üzerinden dergicilik
advertisement
08 RÖPORTAJ 27 MART 2016 PAZAR RÖPORTAJ 09 27 MART 2016 PAZAR İslamcılık ezberini dergiler bozdu slamcılık, Osmanlı devletinin son yıllarından günümüze en çok tartışılan konuların başında geliyor. Fatih Sultan Mehmet Üniversitesi Medeniyetler İttifakı Enstitüsü Genel Sekreteri Vahdettin Işık son 15 yıldır İslami dergiler üzerine çalışıyor ve 100 yıldır çıkan İslami dergiler üzerinden İslamcılık tartışmalarına farklı bir kapı aralıyor. Çalışma Mehmet Akif ve arkadaşlarının çıkardığı Sırat-ı Müstakim dergisinden günümüze kadar kurumların, kişilerin, dernek ve akademik çevrelerin çıkardığı İslami dergileri kapsıyor. Işık, tek başladığı bu önemli çalışmayı Ayşe İlmi Etüdler Derneği (İLEM)’in Olgun verdiği destekle bir grup genç pazar@yenisafak.com.tr akademisyenle birlikte sürdürüyor. Toplamda beş yıl sürecek olan projenin ilk ayağı olan 1960-1980 yılları arasında çıkan dergilerle ilgili çalışma geçtiğimiz günlerde tamamlandı. Vahdettin Işık, Lütfi Sunar, Ahmet Köroğlu, Yusuf Enes Sezgin önderliğinde öğrencilerin de destek verdiği projenin bu ilk ayağında 50 dergi taranarak dijital ortama aktarıldı ayrıca kitap olarak basıldı. Proje tamamlandığında İLEM Kütüphanesi’nde oluşturulan özel bilgisayar ortamından 100 yıllık İslami dergilere erişebilinecek. Yayınlanan dergilerde ele alınan konular, başlıklar, imzalar v.s İslamcılık tartışmalarındaki pek çok ezberi de bozuyor. 100 yıldır yayınlanan bu dergiler Osmanlı’nın son döneminden bugünün Türkiye’sine kadar İslamcı düşüncenin FOTOĞRAFLAR: SEDAT ÖZKÖMEÇ oluşumunda ve gelişiminde ne kadar etkili olduğunu gözler önüne seriyor. Osmanlı’nın son döneminde İslam ülkelerindeki yazar ve fikir adamlarını buluşturan Sırat-ı Mustakim dergisi farklı dillere çevrilerek Türk dünyasında ve Arap coğrafyasında yeniden basılmış. Vahdettin Işık, Türkiye’de çıkan İslamcı dergilerle ilgili çalışmayı tamamladıktan sonra İslam coğrafyasında yayınlanan ve tercüme Cumhuriyet rejimi, toplumun kendini edilen bu dergiler üzerine de bir çalışma temsil etmesinin kanallarını büyük ölçüde yürüteceklerini dile getiriyor. kapamıştı. Merkezi bir iktidar yeni bir Vahdettin Işık ile dergi çalışmasının toplum yaratmak istiyordu. Ne var ki, topayrıntılarını ve bu dergiler üzerinden lumun dini, tarihi ve sosyolojik kodları ile İslamcılığın nasıl şekillendiğini konuştuk. devleti yöneten seçkinlerin projeksiyonu Türkiye’deki İslamcılık bugüne kadar uyuşmuyordu. Bu yüzden devleti yöneten hep farklı yönleriyle ele alındı. İlk kez elit her fırsatta insanların kendilerini ifade son 100 yılda yayınlanmış İslami dergiler edeceği imkanları yok etti. Fakat bir süre üzerinden konu masaya yatırılıyor. Bu sonra bu durumu sürdürmenin yol açtığı çalışmanın çıkış noktası nedir? sorunlar büyüdü. Sadece iç dinamiklerle İslamcılık düşüncesi hakkında yapılan açıklanamayacak bir dizi gerekçeyle, devçalışmalar hem akademik camiada hem de sivil entelektüel çevrelerde gittikçe ilgi görüyor. Bunun böyle olması da doğal. bölgesinden Balkanlara Müslümanlar Zira bu ülkenin kendini var ediş serüveni, arasında sandığımızdan daha fazla irtibat İslam tecrübesi hesaba katılmadan var. Bu coğrafyalarda yaşayan bir çok anlaşılamaz. Bu yüzden bu ülkede yapılan hemen her temel tartışma dönüp dolaşıp,” Müslüman Sırat-ı Müstakim dergisinde yazıyor veya onların yazdıklarını çevirerek İslam ile ilişkimizin mahiyeti ve sınırı ne burada yayınlıyorlar. Hindistan’da, olmalıdır?” sorusu etrafında şekilleniyor. Mısır’da, Hicaz’da, Kudüs’te ve Sivas’ta Dergiler bu tartışmaları ve verilen kongreler toplanıyor mesela. cevapları görmek için önemli bir mecra. Mehmet Akif’in çıkardığı ilk İslamcı AYNI MERKEZİN İNSANLARIYDILAR dergi Sırat-ı Müstakim’in o günün İslam Bu çalışma İslamcılık düşüncesinin dünyası yankıları ne olmuş? köklerinin dışarıda olduğu tartışmasına İslam coğrafyasında olan biten hemen da bir cevap veriyor o zaman? her çaba, bir şekilde Osmanlı payitahtı Günümüzde sürdürülen İslamcılık’ın ile irtibat halinde diyebiliriz. Hind-alt köklerine dair tartışmalar tarihi kıtasında yaşayan Müslümanlardan Mağrib ülkelerine, Türkistan ve Uzak Asya kurguluyor. Mesela, İslamcılık İ SİVİL TOPLUM KURULUŞLARI ÜZERİNDEN DERGİCİLİK 1960-1980 ARASI İSLAMİ DERGİLER ÜZERİNDEN BİR DÖNEM OKUMASI let toplumla arasında oluşan çatlağı belli ölçülerde de olsa tamir etmeye yöneldi. Mesela İmam Hatip Liseleri’ni ve Yüksek İslam Enstitüleri’ni açtı. İlim-Yayma gibi bazı sivil kurumların oluşmasına müsaade etti. Sonraki süreçlerde MTTB vb. kuruluşlar etrafında gençlik hareketleri yeni bir zemin buldu. Cemaatlere ve tarikatlere resmi değilse de zımnen alan bırakıldı. Bu yeni zeminlerin etrafında kümelenen insanlar kendilerini ifade etmenin aracı olarak dergiler çıkardılar. Tohum ile İslam düşüncesinin kökü dışarıda mıdır yoksa İslamcılık yerli bir düşünce midir? tartışması, tarihi gerçeklikle yüzleşmenin doğurduğu bir soru değil kanaatimce. Çünkü, “iç” ve “dış” kavramlarına yüklenen anlam ulus-devletle şekillendirilen sınırları esas alıyor. Oysa, Mısır, Bilad-ı Şam hatta Şii Irak coğrafyası, İslamcılığın bir fikir ve siyaset olarak gündemleştiği günlerde “dışarı” değildi. Dolayısıyla, Mısırlı Muhammed Abduh da, Tunuslu Hayreddin Paşa da-ki, Osmanlı Sadrazamıdır-, Manastırlı İsmail Hakkı da, Mısırlı Şeyh Abdulaziz Çaviş de -ki, Mehmed Akif ile birlikte çeşitli kurullarda birlikte çalışmışlardır-, Suriyeli Reşid Nisan 1956 Yeni bir dönemin habercisi İslam Mecmuası yayında (Nisan 1956): İslami süreli yayınların oldukça azaldığı bir dönemde İslam mecmuası geniş bir kadroyla yayına başladı Salih Özcan Hilâl dergisini çıkarıyor (Kasım 1958): 1960’lardaki çeviri faaliyetlerinde önemli bir yere sahip olan Hilâl, Said Nursi’nin yakın talebelerinden Salih Özcan tarafından yayımlanmaya başladı. Said Nursi’nin vefatı( 23 Mart 1960): Nurcu hareketin lideri Said Nursi vefat etti. Talebeleri onun yayın konusundaki tavsiyesini yerine getirerek kendisinin vefatından sonra birçok dergi yayımladı. Diriliş’ten erken paydos (Mayıs 1960): Sezai Karakoç tarafından ilk iki sayısı Nisan-Mayıs 1960 tarihlerinde çıkarılan Diriliş, 27 Mayıs Darbesi ile 1966’ya kadar erken ve uzun bir ara vermek zorunda kaldı. Konya’dan uzun soluklu bir dergi (18 Mart 1961): Konya’da uzun soluklu bir dergi İslam’ın İlk Emri Oku, Türkiye İmam-Hatip Okulları Mezunları Cemiyeti tarafından çıkarılmaya başlandı ve 1979’a kadar 209 sayı yayımlandı. 1961 Anayasası yürürlükte (9 Temmuz 1961): 27 Mayıs Darbesinin aksine 1961 Anayasası’nın güvence altına aldığı haklarla örgütlenmenin ve yayıncılığın geliştiği bir döneme girildi. Birçok İslamcı dergi bu dönemde yayına başladı. Medeniyeti dergileri İHL ve Yüksek İslam Enstitüsü mezunları ve mensuplarının, İhlas-Zülfikar ve Uhuvvet Nurcu camianın, Milli Gençlik dergisi MTTB’lilerin, Yeniden Milli Mücadele aynı adla maruf cemaatin, Akıncılar ve Akıncı Güç dergisi Akıncılar diye bilinen hareketin, Hakses ise doğrudan bir devlet kurumu olarak Diyanet’in çıkardığı dergilerdir. Bu durum, şartlara göre toplumun ve devlet kurumlarının kendini ifade etmesinin bir sonucu olarak görülebilir. Rıza da-ki, Selefi düşüncenin en yetkin temsilcisi sayılabilir-, Lübnanlı Emir Şekip Arslan da -ki, Enver Paşa’nın yakın arkadaşlarındandır, hepsi aynı “merkez”in insanlarıydılar ve aynı soruna bazen birlikte bazen farklı zeminler oluşturarak cevap arıyorlardı. Bunların hepsi Osmanlı devletinin insanıydı. Dahası, İngiltere’nin İşgali altındaki Hindistan’da Ebu’l-Kelam Azad da yerel şartlardaki mücadelesini, Osmanlı hilafeti ile irtibatlandırarak sürdüren Hind Hilafet Hareketi’nin liderlerindendir Ne tür ezberler bozdu mu peki bu dergi çalışması? Tek parti döneminin baskıları ve her Dönemin ilk İslamcı akademik dergisi (Nisan 1962): Selâmet dergisi “akademik bir meslek ve kültür dergisi” olarak çoğunlukla dönemin Diyanet İşleri’nde ve ilahiyat fakültelerinde görevli geniş bir yazar kadrosuyla yayımlandı. Serdengeçti’nin son sayısı yayımlandı (1962): Osman Yüksel Serdengeçti tarafından çıkarılan ve sık sık toplatılma ve kapatılmaya maruz kalan Serdengeçti otuz üçüncü ve son sayısını yayımladı. Nurcu dergilerin mücadelesi (1962): Yayınları sık sık toplatılan ve kapatılan Nurcu hareket Risale külliyatını halka ulaştırabilmek için Şule (1962), İrşat (1963), Bediülbeyan (1963), İhlas (1963), Zülfikar (1964), Uhuvvet (1964) vd. birçok dergiyi çıkardı. İHL’nin sesi yayında (Ekim 1963): İmam-Hatip Okulu Mezunları Cemiyeti tarafından çıkarılmaya başlanan Tohum, uzun yıllar İHL’nin sesi oldu. Gündem: Ayasofya mücadelesi (1965) Ayasofya’nın ibadete açılması talebiyle MTTB tarafından düzenlenen mitinglerle beraber bu konu birçok derginin gündeminde daha fazla yer buldu. Adalet Partisi iktidarda (Ekim 1965): Süleyman Demirel liderliğinde seçimlerden galip çıkan AP, muhafazakar söylemi sebebiyle dönemin bazı dergileri tarafından desteklense de özellikle Büyük Doğu tarafından çokça eleştirildi. Son 100 yılda yayımlanan İslami dergiler üzerinden İslamcılık okumaları yapan Vahdettin Işık, İslamcılık düşüncesinin en sağlam temellerinin İslamcı dergilerde attığını dile getiriyor. Mevdudi, Seyid Kutup gibi Radikal İslamcı yazarların ilk tercümelerinin nur talebesi Salih Özcan tarafından yapıldığınına dikkat çeken Işık, Radikal İslamcılık ve nurculuğun bir dönem aynı dergide okurla buluştuğunu söyleyerek ezber bozuyor. türlü İslami faaliyeti illegal kabul etmesi ile İslami faaliyetler daha çok informel ilişkilerde ve zeminlerde sürdürülüyordu. Başta Nakşiler olmak üzere tarikatler ki, Said-i Nursi de bir Nakşi’dir, Nurculuk ve Süleymancılık diye bilinen yeni cemaat zeminleri, gayr-i resmi olarak faaliyetlerini zor şartlarda sürdüren medreseler, Diyanet muhitlerinde görev alan insanların resmi sınırları esneten çabaları ve özel ilişki halkaları bu zeminleri oluşturuyordu. Bu zeminler arasında bugünkü gibi bir kopukluk yok. Bugün İslamcı muhitlerle Nurcular arasında gözlemlenen kopukluğun aksine, Nurculuk İslamcı geleneği taşıyan ana havzalardan birisidir mesela. Hilal dergisi bunu çok çarpıcı bir şekilde temsil ediyor. İslami dergilerle ilgili çalışmalarınızı üç dönem üzerinden ele alıyorsunuz. Bu üç dönemi birbirinden ayıran ana hatlar neler? Aslında biz çalışmayı dört dönem olarak planlamıştık. Bu dönemleri de Türkiye’nin tarihi sürecinde önemli değişmeleri dikkate alarak yapmıştık. Sırat-ı Müstakim dergisinin de çıkış tarihi olan 1908 yılını bir başlangıç olarak kabul ettik; Hilafetin ilgası, Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun çıkarılması ve Şer’iyye ve Evkaf Vekaleti’nin ilgası ile de bu dönemin kapandığını 1924 varsaydık. İkinci dönem ise 1924 ile çok partili hayata geçiş tarihi Sebilürreşad’dan son sayı (1966): Eşref Edip tarafından 1948’te tekrar yayımlanmaya başlayan Sebilürreşad 362 sayı daha çıktıktan sonra yarım asrı aşan yayın hayatına son verdi. Hareket’in en etkili dönemi (Ocak 1966): Yayın hayatına 1939’da başlayan Nurettin Topçu’nun Hareket dergisi 1966-1977 yılları arasında 115 sayı çıktı. Bu dönemde Hareket, İslam sosyalizmi, tekamülcülük, Anadolu toplumculuğu ve İslam ruhçuluğu gibi kavramlar etrafında yeni bir felsefi arayışa girdi. Seyyid Kutub’un idamı (Ağustos 1966): Dönemin dergilerinde yazıları sıkça yayımlanan ve Türkiye İslamcılığına büyük etki eden Mısırlı düşünce adamı Seyyid Kutub idam edildi. Hilal dergisi bu idamı kapağından duyurdu. Ticânîlerin dergisi İlahi Işık yayında (1966): Ticanî tarikatı lideri Kemal Pilavoğlu ve çevresi tarafından çıkarılan İlahi olan 1947 yıllarını içeriyordu. Üçüncü dönem de çok partili hayat ve darbeler dönemi olan yılları kapsıyordu. Son olarak da, 1980 askeri darbesi ile sonrasını ele alıyor. Başlangıçta işe bu tasnifle başladık ama 1924 ile 1947 yılları arasında fazla dergi olmadığını gördük ve projeyi üç dönemde tamamlamaya karar verdik. Cumhuriyetin ilanından 40’lı yılların sonuna İslamcılık kesintiye mi uğruyor? Evet, tek partili yıllarda Müslümanlar, Kemalist devrimlerin tasfiye ettiği İslami geleneğe ait pek çok imkanı kaybetmiş ve mahrumiyetler yaşamışlardı. Bu durum, tarihi ve sosyolojik zemin kaybına uğramış Müslümanların düşünce mecralarında ciddi bir dil kaybına, içe kapanmaya ve fakirleşmeye yol açmıştı. 60’larla başlayan süreçte bu kıskacın aşılmaya başladığını görüyoruz. Bunu dergi sayısındaki artış izliyor. Zira çok partili hayata geçmeyi icbar eden sebepler, düşünce alanında da bir çeşitlenmeye kapı aralıyor. 60’lı yıllarda dergiler çeşitlenince İslami dergilerin içerikleri de birbirinden ayrışmaya başlıyor diyebilir miyiz? Evet bu çeşitlenmenin neticesinde hem söylem olarak bir çeşitlenme ve zenginleşme yaşanıyor hem de kurumsal birikimler oluşmaya başlıyor. Bir yandan edebiyat dergilerinin ana mecrasını oluşturduğu yerel bir dil pekişiyor, diğer yandan da İmam Hatip liseleri, Yüksek İslam Enstitüsü çevreleri ve cemaat dergileri kendini ifade edebilecek imkanlara ulaşıyorlar. Keza daha bağımsız entelektüel mahfillerin oluşması da bu döneme rastlar. 60’lı yıllardan önce ve sonra bu dergilerde tartışılan konular neler biraz açabilir misiniz? 1960 ihtilalinden önceki dönemlerde “din”in devlet ve toplum nezdindeki yeri ile sonraki süreçteki konumu arasında bir “kırılma/daralma” olduğunu görüyoruz. Nitekim II. Meşrutiyet’ten itibaren incelediğimiz dergilerin dilinde “din”, mütedeyyin olsun olmasın toplumun her kesimini ve devleti muhatap kabul ederken, ulus-devlet sürecinde görece bir alan daralması yaşıyor. Süreç içerisinde İslam herkesin ve devlet başta olmak üzere her kurumun meselesi değil de toplumun bazı kesimlerinin meselesi haline geldiğini görüyoruz. Sanki din kendisine İslamcılar denilen bir kesimin meselesi olunca, dil de onu kullanan özneye ve bu öznenin muhatap aldığı odağa göre yeniden şekillendiriliyor. Yine, ilk dönem İslamcıları için milliyetçilik hem ideolojik paradigma olarak hem de dönemin pratikleri bakımından karşı çıkılan bir şey iken, Soğuk Savaş dönemi İslâmcı dergilerinde ise milliyetçilik ile ciddi bir yakınlaşma görülüyor. Bu yakınlaşma hangi dergilere nasıl yansımış peki? Bu dönem Türkiye’sinde bir düşüncenin varoluşu ya da kendisini temsil etmesi devletin tercihi olan milliyetçilik ile belli ölçülerde uyumuna bağlı. Sol söylem için de bu durum söz konusu. Mesela Nurettin Topçu ve Necip Fazıl’ın Türk milliyetçiliğini İslam’la buluşturan çabaları hem bu uyumun bir göstergesidir hem de İkinci Dünya Savaşı’ndan sonraki dönemde yaşanan Işık, “Hakkın Dostu Haksızın Düşmanı” sloganı ile yayın hayatına başladı. Ezberleri bozan Edebiyat raflarda (Şubat 1969):Kendisini “karşısömürgeci, öğretisel, tarihsel, evrensel, özgürlükçü, ilerici” olarak tanımlayan Edebiyat, Nuri Pakdil öncülüğünde çıkarılmaya başladı. Sağ-sol çatışması ve antikomünizm (1970): Dönemin birçok dergisindeki ortak tema sağ merkezli antikomünizm iken “Ne sağ, ne sol; tek yol İslam” söylemi de bu dönemde gelişti. Türkiye’nin ilk İslamcı partisi Milli Nizam Partisi kuruluyor (Ocak 1970: Konya milletvekili Necmettin Erbakan ve 17 arkadaşı MNP’yi kurdular. 1971 Muhtırasından sonra kapatılan partinin yerine kurulan Mill Selamet Partisi ile çizgisini sürdüren Milli Görüş hareketi bazı İslamcı dergiler tarafından açıkça, bazılarınca zımmen desteklendi. Mücadele Birliği’nin en önemli yayın organı çıkıyor (Şubat 1970): Yeniden Milli Mücadele, “Milletin iman, ahlak, kültür, tarih ve maddi çıkarlarına bağlı bir siyasi millî dava dergisi” sloganıyla 1980 yılına kadar haftalık olarak 528 sayı çıktı. Seher Vakti kapanıyor (Şubat 1970): Şule Yüksel Şenler tarafından 1969’da çıkarılmaya başlayan Seher Vakti, 22. Sayısı ile veda etmek zorunda kaldı. En çok satan kültür-sanat dergisi: Pınar (Ocak 1972): 1960 yılında Çapa Yüksek Öğretmen Okulu Talebe Derneğinin yayın organı olarak hayatına başlayan Pınar, 1972’de Mücadelecilere geçti ve dönemin en çok satan kültür sanat dergilerinden biri oldu. Kıbrıs Harekatına destek (Temmuz 1974): Necmettin Erbakan’ın başbakan yardımcısı olduğu CHP-MSP koalisyonu tarafından gerçekleştirilen Kıbrıs Harekatı milliyetçilerin yanında birçok İslamcı dergi- kimlik sorununa bir cevap olarak algılanabilir. Bu söylem aynı zamanda Soğuk Savaş konseptinin belirleyici olduğu şartlarda antiemperyalist bir söylemle bütünleşen bir milliyetçilikti. Türkiye’nin bir NATO üyesi olduğunu düşündüğümüzde bu karşıtlığın çoğu kez komünizme teksif edildiği söylenebilirse de Türkiye dışındaki İslami hareketlerin birikimini tercüme eden İslam, Hilal ve Düşünce gibi bir çok derginin dilinde kapitalizme de açık bir muhalefet dillendirilmektedir. Aslında bu farklılaşma 70’li yıllardan sonra daha belirgin hale gelecek ve İslamcı söylemde bir çatallanma belirginleşecektir. KARAKOÇ SAİD-İ NURSİ İÇİN YAZIYOR İmzalara baktığımızda Hilal›de Nurculuk ve Radikal İslamcılığın buluştuğunu söyleyebilir miyiz? Hilal dergisi örneğinden konuşursak, dergiyi çıkaran Salih Özcan Said Nursi’nin en yakın taleblerinden birisidir. Bugün anlamakta zorlanacağımız bir tablo var Hilal’de. Dergiyi çıkaran kişi Nurcu, yazanlar bugün radikal İslamcı diye ifadelendiren insanların öncüleri. Seyyid Kutub, Mevdudi ve Nedvi’den çeviriler var. Said Nursi ile Nedvi, İhvan-ı Müslimin, Kudüs müftüsü Muhammed Emin el-Hüseyni ve Suud Kralı Faysal arasında doğrudan irtibat kurabilen adam Salih Özcan. Bu birikim Hilal dergisine doğrudan yansıyor. Seyyid Kutub’un şehadeti de Said Nursi’nin vefatı da aynı önemde iki olay olarak Hilal’in kapak konusu olabiliyor. Mesela, Sezai Karakoç Said Nursi’nin vefatı dolayısıyla Hilal’de yazı yazıyor. Bugün birarada olmalarını düşünemediğimiz insanlar o günlerde pekala bir arada aynı ekip içerisinde çalışabiliyorlar. İslami dergilerin Türkiye dışında yaşayan Müslüman kesimle yeniden irtibatlandığı dönem bu dönem mi? Türkiye-dışında yaşayan Müslümanların birikimi ile irtibatlar 1950’li yıllardan itibaren artıyor. Mısır’ın, Bilad-ı Şam’ın ve Hind alt-kıtasında yaşayan Müslümanların birikimleri tercüme ediliyor. Bu tercümelerle birlikte, İslam’ın çağın ihtiyaçlarına cevap verebilecek bütünlüklü bir nizam olduğu anlayışı yeniden gündemleşiyor. Kanaatimce bu farklılaşmalar hem bir dil zenginleşmesini gösteriyor hem de Türkiye’nin dahil olduğu NATO konsepti ile de irtibatlı olarak, antikomünist devlet siyasetine içeriden katkı veriyor. Bu işlev, egemen dili temsil eden Avrupa felsefe ve bilim anlayışı ile hesaplaşan Osmanlı İslamcılığı’nın ufkuyla kıyaslandığında ne kadar büyük bir daralma ile karşı karşıya kalındığını da gösteriyor. lerden de destek gördü. Milli Gençlik’te yeni dönem (Aralık 1974): İsmail Kahraman’ın 1967’de başkan olmasıyla MTTB’de başlayan dönüşüm Milli Gençlik dergisinin yeni yayın döneminde belirginleşti. 1975’te lise gençliğine yönelik çıkan Çatı dergisi de MTTB yayınıydı. Mirzabeyoğlu’nun ilk dergisi yayında (Kasım 1975): Aylık Kavga Dergisi” Gölge, Salih İzzet Erdiş tarafından çıkarılmaya başladı. Erdiş, “Mirzabeyoğlu” soyadını ilk defa bu dergide kullanıldı. MSP’ye taraftar bir dergi:Vesika (Aralık 1975): Şevket Kazan, İsmail Müftüoğlu, Yasin Hatipoğlu, Zeki Ceyhan, Süleyman Karagülle gibi Milli Görüş kökenli isimlerin yer aldığı Vesika çıktı. Talebe el değiştiriyor (aralık 1975): Talebe el değiştiriyor Ankara Üniversitesi Talebe Derneği adına çıkarılan Talebe dergisi, Mehmet Bekaroğlu, M. Önal Mengüşoğlu, Ahmet Ertürk, Cahit Koytak’ın Hareket ve Büyük Doğu bugünün söylemine etki bırakmıştır Yapılan çalışmaya baktığımızda İslami dergilerin akademik, siyasi, fikri ve edebi olmak üzere kendi aralarında da ayrıştıklarını görüyoruz. Bu alanlarda söz sahibi olan en etkili olan dergiler hangileri? 60’lı yıllardan itibaren toplumun farklı katmanlarında yaşayan insanlar ihtiyaç algıları, ilişki zeminleri, öznel birikimleri ve imkanları ile kendilerini ifade etme imkanı yakalamış oldular. Öyle ki, ulus-devlet sürecinde gittikçe pekişen coğrafya algısı da kırılıyor. Mesela, Selamet, İslam ve Hilal dergileri başta olmak üzere, Türkiye dışındaki Müslümanlarla irtibat kanallarını çoğaltıyorlar. Bu dergilerin Türkiye’nin mevcut İslami dili üzerinde derin etkileri olduğunu düşünüyorum. Diğer yandan, 1960’lardan önce çıkmaya başlamışsa da, zenginleşen ve gittikçe dilini oturtan Hareket ve Büyük Doğu dergileri de kanaatimce hâlâ Türkiye Müslümanlarının söyleminde derin etkileri olan dergilerdir. Diriliş ve Edebiyat dergileri de sessiz ama derinden bir dil oluşmasına katkıda bulunmuş. Düşünce dergisi, bugünkü kavram ve gündem başlıklarının birçoğuna mecra açıyor mesela. Bir de Risale-i Nur talebelerini çıkardığı İhlas-Zülfikar ve Uhuvvet dergilerini saymamız gerekiyor. Sivil toplum kuruluşlar üzerinden dergicilik İslami dergiler kişiler üzerinden olduğu gibi kurumlar, dernekler v.s üzerinden de var olmuş. Bu konuda neler söyleyebilirsiniz? Cumhuriyet rejimi, toplumun kendini temsil etmesinin kanallarını büyük ölçüde kapamıştı. Merkezi bir iktidar yeni bir toplum yaratmak istiyordu. Ne var ki, toplumun dini, tarihi ve sosyolojik kodları ile devleti yöneten seçkinlerin projeksiyonu uyuşmuyordu. Bu yüzden devleti yöneten elit her fırsatta insanların kendilerini ifade edeceği imkanları yok etti. Fakat bir süre sonra bu durumu sürdürmenin yol açtığı sorunlar büyüdü. Sadece iç dinamiklerle açıklanamayacak bir dizi gerekçeyle, devlet toplumla arasında oluşan çatlağı belli ölçülerde de olsa tamir etmeye yöneldi. Mesela İmam Hatip Liseleri’ni ve Yüksek İslam Enstitüleri’ni açtı. İlim-Yayma gibi bazı sivil kurumların oluşmasına müsaade etti. Sonraki süreçlerde MTTB vb. kuruluşlar etrafında gençlik hareketleri yeni bir zemin buldu. Cemaatlere ve tarikatlere resmi değilse de zımnen alan bırakıldı. Bu yeni zeminlerin etrafında kümelenen insanlar kendilerini ifade etmenin aracı olarak dergiler çıkardılar. Tohum ile İslam Medeniyeti dergileri İHL ve Yüksek İslam Enstitüsü mezunları ve mensuplarının, İhlas-Zülfikar ve Uhuvvet Nurcu camianın, Milli Gençlik dergisi MTTB’lilerin, Yeniden Milli Mücadele aynı adla maruf cemaatin, Akıncılar ve Akıncı Güç dergisi Akıncılar diye bilinen hareketin, Hakses ise doğrudan bir devlet kurumu olarak Diyanet’in çıkardığı dergilerdir. Bu durum, şartlara göre toplumun ve devlet kurumlarının kendini ifade etmesinin bir sonucu olarak görülebilir. içinde bulunduğu ekip tarafından yayımlanmaya başladı. Suriye’de Müslüman Kardeşler’in kıyamı (1976): Suriye Müslüman Kardeşler Hareketi, 1976’da Hafız Esad’a karşı aktif bir direnişe başladı. 1982’ye kadar uzanan bu süreci birçok dergi işledi. Sebil dergisi yayında (1976): Sert üslubuyla dönemin “Büyük Doğu”su olarak adlandırılan Sebil, Kadir Mısıroğlu tarafından çıkarılmaya başlandı. Düşünce’nin ilk sayısı (Nisan 1976): Müstakil ve özgün bir İslami kimliği vurgulamasıyla dönemin önde gelen İslamcı dergilerinden olan Düşünce Ali Bulaç tarafından 36 sayı yayımlandı. Malatya Ekolü (Mayıs 1976): “Yeniden İlme Dönüş” sloganıyla çıkan Kriter, Said Çekmegil başta olmak üzere Malatya ekolünün önemli isimlerini ağırladı. Şadırvan (Mayıs 1976): Tamamen kadınlar tarafından çıkarılan ilk dergi Şadırvan, 1980’e kadar 18 sayı yayımlandı. “Yedi Güzel Adam”ın dergisi (Aralık 1976): Mavera Ankara’da yayınlandı. Yeniden Ölçü (1977): Hüsnü Aktaş tarafından 1974’te çıkarılmaya başlayan Ölçü dergisi, 49 sayı çıktıktan sonra Yeni Ölçü adıyla yayımlanmaya devam etti. Akıncılar’ın ilk dergisi (Mayıs 1977): Akıncılar Derneği’nin ilk yayın denemesi olan Akıncı dergisi sadece 6 sayı çıktı. Ziya ül Hak Pakistan’da yönetimi dev- ralıyor (Temmuz 1977): Darbe yaparak cumhurbaşkanı olan Ziya ül Hak’ın Pakistan’da uyguladığı “İslamlaştırma Projesi” dönemin birçok İslamcı dergisi tarafından takdir ve destek gördü. Toplatma, kapatma ve yargılamalar (Temmuz 1977): TCK 163 ile birlikte 146. Madde de dönemin İslamcılarını yargılamak ve yayınlarını yasaklamak için sıkça kullanıldı. Nesil dergisi (Ocak 1978): Saim Yeprem, Hayreddin Karaman, Bekir Topaloğlu, Yaşar Kandemir gibi birçok ismin katkı sağladığı Nesil dergisi, yeni kurulan Nesil Vakfı tarafından çıkarılmaya başlandı. Büyük Doğu veda ediyor (Haziran 1978): 558 sayı olarak aralıklarla yayımlanan Büyük Doğu’nun son sayısı çıktı. ”Ağabey dergiciliği”ne karşı başkaldırı (Aralık 1978): Edebiyat, Diriliş ve diğer birçok dergiye sert eleştriler yönelten Aylık Dergi, Yaşar Kaplan tarafından Ankara’da yayımlanmaya başladı. “Şeriatçi dergiler” sahnede (19781980): Şura (1978), Tevhid (1979) ve Hicret (1979-1980) gazeteleri kendilerini açıkça “şeriatçı” olarak tanımladı ve devlete karşı çok sert bir muhalefet yürüttü. İran İslam Devrimi’nin yankıları(1979): İran’daki devrim süreci Türkiye’deki birçok İslamcı dergi tarafından büyük bir heyecanla takip edildi. Akıncılar’dan iki yeni dergi (1979): Darbe dergileri vuruyor Dönemin siyasi gelişmeleri dergilerin çeşitlenmesinde etkili olmuş mu? Dergilerin sayıları da dönemin siyasi ve iktisadi şartlarından doğrudan etkileniyor. Bir grafik olarak 1956-1980 yılları arasında yayınlanan dergileri ve dergi sayılarını şu şekilde verebiliriz. Tabloda görüldüğü gibi, 1970 ve 1980 darbelerinde olduğu gibi dönemsel bazı farklılıklar olsa da, geçmişe doğru gittikçe dergi sayıları azalıyor. Batı’yı sorguluyor İslamcı dergilerde çıkan yazılar üzerinden bir değerlendirme yaparsak en çok hangi konular işlenmiş. İslamcılığın dert ettiği meseleler neler? Hangi konular öne çıkıyor? İslamcılık tekil tezahürü olan bir ideolojik söylem değil. Dolayısıyla İslamcıların gündemleri de çeşitli değişkenlere bağlı olarak bazı değişmelere uğruyor. II. Meşrutiyet dönemiyle birlikte çıkan ilk dönem dergileri daha çok “işgal ve parçalanma” olgusu ile “kendi değerlerimizin kifayeti” etrafında yapılan tartışmalarla şekilleniyor. Bu çerçevede “kendi”ni ve hakim güç olarak Avrupa’yı anlamaya ve sorgulamaya yönelik gündemler ve kavramlar dergilerde belirleyicidir. Mesela, İslam’ın terakkiye mani olup olmadığı, kadın meselesi, taklid, içtihad, tecdid, mezhep, tarikat ve tasavvuf, hilafetin şer’i mahiyeti vb. kavramları kendini yeniden anlamlandırma çerçevesindeki müzakereler olarak anlamak mümkün. Bilim ve teknik, ittihad-ı konular ise Avrupa ve Müslümanları Avrupa ile ilişkilerini anlamlandırma etrafındaki meselelerdir. Seksen sonrası işgaller ve İran devrimi Seksen sonrası İslamcı dergiler daha çok hangi konulara ağırlık veriyor? Benim yaptığım şahsi araştırmaya göre, 1980 askeri darbesi sonrasında darbe ortamının susturduğu toplumda insanlar Afganistan ve Filistin gibi işgal altındaki Müslümanların sorunlarını, İran İslam Devrimi gibi yerlerdeki kazanımları ve farklı İslam beldelerindeki entelektüel birikimleri tercüme ederek bu kavramsal birikim ve gündemler üzerinden hem kendilerini ifade etmeye hem de burada daralan soluklanma imkanlarını bu coğrafyalarla kurdukları irtibatlar üzerinden genişletmeye çalışıyorlar. Ama bu zorlu süreçlerde gittikçe çeşitlenen ilgi alanları ve bir kavram dünyası oluştuğunu rahatlıkla ifade edebilirim. Kur’an’ı anlama usulünden dünya siyasetine, sanat felsefesinden gündelik hayatın pratiklerine kadar uzanan bir ilgi çeşitliliği var dergilerde. Bu dönemde müthiş bir dirilik ve arayış var. Akıncılar’dan ayrılan Salih Mirzabeyoğlu tarafından Haziran 1979’da çıkarılan Akıncı Güç’ten hemen sonra Akıncılar Derneği adına Mehmet Güney tarafından ağustos 1979’da Akıncılar yayımlandı. İlk Türkçe Arapça dergi (Eylül 1979): İlk Türkçe-Arapça dergi Hasan Aksay tarafından çıkarılan Hicret, Arapça ve Türkçe olarak çift dilli basılan ve Türkiye’de yayımlanıp İslam ülkelerine yollanan bir dergi oldu. Hicri 1400. Yıl Manifestosu(Kasım 1979): Önde gelen İslamcı dergiler Akıncılar, Düşünce, Fikir ve Sanatta Hareket, Hicret, İslami Hareket ve Sebil Hicri 1400. Yıl münasebetiyle ortak bir manifesto yayımladı. Afgan Cihadı (Aralık 1979): Sovyetler Birliği’nin Afganistan’ı işgal etmesiyle başlayan direniş birçok dergi tarafından yakından takip edilerek desteklendi. Yenigün’ün Şehadeti ve İslami Hareket(Temmuz 1980): Dönemin önde gelen genç dava insanı Sedat Yenigün, faili meçhul bir cinayetle hayatını kaybetti. Yenigün’ün çıkardığı İslami Hareket üç ay sonra kapandı. Darbe (12 Eylül 1980): İslamcı yayıncılığa “darbe” 12 Eylül Askeri Darbesi ile İslamcı yayıncılık da ciddi bir darbe aldı. İslami Hareket, Nesil ve Tohum kapanırken, Diriliş yayınına uzun bir ara verdi. Sebil ise 1982’ye kadar ancak 5 sayı çıkabildi.
