MEZHEPLERiN BERAET KAVRAMI UZERiNDEKi METODOLOJiK

Dini Ara§Unnalar, Ocak-Haziran 20!7, Cill: 20, Say1: 51, ss. 35-62
DO!: !0.!5745/da.324037
• 35
iSLAM BORc;LAR HVKVKUNDABERAET KAVRAMI
VE
MEZHEPLERiN BERAET KAVRAMI UZERiNDEKi
METODOLOJiK AYRILIKLARI
Muhittin OZDEMiR"'
Oz
Btitiin kusurlardan bernet §artlyla yapilan saum akcli hakkmda ihtilaf ya§ayan f1lah mezhepleri, farkh neticelere ula§rrn§lardir. Hanefiler, bu akdin btittin yonleriyle sahih olacagi, Hanbe!J'Ier de aksine bu §artla kurulan bir 3kdin
hi~bir §ekilde sahih olarnayacag1 gtirti§tine ula§rrn§lardir. Ma.Jikller akdin sadece kolelerde ge~erli olacagi, ~afiller de koleler ve hayvanlar yani canhlarda
ge~erli olacag1 gorti§tine sahip olmu§Iardu. Hanefiler konu hakkmdaki gtirti§le(ini, akit nazariyesi iizerine bina etmi§lerdir. Ma.Jikller, bernet hakkmdaki
rivayetin zah.iri anlarrundan hareket etmi§lerdir. ~atiller ise, rivayetin anlarrunda yer alan illetin tespitinden hareketle layas i§lemini kullanrru§lardu. HanbeiJlerde, ihtilaf halindeki sahabenin kavillerinin artlk deli! te§kil etmeyecegi
anlayi§I belirleyici olmu§tur. Bu makalede, kusurlardan.beraet §artlyla saum
akdi konusu hakkmdaki tartl§malardan hareketle, mezheplerin usfil anlayi§lannm, fer'J' meselelerin ~tiztimlenmesindeki etkisi~ tespit etmeye ~ali§tJk.
Anahtar Kelimeler: Bernet, kusur, bey', ka le, f1lah mezhepleri.
"- Yrd. Do~. Dr., Bingo! Universitesi ilahiyat Faktiltesi, islam Hukuku Anabilim
Dah, mozdemir@bingol.edu.tr.
·
36 • ISLAM BOR(:LAR HUKUKUNDA BERAETKAVRAMI VE MEZHEPLERiN
BERAETKAVRAMI 0ZER1NDEK.l METODOLOJIKAYRILIKLARI
Abstract
The Term Barae in Islamic Lawvs of Obligation
And
Methodological Variances of Mazhabs on The Term Barae
Fiqh sects who live controversy about sales contract on condition of
absolution from all faults have reached different results. Hanafi sect concluded
that this contract will be valid entirely, while on the contrary Hanbeli asserted
that the contract which was made on this basis will never be valid in any terms.
Maliki sect have the ·opinion that the contract will only be valid for the slaves
while Shafii sect thinks that it will be valid for the slaves and animal, in other
words for the living beings. Hanafi people built their view on the issue on
contract theory. Maliki people act through the apparent meaning of narration
about absolution. Shafii people used the method of comparison from the
detection of illness included in the meaning of narration. For Hanbeli p~ople,
it was determined that the words of companion who are in the event of conflict
would not provide evidence. In this study, from the point of discussions about
sales contract on condition of absolution from faults, we determined-the effect
of procedures of sects on solution of accessory issues.
Keywords: Barae, fault, sale, slave, fiqh mazhabs.
GiRi~
F1klh ilminin te§ekktil siirecinde mii9tehid atimler ve mezhep imamlar1,
sahip olduklar1 usiH anlay1~larma gore geli§en olaylar1 ve b~ gosteren problemleri 90ztime kavu~turmu§lardir. Yontemleri farkl1 oldugu i9in ul~tJklari
neticeler de buna bagh olarak farkl1 olmu§tur. Mezheplerin usOl anlayi§lari
ve ftirO' 96ztirnlemeleri biittiniiyle farkl1 olmasa da, gerek mezhepler aras1 ve
gerekse mezhep i9i gorti~ aynbklari, zengin f1klh birimini meydana getirmi§tir. Mezhepler baz1 fer'l meselelerde ayru gorii§e sahip olmu~lar, bazliannda
ayn gorti~e ul~mi§Iar ve baz1larmda da klsnU gorti~ farklihklan y~ami~lar­
du. Baz1 meselelerde mezhep i9i gorti~ farklthklar1 y~anmi~ ve boyIeee diger
mezhep ya da mezheplerle ayru gorti~ payla§dmi§tir.
'Biitiin kusurlardan beraet §artzyla satun akdi', sahabl kavli 9er9evesindeki bir sahabe uygulamas1ru, dortf1klh mezhebinin kendi usOl ve yontemlerine gore degerlendirmesi neticesinde dart ayn gorti§e ul~Ilmasi, mezheplerin
bir konudaki metodolojik aynhklar1 hakk.mda fikir vermesi baklmindan dikkat 9ekici bir ornek te~kil etmektedir. Abdullah b. Orner' in beraet §art1yla bir
Muhittin ClZDEMlR • 37
kale satmas1, mii§terinin de §artJ kabul ederek kaleyi satm almasJ, sonra kalerun kusurlu 91ktJgJ iddias1yla Hz. Osman'a davaJ~malan, Hz. Osman'm ibn
Omer'in sathgmda kusurunu bilmedigine dair yemin etmesini istemesi, ibn
Omer'in de yeminden ka<;mmasJ tizerine Hz. Osman'm kalenin geri iadesine
hiikmetmesi olaym1 degerlendiren fJI<.th mezhepleri, kullandildan deliller ve
b~vurduklan yantemler J§Jgmda birbirlerinden farkll sonus:Jara ul~mJ~lar­
dJr.
Bu makaJemizde, mezheplerin muayyen bir olaya hangi perspektiften bakarak ve nasll bir usfil ve yantem taldp ederek birbirlerinden farkl1 ~iikti~lere
ul~tJklarmJ tespit etmeye <;alt§acagJz. Baylece, mezbeplerin kendi usOIIerini
bir meseleye uyarlamaJarmdan ul~tJk.larJ sonucu tespit ederek, fark.l1 garii§lere ul~maJarmm arka plaruru kavramaya gayret sarf edecegiz. AmacJmJZ,
mezheplerin metodolojik aynhklanru anlamaya matuf oldugu i<;in, mezheplerin garii~leri arasmda bir tercihte bulunma gayreti i<;inde olmayacagJz. <;ali§mamJzda, mezheplerin ilk ve muteber kaynaklar1ru esas ~acag1z. Once b.eraet
~aruyla sat1m akdi hakl<.tnda mezheplerin garii§lerini tespit edecegiz, sonra
ul~dan bu garii§lerin usfil ve yantemini tahlil edecegiz.
I.KAVRAM
Beraet, be-ri-e fiilinin mastan olup sazltikte kesmek, atmak, uzakl~mak,
· iyile~mek, saglam olmak, armmak, tahmetten kurtulmak, temizlenmek, kurtulmak, aklanmak, uyarmak vb. anlamlara gelinektedir (Raz11999: 31; Fey0m1
1316: I, 23-24; ibn ManzOr 1994: I, 31-34; Flr0zabad12005: 34; Mustafa vd.
1992: I, 46).
islam bor<;lar hukukunda bey'u'l-berae, bey' bi'l-berae,·el-bey' bi-~arti'l­
berae gibi kallplarla kuiiarulan 'beraet satum' terim olarak; satJc1run mii§teriye sattJgJ maJdaki his:bir kusurdan sorumlu olmama ve biitiin kusurlardan
muaf olma ~artJyla yapng1 sat1m akdi demektir. Beraet §artJyla sat1m akdi;
sat1C1run mii§teriye "Bu malz sana, biitiin kusurlardan muaf olmak iizere sattun", "Bu malz sana, herhangi bir kusurla bana iade etmemen ii.zere sattun",
"Sm~a beraet ~artzyla satcyorum" vb. ifadelerle icapta bulunrnasJ ve mii~teri­
nin de bu ~artlarla alJ§-veri~i kabul etmesiyle ger~ekle~ir (SahnOn 1994: III,
367; ibn Abdiilber 1993: XIX, 46; Zerke§l 1993: III, 597; ibn Racer 1983:
IV, 360-361; ibn Niiceym 2002: ill, 413). icap ve kabul laf1zlarmm bir hususiyeti bulunmamakta, mebl'in biitiin kusurlardan uzak oldugu ve satJc1ya
herhangi bir kusurla riicOun kabul edilemeyecegi §artJyla olu~an her lafJZla
beraet sat1m1 ger<;ekle§ir (ibn A.bidin 2003: V, 219). Beraet satJm1, satlcmm
38 • iSLAM BORCLAR HUKti"KUNDA BERAET KAVRAMI VE MEZHEPLERIN
BERitF:rKAVRAMI 0ZER1NDEK.i METODOLOJIKAYRILIKLARI
bilmedigi eski bir kusurdan dolayt kendisine )lis:bir ~ekilde rUcO etmemesi
(KadJ iyaz 2012: IV, 1859), ahcmm maJda gordtigli btittin kusurlar hakkmda
gene! anlamda kendisini baglaytct kllmast (ibn Rti~d el-Hafid 2004: III, 200)
ve sattemm saulan maldaki aytptan sorumlu tutulmamast (Bardakoglu 1992:
V, 471) ~eklinde de tantmlanmi~tlr.
Beraet lafZI, 'kusurlardan saglam olma' demek olduguna ve beyu 'l-berae
kavrarru 'satzczmn, alzczya satm aldzgmda gordiigii biitiin kusurlarm kendisi
.ifill baglayzcz olmasz ~artzm ko~tugu akit (Maser 2007: 34)' ~ekl inde tantmlandJ.gma gore, kavrarrun soz!Uk anlamiyla terim anlam1 arasmda anlam birliginin bulundugu gortilmektedir. Beraet kavrarrurun, ayru kokten ttiredikleri
ve f1klh ilminin fark11 konularmda ozel anlamlar kazanmi~ olan ibra, istibra,
mtibaree ve beraet-i zimme gibi kavramlarla s1kl anlam ili~ki leri mevcuttur
(Bardakoglu 1992: V, 471; Apaydm 2000: XXI, 263). Beraetin sozltik ve terim anlarruru bu ~ekilde izah ettikten sonra, beraet satlrru hakkmda mezheplerin gorU~Ieri ni tespit etmeye ges:ebiliriz.
ll. BERAET ~ARTIYLA SATIM AKDi HAKKINDA
MEZHEPLERiN GORU~LERi
Bernet ~arttyl a satlm akdi hakkmda mezheplerin gorU~Ierine ges:meden
once, bu mezheplerin gorii~lerinin anl~tlmasma yardJmcJ olmas1 ve konuya haZirhk olmasJ as:1smdan mezhep imamlarmdan onceki ilim adamlarmm
gorti~lerine klsaca temas .edecegiz. Konu hakkJnda tabiin ve sonraki donem
mUfessir, muhaddis ve fak1hlerin gorU~leri bulunmaktadJ.r. ibn EbO Leyla
(831702), sat1c1 mti~teriye btittin kusurlar1 isimleriyle belirtmedigi stirece,
onun mebJ'deki kusurlardan muaf olamayacagtru soylerni~tir. KadJ $lireyh
(80/699), Hasan-1 Basri (110/728), TavOs b. Keysan (106/725) ve Ata b. Eb1
Rebab (114/732) da bu gorU§e sahip olmu~lardu. Slifyan es-Sevri (161/778),
ticaret mallanrun beraet ile kusurlar1 belirtilerek satiimast durumunda, kusurlar aliCtya gosterilmese dahi aruk onlarda muafiyetin olaca~ gorU~tinde
olmu~tur (ibn Abdtilber 1993: XIX, 47; i bn Ktidame 1995: V, 572). Ibrahim
en-Nehru (961714), ei-Hakem b. Uteybe (1151733) ve Hammad b. Eb1 Stil~y­
man (120/738), sadece belirtilenlerde muafiyetin olacag1 gorti~ti nti benimserni~lerdir (ibn Ktidame 1995: V, 572). Leys b. Sa'd (1751791), satlcmm bilip
de gizledigine dair kat! delil olmadJ.gt stirece btittin kusurlardan beraet ~artJyla
yapllan sau~ta. sauctrun muaf oldugunu dile getirrni~tir (i bn A bdtilber 1993:
XIX, 47). Gortildtigti gibi tabiin donerni ve sonraki donem atirnleri, beraet
~arttyla saum akdi hakkmda farkh gorli§lere sahip olmu§lardir. Bu, mezhep-
Muhittin OZDEMlR • 39
lerin zengin ve kendi
vermektediro
1. Hanefilerin
i~lerinde
de farklt
gorti~leri
barmdmnas1 hak.landa filar
Gorii~ii
Hanefi mezhebinde beraet ~aruyl a. sattm akdi hak.landaki ilk bilgiler,
imam Muhammed (189/805)'in eserlerinde yer almaktadJfo el-/isl adlt eserinde konuyu §U ~ekilde anlatmaktadu:
Eger bir ki§i, bir kOle, cariye, ev, elbise veya]lerhangi ·
bir e§ya satar, a1J~-veri~ akdi esnasmda btitiin kusurlardan
bernette bulunursa, bu cruz bir bernet olur, kusurlardan
bir §ey belirtmerni§ olmas1 akde hale! getirmezo 000 Ayru
§ek:ilde eger "Bu, butiin kusurlardan beridir" derse, buna
btittin kusurlar girero Benzer §·ekilde btiti.in hastahklar,
btittin yaralar, btittin y1rtJklar ya da yaruklar ya da diger
kuosurlar girero Btitiin bunlar, EbO Hanife, EbO Yusuf ve
Muhammed'in gorti§i.idtir ($eybaru 2012: II, 488)0
Bu gorti§tin ayru zamanda EbO Hanlfe (1501767)'nin ve EbO Yusuf
(182/798)'un gorti§i.i oldugu eldenrni§tiro imam Muhammed el-Hucce ala
Ehli'l-Medine adh eserinde de, Medine muhitinin ,gori.i§lerini kaydettikten
sonra mezheplerinin gori.i~tinti mi.inazara yonterniyle kaydetrni~tir ($eyban1
1403: II, 510-511)0
$emsi.ileimme es-Serahsl (483/1090), el-Mebstit adh eserinin 'btibu'luyilb fi'l-biiyCt" ba§l~g1 altmda, satlcmm ah§-veri§ akdi esnasmda mi.i§teriden
btittin kusurlardaon teberride bulunmas1 durumunda, kusurlar1 beli.rtmese dahi
kendilerine gore bunun cruz oldugunu .belirtmi§tir (Serahs1 1993: XIII, 91)0
Burhaneddin ei-Merglnaru (593/1191) Hanefilerin gori.i§tinti; "Kim bir
kale satar ve butiin kusurlardan uzak oldugunu (beraet) §art ko§arsa, kusurlan tek tek saymasa dahi mii§terinin bir kusurla onu iade l~akkz yoktur" ifadeleiiyle vermi§tir (Merginaru 2014: V, 87-88)0 Merginaru, KudOri (428/1037)'ye
ait aktardtgt yukar1daki ibareyle, gerek satlcmm gerekse mti~terinin bildigi
veya bilmedigi bi.ittin kusur)ar1 kastetmi§tir (ibnti'l-Htimam 2012: VI, 397;
Babert12012: VI, 397);
.,.,t
Hanefi mezhebinde konu hak.landa gori.i~ .aynhgt bulunmadtgtois:in, mezhebin gori.i~tini.i k.Jsaca ~u ~ekilde .kaydedebiliriz: Btitiin kusurlardan bernet
~amyla yaptlan alt~-veri~. kusurlar gerek belirti~sin gere~ belirtilmesin, ister
as:lk ister gizli olsun, satlcmm bildigi kusurlar olsun ya da olmasm s.ahihtir
4o• ISLAM BORCLAR HUKUKUNDA BERAET KAVRAMI VE MEZHEPLERlN
BERAETKAVRAMI 0ZER1NDEK1 METODOLOJIKAYRlLIKl.ARI
(Kudfin 1997: 82; Kasaru 2005: V, 17; Merginaru 2014: V, 87-88; Mevsm
1937: II, 21; ibnti'l-Hlimam 2012: VI, 397; ibn Abidin 2003: V, 218-222).
2. Malikilerin Gorii~ii ·
Ma.Iiki mezhebinde bernet ~art:Iyla yapdan satJm hakkmda, imam Ma.Iik
(1791795) 'in ifadelerinin farkhiJk arz etmesinden dolay1 mezhep literattirlinqe birka~ gorli~ dile getirilmi§tir. imam Ma.Iik'in, yaygm olan gorli§e gore
u~ (Kadi' Abdulvahhab t.y.: II, 1066), .baz1 gorti§lere gore dart (SJkJlll2013:
XIV, 215), be§ (ibn Rti~d el-Hafid 2004: Ill, 200) ve nihayet bazJ mezhep
a.Iimlerine gore on (Kadi iyaz 2012: IV, 1859; ibn Arefe 2014: V, 432) gorli§ti
bulunmaktadu. Ma.Iiki f1khlrun mutemed kaynaklanru kronolojik olarak inceleyerek mezhebin gorti§Unti tespit etmeye ~ah§acagiz.
imam Malik el-Muvatta"m kitabu'l-biiyz"i' bOIUmti, el-uhde babuida; 'biitiin kusurlardan teberride bulunarak salt§ yapmanm' c§.iz oldugunu, 'satrczmn bilip de gizledigi krisurlar dz§ziida' ve 'koleler haricinde' sorumlulugun
bulunmadJgmi belirtmi§tir (Malik 2004: el-Ayb fi'r-rekik, 2269). ~Flklh mezheplerinin bernet §artiyla satJ§ konus~nda istinat ettikleri Abdullah b. Orner' in
satJ§J haldandaki Hz. Osman (r.a.)'m htikmtinti verdikten sonra, bu rivayet
tizerine birka~ htiktim bina etmi§tir. Bunlardan biri olan beraet §artlyla satJm
akdi hakkmda §U ifadeleri kullanrru§tJr:
Bizde, beraet ile miras ehlinden ya da digerlerinden
bir kale veya cariye veya hayvan satan bir kimse hakkmda
ittifak edilen duruma gore; bildigi ve gizledigi kusur d!§Jnda, satt1g1 §eyde btittin kusurlardan muaf olur. Eger kusuru
bilip de onu gizlemi§se, teberride bulunmasJ ona bir fayda
saglarnaz. Satt1g1 §ey kendisine ~~de edilir (Ma.Iik 2004:
el-Ayb fi.'r-Rekik, 2275):
Gortildtigli gibi i~T~am Ma.Iik, ilk aktanmda 'bilip de gizledigi kusurlar'
ile 'koleler'de sorumlulugun bulunmadJgmi belirtmi~, ikinci aktar1mdaysa
•hayvanlar'1 da bernet §artlyla satJ~a eklemi~tir. ibn Abdi.ilber (463/1071), ravilerin ~oguna gore Malik'in ifadesinin 'her kim kole, cm·iye ya da hayvan
satarsa' ~eklinde oldugunu, bir defa sair hayvanlar hakkmda fetva verdigini,
sonra bu gorti~linden vazge~ip beraetin hayvanlar i~in ge~erli olamayacagJ,
sadece koleler i~in ge~erli olacag1 gorli§Unti benimsedigini kaydetmi~tir (ibn
Abdtilber 1993: XIX, 45). Ma.Iik'in talebesi ~heb b. Abdtilaziz (204/820)'in
konu haldanda kendisine mtiracaat ettigi, bu meselenin kendisinde hayvan-
Muhittin 0ZDEM1R • 41
!ann 91kanlmasiru emrettigi rivayet edilmi§tir. Konu hakkmda fazla say1da
g6rti§tin Matik'e isnat edilmesinde bu rivayetlerin pay1run bulundug~ anla§IImaktadlr. ibn Abdtilber, beraet sati§mda imam Matik'in gorti§lerinin farkhhk
arz ettigini dile getiren bir aktar1mla gorti§tinti 'bana gore (indf)' kaydiyla §U
§ekilde belirtmi§tir: "Bana gore en sahih olan gorii§ -Allah a'lem-, 'satzcz
mfl§teriye gostermedik~e. onu miittali kzlmadzk~a. mii§teri de dii§iinmedikre
ve bakmadzk~a kusurlardan muafolmaz 'diyenin gorii§iidiir. (:iinka Resulullah
(s.a.v.), 'habe1; muayene gibi degildir' buyurmu§lardzr" (ibn Abdtilber 1993:
XIX, 46, 49). imam Maiik'in gorti§tintin, beraetin koleler dl§mda ge~erli olmadigi noktasmda temerktiz ettigi gortilmektedir. imam Maiik'in ve dolayisiyla
mezhebin gorti§tinden farkh olan bu yakl~Imin, koleler haricindeki bernet ile
alakah oldugu anla§Ilmaktadu.
Mezhebin el-Muvatta"dan sonraki en onemli kaynag1 clan elMiidevvenetu 'l-kiibra' da Sahnun (240/854), ibnu' 1-Kas1m (1911806)' dan
beraet §artiyla sat!§ hakkinda Malik'in birka~ gorti§tintin bulundugunu nakletmi§ ve konuyu ibnu'J-Kasim'm gorti§tinti vererek §U §ekilde sonuca baglami§tir:
Ben kolelerde beraet sati§Iru, Maiik'in birinci gorti§tinti ve Hz. Osman'mAbdullah b. Orner hakkmdaki htikmtinti benimsiyorum. Bu caizdir ve benim gorti§timdtir.
Mtiftisin ve miras mallannm satl§I, teberride bulunmasalar dahi beraet sati§Idir. Devlet ba§karurun btittin sati§lan,
ganimetler ve digerleri bu §ekildedir (Sahniin 1994: III,
367).
Matik'in ilk gorti§tinden maksat, konunun ba§mda verilen ve 'beraet sadece koleler i~in satzcmm bilmedigi kusurlarda ge~erlidir' §eklindeki gorti§ttir (Sahniin 1994: III, 366). ibnu'l-Kas1m'm el-Miidevvene'deki gorti§ti, diger
eserlerdeki' gorti§tine ve diger Matiki fakihlerin bu eserdeki gorti§lerine tercih
edildigi (Hafnavi 2007: 89) i~in, bu gorti§tin mezhep i9in onemli oldugunu
belirtmek gerekir.
ibn Ebu Zeyd el-Kayrevaru (386/996)'nin, kendi donemine kadar ortaya
konmu§ Maliklliterattirtintin bir hulasas1 nitelig~nde olan ve IV. (X.) ytizy1l
mezhep fikhirun zirvesi kabul edilen (Kaya 2003: XXVII, 530) en-Nevddir
ve'z-ziyadat ala mafi'l-Miidevvene min gayrihd ve'l-Ommehdt adh eserinde,
ibnu'l-Kas1m'm §art ko§masa dahl devletin ganimet ve iflas mallar~ru sati§I
hakkmdaki gorti§tiyle mti§terinin bilmesi §artiyla mirasHl sati§I hakkmdaki
42 • ISLAM BORCLAR HUKUKUNDA BERAETKAVRAMI VE MEZHEPLERiN
BERAET KAVRAMI OZERINDEKI METODOLOJIK AYRILJKLARI
gorli§iiniin, beraet sali§I ve ozellikle biitiiniiyle koleler hakkmda oldugunu
vurgularru§t.Ir (Kayrevaru 1999: VI, 238-239). el-Miidevvene'nin §arihlerinden
Kad1 iyaz (544/1149), beraet sali§I hakkmda ashabm imam Malik'e on gorii§
isnat ettiklerini, bunlann alt.Is1run el-Miidevvene'de ge9tigini soylemi§, sonra
on g6rti§iin tiimtinii maddeler halinde ~zah etmi§ (Kad1 iyaz 2012: IV, 1859- ·
1868) ve ibnu'l-Kas1m'm gorli§ii hakkmda ibn EbO Zeyd el-Kayrevaru' nin
tespitini de aynen aktarrru§ttr (Kad1 iyaz 2012: IV, 1859). el-Miidevvene'nin
bir diger §arihi EbO'J-Hasan er-Recrnci (633/1236) de ayru taksimat:J benzer
§ekild~ yaprru§tir (Recrac12007: VII, 195-200).
Kad1 Abdulvahhab (422/1031), beraet §art:Jyla sat:Jm hakk.mda imam
Malik'ten ii9 rivayetin bulundugunu, muteber ve dikkatleri celp etmi§ ciarun; beraet §art:Jyla sati§m cruz, sat:Jcmm bilmedigi biitiin kusurlardan muaf
oldugu, bildigi, gizledigi ve bernet §art.Iru ko§tugundan muaf olmad.I~, bunun
sadece kolelerde oldugu, hayvanlar ve mallarda olmadigJ §ek.lindeki rivayet
oldugunu dile getinni§tir (Kad1 Abd~lvahhab t.y.: ll, 1066). Kad1 Abdulvahhab, et-Talkfn'de de "Beraet ~artzyla alz~-veri~ kolelerde caizdir, onun dz~mda
degildil; kolelerde de bilmedigi kusurlardan muafm; bildiklerinden degildir"
ifadeleriyle beraet §art:Jyla sati§m sadece kolelerde caiz oldugunu vurgulami§tJr (Kad1 Abdulvahhab 2004: II, 156).
ibn Abdiilber, Ommehattaki biittin meseleleri kapsayan, muhtasar; miifta
bih gorii§leri ihtiva amac1yla tel if ettigi (Kaya 2003: XXVII, 530) el-Ktifi fi
ftkhi Ehli'l-Medfneti'l-Maliktadh eserinde, bernetin sadece kOlelerde ger9ekle§ecegini belirtmi§tir (ibn Abdtilber 1978: 712-713).
ibn Rii§d el-Ced (520/1126)'in, el-Utb1 (255/869)'nin el-Utbiyye diye
§Ohret bulan el-Miistahrece mine'l-Esmi'a adh eserinin §erhi mahiyetindeki
(Donmez 1992: VI, 29) el-Beyan ve't-tahstl adh eserinde, bernet sall§I hakkmdaki birbirlerinden farklJ ve fazla say1daki g6rti§lerden doga'l kapahhg1
gidenneye 9alJ~mi§llr. "Mesele: Hayvanlarda beraet satz~t" b~hg1 alt:Jnda
konu bakkmdaki farkh gorti§leri telif etmi§tir. imam Malik' in, gerek miras
mali olsun gerekse diger mallar olsun teberride bulunulsa dabi, hayvanlarda
bernetin birfaydas1run olmad1~, eger bir kusur bulunursa iade edilecegi, kendilerine gore beraetin sadece kolelerde oldugu, kolelerdeki bernetin de zayif
oldugu kavlini, ibnu'I-Kas1m'm da beraetin Hz. Osman'm hiikmti vb. durumlarda caiz oldugu gorti§linli aktarrru§t:Jr. ibn Rti§d g6rti§leri aktard.Iktan sonra
bu g6rti§leri degerlendinneye ge9mi§tir. imam Malik'in hayvanlarda bernetin etkili olamayacag1 gorli~tine sonradan ul~tJgiru, el-Muvatta"da beraetin
kOlelerde ve hayvanlarda caiz oldugu gorii§tine sahip oldugunu, elbiselerde
. Muhiuin OZDEM1R • 43
ve e~yaJarda ise diiz olmadJgi hususunda kavinerinin degi~ildik gostermedigini belirtmi~tir. Selef alimlerinden bir grubun buna cevaz verdigif!i, bunun
Malik' in asMbmdan ibn Vehb (197/813)'in gorti~ti ve ibn Habib (238/853)'in
tercihi oldugunu soylerni~tir. ibn Rti~d, ibnu'l-Kas1m'm el-Miidevvene'de aktarJlan gorti~lerine kJsaca yer verdikten sonra onun eserde ilk sJrada yer aJd1gi
i9in Maiik'in ilk gorti~ti olarak ifade ettigi 'bertlet ~artz ko~tuklarz ~akdirde
insanlarzn kolelerdeki ali~-veri#erini biitiin yonleriyle, miras oldugu belirtildigi takdirde bertlet ~artz ko§ulmasa dahi miras mallannzn satz~zm ve devletin
satz§mt ctliz gordiigil' ~eklindeki gorti~tinti belirtmi~tir. ibn Rti~d konuyu ~u
~eki lde sonu~landJrarak gorti~tinti beyan etmi~ti r:
I
Bu onun el-Mildevvene'deki kavlinin a91k ifadesi (nas) ve "Hz. Osman'm
lziikmii gibi konularda bertleti ctliz goriiyorum" soztintin anlarrudJr. 0 ozellikle kolelerde btittin yonleriyle beraeti caiz gordtigtinti kastetmi~tir (ibn Rti~d
el-Ced 1988: VII, 317-318).
Boylece ibn Rti~d de el-Miidevvene ~anhleri gibi
beraet sat1~1 hakkJnda imam Malik'in bir~ok gorti§ti arasmdan ibnu'l-Kas1m'm tercihini benimsemi~ ve mezhebin
gorti~tintin sadece koleler hakkJnda sancmm bilmedigi kusurlardan ~uaf olacag1 ~eklinde oldugunu belirtmi~tir.
, Malikt mezhebinde beraet satl§I hakkJnda mezhep imarrundan farzla sayida kavlin nakledilmesinden dogan mezhep gorti~tintin mtiphemligine kar§m,
mezhebin mutemed kaynaklarmda agubkh olarak beraetin sadece koleler hakkJnda ge~erli oldugu, diger farkl1 rivayetlerin ·buna gore tevil edildigi gorti§iintin benimsendigi gortilmektedir. Ornegin mezhep gorti§lerinin aktardmasmda
en onemli rivayet zincirinin temsilcisi kabul edilen (<;avu§oglu 2008: XXXV,
120) ibn Ebu Zeyd ei-Kayrevaru, er-Ristlle adll muhtasar eserinde "Bertlet
kolelerde satzcznzn bilmedigi kusurlarda caizdir" ifadeleriyle veciz bir §ekilde
belirtmi§tir (Kayrevaru t.y.: 76). er-Risale §arihleri, buradaki lafzm zahirinden
koleler dl§mda beraetin caiz olmadigi, Malikt mezhebinde amelin buna gore,
fetvanm bunun tizerine, Malik' in asMbmm 9ogunlugunun bu gorti~te oldugu
(ibn Nact et-Tenuhl2007: Ii,.136), Malik' e. isnat edilen on kavilden me~hur
olanmm bu oldugu belirtilmi§tir (Zeruk 2006: II, 741; .Abt 1335: 504).
.
.
Malikt mezhebinde beraetin kolelerde ca.iz.olabilmesi, satJcmm herhangi
I
bir kusurunun oldugunu bilmemesi §artJna bagh oldugu haJde, tespit edebildigimiz kadanyla Haiti b. ishak (776/1374)'m el-Muhtasar'mdan sonra bu
§arta, kolenin 'bir silre satzczmn yanmda kalmz~ olmasz' eklenmi§tir (Ctindt
44 • ISLAM BORCLAR HUKUKUNDA BERAET KAVRAMI VE MEZHEPLERlN
BERAETKAVRAMI OZERiNDEK.i METODOLOJIKAYRILIKLARI
2005: 155). el-Muhtasar ~arihleri, kolenin bir stire sat:lcmm yarunda kalnu~
olmasm1, kolede bir kusurun oldugunu bilmemesi ~artmm izah1 ve detay1 olarak degil, buna ilave iki.nci bir ~art olarak gorrnti~lerdir (Mevatc 1994: VI, 352;
Zurkaru2002: V, 243; Hire~! t.y.: V, 135; Derdlr.t.y.: III, 119; Desfild t.y.: III,
119). Mukayeseli f1klh eserlerinde de Malikllerin gorti~ti, kolenin bir slire sa- .
tlCISmm yarunda kalmasmm ~art oldugu ~eklinde kaY.dedilmi~tir (Cezln2003:
II, 178-179; Zuhayl12012: V, 3577).
Yapt1g1rruz bu izahlara gore Malik! mezhebine gore bernet ~art1yla satlm
bey'i sadece, satJcmm herhangi bir kusurunu bilmedigi ve yarunda bir slire
kalnu~ olan kale hakkmda sahihtir, bunun d1~mda sahib degildir.
3. ~afiilerin Gorii~ii
imam ~atil 'el-Um'de 'bey'u'l-bertie' b~hg1 altmda, hayvanlarda sat:lCirun bilip de gizledigi kusurlardan muaf olamayacagm1 (bertiet), bunun dl~mdaki btittin kusurlardan muaf olacag1ru ve bu konuda Hz. Osman (r.a.)'m
verdigi hlikme uydugunu belirtmi~tir (~ati12001: VII, 480).
.
imam ~afil, 'Kitabu lhtilaf' l-Irakiyyeyn' adh eserin 'babu 'l-ihtilaf fi' layb' b~hg1 altlnda, Ebu Hanife'nin btittin kusurlardan uzak oldugu belirtilerek bir ~eyin satllmasmm cruz oldugu ve mti~terinin herhangi bir kusurdan
dolay1 iade edemeyecegi gorii~tinde oldugunu, ibn Eb1 Leyla (1481765)'run
ise btittin kusurlann isimleriyle belirtilmedigi stirece kusurlardan muaf olamayacagi gorii~iinde oldugunu belirtmi~tir. ~afil konunun devanunda, eger bir
ki~i bir kOleyi ya da hayvanlardan bir ~eyi kusurlardan uzak oldugu iddias1yla
satarsa, bilmedigi btittin kusurlardan muaf olacagi, bildigi halde belirtmedigi
ve mii~teriye gostermedigi kusurlardan muaf olamayacag1 ~ekl indeki Hz. Osman (r.a.)'m kararmi benimsedigini ifade etmi~tir (~afil2001 : VIII, 225).
Mtizen! (264/878) , ~afiJ'nin ibaresini daha ozlti ifadelerle ~u ~ekilde ihtisar etrni~tir:
Bir ki~i; hayvanlardan bir ~eyi bertietle satarsa; taklit
sonucu olarak ul~tlgim gorti~, sat1c1run bilmedigi btittin
kusurlardan muaf oldugu, bildigi, aliciya soylemedigi ve
gostermedigi kusurdan da muaf olmadigi ~eklindeki Hz.
Osman (r.a.)'m hiikmtidtir (Mtizen12004: 124).
Maverdl (450/1058), Mtizeru'nin bu ibaresini sistematik bir ~eki l de izah
etmi§, kusurlardan uzak olma ~aruyla yap1lan satl~m li9 ttir oldugunu, her bir
ttirtin ne oldugunu ve htikmiinti izah etmi~tir:
Muhiitin OZDEMtR • 45
Birinci ttir: SatJcmm belirttigi ve mii~terinin de vaktf oldugu kusurlardan
bernet etmesi: Bu, cruz olan bir a!J~-veri~te ger~ekle~en sahib bir ~eraettir.
Mti~teri, satin aldtg1 maida b~ka kusuriari gortirse iade baklo vardtr, belirtilen
kusuriar1 goriirse iade baklo yoktur.
ikinci tiir: Sat1cmm belirttigi fakat mti~terinin vaktf olmadtgi kusurlardan
bernet etmesi: Bu tiir de ikiye aynhr. Kusurlar kolede ya alaca!Jhk ve ciizzam
gibi ka!JcidJr ya da htrs1zhk ve firar gibi ge~icidir. Ka!JCJ olmayan kusurlarda
satlcmm belirtmesiyle bernet sahib olur. <;tinkii bunlar gortinrnez, bunlara vaklf olmak miimkiin degildir, sadece belirtilenlerle yetinilir.
O~iincii tiir: Saucmm belirtmedigi ve mii~terinin vaklf olamadJgi btittin
kusurlardan beraet etmesi: Bu tiir; imam ~afil'nin jhtilO.fu Ebf Hanfje ve jbn
Ebf Leyla'da, bayvanlarda Hz. Osman (r.a.)'m biikrniinii kabul ettigini, bilmedigi biittin kusurlardan muaf oldugunu fakat bildigi kusurlardan muaf olmadigmi soyledigi mevzudur (Maverdi l 994: V, 271-272).
Maverdi, asbabm imam ~afii'nin nassmm far~hhk arz etmesinden hare- ,
ketle ti~ gorii~e ul~tlgm1 ~u ~ekilde belirtmi~tir:
Birinci gorti~, Ebfi isbak el-Mervezi' (340/951) ve Ebfi Ali b. Hayran
(320/932)'a ait olup bunlara gore konu, tek bir kavil tizerinedir. Bu da; hayvanlarda bilmedigl ~iittin kusurlardan beraet etmesi1 bildiklerinden de etmeme~i ve bayvan dJ~mdakilerde de gerek bilsin gerekse bilmesin hi~bir ~ekilde
beraet etmemesidir.
ikinci gorii~, Ebil Ali b. Ebl Hureyre (345/956)'ye aittir. Buna gore, hayvanlarda bilmediklerinden beraet eder, bildiklerinden etmez, hayvan dt~m­
dakilerdeyse bildiklerinden bernet etmez, bilmedikleri baklonda da iki kavil
vard1r.
O~iincti gorti~, ibn Siireyc (306/918), Ebii Said el-istahri (328/940) ve
Ebfi Hafs b. el-Vekll (300/912)'e ait olup bunlara gore konu bakkmda ti<; kavil
vardu: B.irihci kavle gore, gerek hayvanlarda olsun gerek hayvanlat dJ~mda­
kilerde olsun, bilsin ya da bilmesin btittin kusurlardan beraet eder. Bu, Ebfi
Hanlfe'nin kavlidir. ikinci kavle gore, ister bayvanlarda ister hayvanlar dJ~m­
dakilerde olsun, bilsin ya da .bilmesin, bi<;bir kusurdan hi~bir ~ekilde beraet
etmez. O~tincii kavle gore, hayvanlarda bilmediklerinden beraet eder, bildiklerinden etmez, bayvan d!~mdakilerindeyse ne pildiklerinden ne de bilmediklerinden beraet ~der (Maverdi 1994: 271-272).
y,
ilk donem ~afi1 faklhlerin ii~ kavle ul~malarmm temelinde, imam
konunun b~mda Hz. Osman (r.a.)'m btikrniine uydugunu beyan et-
~afil'nin
46 • lSLAM BORCLAR HUKUKUNDA BERAET KAVRAMI VE MEZHEPLERiN
BERAETKAVRAMI OZERlNDEKl METODOLOJiKAYRILIKLARI
mesi, sonunda da bu htikmtin bulunmamas1 durumunda k.lyasm daha sahih
olacagm1 ikrar etmesi ifadeleri yer almaktadJr. Ashab, imam ~afil'nin ifadelerinin ti<; ihtimalli olmasmdan hareketle konu ~akk.lnda ti<; kavlin bulundugu
sonucuna ula§rru~lardJr (Gazzai12C01: II, 114).
Mehamill (415/1024) konu hakk.lnda iki kavlin, EbO ishak e~-~1n1z1
(476/1083) et-Tenbfh'te ti~ kavlin, el-Miihezzeb'de iki tarfkin ve ii<; kavlin oldugunu kaydetmi~tir (Meharnill2004: 86; ~1raz11997: 276; ~1n1z12003: II,
96-97). Ctiveyru (478/1085) iki tarfkin ve ti<; kavlin, Gazzall (505/1111) j:se
ti<; kavlin oldugunu belirtmi~tir (Ciiveyru 2007: V, 271-272; Gazzal1 2001:
II, 114). Ruyaru (502/1108) de iki tarfk ve ii<; kavlin bulundugunu soylemi§
ancak ba§ka gorii~lere yer verdikten sonra tarfklerin ti<;e ula§tJgm1 dile getirmi~tir (ROyaru 2002: VI, 271-273). Bu faklhler, tarfkler ve kaviner arasmda
herhangi bir tercihte bulunmamJ§lardJr. Bagav1 (516/1122) konu hakk.lnda ti<;
kavlin oldugunu, imraru (558/1163) iki vechin oldugunu, birinci vechin ti<; kavilden ikinci vechin bir kavilden olu~tugunu belirtmi~tir. Her ikisi de, yukar1da
aktardJgtrruz ti<;lincli gorti§tin li<;lincli kavlini tercih etmi~tir. B~~av1 bu kavli
esah olarak, imraru isesahfh olarak ni telemi~tir (Bagav11997: ill, 474; imraru
2004: V, 303-305).
imam ~afit'nin el-Om adh eserinin 'bey'u'l-berde' ve 'Kitabu jhtil4f'lIrakiyyeyn'in 'Mbu'l-ihtilaf fi'l-ayb' ba§hklar1 altJnda dile getirdigi,
Mtizeru'nin 'Mbu bey'i'l-berae'de ihtisarettigi, ~afiif116h alimlerinin eserlerinde bir kavil olarak dile getirdikleri gibi mezhebin gorti§ti; can!Jlarda satJcJrun bilip de gizledigi, mli~teriye soylemedigi ve·ona gostermedigi kusurlardan
muaf olmayacag1 (beraet), bilmedigi kusurlardan muaf olacag1 ve can!Jlar dJ~mdaki diger varhklardan gerek bilsin gerek bilmesin hi<;bir kusurdan muaf
olmayacag1 ~eklindedir (Nevev12005: 221; Nevev12006: II, 83; ~irb1n11994:
II, 430-432; ibn Racer 1983: IV, 360-361; Reml11984: IV, 36-38).
4. Hanbelilerin Gorii§ii
Han bell mezhebinde kusurlardan beraet ~amyl a satJ§ hakkmda iki rivayet
bul unmaktad1r:
Birinci rivayet: SatJc1, mli~teri bilmedigi stirece kusurlardan muaf olmaz.
ikinci rivayet: SatJCJ bilmedigi blittin kusurlardan muafur, bildikl~rinden
degildir (ibnii'l-Ferra 1985: I, 344; ibn Ktidame 1994: II, 51/ibn Ktidame
1995: V, 572/ibn Kiidame 2000: 158; ibn Kiidame el-Cemrull t.y.: IV, 59;
Harraru 1984: I, 326).
Muhlttin 0ZDEMiR • 47
Hanbel1 fllah aJimleri tarafmdan birinci rivayet tercih edilmi~. ashabm
~ogunlugu bu gorti~te olmu~ (ibnii'l-Ferra 1985: I, 344; Zerke~1 ~993: III,
597; Merdav1 1995: XI, 255; Zuhayll 2012: V, 3577-3578) ve bu, mezhebin
gorii~ii olarak kabul edilmi~tir (Huak1 1378: 87; Ebfi Ali el-H~imi t.y.: 202;
Ten0ru2003: II, 423; Zerke~11993: III, 597; Merdavil995:· XI, 255; Haccav!
t.y.: 104; ibn Belban 1996: 165). Buna gore Hanbell mezhebinin gorii§ii; sat1c1
,_, · mii~teriye kusurun ne oldugunu soyleyip gostermedik~e mebi'deki kusurlardan beraet etrni~ olmaz.
F1klh mezheplerinin biitiin kusurlardan beraet ~art1yla yapllan saum akdi
hakk.mdaki gorii~leri, birbirlerinden farkhhk arz etmi~tir. Hane.filer bu bey' in
biittin yonleriyle cruz oldugunu soyleyerek en geni~ gorii~e sahip mezhep olmu§ken, Hanbeliler de cruz olmadigmi soyleyerek en smulayici gorii§e sahip
olmu§lardJr. MaJikller cevaz hiikmiinii kolelerle, ~atillerse kolelere hayvanlan
ekleyerek canhlarla Sirurlandirmi§lardu. Mezheplerin g6rii§lerini bu ~ekilde
tespit ettikten sonra, dart mezhebin dart ayn gorii§e ul~m~s1run usfiu kaynaklanru incelemeye ge~ebiliriz.
ill. BERAET ~ARTIYLA SATIM AKDiNDE MEZHEPLERiN
AYRILIKLARININ USULI KAYNAKLARI
Hanefi hukuk~ular, biitiin kusurlard~ beraet §artiyla yapllan ali§"'Veri§
akdinin cruz olduguna ve sat1c1run kusurlardan sorumlu olmayacagma dair
bir taklm delillere istinat etmi~lerdir. Hanefi faklhlerin konu haklGndaki en
onemli referanslarJrun, Abdullah b. Omer'in .uygulamasi oldugunu belirtmeliyiz. Beraet ~aruyla yapdan saum akdinde satJcJrun kusurlardan sorurnlu olamayacagma ibn Omer'in uygulamas~n delil te§kil etmesi, ilk olarak imam
Muhammed'in eserlerinde yer almJ§tlr. ~eybaru el-Hucce ala Ehli'l-Medfne
adh eserinde, mezheplerinin dayanaklanm ve muhalif gorii~ sahiplerinin bunlara verdigi cevaplan, mtinaza.ra iislubu i~inde §U §ekild~ kaydetmi§tir:
~eybaru: ibn Omer'den bize nakledildigine. gore o,
beraet ile sati~ yaprru~t1r. Eger ibn Orner bunu cruz gormeseydi, beraet ile sa~~ta bulunmazdJ.
M~dine Ehli: ibn Orner beraet ile satJ~ ya~ti , ~iinkii o
herhangi-bir kusur bilmiyordu.
~eybaru:
Peki; Hz. Osman, yernin etmesini istedigi zaman neden yemin etmekten ka~mdJ? Eger goriineni
bil(me)seydi yernin ederdi.
50 • iSLAM BOR<;LAR HUKUKUNDA BERAET KAYRAMI VE MEZHEPLERlN
BERJ..ET KAYRAMI OZERlNDEKi METODOLOJIK AYRILIKLARl
Ier hakk.mda Peygamber Efendimiz (s.a.v.)'in "Payla§znzz, hakkz ara§tzrzmz
ve her biriniz arkada§ma hakkuu helal etsin" rivayetidir (Tahav! 1994: II,
230, IV, 154; Beyhakl1989: VI, 194; Beyhakl1~91: XIV, 360; Bagav11983:
X, 113; Serahs! 1993: XX, 143; K2saru 2005: V, 18; ibnii'l-Hiimam 2012:
VI, 398; Gaznev! 1986: 183). ibnii'l-Hiimam, b~nda Miisliimanlann ameli ·
icma'Ianrun oldugunu, criinkti biitiin as1rlarda oltimii yakla§an ki~ilerin, tartJ~masiz bir ~ekilde muamelede bulundugu ki~ilerden helallik isted.igini ve
bunun flkhl anlarrurun da izah ettikleri gibi oldugunu acrlklan'u~tlr (ibnii'lHtimam 2012: VI, 398).
Serahs!, ~artJn Slhhatinin, mecrhul haklardan ibrada bulunma iizerine temellendirildigini ifade edip, bunun kendilerine gore cruz oldugunu beyan ettikten sonra, bunun illetini izah etmi~tir. Buradaki illetin, teslime ihtiyacr olmayan hakkm 1skati oldugunu, buna gore bo~ama ve koleyi azat etme gibi
mevzularda mecrhul haklarda ~artm sahih oldugunu belirtmi~tir (Serahs11993:
xm, 92-93).
Serahs!, cehaletin akdin ltizumuna ve temlikin s1hhatine tesir etmeyecegini, hakkm saklt olmasma mani olmayacagm1 acr1kladJktan sonra, "Mefhullerde icab, beyan ~artma baglt olma anlamzndadzr, ~arta baglz olma ihtimali
bulunmayan bir §ey_in mefhullerde icabz sahih degildir" iddias1ru degerlendirmeye gecrerek, bu iddiarun bir anlarrunm olmadJg1ru sayler. <;tinkti ~aru·n,
sebebin kendisine dahil oldugunu ve onu ba§ka bir tasarrufun hi.ikmtine sokacagmi ve bunun da yemin oldugunu belirtir. Cehaletin, sebebin htikmtine dahil
oldugunu, eger anla§mazlJga yol acrarsa cehalette. beraber htikmtin ispat1run
zorla§acagJru, eger anla§mazhga yol acrmazsa zorla§mayacagmi ve dolaylSlyla
akdin Sihhatine engel olmayacag1ru sayler. ·Bu klsa izahtan sonra ctimleyi ~u
~ekilde baglar:
Bu ~artm s1hhati sabit olunca·; ~artla beraber akdin ceVazJ da sabit olur. <;tinkti bu ~art, akdin geregini peki~tiri­
yor. Akdin geregi de baglayicihktir. Satin ahnan gerek kusurlu olsun gerekse saglam olsun, akit bu ~artla baglaytcl
olur. Sonra satJcJ bu ~artla, teslim etmeye gticti yetmedigi
bir ~eyle sorumlu olmaktan kurtulmu~ olur (Serahs11993:
xm, 92-93).
Hanefiler, beraet ile satJ~m cruz olmasma dayanak olarak, bu ~ekilde yaptlan bir sati~m miinaka§aya yol ac;mamas1ru delil olarak kullannu~lardtr. Hanefi faklhler "Bize gore ibra zskattu; hatta kabul olmakszzzn akit gerfekle§ir.
Muhi.ttin OZDEMiR • 51
Bir ki§inin sayzlanm ve kim olduklanm bilmese dahi e§lerini bo§amasz ya da
kolelerini azat etmesi bu kabildendi1: lskatta bulunamn cehaleti lSkatm kendisini batzl hale getirmez, 9iinkii miinaka§aya yol a9maz" ifadeleriyle bunu dile
getirmi~Ierdir (K§saru 2005: V, 17; ibnti'l-Htimam 2012: VI, 397-398; Baberti
"'r::.~ 2012: VI, 397-398;Ayn1 2000: VIII, 137; ibn Abidin 2003: VII, 220). ibnti'lHtimam aynca, ki~inin kendi §ehrinde olmayan kolelere miras buakmast ve
velinin evlendirdigi ktiytigtin ergenlik yagrna geldiginde e~inin b~ka bir ~e­
hirde olmas.t omeklerini vermi~tir. Bunun i~in ibra laf~yla mallann temliginin
sahih olmad1gmi, fakat iskat lafztyla ibrarun sahib oldugunu vurgulanu~tlr.
"Sendeki alacagmu lskat ettim" ifadesini buna ornek olarak getirmi~tir. Iskatta
bulunarun cehaletinin 1skat1 batt! hale getirmeyecegini, <;tinkti onun cehlaletinin -ztmrunda temlik olsa dahi- anl ~mazhga yol aymayacagtru belirtmi~tir
(ibnti'l-Htimam 2012: VI, 397-398). ibnti'l-Htimam konuyu ~u ~ekilde izaha
devam eder:
Akdin geregi, akll ve ergen bir ki~inin haklarmdan
tskatta bulunarak tasarrufta bulunmas1dlr. Temlikse boyle
degildir. <;tinkti ternlikte bulunulacak olan §ey_in bilinmemesi, teslime engel te§kil eder. Bu §ekilde onda tasarr~ta
bulunrria~un faydas1 ger9ekle~mi§ olmaz. lskat ise; 1skatta
bulunan sonuysuz buaknu~tlr ve teslim ihtiyacJ bulurunamak-tadu. Boylece me9hultin temligini iptal eden ~eyin
cehaletin olmadigi, aksine teslimde buJunma gtictintin
bulunmamastrun oldugu ortaya 91kml~ bulunuyor (ibnti'lHtimam 2012: VI, 398).
Alatiddin el-Kasaru (587/1191), ~~tiilere gore btittin kusurlardan ibrada
bulunmanm me9hulden ibdida bulunma oldugunu ve bunun da sahih olmad.tgmJ gosteren delilin §U oldugunu kaydetmi~tir: "ibra, temlik ai1lamz bulunan
zskattzr. Bunun delili de; ibrada bulwzulan ki§inin onu reddedebilmesidil: Bu,
onun temlik oldugumm delilidil: (:iinkii zskatm bOyle bir ihtimali yoktur. Mefhuliin temligi, bey' vb.lerinde sahih degildir (Kasan12005: V, 17)." Kasaru aynca, btittin kusurlardan ifadesinin kusurlarm ttimtinti i9erdigini, kusurlardan
bir cinsin zikredilmesi durumunda bunda cehaletin asia olmayacagmi, ancak
bununla beraber ibradaki temligin, 1skata tabi olarak ve onun z1mrunda sabit
oldugunu soylemi~tir. <;tinkti lafzm, temligi degil 1skat1 bildirdigini, dolayJSiyla ibradaki tasarrufa temlik olarak degil 1skat olarak itibar edilir demi~tir.
Cehaletin JSkatlarm Slhhatini engellemedigini soyleyerek konuyu bitirmi§tir
(Kasaru 2oos: v, 17).
52 • ISLAM BORCLAR HUKUKUNDA BERAEr KAVRAMI VE MEZHEPLER1N
BERAETKAVRAMl DZER1NDEKl METODOLOJiKAYRILIKLARI
Hanefiftklh atimleri, "Miisliimanlar §artlarzna baglzdzrlar (Buhari 1422:
e§-$untt, 2273; EbU Davud 2009: el-Akdiye, 3594)" hadis-i ~erifine de istinat
etmi~lerdir. Serahsi, Hanefifakihlerin kaynak olarak getirdikleri hadis-i §erifi,
akdin asli unsurlart itibariyle cruz olmasmda "gori.i~ birliginin bulunrnastyla
beraber §artm sthhatinde ya§anan gorli§ aynhklarma delil olarak kullanrru§tJr.
Blittin kusurlardan bernet §arttyla yapllan al1~-veri~ akdinin cruz oldugunda
ittifak ettiklerini, sadece ~artm stbhatinde ihtilaf ettiklerini, al1~-veri~in cruz
. olu~unda ittifak etmelerinin ve bu hadis-i §erifin, ~artm sthhatine deli! olarak
getirildigini belirtmi~tir (Serahsi 1993: XIII, 92). Serahsi'nin bu hadis-i §erifi,
asli bir delil olarak degil, asli del ill ere dayanak te§kil eden tali bir delil olarak
yer verdigi gori.ilmektedir.
Hanefilerin gorti§lerini nasd temellendirdiklerini gordtikten sonra, ~a­
fiJierin gorti~lerinin usfili dayanaklartru verebiliriz. imam ~afil bernet hakkJnda Hz. Osman'm htikrntine, taklit sebebiyle ula§tJgJru vurgulamt~ttr. Bu
konuda, canhlarm diger varhklardan ayn mlitruaa edilmesini gerektiren bir
illetin bulundugunu, bunun da canlt varhk olup da saghkl1 ve hastahklt bir
§ekilde beslenrneleri ve tabiatlan degi§ken olduklar1 ic;in nadireifgizli ve ac;tk
bir kusurdan uzak olmalarJ oldugunu kaydetmi§tir. Kusurlar satJctya kapah
olugunda, onun kusurlardan uzak oldugunu soylemesiyle satJctyi muaf tutacagtru soylerni~tir. SatJctya kapah olmadtgmda da; artJk kusur isminin o~un
kJymetini azaltan az, c;ok, ktic;tik ve bliytik §eyler ic;in gerc;ekle§ecegini, boylece isirnlendirmenin vuku bulacagtru, mli§teriye gostermedigi slirece satJctrun
kusurlardan muaf olamayacagtru belirtmi§tir. Eger Hz. Osman'a uymak ve
canhlarm diger varhklardan ayn telakki edilecegi §eklinde yapt1g1 tasvir olmasaydt, onda bulunup da sahibinin gormedigi herhangi bir kusurdan muaf
olamayacag1 §eklindeki layasm daha sahih olacagiru, fakat taklidin ve yaptJgt tasvirin, belirttigi kJyastan daha evla oldugunu vurgularru§tJr (~afii 2001:
VIII, 225).
Mtizeni, imam $afii'nin degerlendirmesini ~u ~ekilde muhtasar hale getirmi§tir:
Hayvanlar diger varhklardan aynhrlar. Aynca saghk
ve hastahktan uzak degiller, tabiatlarJ degi§ken ve nadiren gizli ve ac;tk kusurlardan uzak olurlar. Hayvanlarm ve
diger varhklarm ayn olduklart yontindeki izahuruz olmasaydJ, satJctya gizli olup da gormedigi kusurlardan -isimJeriyle belirtse dahl degi§ik ~lmalarmdan dolayt- muaf
olmayacagt §eklindeki ktyas daha sahib (esah) olacaktJ.
Muhittin 6ZDEMIR • 53
Ya da biitiin kusurlardan muaf olurlar, ancak birincisi daha
sahihtir (esah) (Miizeni2004: 124).
Maverdi, ;lafii' nin ve Miizeni' nin ifadelerini usfil a~tsmdan vuzuha kavu~­
turmu~tur: imam ;lafii'nin hem kadfm hem de cedfd mezhebine gore, sahabl
kavli kapsammdaki Hz. Osman'm hiikmii, klyasa tercih edilmi~tir. el-Kadfme
gore, sahabJlerden birinin kavli yaygmhk kazarur ve aksine bir kavil olmazsa,
hiiccet olur ve klyasa tercih edilir. Ozellikle bu sahabi halife ise, evleviyetle
onun kavli hiiccet olur. Kavl-i cedfde goreyse; layasu't-takrfb sahabi kavline eklenince layasu't-tahkfkten daha evla olur. Bu .ornekte de Hz. Osman'm
hiikmiine kzyasu't-takrfb ·eklenmi~, boylece hiiccet olm_u~ ve klyasu's-tahkfke
takdim edilmi~tir. Ktyasu's-takrfb de ;lafii'nin ifade ettigi, hayvanlarm b~ka­
larmdan aylrt edilmelerini gerektiren 'saglzklz ve hastalzklz olarak beslenmeleri ve tabiatlanmn degi§ken olmasz' ozelliklerinden dolayt nadiren .kusurlardan
uzak olmalart vasftdJr. Kusurlar1 gizli oldugunda, bu gizli kusurlarmdan gostererek ya da muttali kllarak ka~mJlamaz. Hayvan dt~mdakiler ise bu ~ekilde
degildir. <;Unkti kusurlardan sag! am olabilirler, kusurlart goriintir olduklart i9in
gostermekle onlardan ka9milabilir. Bu da, Hz. Osman'm hiikmiiyle beraber,
...,: illet a9tsmdan canhlann diger varhklardan ay1rt edilmelerini gerektirmektedir
(Maverdi 1994: V, 273).
·
;iati.iler, beraetin sadece canhlar~a ge9erli olacagt gorti~iinii, Hz. Osman' m
hiikmiine uyarak ve canh alma illetinden bareketle bayvanlar1 kolelere klyaslayarak temellendirmi§lerdir. Eger Hz. Osman'm hiikmii ve canhlarda gizli
kusurlarm bilinememesi illeti olmasayd1, klyas baklmmdan beraetin ge9erli
olamayacagi gorii~iiniin daha kuvvetli olacagmt da belirtmi§lerdir.
Ma!ikllerin gorii~lerinin tahliline gelince; Ma!ikl mezhebinde imam
Malik'e olduk9a fazla say1da gorti~ isnat edildigi i~in, mezhep literatiirtinde
mezbebin yerle~ik gorii~iiniin temellendirilmesinden ziyade, beraetin sadece
kolelerde cruz OIU§U kavlinin diger kavifiere tercib edilmesi iizerinde durulffiU§tur. Mezhebin ansiklopedik fiirfi' eserlerinde dahi, konunuri tahlili iiz~rin­
de ya hi~ durulmarru§·ya da 90k klsa durulmu~tur. Bu da bizim konuyu klsaca
degerlendirmemizi gerektirmektedir.
Ka.di Abdulvahhab, beraet §artmm cruz olu~unu "Akitleri(n geregini) yerine getiriniz (Mrude 5/1)" ayet-i kerimesine dayandumi§tlr. Hz. Osman'm
beraet ile satJ§ · yapan ibn Orner uygulamast_ru ' reddetmemesini de, bernet
bey'inin sthhatine delil olarak getirf!ti~tir (Ka.di Abdulvahhab t.y.: II, 1067).
Ma!ikllere gore, Ebfi Hanife'nin aksine, kusurlan bilinende beraet, Hz.
Peygamber (s.a. v.)'in "Satz§ yaptzgznda de ki; aldatma yoktur' hadis-i §erifine
•
I
54. iSLAM BOR<;LAR HUKUKUNDA BERAETKAVRAMJ VE MEZHEPLERiN
BERAET KAVRAMI 0ZERlNDEK1 METODOLOJ!K AYRJLIKLARJ
gore ge9erli degildir. Kendilerine gore bu durum, soz konusu mevzuda mevcuttur. Aynca satin almanda nza gosterilemeyecek bir kusurun oldugu ve bildigi balde satJcuim ibra hakk.uun olmad!gi gorii~iine sahip olmu~lardir (Kad1
Abdulvahbab t.y.: II, 1067).
·
Malik! mezhebinde beraet, belirttigimiz gibi sadece kolelerde cruz olup
kOleler ozellikle hayvanlardan tefrik edilm.i~tir. <;i.inki.i kolelerin 9ogunlukla
konu§tuklarmJ, kusurlarmdan ~ikayet ettiklerini, kusurun belirgin olmasmm
ka91 ruJmaz oldugunu ve bOylece beraet satJ~Irun gerc;ekle~ebilecegini ileri
siirmi.i~l~rdir. Bunun yaru ma kolelerdeki kusurun kii9i.ik olmas1 durumunda,
buna onlarm ~ikayetleriyle muttali olunabilecegini, eger kO!e beraet ile satJJusa, bunun onda berhangi bir kusurunun bilinmedigine barnledildigini belirtmi~lerdir. Malikllere gore eger bir kusuru olsayd1, efendisine mutlaka bildirirdi (SikJII12013: XIV, 215). Malik! fakihler aynca, rivayet.in koleler hakkmda
varit oldugunu belirtmi~lerdir. ibn bmer'in beraet satJ~Jru, Hz. Osman'm da
ona ka~I c;Ikmamasiru, sadece onun yemin etmesine hiikmetmesini delil olarak getirmi§lerdir. Boylece Hz. Ostn~ ile ibn Orner' in kolelerde bernet §artJyla satJ~m cevazmda ittifak ettiklerini beyan etmi§lerdir (Siklllt2013: XIV,
215-216).
Malikller, kolelerin kendilerinde bulunan kusuru gizlemeyi ve kapatmay1
ba§ard1gmdan, sahibinin bunun bilgisine ula§amayacagiru, dolayJsiyla satJc1run muhtemel kusuru bilemeyecegini gosteren emarelerden dolay1, kolede
bernet ile sati§ma cevaz verilmesi gerektigi sonucuna ula§mi§IardJr. HayvanJann ise bunlarm tersine olduklarJ, zira kusurlarJ gizleme gii9lerinin bulunmact1g1, satJcmm da mii§terinin de onda e§it oldugu, dolayiSJyla bernet satJ§mm
sadece belirttiklerinde cruz olacagt kanaatine sahip olmu§lardu (Kadl Abdulvahhab t.y.: II, 1067).
Zurkan1 (1099/1688), beraetin sadece kolelerde gec;erli olmasmm tahlilini §U §ekilde yaprru~tJr:
Koleler baz1 efendilerini sever bazJ!armJ da sevmezler. Miilkiyetin intikalini di.i~iinerek olmayan kusurlarJru
var gosterip, olan kusurlanru yokmu§ gibi gosterebilirler.
Bundan dolay1 efendisi bernette mazurdur. Diger mallar
ise boyle degildir, sahibi onlarm durumlanndan haberdar
olabilir ve dolayJsJyla bernette mazur gori.ilmez (Zurkaru
2002: V, 244).
Malik! faklhler, mezhep imarrurun .ve dolayisiyla mezhebin yerle~ik gorii§i.inii tespit konusuna yogunla§tJklarmdan olacak ki, g6rii§lerinin usfil! da-
Muhittin OZDEMIR • 55
yanaklan tizerinde ~ok durmarru§lard1r. Malikllerin, rivayetteki zabir1 anlarn
i.izerinde yogunl~tJklan, beraetin sadece kolelerde ge~erli olacag1 gori.i§i.ini.i
benimsedikleri ve diger canh lan kolelerden ayn kabul ettikleri anla§dmaktadlr.
Malikllerin gorti§lerinin dayanaklanru bu §ekilde lasa~a verdikten sonra,
Hanbel11erin gori.i§lerinin tahliline ge~ebiliriz. Hanbell f1lah alimi Ebfi Ya'la
(458/1066), akdin mevzuunda mi.i§terinin bilmedigi bir kusurun olu§tugunu,
boylece onu reddetrne haklana s$ip oldugunu, §art ko§marnas1 halinde ayru
§ekilde reddetme haklarun olacag1ru soyleyerek Hanbelilerin gorti§i.ini.i temellendirmi§tir. Ebfi Ya'la, bunun gerekli olmayan bir .ibrn oldugunu, §uf'a
sahibinin satl§tan onceki ibras1, sat1c1run akitten once "Bunu sana beraet ~ar­
tzyla satlyorum" diyerek akitten once ibrada bulunmas1 ve mi.i§teri bilmedigi
halde satJctrun onu teberri etmesi durumlan gibi sahih olmad1gmi soylemi§tir
(ibnti'l-Ferra 1985: I, 344-345).
Hanbell fak1hleri, imam Ahmed (2411855)' in mezhepte tercih edilmeyen
'satzcznzn bilmedigi kusurlardan muaf oldugu' §eklindeki ikinci kavli i~in tevcihte bulun~rken ibn Orner, Zeyd b. Sabit veHz. Osman'm uygulamalarma istinat etmi~lerdir. Ebfi Ya'la, sahabenin icma'mm bulundugunu ileri siihni.i§ttir
(ibnti' l-Ferra 1985: I, 344). Hanbeltlerin sahabe uygulamasma ragmen bernetin sahih olmadigl gcirti§tini.i benimsemeleri, muhtemelen sahabenin aynbklarmdan kaynaklanmaktad1r (ibn Klidame 1995: V, 572).
ibn Ktidame (620/1223), stirelerin tespitinde oldugu gibi beraetin cehaletle ger~ekle§emeyecegini soylerili§tir (ibn Ktidame 1994, II, 54).
Hanbeli faki h Ebfi' l-Ferec ibn Ktidame (682/1283), ibn b mer'in Hz.
Osman'a bernet haklanda davala§tJklari olaym me§hur olup kimse tarafmdan
reddedilmedigini, bir nevi icma' olu§tugunu, buna gore btitlin kusurlardan teberride bulunulamayacagmi belirtmi§tir (ibn Ktidame el-Cemrullt.y.: IV, 5960). i bn Klidame, hangi mezhebe kar§1 bu tespitte bulundugunu ·belirtilmemi§
olsa da, 'biitiin kusurlardan teben·ide bulunmamn caiz· oldugu' gorti§U Hanefilere ait oldugundan, bu tespitin onlara kar§t soylendigi anl ~Ilmaktad1r.
~afiilerin Hanefilere kar§I ileri stirdtigti 'me9hul haklarda1~ teberride bulunulamayacagz' §eklindeki argtimanlanna Hanbelilerin kar§I ~1ktlgi , onlarm
·Hz. Peygamber {s.a.v.)'in "Payla~mzz, hakkz araitmmz ve her biriniz arkada§zna hakkzm helal etsin" hadis-i §erifine istinat ederek me~hulden teberride
bulunmarun cruz oldugu gorti§tine sahip olduklar1ru, ibn Klidame'nin diliyle
§U §ekilde kaydedebiliriz:
56 . iSLAM BOR<;LAR HUKUKUNDABERAETKAVRAMI VEMEZHEPLERlN
BERAET KAVRAMI OZERiNDEKi METODOLOJIK AYRILIKLARJ
Bu, mec;hulden beraette bulunmarun cruz oldugunu
gosterrnektedir. Ayqca mec;hulden bernet, teslimin olmadigi bir hakkm Iskatidir. Boylece kole azat etmede ve
bo~amada oldugu gibi mec;hulden beraet sahih olmaktac!Jr. Hayvanlar ile digerleri arasmda bir fark yoktur. Bunlardan birinde gerc;ekle~en, digerinde de gerc;ekle~ir. Hz.
Osman'm gorii~tiyse, ibn Orner ona k~1 ylkml~ur. Zira
muha.Jifi bulunan sahabi kavlinin hticcet degeri kalmaz
(ibn Ktidame 1995: V, 572).
ibn Ktidame, ibn Hanbel'e nisbet edilen bir rivayet ekseninde, mec;hulden
teberride bulunmarun cevaz1 hakkmda bunlar1 dile getirmi~tir. ibn Ktidame,
konu hakkmda imam Ahmed'e nisbet edilen gorti~ler hakkmda bir tercihte
bulunmami~ olsa da, mezhebin ·gorii~tin tin 'mii~teri bilmedigi siirece, satzct
kusurlardan muaf olmaz' ~eklinde oldugunu vurgulamak gerekir.
Zerke§i (772/1370) mezhebin gorti§tinti; akdin mutlak olu§undan hukuken muhayyerligin sabit oldugunu, Jskat ~aruyla dti~emeyecegini ileri stirerek
delillendirmeye c;a!J~mi§tlr. Bunuri delilinin gorrne muhayyerligi oldugunu
soylemi§tir. Aynca bir Mtisltimarun akit mahallinde fesih hakkmm oldugunu
da belirtrni~tir. Bir de bunda riskin ve aldatmarun oldugunu ve bunlarm islam
hukukunda reddedildigini vurgularru~t1r (Zerke~11993: III, 597).
Ebu'l-Hattab ve bir grup Hanbellfakih saucmm bernet hakkmm olmamasJru, saucmm muhayyerlik hakkmm olmasma, ~uf'ada oldugu gibi vazgec;me
hakkmm sak.It olmamasma baglami~tir (Merdav11995: XI, 255).
HanbelJlere gore bernet §artl, taraflarm faydalandJg1 bir §art oldugu ic;in,
mec;hul stire ve mec;h~l rehinde oldugu gibi sahib degildir (Tenuru 2003: II,
423).
H1ikeza baz1 Hanbeli fakJhlere gore, hentiz akit gerc;ekle§medigi ic;in kusurdan beraet §artJ ileri stirtilemez. Boyle bir §art ancak akit gerc;ekle~tikten,
mebl' mti~terinin mtilkiyetine gec;tikten ve mti~terinin reddetme hakki dogduktan sonra ileri stirtilebilir (Buhut1 1993: II, 34/Buhuu1994: II, 193/Buhfiu
2000: VII, 406-407; Ruhaybani 1994: III, 80; Useyrnin 14~8: VIII, 255).
Hanbeliler beraet §artJyla yaplian saum akdinin sahih olmamasmi;
muha.Jifi bulunan sahabi kavlinin hticcet olmamasmdan ottirti Hz. Osman'm
htikmtintin delil te§kil etmemesi, ibrarun akdin meydana gelmesinden once
gerc;ekle§mesi ve mti§terinin oraruru bilmedigi kusurun garar olu§u telakkisi
tizetinde temellendirmi§lerdir.
Muhittin OZDEMIR • 57
SONU<;
FI!Gh mezhepleri, btiti.in kusurlardan beraette bulunma §a.rtlyla yap1lan satim akdi hakkmda, birbirlerinden farklJ gorii~iere ul~mJ§Iardu. Her bir mezhebin digerinden farklJ bir gorti~e ul~masmda, usOI anlayJ§IarJ etkili almu§tur. Btittin kusurlardan beraet ~art1yla yapJ!an sat.Im akdinin btittin yonleriyle
ge~erli alacagJ ~eklinde en geni~ gorti§e sahip alan Hanefiier, akit tearisinden
hareket etmi~lerdir. Akit serbestiyetini ve taraftarm irade beyanlarmm baglaYJCJhgmJ esas almakla beraber, sahab! kavlinden yararlanrru~lar ve gorti~lerini
nas ile desteklemi~lerdir. Mruikllerde mezhep imarruna alduk~a fazla say1da
gorti~ nisbet edilmekle beraber, mezhebin nihru gorti~ti beraetin sadece kolelerde ge~erli alacag1 ~ekli nde ~ekillenmi~tir. Mruikller, sahab! kavlinin zahiri
anlam1 tizerinde yagunl~arak, beraeti rivayette ge~tigi gibi kolelerle smJrlandurru~larrur. ~atiller, artak illetten hareketle kolelere hayvanlarJ kJyaslayarak
gorti~lerini , beraetin canhlarda sahih alacag1 ~eklinde belirlerni~lerdir. Bernet
~art.Iyla sat.Im akdinin sahih almadJgt ~eklinde en dar gorti~e sahip alan Hanhellier, muhruifi bulunan sahabi kavlinin hticcet a.lmayacag1 ~eklindeki usOI
anlayi~Iarmdan hareketle, mezheplerin, gorti~leri ic;in temel aldJklan rivayete
istinat etmerni~lerdir. Btitiin kusurlardan beraet ~art1yl a yap1Ian bir s~t1m akdi
hak!Gndaki bir rivayetin, mezheplerin kendi ust11 perspektifierinden degerlendirmeleri sanucunda, mezheplerin sayiSJ kadar farkb sanu~]arm elde ediJmesi
ve.bir kanu etrafmda y~anan usOI ve ftirO' tam~malarJ, islam hukukunun zenginligini gostermesi balGrrundan kayda deger bir kanuyu te~kil etmektedir.
Kaynaklar
•
Abi, SaJih b. Abdussemi' ei-Ezheri (1335). es-Semerft'd-danf ~erlm Risaleti flJ11 Ebi Zeyd
el-Kayrevanf. Beyrut: ei-Mektebetu's-sekafe.
•
Apaydm, Yunus (2000). /bra, DiA, XXI, 263-266.
•
Ayni, Bedriiddin (2000). el-Binaye, thk. Eymen Salih
kutubi' 1-ilmi yye.
•
Baberti, Muhammed b. Muhammed Ekmeludd1n(2012). el-lnaye (Fethu'l-kadfr ile), I-X.
Beyrut: Daru'I-Fikr.
•
Bagavi, EbO Muhammed ei-Hiiseyin b. MesOd (1983). $erhu's-siinne, thk.
vut/Muhammed ZUheyr e~-~avi~. I-XV. Bey rut: ei-Mektebu'l-lslami.
~ablin,
I-XIII. Beyrut: Daru'l-
~uayb
ei-Ama-
_ _ _ _ 0 .997). et-Tehzfb, thk. A. A. Abdulmevcud/A. M. Muavvad, I-Vqi. Beyrut:
Daru'l-kutubi' Hlmiyye.
•
Bardakoglu, Ali (1992). Beraet, DiA, V, 470-471.
•
Beyhaki, EbO Bekir Ahmed b. el-HUseyin (1989). es-Szmenu's-sagfr, (thk. Abdulmu'ti E.
Kalaci). I-IV. Kara~i: ed-Diriisiitu'l-lslamiyye.
58 . iSLAM BORCLARHUKUKUNDABERAETKAVRAMI VE MEZHEPLERiN
BERAETKAVRAMI OZERiNDEKi METODOLOJiKAYRILIKLARI
- - - - (1991). Marifetu's-swren ve'l-dstir (thk. Abdulmu'tl E. Kalacl). I-XV. Kara~i:
ed-Dirasatu'l-lslamiyye.
_ _ _ _ (2003). es-Srmenu'l-kilbra (thk. Muhammed Abdulkadir Ata), I-X. Beyrut:
Diiru' 1-kutubi' 1-ilmiyye.
Buhari, Muhammed b. lsmail (1422). Sahfhu'I-Buhtirf, thk. Muhammed Zehlr b. Nastr, IIX. Y.y: Diiru Tavki'n-Necat.
·
BuhOti, MansOr b. YOnus (1993). Dekaiku 0/i'n-nuhti, I-III. Beyrut: Alemu'J-kutub.
_ _ _ _ (1994). er-Ravdu'l-murbi' bi-§erhi Z:Odi'l-miistakni', {-11. Beyrut: Daru'Jkutu bi' 1-il miyye.
_ _ _ _ (2000). Ke§§tifit'l-kin/1' ani'l-ilmii', thk. komisyon, I-XV. Suudi Arabistan:
Vezaretu'J-Adl.
Ceziri, Abdurrahman b. Muhammed (2004). el-F1kh a/a'l-mezahibi'l-erba'a, I-V. Beyrut:
·
Daru'l-kutubi'l-ilmiyye.
Ctindi, Halil b. ishak (2005). Muhtasaru'l-allame Halil, thk. Ahmed (:ad. Kahire: Diiru'Jhadls.
CUveynl, imamu' 1-Harameyn Abdulmelik b. Abdullah (2007). Nihtiyetu'l-matleb, thk. Abdulazim MahmOd ed-Dib, I-XXIII. Beyrut: Daru'l-minhk
c;avu~oglu, Ali Hakan (2008): er-Risale, DlA, XXXV, 119-122.
DesOki, Muhammed b. Ahmed b. Arefe (t.y.). Hti§iyetu'd-Desiikf alti'§·$erhi'l-kebir, I-IV.
Beyrut: Daru'l-fikr.
Donmez, ibrahim Kafi (1992). el-Beyan ve't-tahsfl, DIA, VI, 29-30.
EbO Ali el-H~~irnl, Muhammed b. Ahmed (t.y.). el-ir§tld i//1 sebfli'r-re§tid, thk. Abdullah
et-TUrki. Beyrut: MUessesetu'r-risale.
EbO Davud, Stileyman b. el-~as es-Sicistanl (2009). S1menu Ebf Davud, thk. $uayb elAmavut/Kamil Karabelli, I- VII. Beyrut: Diiru'r-Risaleti'I-Alemiyye.
EbO Ya'Ja,lbnU'l-Ferra ( 1985). el-Mesailu'l-fikl!iyye min kittlbi'n-Rivayeteyn ve'l-vecheyn,
thk. Abdulkerim el-Uhim, 1-Ill. Riyad: Mektebetu'l-meiirif.
EbO'l-Ferec Ibn KUdame; Abdurrahman b. Ebi Orner el-Makdisl (t.y.). e§·$erlw'l-Kebtr,
I-XII. Beyrut: Daru'l-kitabi'l-Arabi.
FeyOrnl, EbO'l-Abbas Ahmed b. Muhammed·· (1316). el-Misbtilw'l-miinir. BOliik: elMatbaatu'l-kUbra.
FirOzabiidi, EbO Tahir Muhammed b. YakOb (2005). ei-Kamlisu'l-Muhit. Beyrut:
MUessesetu' r-risile. ·
Gaznevi, EbO Hafs Orner b. Ishak ( 1986). el-Gurrew'l-miinfje. Bey rut: el-Kutubi's-sekafiyye.
Gazzali, EbO Hamid Muhammed b. Muhammed (2001). el-Vasit, thk. EbO Amr el-HUseynl
b. O~er, I-IV. Beyrut: Daru'l-kutubi'l-ilmiyye.
Haccavi, EbO'n-Necii MOsa b. Ahmed (t.y.). Z:Odu 'l-mustakni', thk. Abdurrahman b. Ali
el-Asker. Riyad: Daru'J-vatan.
Hafnavi, Muhammed Ibrahim (2007). Mustalahtitu'l-fukahti ve'/-usfiliyyfn. Kahire: Dar~'s­
selam.
Muhi.ttin 0ZDEM1R • 59
Harrani, MecdUddin Ibn Teymiyye (1984). el-Muharrer, I-ll. Riyad: Mektebetu'l-mearif.
Huaki, EbO'l-Kastm Orner b. el-Hiiseyin (1378). Muhrasaru'l-H1rakf, lhk. ZUheyr e~-$3vi~. D1ma~k: Daru'l-Ailam.
Hire~i. Muahmmed
b. Abdullah (t.y.). $erhu M11hrasari Hall/. Beyrut: Daru'l-fikr.
ibn AbdUlber, Yusuf b. Abdillah el-Kurtubi (1978). el-Kaji ftfikltfEhli'l-Medfneri'l-Mdlikf,
thk. Ahyed el-MOritani, I-II. Riyad: el-Mektebetu'r-Riyad.
_ _ _ _ (1993). el-isrizkar, thk. Abdulmu'ti Emin Kal'aci, I-XXX. Beyrut: Daru Kuteybe.
ibn Abidin, Muhammed Emin (2003). Reddfil'l-muhrar ala'r-diirrl'l-multtar, thk. A. A.
AbdulmevcOci/A. M. Muavvad, I-XIII. Riyad: Daru alemi'l-kutub.
ibn Arefe, Muhammed b. Muhammed et-TOnusi (2014). el-Multtasam'l-fikhf, thk. Abdurrahman Hayr, I-X. Y.y.: Miiessesetu Halef.
• . ibn Belb§n, Muhammed b. Bedreddin (1996). Ahsaru'l-muhtasardt. Beyrut: D3ru'lbe~airi '1-lslamiyye.
Ibn Hacer, Ahmed b. Muhammed ei-Heytemi (1983). Tultfetu'l-multtiic, I-X. Kahire: eiMektebetu't-tic11riyye.
ibn Hanbel, EbO Abdillah Ahmed (1995). Mlisnedu 'l-lmam Ahmed b. Hanbel, thk. Ahmed
Muhammed $akir, I-VIII. Kahire: Daru'l-hadis.
ibn Kesir, EbO'I-Fida Ismail b. Orner (1988). el-Bidaye ve'n-niluiye, thk. Ali $iri, I-XIV.
Beyrut: Daru ihylii't-turasi'l-Arabl.
Ibn KUdame, Mu~affikuddin EbO Muhammed Abdullah b. Ahmed el-Makdisi (1994). elKaft, I-IV. Beyrut: Daru'l-kutubi'l-ilmiyye.
- - - - (1995). el-Mrignl, thk. $erefuddin Hattab/Seyyid Muhammed, I-XVI. Kahire:
Da.ru'l-hadis.
_ _ _ _ (2000). el-Muknf', thk. Mahmud el-ArnavOliYasin Mahmud el-Hatib. Cidde:
Mektebetu' s-sevadi.
ibn ManzOr, Ebu'I-Fadl Cema.Jeddin Muhammed b. Mukrim (1994). Lisanu'l-Arab, I-XV.
Beyrut: Daru sad1r.
ibn Naci et-TenOhi, Kastm b. isa el-Kayrevani (2007). $erhu ibn Naci et-Tenfilti aid memi'rRisille,lhk. Ahmed Ferid ei-Mezidi, 1-11. Beyrut: Daru'l-kurubi'l-ilmiyye.
....,!
lbn NUceym, SiracUddin Orner b. Ibrahim (2002). en-Neltru'l-faik, thk. Orner lzv lnaye,
I-III. Beyrut: Daru'l-kutubi'l-ilmiyye.
lbn RU~d ei-Ced, EbO'I-Velid Muhammed b. Ahmed ei-Kurtubi (1988). el-Beyan ve't-tahsil, thk. Muhammed Hacci vd., I-XX. Beyrul: Dliru'l-garbi'l-lslami.
ibn RU§d ei-Hafid, EbO'l-Velld Muhammed b. Ahmed el-Kurtubi (2004). Bidtiyew'l-mllctehid ve nilttiyem'l-muktesid, I-iV. Kahire: D~ru'l-hadis.
ibnU'I-HUmam\ Kemaluddin Muhammed b. Abdulvlihid es-Sivasi (2012). Fetlw'l-kadlr,
1-X. Beyrut: Dliru'l-fikr.
imraru, EbO'I-HUseyn Yahya b. Ebi'I-Hayr ei-Yemeni (2004). el-Beyan, thk. Abdusselam
Muhammed, I-XIII. Beyrut: Daru'l-.kutubi'l-ilm.iyye.
Kadi Abdulvahhab, EbO Muhammed es-Sa'lebi (t.y.). el-Marine ala mezhebi dlimi'l-Medi-
60 • iSLAM BOR<;LAR HUKUKUNDA BERAET KAVRAMI VE MEZHEPLERiN
BERAETKAVRAMl 0ZERINDEK1 METODOLOJ1KAYRILlKLARI
ne, thk. Hami§ Abdulhak, I-III. Mekke: el-Mektebetu't-ticariyye.
_ __ _ (2004). et-Talkfn,lhk. Muhammed et-Tatvaru/Bedreddin et-Tanci,l-11. Beyrut:
Daru'l-kutubi'l-ilmiyye.
Kadi lyaz, EbO'l-Fazl lyaz b. MOsa (2012). et-Tenbfhtifll'l-miistenbata, lhk. Ahmed Abdulkerim Necib, I-V. Kahire: el-Mektebetu't-tevfikiyye.
Karafi, EbO'l-Abbas ~ihabuddln Ahmed b. ldris (1994) ..ez-Zeltfre, thk. Muhammed Hacci
vd., I-XIV. Beyrut: Daru'l-garbi'l-lslarru.
Kasani, AlaUddln EbO Bekr b. Mes'Od (2005). Bedaiu's-saniii', thk. Muhammed Tamir,
1-X. Kahire: Daru'l-hadis.
Kaya, Eyyiip Said (2003). Mt!iliki Mezhebi, DlA, XXVII, 519-535.
Kayrevaru, Ibn EbO Zeyd (1999): en-Nevadir ve'z-ziyadat, thk. komisyon, I-XV. Beyrut:
Daru'l-garbi'l-lslami.
_ _ _ _ (t.y.): er-Risale, lhk. Abdulvaris Muhammed Ali. Beyrut: Daru'l-kutubi'l-ilmiyye.
KudOri,Ahmed b. Muhammed (1997). Multtasaru'l-Kudtirf, thk. Kamil Muhammed Uveyda. Beyrut: Daru'l-kutubi'l-ilmiyye. .
Malik, Ma.lik b. Enes (t.y.). Muvatta' Miilik (bi-Rivtlyeti Muhammed b. Hasan ei·Seybtlnf),
thk. Abdulvahhab b. Abdullatlf. Beyrut: el-Mektebetu'l-ilmiyye.
_ _ _ _ (2004). e/-Muvatta' (thk. M. M. el-A'zami), I-VIII. AbO Dabi: Mtiessesetu
zayid b. Sultan.
Maser, Abdullah (2007). Takrfbu mu'cemi mustalahtlti'/-ftklzi'l-Mtllikf. Beyrut: Daru'lkutubi'l-ilmiyye.
Maverdl, Ebu'l-Hasan Ali b. Muhammed el-Basri (1994). ei-Havf'l-kebfr, thk. A.M. Muavvad/A. A. AbdulmevcOd, I-XVIII. Beyrut: Daru'l-kutubi'l-ilmiyye.
Mehamili, EbO'I-Hasan Ahmed b. Muhammed ed-Dabi (2004). el-Lubtib, thk. Ahmed Ferid
el-Mezldi. Beyrut: Daru'l-kutubi'l-ilmiyye.
Merdavi, Alaeddin EbO'l-Hasan Ali b. Siileyman ( 1995). el-lnsaffi ma'rifeti'r-racih mine '1hi/tlf, thk. Abdullah et-:rurki'/Abdulfettlih el-Hulv, I-XXX. Kahire: Hicr.
Merginani, Burhaneddin EbO'I-Hasan Ali b.
Mektebetu '1-bti§rn.
E~i
Bekr (2014). el-Hid/iye, 1-VUI.
Kara~i:
Mevak, EbO Abdillah Muhammed b. YOsuf ei-Abderi (1994). et-Ttlc ve'l-iklflli-Muhtasari
Halfl,l-VIll. Beyrut: Daru'l-kutubi'l-ilmiyye.
Mevsili, Mecdiiddin Abdullah b. Muhammed (1937). el-lhtiyiir, 1-V. Kahire: Matbaatu'lhalebi.
Mustafa vd., Ibrahim (1992). el-Mu'cemu'l-vasft. Istanbul: <;agn yaymlan.
Milzeili, EbO Ibrahim lsmail b. Yahya (2004). Muhtasaru kittlbi'l-Om·. Beyrut: Daru'l-marife.
Nevevi, EbO Zekeriyya Muhyiddin Yahya b. ~eref (2005). Minltlicu't-talibfn, lhk. Muhammed Tahir ~a ban. Beyrut: Daru'l-minhac.
---~(2006).
Ravdatu't-talibfn, thk. HaUl ~iha,l-IV. Beyrut: Daru'l-marife.
Muhittin 0ZDEMiR • 61
Razr, Muhammed b. Ebi Bekir (1999). Muhtdru's-silu1h, thk. YOsuf e~-~eyh. Beyrut: elMektebetu '1-asri yye.
Recraci, Ebu'l-Hasan Ali b. Said (2007). Mendhicu't-tahs/1, thk. Ebu'l-Fadl ea-Dimyat1/
Ahmed b. Ali, I-X: Beyrut: Daru ibn Hazm.
Remll, ~emseddin Muhammed b. Ahmed (1984). Nihfiyetu'l-muhtac, I-VIII. Beyrut:
Daru'l-fikr.
Ruhaybaru, Mustafa es-SuyOtl (1994). Metalibu lilf'n-nuhd, I-VI. Beyrut: el-Mektebu'llslaml.
Ruyani, EbO'l-Mehasin Abdulvahid b. Ismail (2002). Bahru'l-mezheb, thk. Ahmed izzllnaye ed-D1m~ki, 1-XIIl. Beyrut: Daru ihyai't-turasi'l-arabi.
Sahnfin, Abdtisselam b. Said et-TenOhi (1994). el-Miidewenetii'l-kiibra, I-V. Beyrut:
Daru'l-kutubi'l-ilmiyye.
Serahsl, ~emstileimme Muhammed b. Ahmed (1993). el-Mebslit, I-XXX. Beyrut: Daru'lmarife.
Slkllli, EbO Bekir Muhammed b. Abdullah (2013): el-Cami' li-mesliili'l-Miidevvene, thk.
komisyon, XXIV. Beyrut: Daru'l-fikr.
~afil, Muhammed b. ldrls (2001). el-Om, thk. Rlfat Fevzi Abdulmuttalib, I-XI. MansOra:
Daru'l-vefa.
_ _ _ _ (2004). Miisnedu'l-imlimi'§-$1ijif, thk. Mahir Yasin Fahl,I-IV. Kuveyt: ~irketu
garras. .
~eybaru, Muhammed b. el-Hasan (1403?). el-Hucce ala Eltli'l-Medine, thk. Mehdi Hasan
el-Kilaru, I-IV. Bey11Jt: A1emu'l-kutub.
•- - - - (2012). el-Asl, thk. Muhammed Boynukahn, I-XII. Beyrut: Daru ibn Hazm.
~lrazi, EbO Ishak Ibrahim b. All ei-FirOzabadi (1997). et-Tenbfh, thk. A.M. Muavvad/A. A.
AbdulmevcOd. Beyrut: Daru'J-erkam.
_ __ _ (2003). el-Miihezzeb, thk. A. A. Abdulmevcfid/A. M. Muavvad), I-VI. Beyrut:
Daru'l-marife,
~irbini, el-Hatib (1994): Mugnf'l-muhtdc, I-VI. Beyrut: Daru'l-kutubi'l-ilmiyye.
Taheri, Muhammed b. Cerlr (1387). Tlirilw't-Taberf, I-XI. Beyrut: Daru't-turas.
Tahavl, EbO Ca'fer Ahmed b. Muhammed (1994). $erhumii§kili'f-lisiir, thk. ~uayb el-Arnavut, I-XVI. Beyrut: Mtiessesetu'r-risale.
_ _ _ _ (1994). $erlw maiini'l-list1r, thk. Muhammed Ztihri en-Neccar vd., I-VI. Beyrut: Aiemu'l-kutub.
TenOhi, Zeyneddin lbnu'I-Mtinecci (2003). el-Mmnti'fi §erhi'l-Mulmi', thk. Abdulmelik b.
Abdullah b. Dehi~. I-IV. Mekke: Mektebetu')-esedi.
Useymln, Muhammed b. Salih (1428). e§·$erhu'l-mumti' ala Ztidi'l-miistaknf', I-XV. Oammam: Daru ibni'· I-Cevzi.
Zehebl, ~emseddin Muham med b. Ahmed (1993). Tarilm'L-isf{im, thk. Orner Abdusselam
et-Tedmiri, I-LU. Beyrut: Daru'l-kutubi'I-Arabt.
Zerk~i. ~emseddin
ubeykan.
Muhammed b. Abdullah (1993). $erlw 'z-Zerke§i, 1-VII. Riyad: Daru'l-
'.
62 • ISLAM BOR~LAR HUKUKUNDA B£RAET KAVRAMI VE MEZHEPLERlN
BERAETKAVRAMl OZERfNDEKi METODOLOJIKAYRILIKLARI
ZerOk, ~ih§buddin EbO'l-Abb§s Ahmed b. Ahmed el-Hsi (2006). $erlm Zerfik alii memi'rRisdle, lhk. Ahmed Ferid el-Mezidi, 1-11. Beyrut: Ofuu'l-kutubi'l-ilmiyye.
Zuhayli, Vehbe (2012). el-Fikhu'l-lsldmfve edilletuh,l-X. D1ma~k: O§ru'J-fikr.
Zurk§ni, Abdulbaki b. YO.suf (2002). Serhu'z•Zurka1il alii Muhrasari Half/, thk. Abdussel§m Muhammed Emin, 1-VIll. Beyrut: O§ru'l-kutubi'l-ilmiy.ye.