmıştır. Bu aylarda yapılan denetimlerin çoğu ısınmadan
kaynaklı katı yakıt kullanımı ve tıbbi atıkların denetimi ile ilgili olmuştur.
Çizelge G.34 - Muş ilinde 2015 Yılında ÇŞİM Tarafından Gerçekleştirilen
Denetimlerin Sayısı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü)
Denetimler
Planlı
denetimler
Ani (plansız)
denetimler
Genel
toplam
Birleşik
Hava
Su
5
9
5
6
19
5
9
28
10
15
5
Toprak
Atık
Kimyasallar
Gürültü
Derin
Deniz
Deşarjı
ÇED
İzin
Toplam
5
30
33
5
63
50
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
ÇED; 5; 17%
Birleşik; 5; 16%
Birleşik
Hava
Su
Atık ; 6; 20%
Atık
Hava; 9; 30%
ÇED
Su; 5; 17%
Şekil G.14 - Muş ilinde ÇŞİM Tarafından 2015 Yılında Gerçekleştirilen Planlı
Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü)
Atık; 9; 27%
Hava
Su
Hava; 19; 58%
Atık
Su; 5; 15%
Şekil G.15 – Muş ilinde ÇŞİM Tarafından 2015 Yılında Gerçekleştirilen Plansız
Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü)
51
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
Planlı
Denetimler; 30;
48%
Ani (Plansız)
Denetimler; 33;
52%
Planlı Denetimler
Ani (Plansız) Denetimler
Şekil G.16– Muş ilinde ÇŞİM Tarafından 2015 Yılında Gerçekleştirilen Planlı ve Ani
Çevre Denetimlerinin Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü)
ÇED; 5; 8%
Birleşik; 5; 8%
Atık; 15; 24%
Birleşik
Hava
Su
Hava; 28; 44%
Atık
ÇED
Su; 10; 16%
Şekil G.17 – Muş ilinde ÇŞİM Tarafından 2015 Yılında Gerçekleştirilen Tüm
Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü)
52
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
G.2. Şikâyetlerin Değerlendirilmesi
İlimizde Müdürlüğümüze 7 adet şikâyet başvurusu yapılmış olup bunların %100 ‘ü
değerlendirilmiştir.
Çizelge G.35 – Muş ilinde 2015 Yılında ÇŞİM’e Gelen Tüm Şikâyetler ve Bunların
Değerlendirilme Durumları (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü)
Şikâyetler
Hava
Su
Toprak
Atık
Kimyasallar
Gürültü
ÇED
TOPLAM
Şikâyet sayısı
1
2
1
3
7
Denetimle sonuçlanan
şikâyet sayısı
1
2
1
3
7
Şikâyetleri denetimle
sonuçlanma (%)
100
100
100
100
100
Hava; 1; 14%
Gürültü; 3; 43%
Hava
Su
Su; 2; 29%
Atık
Gürültü
Atık; 1; 14%
Şekil G.18 – Muş ilinde 2015 Yılında ÇŞİM Gelen Şikâyetlerin Konulara Göre
Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü)
G.3. İdari Yaptırımlar
İldeki bilgiler kapsamında 2015 yılı içerisinde uygulan idari yaptırımlar aşağıdaki Çizelgede
doldurulmuştur.
53
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
Çizelge G.36 – Muş ilinde 2015 Yılında ÇŞİM Tarafından Uygulanan Ceza Miktarları
ve Sayısı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü)
Hava
Ceza Miktarı
(TL)
Uygulanan
Ceza Sayısı
Su
Toprak
Atık
Kimyasallar
Gürültü
ÇED
Diğer
TOPLAM
575
22000
22575
1
2
3
Hava; 1; 33%
Hava
ÇED
ÇED; 2; 67%
Şekil G.19 – Muş ilinde 2015 Yılında ÇŞİM Tarafından Uygulanan İdari Para
Cezalarının Konulara Göre Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü)
G.4. Çevre Kanunu Uyarınca Durdurma Cezası Uygulamaları
2015 yılında ilimizde 2 adet tesise durdurma kararı verilmiştir. Her iki tesise “ÇED
Gerekli Değildir” kararı alınmaksızın faaliyete başladıklarından dolayı Valiliğimizce
durdurma kararı verilmiştir. Durdurma kararı verilen her iki tesis sanayi sektöründe faaliyet
göstermektedir.
G.5. Sonuç ve Değerlendirme
İlde uzun süren kış aylarında birçok tesisin çalışmaması sebebiyle istenilen seviyede
denetim yapılamamaktadır. Yapılan denetimlerde tesislerin ilgili yönetmeliklere uyulması
yönünde çalışmalar yapılmıştır.
Kaynaklar
Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü
54
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
H. ÇEVRE EĞİTİMLERİ
İlimizde 5 Haziran Çevre Günü Etkinliği kapsamında;
1- 1-4 Haziran 2015 tarihleri arasında Uygulamalı Çevre Eğitimi Pilot Projesi kapsamında yer
alan 4 okulda Dünya Çevre Günü ile ilgili İl Müdürlüğümüzce görsel eğitim verilmiştir.
2- Tüm okullarda, okul bahçesinde temizlik kampanyası çerçevesinde hafta boyunca okul
yöneticilerinin öncülüğünde temizlik yapılmıştır.
3- İl Milli Eğitim Müdürlüğü tarafından çevre konulu ödüllü şiir yarışması düzenlenerek,
dereceye giren öğrencilere diz üstü bilgisayar hediye edilmiştir.
I. İL BAZINDA ÇEVRESEL GÖSTERGELER
1.GENEL
1.1.NÜFUS
NÜFUS
GÖSTERGE: Nüfus artış hızı
TANIM: Belirli bir dönemde, İl için nüfus büyüklüğünün ortalama yıllık artışıdır.
Kaynak: TUİK
Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: 2007-2013 dönemi İl nüfus artış hızı (%), Nüfus yoğunluğu (kişi/km2)
Durum ve eğilimler;
Veri formatı
Yıllar
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
Nüfus (Kişi)
405509
404309
404484
406886
414706
413260
412553
411216
408.728
Nüfus Artış
Hızı (%)
-3,0
5,9
19,0
-3,5
-0,17
-0,17
-3,2
-0,6
0,4
Değerlendirme ve Sonuçlar
.
1.2.SANAYİ
SANAYİ
GÖSTERGE: Sanayi Bölgeleri
Muş sanayisi ağırlıklı olarak orta ve küçük işletmelerden meydana gelmektedir. Büyük ölçekli
sanayi kuruluşları olarak; şeker fabrikası ve çimento fabrikası, orta ölçekli işletme olarak; barit fabrikası,
tuz fabrikası, mermer fabrikası, tekstil fabrikası, ayakkabı fabrikası ve muhtelif gıda, plastik ve metal eşya
fabrikaları faaliyet göstermektedir.
TANIM: :
55
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
İlde faaliyet gösteren firmaların üretim konuları çimento, tarım makineleri, tekstil, hazır giyim, ayakkabı,
mobilya, hazır yemek, hazır beton, karma yem, unlu mamuller, süt ve süt ürünleri, şeker, sıcak asfalt, taş ve
mıcırdır.
Teşvik yasası kapsamında desteklenen emek yoğun sektörlerden tekstil, deri, plastik, metal eşya ve
mobilya alanlarında ilde son zamanlarda önemli yatırımlar gerçekleşmektedir. Malazgirt ilçesindeki Tarım
Makinaları İhtisas Sanayi Sitesi önemli bir yere sahiptir.
Önerilen Kaynak: Muş Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü
Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İlde bulunan sanayi kuruluşlarının sayısı, sektörlerine göre sanayi
bölgelerinin (Organize Sanayi Bölgeleri, Küçük Sanayi Siteleri, Endüstri İhtisas Bölgesi ilan edilmiş alanlar, Büyük
Sanayi Siteleri vb.) sayısı, kapasitesi, alanı (ha), OSB ve diğer sanayi alanlarında yer alan sanayi kuruluşlarının
sayısının ildeki tüm sanayi kuruluşları sayısına oranı (%)
Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır)
OSB Bilgileri
2010
2011
2012
2013
2014
2015
Faaliyete Başladığı Yıl
2008
2008
2008
2008
2008
2008
Alanı (Hektar)
90
90
90
90
90
90
Parsel Sayısı
54
54
54
54
54
54
Parsel Sayısı
2
5
5
5
7
13
Tesis sayısı
2
5
5
5
7
13
Parsel Sayısı
4
5
8
9
6
3
Tesis sayısı
4
5
8
9
6
3
Parsel Sayısı
29
20
26
29
19
11
Tesis sayısı
23
14
18
24
15
11
Boş Parsel
19
24
15
11
22
27
Tesis sayısı
29
24
31
35
28
27
35
30
39
43
32
27
Mevcut
22
72
83
80
76
52
Toplam
22
72
83
80
76
52
Telefon
0 530 349 04 67
e-posta
musosb@mynet.com
Üretime Geçen
İnşaat
Safhasında
Proje
Safhasında
TOPLAM
Tahsis ed. Parsel Sayısı
İstihdam
Kapasitesi
İletişim Bilgileri
56
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
Küçük Sanayi Siteleri
Faaliyete
Başlama Tarihi
Toplam Alanı
m2
Muş 1. Kısım KSS
1984
142000
100
100
0
Alparslan KSS
1997
16000
45
45
0
Muş 2. Kısım KSS
1996
42500
63
63
0
Malazgirt KSS
1986
50000
82
82
0
Bulanık KSS
1995
60500
66
66
0
Öz Vartolular KSS
2013
Bitme
Aşamasında
0
0
ADI
Toplam İşyeri
Sayısı
Dolu İşyeri
Sayısı
Boş
İşyeri
Sayısı
Kaynak: Muş Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü
Değerlendirme ve Sonuçlar.
DAKA Mali Destek Programlarında ihracata yönelik imalat, bir değerlendirme kriteri olarak yer almış ve
ihracata yönelik imalat yapan birden fazla projeye hibe desteği sağlanmıştır.
İstihdam garantili kurslarla bu eksiklik aşama aşama giderilmeye başlanmıştır.
DAKA, KOSGEB ve TKDK tarafından yürütülen çalışmalarla yerel düzeyde destekler verilmektedir.
İmalata tahsis edilen eski Tekel depolarının ısınma sorununu çözmek amacıyla kalorifer tesisatı
döşenmesi yönünde çalışmalar başlatılmıştır. Ayrıca, DAKA tarafından bölgemizde yenilenebilir enerjiyi
yaygınlaştırmak için mali destek programı uygulanmış ve bu çerçevede sempozyum düzenlenmiştir.
Kamu-üniversite-sanayi işbirliği ve yenilikçilik olgusunun geliştirilmesi için yüksek katılımlı bir
bilgilendirme toplantısı yapılmış, yine konuyla ilgili firma ziyaretleri yapılarak ar-ge ye yönelik çalışmalar
teşvik edilmiştir.
57
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
SANAYİ
GÖSTERGE: Madencilik
TANIM: İlimizde yer alan farklı ruhsatlandırma grubuna göre 2015 yılında ruhsat verilen maden ocaklarının
listesi aşağıdadır. İlimizde zenginleştirme tesisleri bulunmamaktadır.
Önerilen Kaynak: İl Özel İdare
Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Türlerine göre maden ocağı ve tesisi sayısı, alanları (ha) ve yıllara göre
değişimleri (%),
Durum ve eğilimler;
2015 YILINDA RUHSATLANDIRILAN MADEN OCAKLARI LİSTESİ
Sıra No:
1
2
3
Madenin Cinsi
I (a) Grup Maden Kum Çakıl
II (a) Grup Maden Bazalt
I (b) Grup Maden Çimento Kili
Alan (ha)
3,01
28,58
148,16
Kaynak: İl Özel İdare Genel Sekreterliği
Değerlendirme ve Sonuçlar.
Durum ve eğilimlerde sunulan verilerin değerlendirildiği ve bu değerlendirmenin özetlendiği bölümdür.
2.İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ
İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ
GÖSTERGE: Sıcaklık
TANIM: Gösterge, ildeki yıllık ortalama sıcaklık değişimi ve Türkiye ortalamalarıyla karşılaştırılmasını ifade
etmektedir.
Önerilen Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü
Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İl için 1970 ve sonrası yıllık ortalama sıcaklık değerleri (⁰C), Türkiye
Ortalama Değerleri
Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır)
Veri formatı
Türkiye ort.
Sıcaklık (0C)
İlin ort.
Sıcaklık (0C)
1970
1980
1985
1990
1995
2000
2005
2012
2013
2014
13,5
12,7
12,8
12,9
13,1
13,1
13,3
13,8
13,8
14,5
13,8
9,9
9,9
9,9
11,6
11,2
10,8
10,1
9,5
9,6
9,9
10,5
2015
Kaynak: Meteoroloji İl Müdürlüğü
Değerlendirme ve Sonuçlar.
Durum ve eğilimlerde sunulan verilerin değerlendirildiği ve bu değerlendirmenin özetlendiği bölümdür.
58
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ
GÖSTERGE: Yağış
TANIM: İldeki birim alana düşen ortalama yağış miktarının zaman serisinde ifade edilmesidir.
Önerilen Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü
Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İl için 1970 ve sonrası yıllık ortalama yağış miktarları (kg/m2)
Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır)
Veri formatı
1980
Muş İli
Ortalama
(kg/m2)
508,2
1985
1990
1995
2000
2005
576,5
642,4
899,5
671,1
804,1
2012
799,9
2013
2014
2015
690,6
668,1
771,6
Kaynak: Meteoroloji İl Müdürlüğü
Değerlendirme ve Sonuçlar.
3.HAVA KALİTESİ
HAVA KALİTESİ
GÖSTERGE: Hava Kirleticileri
TANIM: Bu gösterge; havadaki SO 2 ve PM 10 konsantrasyon miktarını göstermektedir.
(SO 2 yakıtların doğal olarak yapısında bulunan kükürt bileşiklerinin yanma esnasında açığa çıkmasıyla oluşan kirletici,
boğucu, renksiz ve asidik gazdır. Partikül maddeler, gaz halindeki emisyonların kimyasal dönüşümü ve yığın halinde
şekillenmesi ile oluşur. 5-10 mikrometre çaplı partiküler, asılı partikül olarak tanımlanır. Genel olarak heterojen
karışımları içerir ve karakteristikleri bir yerden bir başka yere önemli değişiklik gösterir. Çapı 10 mikrometre altındaki
partiküler maddelere PM 10 denir.)
Önerilen Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü
Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İlde oluşan SO 2 ve PM 10 miktarları ortalamalarının yıllara göre değişimi ve yıllık
olarak aşım gün sayısı değişimi (İldeki ölçüm istasyonlarının kurulma tarihinden itibaren)
Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır)
2011
2012
2013
2014
2015
12,8
24,5
25
SO 2 (µg/m3) ort.
15
PM
34
22
9,5
114
133
3
34
74
138
213
10 (µg/m3)
ort.
Yıllık Aşım Gün Sayısı
Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü
Değerlendirme ve Sonuçlar.
59
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
4. SU-ATIKSU
SU-ATIKSU
GÖSTERGE: Su Kullanımı
TANIM: Bu gösterge belediye, sulama, içme ve kullanma, sanayi olmak üzere sektörel bazda kaynaklardan
çekilen toplam su miktarını gösterir.
Önerilen Kaynak: DSİ, TÜİK
Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi:
Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır)
Veri Formatı
Toplam
Sulama
İçmeKullanma
Sanayi
1990
milyon m3
%
2004
milyon m3
%
2008
milyon m3
%
2012
milyon m3
%
7,633
100
19,167
100
18,685
100
23,473
100
2015
Milyom m3
25,464
%
100
Kaynak:TÜİK
Değerlendirme ve Sonuçlar.
SU-ATIKSU
GÖSTERGE: Belediye İçme Kullanma Suyu Kaynakları
TANIM: Belediyeler tarafından içme ve kullanma suyu temin edilen baraj, kuyu, doğal kaynak, göl ve gölet
olmak üzere çekilen suyun kaynaklarına göre oranını ifade etmektedir.
Önerilen Kaynak: TÜİK
Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İlde 1990 ve sonrasında, baraj, kuyu, doğal kaynak, göl ve göletlerden
çekilen su miktarı, toplam çekilen su miktarı, (1000 m3/yıl)
Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır)
Veri Formatı
Belediye İçme ve Kullanma Suyu Şebekesi İçin Kaynaklara Göre Çekilen Su (%)
Baraj
Kuyu
Kaynak
Akarsu
Göl-Gölet
1990
14
86
2004
36
64
2008
2012
2014
2015
38
62
45
55
35
65
40
60
Kaynak:TÜİK
Değerlendirme ve Sonuçlar.
60
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
SU-ATIKSU
GÖSTERGE: Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen belediye sayıları ve nüfusu
TANIM: Bu gösterge 1994 yılı ve sonrası kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen belediye sayısı ve bağlı nüfus,
Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranı (%)
Önerilen Kaynak: TÜİK
Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İldeki 1994 yılı ve sonrası kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen
belediye sayısı ve bağlı nüfus, Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranı
(%)
Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır)
Veri Formatı
YILLAR
Kanalizasyon
şebekesi ile hizmet
verilen belediye
sayısı
Kanalizasyon
şebekesi ile hizmet
verilen nüfusun
belediye nüfusu
içindeki oranı (%)
1994
1998
2002
2004
2006
2008
2010
2012
2014
2015
3
3
8
8
8
9
11
13
17
17
33,4
41,7
44
48,6
51,8
47,7
58,7
65
66
27,2
Kaynak:TÜİK
Değerlendirme ve Sonuçlar.
5. ARAZİ KULLANIMI
ARAZİ KULLANIMI
GÖSTERGE: Arazi Kullanımı
TANIM: Bu gösterge CORINE Arazi Örtüsü kategorilerine göre göreceli arazi örtüsü dağılımını gösterir.
Önerilen Kaynak: Orman ve Su İşleri Bakanlığı
Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi:1990, 2000, 2006, 2012 ve sonrası yılları arazi kullanımlarının miktarı
(ha) ve değişim oranı (%).
Durum ve eğilimler;
Veri Formatı
Arazi Sınıfı
1. Yapay Bölgeler
2. Tarımsal Alanlar
3. Orman ve Yarı Doğal
Alanlar
4. Sulak Alanlar
5. Su Yapıları
TOPLAM
1990
ha
%
ALAN BÜYÜKLÜĞÜ
2000
ha
%
2006
ha
%
ALANDA ARTIŞ(+)
/AZALIŞ (-)
(ha)
10385
406766
1
47
10610
406552
1
47
10746
405823
1
47
+361,77
-943,13
433805
2634
14040
50
0,3
1,7
433835
2634
13999
50
0,3
1,7
434441
2634
13986
50
0,3
1,7
+635,28
0
-53,96
Kaynak: Orman ve Su İşleri Bakanlığı
Değerlendirme ve Sonuçlar.
61
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
6. TARIM
TARIM
GÖSTERGE: Kişi Başına Tarım Alanı
TANIM: Toplam ekilebilir tarım arazisinin, toplam nüfusa oranı olarak ifade edilir.
Önerilen Kaynak: TÜİK
Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Ekilebilir arazi toplamı (ha) ve toplam nüfus (kişi), kişi başına tarım
arazisi (ha/kişi)
Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır)
Yıllar
2008
2010
2011
2012
2013
2014
2015
Nüfus (Kişi)
404309
406886
414706
413260
412553
411216
408.728
Toplam Ekilebilir
Arazi (ha)
280677
277419
283143
247978
265326
219801
274997
Kişi Başına Düşen
Arazi (ha/kişi)
0,694
0,681
0,682
0,6
0,643
0,534
0,67
Kaynak:TÜİK
Değerlendirme ve Sonuçlar.
Durum ve eğilimlerde sunulan verilerin değerlendirildiği ve bu değerlendirmenin özetlendiği bölümdür.
TARIM
GÖSTERGE: Kimyasal Gübre Tüketimi
TANIM: Tarımsal alanlarda kullanılan gübre miktarını ve hektar başına kullanılan mineral azot, fosfor ve potas
miktarını gösterir.
Önerilen Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlükleri, TÜİK
Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllık toplam gübre tüketimi (ton), toplam tarımsal alan (ha), hektar
başına kullanılan gübre ve mineral azot, fosfor ve potas miktarı (ton/ha) ve yıllar itibariyle değişimi
Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır)
Yıllar
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
Toplam Gübre
Tüketimi (ton)
10278
9592
9074
10148
11415
12631
15857
284873
277419
283143
247978
265326
219801
274997
0,036
0,034
0,032
0,04
0,04
0,06
0,057
Toplam Ekilebilir
Arazi (ha)
Hektar Başına
Kullanılan Gübre
Miktarı (ton/ha)
Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü
Değerlendirme ve Sonuçlar.
62
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
TARIM
GÖSTERGE: Tarım İlacı Kullanımı
TANIM: Toplam tarım ilacı kullanımını (ton birimiyle aktif bileşen) ve hektar başına düşen tarım ilacı miktarıdır.
Önerilen Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlükleri, TÜİK
Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllık toplam tarım ilacı tüketimi (ton), toplam tarımsal alan (ha), hektar
başına düşen tarım ilacı (ton/ha) ve yıllar itibariyle değişimi
Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır)
Yıllar
2008
2010
2012
2013
2014
2015
Toplam Tarım İlacı
Tüketimi (kg)
42100
45700
36500
34500
25000
40840
113425
84391
69257
77407
78909
60000
0,37
0,54
0,53
0,45
0,32
0,68
Toplam Tarımsal Alan
(ha)
Hektar Başına Kullanılan
Tarım ilacı Miktarı
(kg/ha)
Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü
Değerlendirme ve Sonuçlar.
7. ORMAN
ORMAN
GÖSTERGE: Ormanlık Alanlar
TANIM: Orman alanlarının toplam büyüklüğünü ve yıllara göre değişimini ifade eder.
Önerilen Kaynak: Orman Bölge Müdürlükleri
Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İldeki toplam orman alanı (ha), yıllık değişimi (ha/yıl), orman vasfına
göre dağılımı (%), ağaç türleri, sayıları ve oranları (sayı, %)
Durum ve eğilimler; İl sınırları içerisindeki ormanların hakim ağaç türü meşedir. Tamamı Devlet
Ormanıdır. Ormanlar meşe baltalığı olup %90 verimsiz meşe baltalığı ormanıdır. 72865 Ha alan orman
sahasıdır. İl sınırları içinde yetişen ormanların ağaç türleri palamut meşesi, mazı meşesi, toros meşesi,
saplı meşe, titrek kavak, doğu çınarı, ceviz, kızılağaç, dış budak, karaağaç ve söğüt türleridir. Ağaççık
cinsleri ise alıç, ahlat, sakız, yabani elma ve kızılcıktır.
Kaynak: Orman ve Su İşleri Bakanlığı
Değerlendirme ve Sonuçlar.
63
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
8. BALIKÇILIK
BALIKÇILIK
GÖSTERGE: Balıkçılık
TANIM: Her yıl, denizlerde avcılığı yapılan balıklar (denize kıyısı olan iller için), kabuklu deniz ürünleri ve
yumuşakçalar ile iç sularda avlanan tatlı su ürünleri ile yetiştiricilik ürünleri olmak üzere üretilen balık miktarını
gösterir. Üretime ilişkin veri yakalandığı zamanki ağırlığı olan canlı ağırlık ile ifade edilir.
Önerilen Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlükleri, TÜİK
Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Kıyı şeridi uzunluğu (km), deniz alanı ve iç su alanı (ha), su ürünleri
üretimi (bin ton) ve yıllara göre değişimi (%), Balık türlerinin dağılımı (%)
Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır)
Veri Formatı
YILLAR
2009
2010
İçsu Avcılığı (ton)
Deniz Balıkları
Avcılığı (ton)
Diğer Deniz
Ürünleri Avcılığı
(ton)
Yetiştiricilik
Ürünleri (ton)
2011
2012
204,6
2013
814,3
2014
2015
…..
Kaynak: İl Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü
Değerlendirme ve Sonuçlar.
Muş ili sınırları içerinde bulunan Alparslan-1 Baraj Gölünde 6 adet kafes yetiştiriciliği ,1 adet
kuluçkahane ,3 adet kara havuz yetiştiriciliği yapılmaktadır.
9. ALTYAPI VE ULAŞTIRMA
ALTYAPI VE ULAŞTIRMA
GÖSTERGE: Karayolu ve Demiryolu Ağı
TANIM: İldeki toplam karayolu (otoyollar, devlet yolları, il yolları) ve demiryolu gelişimi ve uzunluğunu ifade
eder.
Önerilen Kaynak: Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bölge Müdürlükleri
Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllara göre karayolu ve demiryolu uzunlukları (km)
64
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır)
Veri Formatı
Karayolu Ağ
Uzunluğu
(km)
Demiryolu Ağ
Uzunluğu
(km)
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
610
630
630
630
630
630
630
619
86
86
86
86
86
86
86
86
2012
2013
617 617
86
86
2014
612
86
2015
618
86
Kaynak:
Değerlendirme ve Sonuçlar.
Durum ve eğilimlerde sunulan verilerin değerlendirildiği ve bu değerlendirmenin özetlendiği bölümdür.
ALTYAPI VE ULAŞTIRMA
GÖSTERGE: Motorlu Kara Taşıtı Sayısı
TANIM: İldeki, Otomobil (arazi taşıtı dahil), Minibüs, Otobüs, Kamyonet, Kamyon, Motosiklet, Özel Amaçlı
Taşıtlar, Yol ve İş Makinaları ve Traktör toplamından ibaret motorlu kara taşıt sayısını ifade eder
Önerilen Kaynak: TÜİK
Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllara göre motorlu kara taşıtı sayısı, taşıt kategorileri ve toplam araç
sayısı içerisindeki oranları (%), İldeki kişi başına düşen araç sayısı
Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır)
Yıllar
2012
2013
2014
2015
Toplam Motorlu
24710
26475
27908
29841
Taşıt Sayısı
Otomobil
7333 (%30)
7786 (%29,6)
8033 (%28,7)
8494 (%28,4)
Minibüs
1165 (%5)
1228 (%4,3)
1331 (%4,8)
1460 (%4,9)
Otobüs
202 (%0,8)
205 (%0,7)
206 (%0,7)
194 (%0,7)
Kamyonet
5695 (%22,7)
6129 (%23,2)
6435 (%23)
7060 (%23,6)
Kamyon
1704 (%6,8)
1731 (%6,7)
1768 (%6,4)
1765 (%6)
Özel Amaçlı Taşıtlar 137 (%0,5)
149 (%0,5)
163 (%0,6)
193 (%0,6)
Traktör
8474 (%34,2)
9247 (%35)
9972 (%35,8)
10675 (%35,8)
Kaynak:TÜİK
Değerlendirme ve Sonuçlar.
Durum ve eğilimlerde sunulan verilerin değerlendirildiği ve bu değerlendirmenin özetlendiği bölümdür.
65
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
10. ATIK
ATIK
GÖSTERGE: Belediye Atıkları Miktarı ve Bertaraf Miktarı
TANIM: Bu gösterge, il içinde, belediyeler tarafından ya da belediyeler adına toplanan katı atıkların miktarı ve
düzenli depolama oranını ifade eder. Belediye atıklarının en önemli miktarı haneler tarafından üretilen atıklardır.
Ayrıca alım-satım ve ticaret kuruluşları, ofis binaları, kurum ve küçük işyeri atıklarını da kapsamaktadır
Önerilen Kaynak: TÜİK
Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllık olarak belediyelerce ya da belediye adına toplanan katı atıklar (Ton),
Düzenli Depolanan Katı Atık Miktarı (ton) ve oranı (%)
Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır)
Toplanan Katı
Atıklar (ton)
Düzenli
Depolanan Katı
Atık Miktarı
(ton)
1998
2001
2002
2003
2004
2006
2008
2010
2012
2014
52208
42370
47931
56207
51890
53427
46361
48996
57539
64140
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1382
Kaynak:TÜİK
Değerlendirme ve Sonuçlar.
Durum ve eğilimlerde sunulan verilerin değerlendirildiği ve bu değerlendirmenin özetlendiği bölümdür.
ATIK
GÖSTERGE: Tıbbi Atıklar
TANIM: İl için, ayrı olarak toplanan tıbbi atık miktarlarının yıllık olarak belirtilmesi ve toplanan tıbbi atıkların
bertaraf yöntemlerinin oransal olarak ifade edilmesidir.
Önerilen Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü
Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllar itibariyle toplanan tıbbi atık miktarı (ton), yöntemlerine göre
bertaraf oranları (%) ve bertaraf tesisi sayısı
Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır)
Toplanan Tıbbi Atık Miktarı
(kg)
Sterilize Edilerek Düzenli
Depolanan (%)
Sterilize Edilmeden Belediye
Çöplüğüne Atılan (%)
2010
2012
2013
2014
2015
194285
180287
235000
151766
227632
0
100
100
100
100
100
0
0
0
0
Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü
Değerlendirme ve Sonuçlar.
66
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
ATIK
GÖSTERGE: Atık Madeni Yağlar
TANIM: İl içinde toplanan atık madeni yağların miktarını ve geri kazanım ya da bertaraf oranlarını ifade eder.
Önerilen Kaynak: Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Atık Yönetim Uygulamasında beyan edilen atık miktarı stok ve
tesis içi hariç olarak değerlendirilecektir.
Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllar itibariyle ilde toplanan atık yağın türlerine göre miktarı (ton),
bertarafa ve geri kazanıma ilişkin oranları (%)
Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır)
1. Kategori Atık Yağ
Toplanan Yağ
Bertaraf ve Geri
Miktarı (kg)
Kazanım Oranları
(%)
2. Kategori Atık Yağ
Toplanan Yağ
Bertaraf ve Geri
Miktarı (kg)
Kazanım Oranları
(%)
2010
4050
0
3230
38
2011
200
0
10470
91
2012
200
0
8400
100
2013
200
0
20200
35
2014
200
0
27340
98
2015
0
0
4060
1000
Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü
Değerlendirme ve Sonuçlar.
ATIK
GÖSTERGE: Bitkisel Atık Yağlar
TANIM: İl içinde toplanan bitkisel atık yağların miktarını ve geri kazanım-bertaraf oranlarını ifade eder.
Önerilen Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü
Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllar itibariyle ilde toplanan bitkisel atık yağın türlerine göre miktarı
(ton), bertarafa ve geri kazanıma ilişkin oranları (%)
Durum ve eğilimler;
Toplanan Bitkisel Atık Yağlar
Toplanan Yağ Miktarı (kg)
Bertaraf ve Geri Kazanım Oranları
(%)
2011
260
100
2012
100
100
2013
5240
100
2014
7690
100
2015
4170
100
Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, KOLZA Biodizel
67
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
Değerlendirme ve Sonuçlar.
ATIK
GÖSTERGE: Ambalaj Atıkları
TANIM: İl içerisinde oluşan ambalaj atıklarının miktarlarını ve geri kazanımına ilişkin bilgileri içerir.
Önerilen Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü
Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllara göre; üretilen toplam ambalaj atık miktarı ve ambalaj cinsi (ton),
geri kazanılan toplam ambalaj atık miktarı (ton), piyasaya sürülen ambalaj miktarı (ton), hedeflenen geri
kazanım oranları (%), geri kazanılması gereken miktar (ton), kayıtlı ekonomik tesis sayısı ve lisanslı tesisi sayısı
Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır)
2011
2012
2013
2014
2015
Piyasaya Sürülen
Ambalaj Miktarı
(ton)
Hedeflenen Geri
Kazanım Oranları
(%)
2694
1175
1125
958
851
38
40
42
44
48
Geri Kazanılan
Toplam
Ambalaj Atık
Miktar (ton)
584
416
0
0
0
Geri
Kazanılması
Gereken Miktar
(ton)
555
466
395
421
408
Kayıtlı
Ekonomik
Tesis Sayısı
27
27
27
24
19
Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü
Değerlendirme ve Sonuçlar.
Durum ve eğilimlerde sunulan verilerin değerlendirildiği ve bu değerlendirmenin özetlendiği bölümdür.
ATIK
GÖSTERGE: Ömrünü Tamamlamış Lastikler
TANIM: Ömrünü tamamlamış lastiklerin toplanma miktarları, geri kazanım tesisleri ve çimento fabrikalarında ek
yakıt olarak kullanılan miktarını ifade eder.
Önerilen Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü
Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllara göre, ömrünü tamamlamış lastiklerin toplanma miktarları ve geri
kazanım tesislerinde ve çimento fabrikalarında ek yakıt olarak kullanılan miktarları (ton)
Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır)
2011
2012
2013
2014
2015
Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin
Toplanma Miktarı
(ton)
0,3
0
0
47800
0
Ek Yakıt Olarak Kullanılan Miktarı
(ton)
0,3
0
0
47800
0
Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü
Değerlendirme ve Sonuçlar.
Durum ve eğilimlerde sunulan verilerin değerlendirildiği ve bu değerlendirmenin özetlendiği bölümdür.
68
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
ATIK
Tehlikeli Atıklar
TANIM: İl genelinde, yıllar itibariyle toplanan tehlikeli atıkların miktarı ile geri kazanımı, yakma ve nihai bertaraf
edilenlerin miktarlarını ifade eder.
Önerilen Kaynak: Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Atık Yönetim Uygulaması verileri.
Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllar itibariyle, il içinde toplanan tehlikeli atıkların miktarı (ton), ara
depolama geri kazanım, yakma ve nihai bertaraf miktarları (ton) ve geri kazanım türlerine göre oranları (%)
Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır)
2011
2012
2013
2014
2015
Tehlikeli Atık Miktarı
(kg)
10900
8807
22843
38939
14850
Geri Kazanım Miktarı (kg)
4790
8620
9596
38439
14845
Yakam ve Nihai
Bertaraf Miktar (kg)
0
0
0
500
5
Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü
Değerlendirme ve Sonuçlar.
Durum ve eğilimlerde sunulan verilerin değerlendirildiği ve bu değerlendirmenin özetlendiği bölümdür.
11. TURİZM
TURİZM
Yabancı Turist Sayıları
TANIM: Bu gösterge, il düzeyinde bir yılda giriş çıkış yapan yerli ve yabancı turist sayısının yıllara göre
değişimini ifade eder
Önerilen Kaynak: TÜİK, Kültür ve Turizm İl Müdürlüğü
Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İl düzeyinde 2000 yılı ve sonrasındaki yıllarda giriş yapan yerli ziyaretçi
sayısı (kişi), yabancı ziyaretçi sayısı, bu sayıların yıllara göre değişimi (%), bir önceki yıl için ziyaretçi sayısının
aylara göre dağılımı
Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır)
YILLAR
2000
2002
2003
2004
2006
2008
2010
2012
Yerli Turist
Sayısı
34305
52387
51563
68608
59875
63819
78527
74774
Yabancı
Turist Sayısı
0
177
34
67
141
418
849
590
2014
2015
75830 120940
765
1806
Kaynak: Kültür ve Turizm İl Müdürlüğü
Değerlendirme ve Sonuçlar.
69
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
EK-1: 2015 YILINA AİT İL ÇEVRE SORUNLARI VE ÖNCELİKLERİ
ARAŞTIRMA FORMU
BÖLÜM I. HAVA KİRLİLİĞİ
I.1. Hava Kalitesi İndeksine göre sınıflandırma
Hava Kalitesi İndeksi Kesme Noktaları
İndeks
HKİ
1 (İyi)
2 (Orta)
3 (Hassas)
4 (Sağlıksız)
5 (Kötü)
6 (Tehlikeli)
0 – 50
51 – 100
101 – 150
151 – 200
201 – 300
301 – 500
SO 2 [µg/m³] NO 2 [µg/m³]
1 Sa. Ort.
1 Sa. Ort.
0-100
0-100
101-250
101-200
251-500L
201-500
U
501-850
501-1000
851-1100U
1001-2000
>1101
>2001
CO [µg/m³] O 3 [µg/m³] PM 10 [µg/m³]
8 Sa. Ort.
8 Sa. Ort.
24 Sa. Ort.
L
0-5500
0-120
0-50
5501-10000
121-160
51-100L
10001-16000L
161-180B
101-260U
16001-24000
181-240U
261-400U
24001-32000
241-700
401-520U
>32001
>701
>521
L: Limit Değer
B: Bilgi Eşiği
U: Uyarı Eşiği
I.1.1. İlinize ait 2015 yılı içindeki aylık ortalama ölçüm değerlerini yukarıdaki Hava Kalitesi
İndeksine göre sınıflandırarak, aşağıdaki çizelgede uygun sınıfı “X” ile işaretleyiniz.
AYLA
R
1
OCAK
2
X
Aylık Ortama (μg/m3) Olarak Hava Kalitesi İndeksine (*) Göre Sınıflandırma
SO 2
NO 2
CO
O3
PM 10
3
4
5
6
1
2
3
4
5
6
1
2
3
4
5
6
1
2
3
4
5
6
1
2
X
ŞUBAT
3
X
MART
X
NİSAN
X
X
MAYIS
X
X
HAZİR
AN
TEMM
UZ
AĞUS
TOS
EYLÜL
X
X
X
X
X
X
X
X
EKİM
X
X
X
ARALI
K
X
5
6
X
X
KASIM
4
X
X
* Hava Kalitesi İndeksi: 1 (iyi) , 2 (orta) , 3 (hassas), 4 (sağlıksız), 5 (kötü), 6 (tehlikeli)
Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü
70
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
I.1.2. İlinize ait Kış sezonu ortalama ölçüm değerlerini (2014 yılı Ekim- 2015 Mart arası 6 aylık
ortalama) Hava Kalitesi İndeksine göre sınıflandırarak uygun sınıfı “X” ile işaretleyiniz.
1
Kış
Sezo
nu
(Eki
mMart
)
2
Kış Sezonu (Ekim-Mart) 6 Aylık Ortama (μg/m3) Olarak Hava Kalitesi İndeksine (*) Göre
Sınıflandırma
SO 2
NO 2
CO
O3
PM 10
3
4
5
6
1
2
3
4
5
6
1
2
3
4
5
6
1
2
3
4
5
6
1
2
X
3
4
5
6
X
* Hava Kalitesi İndeksi: 1 (iyi) , 2 (orta) , 3 (hassas), 4 (sağlıksız), 5 (kötü), 6 (tehlikeli)
I.1.3. İlinize ait Yaz sezonu ortalama ölçüm değerlerini (2015 yılı Nisan- 2015 Eylül arası 6 aylık
ortalama) Hava Kalitesi İndeksine göre sınıflandırarak uygun sınıfı “X” ile işaretleyiniz.
1
Yaz
Sezo
nu
(Nis
anEylül
)
2
Yaz Sezonu (Nisan-Eylül) 6 Aylık Ortama (μg/m3) Olarak Hava Kalitesi İndeksine (*) Göre
Sınıflandırma
SO 2
NO 2
CO
O3
PM 10
3
4
5
6
1
2
3
4
5
6
1
2
3
4
5
6
1
2
3
4
5
X
6
1
2
3
4
5
6
X
* Hava Kalitesi İndeksi: 1 (iyi) , 2 (orta) , 3 (hassas), 4 (sağlıksız), 5 (kötü), 6 (tehlikeli)
Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü
I.2. İlinizde hava kirliliğine neden olan kaynakları önem sırasına göre rakam* ile belirtiniz.
KAYNAK
•
•
•
•
•
•
•
Evsel ısınma
İmalat Sanayi İşletmeleri
Maden İşletmeleri
Termik Santraller
Diğer Sanayi Faaliyetleri (Belirtiniz)………………………….
Karayolu Trafik
Diğer Kaynaklar
(Belirtiniz)………………….......................
GEÇEN
YILKİ
ÖNEM
SIRANIZ
BU YILKİ
ÖNEM
SIRANIZ
1
6
4
3
2
1
6
4
3
2
5
5
ÖNEM
SIRASINDA
DEĞİŞİKLİK
YAPTIYSANIZ
SEBEBİNİ
AÇIKLAYINIZ
71
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
I.3. Hava kirliliğinin önlenmesi amacıyla yıl içinde il/ilçelerde alınan tedbirleri “X” ile işaretleyiniz.
YERLEŞİM YERİNİN ADI
İL
MERKEZİ
İLÇELER
1.Muş
2.
3.
.
.
1.Varto
2.Hasköy
3.Bulanık
4.Malazgirt
5.Korkut
6.
7.
8.
9.
10.
.
.
a
X
X
X
X
X
X
b
ALINAN TEDBİR/TEDBİRLER
c
d
e
f
g
X
X
h
X
i
X
X
X
X
X
Kaynaklar: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü
Tedbirler:
a. Kaliteli katı/sıvı yakıt kullanımı
b. Doğalgaz kullanımı
c. Bilgilendirme ve bilinçlendirme çalışmaları
d. Ağaçlandırma çalışmaları/orman alanlarının, yeşil alanların artırılması
e. Motorlu taşıtların egzoz gazı ölçümleri
f. Sanayi kuruluşlarının emisyon izni almaları
g. Sanayi tesislerinin yerleşim yeri dışına çıkarılmaları
h. Denetim
i. Diğer ( Varsa yukarıya ayrılan bölümde belirtiniz).
72
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
I.4. Hava kirliliğinin giderilmesinde, yıl içerisinde, il/ilçelerde karşılaşılan güçlükleri önem sırasına
göre rakam ile belirtiniz.
Karşılaşılan Güçlükler
•
•
•
•
•
•
•
•
•
GEÇEN
YILKİ
ÖNEM
SIRANI
Z
BU YILKİ
ÖNEM
SIRANIZ
*
5
3
6
3
1
1
4
8
2
6
7
2
Yeterli denetim yapılamaması
Ateşçilerin eğitimsiz veya bilinçsiz olması
Halkın alım gücünün düşük olmasından dolayı kalitesiz yakıt
kullanılması
Kaliteli yakıt temininde zorluklar
Kurumsal ve yasal eksiklikler
Toplumda bilinç eksikliği
Meteorolojik faktörler
Topografik faktörler
Diğer
(Belirtiniz).....................................................................................
....
ÖNEM
SIRASINDA
DEĞİŞİKLİK
YAPTIYSANI
Z SEBEBİNİ
AÇIKLAYINIZ
4
5
9
∗
En önemliden az önemliye doğru 1,2,3,4,… şeklinde numaralandırınız. Seçeneklerin hepsinin numaralanması zorunlu olmayıp, ilinize
uygun seçenekleri numaralandırınız.
BÖLÜM II. SU KİRLİLİĞİ
II.1. İl sınırları içerisinde bulunan su kaynaklarının kalite değerlendirmesi
II.1.1. İl sınırlarında bulunan yüzey sularının kalite sınıflarını Yüzeysel Su Kalitesi Yönetimi
Yönetmeliği hükümleri çerçevesinde belirtiniz ve muhtemel kirlenme nedenlerini işaretleyiniz.
Kalite sınıfı
Yüzey
Suyu
Adı
KARAS
U
MURA
T
1
2
3
4
c
Sanayi
Kaynak
lı
Atıksul
ar
d
Kirlenme Nedenleri
a
b
Evsel
Atıksul
ar
Evsel
Katı
Atıkl
ar
X
X
X
X
X
X
X
X
Sanay
i
Atıkla
rı
e
Zirai
İlaç ve
Gübre
Kullanı
mı
f
g
h
i
Hayvan
Yetiştiricil
iği
Madencil
ik
Faaliyetl
eri
Denizcili
k
Faaliyetl
eri
Diğer
(Belirtini
z)
Kaynaklar: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü
73
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
II.1.2. İl sınırlarında bulunan yeraltı sularının kalite sınıflarını Yeraltı Sularının Kirlenmeye ve
Bozulmaya Karşı Korunması Hakkında Yönetmelik çerçevesinde belirtiniz ve muhtemel
kirlenme nedenlerini işaretleyiniz.
Yeraltı
suyunun
bulundu
ğu bölge
Yeraltı Su
Kalite Sınıfı
İy
i
Zay
ıf
Kirlenme Nedenleri
Yeter
li
veri
yok
a
b
Evsel
Atıksul
ar
Evsel
Katı
Atıkl
ar
X
X
X
X
X
X
MUŞ
MERKEZ
c
Sanayi
Kaynak
lı
Atıksul
ar
d
Sanay
i
Atıkla
rı
e
Zirai
İlaç ve
Gübre
Kullanı
mı
f
g
h
i
Hayvan
Yetiştiricil
iği
Madenci
lik
Faaliyetl
eri
Deniz
Suyu
Girişi
mi
Diğer
(Belirtin
iz)
X
X
X
X
Kaynaklar: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü
II.1.3. İl sınırlarında bulunan yüzme sularının kalite sınıflarını Yüzme Suyu Kalitesi Yönetmeliği
çerçevesinde belirtiniz ve muhtemel kirlenme nedenlerini işaretleyiniz.
Yüzme
Suyunun
bulunduğu
bölge/plaj
Mavi
Bayrak
Ödülü
Var
Yok
Yüzme Suyu
Kalite Sınıfı (*)
Kirlenme Nedenleri
a
A
B
C
D
Evsel
Atıksular
b
Evsel
Katı
Atıklar
c
Sanayi
Kaynaklı
Atıksular
d
Sanayi
Atıkları
e
Zirai İlaç
ve Gübre
Kullanımı
f
g
Deniz/Göl
Taşımacılığı
Diğer
(Belirtiniz)
(*) A sınıfı çok iyi/mükemmel, B sınıfı iyi kalite, C sınıfı kötü kalite ve D sınıfı çok kötü kalite/yasaklanması
gereken olarak kalite kategorilerini temsil etmektedir.
Kaynaklar: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü
74
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
II.2. Yıl İçinde, İl sınırları içindeki il/ilçelerde atıksuların yol açtığı kirlenmenin nedenlerini uygun
seçenekleri “X” ile işaretleyerek belirtiniz.
Yerleşim Yerinin Adı
b
X
.
1.VARTO
X
X
X
X
X
2.HASKÖY
X
X
X
X
X
3.BULANIK
X
X
X
X
X
4.MALAZGİRT
X
X
X
X
X
5.KORKUT
X
X
X
X
X
1.MUŞ
c
Atık Sulardan Kaynaklanan Kirliliğin Nedenleri
d
e
f
g
h
i
j
k
X
X
X
a
X
l
m
2.
İl
Merkezi
3.
.
.
İlçeler
6.
7.
8.
9.
10.
11.
.
.
.
Kaynaklar: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü
Kirlilik Nedenleri:
a. Kanalizasyon şebekesinin olmaması veya yetersiz olması
b. Yerleşim yerlerinde evsel nitelikli atıksuların arıtılmaması
c. Büyük sanayi kuruluşlarının atıksularını arıtmaması
d. Küçük sanayilerde toplu arıtmanın olmaması
e. Foseptik çukurların sağlıklı şekilde inşa edilmemesi
f. Foseptik atıkların vidanjörlerle çekildikten sonra gelişigüzel yerlere boşaltılması
g. Zirai mücadele ilaçlarının kullanımı
h. Kimyasal gübre kullanımı
i. Arıtma tesisi kapasite ve verimlerinin yetersiz olması
j. Arıtma tesisinde görevli olan personelin yetersiz olması
k. Hayvancılık atıkları
l. Maden atıkları
m. Diğer (Yukarıda ayrılan bölümde belirtiniz).
75
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
II.3. Su kirliliğinin önlenmesi amacıyla alıcı ortamlarda aşağıdaki tedbirlerden hangilerinin
alındığını çizelgede (x) işareti koyarak belirtiniz.
Alıcı Ortamın Adı
Deniz
1.
2.
.
Göller
1. HAMURPET
2.
3.
.
Akarsular
1.MURAT
2.KARASU
3.
.
Havzalar
1.FIRAT-DİCLE
2.
3.
.
Yeraltı Suları
1.
2.
3.
.
Jeotermal Kaynaklar
1.
2.
3.
.
Diğer Alıcı Su Ortamları
1.SAZLIKBAŞI (İRON) SAZLIĞI
2.BULANIK ŞORGÖL SAZLIĞI
.
Su Kirliliğinin Önlenmesi Amacıyla Alınan Tedbirler
a
b
c
d
e
f
g
h
i
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Kaynaklar: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü
Alınan Tedbirler:
a. Kanalizasyon şebekesinin yapılması ya da yenilenmesi
b. Arıtma tesisi /deniz deşarjı /depolama alanları yapılması
c. Yerleşim merkezinde foseptik kullanılması
d. Tarımsal faaliyetlerde kullanılan zirai mücadele ilacı ve gübrenin aşırı ve yanlış kullanımının önlenmesi
e. Yönetmelikler çerçevesinde denetim yapılması
f. Deniz araçlarının atıklarını boşaltabilmeleri için uygun yerlerin hazırlanması
g. Sanayi kuruluşlarının atıksuları için deşarj izni alması
h. Toplumsal bilgilendirilme ve bilinçlendirme faaliyetleri
76
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
i. Diğer (Yukarıda ayrılan bölümde belirtiniz).
II.4. Su kirliliğinin giderilmesinde/önlenmesinde il sınırları içerisinde karşılaşılan güçlükleri en
önemliden az önemliye doğru numara vererek (1,2,3,…) işaretleyiniz.
KARŞILAŞILAN GÜÇLÜKLER
•
•
•
•
•
Yeterli denetim yapılamaması
Mali imkansızlıklar nedeniyle arıtma tesislerinin
kurulamaması
Kurumsal ve yasal eksiklikler
Toplumda bilinç eksikliği
Diğer
(Belirtiniz)..............................................................................
GEÇEN
YILKİ
ÖNEM
SIRANIZ
BU YILKİ
ÖNEM
SIRANIZ*
3
3
1
1
2
2
ÖNEM
SIRASINDA
DEĞİŞİKLİK
YAPTIYSANIZ
SEBEBİNİ
AÇIKLAYINIZ
∗
En önemliden az önemliye doğru 1,2,3,…şeklinde numaralandırınız. Seçeneklerin hepsinin numaralanması zorunlu olmayıp,
ilinize uygun seçenekleri numaralandırınız.
BÖLÜM III. TOPRAK KİRLİLİĞİ
III.1. İlinizde toprak kirliliğine neden olan kaynakları önem sırasına göre rakam ile işaretleyerek*
belirtiniz.
III.1’de, il sınırları içerisinde toprak kirliliğine neden olan kaynakların önem sırasına göre, en
önemliden, az önemliye doğru, 1,2,3,4.... şeklinde numaralandırılması istenmektedir. Toprak
kirliliğine neden olan kaynaklar altında belirtilen maddelerin hepsinin işaretlenmesi zorunlu
olmayıp, ilinize uygun maddelerin numaralandırılması gerekmektedir.
Kirlenme Kaynağı
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Sanayi kaynaklı atık boşaltımı
Madencilik atıkları
Vahşi depolanan evsel katı atıklar
Vahşi depolanan tehlikeli atıklar
Plansız kentleşme
Aşırı gübre kullanımı
Aşırı tarım ilacı kullanımı
Hayvancılık atıkları
Diğer (Belirtiniz)………………………………………………
GEÇEN
YILKİ
ÖNEM
SIRANIZ
BU YILKİ
ÖNEM
SIRANIZ*
2
4
1
2
4
1
3
3
ÖNEM SIRASINDA
DEĞİŞİKLİK
YAPTIYSANIZ
SEBEBİNİ
AÇIKLAYINIZ
∗
En önemliden az önemliye doğru 1,2,3,4,… şeklinde numaralandırınız. Seçeneklerin hepsinin numaralanması zorunlu olmayıp,
ilinize uygun seçenekleri numaralandırınız.
Kaynaklar: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü
77
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
III.2. Toprak kirliliğinin önlenmesi amacıyla il sınırları içerisinde, aşağıdaki tedbirlerden
hangilerinin alındığını önem sırasına göre rakam* ile belirtiniz.
III.2’de, toprak kirliliğinin önlenmesi amacıyla il sınırları içerisinde belirtilen tedbirlerden
hangileri alınıyor ise, bunların önem sırasına göre, en önemliden, az önemliye doğru, 1,2,3,4....
şeklinde numaralandırılması istenmektedir. Maddelerin hepsinin işaretlenmesi zorunlu olmayıp,
ilinize uygun maddelerin numaralandırılması gerekmektedir.
ALINAN TEDBİRLER
•
•
•
•
•
•
GEÇEN
YILKİ
ÖNEM
SIRANIZ
BU YILKİ
ÖNEM
SIRANIZ
*
Sanayi/Madencilik tesislerinin sıvı, katı ve gaz atıklarının
mevzuata uygun olarak bertarafının sağlanması
Kentleşmenin Çevre Düzeni Planlarına uygun olarak
gerçekleştirilmesi
Mevzuata uygun olarak gübreleme, ilaçlama ve sulamanın
yapılması
Erozyon mücadele çalışmaları
Geri dönüşüm/yeniden kullanım uygulamaları
Diğer
(Belirtiniz)..............................................................................
ÖNEM
SIRASINDA
DEĞİŞİKLİK
YAPTIYSANIZ
SEBEBİNİ
AÇIKLAYINIZ
1
2
∗
En önemliden az önemliye doğru 1,2,3,4,… şeklinde numaralandırınız. Seçeneklerin hepsinin numaralanması zorunlu olmayıp, ilinize
uygun seçenekleri numaralandırınız.
Kaynaklar: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü
BÖLÜM IV. ÖNCELİKLİ ÇEVRE SORUNLARI
IV.1. Aşağıdaki Konu Başlıklarını Dikkate Alarak, yıl sonu itibariyle, İl Sınırları İçinde Görülen Çevre
Sorunlarını Önem ve Önceliklerine Göre Rakam (Önem sırasına göre en önemliden az
önemliye doğru 1, 2, 3, 4, 5, ... şeklinde numaralandırınız) Vererek Sıralayınız. Tüm sorunları
numaralandırmak zorunlu olmayıp, iliniz için geçerli olan sorunları öncelik sırasına göre
numaralandırmanız yeterlidir.
ÇEVRE SORUNLARI
•
•
•
•
•
•
•
Hava kirliliği
Su kirliliği
Toprak kirliliği
Atıklar
Gürültü kirliliği
Erozyon
Doğal çevrenin tahribatı (Orman, Mera, Sulak
alan, Kıyı, Biyolojik çeşitlilik ve habitat kaybı)
GEÇEN
YILKİ
ÖNEM
SIRANIZ
2
3
4
1
BU YILKİ
ÖNEM
SIRANIZ *
ÖNEM
SIRASINDA
DEĞİŞİKLİK
YAPTIYSANIZ
SEBEBİNİ
AÇIKLAYINIZ
2
3
1
78
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
∗
En önemliden az önemliye doğru 1,2,3,4,… şeklinde numaralandırınız. Seçeneklerin hepsinin numaralanması zorunlu olmayıp, ilinize
uygun seçenekleri numaralandırınız.
IV.2. İl Sınırları İçerisinde IV.1’de Tespit Edilen Her Bir Öncelikli Çevre Sorunu ile İlgili Olarak;
Yukarıda IV.1’de Belirlemiş Olduğunuz Öncelik Sırasına Göre;
-ATIK
I. ÖNCELİKLİ ÇEVRE SORUNU
Yerel yönetimlerin uygulama eksiklikleri, Toplumda bilinç eksikliği, Personel eksikliği
Öncelikle yerleşim yerlerden kaynaklanan evsel atıklar olmak üzere tüm sektörler
Özellikle toprak ve su kirliliğine yol açtığından halk sağlığının bozulması, Görüntü kirliliği
Yerel yönetimlerin uygulama eksiklikleri, bilinç eksikliğinden dolayı uygulamalarda ve yapılan
denetimlerde güçlüklerle karşılaşılması
Bilgilendirme uyarı çalışmaları yapılmaktadır.
II. ÖNCELİKLİ ÇEVRE SORUNU
2-SU KİRLİLİĞİ
Atıksu arıtma tesislerinin olmaması, su kaynaklarına atıkların bırakılması, kanalizasyon sistemlerinin
yetersiz olması
Özellikle belediyeler olmak üzere tüm sektörlerde bu konuda sıkıntı yaşanmaktadır.
Göl, dere, akarsu vb. yerlere arıtılmadan deşarj edilen sular insan sağlığının bozulmasına sebep
olmaktadır.
Yerel yönetimlerin uygulama eksiklikleri, bilinç eksikliğinden dolayı uygulamalarda ve yapılan
denetimlerde güçlüklerle karşılaşılması
Merkez ve İlçe Belediyelerine Atıksu Arıtma Tesisi Projelerinin tamamlanması yönünde görüşmeler
yapılmıştır. Taşkın Koruma çalışmalarının yapılması, Dere Islahı Çalışmasının yapılması gerekmektedir.
III. ÖNCELİKLİ ÇEVRE SORUNU
79
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
3-HAVA KİRLİLİĞİ
Kalitesiz yakıt kullanımı
Tüm sektörlerde bu konuda sıkıntı yaşanmaktadır.
İklim şartlarının ağır olması sebebiyle uzun süren kış mevsiminde kullanılan kalitesiz yakıt sağlık açısından
insanları olumsuz etkilemektedir.
Yerel yönetimlerin uygulama eksiklikleri, bilinç eksikliğinden dolayı uygulamalarda ve yapılan
denetimlerde güçlüklerle karşılaşılması
Ateşçilerin eğitimi yerleşim yerlerine (özellikle çok katlı binalara) kaliteli yakıtların kullanılması amacıyla
tebligat ve bilgilendirme yapılması
TEŞEKKÜR EDERİZ…
80
Download