SIR CHRISTOPHER ALAN BAYLY 1945

advertisement
SIR CHRISTOPHER ALAN BAYLY
1945, Tunbridge Wells, Kent doğumlu İngiliz tarihçi. Doktorasını
1970 yılında Oxford Üniversitesi’nde tamamladı. 1990 yılında British Academy’e kabul edildi. Britanya İmparatorluğu, Hindistan ve
dünya tarihi üzerine çalışmaktadır. 2004 yılında Birleşik Krallık’ın
tarihçilere verdiği en önemli ödüllerden olan “Wolfson History
Oeuvre”u kazandı. 2007 yılında tarih alanındaki çalışmalarından dolayı “Queen’s Birthday Honours List”te yer aldı ve şövalyelik nişanına layık görülerek “Sir” ünvanı kazandı. Halen Cambridge Üniversitesi’nde profesör olarak çalışmakta, ayrıca British
Museum’un mütevelli heyetinde yer almaktadır.
Yayınlanmış Eserleri:
The Local Roots of Indian Politics: Allahabad, 1880-1920 (1975),
Rulers, Townsmen and Bazaars: North Indian Society in the Age of
British Expansion, 1780-1870 (1983), Indian Society and the Making of the British Empire (1988), Imperial Meridian: The British
Empire and the World, 1780-1830 (1989), Empire and Information:
Intelligence Gathering and Social Communication in India, 17801870 (1996), Origins of Nationality in South Asia: Patriotism and
Ethical Government in the Making of Modern India (1997).
Ayrıntı: 828
HistoriaAyrıntı Dizisi: 14
Modern Dünyanın Doğuşu
Küresel Bağlantılar ve Karşılaştırmalar
1780-1914
Christopher Alan Bayly
Kitabın Özgün Adı
The Birth of the Modern World
Global Connections and Comparisons
1780-1914
İngilizce’den Çeviren
M. Nevâ Şellâki
Yayıma Hazırlayan
Bahadır Nurol & Onur Koçyiğit
© All Rights Reserved. Authorised translation from the English language edition
published by Blackwell Publishing Limited. Responsibility for the accuracy of
the translation rests solely with Ayrıntı Yayınları and is not the responsibility of
Blackwell Publishing Limited. No part of this book may be reproduced in any
form without the written permission of the original copyright holder, Blackwell
Publishing Limider.
Bu kitabın Türkçe yayım hakları
Ayrıntı Yayınları’na aittir.
Kapak Fotoğrafı
Todd Davidson / Illustration Works
Getty Images Turkey
Kapak Tasarım
İnci Batuk
Kapak Düzeni
Gökçe Alper
Dizgi
Hediye Gümen
Baskı ve Cilt
Kayhan Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti.
Merkez Efendi Mah. Fazılpaşa Cad. No: 8/2
Topkapı/İst. Tel.: (0212) 612 31 85 - 576 00 66
Sertifika No.: 12156
Birinci Basım 2014
Baskı Adedi 1000
ISBN 978-975-539-956-0
Sertifika No.: 10704
AYRINTI YAYINLARI
Basım Dağıtım San. ve Tic. A.Ş.
Hobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No:3 Cağaloğlu - İstanbul
Tel.: (0212) 512 15 00 Faks: (0212) 512 15 11
www.ayrintiyayinlari.com.tr & info@ayrintiyayinlari.com.tr
Modern Dünyanın
Doğuşu
Küresel Bağlantılar ve Karşılaştırmalar
1780-1914
Sir Christopher Alan Bayly
HistoriaAyrıntı Dizisi
Sultanlar Zamanında Hıristiyanlık ve İslam I
F. W. Hasluck
Tarihçi ve Toplumsal Hareket
Georges Haupt
Savaş Alanı Olarak Tarih
XX. Yüzyılın Zorbalıklarını Yorumlamak
Enzo Traverso
İngiltere’de Emekçi Sınıfların Durumu
Kişisel Gözlemlerden ve Otantik Kaynaklardan
Friedrich Engels
Cihan Harbine Doğru Türkiye
Kişisel Gözlemlerden ve Otantik Kaynaklardan
Parvus Efendi
Bir Yeniçerinin Hatıraları
Konstantin Mihailoviç
Osmanlı İmparatorluğu’nda Sosyalist Hareketler
George Haupt & Paul Dumont
Sultanlar Zamanında Hıristiyanlık ve İslam II
F. W. Hasluck
Arabistan’dan Öteye
Warwick Ball
Bizans Dünyası Cilt 1
Cécile Morrisson
Coğrafya Her Şeyden Önce
Savaş Yapmaya Yarar
Yves Lacoste
Halk İstiyor
Gilbert Achcar
Zapata ve Meksika Devrimi
John Womack
Bu kitap; içinde yer alan tarihi olayları
birebir yaşamış ve sonuçlarına tanıklık etmiş
Elfreda M. Bayly’ye ithaf edilmiştir.
İçindekiler
Dizi Editörünün Önsözü............................................................................................ 11
Teşekkürler…................................................................................................................... 15
Notlar ve Yazım Yöntemi........................................................................................... 17
Giriş. .................................................................................................................................. 19
KITABIN YAPISI VE DÜZENLENIŞI...................................................................... 22
SORUN BIR: “ANA İTICI GÜÇLER” VE EKONOMIK FAKTÖR........................... 24
SORUN İKI: KÜRESEL TARIH VE POSTMODERNIZM...................................... 28
SORUN ÜÇ: DEVAM EDEN “MODERN BILMECESI”.......................................... 31
STANDARTLARA UYUM: BEDENSEL PRATIK..................................................... 35
BEDENDEN DIŞARI İNŞA ETMEK: İLETIŞIM VE KARMAŞIKLIK................... 44
1. KISIM
Eski Rejimin Sonu
[1] Eski Rejimler ve “Arkaik Küreselleşme”..................................................... 51
KÖYLÜLER VE EFENDİLER.................................................................................. 51
FARKLILIK SİYASETİ.............................................................................................. 54
DEVLETLERİN SAÇAKLARINDAKİ GÜÇLER...................................................... 64
YENİ SİYASİ OLUŞUMLARIN MÜJDECİLERİ...................................................... 68
“KÜRESELLEŞME”NİN TARİHÖNCESİ................................................................ 70
ARKAİK VE ERKEN MODERN KÜRESELLEŞME............................................... 74
OLASILIK.................................................................................................................. 78
[2] Eski Rejimlerden Moderniteye Geçişler..................................................... 79
SON “BÜYÜK EVCİLLEŞTİRME” VE “ENERJİK DEVRİMLER”........................ 79
AFRO-ASYALI MADDİ KÜLTÜRÜN, ÜRETİMİN VE TİCARETİN
YENİ ÖRÜNTÜLERİ................................................................................................ 86
AFRO-ASYALI “ENERJİK DEVRİMLER”İN İÇ VE DIŞ LİMİTLERİ................... 89
TİCARET, FİNANS VE YENİLİK: AVRUPA’NIN REKABET AVANTAJLARI......... 92
AKTİVİST, VATANSEVER DEVLET GELİŞİYOR................................................... 97
ELEŞTİREL KAMUOYLARI.................................................................................. 107
ASYALI VE AFRİKALI KAMUOYUNUN GELİŞİMİ............................................. 113
SONUÇ: “GERİKALMIŞLIK” DURAKLAMALAR VE KONJONKTÜRLER........ 119
OLASILIK................................................................................................................ 121
[3] Yakınlaşan Devrimler, 1780-1820................................................................ 124
ÇAĞDAŞLARI DÜNYA KRİZİNE KAFA YORUYOR............................................. 124
DÜNYA KRİZİNİN ÖZET BİR ANATOMİSİ: 1720-1820...................................... 127
UZUN BARIŞIN SONU: ASYA VE KUZEY AFRİKA............................................. 128
AVRUPA’DA SAVAŞ VE FİNANS............................................................................. 132
AVRUPA’NIN ASKERİ MALİ KRİZİ DEVREYE GİRİYOR: 1756-1789............... 134
DÖNÜM NOKTASI - DÜNYA DEVRİMİNİN FRANSA’DAN
YENİDEN İHRACI: 1789-1815............................................................................... 137
DEVLETİN MEŞRUİYETİNİ BALTALAMAK: FRANSA’DAN ÇİN’E................... 142
MODERN SOLUN VE MODERN DEVLETİN İDEOLOJİK KÖKENLERİ......... 151
MİLLİYETLER, DEVLET VE İMPARATORLUKLARA KARŞI............................ 158
ÜÇÜNCÜ DEVRİM: DÜNYA ÇAPINDA NAZİK VE TİCARETLE
UĞRAŞAN İNSANLAR............................................................................................ 161
OLASILIK................................................................................................................ 168
2. KISIM
Modern Dünya Yaradılış Sürecinde
[4] Dünya Devrimleri Arasında, Yaklaşık 1815-1865 Yılları. ................... 172
“ULUSLARIN ENKAZI”NI DEĞERLENDIRME................................................... 172
İNGİLİZ DENİZ ÜSTÜNLÜĞÜ, DÜNYA TİCARETİ VE
TARIMIN CANLANMASI........................................................................................ 176
GÖÇ: BİR EMNİYET SÜBAPI MI?........................................................................ 182
“YENİDÜNYA DÜZENİ”NDE KAYBEDENLER: 1815-1865................................ 184
MELEZ MEŞRUİYET SORUNLARI: DEVLET KİMİNDİ?.................................. 190
DEVLET GÜÇ KAZANIYOR ANCAK YETERİNCE DEĞİL................................. 196
ASYA’DA MEŞRUİYET SAVAŞLARI: BİR ÖZET ANLATIM................................. 202
ASYA DEVRİMLERİNİN EKONOMİK VE İDEOLOJİK KÖKENLERİ.............. 205
AVRUPA’DA AÇLIK VE İSYAN YILLARI, 1848-1851............................................ 211
KÜRESEL BİR HADİSE OLARAK AMERİKAN İÇ SAVAŞI................................. 217
BÜTÜNLEŞME Mİ, AYRIŞMA MI?....................................................................... 223
ARGÜMANI GÖZDEN GEÇİRME......................................................................... 226
[5] Sanayileşme ve Yeni Şehir............................................................................. 228
TARİHÇİLER, SANAYİLEŞME VE ŞEHİRLER.................................................... 228
MODERN DÜNYANIN DOĞUŞU........................................................................... 230
SANAYİLEŞMENİN İLERLEMESİ....................................................................... 231
MODERN DÜNYANIN DOĞUŞU........................................................................... 232
YOKSULLUK VE SANAYİ YOKLUĞU.................................................................. 237
ÜRETİM, TÜKETİM VE SİYASET MERKEZLERİ OLARAK ŞEHİRLER......... 246
KÜRESEL KRİZİN KENTSEL ETKİSİ: 1780-1820.............................................. 249
YENİ ŞEHİRLERDE IRK VE SINIF...................................................................... 252
İŞÇİ SINIFI SİYASETİ............................................................................................ 255
DÜNYA ÇAPINDA ŞEHİR KÜLTÜRLERİ VE ELEŞTİRİLERİ............................ 259
SONUÇ..................................................................................................................... 264
[6] Ulus, İmparatorluk ve Etnik Kimlik: Yaklaşık 1860-1900.................. 266
MİLLİYETÇİLİK TEORİLERİ............................................................................... 267
MİLLİYETÇİLİK NE ZAMAN ORTAYA ÇIKTI?.................................................... 273
KİMİN ULUSU?....................................................................................................... 275
KALICILAŞTIRILAN MİLLİYETÇİLİKLER, ANILAR,
ULUSAL KURUMLAR VE MATBAA...................................................................... 277
CEMAATTEN ULUSA: AVRASYA İMPARATORLUKLARI................................... 282
MİLLİYETÇİLİKLE NEREDE DURUYORUZ?..................................................... 290
DEVLETSİZ HALKLAR: EZİYET Mİ ASİMİLASYON MU?................................ 292
EMPERYALİZM VE TARİHİ: 19. YÜZYIL SONU ................................................ 302
“YENİ EMPERYALİZM”İN BOYUTLARI.............................................................. 303
BİR ULUSDEVLETLER DÜNYASI MI?................................................................ 311
ARKAİK KÜRESELLEŞMENİN SÜREKLİLİĞİ.................................................. 311
KÜRESELLEŞMEDEN ENTERNASYONALİZME.............................................. 315
UYGULAMADA ENTERNASYONALİZM.............................................................. 317
SONUÇ..................................................................................................................... 322
3. KISIM
Emperyalizm Çağında Devlet ve Toplum
[7] Modern Devletin Mitleri ve Teknolojileri. ................................................ 327
MODERN DEVLETİN BOYUTLARI...................................................................... 327
DEVLET VE TARİHÇİLER..................................................................................... 330
DEVLETİ TANIMLAMA SORUNLARI................................................................... 334
MODERN DEVLET KÖK SALIYOR: COĞRAFİ BOYUTLAR.............................. 337
KLASİK AVRUPA DEVLETİ TÜRLERİ................................................................. 339
MELEZ AVRASYA DEVLETİ BİÇİMLENİYOR.................................................... 342
MODERNLEŞEN MÜSLÜMAN DEVLET VE ÜRÜNLERİ.................................. 344
ADALET TALEPLERİ VE GÜÇ SEMBOLLERİ.................................................... 346
DEVLETİN KAYNAKLARI..................................................................................... 351
DEVLETİN TOPLUMA KARŞI YÜKÜMLÜLÜKLERİ.......................................... 358
DEVLETİN ARAÇLARI........................................................................................... 362
DEVLET, EKONOMİ VE ULUS............................................................................. 367
BİR BİLANÇO: DEVLET NEYİ BAŞARDI?........................................................... 371
[8] Liberalizmin, Rasyonalizmin, Sosyalizmin ve
Bilimin Teori ve Pratiği................................................................................... 375
DÜŞÜNSEL TARİHİN KAVRAMSALLAŞTIRILMASI.......................................... 375
ADİL CUMHURİYETİN YOZLAŞMASI: KLASİK BİR KONU............................. 376
DÜNYA GENELİNDE ADİL CUMHURİYETLER ................................................ 380
LİBERALİZMİN VE PİYASANIN ORTAYA ÇIKIŞI:
BATILI EKSEPSİYONALİZM Mİ?......................................................................... 383
LİBERALİZM VE TOPRAK REFORMU:
RADİKAL TEORİ VE MUHAFAZAKÂR PRATİK.................................................. 389
SERBEST TİCARET Mİ, ULUSAL EKONOMİ POLİTİK Mİ?............................. 396
HALKLARI TEMSİL ETMEK................................................................................ 398
SEKÜLERİZM VE POZİTİVİZM: ULUSÖTESİ YAKINLIKLAR......................... 405
SOSYALİZMİN KABULÜ VE YEREL YANSIMALARI......................................... 407
KÜRESEL BAĞLAMDA BİLİM.............................................................................. 412
DÜNYA ÖLÇEĞİNDE PROFESYONELLEŞME................................................... 422
SONUÇ..................................................................................................................... 425
[9] Din İmparatorlukları. ...................................................................................... 427
ÇAĞDAŞLARININ GÖZÜYLE DİN........................................................................ 427
YAKIN ZAMAN TARİHÇİLERİNİN GÖRÜŞÜ...................................................... 432
YENİ TARZ DİNİN YÜKSELİŞİ............................................................................. 433
DİNİ HAKIMİYET BİÇİMLERİ, ARACILARI VE KISITLAMALARI................... 437
DINI OTORİTENİN RESMİYET KAZANMASI,
“EMPERYAL” DİNLERİN OLUŞTURULMASI..................................................... 441
DOKTRİNLER VE TÖRENLERİN RESMİYET KAZANMASI............................ 447
“EMPERYAL” DİNLERİN KENDİ İÇ VE DIŞ
SINIRLARINDA GENİŞLEMESİ........................................................................... 451
HAC YOLCULUĞU VE KÜRESELLEŞME........................................................... 461
MATBAA VE DİN PROPAGANDASI....................................................................... 468
DİNİ YAPILAR......................................................................................................... 470
DİN VE ULUS.......................................................................................................... 473
SONUÇ: ZAMANIN RUHU..................................................................................... 475
[10]Sanat ve Hayal Gücü Dünyası...................................................................... 478
SANAT VE SİYASET............................................................................................... 478
SANATTA DÜNYA ÖLÇEĞİNDE MELEZLEŞME VE TEKDÜZELİK................. 480
EŞİTLEYİCİ GÜÇLER: PİYASA, GÜNDELİK YAŞAM VE MÜZE....................... 484
DOĞMAKTA OLAN ULUSUN SANATI: 1760-1850............................................... 488
BATI DIŞI: UYUM VE BAĞIMLILIK..................................................................... 498
MİMARİ: ŞEHRİN AYNASI.................................................................................... 501
DÜNYA EDEBİYATINA DOĞRU MU?................................................................... 503
SONUÇ: SANAT VE TOPLUMLAR........................................................................ 508
OLASILIK................................................................................................................ 511
4. KISIM
Değişim, Çürüme ve Kriz
[11]Sosyal Hiyerarşilerin Yeniden Yapılandırılması.................................... 515
DEĞİŞİM VE TARİHÇİLER................................................................................... 516
“LİBERAL ÇAĞ”DA TOPLUMSAL CİNSİYET VE BOYUN EĞME..................... 520
KÖLELİĞİN PASTIRMA YAZI............................................................................... 524
BAĞLI SERF OLARAK KÖYLÜ VE KIRSAL EMEKÇİ........................................ 534
YAKASINI KURTARAN KÖYLÜLER..................................................................... 541
KIRSAL TABIİYETİN HAYATTA KALMASININ NEDENİ................................... 544
“SEÇKİNLER”İN DÖNÜŞÜMÜ............................................................................. 546
SEÇKİNLERE MEYDAN OKUYUŞ....................................................................... 547
HAYATTA KALMA YOLLARI: DEVLET HİZMETİ VE TİCARET........................ 548
AVRUPA’DA DAHA AZ “ZENGİN ARAZİ” SAHİBİ . ............................................. 553
AYAKTA KALAN ÜSTÜNLÜKLER......................................................................... 556
SÜREKLİLİK Mİ DEĞİŞİM Mİ?............................................................................ 561
[12]Yerli Halkların İmhası ve Ekolojik Yağma............................................... 563
“YERLİ HALKLAR” İLE NE KASTEDİLMEKTEDİR?......................................... 564
1820’LER ÖNCESİ AVRUPALILAR VE YERLİ HALKLAR.................................. 566
“BOŞLUK ÇAĞI”NDA YERLİ HALKLAR.............................................................. 569
BEYAZ TUFAN, 1840-1890..................................................................................... 571
UYGULAMADA TUFAN: YENİ ZELANDA, GÜNEY AFRİKA VE ABD............... 574
VAHŞİ DOĞAYA EGEMEN OLMA:
GERİ KAZANIM VE MARJİNALLEŞTİRME ....................................................... 578
[13]Sonuç: Büyük Hızlanış, Yaklaşık 1890-1914........................................... 586
“OLACAKLARI” ÖNGÖRMEK............................................................................... 586
TARIMSAL BUHRAN, ENTERNASYONALİZM VE YENİ EMPERYALİZM...... 591
YENİ MİLLİYETÇİLİK........................................................................................... 599
ULUSLARARASI LİBERALİZMİN TUHAF ÖLÜMÜ............................................ 602
TOPARLAYALIM: KÜRESELLEŞME VE KRİZ, 1780-1914................................. 607
KÜRESEL KARŞILAŞTIRMALAR VE BAĞLANTILAR, 1780-1914: SONUÇ..... 609
DEĞİŞİMİN MOTORLARI NELERDİ?................................................................. 613
KÜRESEL VE ULUSLARARASI AĞLARDAKİ İKTİDAR..................................... 616
TARTIŞMALI TEKDÜZELİĞİ VE EVRENSEL KARMAŞIKLIĞI
TEKRAR GÖZDEN GEÇİRMEK............................................................................ 619
ÜNİFORMALI DEVLET ........................................................................................ 620
“İNANÇLAR” ÇEKİŞİYOR...................................................................................... 621
KÜRESEL BİR EKONOMİ VE ULUSLARARASI SERMAYE.............................. 623
YENİ MESLEKLER VE ULUSLARARASI KAMUOYU........................................ 625
AĞUSTOS 1914....................................................................................................... 629
Kaynakça. ...................................................................................................................... 631
Dizin. ............................................................................................................................... 648
Dizi Editörünün Önsözü
Tarihi, bir bütün olarak anlamaya çalışmanın hiç de yeni bir yönü
yoktur. İnsanlığın nasıl başladığını ve şu an içinde bulunduğu koşullara nasıl geldiğini bilmek, doğa ile ilişkisini ve evrendeki yerini kavramaya çalışmak, her medeniyetin dini ve felsefi sistemlerinde ifade
edilen, insanlığın en eski ve en evrensel gereksinimlerinden biridir.
Bununla birlikte, sadece son yirmi-otuz yılda dahi, elde edilebilir bilginin akılcı ve sistematik bir değerlendirilmesi yoluyla bu gereksinimin karşılanmasının mümkün ve zaruri olduğu belirmeye başlamıştır.
Tarih, kendine ait konuları, kendine özgü kuralları ve yöntemleriyle
ve sadece edebiyat, retorik, hukuk, felsefe veya dinin bir parçası olmamasıyla, özerk bir bilim alanı olarak bağımsızlığını 19. yüzyılın ikinci
yarısında talep etmiştir. Dünya tarihi ise bunu yapmaya ancak yirminci yüzyılın sonlarında başlamıştır. Ortaya çıkışı, bir taraftan mekânın
ve zamanın muazzam genişliğinin öyküsünün henüz hiç bilinmemesi
yahut tarihçilerin yeniden dönmesine değmeyecek kadar baştan savma ve yüzeysel olarak bilinmesi nedeniyle salt cehaletten dolayı, diğer
taraftan da mevcut bilginin organize edilmesi ve sunulması için az da
olsa kabul edilebilir bir temel olmaması nedeniyle gecikmişti.
Her iki engelin de artık süratle üstesinden gelinmektedir. Zamanımızda, arkeologlar ve tarihçilerin büyük bir coşkuyla en gelişmiş
bilimsel araştırmalarına konu etmediği, dünyanın neredeyse hiçbir
parçası veya tarihinin bir dönemi kalmamıştır. Bilginin her geçen gün
daha da büyümekte olduğu, bakış açılarının değiştiği ve katlanarak
çoğaldığı, bütün bunları da, onları yapay biçimde kayda geçirip özümseme imkânından daha hızla başardığı, her zamankinden daha fazla
gerçektir. Yine de insanlığın geçmişini bir bütün olarak kavramaya yönelik çabalar gösterilebilir ve gösterilmelidir de. Pervasız ve potansiyel olarak felaketlere yol açabilecek bir dönüşümden oluşan ortak bir
gelecekle yüz yüze olan bir dünyanın, ortak bir tarihe de gereksinimi
vardır. Aynı zamanda, “bilimsel” tarih öncülerinin yüzyıl önce yaptığı
gibi, eksiksiz veya açıklayıcı bir anlatımın sonuçta sadece bilgi biriki-
12
MODERN DÜNYANIN DOĞUŞU
miyle elde edilebileceğine inanmayı terk ettiğimiz için, şu an itibariyle
başarabileceğimizin en iyisini sunmakta özgürüz. Bunun yanı sıra, tarihçiler olarak, insani veya ilahi, herhangi bir büyük tasarımın gerçekleşmesinde “Tarihin Sonu”nu belirleme veya ilan etme gibi bir görevimiz olmadığını artık varsaydığımız için, çevrilecek altın bir anahtar
veya izlenecek tek bir yol yoktur. Ayrıca, dünya tarihini yazılabilme
tarzları da zenginleşmektedir. Bazılarının düşündüğü gibi dünya tarihinin, en iyi şekilde, tüm değişimin kendisinden kaynaklandığı, önceleri birbirlerinden tecrit edilmiş halklar arasındaki temasların tarihi
olarak anlaşılabileceği doğrultusundaki en eski ve yalın görüş, o zamanlardan beri ilk kez şimdilerde uygulanabilir görülmektedir. Başka
bir etkin alternatif, birbirini izleyen güç ve kültür sistemlerini ayakta
tutan kendine yeterli ancak sürekli genişleyen “dünyalar” yaratmak
için ticari ilişkiler eğilimine odaklanmaktadır. Bir diğeri de toplumlar ile kültürler arasındaki farklılıkları, dolayısıyla her birinin kendi
değerlerini, sosyal ilişkilerini ve iktidar yapılarını geliştirme tarzlarını
karşılaştırarak, belirgin özelliklerini anlamaya çalışmaktadır.
The Blackwell History of the World, insanlığın bütün geçmişinin
modern, anlaşılabilir ve erişilebilir bir anlatımını sağlayarak, bunların hepsinden yararlanacağı için tamamını desteklemek dışında, bu
yaklaşımlardan herhangi birini bünyesine almayı amaçlamamaktadır.
Planı, içinde uzun vadeli bölgesel kalkınma ve gelişimlerin zaruri anlatımlarının, bölgeler arasındaki etkileşimlerin küresel araştırmalarıyla ve ortaklaşa deneyimlenen veya birbirlerini ziyaret eden büyük dönüşümlerle birbirine bağlandığı, bir varilinki gibidir. Her cilt, elbette
kaynaklarının ve konularının yapısal özellikleriyle birlikte yazarının
yargı ve deneyimlerini de yansıtmaktadır. Bütün halinde, yaklaşık iki
düzine olan bu ciltler dünyanın hemen her noktasının tarihinin görülebileceği ve farklı zamanlarda ve farklı kültürlerdeki insan faaliyetlerinin pek çok yönünün karşılaştırılabileceği bir çerçeve sunuyor
olacaktır. Çerçeve perspektif kazandırır; karşılaştırma ise farklılıklara
saygı anlamına gelir. Bu da, geçmişin geleceğe sunmakla yükümlü olduğu şeyin başlangıcıdır.
“Okullu her çocuk bilir” veya en azından onlara öğretilir ki, 18.
yüzyılın son dönemi ile 1914’de Büyük Savaş’ın patlak vermesi arasındaki süre, modern dünyanın doğuşuna tanıklık etmiştir. Siyasetçilerin, yazarların ve sanatçıların yaklaşık dört beş kuşağı, bütün bu yıllar boyunca tüm dünyanın çehresinin değiştirildiğini ve küçümseme,
tenezzül etmeme yahut nostaljiyle baktıkları eski düzenden büyük bir
uçurumla ayrıldığını beyan etmişlerdir. Geçmişe dönüp bu yargılara
CHRISTOPHER ALAN BAYLY
13
bakanlar da aynı fikirdedirler. Bu dönüşüm, Amerikan veya Fransız
devrimlerinin ve Avrupa ulusdevlet sisteminin veya “Sanayi Devrimi”
yahut dünya halklarının ve kullanılabilir kaynaklarının büyük bir
kısmının Atlantik güçlerinin emperyal ve finansal yapılarına boyun
eğmelerinin yahut din ve monarşinin yetkilerinin bilim ve akılcılık
lehine elden çıkarılmasının tamamlanmasının işi olduğu, en azından 1860’lardan beri, genel olarak, “şimdiki yaşayış tarzımızın” bu
dönüşümün doğrudan sonucu olduğu, modern dünyanın tarihinin de
bunun nedenlerinin, gidişatının ve sonuçlarının tarihi olduğu varsayılmaktadır. Tarihçilere bırakılmayacak kadar önemli olan nihai sorular, modern sosyal bilimlerin kuruluşuna esin kaynağı oluşturmuştur
ve gündemlerini belirlemeyi sürdürmektedir. Adam Smith’den Karl
Marx’a ve Max Weber’e kadar uzanan “kurucu babalar” ve günümüze
kadar ulaşan halefleri, sanayi toplumu ile onun üzerine yerleştirilen
güç yapılarının diğer her boyutunun kökleri ve doğası hakkında esasta ters düşmüşlerdi ancak bütün bu argümanların aslında Avrupa’nın
yahut hiç değilse Atlantik’in (“neoAvrupa’nın” da diyebiliriz) güç ve
kültür hegemonyası hakkında olduğunu görme hususunda tam olarak
mutabıktılar. Onlar bunu, iyisiyle kötüsüyle, Avrupa toplumunda (en
etkili anlatımların bazılarında) 16. yüzyılın başlangıç döneminden itibaren ve hatta (diğerlerinde) kadim dünyanın klasik ve Yahudi-Hıristiyan miraslarından itibaren izlenebilecek gelişmelere atfediyorlardı.
20. yüzyılın bitiminde, aslında, mevcut güç ve zenginliğinin dağılımını
arsızca onun sahiplerinin üstün sosyal ve kültürel geleneklerine atfeden dünya tarihinin değişik boyutlarının anlatımında, keskin-ikna
edici ve iyice tanıtımı yapılmış bir parça tepki dizisi üretmek için, elbette yaygın şekilde ve coşkuyla -gerçekten de yeterince yaygın şekilde
ve coşkuyla-, bu “Avrupa-merkezli” anlatımla ilgili hoşnutsuzluk uzun
süre dile getirildi. Ne var ki, sonuca esef edenler ile kutlayanlar arasındaki tartışma, esasen her iki tarafta da modernleşmenin bir Avrupa
başarısı olarak değerlendirilmesiyle yürütülmüştür; bunun bir Avrupa
başarısı olduğu tartışmasız kabul görmüştür. Dünya tarihinin diğer
dönemlerinde ve kısımlarında kaydedilen yukarıda bahsedilen büyük
ilerlemenin en tutarlı sonuçlarından biri, uzmanlar arasında, özellikle uzun vadede, geleneksel karşılaştırmalı tartışmanın ortak değerini
oluşturan Avrupalı istisnacılığının klişelerini, “İslam” ve “Asya” kavramlarının kendileri gibi, “Avrupa kenti”, “Avrupalı aile”, “bireyselcilik” ve “girişimcilik”i Avrupa’ya özgü özellikler olarak temelden sarsmış olmasıdır. Modernitenin ve doğuşunun standart anlatımları, sonuçta şüphesiz ki, zayıflatılmış ancak şimdiye kadar yerine başka şey
14
MODERN DÜNYANIN DOĞUŞU
konulamamıştır. “Modern dünyanın doğuşunu”, bazı halkların veya
bölgelerin, daha az tercih edilen veya değerli görülen diğerlerine yaptıkları bir şey olarak değil, dünya halklarının çoğunluğunun katıldığı
ancak birçoğunun diğerlerinin başarılarının kurbanları veya nesnesi
olarak değil de aktif, bağımsız ve yaratıcı şekilde katkıda bulundukları
bir dizi değişim olarak açıklamak, C. A. Bayly’nin olağanüstü başarısıdır. Bunu, basit veya fazla basitleştirilmiş bir formül veya kolayca özetlenebilecek “sonuçlar” ilan ederek değil, halkların, kültürlerin
ve kuşakların karakterlerini ve niteliklerini evrensel “trendlerin” veya
“gelişimin” o gri kütlesi içinde dümdüz ederek değil, hiçbir halk grubunun veya faaliyetlerinin herhangi bir yönünün gerekenden daha
az veya daha fazla verilmediği, insan davranışlarının, vizyonunun ve
şartlardaki değişikliklerinin oluşturduğu olağanüstü çeşitliliğin kesin
ve tarafsız açıklamasıyla gerçekleştirmektedir. Bu, gerçekten de en iyi
modern dünya tarihidir.
R. I. Moore
Teşekkürler…
Herhangi bir tarihsel çalışma, diğer birçok bilim insanının eserlerinin kısmi bir görünümünden oluşturulur. Bu ölçekte bir kitap, bütün bir tarihçiler kuşağına ve çok öncelerden gelen diğer birçoğuna
derinden borçludur. Ancak benim en birincil borçlarım, bu çalışmaya
ve onun pervasız tutkusuna azami hoşgörülü ve en yakın duran kişilere ve özellikle Cambridge’deki St. Catherine’s College’in olağanüstü
“tarih çalıştayı”nadır. Metni okuyan ve derinlemesine yorumlayanlar,
Chris Clark (Alman tarihi), John Thompson (Amerikan tarihi), Hans
van de Ven (Çin tarihi) ve yolun karşısındaki Corpus’dan Richard
Drayton(İngiliz Milletler Topluluğu tarihi)’dır. Bu tarihçilere şükranlarımı sunuyorum ancak göze çarpan olgu ve yorum hataları sadece
bana aittir. Gareth Stedman Jones siyasal düşünce üzerine olan bölüm
hakkında değerli yorumlarda bulunma nezaketini gösterdi, öte yandan David Christian, Dominic Lieven ve Linda Colley de gerçekten çok
yardımsever okuyucular olduklarını kanıtladılar. Bob Moore ise, özellikle giriş bölümünde, çok değerli yorumlarda bulunmakla, bir dizi
editörünün görevlerinin çok daha ötesine geçti. Susan Bayly, Venedik’teki tatilinden zaman ayırıp özellikle bir antropologun gözünden,
metinde birçok iyileştirme yapmamı sağlayacak önerilerde bulundu.
Michael Dodson, argümanlardaki ve zayıf anlatım örneklerindeki birçok tutarsızlığa dikkatimi çekmek için hem tarihi hem felsefi eğitimini
kullandı. Shruti Kapila büyük resmi görmem için beni teşvik ederken,
Jayeeta Sharma ise aksi halde yanlış sonuçlanabilecek birçok şeyi doğrultmama yardım etti. Jane Sampson, bir Pasifik bakış açısı ve Pasifik
soluğu getirdi. Sudesha Guha ve Rachel Rowe resim ve görsel malzemelerle ilgili çok yardımcı olurken, Derek Beales ve Kevin Greenbank
çok değerli öneriler getirdiler. Katherine Prior büyük bir beceriyle dizini hazırladı. Diğer birçok kişi okuma, fikir ve anlayışlarını telkin ettiler. Hepsine burada en samimi şükranlarımı sunarım. Elbette, sözünü
ettiğim kişiler, bu boyuttaki bir kitapta kalması kaçınılmaz olan hata
ve yanlış yorumlardan hiçbir şekilde sorumlu değildirler.
16
MODERN DÜNYANIN DOĞUŞU
Bütün haritalar değişik derecelerde The Times Atlas of World
History(Londra, 1982)’den alınmıştır. İllüstrasyonların reprodüksiyonu ve kullanım izinleri için Cambridge Arkeoloji ve Antropoloji
Müzesi’ne, Cambridge Üniversite Kütüphanesi’ne ve Cambridge’deki
Güney Asya Araştırmaları Merkezi’ne teşekkür ederim.
Download