okul öncesi eğitim ve önemi.indb

advertisement
okul öncesi
eğitime
giriş
editör:
serdal seven
hülya gülay ogelman
perihan ünüvar
özlem körükçü
fatma çalışandemir
a. oğuzhan kıldan
mehmet katrancı
fatma elibol
perihan tuğba şeker
duygu çetingöz
sibel atli
ceyhun ersan
esra demir
berat ahi
mehmet akif inci
sevinç pişgin çivik
Editör: Doç. Dr. Serdal SEVEN
OKUL ÖNCESİ EĞİTİME GİRİŞ
ISBN 978-605-364-881-9
Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.
© 2014, Pegem Akademi
Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları
Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir.
Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,
kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt
ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.
Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.
Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında
yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları
satın almamasını diliyoruz.
1. Baskı: Eylül 2014, Ankara
Yayın-Proje Yönetmeni: Ayşegül Eroğlu
Dizgi-Grafik Tasarım: Merve Koşar
Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı
Baskı: Ayrıntı Basım Yayın ve Matbaacılık Ltd. Sti
İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 770. Sokak No: 105/A
Yenimahalle/ANKARA
(0312-394 55 90)
Yayıncı Sertifika No: 14749
Matbaa Sertifika No: 13987
İletişim
Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA
Yayınevi 0312 430 67 50 - 430 67 51
Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60
Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08
Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38
Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60
İnternet:www.pegem.net
E-ileti: pegem@pegem.net
ÖN SÖZ
Okul öncesi eğitim, çocuğun doğduğu günden temel eğitime başladığı güne
kadar geçen yılları kapsayan ve çocukların sonraki yaşamlarında önemli rol oynayan bedensel, zihinsel, psikomotor, dil ve sosyal duygusal gelişimlerini büyük ölçüde tamamlandığı, ailelerde ve kurumlarda verilen eğitimle kişiliğin şekillendiği
gelişim ve eğitim süreci olarak tanımlanır. Bireylerin sağlam bir kişilik yapısı kazanmalarında, uyumlu, yaratıcı ve üretken olmalarında okul öncesi eğitim almış
olmalarının büyük katkısı bulunmaktadır.
Son birkaç on yıldır okul öncesi eğitime olan ihtiyaç giderek artmıştır. Bu
da okul öncesi eğitim ile ilgilenenlerin daha kaliteli program ve eğitim ortamları
oluşturmaları için zorlayıcı bir faktör olmuştur. Bu kapsamda ülkemizde ve dünyada araştırmalar yapılmaktadır. Okul öncesi eğitimin ihtiyacı karşılayabilecek
şekilde ve kalitede yapılması için çaba harcanmaktadır. Bu çerçevede okul öncesi
eğitimin temel unsurlarından biri olan öğretmenin yeterli ölçülerde yetiştirilmesi
daha da önemli hale gelmiştir. Okul öncesi öğretmen adaylarının çalışma alanlarını fark etmeleri, güncel bilgileri takip etmeleri ve bu bilgilerden faydalanmaları
kaliteli bir eğitim için zorunlu hale gelmiştir.
Bu kitapta okul öncesi eğitim konusunda bir öğretmenin sahip olması gereken temel konular giriş düzeyinde sunulmuştur. Okul öncesi eğitimin önemi, Türkiye'deki tarihsel gelişimi, dünyada okul öncesi eğitim uygulamaları, okul öncesi
eğitimde program, okul öncesi çocuğun gelişimi ve ihtiyaçları, okul öncesi eğitimde yaklaşımlar, okul öncesi eğitim kurumları, okul öncesinde teknoloji kullanımı,
öğretmen ve personel, okul öncesi eğitim ortamları, okul öncesi eğitimde aile ve
akran konularında en güncel bilgilere yer verilmiştir.
Her biri alanında uzman geniş bir ekiple büyük emek harcanarak oluşturulan
bu kitabın okul öncesi öğretmenlerine, öğretmen adaylarına ve okul öncesi eğitimi
anlamak isteyen herkese katkı sağlaması dileğiyle...
Editör
Doç. Dr. Serdal SEVEN
Ankara, 2014
Bölümler ve Yazarları
Bölüm 1: Okul Öncesi Eğitim ve Önemi
Yrd. Doç. Dr. Mehmet KATRANCI
Bölüm 2: Türkiye’de Okul Öncesi Eğitimin Gelişimi
Doç. Dr. Perihan ÜNÜVAR - Sevinç PİŞGİN ÇİVİK
Bölüm 3: Dünyada Okul Öncesi Eğitimin Tarihsel Gelişimi
Öğr. Gör. Sibel ATLİ
Bölüm 4: Okul Öncesi Çocuğun Gelişimi ve İhtiyaçları
Yrd. Doç. Dr. Fatma ELİBOL
Bölüm 5: Okul Öncesi Eğitimde Program
Yrd. Doç. Dr. Fatma ÇALIŞANDEMİR
Bölüm 6: Okul Öncesi Eğitimde Farklı Yaklaşımlar
Yrd. Doç. Dr. Duygu ÇETİNGÖZ
Bölüm 7: Okul Öncesi Eğitim Kurumları
Yrd. Doç. Dr. Perihan Tuğba ŞEKER
Bölüm 8: Okul Öncesi Eğitim Kurumlarında Fiziksel Mekânlar
Yrd. Doç. Dr. A. Oğuzhan KILDAN - Arş. Gör. Berat AHİ
Bölüm 9: Okul Öncesi Eğitimde Teknoloji
Öğr. Gör. Esra DEMİR - Arş. Gör. Mehmet Akif İNCİ
Bölüm 10: Okul Öncesi Eğitim Kurumlarında Öğretmenler ve Personel
Yrd. Doç. Dr. Özlem KÖRÜKÇÜ
Bölüm 11: Okul Öncesi Dönemde Aile
Doç. Dr. Hülya GÜLAY OGELMAN - Öğr. Gör. Ceyhun ERSAN
Bölüm 12: Okul Öncesi Dönem Çocuğu ve Akranları
Doç. Dr. Hülya GÜLAY OGELMAN
İÇİNDEKİLER
1. BÖLÜM
OKUL ÖNCESİ EĞİTİM VE ÖNEMİ
Yrd. Doç. Dr. Mehmet KATRANCI
Kırıkkale Üniversitesi
Giriş ........................................................................................................................................ 2
Okul Öncesi Eğitimin Tanımı ...................................................................................... 2
Okul Öncesi Eğitimin Amaçları ......................................................................................... 4
Türk Milli Eğitiminin Genel Amaçları ........................................................................ 4
Okul Öncesi Eğitimin Amaçları ................................................................................... 5
Okul Öncesi Eğitimin Temel İlkeleri .......................................................................... 6
Okul Öncesi Eğitimin Önemi ............................................................................................. 7
Sonuç .................................................................................................................................... 12
Özet ...................................................................................................................................... 12
Kaynakça.............................................................................................................................. 14
2. BÖLÜM
TÜRKİYE’DE OKUL ÖNCESİ EĞİTİMİN GELİŞİMİ
Doç. Dr. Perihan ÜNÜVAR - Sevinç PİŞGİN ÇİVİK
Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi
Gırış ...................................................................................................................................... 20
İslamiyet Öncesinde Okul Öncesi Eğitim ................................................................ 20
İslamiyet’ten Sonra Okul Öncesi Eğitim ................................................................... 21
Osmanlı Dönemi'nde Türkiye’de Okul Öncesi Eğitim ............................................ 22
Cumhuriyet Dönemi'nde Türkiye’de Okul Öncesi Eğitim ...................................... 25
Millî Eğitim Şuralarında ve Kalkınma Planlarında Okul Öncesi Eğitimi ............ 28
Millî Eğitim Şûralarında Okul Öncesi Eğitimi .................................................. 28
Kalkınma Planlarında Okul Öncesi Eğitimi....................................................... 36
Sonuç .................................................................................................................................... 38
Özet ...................................................................................................................................... 39
Kaynakça.............................................................................................................................. 41
vi
Okul Öncesi Eği me Giriş
3. BÖLÜM
DÜNYADA OKUL ÖNCESİ EĞİTİMİN TARİHSEL GELİŞİMİ
Öğr. Gör. Sibel ATLİ
Yüzüncü Yıl Üniversitesi
Giriş ...................................................................................................................................... 44
Çeşitli Medeniyetlerde Okul Öncesi Eğitimde Çocuk ve Okul
Öncesi Eğitimin Tarihsel Gelişimi ............................................................................. 44
Okul Öncesi Eğitim Fikri ve Çocuk .................................................................... 44
Avrupa Ülkelerinde Okul Öncesi Eğitimin Tarihsel Gelişimi ........................ 48
Sonuç .................................................................................................................................... 55
Özet ...................................................................................................................................... 56
Kaynakça.............................................................................................................................. 57
4. BÖLÜM
OKUL ÖNCESİ ÇOCUĞUN GELİŞİMİ VE İHTİYAÇLARI
Yrd. Doç. Dr. Fatma ELİBOL
Kırıkkale Üniversitesi
Giriş ...................................................................................................................................... 60
Temel Gelişim Kuramları .................................................................................................. 62
Gelişim Alanları.................................................................................................................. 64
Motor Gelişim............................................................................................................... 64
Zihinsel Gelişim .......................................................................................................... 66
Dil Gelişimi ................................................................................................................... 67
Sosyal Duygusal Gelişim ............................................................................................. 67
Fiziksel Gelişim ............................................................................................................ 69
Okul Öncesi Dönem Çocuğunun Gelişimsel Özellikleri........................................ 70
Bir Yaş ..................................................................................................................... 70
İki Yaş ..................................................................................................................... 71
Üç Yaş ..................................................................................................................... 71
Dört Yaş .................................................................................................................. 72
Beş Yaş .................................................................................................................... 72
Altı Yaş .................................................................................................................... 73
Okul Öncesi Dönem Çocuklarının İhtiyaçları ......................................................... 73
İyi Bakım, Sevgi ve Şefkat ..................................................................................... 73
Güven ...................................................................................................................... 73
Hareket ve Oyun .................................................................................................... 74
Yetişkin Desteği, Özgürlük ................................................................................... 74
İçindekiler
vii
Yaratıcılığı Destekleyici ve Estetik Duygusunu Geliştirici Ortam................... 74
Kendini Tanıma, Kanıtlama ................................................................................. 75
Ailelerin Sahip Olmaları Gereken Özellikler ........................................................... 75
Öğretmenlerin ve Okul Öncesi Eğitim Programlarının Sahip
Olmaları Gereken Özellikler....................................................................................... 77
Sonuç .................................................................................................................................... 80
Özet ...................................................................................................................................... 81
Kaynakça.............................................................................................................................. 82
5. BÖLÜM
OKUL ÖNCESİ EĞİTİMDE PROGRAM
Yrd. Doç. Dr. Fatma ÇALIŞANDEMİR
Kırıkkale Üniversitesi
Giriş ...................................................................................................................................... 86
Eğitim Programı, Temel Kavramlar ve Özellikleri................................................... 87
Okul Öncesi Eğitim Programı ve Temel Özellikleri ............................................... 90
2013 Okul Öncesi Eğitim Programı........................................................................... 94
Sonuç .................................................................................................................................... 95
Özet ...................................................................................................................................... 96
Kaynakça.............................................................................................................................. 98
6. BÖLÜM
OKUL ÖNCESİ EĞİTİMDE FARKLI YAKLAŞIMLAR
Yrd. Doç.Dr. Duygu Çetingöz
Dokuz Eylül Üniversitesi
Giriş .................................................................................................................................... 102
Bank Street Yaklaşımı ................................................................................................ 102
Eğitim Programı ................................................................................................... 103
Eğitim Ortamı ...................................................................................................... 104
Öğretmenin Rolü ................................................................................................. 105
Aile Katılımı.......................................................................................................... 106
High/Scope Yaklaşımı................................................................................................ 106
Eğitim Programı ................................................................................................... 107
Eğitim Ortamı ...................................................................................................... 108
Öğretmenin Rolü ................................................................................................. 109
Aile Katılımı.......................................................................................................... 109
viii
Okul Öncesi Eği me Giriş
Head Start Programi .................................................................................................. 109
Eğitim Programı .................................................................................................. 111
Eğitim Ortamı ...................................................................................................... 111
Öğretmenin Rolü ................................................................................................. 112
Aile Katılımı.......................................................................................................... 112
Waldorf Yaklaşımı ...................................................................................................... 112
Eğitim Programı ................................................................................................... 113
Eğitim Ortamı ...................................................................................................... 115
Öğretmenin Rolü ................................................................................................. 116
Aile Katılımı.......................................................................................................... 116
Reggio Emilia Yaklaşımı............................................................................................ 117
Eğitim Programı ................................................................................................... 118
Eğitim Ortamı ...................................................................................................... 119
Öğretmenin Rolü ................................................................................................. 120
Aile Katılımı.......................................................................................................... 121
Montessori Yaklaşımı................................................................................................. 121
Eğitim Programı ................................................................................................... 123
Eğitim Ortamı ...................................................................................................... 126
Öğretmenin Rolü ................................................................................................. 126
Aile Katılımı.......................................................................................................... 127
Proje Yaklaşımı ........................................................................................................... 127
Eğitim Programı ................................................................................................... 128
Eğitim Ortamı ...................................................................................................... 129
Öğretmenin Rolü ................................................................................................. 129
Aile Katılımı.......................................................................................................... 130
Sonuç .................................................................................................................................. 130
Özet .................................................................................................................................... 131
Kaynakça............................................................................................................................ 134
İçindekiler
ix
7. BÖLÜM
OKUL ÖNCESİ EĞİTİM KURUMLARI
Yrd. Doç. Dr. Perihan Tuğba ŞEKER
Uşak Üniversitesi
Giriş .................................................................................................................................... 138
Türkiye’de Okul Öncesi Eğitim Kurumları ............................................................. 138
Milli Eğitim Bakanlığı Okul Öncesi Eğitim
Kurumları Kurumsal Yapı ve İşleyişi ....................................................................... 141
Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumuna (Shçek) Bağlı Kreş
ve Gündüz Bakımevleri Kurumsal Yapı ve İşleyişi ............................................... 144
Kamu Kurum ve Kuruluşlarına Bağlı Açılan
Çocuk Bakımevleri Kurumsal Yapı ve İşleyişi ........................................................ 145
Sonuç .................................................................................................................................. 149
Özet .................................................................................................................................... 150
Kaynakça............................................................................................................................ 151
8. BÖLÜM
OKUL ÖNCESİ EĞİTİM KURUMLARINDA FİZİKSEL MEKÂNLAR
Yrd. Doç Dr. A. Oğuzhan KILDAN - Arş. Gör. Berat AHİ
Kastamonu Üniversitesi
Giriş .................................................................................................................................... 154
Öğrenme Ortamının Planlanması ................................................................................. 156
Fiziksel Çevrenin Oluşturulması .................................................................................... 158
Sınıfın Düzenlenmesi ................................................................................................ 160
Fiziksel İklim .............................................................................................................. 163
Anaokullarında Çevre ve Kentsel İlişki ............................................................ 163
Anaokullarında Yer Seçimi ve Yerleşme ........................................................... 163
Anaokullarında Altyapı ve Aydınlatma ............................................................ 165
Anaokullarında İklimsel Özellikler ve Isıtma .................................................. 166
Öğrenme Materyalleri ............................................................................................... 168
Öğrenme Merkezleri ........................................................................................................ 168
Blok Merkezi ............................................................................................................... 169
Kitap Merkezi ............................................................................................................. 171
Müzik Merkezi ............................................................................................................ 172
Sanat Merkezi ............................................................................................................. 172
Fen Merkezi................................................................................................................. 173
Dramatik Oyun Merkezi ........................................................................................... 174
x
Okul Öncesi Eği me Giriş
Okul Öncesi Eğitim Kurumlarında Yer Alması Önerilen Diğer
Öğrenme Merkezleri .................................................................................................. 174
Ağaç İşçiliği Merkezi .......................................................................................... 174
Kum ve Su Havuzu............................................................................................... 174
Fiziksel Eğitim Merkezi ...................................................................................... 175
Sessiz (İzole) Alan ................................................................................................ 175
Açık Hava Ortamının Planlanması ................................................................................ 177
İç ve Dış Mekânlarda Güvenliğin Planlanması ............................................................ 180
Sonuç .................................................................................................................................. 181
Özet .................................................................................................................................... 181
Kaynakça............................................................................................................................ 183
9. BÖLÜM
OKUL ÖNCESİ EĞİTİMDE TEKNOLOJİ
Öğr. Gör. Esra DEMİR - Arş. Gör. Mehmet Akif İNCİ
Muş Alparslan Üniversitesi
Giriş .................................................................................................................................... 188
Teknoloji Nedir? ............................................................................................................... 189
Okul Öncesi Eğitimde Teknoloji ................................................................................... 193
Televizyon.................................................................................................................... 194
Okul Öncesi Eğitimde Bilgisayar Kullanımı ........................................................... 196
Okul Öncesi Eğitimde İnternet Kullanımı.............................................................. 200
Okul Öncesi Eğitimde Kullanılabilecek Eğitsel Yazılımlar ................................... 203
Okul Öncesi Eğitime Yönelik Yazılım Türleri .................................................. 204
I. Öğretim Amaçlı Yazılımlar ............................................................................. 204
II. Pekiştirme ve Alıştırma Amaçlı Yazılımlar.................................................. 205
III. Benzeşim Amaçlı Yazılımlar ........................................................................ 205
IV. Oyun Amaçlı Yazılımlar ................................................................................ 206
V. Başvuru Kaynağı Amaçlı Yazılımlar ............................................................. 206
Okul Öncesi Eğitimde Teknoloji Kullanımında Ailenin Rolü ............................. 206
Okul Öncesi Eğitimde Teknoloji Kullanımında Öğretmenin Rolü ..................... 207
Sonuç .................................................................................................................................. 210
Özet .................................................................................................................................... 210
Kaynakça............................................................................................................................ 211
İçindekiler
xi
10. BÖLÜM
OKUL ÖNCESİ EĞİTİM KURUMLARINDA ÖĞRETMENLER VE
PERSONEL
Yrd. Doç. Dr. Özlem KÖRÜKÇÜ
Pamukkale Üniversitesi
Giriş .................................................................................................................................... 216
Okul Öncesi Eğitimde Öğretmen ............................................................................ 216
Okul Öncesinde Yönetici........................................................................................... 219
Okul Öncesi Kurumlarda Görevli Diğer Personel ................................................. 221
Sonuç .................................................................................................................................. 223
Özet .................................................................................................................................... 223
Kaynakça............................................................................................................................ 224
11. BÖLÜM
OKUL ÖNCESİ DÖNEMDE AİLE
Doç. Dr. Hülya GÜLAY OGELMAN
Öğr. Gör. Ceyhun ERSAN
Pamukkale Üniversitesi
Giriş .................................................................................................................................... 226
Aile İle İlgili Bazı Temel Kavramlar ............................................................................... 226
Aile Nedir? Aile Türleri ............................................................................................. 226
Ailenin Önemi ............................................................................................................ 228
Anne-Baba ve Okul Öncesi Dönem Çocuğu ................................................................ 230
Anne-Baba Tutumları ................................................................................................ 230
Anne-Baba ve Çocuk İletişimi ................................................................................. 234
Anne ve Okul Öncesi Dönem Çocuğu .................................................................... 235
Baba ve Okul Öncesi Dönem Çocuğu .................................................................... 236
Parçalanmış Aile ve Okul Öncesi Dönem Çocuğu ................................................ 238
Okul Öncesi Eğitimde Aile (Anne-Baba) Katılımı ...................................................... 240
Aile Katılımı Nedir? ................................................................................................... 240
Aile Katılımının Önemi............................................................................................. 241
Aile Katılım Etkinlikleri ........................................................................................... 243
Sonuç .................................................................................................................................. 245
Özet .................................................................................................................................... 245
Kaynakça............................................................................................................................ 247
xii
Okul Öncesi Eği me Giriş
12. BÖLÜM
OKUL ÖNCESİ DÖNEM ÇOCUĞU VE AKRANLARI
Doç. Dr. Hülya GÜLAY OGELMAN
Pamukkale Üniversitesi
Giriş .................................................................................................................................... 254
Akran İlişkilerinin Önemi............................................................................................... 254
Akran İlişkilerinin Gelişimi ............................................................................................ 256
Akran Kabulü/Reddi ........................................................................................................ 260
Akran İlişkilerini Etkileyebilen Değişkenler................................................................. 261
Öğretmenler ve Anne Babalar Akran İlişkilerini Geliştirmek
İçin Neler Yapmalıdırlar ?................................................................................................ 262
Sonuç .................................................................................................................................. 263
Özet .................................................................................................................................... 264
Kaynakça............................................................................................................................ 265
1. BÖLÜM
OKUL ÖNCESİ EĞİTİM VE ÖNEMİ
Yrd. Doç. Dr. Mehmet KATRANCI
Kırıkkale Üniversitesi
iÇiNDEKiLER
GİRİŞ
Okul Öncesi Eğitimin Tanımı
OKUL ÖNCESİ EĞİTİMİN AMAÇLARI
Türk Milli Eğitiminin Genel Amaçları
Okul Öncesi Eğitimin Amaçları
Okul Öncesi Eğitimin Temel İlkeleri
OKUL ÖNCESİ EĞİTİMİN ÖNEMİ
SONUÇ
ÖZET
KAYNAKÇA
ÖĞRENME HEDEFLERi
Bu bölümü çalıştıktan sonra;
•
Okul öncesi eğitimin tanımını yapabilecek,
•
Okul öncesi eğitimin amaçlarını ve temel ilkelerini tanıyabilecek,
•
Okul öncesi eğitimin topluma, ülkeye ve bireysel gelişime sağladığı katkıları fark edebilecek,
•
Okul Öncesi eğitimin önemini açıklayabileceksiniz.
2
Okul Öncesi Eğitime Giriş
GİRİŞ
Eğitimin insan hayatındaki yeri oldukça önemlidir. Yaşamın tamamını kapsayan ve devamlılık arz eden bir süreç olarak eğitim, yapılandırılması bakımından
formal ve informal eğitim olarak ikiye ayrılabilir. Formal eğitim, önceden belirlenen hedeflere ulaşmak için planlı ve programlı şekilde uzmanların denetiminde verilen eğitimdir. İnformal eğitim ise plana ve programa dayanmayan, bireyin
çevresi ile etkileşimi sonucunda kendiliğinden gelişen eğitim sürecidir. Eğitimin
planlı olarak yapılandırılan ve belirli bir program dahilinde düzenlenen ilk basamağı ise okul öncesi eğitimdir. Okul öncesi eğitim, insanın hayat boyu alacağı
eğitimin temelini oluşturması sebebiyle oldukça önemlidir.
Her ülke geleceğini garanti altına alabilmek, ihtiyaç duyacağı insan gücünü
yetiştirmek amacıyla eğitime gün geçtikçe daha fazla önem vermekte, daha fazla
kaynak ayırmaktadır (Kale, 2010). Eğitim sürecinde çocuğun toplumla bütünleşmesi ve topluma faydalı vatandaş olarak yetiştirilmesi hedeflenmektedir. Bu hedefe ulaşılması ancak temel bilgi, beceri, alışkanlıkların kazanıldığı okul öncesi dönemden başlayarak sürdürülecek kaliteli bir eğitimle mümkündür. (Akyüz, 2011).
1959 yılında kabul edilen Birleşmiş Milletler Çocuk hakları bildirgesine göre
çocuğa, genel kültürünü geliştirmeye yarayacak ve eşitlik temeli üzerinde yeteneklerini, yargı gücünü, manevi ve toplumsal sorumluluk duygusunu geliştirmesini,
yararlı bir toplum üyesi olmasını sağlayacak bir eğitim verilir. Dünyanın neresinde
doğarsa doğsun, her çocuk beden, zihin ve ruh sağlına sahip olacak şekilde yetiştirilme, ilgi ve yetenekleri doğrultusunda en üst düzeye kadar ilerleme hakkına
sahiptir. Bu nedenle tesadüflere bırakılamayacak kadar ciddi, bilimsel ve planlı
bir düzenleme ile yönlendirilmesi gereken okul öncesi eğitim hizmeti, tüm eğitim
sisteminin en önemli basamağıdır (Yılmaz, 2003).
Okul Öncesi Eğitimin Tanımı
Okul öncesi eğitime yönelik olarak uzmanlar tarafından yapılan çeşitli tanımlar bulunmaktadır. Bu tanımlardan bazıları şu şekildedir:
Okul öncesi eğitim; “çocukların gelişim özellikleri, bireysel farklılıkları ve yeteneklerinin göz önünde bulundurularak sağlıklı bir şekilde fiziksel, duygusal, sosyal
ve zihinsel yönden gelişimlerinin sağlandığı, yaratıcı yönlerinin ortaya çıkarıldığı,
olumlu kişilik temellerinin atıldığı, çocukların kendilerine güven duymalarının sağlandığı bir eğitim şeklidir” (Zembat, 1992: 11).
XIV. Milli Eğitim Şurası’nda (1993: 3) okul öncesi eğitimin tanımı ve kapsamı
şu şekilde ifade edilmiştir: “Okul öncesi eğitimi, 0-72 ay grubundaki çocukların gelişim
düzeylerine ve bireysel özelliklerine uygun, zengin uyarıcı ve çevre imkânları sağlayan,
Okul Öncesi Eği m ve Önemi
3
onların bedensel, zihinsel, duygusal ve sosyal yönden gelişmelerini destekleyen, kendilerini toplumun kültürel değerleri doğrultusunda en iyi biçimde yönlendiren ve ilköğretime hazırlayan, temel eğitimin bütünlüğü içerisinde yer alan bir eğitim sürecidir.”
Oğuzkan ve Oral’a (1997: 2) göre okul öncesi eğitim; “doğumdan, ilkokulun
başlangıcına kadar olan çocukluk yıllarını içine alan; bu yaş çocuklarının bireysel
özelliklerine ve gelişimsel düzeylerine uygun, zengin uyarıcı çevre olanakları sağlayan; onların tüm gelişmelerini toplumun kültürel değerleri ve özellikleri doğrultusunda, en iyi biçimde yönlendiren bir eğitim sürecidir.”
Aral, Kandır ve Can Yaşar’a göre (2000: 15) okul öncesi eğitim; “çocuğun doğduğu günden ilkokula başladığı güne kadar geçen yılları kapsayan ve çocukların
daha sonraki yaşamlarında önemli bir yeri olan, bedensel, psikomotor, sosyal-duygusal, zihinsel ve dil gelişimlerinin büyük ölçüde tamamlandığı, verilen eğitimle kişiliğin şekillendiği gelişim ve eğitim sürecidir.”
Yılmaz (2003: 14) okul öncesi eğitimi, “0–72 aylık çocukların, tüm gelişimlerini, toplumun kültürel değerleri doğrultusunda yönlendiren; duygularının gelişimini
ve algılama gücünü artırarak akıl yürütme sürecinde ona yardımcı olan ve yaratıcılığını geliştiren; kendini ifade etme ve öz denetim becerilerini kazanmasını sağlayan, planlı bir eğitim süreci” olarak tarif etmektedir. Tuğrul (2006) ise okul öncesi
eğitimi; 0–6 yaşlar arasında çocuğun çok boyutlu gelişimini destekleyerek, yaşam
boyu devam edecek öğrenme sürecinin temellerinin atıldığı, planlı bir eğitim süreci olarak tanımlamaktadır.
Yukarıda verilen tanımlar incelendiğinde bu tanımlardaki okul öncesi eğitime yönelik ortak noktaların; çocukların bedensel, psikomotor, sosyal-duygusal,
zihinsel ve dil gelişimleri ile bireysel farklılıklarına uygun, çocuklara zengin uyarıcı
çevre olanakları sağlayan ve onları kültürel değerleri doğrultusunda yönlendiren,
sonraki basamaklar için temel oluşturan bir eğitim süreci olduğu görülmektedir.
Okul öncesi eğitim ile ilgili verilen tanımlarda değinilen ortak noktalardan
biri de okul öncesi eğitime başlama yaşıdır. Ülkemizde 2012 yılında uygulamaya
konulan ve 4+4+4 olarak isimlendirilen düzenleme kapsamında ilkokula başlama
yaşı yeniden belirlenmiştir. Böylece okul öncesi eğitime başlama yaşı da bu değişiklikten etkilenmiştir. Bu düzenlemelere bağlı olarak daha önce farklı yönetmeliklere sahip olan okul öncesi eğitim ve ilköğretim kurumları, 26 Temmuz 2014
tarihli Resmî Gazete’de yayınlanan “Milli Eğitim Bakanlığı Okul Öncesi Eğitim
ve İlköğretim Kurumları Yönetmeliği” ile aynı yönetmelik altında birleştirilmiştir.
Belirtilen yönetmelikte ilkokulların birinci sınıfına, kayıtların yapıldığı yılın eylül
ayı sonu itibariyle 66 ayını dolduran çocukların kaydının yapılacağı ve gelişim yönünden ilkokula hazır olduğu anlaşılan 60-66 ay arası çocukların da velisinin yazılı isteği üzerine ilkokul birinci sınıfa kaydedileceği belirtilmektedir. Ayrıca 66-68
4
Okul Öncesi Eğitime Giriş
aylık çocukların velilerinin verecekleri dilekçe ile; 69-71 ay arasında olan çocukların ise ilkokula başlamaya hazır olmadıklarını belgeleyen sağlık raporu ile okul
öncesi eğitime yönlendirilebilecekleri veya kayıtlarını bir yıl erteleyebilecekleri
ifade edilmektedir. Bu durum hem ilkokula hem de okul öncesi eğitime başlama
yaşının velinin isteğine bağlı olarak bir yaş aşağı çekildiği şeklinde yorumlanabilir.
OKUL ÖNCESİ EĞİTİMİN AMAÇLARI
Ülkemizde, tüm öğretim kademelerinde olduğu gibi okul öncesi eğitimde de
amaçlar Türk Milli Eğitiminin genel amaçları doğrultusunda belirlenmektedir. Bu
nedenle öncelikle Türk Milli Eğitiminin genel amaçlarını belirtmek gerekmektedir.
Türk Milli Eğitiminin Genel Amaçları
1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanununa göre Türk Milli Eğitiminin genel
amacı Türk Milletinin bütün fertlerini,
1.
Atatürk inkılap ve ilkelerine ve Anayasada ifadesini bulan Atatürk milliyetçiliğine bağlı; Türk Milletinin milli, ahlaki, insani, manevi ve kültürel
değerlerini benimseyen, koruyan ve geliştiren; ailesini, vatanını, milletini seven ve daima yüceltmeye çalışan, insan haklarına ve Anayasanın
başlangıcındaki temel ilkelere dayanan demokratik, laik ve sosyal bir hukuk Devleti olan Türkiye Cumhuriyetine karşı görev ve sorumluluklarını
bilen ve bunları davranış haline getirmiş yurttaşlar olarak yetiştirmek;
2.
Beden, zihin, ahlak, ruh ve duygu bakımlarından dengeli ve sağlıklı şekilde gelişmiş bir kişiliğe ve karaktere, hür ve bilimsel düşünme gücüne,
geniş bir dünya görüşüne sahip, insan haklarına saygılı, kişilik ve teşebbüse değer veren, topluma karşı sorumluluk duyan; yapıcı, yaratıcı ve
verimli kişiler olarak yetiştirmek;
3. İlgi, istidat ve kabiliyetlerini geliştirerek gerekli bilgi, beceri, davranışlar ve
birlikte iş görme alışkanlığı kazandırmak suretiyle hayata hazırlamak ve onların,
kendilerini mutlu kılacak ve toplumun mutluluğuna katkıda bulunacak bir meslek
sahibi olmalarını sağlamak;
Böylece bir yandan Türk vatandaşlarının ve Türk toplumunun refah ve mutluluğunu artırmak; öte yandan milli birlik ve bütünlük içinde iktisadi, sosyal ve
kültürel kalkınmayı desteklemek ve hızlandırmak ve nihayet Türk Milletini çağdaş
uygarlığın yapıcı, yaratıcı, seçkin bir ortağı yapmaktır (MEB, 2013).
Okul Öncesi Eği m ve Önemi
5
Okul Öncesi Eğitimin Amaçları
Okul öncesi eğitimin evrensel amaçları olarak kabul edilen görüşler, OMEP’in
(Dünya Uluslararası Okul Öncesi Eğitimi Örgütü) uzun süre başkanlığını yapan
eğitimci Gaston Mialeret (Miarelet’ten aktaran Oktay, 2002) tarafından şu şekilde
ifade edilmiştir:
Toplumsal amaçlar:
•
Çalışan kadınların çocuklarına bakmak,
•
Her çocuğa eğitim sağlamak ve onların bireysel gelişimlerine katkıda
bulunmak,
•
Çocukların birbirleriyle ve başkalarıyla ilişki içinde bulunmasına, sosyalleşmesine katkıda bulunmak.
Eğitici amaçlar:
•
Çocuğun duyu organlarını eğitmek ve çevreye olan duyarlılığını artırmak.
Gelişimsel amaçlar:
•
Çocuğun doğal gelişimini temel alarak gelişimle ilgili deneyimlerine
önem vermek.
Türk milli eğitim sisteminin genel amaçlarına uygun olarak okul öncesi eğitimin görev ve amaçları ise şunlardır (MEB, 2013):
1.
Çocukların beden, zihin ve duygu gelişimini ve iyi alışkanlıklar kazanmasını sağlamak;
2.
Onları ilkokula hazırlamak;
3.
Şartları elverişsiz çevrelerden ve ailelerden gelen çocuklar için ortak bir
yetişme ortamı yaratmak;
4.
Çocukların Türkçeyi doğru ve güzel konuşmalarını sağlamaktır.
Okul öncesi eğitimin amaçları incelendiğinde çocukların çeşitli yönlerden
gelişmelerine katkı yapmanın yanı sıra çocuklar arasında fırsat eşitliğinin sağlanmasına da vurgu yapıldığı görülmektedir.
6
Okul Öncesi Eğitime Giriş
Okul Öncesi Eğitimin Temel İlkeleri
Okul öncesi dönem, yaşamın temelidir. Bu dönemde öğrenme hızı çok yüksektir. Her yaş grubunun genel gelişim özellikleri o yaş grubundaki tüm çocuklar
için ortaktır; ancak her çocuğun kendine özgü olduğu da unutulmamalıdır. Okul
öncesi eğitimi bazı temel ilkelere dayanmaktadır. Bu ilkeler şunlardır (MEB, 2013):
1.
Okul öncesi eğitimi çocuğun gereksinimlerine ve bireysel farklılıklarına
uygun olmalıdır.
2.
Okul öncesi eğitimi çocuğun motor, sosyal ve duygusal, dil ve bilişsel
gelişimini desteklemeli, öz bakım becerilerini kazandırmalı ve onu ilkokula hazırlamalıdır.
3.
Okul öncesi eğitim kurumlarında çocukların gereksinimlerini karşılamak amacıyla demokratik eğitim anlayışına uygun öğrenme ortamları
hazırlanmalıdır.
4.
Etkinlikler düzenlenirken çocukların ilgi ve gereksinimlerinin yanı sıra
çevrenin ve okulun olanakları da göz önünde bulundurulmalıdır.
5.
Eğitim sürecinde çocuğun bildiklerinden başlanmalı ve deneyerek öğrenmesine olanak tanınmalıdır.
6.
Çocukların Türkçeyi doğru ve güzel konuşmalarına gereken önem verilmelidir.
7.
Okul öncesi dönemde verilen eğitim ile çocukların sevgi, saygı, iş birliği,
sorumluluk, hoşgörü, yardımlaşma, dayanışma ve paylaşma gibi duygu
ve davranışları geliştirilmelidir.
8.
Eğitim, çocuğun kendine saygı ve güven duymasını sağlamalı; ona öz
denetim kazandırmalıdır.
9.
Oyun bu yaş grubundaki çocuklar için en uygun öğrenme yöntemidir.
Bütün etkinlikler oyun temelli düzenlenmelidir.
10. Çocuklarla iletişimde, onların kişiliğini zedeleyici şekilde davranılmamalı, baskı ve kısıtlamalara yer verilmemelidir.
11. Çocukların bağımsız davranışlar geliştirmesi desteklenmeli, yardıma gereksinim duyduklarında yetişkin desteği, rehberliği ve yetişkinin güven
verici yakınlığı sağlanmalıdır.
12. Çocukların kendilerinin ve başkalarının duygularını fark etmesi desteklenmelidir.
Okul Öncesi Eği m ve Önemi
7
13. Çocukların hayal güçleri, yaratıcı ve eleştirel düşünme becerileri, iletişim kurma ve duygularını anlatabilme davranışları geliştirilmelidir.
14. Programlar hazırlanırken aile ve içinde bulunulan çevrenin özellikleri
dikkate alınmalıdır.
15. Eğitim sürecine çocuğun ve ailenin etkin katılımı sağlanmalıdır.
16. Okul öncesi eğitimin süreçleriyle rehberlik hizmetleri bütünleştirilmelidir.
17. Çocuğun gelişimi ve okul öncesi eğitimi programı düzenli olarak değerlendirilmelidir.
18. Değerlendirme sonuçları çocukların, öğretmenin ve programın geliştirilmesi amacıyla etkin olarak kullanılmalıdır.
OKUL ÖNCESİ EĞİTİMİN ÖNEMİ
Çocuk doğduğu andan itibaren eğitim hakkına sahiptir. 0-6 yaş döneminde
çocuğun gelişimi ve öğrenme potansiyeli oldukça hızlıdır. Bu dönemde kazanılan
davranışların büyük bir kısmı bireyin kişilik yapısını, tavır, alışkanlık, inanç ve
değer yargılarını biçimlendirmekte, beden sağlığının gelişiminin temelini oluşturmaktadır (Oktay, 2010). Bu nedenle çocuğun eğitiminin küçük yaşlardan itibaren
ciddi biçimde ele alınması yetişkinler açısından bir zorunluluktur.
Bilim ve teknoloji alanında hızla artan yenilikler ve buna bağlı olarak ortaya
çıkan gelişmeler, toplum düzenini ve aile yapısını da değiştirmektedir. Aile yapısına paralel olarak anne-babaların rol ve sorumlulukları farklı bir boyut kazanmıştır. Değişen toplum yapısı içinde aileler, sosyal ve kültürel açıdan çocuklarının tüm
ihtiyaçlarını tek başlarına karşılayamamaktadır. Özellikle 0-6 yaşı kapsayan çocukluk döneminde, çocuğun gelişimine uygun donanımı kazanabilmesi bakımından aile tarafından verilen eğitim tek başına yetersiz kalmaktadır. Ayrıca değişen
hayat şartları, kadının ailedeki ve toplumdaki ekonomik rolünü de farklılaştırmıştır. Aynı zamanda annelik görevi de olan kadın ev dışındaki çalışma hayatına dâhil
olduğunda, çocuğun bakımı ve eğitimi için yeni bir arayışa girmektedir. Ural’a
(1986) göre annenin çalışmadığı ailelerde; genellikle anneler ya da yetişkinler, geçirdikleri eğitim tecrübelerine dayanarak çocuklarını yetiştirmektedir. Buna bağlı olarak çocuğun eğitiminde yetişkinin geçirmiş olduğu eğitim tecrübesi büyük
rol oynamaktadır. Ancak yetişkinin eğitim tecrübesi günümüz eğitim anlayışıyla
çoğu zaman bağdaşmamaktadır. Bu durum okul öncesi eğitim kurumlarının yaygın olmadığı bölgelerde hala devam etse de; okul öncesi eğitimin öneminin anlaşılmaya başlanmasıyla birlikte giderek azalmaktadır. Özellikle büyük şehirlerde
8
Okul Öncesi Eğitime Giriş
okul öncesi eğitimin önemine yönelik bilinç ve hassasiyet giderek artmakta; okul
öncesi eğitimdeki okullaşma oranı henüz hedeflenen düzeyin çok gerisinde olsa
da ilgi her geçen yıl yükselmektedir.
Okul öncesi eğitimin önemi (1) Topluma ve ülkeye sağladığı katkılar, (2) Bireysel gelişime sağladığı katkılar olarak iki ana bölümde ele alınabilir.
Okul öncesi eğitim topluma ve ülkeye sağladığı katkı bakımından ele alındığında, bu eğitim basamağının sadece 0-6 yaş çocuk grubunu değil aynı zamanda
tüm toplumu ilgilendirdiği görülecektir. İyi eğitim almış bireylerden oluşan ve
üreten bir toplumun refah seviyesinin yüksek olacağı bilinen bir gerçektir. Eğitim,
hem ekonomik büyümenin gerektirdiği üretim ve verimliliği sağlayacak becerilerin hem de toplumun gelişmesine katkı sağlayacak değer, tutum ve davranışların
kazandırılması için bir zorunluluktur (Karip, 2002).
Okul öncesi eğitimin topluma sağladığı önemli katkılardan biri, okul öncesi
eğitimin amaçlarında da belirtildiği gibi farklı sosyoekonomik düzeye sahip ailelerin çocuklarına eşit düzeyde eğitim alma fırsatı sağlamaktır. Çünkü okul öncesi
eğitim ile tüm çocukların eşit düzeyde yeteneklerini geliştirme, sevgi ve ilgi görme,
güven duyma ihtiyaçları karşılanmaktadır. Chicago Anne-Çocuk Merkezi tarafından yapılan bir araştırmada (CED’den aktaran Gören Niron, 2010) sosyoekonomik
yönden düşük grupta yer alan ailelerin 3-5 yaş grubundaki çocuklarına okul öncesi
eğitim verilmiştir. Araştırma kapsamında çocuklar 21 yaşına gelene kadar izlenerek, okul öncesi eğitimin var olan kaynakları etkili, doğru kullanmak ve şartların
eşit kullanılması konularında önemli katkıları olduğu ortaya konulmuştur.
İnsan ekonominin en önemli kaynağıdır. Erken yaşlarda insana yapılan yatırımın geri dönüşü gerek ekonomik gerekse sosyal açıdan daha değerli olmaktadır.
Kaytaz’ın (2005) yaptığı Türkiye’de okul öncesi eğitim fayda-maliyet analizi çalışmasına göre okul öncesi eğitime yapılan her bir birimlik yatırımın, ülke ekonomisine 6.37 TL tutarında bir getiri sağladığı belirlenmiştir. Benzer bir çalışma da
TÜSİAD (2005) tarafından yayınlanan “Doğru Başlangıç: Türkiye’de Okul Öncesi
Eğitim” isimli rapordur. Belirtilen çalışma kapsamında Türkiye’de okul öncesi eğitim için fayda-maliyet analizi yapılmıştır. Çalışma sonucunda okul öncesi eğitime
yatırılan her 1 dolar için en az 4.35 dolar getiri sağlandığı ifade edilmiştir. AÇEV
ve ERG (2013) tarafından hazırlanan “Erken Çocukluk Eğitimi ve 4+4+4 Düzenlemesi” isimli raporda da okul öncesi eğitimin bireysel ve toplumsal getirilerinin
üniversite eğitiminin getirilerinden çok daha yüksek olduğu ifade edilmiştir. Okul
öncesi eğitiminin bireye ve ülke ekonomisine yaptığı katkı düşünüldüğünde bu
basamağın sadece önemli bir eğitim basamağı değil, aynı zamanda önemli bir yatırım aracı haline dönüştüğü söylenebilir (UNESCO, 2010).
Okul Öncesi Eği m ve Önemi
9
TÜSİAD ile TÖDER tarafından desteklenen, Şirin ve Vatanartıran (2014) tarafından PISA (The Programme for International Student Assessment) olarak anılan Uluslararası Öğrenci Değerlendirme Programı 2012 sonuçlarının ele alındığı
bir çalışma yapılmıştır. Bu çalışmada 2012 yılında yapılan PISA sonuçlarından
elde edilen verilerle, PISA’da başarılı olan ülkelerin ortak noktaları değerlendirilmiştir. PISA’da başarılı olan ülkelerin ortak özelliklerinden birinin de, kaynakları
en yüksek faydayı sağlayabilecekleri alanlara yönlendirmeleri olarak belirlenmiştir. Değerlendirme sonucunda bu ülkelerin okul öncesi eğitimi yaygın bir şekilde
ve kaliteli olarak verdikleri tespit edilmiştir. Araştırma sonucunda, elde edilen bulgulara dayanılarak birçok gelişmiş ülkede olduğu gibi ülkemizde de okul öncesi
eğitimin zorunlu hale getirilmesi önerilmiştir.
Okul öncesi eğitimin bireysel gelişime sağladığı katkılar da oldukça önemlidir. Birey olarak çocuğun gelişiminde iyi ve sağlıklı beslenme kadar aile ortamında gördüğü sevgi ve merhamet duygusu da ruhsal gelişimine olumlu katkı sağlar.
Bunların yanı sıra önemli olan bir başka nokta da, insanın gelişimini tüm yönleri
ile destekleyebilecek sosyal ve fiziksel ortamdır (Oktay, 2005). Okul öncesi eğitim,
çocuğun fiziksel sağlık ve refahına, sosyal bilgi ve yetkinliğine, duygusal, zihinsel
ve dil gelişimine, iletişim becerilerine ve genel kültürüne önemli katkılar sağlayan
bir eğitim basamağıdır (Mustard, 2007). Çocuğun okul öncesi dönemde sosyal gelişimi daha sonraki sosyal davranışlarına temel oluşturmaktadır (Dodson, 1997).
Okul öncesi eğitim döneminde çocuğa verilenler ve verilmeyenler onun geleceğini
belirlemektedir (Oktay, 1999). Okul öncesinde edinilen yaşam tecrübeleri birey
olarak çocuğun tüm hayatını etkilemektedir. Araştırmalar, okul öncesi dönemi
olumlu bir şekilde geçiren çocukların beden, zihin, dil, sosyal ve duygusal alanlardaki gelişimlerinin diğer çocuklara göre daha ileride olduğunu göstermektedir
(Hong, 2004).
Myers (1996) okul öncesi eğitimin önemini ve gerekliliğini aşağıdaki ifadelerle açıklamıştır.
•
Çocukların yaşamaya ve potansiyellerinin en üst noktasına kadar gelişmeye hakları vardır. Okul öncesi eğitim çocuklara bu fırsatı sunmaktadır.
•
İnsanlık değerlerini çocuklar yoluyla aktarır ve bu aktarım çocukluk döneminde başlar. İstenilen ahlaki ve sosyal değerlerin gelecekte var olması
için işe çocuklardan başlanmalıdır.
•
Toplumlar, çocuk gelişimine yatırım yapmakla geleceğe yönelik ekonomik yararlar sağlar.
•
Okul öncesi eğitim ile tüm çocuklara fırsat eşitliği sunulur. Böylece çeşitli eşitsizlikler ortadan kaldırılabilir.
10
Okul Öncesi Eğitime Giriş
•
Çocuklar, uzlaşma ve dayanışma yaratan sosyal ve politik eylemler için
ortak bir hareket noktası oluşturmaktadır.
•
Değişen toplum yapısı, köyden kente göç ve çalışan kadın sayısının artması okul öncesi eğitime olan ihtiyacı arttırmaktadır.
Okul öncesi eğitimin ana gayelerinden biri de çocuğu ilkokula hazırlamaktır. Araştırmalar (İnel, Çağdaş ve Temiz, 2012; Erkan, 2011; Teke, 2010; Cinkılıç,
2009; Esaspehlivan, 2006; Yazıcı, 2002) okul öncesi eğitim alan çocukların diğer
çocuklara göre ilkokula daha uyumlu ve hazır bulunuşluk düzeylerinin daha iyi
durumda olduğunu göstermektedir. Hazır bulunuşluk bir çocuktan diğerine göre
değişebilen ve farklı yaşlarda tamamlanabilen, çocuğun tüm gelişim alanlarında
önemli bir alt yapıyla dengeli bir şekilde olgunlaşmasını ve öğrenmede gerekli
olan tüm özellikleri gösterebilecek performansa sahip olmasıdır (Koçyiğit, 2009).
İlkokula hazır bulunuşluğu etkilediği bilinen en önemli etkenlerden biri de okul
öncesi eğitimdir. İlkokul için hazır bulunuşluk kavramı çoğunlukla okuma-yazma öğrenmek için hazır olma anlamında kullanılsa da; çocukların sosyal, duygusal, bedensel ve akademik anlamda pek çok yönden gelişim düzeylerinin bir üst
basamak için hazır olmalarını içermektedir. Fontaine ve diğerlerine (2004) göre,
özellikle yaşamın ilk beş yılında çocukların gelişiminin ne kadar önemli olduğu
bilindiğine göre bu dönem çok iyi değerlendirilmelidir.
Okul öncesi eğitim boyunca oynanan oyunlar ve yapılan etkinlikler aracılığıyla kendi yeteneklerini keşfeden çocuk paylaşmayı, dinlemeyi, iletişim kurmayı
öğrenmektedir. Özellikle okul öncesi eğitim programlarında önemli bir yeri olan
resim yapma aktiviteleri, çocuğa kendini ifade etme, hayal gücünü geliştirme fırsatı sunmaktadır. Çocukların toplum içinde sosyalleşmesine de katkı sağlayan bu
eğitim sürecinde çocuk ev dışındaki hayatı tanımakta; okul kurallarından hareketle toplum kurallarını da öğrenmektedirler. Koçyiğit’e (2009) göre okul öncesi
eğitim kurumlarında, çocuklar öncelikle ebeveynleri olmadan bir birey olabilmeyi öğrenirler. Bu, sosyal anlamda, çocuğa olgunluk kazandırmanın ilk adımıdır.
Okul öncesi eğitim alan çocuklar toplumun sosyal kurallarına ve normlarına karşı
daha uyumlu bir tutum geliştirirken, arkadaş ilişkilerinde de daha başarılı olmaktadır (Reynolds, 2004; Hong, 2004).
İlkokula başlamadan önce okul öncesi eğitim sürecine katılan çocuklar kendi yaşıtlarıyla daha fazla iletişim kurabilmekte ve onları daha yakından tanıma
imkânı bulmaktadırlar. Bu durum, çocukların anlama, dinleme ve düşünme becerilerini olumlu yönde etkilemektedir. Okul öncesi eğitim almayan çocuklar kısıtlı
çevre imkânları ve sosyal olanaklara sahip oldukları için dili anlama ve farkında
olma becerisi yönünden okul öncesi eğitim alan çocuklar kadar fazla imkâna sahip
değildir. Dil gelişimi açısından desteklenen çocuklar kelimeler ve nesneler arasındaki ilişkiyi daha iyi anlamlandırmaktadır. Böylece çocuklar konuştukları dili
daha iyi anlamakta ve konuştukları dile yönelik farkında olma becerisini de geliş-
Okul Öncesi Eği m ve Önemi
11
tirmektedir (Şen, Yıldız Çiçekler ve Yılmaz, 2010). Bu konuda yapılan araştırmalar
(Yıldız ve Akbaba, 2013; Arslan, 2009; Kılıç, 2008; Taner ve Başal, 2005; Seçilmiş,
1996) okul öncesi eğitim alan çocukların dil becerilerindeki gelişimin okul öncesi
eğitim almayan çocuklara göre daha iyi olduğunu; Türkçeyi daha güzel ve doğru
konuştuklarını göstermektedir.
İlkokul birinci sınıf düzeyinde temel odak noktası olan okuma yazma
çalışmaları da okul öncesi eğitimden olumlu olarak etkilenmektedir (Yılmaz ve
Dikici Sığırtmaç, 2008; Kılıç, 2008; Kırca, 2007; Pehlivan, 2006). “Çocuğun okul
öncesi ortamda (aile, anaokulu, yuva vb.) karşılaştığı, kitap, dergi, gazete, görsel ve
dilsel algıyı geliştirici resim çizme, tamamlama kitapları, tahmin edilebilir okuma
kitapları (büyük resimli az yazılı, resimden yazılanları tahmin ettiren kitaplar) gibi,
basılı araç-gereçlerin yanı sıra dinleme, çizme, boyama etkinliklerinin tamamı, okul
öncesi “okuma-yazma deneyimleri” arasında varsayılmaktadır” (Çelenk, 2008:
84). Küçük yaşlardan itibaren okuma yazma becerilerinin gelişmesi, çocuğun dil
gelişimine uygun eğitimin verilmesine bağlıdır. Güneş’e göre (2010) 0-6 yaşlarda
beden, dil ve zihin gelişimi çok hızlı ilerlemektedir. OECD’nin 2007 raporuna
göre (OECD’den aktaran Güneş, 2013) çocuklarda ilk altı yıl beyin sistemi hızla
gelişmekte, altı yaşında beyin gelişiminin % 90’ı tamamlanmaktadır. Bu yaşlarda
dil öğrenme kapasitesi üst düzeye çıkmaktadır. Özellikle 4-6 yaşlarında beynin her
iki lobu birlikte kullanılmaya başlanmakta ve çocuk birden fazla dili öğrenebilecek
zihin yapısına ulaşmaktadır.
Matematik ve soyut düşünme becerileri insanoğlu için gerekli olan önemli
becerilerdendir. Çünkü insanların karşılaştıkları birçok problemi çözerken matematik ve soyut düşünme becerilerinden faydalandıkları bilinmektedir. Yapılan
araştırmalar (Fidan ve Türnüklü, 2010; Kılıç, 2008; Polat Unutkan, 2007; Güven ve
Uyanık Balat, 2006; Charlesworth, 2004; Espy vd., 2004) okul öncesi eğitim alan
bireylerin matematik ve soyut düşünme becerileri açısından okul öncesi eğitim
almayanlara göre daha gelişmiş durumda olduğunu göstermektedir.
Okul öncesi eğitim, çocukların yaratıcı düşünme becerilerinin geliştirilmesi
açısından da önemli bir eğitim basamağıdır. Ausubel’e (Ausubel’den aktaran Gürlen ve Üstündağ, 2014) göre yaratıcılık, daha önce yapılmayanı yapmaktır ve çok
az kişi tarafından sahip olunan bir nitelik ve yetenektir. Senemoğlu’na (2009) göre
ise yaratıcılık, değişik durumlarda esnek, akıcı, özgün, alışılmıştan farklı bir şekilde düşünmeyi kapsar. Yaratıcılık ya da yaratıcı düşünme kavramları için farklı
tanımlar yapılsa da bu tanımlardaki ortak noktanın yeni ve farklı bir şey yapmak
olduğu ya da gözlenebilen bir ürüne bağlı olarak yaratıcılığın değerlendirilebileceği şeklindedir (Erdoğdu 2006). Yapılan araştırmalar (Can Yaşar ve Aral, 2010;
Pagani, Rubenson ve Runco, 2003; Yıldız, Özkal ve Çetingöz, 2003) okul öncesi
eğitim alan çocukların yaratıcı düşünme becerilerinin okul öncesi eğitim almamış
çocuklardan anlamlı düzeyde yüksek olduğunu ortaya koymuştur.
12
Okul Öncesi Eğitime Giriş
SONUÇ
Sonuç olarak okul öncesi eğitimin bireye, aileye ve topluma yüksek oranda
katkı sağladığı söylenebilir. Gelişmiş ülkelerin eğitim sistemleri incelendiğinde,
eğitim alanında başarılı olmalarının dayandığı noktalardan birinin de okul öncesi
eğitime verdikleri önem ve bu eğitim basamağındaki okullaşma oranı olarak görülmektedir. Okul öncesi eğitimin getirileri göz önünde bulundurularak ülkemizde de bir an önce hedeflenen okullaşma oranına ulaşılmalıdır. Ancak okul öncesi
eğitimden beklenen oranda fayda sağlanmasının, verilecek eğitimin niteliğine de
bağlı olduğu unutulmamalıdır.
ÖZET
Eğitimin insan hayatındaki yeri oldukça önemlidir. Yaşamın tamamını kapsayan ve devamlılık arz eden bir süreç olarak eğitim, yapılandırılması bakımından
formal ve informal eğitim olarak ikiye ayrılabilir. Eğitimin planlı olarak yapılandırılan ve belirli bir program dahilinde düzenlenen ilk basamağı okul öncesi eğitimdir. Okul öncesi eğitim, insanın hayat boyu alacağı eğitimin temelini oluşturması
sebebiyle oldukça önemlidir.
Okul öncesi eğitime yönelik farklı tanımlar yapılmaktadır. Ancak bu tanımlardaki ortak noktaların; çocukların bedensel, psikomotor, sosyal-duygusal, zihinsel ve dil gelişimleri ile bireysel farklılıklarına uygun, çocuklara zengin uyarıcı
çevre olanakları sağlayan ve onları kültürel değerleri doğrultusunda yönlendiren,
sonraki basamaklar için temel oluşturan bir eğitim süreci olduğu görülmektedir.
Ülkemizde, tüm öğretim kademelerinde olduğu gibi okul öncesi eğitimde de
amaçlar Türk Milli Eğitiminin genel amaçları doğrultusunda belirlenmektedir. Okul
öncesi eğitimin 4 tane genel amacı bulunmaktadır. Bu genel amaçlar incelendiğinde
çocukların çeşitli yönlerden gelişmelerine katkı yapmanın yanı sıra çocuklar arasında fırsat eşitliğinin sağlanmasına da vurgu yapıldığı görülmektedir. Okul öncesi
eğitim programında genel amaçların yanı sıra bu eğitimin nasıl verilmesi ve nelere
dikkat edilmesi gerektiğini belirten on sekiz tane temel ilke bulunmaktadır.
Bilim ve teknoloji alanında hızla artan yenilikler ve buna bağlı olarak ortaya
çıkan gelişmeler, toplum düzenini ve aile yapısını da değiştirmektedir. Aile yapısına paralel olarak anne-babaların rol ve sorumlulukları farklı bir boyut kazanmıştır. Değişen toplum yapısı içinde aileler, sosyal ve kültürel açıdan çocuklarının
tüm ihtiyaçlarını tek başlarına karşılayamamaktadır. Özellikle 0-6 yaşı kapsayan
çocukluk döneminde, çocuğun gelişimine uygun donanımı kazanabilmesi bakımından aile tarafından verilen eğitim tek başına yetersiz kalmaktadır.
Okul Öncesi Eği m ve Önemi
13
Okul öncesi eğitimin önemi (1) Topluma ve ülkeye sağladığı katkılar, (2) Bireysel gelişime sağladığı katkılar olarak iki ana bölümde ele alınabilir. Okul öncesi
eğitim topluma ve ülkeye sağladığı katkı bakımından ele alındığında, bu eğitim
basamağının sadece 0-6 yaş çocuk grubunu değil aynı zamanda tüm toplumu ilgilendirdiği görülecektir. Çünkü iyi eğitim almış bireylerden oluşan ve üreten bir
toplumun refah seviyesinin yüksek olacağı bilinen bir gerçektir.
Okul öncesi eğitimin bireysel gelişime sağladığı katkılar da oldukça önemlidir.
Birey olarak çocuğun gelişiminde iyi ve sağlıklı beslenme kadar aile ortamında gördüğü sevgi ve merhamet duygusu da ruhsal gelişimine olumlu katkı sağlar. Bunların
yanı sıra önemli olan bir başka nokta da, insanın gelişimini tüm yönleri ile destekleyebilecek sosyal ve fiziksel ortamdır. Okul öncesi eğitim boyunca oynanan oyunlar
ve yapılan etkinlikler aracılığıyla kendi yeteneklerini keşfeden çocuk paylaşmayı,
dinlemeyi, iletişim kurmayı öğrenmektedir. Çocukların toplum içinde sosyalleşmesine de katkı sağlayan bu eğitim sürecinde çocuk ev dışındaki hayatı tanımakta; okul
kurallarından hareketle toplum kurallarını da öğrenmektedirler.
Okul öncesi eğitimin ana gayelerinden biri de çocuğu ilkokula hazırlamaktır. Araştırmalar okul öncesi eğitim alan çocukların diğer çocuklara göre ilkokula
daha uyumlu ve hazır bulunuşluk düzeylerinin daha iyi durumda olduğunu göstermektedir. İlkokul birinci sınıf düzeyinde temel odak noktası olan okuma yazma çalışmaları da okul öncesi eğitimden olumlu olarak etkilenmektedir. Küçük
yaşlardan itibaren okuma yazma becerilerinin gelişmesi, çocuğun dil gelişimine
uygun eğitimin verilmesine bağlıdır. Dil gelişimi açısından desteklenen çocuklar
kelimeler ve nesneler arasındaki ilişkiyi daha iyi anlamlandırmaktadır. Böylece
çocuklar konuştukları dili daha iyi anlamakta ve konuştukları dile yönelik farkında olma becerisini de geliştirmektedir.
Matematik ve soyut düşünme becerileri insanoğlu için gerekli olan önemli
becerilerdendir. Çünkü insanların karşılaştıkları birçok problemi çözerken matematik ve soyut düşünme becerilerinden faydalandıkları bilinmektedir. Yapılan
araştırmalar okul öncesi eğitim alan bireylerin matematik ve soyut düşünme becerileri açısından okul öncesi eğitim almayanlara göre daha gelişmiş durumda olduğunu göstermektedir.
Okul öncesi eğitimin bireye, aileye ve topluma sağladığı katkılar oldukça fazladır. Okul öncesi eğitimin faydaları göz önünde bulundurularak gelişmiş ülkelerde olduğu gibi ülkemizde de bir an önce bu eğitim basamağına gerekli önemin
verilmesi ve yaygınlaştırılması gerektiği söylenebilir.
14
Okul Öncesi Eğitime Giriş
KAYNAKÇA
AÇEV ve ERG (2013). Erken çocukluk eğitimi ve 4+4+4 düzenlemesi. AÇEV ve ERG tarafından hazırlanan ortak çalışma raporu. http://www.acev.org/docs/ne-yap%C4%B1yoruz/
ece_acev_erg_rapor.pdf?sfvrsn=2 adresinden 23.05.2014 tarihinde alınmıştır.
Akyüz, Y. (2011). Türk eğitim tarihi M.Ö.1000-M.S. 2011 (20. baskı). Ankara: Pegem Akademi.
Aral, N., Kandır, A. ve Can Yaşar, M. (2000). Okul öncesi eğitim 1. Ankara: Ya-Pa Yayın Pazarlama.
Arslan, A. (2009). Okul öncesi eğitimi almış ve almamış ilköğretim ikinci sınıf öğrencilerinin
anlama eğitimindeki farklılıklar. Ekev Akademi, 13(40), 1-12.
Can Yaşar, M. ve Aral, N. (2010). Yaratıcı düşünme becerilerinde okul öncesi eğitimin etkisi.
Kuramsal Eğitimbilim, 3(2), 201-209.
Gören Niron, D. (2010). Avrupa birliği ülkeleriyle uyumlu bir okul öncesi eğitim model önerisinin
benimsenme durumu ve uygulanabilirliği. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Charlesworth, R. (2004). Prekindergaiten mathematics: Connecting with national standarts.
Early Childhood Education Journal. 32(4), 229-236.
Cinkılıç, H. (2009). Okul öncesi eğitimin ilköğretim birinci sınıf öğrencilerinin okul olgunluğuna
etkisinin incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
Çelenk, S. (2008). İlköğretim okulları birinci sınıf öğrencilerinin ilkokuma yazma öğretimine
hazırlık düzeyleri. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 8(1), 83-90.
Dodson, F. (1997). Çocuk yaşken eğilir. (5. Baskı), Çev: Seçkin Selvi, İstanbul: Özgür Yayınları.
Erdoğdu, Y. (2006). Yaratıcılık ile öğretmen davranışları ve akademik başarı arasındaki ilişkiler.
Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 5(17), 95-106.
Erkan, S. (2011). Farklı sosyoekonomik düzeydeki ilköğretim birinci sınıf öğrencilerinin okula hazır bulunuşluklarının incelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 40,
186–197.
Esaspehlivan, M. (2006). Okul öncesi eğitim kurumuna gitmiş ve gitmemiş 78 ve 68 aylık çocukların okula hazırbulunuşluklarının karşılaştırılması. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Espy, K. A., Me Diarmid, M., Cwik, M. F., Stales, M. M., Hamby, A., ve Senn, T. E., (2004). The
contribution of executtive functions to emergent mathematics skills in preschool children.
Developmental Neuropsychology. 26(1), 465-486.
Fidan, Y. ve Türnüklü, E. (2010). İlköğretim 5. sınıf öğrencilerinin geometrik düşünme düzeylerinin bazı değişkenler açısından incelenmesi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi
Dergisi, 27, 185-197.
Fontaine, N. S., Torre, D. L., ve Grafwallner, R. (2004). Effects of quality early care on school
readiness skills of children at risk. Early Child Development and Care, 176 (1), 99-109.
Download