Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler
advertisement
BANKACILIK DÜZENLEME VE DENETLEME KURUMU Bankacılıkta Yapısal GeliĢmeler Sayı: 5 / Aralık 2010 Strateji GeliĢtirme Daire BaĢkanlığı Bu Yayın kamuoyunu bilgilendirme amacıyla hazırlanmıştır. Yayında yer alan bilgilere dayanarak alınacak kararların sonuçlarından BDDK sorumlu tutulamaz. Yayından kaynak gösterilmek suretiyle kısmen alıntı yapılabilir. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu Adına Sahibi: Tevfik BĠLGĠN Sorumlu Yazı ĠĢleri Müdürü: Faruk DEMĠR BANKACILIK DÜZENLEME VE DENETLEME KURUMU Atatürk Bulvarı No: 191 06680 Kavaklıdere, Ankara-Türkiye STRATEJĠ GELĠġTĠRME DAĠRE BAġKANLIĞI Telefon: (90 312) 455 65 29; Faks: (90 312) 424 08 74; Ġnternet Sitesi: www.bddk.org.tr; E-Posta: bygr@bddk.org.tr Bu yayın tüm içeriği ile BDDK internet sayfasında yer almaktadır. BDDK doküman merkezinde 100 adet basılmıştır. Basım Tarihi: 26 Temmuz 2011; © 2010 BDDK ISSN: 1307-5691 AÇIKLAMA Temel amaçlarından biri finansal piyasalarda güven ve istikrarı sağlamak olan Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu, 5411 sayılı Bankacılık Kanunu’nun 97 nci maddesinin 3 üncü fıkrasına göre; bankacılık sektörü ile banka dışı finansal sektörde (finansal kiralama, faktoring ve finansman şirketleri) yaşanan gelişmelerden yapısal nitelikte olanlara dair değerlendirmeleri içeren Bankacılıkta Yapısal GeliĢmeleri yayınlamaktadır. Bankacılıkta Yapısal GeliĢmeler Yayını’nın beşinci sayısı yedi bölümden oluşmaktadır. Yayında, bankacılık sektörünün piyasa yapısı analizine, bankacılığa ilişkin kapasite, davranış, performans göstergelerine, banka dışı finansal sektörlerin yapısına ve finansal derinleşme konularına dair gelişmelere yer verilmektedir. Bankacılıkta Yapısal GeliĢmeler Yayını’nda yer alan bankalara ilişkin veriler aksi belirtilmedikçe, bankaların yurt içi şubelerinin yanı sıra yurt dışı şubelerini de kapsamakta olup toplulaştırılarak sunulmaktadır. BDDK, bu Yayında sunulan tablo ve grafiklerde yer alan verilerin kalitesini ve doğruluğunu sağlamak amacıyla gerekli önlemleri almaktadır. Bununla birlikte Kurum, bu yayın aracılığıyla sunulan verilerin kesin, doğru, tam olduğu konusunda her hangi bir taahhütte bulunmamakta ve söz konusu bilgilerden dolayı her hangi bir yasal yükümlülük kabul etmemektedir. Bankacılıkta Yapısal GeliĢmeler Yayını’nın herhangi bir sayısında yer alan dönemsel bir bilgi, takip eden sayılarda çeşitli sebeplerle meydana gelecek güncellemeler sonucunda değişikliğe uğrayabilir. Bu çalışma, BDDK veritabanından 30 Haziran 2011 tarihi itibarıyla alınmış olan verilere dayalı olarak hazırlanmıştır. Bu tarihten sonraki güncellemeler raporun kapsamı dışındadır. BDDK i Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 BDDK ii Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 GENEL DEĞERLENDĠRME Türk bankacılık sektörü, 5411 sayılı Bankacılık Kanununun hükümlerine göre mevduat, katılım ile kalkınma ve yatırım bankaları olmak üzere üç fonksiyonel grupta sınıflandırılmaktadır. 2010 yılı itibarıyla Sektörün aktif büyüklüğünün %92,6’sını mevduat bankaları, %4,3’ünü katılım bankaları ve %3,1’ini kalkınma ve yatırım bankaları oluşturmaktadır. Son beş yılda kalkınma ve yatırım bankaları ile mevduat bankalarının payında gözlemlenen azalışa paralel olarak katılım bankalarının payında istikrarlı bir artış müşahede edilmektedir. Mevduat bankaları sektöre hâkim durumunda olan grup olup, en büyük yedi mevduat bankasının sektör payları %7 ila %15 arasında değişmektedir. Diğer fonksiyonlarda yer alan bankaların sektör payları %1,5’in altındadır. Aynı döneme ölçek açısından bakıldığında, büyük ölçekli bankaların toplam aktifinin sektörün %75’ine tekabül ettiği görülmektedir. Orta ölçek grubu %17, küçük ölçekli grup %6,6 ve mikro ölçekli grup ise sadece %1,8’lik bir paya sahiptir. Son 10 yıllık dönem incelendiğinde büyük ölçekli bankaların payının artış eğilimde olduğu, buna mukabil orta ve küçük ölçeklilerin payının hafif azaldığı görülmektedir. Bununla birlikte söz konusu eğilim, 2010 yılında orta ve küçük ölçekli bankaların lehine bir değişim göstermiştir. Mikro ölçekli bankaların sektör içindeki payı ise dalgalı ve ılımlı büyüme eğilimi göstermektedir. 2010 yılı itibarıyla, Türk bankacılık sektöründe faaliyet gösteren 49 bankanın %75’inde küresel sermayenin payı bulunmaktadır. Küresel sermaye en fazla mevduat bankalarında bulunmaktadır. Bunları kamu sermayeli bankalar ve holding kontrolünde bulunan bankalar takip etmektedir. Sahiplik yapısı itibariyle en yüksek mülkiyet yoğunlaşması küresel sermayeli bankalarda bulunmakta olup, mülkiyet yapısındaki yoğunlaşmanın finansal hizmetlere erişim imkânlarını sınırlama ihtimali bulunmaktadır. 2002 yılı sonrasında ulusal ve uluslar arası ortamda yaşanan olumlu gelişmeler, küresel sermayenin Türk bankacılık sektörüne olan ilgisini artırmıştır. Sektörün piyasa yapısında önemli değişiklik yaratan statü değişiklikleri 2004-2006 yıllarında gerçekleşmiş, 2007-2009 arasında borsa kanalıyla yatırımlar devam etmiş, 2010 yılında ise statü yapısında önemli bir değişiklik görülmemiştir. Bu süreçte yeni bankacılık lisansının verilmemiş olması sektörün piyasa yapısının önemli belirleyicilerinden birisi olmuştur. Bankaların büyük çoğunlunun geniş bir alana yayılan finansal konularda faaliyet gösterme lisansları bulunmaktadır. Söz konusu lisanların kapsam ve çeşitlilik açısından genişletilmesi ve sahip olunan lisansların tam kapasite ile kullanılması sektörün derinleşmesi açısından önem arz etmektedir. Ayrıca yeni finansal ürünler ve bu ürünlerin kullanımına ilişkin yeni lisansların ihdas edilmesi halinde, sektörün büyüme potansiyelinin artırılması mümkün olabilecektir. Söz konusu durum banka, sektör ve ülke ekonomisi açısından sayısız yarar sağlayacaktır. Katılım bankalarının sermaye piyasasında da faaliyet gösterebilmeleri ve faaliyet ilkelerine uyan iş modelleriyle halen faaliyet göstermedikleri alanlara girmeleri, büyüme stratejilerinin daha kolay gerçekleşmesini sağlayacaktır. Türkiye’de Kurulu bankaların başta AB ülkeleri olmak üzere 31 farklı ülkede sınır ötesi faaliyeti bulunmaktadır. 2010 yılı itibarıyla sektörün toplam krediler ve mevduat pazar yapısına bakıldığında, sektörde faaliyet gösteren bankaların yurt içi şubeleri aracılığıyla açtıkları kredi ve topladıkları mevduatın, toplam kredi ve mevduat içindeki paylarının ağırlıkta olduğu görülmektedir. Aynı dönemde, dönem net kârının %97,2’si yurtiçi şubelerce elde edilmiştir. Küresel sermayeli kuruluşların gelirlerinin yaklaşık %60’ını sınır ötesi faaliyetler aracılığıyla elde ettikleri göz önüne alındığında, Türkiye’de faal kuruluşların sınır ötesi yatırımlara önem vermeleri, Türk ekonomisinin yeni sürecinde sektör ve ülke açısından yarar sağlayabilecektir. Büyüme stratejileri dikkate alındığında, küresel düzeyde banka çeşitliliği yaygınlaşmasının, sektörün gelişimine katkıda bulunacağı ifade edilebilir. Türk bankacılık sektörünün toplam aktifleri 2010 yılında bir önceki yılsonuna göre %20,8 oranında artarak 1 trilyon TL’nin üzerinde gerçekleşmiştir. Başta AB üyesi olmak üzere gelişmiş ülkelerin ortalama aktif büyüklüğü gelişimi ile karşılaştırıldığında, Türkiye’nin yüksek aktif büyüme hızına sahip olduğu gözlenmektedir. Bununla birlikte, söz konusu hızın gelişmekte olan muadil BDDK iii Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 ekonomilerle kıyaslandığında hala çok büyük bir potansiyelin mevcut olduğu görülmektedir. Toplam aktiflere bakıldığında, son birkaç yıldır azalma eğilimde yoğunlaşmanın 2010 yılında da bu eğilimini sürdürdüğü ve sektörün toplam aktifler açısından yoğunlaşmamış bir görünüm arz ettiği tespit edilmektedir. Türk bankacılık sektörünün piyasa yapısı, son 11 yıllık dönemde yaşanan temel gelişmeler çerçevesinde önemli bir dönüşüm geçirmiştir. Bu zaman diliminde, çok sayıda bankanın sistem dışına çıkması, yeniden yapılandırma, birleşme ve devirler, hisse alımları, stratejik yatırımlar, düzenleyici çerçeve, risk yönetimi, küresel sermaye katılımı ve piyasa dinamikleriyle yeniden şekillenen sektörde, bankaların göreli payları değişmiştir. Piyasalar ayrıntılı olarak analiz edildiğinde; toplam kredilerde, ticari kredilerde, küçük ve orta ölçekli işletme kredilerinde ve konut kredilerinde yoğunlaşma olmadığı ve yüksek derecede rekabetin olduğu bir pazar yapısı görülmektedir. Öte yandan, bireysel kredi kartları, mevduat ile sendikasyon ve seküritizasyon kredilerinde ılımlı derecede yoğunlaşma görülmektedir. Küresel kredi pazarının yapısı incelendiğinde, en yüksek payın başta ABD olmak üzere gelişmiş ekonomilere ait olduğu görülmektedir. Yükselen ekonomilerin genellikle gelişmiş ülkelere göre daha hızlı büyüme performans gösterdiği ve bu pazarda, Türkiye’nin ABD, İngiltere, Almanya, İspanya, Fransa, Çin, Hindistan, Güney Afrika ve Arjantin’den daha istikrarlı büyüdüğü görülmektedir. Bununla birlikte, uluslararası finans dünyasında oluşan kısmi inanışa rağmen, Türkiye’nin kredi büyüme hızı muadil ekonomiler olan Rusya ve Brezilya’ya göre daha yavaş olup, bu alandaki gelişme potansiyeline işaret etmektedir. Reel sektöre verilen kredi büyüklüğünde, Çin ilk sırayı alırken, bu ülkeyi Japonya ve ABD takip etmektedir. Çin’de 2009 yılı itibarıyla toplam kredilerin %67’si reel kesime kullandırılırken, söz konusu oran, ABD’de %19, AB27’de %30, Türkiye’de yaklaşık %66’dır. Konut kredilerinde küresel krizin etkisiyle 2009 yılında tüm ülkeler genelinde bir yavaşlama söz konusudur. Konut kredilerinde ABD ilk sırada yer alırken, bu ülkeyi İngiltere ve Almanya takip etmiştir. Konut kredilerinin toplam krediler içindeki payı ABD’de %56, Almanya’da %30, İngiltere’de %20 iken Türkiye’de %11 civarındadır. Söz konusu oranlar ve büyüme hızları küresel boyutta değerlendirildiğinde, özellikle konut kredisi pazarında Türkiye’nin önemli bir potansiyele sahip olduğu görülmektedir. Mevduat piyasası küresel olarak ele alındığında ABD birinci sırada yer almakta, Çin, İngiltere, Japonya ve Almanya bu ülkeyi takip etmektedir. Mevduatın büyüme hızına bakıldığında, Türkiye’nin ABD, İngiltere, Almanya, Fransa, İspanya, Portekiz ve Polonya gibi ülkelerden daha hızlı büyüdüğü görülmektedir. Yine de mevduatın büyüme hızı Rusya, Güney Afrika ve Brezilya’ya göre daha yavaş olup, bu ülkelere yakınsama olacağı öngörülmektedir. Ayrıca, küresel finans sektöründe önemi giderek artan ve faizsiz bankacılığının uygulandığı ülkelerde toplanan küresel mevduat, 2010 yılında 362,7 milyar dolara ulaşmış olup, söz konusu pazarda %5’lik bir payı olan Türkiye’nin büyük bir potansiyeli mevcuttur. Küresel boyutta sendikasyon kredilerinde en yüksek pay %34,9 ile ABD’nindir. Türkiye’nin sendikasyon kredileri piyasasındaki payı yaklaşık %1’dir. Finansal aracılık etkinliğini temsil eden kredi/mevduat oranı üzerinden karşılaştırıldığında; bu oran ABD’de 0,83, Almanya’da 1,03, Çin’de 0,70, AB-27’de 1,13’dür. 2009 itibarıyla kredi/mevduat oranının ülkemizde 0,76 olması, Türkiye’nin finansal aracılığın daha da gelişmesi için kullanılabilecek potansiyelin varlığına işaret etmektedir. Banka ağırlıklı olan ve büyük bir mevduat tabanı bulunan sektörün söz konusu oranı daha da geliştirme imkânı bulunmaktadır. Türk Bankacılık Sektöründe kapasite göstergeleri genel olarak istikrarlı bir gelişim süreci içindedir. Sayısal veriler, katılım bankalarının bütün kapasite göstergelerinde sektörün üzerinde performans sergilediğini ve çok hızlı bir gelişim süreci içinde olduğunu göstermektedir. Ölçek bazında ise küçük ölçekli bankalar, kapasite göstergeleri açısından en az gelişim sağlayan gruptur. 2000-2001 krizleri özellikle sektördeki şube ve çalışan sayısına büyük darbe vururken, 2003 yılından sonra bu göstergelerde istikrarlı bir artış süreci başlamıştır. Küresel finans krizinin bile bu gelişim sürecini durduramaması ve kriz döneminde ılımlı da olsa şube ve personel sayılarında artışın devam etmesi, Türk Bankacılık Sektörünün ve genel anlamda Türk BDDK iv Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Ekonomisinin küresel krizden etkilenme düzeyinin görece düşük olduğunu kanıtlar niteliktedir. Ödemeler sisteminin de unsurlarından olan ATM ve POS sayılarının, son sekiz yılda sırasıyla yılda ortalama %11 ve %18 oranında artması bankacılık hizmetlerine erişimin her yıl daha da kolaylaştığını göstermektedir. ATM sayısındaki artışa paralel olarak banka kartı sayısı da önemli oranda artmış olup, 2010 yılı itibarıyla kişi başına neredeyse bir banka kartı düşmektedir. Sektörde kredi kartı sayısı, bankaların pazar payı ve kâr stratejilerinin de etkisiyle son 10 yılda, yaklaşık üç katına ulaşmıştır. Gerek kredilendirme gerekse mevduat toplama sürecine ilişkin olarak müşteri adedi, işlem adedi ve işlem hacmi açısından sektörün mevcut durumdan çok daha fazlasını kaldıracak kapasiteye ve alt yapıya sahip olduğu görülmektedir. Türkiye söz konusu alanlarda gelişmekte olan ülkeler içinde iyi bir konumda yer almaktadır. Mevcut duruma göre sektörde çalışan sayısının yaklaşık 1,5 katına, şube sayısının iki katına, ATM sayısının ise 2,5 katına çıkması halinde Türkiye’nin AB ortalamalarını yakalayabilecektir. Bu durum, küresel uygulamalara yaklaşma ve rekabet edebilme bakımından ülkemizin gelişim sahasının oldukça geniş olduğunu ve gelişim sağlandıkça rekabet gücünün daha da artacağını göstermektedir. Diğer taraftan, özellikle banka kartı, kredi kartı ve POS sayısı açısından Türkiye küresel kıyaslamada üst sıralarda yer almaktadır. Kredi kartları alanında nicelik yönünden yaşanan gelişimin, amacına uygun kullanımı sağlayacak ve takibe dönüşüm oranını düşük tutacak şekilde nitelik yönünden elde edilecek gelişimle desteklenmesi beklenmektedir. Türk bankacılık sektöründe fiyat ve ücret seviyelerinin belirlenmesi, tanıtım ve promosyon yoğunluğu, araştırma geliştirme faaliyetlerinin yoğunluğu ve kredi ihracına ilişkin döngüsellik gibi davranışsal süreçler piyasa yapısına dayanan farklılıklardan önemli derecede etkilenmektedir. Ayrıca, birleşme ve devir davranışının yapısal görünüme önemli etkisi olmaktadır. Bankaların fiyat belirleme davranışında ölçeğe göre yapılan değerlendirme sonucunda, ortalama mevduat faizlerinin bankanın aktif büyüklüğüne göre farklılaştığı ve büyük ölçekli bankaların ortalama olarak daha düşük mevduat faizi ödedikleri görülmektedir. Diğer taraftan, bankaların birim aktif başına aldıkları komisyon ve ücretler, orta ölçekteki bankalarda büyük ve küçük ölçekteki bankalara göre daha yüksek gerçekleşmiştir. Fiyat belirleme davranışında fonksiyona göre yapılan değerlendirmede ise, kullandırılan krediler ve toplanan mevduata/fonlara ilişkin ortalama faiz oranlarının, mevduat ve katılım bankaları açısından gittikçe yakınlaşmakta olduğu görülmektedir. Türk Bankacılık Sektöründe 2001-2011 döneminde toplam 16 adet devir ve birleşme gerçekleşmiştir. Söz konusu birleşme ve devirler büyük ölçüde 2001-2006 döneminde yoğunlaşmıştır. Söz konusu dönemi takiben Türk bankacılık sistemine olan ilgi hisse alımları, stratejik yatırımlar şeklinde devam etmiştir. Küresel krize rağmen sektöre olan küresel ilginin devam ettiği gözlenmektedir. 2010 yılı itibariyle sektördeki mevcut yoğunlaşma derecesi göz önüne alındığında devir ve birleşme işlemleri, etkinliği artırmak amacına yönelik olarak orta ve küçük ölçekteki bankalar tarafından tercih edilebilecektir. Piyasada tutunma ve yer etme ya da markalaşma araçlarından biri olan tanıtım ve promosyon faaliyetleri, pazar payı elde etme yarışının bir göstergesi olarak, bankacılık sektöründe rekabet konusunda önemli ipuçları sunmaktadır. Büyük ölçekli bankaların tanıtım giderlerinin sektörün toplam tanıtım giderleri içindeki payının yıllar itibarıyla azaldığı, orta ölçekli bankaların payının ise arttığı görülmektedir. Tanıtım giderlerine ilişkin paylardaki değişiklikler, büyük ölçekli bankaların yakalamış oldukları markalaşmadan faydalandıklarına ve orta ölçekli bankaların ise büyük ölçekli bankalarla yarışır hale gelmek için tanıtım harcamalarını arttırdıklarına işaret etmektedir. Sektörde pazar payı elde edebilmek ve rekabet edebilmek adına, orta ve küçük ölçekli bankaların tanıtım faaliyetlerini arttırmaları beklenmektedir. Büyük ölçekli bankaların promosyon giderlerinin, sektörün toplam promosyon giderleri içindeki payının son üç yıldır arttığı, orta ölçekli bankaların payının ise, son üç yıldır azaldığı görülmektedir. Bu gelişme, büyük ölçekli bankaların müşteri çekmek için, son yıllarda promosyon faaliyetlerine daha fazla önem verdiklerini göstermektedir. Orta ve küçük ölçekli BDDK v Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 bankaların da sektörde rekabet güçlerini arttırmak için, bu alana ilgi göstermeleri beklenmektedir. Bankacılık sektörü araştırma-geliştirme (ARGE) giderleri, öteden beri beklenenin altında seyretmektedir. Sektörün ARGE giderlerinin toplam faiz dışı giderler içindeki payının da oldukça düşük olduğu görülmektedir. Yıllar itibarıyla bakıldığında, ARGE faaliyetlerinin büyük ölçekli bankalarda yoğunlaştığı görülmektedir. Büyük ölçekli bankaların ARGE’ye daha fazla yatırım yapmaları ve küçük ölçekli bankaların ise, ortak organizasyonlarla ARGE faaliyetlerinin içinde daha fazla yer almaları beklenmektedir. Finansal kapasitenin artırılmasının ve finansal yeniliklerin yapılmasının yolu ARGE faaliyetlerinin yoğunlaşması ile mümkün olabilmektedir. Özellikle 2008 yılında yürürlüğe giren Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun ile, bankaların araştırma ve geliştirme faaliyetlerine daha fazla yatırım yapmaları, tüm bankacılığın yararına olacaktır. Bankacılık sektörünün ekonomik koşullar karşısındaki kredi verme davranışları incelendiğinde, bankacılık sektörünün ekonomide yaşanan dalgalanmalara paralel bir kredi verme eğilimi içinde olduğu görülmektedir. Nitekim ekonomide daralma yaşandığı dönemlerde, bankalar verdikleri kredi miktarını azaltmakta ve ekonomide canlanma yaşandığı dönemlerde ise, bankalar verdikleri kredi miktarını arttırmaktadırlar. Bankaların kredi verme konusunda sergilemiş oldukları bu eğilim, daralma yaşayan ekonomiyi daha da kötüleştirmekte, büyüme konjonktüründe ise ekonominin aşırı ısınmasına neden olabilmektedir. Dünya finans sisteminde faal olan bankaların söz konusu devresel kredilendirme davranışlarının, ekonomik istikrarı tehdit edebildiği yaşanan son küresel kriz tecrübesiyle de teyit edilmiştir. Bu nedenlerle, ekonomideki muhtemel daralmayı canlanmaya çevirebilecek, diğer taraftan ise, risk doğurucu ve aşırı hızlı büyümeyi, daha kontrollü ve ihtiyatlı bir patikaya yönlendirecek kredi politikalarının göz önünde bulundurulması beklenmektedir. Bankacılık sektörünün performans göstergeleri; kârlılık, etkinlik ve verimlilik açısından analiz edilmiştir. Buna göre sektörün toplam kârının %81’inin büyük ölçekli bankalarca, %12,1’inin orta ölçekli bankalarca, %6,8’inin ise küçük ölçekli bankalarca elde edildiği görülmektedir. Büyük ölçekli bankaların toplam kârdan aldıkları pay, yıllar itibarıyla artan bir eğilim göstermektedir. Buna karşılık aktif ve özkaynak getirileri bakımından yapılan incelemede, 2010 yılı itibarıyla aktif büyüklüğüne göre ilk 10 banka içinde küçük ölçekli bankaların yoğun olarak bulunduğu, özkaynak getirisinde ise, büyük ölçekli bankaların ilk sıralarda yer aldığı, özellikle de büyük ölçekli özel bankaların yüksek özkaynak getirisiyle çalıştığı görülmektedir. 2010 yılı için küresel boyutta ülkelerin aktif ve özkaynak getiri oranları karşılaştırıldığında, özellikle AB üyesi ülkelerin getiri oranlarının görece düşük kaldığı, bununla birlikte söz konusu getiri oranlarının Güney Afrika, Brezilya, ve Arjantin gibi bazı gelişmekte olan ülke bankacılık sektörlerinde daha yüksek olduğu gözlenmektedir. Bu görünüm içinde Türk bankacılık sektörünün aktif ve özkaynak getirileri gelişmiş piyasaların görece üzerinde olsa bile, bu oranların söz konusu yükselen piyasalara göre daha düşük seyretmesi, kârlılık açısından gelişme alanı olduğunu göstermektedir. Türk bankacılık sektörünün performansı 2000-2010 döneminde, piyasa tabanlı performans ölçütleri vasıtasıyla incelendiğinde, dalgalı bir seyir izleyen fiyat/kazanç oranının 2009 yılı ile birlikte yükselmeye başladığı ve 2010 yılsonu itibarıyla 17,1 olarak gerçekleştiği görülmektedir. Benzer biçimde aynı dönemde ortalama fiyat/maddi varlıklar rasyosu da yükseliş eğilimi içine girerek 2010 yılında 1,6 olarak gerçekleşmiştir. Bankacılık sektörünün temel fonksiyonu olan ve kredi imkânlarına erişim kapasitesini ifade eden aracılık fonksiyonu, kredi/aktif, kredi/mevduat rasyoları ile değerlendirildiğinde, söz konusu rasyoların 2002-2010 döneminde, 2009 yılı istisna olmak üzere gelişme göstermiştir. Nitekim kredilerin aktifler içindeki payı sektör ortalamasında olduğu gibi, ölçek ve fonksiyon bazında da tüm banka gruplarında artış göstermektedir. Mevduatın krediye dönüşme oranı küresel boyutta incelendiğinde, birkaç ülke hariç başta Avrupa ülkeleri olmak üzere gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde söz konusu oranın %100’ün üzerinde seyrettiği, Türkiye’de ise kredi/mevduat oranının 2009 yılında %76 olduğu görülmektedir. Dolayısıyla, kredi hacmindeki hızlı büyümeye rağmen kredi/mevduat oranı, Türkiye pazarında hala yüksek ve istikrarlı bir büyüme olanağı bulunduğuna işaret etmektedir. Aktif büyüklükleri itibarıyla ilk 10 banka içerisinde, özel bankaların kamu bankalarına kıyasla daha yüksek BDDK vi Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 kredi/mevduat oranı ile çalıştığı gözlenmektedir. Diğer bir etkinlik göstergesi olan takibe dönüşüm oranı ölçek bazında incelendiğinde, küresel kriz öncesi dönemde sektör geneline göre takibe dönüşüm oranları daha düşük seviyede olan orta ölçekli bankaların bu özelliklerini kriz ile birlikte kaybettikleri gözlenmektedir. Büyük ölçekli bankalar ise sektör geneline göre daha düşük takibe dönüşüm oranına sahiptir. Fonksiyon bazında incelendiğinde ise, kalkınma ve yatırım bankalarının takibe dönüşüm oranlarının diğer fonksiyon gruplarındaki bankalara göre daha istikrarlı bir seyir izlediği görülmektedir. 2002 yılında %17,6 seviyesinde olan takibe dönüşüm oranı, sonraki on yıllık süreçte azalma eğilimi göstermiş, küresel kriz dönemi dışındaki dönemlerde %3-4 aralığında seyretmiştir. Türk bankacılık sektörünün takibe dönüşüm oranının küresel ölçekte düşük düzeylerde seyretmesi ve buna bağlı olarak piyasa riskinin muadil ekonomilere göre daha az olması nedeniyle kredi pazarının büyüme potansiyeli oldukça yüksektir. Kredi kalitesinde meydana gelen artış neticesinde, tahsili gecikmiş alacak tutarındaki azalma, sektörün kârlılığını ve dolayısıyla sermaye yapısını olumlu etkileyecektir. Kredilendirme sürecinin iyileştirilmesi, banka, sektör ve genel ekonomik ortam açısından daha da olumlu sonuçlar doğuracaktır. Bankacılık dışı finansal kesimde, şirket sayısı azalmaya devam etmektedir. Aynı zamanda şube sayısında da finansal kiralama ve faktoring sektöründe azalma görülürken, finansman şirketlerinin zaten bir adet bulunan şube sayısı aynı kalmıştır. Buna karşın, finansal kiralama, faktoring ve finansman şirketlerinin istihdam rakamlarında küresel finansal krize rağmen bir artış olduğu gözlemlenmektedir. Diğer taraftan, finansal kiralama sektöründe, aktif ve özkaynak yoğunlaşmasında bir miktar artış ve kredi yoğunlaşmasında bir miktar azalış söz konusudur. Faktoring sektöründe ise aktif, kredi ve özkaynak yoğunlaşmasında bir miktar düşüş görülmektedir. Finansman şirketlerinin aktif, kredi ve özkaynak yoğunlaşmasında da, faktoring şirketlerinde olduğu gibi, bir miktar düşüş vardır. Görece iyi performansa sahip olan faktoring sektörü, yoğunlaşma göstergelerinin de en düşük olduğu sektördür. Buna karşın finansman şirketlerinin yoğunlaşma göstergeleri bankacılık dışı finansal kesim içerisinde en yüksek seviyededir. Son yirmi yıllık dönemde yerel ekonomilerin artan serbestleşmesi, piyasaların uluslar arası düzeyde bütünleşmesi ile finansal hizmetlere erişimin kolaylaşması finansallaşmayı hızlandırmıştır. Küresel ölçekte, uluslararası sermaye hareketlerinin 2007 yılına kadar güçlü bir artış eğilimi arz ettiği görülmektedir. Türkiye ise, bu akımlardan görece küçük bir pay almasının yanında, uluslararası net sermaye girişini sürekli arttırmıştır. Finansallaşma, sunduğu fırsatlar yanında riskler de arz etmektedir. Göstergelere bakıldığında, Türkiye’nin, risklerden ziyade halen değerlendirebileceği fırsatlarının bulunduğu görülmektedir. 2000-2010 döneminde Türkiye’nin finansal derinleşme göstergelerinin de arttığı görülmektedir. Toplam kredilerin GSYH’ya oranın, 2000 yılında %19,1 iken, 2010 yılında iki katına çıkarak %40’a yükselmiştir. Söz konusu oranın Kanada, Güney Afrika ve Güney Kore gibi ülkelerde %80’lerin üzerinde olduğu dikkate alındığında, Türkiye’nin bu alandaki göreli durumu, net bir büyüme potansiyelini ortaya koymaktadır. Küresel kriz 2008-2009 döneminde finansal sektörün büyümesini göreli olarak yavaşlatırken, 2010 yılı itibarıyla yeniden bir hızlanma yaşanmıştır. Türk bankacılık sektörü, toplam aktiflerinin yıllık ortalama %20’nin, kredilerde ise %30’un üzerinde büyüdüğü bir platoya yerleşmiştir. Gelişmiş ve Brezilya, Rusya ve Çin gibi gelişmekte olan ülkelere bakıldığında, Türkiye’nin önünde finansal derinleşme açısından, cari eğilimlerini koruyarak alabileceği daha çok mesafe olduğu görülmektedir. BDDK vii Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 BDDK viii Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 ĠÇĠNDEKĠLER 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. BANKACILIK SEKTÖRÜNÜN YAPISI ..................................................................................... 1 1.1. Bankaların Tür/Grup/Statü Analizi ............................................................................... 1 1.2. Banka Lisansları............................................................................................................... 9 1.3. Bankacılkta Faaliyet ve Organizasyon Bölümlenmesi .......................................... 11 1.4. Aktif Büyümesi ve Yoğunlaşması ............................................................................... 17 BANKACILIK SEKTÖRÜ PĠYASA YAPISI ............................................................................. 23 2.1. Krediler ........................................................................................................................... 23 2.2. Ticari Krediler ................................................................................................................. 25 2.3. KOBİ Kredileri ................................................................................................................. 27 2.4. Tüketici Kredileri ............................................................................................................ 28 2.5. Konut Kredileri ............................................................................................................... 31 2.6. Kredi Kartları Alacakları ............................................................................................... 33 2.7. Mevduat ........................................................................................................................ 36 2.8. Tasarruf Mevduatı ........................................................................................................ 39 2.9. Mevduat Dışı Yabancı Kaynaklar ............................................................................. 41 2.10. Gayrinakdi Krediler ve Yükümlülükler ....................................................................... 44 BANKACILIK SEKTÖRÜNDE KAPASĠTE ............................................................................... 47 3.1. Müşteri Analizi ............................................................................................................... 47 3.2. Şube ve Personel Analizi ............................................................................................. 51 3.3. ATM ve POS Analizi ...................................................................................................... 59 3.4. Kredi ve Banka Kartı Analizi ........................................................................................ 66 BANKACILIK SEKTÖRÜNDE DAVRANIġ............................................................................. 72 4.1. Bankacılıkta Fiyat Farklılaşması .................................................................................. 72 4.2. Birleşme ve Devirler ...................................................................................................... 76 4.3. Tanıtım ve Promosyon Faaliyetleri............................................................................. 78 4.4. Araştırma ve Geliştirme Faaliyetleri .......................................................................... 82 4.5. Kredilendirme ile Ekonomik Faaliyet Arasındaki Döngüsellik İlişkisi ..................... 85 BANKACILIK SEKTÖRÜNDE PERFORMANS ....................................................................... 88 5.1. Performans Göstergeleri ............................................................................................. 88 5.2. Etkinlik Analizi ................................................................................................................ 92 5.3. Verimlilik Göstergeleri ................................................................................................ 101 BANKA DIġI FĠNANSAL SEKTÖRLERĠN YAPISI ................................................................. 112 6.1. Finansal Kiralama Sektörü Piyasa Yapısı ................................................................ 112 6.2. Faktoring Sektörü Piyasa Yapısı ............................................................................... 117 6.3. Finansman Sektörü Piyasa Yapısı ............................................................................ 120 FĠNANSALLAġMA VE FĠNANSAL DERĠNLEġME ................................................................ 123 7.1. Finansallaşma ............................................................................................................. 123 7.2. Finansal Derinleşme ................................................................................................... 137 7.3. Bankacılık Sektörü Projeksiyonları ............................................................................ 149 BDDK ix Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 KUTULAR Kutu 1: Banka Türlerinin Küresel Görünümü ........................................................................................... 10 Kutu 2: Banka Sayılarının Küresel Görünümü ........................................................................................ 13 Kutu 3: Banka Şube Sayılarının Küresel Görünümü .............................................................................. 15 Kutu 4: Yabancı Banka Şube Sayılarında AB-Türkiye Karşılaştırması ................................................. 17 Kutu 5: Aktif Büyüklüğünün Küresel Görünümü .................................................................................... 19 Kutu 6: Aktif Yoğunlaşması İtibarıyla Türkiye-AB Karşılaştırması .......................................................... 22 Kutu 7: Kredilerin Küresel Görünümü ...................................................................................................... 24 Kutu 8: Reel Kesime Açılan Kredilerin Küresel Görünümü ................................................................... 26 Kutu 9: Konut Dışı Tüketici Kredilerinin Küresel Görünümü .................................................................. 30 Kutu 10: Konut Kredilerinin Küresel Görünümü ..................................................................................... 32 Kutu 11: Ödeme Araçları İşlem Hacminin Küresel Görünümü ........................................................... 35 Kutu 12: Mevduatın Küresel Görünümü ................................................................................................. 38 Kutu 13: Katılım Fonlarının Küresel Görünümü....................................................................................... 40 Kutu 14: Sendikasyon Kredilerinin Küresel Görünümü ......................................................................... 43 Kutu 15: Kredi Müşteri Sayılarında Küresel Görünüm ........................................................................... 49 Kutu 16: Mevduat Müşteri Sayılarında Küresel Görünüm ................................................................... 51 Kutu 17: Banka Şube Sayılarında Küresel Görünüm ............................................................................ 52 Kutu 18: Şube Sayılarının Yetişkin Nüfus ve Yüzölçümüne Göre Küresel Görünümü ...................... 55 Kutu 19: Çalışan Sayılarında Küresel Görünüm..................................................................................... 58 Kutu 20: ATM Sayılarında Küresel Görünüm .......................................................................................... 60 Kutu 21: ATM Sayılarının Yetişkin Nüfus ve Yüzölçümüne Göre Küresel Görünümü ....................... 62 Kutu 22: POS Sayılarında Küresel Görünüm........................................................................................... 65 Kutu 23: Kredi Kartı Sayılarında Küresel Görünüm ................................................................................ 68 Kutu 24: Banka Kartı Sayılarında Küresel Görünüm.............................................................................. 71 Kutu 25: Net Kârların Gelişimi Küresel Görünüm ................................................................................... 89 Kutu 26: Performans Göstergelerinde Küresel Görünüm .................................................................... 93 Kutu 27: Etkinlik Analizinde Küresel Görünüm ....................................................................................... 99 Kutu 28: Şube Bazlı Verimlilik Göstergelerinde Küresel Görünüm .................................................... 104 Kutu 29: Personel Bazlı Verimlilik Göstergelerinde Küresel Görünüm .............................................. 107 Kutu 30: İşletme Bazlı Verimlilik Göstergelerinde Küresel Görünüm ................................................ 111 Kutu 31:Leasing Sektöründe Bölgesel Göstergeler ............................................................................ 115 Kutu 32:Leasing İşlem Hacminin Büyümesi ve Penetrasyon Oranı Karşılaştırması ........................ 116 Kutu 33: Faktoring Sektörüne İlişkin Karşılaştırmalı Yapısal Göstergeler ......................................... 118 Kutu 34: Türev İşlemler Küresel Görünümü ........................................................................................... 128 Kutu 35: Finansal Sistem / GSYH Oranının Küresel Görünümü .......................................................... 140 Kutu 36: Finansal Sistem Yapısının Küresel Görünümü ....................................................................... 141 Kutu 37: Bankacılık Sektörü Aktifleri / GSYH Oranının Küresel Görünümü ...................................... 146 Kutu 38: Ülkeler İtibarıyla Kredi Hacimi / GSYH Oranı ........................................................................ 148 TABLOLAR Tablo 1.1-1: Bankaların Fonksiyonlarına Göre Ayrımı ............................................................................. 1 Tablo 1.1-2: Bankaların Ölçeklerine Göre Ayrımı .................................................................................... 2 Tablo 1.1-3: Finansal Holding Şirketleri ...................................................................................................... 2 Tablo 1.1-4: Bankaların Sahiplik Yapıları Görünümü .............................................................................. 3 Tablo 1.1-5: Statü Değişiklikleri ................................................................................................................... 4 Tablo 1.2-1: Bankacılık Lisansına Konu Temel Faaliyetlerin Görünümü ............................................. 9 Tablo 1.3-1: Aktiflerin Yurt İçi Yurt Dışı Ağırlığı ......................................................................................... 11 Tablo 1.3-2: Kredilerin ve Mevduatın Yurt İçi ve Yurt Dışı Şubeler Dağılımı....................................... 11 Tablo 1.3-3: Dönem Net Kârında Yurt İçi ve Yurt Dışı Şubeler Dağılımı ............................................. 12 Tablo 1.3-4: Banka Sayılarının Gelişimi .................................................................................................... 12 Tablo 1.3-5:Bankaların Organizasyonları................................................................................................ 14 BDDK x Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Tablo 1.3-6: Bankaların Yurtdışı Organizasyonları Aktif Büyüklükleri................................................... 16 Tablo 1.4-1: Toplam Aktif Büyüklük ve Yoğunlaşma Göstergeleri ..................................................... 18 Tablo 1.4-2: Sektördeki Aktif Pay Sıralaması .......................................................................................... 21 Tablo 2.1-1: Toplam Kredi Hacmi Yoğunlaşma Göstergeleri ............................................................. 23 Tablo 2.1-2: Kredilerde İlk 10 Banka Sıralaması ..................................................................................... 25 Tablo 2.2-1: Ticari Krediler Yoğunlaşma Göstergeleri .......................................................................... 25 Tablo 2.3-1: Küçük ve Orta Boy İşletmelere Açılan Kredilerin Yoğunlaşma Göstergeleri .............. 27 Tablo 2.3-2: KOBİ Kredilerinde İlk 10 Banka Sıralaması ........................................................................ 28 Tablo 2.4-1: Tüketici Kredileri Yoğunlaşma Göstergeleri ..................................................................... 29 Tablo 2.4-2: Tüketici Kredileri Hacminde ilk 10 Banka Sıralaması ....................................................... 31 Tablo 2.5-1: Konut Kredileri Yoğunlaşma Göstergeleri ........................................................................ 31 Tablo 2.5-2: Konut Kredileri Hacminde ilk 10 Banka Sıralaması .......................................................... 33 Tablo 2.6-1: Kredi Kartları Tutarı Yoğunlaşma Göstergeleri ................................................................. 33 Tablo 2.6-2: Kredi Kartları Tutarında ilk 10 Banka Sıralaması ............................................................... 34 Tablo 2.7-1: Mevduat Yoğunlaşma Göstergeleri ................................................................................. 36 Tablo 2.7-2: Mevduatta İlk 10 Banka Sıralaması ................................................................................... 37 Tablo 2.7-3: Katılım Fonu Piyasası Büyüklüğü ......................................................................................... 37 Tablo 2.7-4: Katılım Fonunda Sıralama ................................................................................................... 37 Tablo 2.8-1: Tasarruf Mevduatı Yoğunlaşma Göstergeleri .................................................................. 39 Tablo 2.9-1: Mevduat Dışı Yabancı Kaynaklar Yoğunlaşma Göstergeleri ....................................... 41 Tablo 2.9-2: Sendikasyon Kredileri Yoğunlaşma Göstergeleri ............................................................ 42 Tablo 2.9-3: Sendikasyon Kredilerinde İlk 10 Banka Sıralaması .......................................................... 42 Tablo 2.9-4: Seküritizasyon Yoğunlaşma Göstergeleri ......................................................................... 42 Tablo 2.9-5: Seküritizasyon Kredilerinde İlk 10 Banka Sıralaması ........................................................ 44 Tablo 2.10-1: Gayrinakdi Kredi ve Yükümlülükler Yoğunlaşması ........................................................ 44 Tablo 2.10-2: Gayrinakdi Kredi ve Yükümlülüklerde İlk 10 Banka Sıralaması ................................... 45 Tablo 2.10-3: Türev İşlemler Yoğunlaşma Göstergeleri ........................................................................ 45 Tablo 2.10-4: Türev İşlemlerde İlk 10 Banka Sıralaması ........................................................................ 46 Tablo 3.1-1: Kredi Müşteri Sayısının Gelişimi ve Fonksiyonel Dağılımı ................................................. 47 Tablo 3.1-2: Kredi Müşteri Sayısı Yoğunlaşma Göstergeleri ve Gruplar İtibarıyla Ortalamalar ..... 48 Tablo 3.1-3: Kredi Müşteri Sayısında İlk 10 Banka Sıralaması ............................................................... 48 Tablo 3.1-4: Mudi Sayısının Gelişimi ve Fonksiyonel Dağılımı............................................................... 49 Tablo 3.1-5: Mudi Sayısı Yoğunlaşma Göstergeleri ve Gruplar İtibarıyla Ortalamalar ................... 50 Tablo 3.1-6: Mudi Sayısında İlk 10 Banka Sıralaması ............................................................................. 50 Tablo 3.2-1: Şube Sayısının Gelişimi ve Fonksiyonel Dağılımı .............................................................. 51 Tablo 3.2-2: Şube Sayısı Yoğunlaşma Göstergeleri ve Gruplar İtibarıyla Ortalamalar ................... 54 Tablo 3.2-3: Şube Sayısında İlk 10 Banka Sıralaması ............................................................................ 54 Tablo 3.2-4: Çalışan Sayısının Gelişimi ve Fonksiyonel Dağılımı .......................................................... 56 Tablo 3.2-5: Çalışan Sayısı Yoğunlaşma Göstergeleri ve Gruplar İtibarıyla Ortalamalar .............. 57 Tablo 3.2-6: Çalışan Sayısında İlk 10 Banka Sıralaması ........................................................................ 57 Tablo 3.3-1: ATM Sayısının Gelişimi ve Fonksiyonel Dağılımı ................................................................ 59 Tablo 3.3-2: ATM Sayısı Yoğunlaşma Göstergeleri ve Gruplar İtibarıyla Ortalamalar .................... 61 Tablo 3.3-3: ATM Sayısında İlk 10 Banka Sıralaması .............................................................................. 61 Tablo 3.3-4: POS Sayısının Gelişimi ve Fonksiyonel Dağılımı ................................................................ 63 Tablo 3.3-5: POS Sayısı Yoğunlaşma Göstergeleri ve Gruplar İtibarıyla Ortalamalar..................... 64 Tablo 3.3-6: POS Sayısında İlk 10 Banka Sıralaması .............................................................................. 64 Tablo 3.4-1: Kredi Kartı Sayısının Gelişimi ve Fonksiyonel Dağılımı ..................................................... 66 Tablo 3.4-2: Kredi Kartı Sayısı Yoğunlaşma Göstergeleri ve Gruplar İtibarıyla Ortalamalar .......... 67 Tablo 3.4-3: Kredi Kartı Sayısında İlk 10 Banka Sıralaması.................................................................... 67 Tablo 3.4-4: Banka Kartı Sayısının Gelişimi ve Fonksiyonel Dağılımı ................................................... 69 Tablo 3.4-5: Banka Kartı Sayısı Yoğunlaşma Göstergeleri ve Gruplar İtibarıyla Ortalamalar ....... 70 Tablo 3.4-6: Banka Kartı Sayısında İlk 10 Banka Sıralaması ................................................................. 70 Tablo 4.2-1: Yıllara Göre Birleşme ve Devir İşlemlerinin Sayısı ve Büyüklüğü .................................... 77 BDDK xi Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Tablo 4.2-2: Birleşme ve Devirlerin Yoğunlaşma Üzerine Analizi ........................................................ 77 Tablo 4.3-1: Tanıtım Giderleri Yoğunlaşma Göstergeleri ..................................................................... 78 Tablo 4.3-2: Tanıtım Giderlerinde ilk 10 Banka Sıralaması ................................................................... 79 Tablo 4.3-3: Tanıtım Giderleri/Faiz Dışı Giderler ..................................................................................... 79 Tablo 4.3-4: Tanıtım Giderleri/Faiz Dışı Giderler ilk 10 Banka Sıralaması ............................................ 80 Tablo 4.3-5: Promosyon Giderleri Yoğunlaşma Göstergeleri.............................................................. 80 Tablo 4.3-6: Promosyon Giderlerinde ilk 10 Banka Sıralaması ............................................................ 81 Tablo 4.3-7: Promosyon Giderleri/Faiz Dışı Giderler Yoğunlaşma Göstergeleri ............................... 81 Tablo 4.3-8: Promosyon Giderleri/Faiz Dışı Giderler ilk 10 Banka Sıralaması ..................................... 82 Tablo 4.4-1: ARGE Giderleri Yoğunlaşma Göstergeleri ....................................................................... 82 Tablo 4.4-2: ARGE Giderlerinde ilk 10 Banka Sıralaması ...................................................................... 83 Tablo 4.4-3: ARGE Giderleri/Faiz Dışı Giderler ....................................................................................... 84 Tablo 4.4-4: ARGE Giderleri/Faiz Dışı Giderler ilk 10 Banka Sıralaması .............................................. 84 Tablo 5.1-1: Ölçek ve Fonksiyona Göre Aktif ve Özkaynak Getirisi .................................................. 88 Tablo 5.1-2: Aktif Getirisinde İlk 10 Banka Sıralaması ........................................................................... 88 Tablo 5.1-3: Özkaynak Getirisinde İlk 10 Banka Sıralaması ................................................................. 88 Tablo 5.1-4: Ölçek ve Fonksiyona Göre Net Faiz Marjı ........................................................................ 90 Tablo 5.1-5: Ortalama Fiyat/Kazanç Oranı ........................................................................................... 91 Tablo 5.1-6: Ortalama Fiyat/Maddi Varlıklar Rasyosu ......................................................................... 92 Tablo 5.2-1: Kredi / Aktif Oranları ............................................................................................................ 94 Tablo 5.2-2: Toplam Aktiflere Göre İlk 10 Bankanın Kredi/Aktif Oranları .......................................... 94 Tablo 5.2-3: Kredi / Mevduat Oranları.................................................................................................... 95 Tablo 5.2-4: Toplam Aktiflere Göre İlk 10 Bankanın Kredi/Mevduat Oranları .................................. 95 Tablo 5.2-5: Takibe Dönüşüm Oranı ........................................................................................................ 96 Tablo 5.2-6: Toplam Aktiflere Göre İlk 10 Bankanın Takibe Dönüşüm Oranı .................................... 97 Tablo 5.2-7: Karşılıklar/TGA Oranı ............................................................................................................ 98 Tablo 5.2-8: Toplam Aktiflere Göre İlk 10 Bankanın Karşılıklar/TGA Oranı ........................................ 98 Tablo 5.2-9: Girdi-Çıktı Değişkenleri ........................................................................................................ 98 Tablo 5.2-10: Girdi ve Çıktı Değişkenlerinin Gelişimi ........................................................................... 100 Tablo 5.3-1: Şube Başına Aktif Tutarı ..................................................................................................... 101 Tablo 5.3-2: Şube Başına Kredi Tutarı .................................................................................................... 102 Tablo 5.3-3: Şube Başına Mevduat Tutarı ............................................................................................ 102 Tablo 5.3-4: Şube Başına Dönem Kârı .................................................................................................. 103 Tablo 5.3-5: Personel Başına Aktif Tutarı ............................................................................................... 103 Tablo 5.3-6: Personel Başına Mevduat Tutarı ...................................................................................... 105 Tablo 5.3-7: Personel Başına Dönem Kârı ............................................................................................ 105 Tablo 5.3-8: Toplam Aktiflere Göre İlk 10 Bankanın T.İşletme Giderleri/T. Gelirleri ........................ 106 Tablo 5.3-9: T. Aktiflere Göre İlk 10 Bankanın Personel Giderleri/T. İşlet. Giderleri......................... 108 Tablo 5.3-10: T.Aktiflere Göre İlk 10 Bankanın Komisyon Gelirleri/T. İşlet. Giderleri ....................... 109 Tablo 5.3-11: T.Aktiflere Göre İlk 10 Bankanın Net Faiz Gelirleri/Toplam Gelirler ........................... 110 Tablo 6.1-1: Ölçek Grupları İtibarıyla Yapısal Göstergeler ................................................................ 112 Tablo 6.1-2: Aktiflerde İlk 10 Şirketin Payı .............................................................................................. 113 Tablo 6.1-3: Toplam Kredi Hacmi ve Yoğunlaşma Göstergeleri ...................................................... 113 Tablo 6.1-4: Kârlılığın Ölçeğe Göre Dağılımı ....................................................................................... 114 Tablo 6.2-1: Ölçek Grupları İtibarıyla Yapısal Göstergeler ................................................................ 117 Tablo 6.2-2: Aktiflerde Şirket Yoğunlaşması ........................................................................................ 119 Tablo 6.2-3: Kârlılığın Ölçeğe Göre Dağılımı ....................................................................................... 120 Tablo 6.3-1: Ölçek Grupları İtibarıyla Yapısal Göstergeler ................................................................ 121 Tablo 6.3-2: Toplam Aktif ve Yoğunlaşma Göstergeleri .................................................................... 121 Tablo 6.3-3: Aktiflerde İlk 5 Şirket Yoğunlaşması ................................................................................. 121 Tablo 6.3-4: Kârlılığın Ölçeğe Göre Dağılımı ....................................................................................... 122 Tablo 7.1-1: G-20 Ülkeleri Doğrudan Yabancı Yatırımlar .................................................................. 124 Tablo 7.1-2: G-20 Ülkeleri Portföy Yatırımları ........................................................................................ 125 BDDK xii Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Tablo 7.1-3: Finansal Varlık Büyüklüğü ..................................................................................................125 Tablo 7.1-4: Finansal Varlık Büyüklüğü ..................................................................................................126 Tablo 7.1-5: Türleri İtibarıyla Türev İşlemleri ........................................................................................... 127 Tablo 7.1-6: Bölgeler İtibarıyla Future ve Opsiyon İşlemleri ............................................................... 129 Tablo 7.1-7: G-20 Ülkelerinde Bankaların Sınırötesi Alacakları .......................................................... 129 Tablo 7.1-8: G-20 Ülkelerinde Borsa İşlem Hacmi / GSYH ..................................................................130 Tablo 7.1-9: G-20 Ülkelerinde Borsa Kapitilizasyonu/ GSYH .............................................................. 131 Tablo 7.1-10: G-20 Ülkelerinde Dış Brüt Borç Stoku/GSYH .................................................................132 Tablo 7.1-11: Gelişmekte Olan Ekonomilerde YP Dış Borç Stoku /Toplam Dış Borç Stoku ...........132 Tablo 7.1-12: G-20 Ülkelerinde Brüt Borç Stoku/GSYH........................................................................133 Tablo 7.1-13: G-20 Ülkelerinde Kamu Kesimi Tahvil Piyasası Kapitalizasyonu / GSYH Oranı........133 Tablo 7.1-14: G-20 Ülkelerinde Özel Kesim Tahvil Piyasası Kapitalizasyonu / GSYH Oranı ...........134 Tablo 7.1-15: G-20 Ülkelerinde Uluslararası Tahvil Arzı / GSYH Oranı ...............................................134 Tablo 7.2-1: Finansal Sistemin Aktif Büyüklüğü ....................................................................................137 Tablo 7.2-2: Finansal Sistemin GSYH’ya Oranı .....................................................................................138 Tablo 7.2-3: G-20 Ülkelerinde Toplam Yurtiçi Tasarruf Oranı ............................................................. 143 Tablo 7.2-4: G-20 Ülkelerinde Bankacılık Sistemince Sağlanan Yurtiçi Kredi / GSYH ....................145 Tablo 7.3-1: Orta Vadeli Kredi Hacmi Genişleme Senaryoları ......................................................... 149 Tablo 7.3-2: Uzun Vadeli Kredi Hacmi Genişleme Senaryoları ......................................................... 150 GRAFĠKLER Grafik 1.4-1:Aktif Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım ..................................................................... 20 Grafik 2.1-1: Kredi Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılımı .................................................................. 25 Grafik 2.2-1: Ticari Krediler Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım .................................................... 27 Grafik 2.3-1: KOBİ Kredileri Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım .................................................... 28 Grafik 2.4-1: Tüketici Kredileri Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım ............................................... 29 Grafik 2.5-1: Konut Kredileri Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım .................................................. 33 Grafik 2.6-1: Kredi Kartları Tutarı Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım ........................................... 34 Grafik 2.7-1: Mevduat Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım ........................................................... 36 Grafik 2.8-1: Tasarruf Mevduatı Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım ............................................ 39 Grafik 2.9-1: Mevduat Dışı Kaynaklar Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım .................................. 41 Grafik 2.10-1: Gayrinakdi Kredi ve Yük. Yoğunlaşması ile Fonksiyonel Dağılım ............................... 44 Grafik 2.10-2: Türev İşlemler Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım .................................................. 45 Grafik 3.1-1: Fonksiyon ve Ölçek İtibarıyla Kredi Müşteri Sayısı Gelişim Endeksi .............................. 47 Grafik 3.1-2: Fonksiyon ve Ölçek İtibarıyla Mudi Sayısı Gelişim Endeksi ............................................ 50 Grafik 3.2-1: Fonksiyon ve Ölçek İtibarıyla Şube Sayısı Gelişim Endeksi ............................................ 53 Grafik 3.2-2: Fonksiyon ve Ölçek İtibarıyla Çalışan Sayısı Gelişim Endeksi........................................ 56 Grafik 3.3-1: Fonksiyon ve Ölçek İtibarıyla ATM Sayısı Gelişim Endeksi ............................................. 59 Grafik 3.3-2: Fonksiyon ve Ölçek İtibarıyla POS Sayısı Gelişim Endeksi .............................................. 63 Grafik 3.4-1: Fonksiyon ve Ölçek İtibarıyla Kredi Kartı Sayısı Gelişim Endeksi ................................... 66 Grafik 3.4-2: Fonksiyon ve Ölçek İtibarıyla Banka Kartı Sayısı Gelişim Endeksi................................. 69 Grafik 4.1-1: Ortalama Plasman Faizi ve Faiz Maliyeti Ölçeğe Göre Dağılım* ............................... 72 Grafik 4.1-2: Ortalama Plasman Faizi ve Faiz Maliyeti Fonksiyonel Dağılım.................................... 72 Grafik 4.1-3: Ortalama Plasman Faizi ve Faiz Maliyeti Sahipliğe Göre Dağılım .............................. 73 Grafik 4.1-4: Ortalama Plasman Faizi ve Faiz Maliyeti Sahipliğe Göre Dağılım .............................. 73 Grafik 4.1-5: Ortalama Kredi ve Mevduat Faizi Ölçeğe Göre Dağılım* ........................................... 74 Grafik 4.1-6: Ortalama Kredi ve Mevduat Faizi Fonksiyonel Dağılım* .............................................. 74 Grafik 4.1-7: Ortalama Kredi ve Mevduat Faizi Sahipliğe Göre Dağılım .......................................... 74 Grafik 4.1-8: Komisyon ve Ücret Gelirleri ile Personel Giderleri Ölçeğe Göre Dağılım .................. 75 Grafik 4.1-9: Komisyon ve Ücret Gelirleri ile Personel Giderleri Fonksiyonel Dağılım ...................... 75 Grafik 4.1-10: Komisyon ve Ücret Gelirleri ile Personel Giderleri Sahipliğe Göre Dağılım .............. 76 Grafik 4.1-11: Komisyon ve Ücret Gelirleri ile Personel Giderleri Sahipliğe Göre Dağılım .............. 76 BDDK xiii Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Grafik 4.3-1: Tanıtım Giderleri Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım ............................................... 78 Grafik 4.3-2: Tanıtım Giderleri/Faiz Dışı Giderler Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım ................ 79 Grafik 4.3-3: Promosyon Giderleri Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım ........................................ 81 Grafik 4.3-4: Promosyon Giderleri/Faiz Dışı Giderler Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım ......... 82 Grafik 4.4-1: ARGE Giderleri Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım ................................................. 83 Grafik 4.4-2: ARGE Giderleri/Faiz Dışı Giderler Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım ................... 84 Grafik 4.5-1: Ekonomik Büyüme, Toplam ve Mevduat Bankaları Kredi Hacmi Büyümesi ............. 85 Grafik 4.5-2: Ekonomik Büyüme, KYB ve Katılım Bankaları Kredi Hacmi Büyümesi ......................... 85 Grafik 4.5-3: Ekonomik Büyüme, Toplam ve Mevduat Bankaları TGA Büyümesi ............................ 86 Grafik 4.5-4: Ekonomik Büyüme, KYB ve Katılım Bankaları TGA Büyümesi ....................................... 86 Grafik 4.5-5: Ekonomik Büyüme, Toplam ve Mevduat Bankaları Özkaynak Büyümesi ................. 87 Grafik 4.5-6: Ekonomik Büyüme, KYB ve Katılım Bankaları Özkaynak Büyümesi ............................. 87 Grafik 5.1-1: Ölçek ve Fonksiyon Gruplarına Göre Ortalama Fiyat/Kazanç Oranı ........................ 91 Grafik 5.1-2: Ölçek ve Fonksiyon Gruplarına Göre Ortalama Fiyat/Maddi Varlıklar Rasyosu ...... 91 Grafik 5.2-1: Ölçek ve Fonksiyon Gruplarına Göre Kredi /Aktif Oranı ............................................... 94 Grafik 5.2-2: Ölçek ve Fonksiyon Gruplarına Göre Kredi / Mevduat Oranı ..................................... 95 Grafik 5.2-3: Ölçek ve Fonksiyon Gruplarına Göre Takibe Dönüşüm Oranı .................................... 96 Grafik 5.2-4: Ölçek ve Fonksiyon Gruplarına Göre Karşılıklar/TGA Oranı ......................................... 97 Grafik 5.2-5: Etkinliğin Gelişimi ................................................................................................................ 100 Grafik 5.2-6: Sahiplik Yapısına ve Fonksiyon Gruplarına Göre Etkinlik Dereceleri ......................... 101 Grafik 5.3-1: Toplam İşletme Giderleri/Toplam Gelirler ..................................................................... 106 Grafik 5.3-2: Personel Giderleri/Toplam İşletme Giderleri ................................................................. 108 Grafik 5.3-3: Komisyon Gelirleri/Toplam İşletme Giderleri ................................................................. 109 Grafik 5.3-4: Net Faiz Gelirleri/Toplam Gelirler .................................................................................... 109 Grafik 6.1-1: Şube, Personel ve Şirket Sayısının Gelişimi ..................................................................... 112 Grafik 6.1-2: Aktif Pay Dağılımı ve Yoğunlaşma Göstergeleri .......................................................... 113 Grafik 6.1-3: Özkaynak Dağılımı ve Yoğunlaşma .............................................................................. 114 Grafik 6.2-1: Şube, Personel ve Şirket Sayısının Gelişimi ..................................................................... 117 Grafik 6.2-2: Aktif Pay Dağılımı ve Yoğunlaşma ................................................................................. 119 Grafik 6.2-3: Özkaynakların Dağılımı ve Yoğunlaşması Göstergeleri ............................................. 120 Grafik 6.3-1: Şube, Personel ve Şirket Sayısındaki Gelişmeler ........................................................... 120 Grafik 7.1-1: Uluslar arası Sermaye Hareketleri ................................................................................... 123 Grafik 7.1-2: Küresel Tezgahüstü Türev İşlem Hacmi ve Türleri.......................................................... 127 Grafik 7.1-3: İMKB İşlem Hacmi Gelişmeleri ....................................................................................... 130 Grafik 7.1-4: GSYH’da Mali Kuruluşların Faaliyetlerinin Payı ............................................................. 135 Grafik 7.1-5: Toplam İstihdamda Finansal Sektörün Payı ................................................................ 136 Grafik 7.1-6: Bankacılık / TCMB Sektör Bilançoları Göstergeleri ..................................................... 136 Grafik 7.2-1: Finansal Sistemin Büyüklüğü ............................................................................................ 138 Grafik 7.2-2: Bankacılık Sektörü Aktif Büyüklüğü ................................................................................. 139 Grafik 7.2-3: Bankacılık Sektörü Gelişme Hızları................................................................................... 139 Grafik 7.2-4: Yurtiçi Tasarruflar ............................................................................................................... 142 Grafik 7.2-5: Yurtiçi Tasarruflar ............................................................................................................... 142 Grafik 7.2-6: M1 Para Arzı ve M1 Göstergeleri .................................................................................... 144 Grafik 7.2-7: M2 Para Arzı ve M2 Göstergeleri Sektörü Gelişme Hızları ........................................... 144 Grafik 7.2-8: Kredi Hacmi ve Kredi Hacmi Gelişmeleri ...................................................................... 145 Grafik 7.2-9: Mevduat Hacmi ve Mevduat Hacmi Gelişmeleri ....................................................... 147 Grafik 7.3-1: Kredi Büyümesi Eğilimleri .................................................................................................. 150 BDDK xiv Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 KISALTMALAR AB Avrupa Birliği ABD BDDK Amerika Birleşik Devletleri Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu BIS BKM BRS Uluslararası Ödemeler Bankası Bankalar arası Kart Merkezi Bankalar Raporlama Sistemi CEBS Avrupa Banka Denetçileri Komitesi COSO Treadway Komisyonu Sponsor Organizasyonlar Komitesi DTH Döviz Tevdiat Hesabı ECB GSMH GSYH Avrupa Merkez Bankası Gayri Safi Milli Hasıla Gayri Safi Yurt İçi Hasıla HH/HHI Herfindahl Hirschman Endeksi Küm. KYB Kümülatif Kalkınma ve Yatırım Bankası MDP Menkul Değerler Portföyü P.B. Parasal Birlik TCMB TGA Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Tahsili Gecikmiş Alacaklar TMSF Tasarruf Mevduatı ve Sigorta Fonu TÜFE TÜİK Tüketici Fiyatları Endeksi Türkiye İstatistik Kurumu TP ÜFE Türk Parası Üretici Fiyatları Endeksi v.y. Veri Yok YP Yabancı Para TL Türk Lirası BDDK xv Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 1. BANKACILIK SEKTÖRÜNÜN YAPISI 1.1. Bankaların Tür/Grup/Statü Analizi Türk bankacılık sektörü, 5411 sayılı Bankacılık Kanununa göre mevduat bankaları, katılım bankaları ile kalkınma ve yatırım bankaları olarak üç fonksiyonel grupta sınıflandırılmaktadır. Toplam aktifleri Aralık 2010 itibarıyla 1 trilyon TL seviyesine ulaşan Türk bankacılık sektörü, fonksiyonel banka grupları itibarıyla incelendiğinde, sektörün aktif büyüklüğünün %92,6’sının 32 adet mevduat bankasından, %4,3’ünün 4 adet katılım bankasından ve %3,1’inin 13 adet kalkınma ve yatırım bankasından oluştuğu görülmektedir. Fonksiyonel sınıflamaya göre aktif analizi yapıldığında; ilk 5 mevduat bankasının grup toplamının %55,8’sini, ilk 3 kalkınma ve yatırım bankasının ise grup toplamının %77,1’ini oluşturduğu, dolayısıyla söz konusu gruplar içerisinde homojen bir dağılımın olmadığı görülmektedir. Az sayıda banka bulunan katılım bankaları grubu ise, diğer gruplara göre daha homojen bir yapı sergilemektedir. Tablo 1.1-1: Bankaların Fonksiyonlarına Göre Ayrımı Aralık 2010 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 T.C. Ziraat Bankası A.Ş. Türkiye İş Bankası A.Ş. Türkiye Garanti Bankası A.Ş. Akbank T.A.Ş. Yapı ve Kredi Bankası A.Ş. Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O. Türkiye Halk Bankası A.Ş. Finansbank A.Ş. Denizbank A.Ş. Türk Ekonomi Bankası A.Ş. Hsbc Bank A.Ş. Ing Bank A.Ş. Fortis Bank A.Ş. Şekerbank T.A.Ş. Citibank A.Ş. Anadolubank A.Ş. Mevduat Bankaları Toplamı (Milyon TL) Genel Pay (%) 151.160 132.357 123.963 113.183 84.776 74.146 73.288 38.155 27.757 19.032 17.799 17.299 12.139 11.395 6.305 4.513 15,02 13,15 12,31 11,24 8,42 7,37 7,28 3,79 3,00 1,89 1,77 1,72 1,21 1,13 0,63 0,45 Aktif 1 2 Asya Katılım Bankası A.Ş. T. Finans Katılım Bankası A.Ş. Katılım Bankaları Toplamı 14.513 10.692 1 2 3 4 5 6 7 İller Bankası 9.677 Türkiye Sınai Kalk. Bankası A.Ş. 7.912 Türkiye İhracat Kredi Bankası A.Ş. 6.289 Bankpozitif K. ve Kalkınma B. A.Ş. 1.649 Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş. 1.597 İmkb Takas ve Sak. Bankası A.Ş. 1.509 Aktif Yatırım Bankası A.Ş: 1.480 Kalkınma ve Yatırım Bankaları Toplamı Genel Toplam 1,44 1,10 Grup Payı (%) Banka Adı Mevduat Bankaları 16,21 17 Alternatifbank A.Ş. 14,20 18 Eurobank Tekfen A.Ş. 13,30 19 Deutsche Bank A.Ş. 12,14 20 Tekstil Bankası A.Ş. 9,09 21 Bank Mellat 7,95 22 Turkland Bank A.Ş. 7,86 23 Westlb a.g. 4,09 24 The Royal Bank of Scotl. N.V 2,98 25 Arap Türk Bankası A.Ş. 2,04 26 Turkish Bank A.Ş. 1,91 27 Fibabanka A.Ş. 1,86 28 Birleşik Fon Bankası A.Ş. 1,30 29 Jp Morgan Chase Bank N.A. 1,22 30 Socıete Generale S.A. 0,68 31 Habib Bank Limited 0,48 32 Adabank A.Ş. Katılım Bankaları 33,50 3 Kuveyt T. Katılım Bank. A.Ş. 24,70 4 Albaraka T. Katılım Bank. A.Ş. Kalkınma ve Yatırım Bankaları 0,96 31,25 8 Merrıll lynch Yatırım Bank A.Ş. 0,79 25,55 9 Nurol Yatırım Bankası A.Ş. 0,62 20,31 10 Gsd Yatırım Bankası A.Ş. 0,16 5,32 11 Diler Yatırım Bankası A.Ş. 0,16 5,16 12 Credıt A. Yatırım Bank.Türk A.Ş. 0,15 4,87 13 Taib Yatırım Bankası A.Ş. 0,18 4,78 Aktif Genel (Milyon TL) Pay (%) Grup Payı (%) 4.266 4.151 3.051 2.573 1.838 1.510 1.195 1.148 1.141 1.031 902 797 702 674 75 51 932.371 0,42 0,41 0,30 0,26 0,18 0,15 0,12 0,11 0,11 0,10 0,09 0,08 0,07 0,07 0,01 0,01 0,46 0,45 0,33 0,28 0,20 0,16 0,13 0,12 0,12 0,11 0,10 0,09 0,08 0,07 0,01 0,01 9.727 8.406 43.339 0,97 0,84 22,4 19,40 341 217 106 103 66 14 0,034 0,022 0,011 0,010 0,007 0,001 1,1 0,7 0,3 0,3 0,2 0,0 30.962 1.006.671 Yedi adet bankadan oluşan büyük ölçekli bankalar 1 grubunun sektördeki payı %74,8 olarak gerçekleşirken, dokuz adet bankanın bulunduğu orta ölçekli bankalar grubunun payı %16,8, 11 adet bankadan oluşan küçük ölçekli bankalar grubunun payı %6,6 ve 22 adet adet bankanın bulunduğu mikro ölçekli bankalar grubunun payı %1,8’dir. Mikro ölçekli bankalar arasında yer alan 12 adet bankanın aktif büyüklüğü, sektörün aktif büyüklüğünün %0,1’inin altındadır. Büyük ölçekli bankalar grubu içerisinde üç adet kamu bankası bulunmakta ve söz konusu grubun tamamı mevduat bankalarından oluşmaktadır. Bu nedenle büyük ölçekli bankalar grubu, fonksiyonel açıdan diğer banka gruplarına göre daha homojen bir yapı sergilemektedir. Katılım bankaları orta Aktif büyüklüğü sektör toplamı içindeki payı %5’in üzerinde olan bankalar büyük, %1-%5 arasında olanlar orta, %0,20-%1 arasında olanlar küçük ve %0,20’nin altında olanlar mikro ölçekli banka olarak sınıflandırılmıştır. 1 BDDK 1 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 ölçekli ve küçük ölçekli bankalar gruplarına eşit sayıda dağılmıştır. Mikro ölçekli bankalar ise genel olarak kalkınma ve yatırım bankaları ile yabancı banka şubelerinden oluşmaktadır. Tablo 1.1-2: Bankaların Ölçeklerine Göre Ayrımı Ara.10 Aktif (Milyon TL) 1 2 3 4 T.C. Ziraat Bankası A.Ş. Türkiye İş Bankası A.Ş. Türkiye Garanti Bankası A.Ş. Akbank T.A.Ş. 151.160 132.357 123.963 113.183 1 2 3 4 5 Finansbank A.Ş. Denizbank A.Ş. Türk Ekonomi Bankası A.Ş. Hsbc Bank A.Ş. Ing Bank A.Ş. 38.155 27.757 19.032 17.799 17.299 1 2 3 4 5 6 Kuveyt Türkb. İller B. Al Baraka Türk T. Sınai Kalk.B. Cıtıbank T. İhracat Kr. B. 9.727 9.677 8.406 7.912 6.305 6.289 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Bank Mellat Bankpozitif T. Kalkınma B. Turkland Bank İmkb Takasbank Aktif Yatırım B. WESTLB A.G. Royal Bank Of Sc Arap Türk B. Turkısh Bank Mıllennıum Bank 1.838 1.649 1.597 1.510 1.509 1.480 1.195 1.148 1.141 1.031 902 Sek.Payı Gr.Pay Banka Adı (%) (%) Büyük Ölçekli Bankalar 15,02 20,1 5 Yapı ve Kredi Bankası A.Ş. 13,15 17,6 6 Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O. 12,31 16,5 7 Türkiye Halk Bankası A.Ş. 11,24 15 Grup Toplamı Orta Ölçekli Bankalar 3,79 22,6 6 Asya Katılım Bankası A.Ş. 3 16,4 7 Fortis Bank A.Ş. 1,89 11,3 8 Şekerbank T.A.Ş. 1,77 10,5 9 T. Finans Katılım Bankası A.Ş. 1,72 10,2 Grup Toplamı Küçük Ölçekli Bankalar 0,97 14,55 7 Anadolu Bank 0,96 14,47 8 Alternatifbank 0,84 12,57 9 Eurobank Tekf. 0,79 11,83 10 Deutsche Bank 0,63 9,43 11 Tekstil Bank 0,62 9,4 Grup Toplamı Mikro Ölçekli Bankalar 0,18 10,13 12 Birleşik Fon B. 0,164 9,09 13 Jp Morgan Chase 0,159 8,8 14 Socıete Generale 0,15 8,32 15 Merrıll Lynch 0,15 8,32 16 Nurol Yatırım B. 0,147 8,16 17 Gsd Yatırım B. 0,12 6,59 18 Diler Yatırım B. 0,11 6,33 19 Habib Bank Lim. 0,11 6,29 20 Credıt Agr. Yat. B. 0,1 5,68 21 Adabank A.Ş. 0,09 4,97 22 Taib Yatırım B. Grup Toplamı Genel Toplam Aktif (Milyon TL) Sek.Payı (%) Gr.Payı (%) 84.776 74.146 73.288 752.873 8,42 7,37 7,28 11,3 9,8 9,7 14.513 12.139 11.395 10.692 168.781 1,44 1,21 1,13 1,1 8,6 7,2 6,8 6,3 4.513 4.266 4.151 3.051 2.573 66.870 0,45 0,42 0,41 0,3 0,26 6,75 6,38 6,21 4,56 3,85 797 702 674 341 217 106 103 75 66 51 14 18.146 1.006,67 0,08 0,07 0,07 0,034 0,022 0,011 0,01 0,01 0,007 0,01 0,001 4,39 3,87 3,71 1,88 1,2 0,58 0,57 0,41 0,36 0,28 0,08 Finansal holding şirketleri, içlerinden en az bir tanesi bir kredi kuruluşu olmak şartıyla bağlı ortaklıklarının tümü veya çoğunluğu kredi kuruluşu veya finansal kuruluş olan şirketler olarak tanımlanmaktadır. Türkiye’de üç adet finansal holding şirketi faaliyettedir. Finansal holding şirketi bankalarının toplam aktif büyüklüğü sektörün aktif büyüklüğünün %10,5’ini oluşturmaktadır. Tablo 1.1-3: Finansal Holding ġirketleri 1 2 3 Finansal Holding Şirketi Koç Finansal Hizmetler A.Ş. Özyol Holding A.Ş. TEB Holding A.Ş. Banka Yapı ve Kredi Bankası A.Ş. Turkish Bank A.Ş. Türkiye Ekonomi Bankası A.Ş. Sahiplik açısından bakıldığında Türk bankacılık sisteminde belirli bir yoğunlaşma görülmektedir. En yüksek mülkiyet yoğunlaşması küresel sermayeli bankalarda bulunmakta, bunları kamu sermayeli bankalar ve holding kontrolünde bulunan bankalar takip etmektedir. Sektörde faaliyet gösteren 37 adet kuruluşta küresel sermaye yatırımı bulunmaktadır. İki adet kamu bankasında da küresel sermaye bulunmaktadır. Sahiplik açısından aktif yapısı incelendiğinde, özel bankalarının 314,8 milyar TL ile en büyük payı aldığı görülmektedir. Özel bankaları, 280,9 milyar TL’lik aktif büyüklüğü ile kamu bankaları izlemektedir. Bankacılık sistemi küresel sahiplik payı açısından değerlendirildiğinde ise anonim ortaklık şeklinde faaliyet gösteren bankaların payı 150,4 milyar TL, şube şeklinde faaliyet gösteren bankaların payı ise 3,3 milyar TL’dir. BDDK 2 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 K.G. Tablo 1.1-4: Bankaların Sahiplik Yapıları Görünümü Milyon TL; (%) Aktif Aralık 2010 KAMU Adabank Birleşik Fon Bankası İller Bankası T.C. Ziraat Bankası T. İhracat Kredi B. ANONİM ORTAKLIĞI KÜRESEL ÖZEL Grup Genel Toplamı Aktif Yatırım B. 89,1 10,32 0 0 0 100 0 0 0 100 TMSF (6) 9.677 100 0 0 0 100 Belediyeler (1) 151.160 100 0 0 0 100 Hazine Müsteşarlığı (1) 6.289 100 0 0 0 100 1.597 99,1 0,9 0 0 99,08 0,92 73.288 75 1,9 0 23 75,02 24,9 74.146 74,6 4,7 0 21 59,1 25,2 1.480 0 100 0 0 0,32 99,65 Alternatifbank 4.265 0 100 0 0 95,84 Anadolubank 28,5 69,97 4.512 0 100 0 0 Diler Yatırım B. 103 0 100 0 0 Gsd Yatırım B. 105 0 100 0 0 Nurol Yatırım B. 217 0 100 0 0 Mıllennıum Bank 902 0 95 5 0 100 2.573 0 89 0 11 75,49 1.509 13,8 81,9 4,3 0 100 Yapı Ve Kredi B. 84.776 0 44,2 38 18 Türkiye İş Bankası 132.357 0 76,4 0 Asya Katılım Bankası 14.513 0 66,4 Akbank 113.182 0 Türkiye Sınai Klk B. 7.912 8,4 Turkısh Bank 1.030 Türk Ekonomi B. Eurobank Tekfen Grup Genel Toplamı T.Finans Katılım. B. Tekstil Bankası İmkb Takas Ve Sak. B. Hakim Ortaklık* 0,55 TMSF (6) Hazine Müsteşarlığı (1) Hazine Müsteşarlığı (1) 0,04 Özelleştirme İdaresi Başk. (1) 15,7 Vakıflar GM Temsil Ettiği V. (2) 280,884 251,250 50 5 26 0,03 Çalık Holding A.Ş. (1) 4,16 Anadolu End. Holding A.Ş. (1) 1,55 Habaş Sın. ve Tıb. Gaz. A.Ş. (1) 50 Yazıcı Dem. Çel. S. ve T. A.Ş. (1) 100 GSD Holding A.Ş. (1) 95 Nurol Holding A.Ş. (1) Credit Europe Bank N.V. (1) 24,5 GSD Holding A.Ş. (1) İMKB (2) 51,63 22,4 Koç Finansal Hizmetler A.Ş. (1) 24 67,38 32,6 0 34 9,83 50,6 63,9 10 26 9,71 66,05 19,9 T.İş Bankası A.Ş. Men. Mun. Vakfı (1) 39,6 Forum İnşaat Dekorasyon Turizm 4,3 Hacı Ömer Sabancı Holding A.Ş. (1) 62,2 0 29 0 60 40 0 5,17 93,77 19.031 0 46,5 40 14 0,12 89,55 4.150 0 30 70 0 99,24 61,37 38,3 10,3 0,29 T.İş Bankası A.Ş. (1) 1,06 Özyol Holding (1) 0,06 Fortis SA/NV ve TEB M.Y. A.Ş. (1) 0,76 Eurobank EFG Holding S.A (3) 314,842 10.691 0 35,3 65 0 21,1 70,25 Bankpozitif 1.649 0 30,2 70 0 100 Albaraka T. Kat. B. 8.406 0 20,8 62 17 7,5 61,86 Arap Türk Bankası 1.141 15,4 20,6 64 0 100 Kuveyt Türk Kat. B. 9.727 0 19,8 80 0 98,95 Fortis Bank 12.138 0 5,9 65 29 13.9 0 0,7 99 0 38.155 0 0,2 58 42 99,8 0,2 National Bank of Greece (1) 27.757 0 0,2 75 25 99,84 0,16 Dexia Participation (1) Cıtıbank 6.305 0 0 100 0 100 COIC (1) Credıt Agrıc. Yat. B. 65.9 0 0 100 0 100 Credit Ag. Corp. and Inv. Bank (1) Deutsche Bank 3.051 0 0 100 0 100 Deutsche Bank AG (1) Hsbc Bank 17.798 0 0 100 0 100 HSBC Bank Plc (1) Ing Bank 17.299 0 0 100 0 100 ING Bank NV (1) 341 0 0 100 0 100 123.963 0 38,5 21 41 0,66 49,11 48,6 Turkland Bank Bank Mellat 1.509 0 0 100 0 100 Bankmed Sal. ve Arab Bank Plc. (1) 1.837 0 0 100 0 100 Bank Mellat İran (1) Habib Bank Limited Jp Morgan C. B. N.A. 75.1 0 0 100 0 100 Habib Bank HBL (1) 701.5 0 0 100 0 100 JPMorgan Chase Bank (1) 674.2 0 0 100 0 100 Societe Generale SA Paris (1) The Royal B. Of S. N.V. 1.147 0 0 100 0 100 The Roral Bank of Scotland NV (1) Westlb A.G. Grup Genel Toplamı (D.Y.) 1.194 0 0 100 0 100 WestLB AG Düsseldorf (1) 11.394 0 57,5 0 43 68,04 Taib Yatırım B. Finansbank Denizbank 150.395 Türkiye Garanti B. ŞUBE B.P 100 Merrıll Lynch Yat. B B.K G.K.P. T.K.P H.A.P Diğer D.Y 51 T. Kalkınma Bankası T. Vakıflar Bankası K.P. Özel 797 279,836 Türkiye Halk B. Y.P. Kamu Socıete Generale S.A. 3.290 0,72 8,62 National Commercial Bank (1) Tarshish-Hapo. Hold. and Inv.Ltd. (1) 22,4 8,2 Albaraka Banking Group (1) Libyan Foreign Bank (1) 1,05 Kuveyt Finans Kurumu (1) 94,11 5,89 Fortisbank SA/NV (1) 99,28 TAİB Bank BSC (4) Merrill Lynch Eur. As Hold. Inc. (1) 1,6 Banco Bilbao Vizcaya Arg. S.A. (1)** 196,894 ŞEKERBANK 18,7 13,2 BTA Sec. ve Şkb. T.A.Ş. P. M. V. (5) Sektör Genel Toplam Aktifi 1.006,671 K.G: Kontrol Gücü, Y.P: Yerel Pay, K.P: Küresel Pay, G.K.P: Gerçek Kişi Payı, T.K.P: Tüzel Kişi Payı, H.A.P: Halka Açık Pay, D.Y: Doğrudan Yatırım, B.P : Borsa Payı * Birinci Aşamada En Yüksek Paya Sahip Tüzel Kişiliği Göstermektedir. BK: Birlikte Kontrol ** 01.11.2010 tarihinde imzalanan devir sözleşmesi ile Doğuş Holding A.Ş.´ye ait yüzde 6, 2902 oranındaki T. Garanti Bankası hisseleri ile GE Capital Corporation´a ait yüzde 18,60 oranındaki T. Garanti Bankası hisseleri Banco Bilbao Vizcaya Argentaria S.A´ya devredilmiş; bu devir resmi merci onaylarının ardından 22 Mart 2011 tarihinde tamamlanmıştır. BDDK 3 (1) Sermayenin Çoğunluğuna Sahip Olmak (2) İmtiyazlı Hisselere Sahip Olunarak (3) Diğer Hissedarlarla Yapılan Anlaşma (4) Herhangi Bir Surette Yönetim Kurulunda Karara Esas Çoğunluğu Atayabilme (5)Birlikte Kontrol (6)TMSF Tarafından Kontrol Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 2010 yılında sektörün statü yapısında önemli bir değişiklik gerçekleşmemiştir. Akbank T.A.Ş.’nin ortaklarının pay sahipliği yapısında ve Diler Yatırım Bankası A.Ş.’nin ortaklık yapısında değişiklikler olmuştur. Fiba Grubu’nun bankacılık alanındaki finansal yatırımlarından olan Credit Europe Bank NV, Millenniumbank A.Ş.’ nin %95’ine tekabül eden payı devralmıştır. Tablo 1.1-5: Statü DeğiĢiklikleri Kuruluş Ticari Unvanı Tarihi Tarihsel Gelişim / Statü Değişiklikleri / Sermaye Yapısı Kamu Sermayeli Mevduat Bankaları 1863'de kurulmuş, 1888'de Ziraat Bankası haline dönüştürülmüştür. 1937'de çıkarılan Kanun ile İktisadi Devlet Teşekkülü statüsü kazanmış ve Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankası unvanını T.C. Ziraat almıştır. 2000 yılında, kamu hukuku statüsünden çıkarılan Banka, özel hukuk hükümlerine 1863 Bankası A.Ş. tabi bir anonim şirket statüsü kazanmış ve yeniden yapılanma sürecine girmiştir. 2001 yılında ise Türkiye Emlak Bankası A.Ş., Bankaya devredilmiştir. Banka sermayesinin tamamı Hazineye aittir. 1950 yılından sonra doğrudan şube açma ve kredi kullandırma yetkisi kazanmıştır. 1992 yılında Türkiye Öğretmenler Bankası T.A.Ş., 1993 yılında Sümerbank, 1998 yılında Etibank, 2001 Türkiye Halk 1938 yılında Türkiye Emlak Bankası A.Ş.’nin 96 şubesi ve nihayetinde de 2004 yılında Pamukbank Bankası A.Ş. T.A.Ş., Bankaya devredilmiştir. Aralık 2010 itibariyle Bankanın halka açık hisse oranı %24,94'dir. 1954 yılında özel bir kanunla kurulmuştur. Banka hisse senetlerinin %25,18’i 2005 yılında halka Türkiye Vakıflar arz edilerek İMKB'de işlem görmeye başlamıştır. Banka sermayesinin %43’ü A Grubu, %15,44’ü 1954 Bankası T.A.O. B Grubu olmak üzere toplam %58,44’ü Vakıflar Genel Müdürlüğü’ne, geri kalan %16,38’lik bölümü de gerçek ve tüzel kişilere aittir. Özel Sermayeli Mevduat Bankaları Banka, 4389 sayılı Bankalar Kanununun 14/1 maddesi uyarınca BDDK tarafından izlemeye alınmış, 25 Temmuz 2003'de Kurulun 1102 sayılı karar ile bankaya yeni bir Yönetim Kurulu Adabank A.Ş. 1985 atanmıştır. 3 Temmuz 2006 tarihinde Fon tarafından yapılan ihale sonucunda Kuveyt menşeli “The International Investor Company”e ihale edilmiştir. BDDK'nın 26 Temmuz 2007 tarihli Kararı ile hisse devrine izin verilmemiştir. 1990 yılında bankanın hisse senetleri İMKB'de işlem görmeye başlamıştır. Ayrıca banka hisselerinin bir bölümü 1998 yılında American Depository Receipt ve adi hisse senedi olarak uluslararası piyasalara arz edilerek satılmıştır. 2005 yılında, Ak Uluslararası Bankası A.Ş., Bankaya devredilmiştir. 2006’da Banka sermayesinin %20'si Citibank Overseas Invesment Corporation (COIC) tarafından devralınmıştır. Citigroup Inc. hisselerinin %33,6’lık kısmına sahip Akbank T.A.Ş. 1948 olan ABD Hazinesinin payı, Citigroup Inc.’nin sermaye artırması ve ABD Hazinesinin bu artırıma iştirak etmemesi nedeniyle %27,2’ye düşmüştür. Aksigorta A.Ş. ve Exsa Export Sanayi Mamülleri Satış ve Araştırma A.Ş.’nin Akbank T.A.Ş.’deki mevcut ortaklık paylarının, Hacı Ömer Sabancı Holding’e devredilmesi ile Hacı Ömer Sabancı Holding’in Banka sermayesindeki doğrudan payı %32,28’den %40,75’e çıkarılmıştır. Kalan %19,31’lik pay diğer ortaklara ait ve %19,94’lük pay ise halka açıktır. Banka hisseleri 1995 yılında İMKB'de işlem görmeye başlamıştır. Banka, 1996 yılında Anadolu Alternatif Bank 1992 Grubu’nun bağlı ortaklığına geçmiştir. Banka sermayesinin %77,08’i Anadolu Endüstri Holding A.Ş. A.Ş.’ye, %22,92’si diğer ortaklara aittir. 1997 yılında Özelleştirme İdaresi'nce Etibank A.Ş.'nin üçe ayrılarak Etibank A.Ş., Denizcilik Bankası T.A.Ş. ve Anadolu Bankası T.A.Ş. adı altında üç ayrı özelleştirme işlemine tabi Anadolubank 1996 tutulması sonucunda, Anadolu Bankası T.A.Ş.nin isim ve lisans haklarının Anadolubank A.Ş.'ye A.Ş. devri gerçekleştirilmiştir. Banka sermayesinin % 69,97’si Habaş Sınai ve Tıbbi Gazlar İstih. End. A.Ş.’ye, %27,32’si Mehmet Rüştü Başaran’a ve kalan pay diğer ortaklara aittir. 1953 yılında, Pancar Kooperatifleri Bankası adı altında Eskişehir’de kurulmuştur. Daha sonra merkezini Ankara'ya taşımış ve 1956 yılında Şekerbank T.A.Ş. unvanını almıştır. Bankanın hisse senetleri 1996’da İMKB'de işlem görmeye başlamıştır. 2006 yılında bankanın ödenmiş Şekerbank T.A.Ş. 1953 sermayesinin %33,98'ine karşılık gelen hisseleri, Turanalem Securities JSC tarafından devralınmıştır. Bankanın geri kalan sermayesinin %31,96’sı halka açık olup, %33,98’i Şekerbank T.A.Ş. Munzam Vakfı’na aittir. 1990 yılından itibaren İMKB'de işlem görmeye başlayan Tekstil Bankası A.Ş. hisselerinin Tekstil Bankası 1986 %24,5'i, halka açıktır. GSD Grubu bünyesinde yer alan bankanın ödenmiş sermayesinin %75,5'i A.Ş. GSD Holding A.Ş.'ye aittir. Banka faaliyetlerine, 1982 yılında İstanbul’da, Kıbrıs’ta kurulu olan Türk Bankası Limited’in İstanbul Merkez Şubesini açarak başlamıştır. Daha sonra 1991 yılında, Turkish Bank A.Ş. Turkish Bank A.Ş. 1982 kurulmuş ve Banka, Türk Bankası Limited'in İstanbul Merkez Şubesini devralmıştır. Yine 1991 yılında, bankanın bankacılık işlemlerine ve mevduat kabulüne izin verilmiştir. Banka sermayesinin %40’ı National Bank of Kuwait’e, %53,77’si Özyol Holding A.Ş.’ye ve kalan % BDDK 4 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Ticari Unvanı Kuruluş Tarihi Tarihsel Gelişim / Statü Değişiklikleri / Sermaye Yapısı 6,23’lük pay diğer ortaklara aittir. 1927 yılında Kocaeli Halk Bankası T.A.Ş. unvanıyla kurulmuş, 1961'deki statü değişikliğinden sonra unvanı Kocaeli Bankası T.A.Ş. olarak belirlenmiştir. Bankanın unvanı 1982 yılında Türk Türk Ekonomi Ekonomi Bankası A.Ş. olarak bir kez daha değiştirilmiş ve genel merkezi aynı yıl İstanbul'a 1927 Bankası A.Ş. taşınmıştır. Bankanın hisse senetleri 2000’de İMKB'de işlem görmeye başlamıştır. Banka sermayesinin %49,83’ü TEB Mali Yatırımlar A.Ş.’ye, % 34,43'ü BNP Paribas'a, % 15,74’ü ise diğer ortaklara aittir. 1983 yılında Doğuş Holding bünyesine katılmış, hisse senetleri 1990'da İMKB'de işlem görmeye başlamış, 1993'te yurtdışına hisse ihraç etmiştir. 2001 yılında, Osmanlı Bankası A.Ş.'yi Türkiye Garanti 1946 bünyesine almıştır. 2005’de bankanın %25,5'ine karşılık gelen hisse senetleri General Electric Bankası A.Ş. Grubuna satılmıştır. Banka sermayesinin %48,62’si halka açık olup, %26,7’si da Doğuş Holding’e aittir. Hazine'ye ait olan %12,3 oranındaki pay, Mayıs 1998’de halka arz işlemi ile yerli ve yabancı Türkiye İş yatırımcılara sunulmuştur. Şu anda bankanın halka açıklık oranı %32,43’dür. Banka 1924 Bankası A.Ş. sermayesinin %39,29’u Türkiye İş Bankası A.Ş. Men. Mun. Sos. Güvenlik Sandığına, %28,09’u Cumhuriyet Halk Partisine aittir. 1980 yılında Çukurova Holding bünyesine girmiş ve hisse senetleri 1987'den itibaren İMKB'de işlem görmeye başlamıştır. 2005 yılı itibariyle, daha önce Çukurova Grubu Şirketleri ve TMSF’nin sahip olduğu %57,43 oranındaki banka hisseleri, finansal iştirakleri ile birlikte, Yapı ve Kredi Koçbank A.Ş.'nin mülkiyetine geçmiştir. Yapı ve Kredi Bankası A.Ş. Koçbank A.Ş.'yi, tüzel 1944 Bankası A.Ş. kişiliğinin sona erdirilmesi suretiyle, tüm hak, alacak, borç ve yükümlülükleriyle birlikte 2006 yılında devralmıştır. Yine aynı yıl Koçbank A.Ş., tüm aktif ve pasifi ile birlikte ve tüzel kişiliği tasfiyesiz sona ermek suretiyle Yapı ve Kredi Bankası A.Ş.'ye devredilmiştir. Banka sermayesinin %81,80’i Koç Finansal Hizmetler A.Ş’ye ve %18,20’si de diğer ortaklara aittir. Küresel Sermayeli Mevduat Bankaları 1977 tarihinde kurulan Arap Türk Bankası, Arap (%62,37’si Libyan Foreign Bank, %1,62’si Arap Türk 1977 Kuwait Investment Co.) ve Türk (%20,58’i T.İş Bankası, %15,43’ü T.C. Ziraat Bankası) Bankası A.Ş. hissedarların bir ortak girişim bankasıdır. Citibank N.A. 1980 yılında Türkiye'de şube açan yabancı banka statüsünde faaliyetlerine başlamıştır. 2003 yılında (tamamı Citibank N.A.'ya ait bir yan kuruluş olarak) Citibank A.Ş. kurulmuştur. Citibank A.Ş. 2004 yılında mevduat kabul etme ve bankacılık işlemleri yapma izni Citibank A.Ş. 1980 almıştır. Yine aynı yıl Citibank N.A. Citibank A.Ş.'ye devredilmiştir. Böylece Banka Türkiye’deki faaliyet şeklini şubeden anonim şirkete dönüştürmüştür. Banka sermayesinin tamamı Citibank Overseas Investment Corporation’a aittir. 1997 yılında Özelleştirme İdaresi'nce açılan ihale kapsamında Denizcilik Bankası T.A.Ş. hisseleri Zorlu Holding tarafından satın alınmıştır. Daha sonra 2002 yılında Milli Aydın Bankası T.A.Ş. hisseleri Bankaya devir olmuştur. Denizbank A.Ş. hisseleri 2004 tarihinden itibaren Denizbank A.Ş. 1997 İMKB'de işlem görmeye başlamıştır. 2006 yılında Zorlu Holding, Bankada sahip olduğu % 74,9 hissesini, Belçika - Fransa sermayeli Dexia Participation Belgique S.A.'ya satmıştır. Şu anda banka sermayesinin % 99,83’ü Dexia Participation Belgique S.A.'ya aittir. Türk Merchant Bank A.Ş. unvanı ile 1988 yılında faaliyetlerine başlamış, unvanı 1997 yılında Deutsche Bank 1988 Bankers Trust A.Ş., 2000 yılında da Deutsche Bank A.Ş. olarak değişmiştir. 2004 yılında, A.Ş. mevduat kabul etme yetkisi almıştır. Banka sermayesinin tamamı DeutscheBank AG’ye aittir. Bank Ekspres A.Ş. 1992 yılında faaliyetine başlamış, 1998 yılında Fon'a devredilmiş, 2001 yılında Tekfen Holding tarafından satın alınmıştır. Tekfen Grubu daha sonra, 2001 yılında, sahibi olduğu Tekfen Yatırım ve Finansman Bankası A.Ş.’yi Bank Ekspres A.Ş.'ye devrederek, Eurobank Tekfen iki bankayı birleştirmiştir. Bankanın unvanı da aynı yıl Tekfenbank A.Ş. olarak değiştirilmiştir. 1992 A.Ş. 2007 yılında, Eurobank EFG Holding (Luxemburg) S.A., Tekfenbank A.Ş. hisselerinin %70'ini devralmıştır. Tekfenbank A.Ş.’nin ticari ünvanı 2008 yılında "Eurobank Tekfen A.Ş." olarak değişmiştir. Sermayenin %70’lük kısmı Eurobank EFG Holding’e, 29,24’ü Tekfen Holding A.Ş’ye, aittir. Bankanın hisse senetlerinin ilk halka arzı 1990 yılında İMKB’de yapılmıştır. Banka’nın hisseleri 1998 yılından itibaren Londra Menkul Kıymetler Borsası’nda Global Depository Receipts olarak işlem görmeye başlamıştır. 2003 yılında Fiba Bank A.Ş.'yi devralmıştır. 2006 yılında, Finans Bank A.Ş. 1987 National Bank of Greece S.A., Finans Bank A.Ş. hisselerinin % 46’sını direkt olarak ve kalan bölümünü de halka çağrı yapmak suretiyle 2007 yılının başında satın almış ve bankadaki payını % 77,21’e yükseltmiştir. 1964 yılında Amerikan-Türk Dış Ticaret Bankası A.Ş. unvanıyla kurulmuş, 1971 tarihinde Türk Dış Ticaret Bankası A.Ş. unvanını almıştır. Bankanın hisse senetleri 1990'dan itibaren İMKB'da işlem görmeye başlamıştır. Türk Dış Ticaret Bankası A.Ş.'nin ödenmiş sermayesinin % 89,34'ü, Fortis Bank A.Ş. 1964 2005 yılında Fortis Bank NV-SA'ya devredilmiştir. Bu tarih itibariyle banka özel sermayeli mevduat bankaları grubundan Türkiye’de kurulmuş yabancı bankalar grubuna geçmiştir. 24 BDDK 5 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Ticari Unvanı Kuruluş Tarihi HSBC Bank A.Ş. 1990 Millennium Bank A.Ş. 1984 ING Bank A.Ş. 1996 Turkland Bank A.Ş. 1986 Tarihsel Gelişim / Statü Değişiklikleri / Sermaye Yapısı Kasım 2005 tarihi itibariyle ticari unvanı Fortis Bank A.Ş. olarak değişmiştir. 2008 yılında ortaya çıkan finansal kriz sonrası Fortis Grubuna yönelik olarak Belçika Hükümeti tarafından yapılan kurtarma operasyonu sonrasında Fortis Bank SA/NV’nin %99,93’ü “Société Fédérale de Participations et d’Investissemant”ya (SFPI) devredilmiştir. Bunun sonucunda sermayesinin % 94,11’i Fortis Bank SA/NV’ye ait olanBankanın dolaylı olarak %94,03’ünü SFPI edinmiştir. Bu süreçte, Fortis Bank SA/NV’nin doğrudan olarak %100’üne sahip olan Fortis Brusseles’in Fortis Bank SA/NV’deki payı %0,07’ye, , Fortis Bank SA/NV’nin dolaylı olarak %50’sine sahip olan Fortis NV ve Fortis SA/NV’nın Fortis Bank SA/NV’deki payı %0,04’e, Fortis Bank SA/NV’nin dolaylı olarak %100’üne sahip olan Fortis’in Fortis Bank SA/NV’deki payı %0,07’ye, inmiştir. Ayrıca, Bankadaki Fortis Brusseles ve Fortis’in payı %0,07’ye, Fortis NV ve Fortis SA/NV’nin payı ise %0,03’e düşmüştür. Diğer taraftan, daha sonraki süreçte BNP Paribas SA (BNP) Fortis Bank SA/NV’nin %74,94’ünü devralmıştır. Bunun sonucunda, SFPI’nın Bankadaki dolaylı payı %94,03’den %30,43’e gerilemiş, Bankanın dolaylı olarak %70,52’sine BNP sahip olmuş , FortisBank SA/NV’nin %99,93’üne sahip olan SFPI’nın Fortis Bank SA/NV’deki payı%24,99’a gerilemiş ve Société de Prise de Participation de l’Etat’nın (SPPE) Fortis Bank SA/NV’deki payı dolaylı olarak%11,39’a yükselmiş, Bankanın dolaylı olarak %10,72’sine ise SPPE’nin sahip olmuştur. Bu işlemlerin akabinde, SPPE’nin elindeki BNP hisselerinin satın alınması amacıyla BNP’nin yaptığı sermaye artırımı neticesinde işlemleri sonucunda SPPE’nin Fortis Bank A.Ş.’deki (Banka) dolaylı payının %10,44’den %9,63’e gerilemiş, BNP’nin SPPE’nin elindeki kendi hisselerini satın alması sonucu SPPE’nin Bankadaki dolaylı pay sahipliği kalmamıştır. Geriye kalan hisseler halka açıktır. Midland Bank A.Ş. unvanı ile 1990 yılında faaliyete başlamıştır. 1999 yılında unvanı HSBC Bank A.Ş. olarak değişmiştir. 2001 yılında, Demirbank T.A.Ş.'ı bünyesine almıştır. Banka sermayesinin tamamı HSBC Bank PLC’ye aittir. Manufacturers Hanover Trust Company unvanı ile 1984 yılında Türkiye’de şube açan yabancı banka statüsünde faaliyetine başlamış, 1991'de yılında ise Manufacturers Hanover Bank A.Ş. unvanını alarak Türkiye’de kurulmuş yabancı bankalar grubuna geçmiştir. Manufacturers Hanover Corporation ile Chemical Banking Association'ın birleşmeleri nedeniyle 1992 yılında bankanın unvanı Chemical Bank A.Ş. olmuştur. Bankanın 1997 yılında Sürmeli Grubu'na geçmesiyle birlikte, unvanı Sitebank A.Ş. olarak değişmiştir. Bu tarih itibariyle özel sermayeli mevduat bankaları grubuna geçmiştir. Sitebank A.Ş. 2001 yılında Fon'a devredilmiştir. Daha sonra bankanın hisselerini 2002 yılında Novabank S.A satın almıştır. Banka, bu tarih itibarıyla yeniden Türkiye’de kurulmuş küresel sermayeli bankalar grubuna geçmiştir. 2003 yılında Bankanın unvanı BankEuropa Bankası A.Ş., 2006 yılında ise Millennium Bank A.Ş. olarak değiştirilmiştir. Fiba Grubu’nun Bankacılık alanındaki finansal yatırımlarından olan Credit Europe Bank NV, Bankanın doğrudan %95’ine tekabül eden payı BCP Internacional II, Sociedade Unipessoal SGPS LDA’dan 2010 yılında devralmıştır. Faaliyete The First National Bank of Boston Merkezi İstanbul Şubesi unvanı ile başlamıştır. Daha sonra Bakanlar Kurulu kararı uyarınca 1990 yılında kurulan The First National Bank of Boston A.Ş., The First National Bank of Boston Merkezi İstanbul Şubesi'ni devralmıştır. Bankanın unvanı 1991 yılında Türk Boston Bank A.Ş. olarak değişmiştir. Oyak Grubu, 1994 yılında, tüm hisseleri alarak Bankanın tek sahibi olmuş, banka unvanı 1996 yılında Oyakbank A.Ş. olarak değiştirilmiş, ayrıca yabancı banka statüsünden özel sermayeli mevduat bankası grubuna geçmiştir. 2002 yılında, Sümerbank A.Ş., Oyak Bank A.Ş.'ye devredilmiştir. Ordu Yardımlaşma Kurumu uhdesinde bulunan ve sermayesinin %100’üne tekabül eden Oyak Bank A.Ş. hisseleri 2007 yılında ING Bank N.V.’ye devredilmiştir. "Oyak Bank A.Ş."nin ticari ünvanı 7 Temmuz 2008 tarihi itibariyle "ING Bank A.Ş." olarak değişmiştir. 1986'da Bank of Bahrain and Kuwait B.S.C. adıyla kurulmuştur. 1991 yılında Bank of Bahrain and Kuwait A.Ş. unvanını almıştır. 1992 yılında Şahenk Ailesi ve Doğuş Grubu kontrolüne geçmiş, Tasarruf ve Kredi Bankası A.Ş. unvanı ile faaliyetlerini sürdürmüştür. Aynı zamanda yabancı bankalar grubundan özel sermayeli mevduat bankaları grubuna geçmiştir. 1994 yılı Şubat ayında unvanı Garanti Yatırım ve Ticaret Bankası A.Ş. olarak değişmiştir. 1997 yılında banka hisselerinin Doğuş Grubu'ndan MNG Grubu'na geçmesiyle bankanın unvanı MNG Bank A.Ş. olarak değişmiştir. MNG Bank A.Ş.’nin ticari unvanı 2007 yılında Turkland Bank A.Ş. olarak değiştirilmiştir. Banka sermayesinin %50’si Arap Bank, %50’si BankMed Sal’a aittir. Küresel Sermayeli Mevduat Banka Şubeleri ABN AMRO Bank Holantse Bank Uni. N.V. unvanı ile kurulmuş, 1995 yılında ABN AMRO Bank N.V. olarak 1921 N.V. değişmiştir. Şube sermayesinin tamamı Hollanda merkezli ABN AMRO Bank N.V.’ye aittir. Unicredit Banca Banco di Roma unvanı ile 1911 yılında faaliyetlerine başlamış, 1992 yılında ticari unvanı Banca 1911 di Roma S.P.A di Roma S.P.A. olarak değişmiştir. Şube sermayesinin tamamı İtalya merkezli Banca di Roma BDDK 6 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Ticari Unvanı Kuruluş Tarihi Tarihsel Gelişim / Statü Değişiklikleri / Sermaye Yapısı S.P.A.’ya aittir. "Banca di Roma S.p.A."nın ticari unvanı 26 Mart 2008 tarihinde "Unicredit Banca di Roma S.P.A." olarak değişmiştir. 16 Nisan 1982 tarihinde Türkiye'de şube açan yabancı banka statüsünde faaliyetine Bank Mellat 1982 başlamıştır. Şube sermayesinin tamamı İran Devletine aittir. Banka, 1982 yılında Bakanlar Kurulu Kararı ile bankacılık faaliyetleri yapma yetkisi ve merkez Habib Bank şube ile dört şube açma yetkisi almıştır. 1983 yılından bu yana banka, Türkiye’de şube açan 1983 Limited yabancı banka statüsünde bankacılık faaliyetlerini yürütmektedir. Şube sermayesinin tamamı Pakistan merkezli Habib Bank’a aittir. Bankanın ticari ünvanı, The Chase Manhattan Bank ile Morgan Guaranty Trust Company’nin JPMorgan Chase birleşmesi sonucu, 2001'de JPMorgan Chase Bank; 2004 yılında bu unvan JPMorgan Chase 1984 Bank N.A. Bank N.A. olarak değişmiştir. Şube sermayesinin tamamı Amerika merkezli JPMorgan Chase Bank Co’ya aittir. 16 Kasım 1989 tarihinde Türkiye'de şube açan yabancı banka statüsünde faaliyetine başlamıştır. Şube sermayesinin tamamı Fransa merkezli Sociéte Générale SA’ya aittir. 2009 Sociéte Générale 1989 yılında Societe Generale S.A. Paris tarafından imtiyazlı paylar çıkarılmış ve hisselerinin tamamı (SA) Fransa Cumhuriyetinin sahibi olduğu Societe de Prise de Participation de l’Etat isimli şirkete devredilmiştir. 1985 yılında Standard Chartered Bank unvanıyla Türkiye'de şube açarak faaliyetlerine başlamış, bankanın unvanı 1990 yılında Westdeutsche Landesbank (Europe) A.G. olarak WestLB AG 1985 değişmiştir. Daha sonra bu ünvan, 1997 yılında, Westdeutsche Landesbank Girozentrale ve 2002 yılında WestLB AG olarak tekrar değiştirilmiştir. Şube sermayesinin tamamı Almanya merkezli WestLB AG’ye aittir. Kamu Kalkınma ve Yatırım Bankaları Belediyelerin imar faaliyetlerini finans etmek üzere, kamusal sermaye ile 1933 yılında, Belediyeler Bankası adıyla kurulmuştur. İl Özel İdareleri, belediyeler ve köyleri de içine alan İller Bankası, 1945 yılında, Belediyeler Bankasının görevlerini üstlenerek resmen kurulmuştur. İller Bankası 1933 Banka bütün işlemlerinde kuruluş kanunu ve özel hükümlerine bağlı, tüzel kişiliğe sahip kamu kuruluşudur. Banka sermayesinin %82,56’sı belediyelere, %10,39’u İl Özel İdarelerine ve %7,05’i köylere aittir. 1996 yılı başından itibaren ilgili mevzuat hükümlerine uygun bir çerçevede mali piyasalara İMKB Tak. ve 1995 yönelik bir şekilde ihtisas bankacılığı yapmaktadır. Banka sermayesinin %32,62’si İMKB’ye ait Sak. Bankası A.Ş. olup, geriye kalan hissedarlar bazı banka ve aracı kurumlardır. 1987 yılında 3332 sayılı Kanunla Devlet Yatırım Bankası, Türkiye İhracat Kredi Bankası T. İhracat Kredi A.Ş.(Türk Eximbank)’ye dönüştürülmüştür. Bankanın sermayesinin tamamı Hazine'ye ait 1987 Bankası A.Ş. olup, bünyesinde ihracat kredisi ve ihracat kredi sigorta/garantisi hizmetlerini sunan Türkiye'nin tek devlet destekli finansman kuruluşudur. Banka, 1975 yılında, Devlet Sanayi ve İşçi Yatırım Bankası (DESİYAB) A.Ş. unvanı ile kurulmuştur. 1988 yılında unvanı Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş. olarak değişmiştir. 1989 yılında Yüksek Planlama Kurulu’nun Kararı ile T.C. Turizm Bankası A.Ş.’nin tüm aktif ve pasifleriyle Türkiye Kalkınma Bankası’na devredilmesi sonucu Banka’nın hizmet verdiği Türkiye Kalkınma 1975 alanlara turizm sektörü de ilave edilmiştir. Bankanın hisse senetleri, 1991'de İMKB'de işlem Bankası A.Ş. görmeye başlamıştır. Bankanın kuruluşuna ilişkin Kanun 1999’de kabul edilmiştir. Banka, bu Kanun ile düzenlenen hususlar dışında özel hukuk hükümlerine tabi ve anonim şirket şeklinde, tüzel kişiliğe sahip, bir kalkınma ve yatırım bankasıdır. Banka sermayesinin %99,08’i Hazineye aittir. Özel Yatırım Bankaları Faaliyetlerine 1999 yılında başlamış olup, Banka sermayesinin %91,5’si Çalık Holding A.Ş.’ye ve Aktif Yatırım 1999 %8,5’i diğer ortaklara aittir. "Çalık Yatırım Bankası A.Ş."nin ticari unvanı 1 Ağustos 2008 tarihi Bankası A.Ş. itibariyle "Aktif Yatırım Bankası A.Ş." olarak değişmiştir. Faaliyetlerine 1998 yılında başlamış olup, Banka sermayesinin %45’ine sahip olan Recep Sami Diler Yatırım Yazıcı’nın vefatı sonrasında, tereke taksimi gereği eşi Fatma Tuba Yazıcı’nın Bankadaki 1998 Bankası A.Ş. doğrudan payı %0’dan %26,719’a, çocukları Samim YAZICI, Eren Sami YAZICI ve Ömer Mustafa YAZICI’nın her birinin payı %0’dan %13,430’a çıkmıştır. GSD Yatırım Faaliyetlerine 1998 yılında başlamış olup, Banka sermayesinin tamamı GSD Holding A.Ş.’ye 1998 Bankası A.Ş. aittir. Nurol Yatırım Faaliyetlerine 1999 yılında başlamış olup, Banka sermayesinin %78,15’i Nurol Holding’e, 1999 Bankası A.Ş. %15,96’sı Nurol İnşaat ve Ticaret A.Ş’ye aittir. Banka 1950 yılında Dünya Bankası'nın desteği ile T.C. Merkez Bankası ve ticaret bankalarının T. Sınai Kalkınma işbirliği ile kurulmuş Türkiye'nin ilk özel sermayeli kalkınma ve yatırım bankasıdır. Bankanın Bankası A.Ş. 1950 hisse senetleri 1986 yılında İMKB'de işlem görmeye başlamıştır. 2002 yılında Sınai Yatırım Bankası A.Ş.’yi devralmıştır. Sermayesinin %40,51’i İş Bankasına ait olup, halka açıklık oranı %38,34’tür. BDDK 7 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Kuruluş Ticari Unvanı Tarihi Yabancı Yatırım Bankaları BankPozitif Kredi ve Kalk B. A.Ş. 1999 Credit Agricole Yatırım Bankası Türk A.Ş. Merrill Lynch Yatırım Bank A.Ş. Taib Yatırım Bank A.Ş. Katılım Bankaları Al Baraka Türk Katılım B. A.Ş. Asya Katılım Bankası A.Ş. 1990 1993 1987 1985 1996 Kuveyt Türk Katılım B. A.Ş. 1989 Türkiye Finans Katılım B. A.Ş. 1984 Tarihsel Gelişim / Statü Değişiklikleri / Sermaye Yapısı 1999 yılında Toprak Yatırım Bankası A.Ş. adıyla kurulmuş, 2001 yılında bankanın eski ana sermayedarı Toprakbank A.Ş. Fon'a devredilmiştir. 2002 yılında banka hisselerinin %89,92'lik bölümü C Faktoring A.Ş. tarafından satın alınmıştır. Yeni ortaklık yapısıyla 2003 yılında bankanın unvanı C Kredi ve Kalkınma Bankası A.Ş. olarak değişmiş, sermaye artışına ve yeni organizasyonel yapılanmaya gidilmiştir. Sermaye artışları ve bakiye hisselerin alınması sonrasında C Faktoring A.Ş.'nin Banka'daki payı %99,99'a ulaşmıştır. 2005 yılında imzalanan sözleşmeye göre, tamamı Bank Hapoalim B.M.'e ait bulunan Tarshish-Hapoalim Holdings and Investments Ltd., bankada %57,55 hisse sahibi olmuştur. Böylece banka küresel sermayeli yatırım bankası grubuna geçmiştir. 29 Aralık 2005 tarihinde Banka'nın unvanı Bankpozitif Kredi ve Kalkınma Bankası A.Ş. olarak değişmiştir. 2009 yılında C factoring A.Ş. %4,825 oranındaki sermaye payını Bankanın diğer ortağı Tarshish-Hapoalim Holdings and Investments Ltd.’e devretmiş, bu suretle C Faktoring A.Ş.’nin Bankadaki sermaye payı %35’ten %30,17’e düşmüştür. 1990 yılında Avrupa Türk Yatırım Bankası A.Ş. unvanıyla kurulmuş, bu unvan 1995 yılında Indosuez Euro Türk Merchant Bank A.Ş., 2000 yılında da Crédit Agricole Indosuez Türk Bank A.Ş. olarak değişmiştir. Banka 2004 yılında Credit Lyonnais (Paris) Merkezi Fransa İstanbul Türkiye Merkez Şubesi’nin mevduatı hariç bütün aktif ve pasifini devralmıştır. 17 Haziran 2004 tarihinde unvanı Calyon Bank Türk A.Ş. olarak, 2 Mart 2010 tarihinde "Credit Agricole Yatırım Bankası Türk A.Ş." olarak değişmiştir. 1993 yılında Tat Yatırım Bankası A.Ş. unvanı ile faaliyetlerine başlamıştır. 2006 yılında Tat Yatırım Bankası A.Ş.'nin sermayesinin %99.95'ine tekabül eden hisseleri Merrill Lynch European Asset Holdings Inc.'e devredilmiştir. Banka unvanı da Merrill Lynch Yatırım Bank A.Ş. olarak değişmiştir. 2009 yılında Merrill Lynch Yatırım Bank A.Ş.’nin (Banka) hakim ortağı Merrill Lynch&Co. Inc.’ın (M&L), hisselerinin tamamı Bank of America Corporation’a (BAC) ait olan MER Merger Corporation (MER) ile birleşmesi suretiyle; BAC’ın Bankada dolaylı olarak payı %100’e ulaşmıştır. 1987 yılında Yatırım Bank A.Ş. unvanıyla kurulmuş, 1997 yılında bu unvan Taib Yatırım Bank A.Ş. olarak değişmiştir. Banka sermayesinin % 99,27’si Taib Bank’a aittir. Ortadoğu menşeli Albaraka Bankacılık Grubuna ait olan Banka sermayesinin % 54,06’sı Albaraka Banking Group’a, %9,38’i diğer hissedarlara ait olup, %17,11’i halka açıktır. 1996 yılında Asya Finans Kurumu A.Ş. unvanı ile faaliyete başlamış, 2005 yılında Asya Katılım Bankası A.Ş. olarak değişmiştir. Banka sermayesinin %52,53’ü halka açık olup, kalanı diğer ortaklara aittir. 1989 yılında Özel Finans Kurumu statüsünde kurulmuş, 1999 yılında unvanı Kuveyt Türk Katılım Bankası A.Ş. olarak değişmiştir. Kuveyt Türk’ün sermayesinin %62,23’ü Kuveyt Finans Kurumu’na (Kuwait Finance House), %9’u Kuveyt Devlet Sosyal Güvenlik Kurumu’na, %9’u İslam Kalkınma Bankası’na, %18,71’i Vakıfar Genel Müdürlüğü’ne, %2’i de diğer ortaklara aittir. Faisal Finans unvanı ile 1984 yılında kurulmuştur. Şirket hisselerinin sahibi olan Dar Al-Maal Alİslami S.A. (DMI) Grubu 1998 yılında hisselerini, İsviçre'de mukim OLFO S.A. şirketine devretmiştir. 2001 yılında kurum hisselerinin %38,82'si Sabri Ülker tarafından devralınmış ve aynı tarihte kurumun ismi Family Finans Kurumu A.Ş. olarak değiştirilmiştir. 2001 yılında Sabri Ülker’in kurum sermaye yapısındaki payı %98,63'e ulaşmıştır. 1991 yılında faaliyete başlayan Anadolu Finans Kurumu ile Family Finans 2005 yılında birleşmiş, aynı yıl Türkiye Finans Katılım Bankası A.Ş. unvanını almıştır. Banka sermayesinin %64,67’si Suudi Arabistan Ulusal Ticaret Bankası’na aittir. TMSF Bünyesindeki Bankalar Birleşik Fon Bankası A.Ş. BDDK 1958 1958 yılında Çaybank A.Ş. mahalli banka olarak kurulmuş, 1964'de milli banka olarak statüsü değişmiştir. 1988 yılında Bakanlar Kurulu Kararı ile bankacılık işlemleri yapma ve mevduat kabul etme yetkisi kaldırılmış, 1990 yılında bu yetki tekrar geri verilmiştir. Unvanı 1992 yılında Derbank A.Ş. olarak değişmiştir. 1998 yılında Bayındır Holding bünyesine geçmesiyle birlikte Bayındırbank A.Ş. unvanını almıştır. 2001 yılında Banka Fon'a devredilmiştir. Daha sonra 2002’de Ege Giyim Sanayicileri Bankası A.Ş.,; 5 Nisan 2002 tarihinde Etibank A.Ş. (2001’de Etibank T.A.Ş.'ye devredilen Eskişehir Bankası T.A.Ş. ve İnterbank A.Ş. ile birlikte), İktisat Bankası T.A.Ş. ve Kentbank A.Ş. tüm aktif ve pasifleriyle; Eylül 2002 tarihinde Toprakbank A.Ş., Bayındırbank A.Ş. bünyesinde birleştirilmiştir. 2005 yılında Bayındırbank A.Ş.'nin ticari unvanı Birleşik Fon Bankası A.Ş. olarak değiştirilmiştir. 8 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 1.2. Banka Lisansları 5411 sayılı Bankacılık Kanununun 4’üncü maddesinde, bankaların gerçekleştirebilecekleri temel faaliyetler fonksiyonel gruplar itibariyla belirlenmiştir. Bu kapsamda en önemli ayrım kriterleri; mevduat kabulu, katılım fonu kabulü ve finansal kiralama işlemleridir. Mevduat bankaları, mevduat kabul etmek ve kredi kullandırmak, katılım bankaları özel cari ve katılma hesapları yoluyla fon toplamak ve kredi kullandırmakla yetkili kuruluşlardır. Kalkınma ve yatırım bankaları ise mevduat veya katılım fonu kabul etme dışında kredi kullandıran ve özel kanunlarla kendilerine verilen görevleri yerine getiren kuruluşlardır. Diğer Sigortacılık İşlemleri Sermaye Piyasası İşlemleri Bankacılık İşlemleri Tablo 1.2-1: Bankacılık Lisansına Konu Temel Faaliyetlerin Görünümü Mevduat kabulü Katılım fonu kabulü Kredi verme islemleri Ödeme, fon transferi ve tahsilât işlemleri Kambiyo senetlerinin istirası işlemleri Saklama hizmetleri Ödeme vasıtalarına ilişkin işlemler Kambiyo işlemleri; para piyasası araçları, kıymetli maden alımı, satımı, emanete alınması Garanti işleri Bankalararası piyasada para alım satımı işlemlerine aracılık Vadeli islem ve opsiyon sözlesmelerinin, finansal araçların alımı, satımı ve aracılık Sermaye piyasası araçlarının alım ve satımı ile geri alım veya tekrar satım taahhüdü Sermaye piyasası araçlarının ihraç veya halka arz yoluyla satısına aracılık işlemleri İhraç edilmis olan sermaye piyasası araçlarının alım satımına aracılık işlemleri Yatırım danısmanlığı işlemleri Portföy isletmeciliği ve yönetimi Piyasa yapıcılığı Saklama hizmetleri Mevduat Bankası √ Katılım Kalkınma ve Bankası Yatırım Bankası √ √ √ √ √ √ √ √ √ (17/32)* √(29/32)* √ √(30/32)* √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √(3/13)* √(11/13)* √(5/13)* √(11/13)* √(4/13*) √(5/13)* √ √ Sigorta acenteliği ve bireysel emeklilik aracılık hizmetleri √ √ √ Faktöring ve forfaiting işlemleri Finansal kiralama işlemleri √ √ √ √ √ * Grupta yer alan bankalardan kaçının SPK tarafından verilen yetki belgesi bulunduğunu göstermektedir. Sermaye Piyasası Kurulu(SPK) tarafından verilen yetki belgeleri incelendiğinde, bankalar arasında homojen bir dağılım bulunmadığı görülmektedir. Söz konusu yapıda, SPK düzenlemeleri uyarınca sermaye piyasası araçlarının ihraç veya halka arz yoluyla satışına aracılık, portföy yöneticiliği ve yatırım danışmanlığı faaliyetlerinin sadece mevduat kabul etmeyen bankalarca yapılabileceği hükmü etkili olmaktadır. Bankacılık Kanunu çerçevesinde sermaye piyasası işlemleri yapmalarına engel teşkil edecek genel bir sınırlama bulunmamasına rağmen, katılım bankalarının tamamının SPK’dan alınmış herhangi bir yetki belgesi bulunmayan 8 adet banka arasında bulunması dikkat çekicidir. Faizsiz finansal araçların oluşmasının söz konusu bankalara da sermaye piyasaları faaliyetlerine aktif olarak katılma imkânı sunacağı ve piyasayı zenginleştireceği değerlendirilmektedir. Sermaye piyasası işlemleri kapsamında en faal banka grubu, kalkınma ve yatırım bankalarıdır. Mevduat bankalarının sadece alım satım aracılığı, repo ve ters repo ve türev araçların alım satımına aracılık yetki belgesi bulunurken, kalkınma ve yatırım bankalarının alım satım aracılığı, repo ve ters repo, yatırım danışmanlığı, halka arza aracılık, portföy yöneticiliği ve türev araçların alım satımına aracılık yetki belgeleri bulunmaktadır. Tüm bankaların lisanlarına konu olan ya da kendilerine tanınan alanların tamamında faaliyette bulunmaları, elbette, sektörün kapsamı ve etkinliğine olumlu katkı sağlayacaktır. Piyasanın kapsamını ve derinliğinde telebin olduğu kadar arzın da belirleyici olduğu bilinmektedir. BDDK 9 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Kutu 1: Banka Türlerinin Küresel Görünümü Küresel finansal piyasalar, oldukça geniş bir banka türü çeşitliliği sunmaktadır. Banka türleri dahil finansal kuruluş türlerinin artmasının; pazarın genişlemesine, çeşitlenmesine, derinleşmesine, finansal kaynaklara erişimin iyileşmesine, etkinliğin artmasına, kapsamın genişlemesine ve genel ekonomiye katkı sağlaması beklenmektedir. Ülke ABD Almanya Lüksemburg Finlandiya Japonya Mısır BAE Hindistan Finansal Kuruluşlar Mevduat Kabulüne Yetkili Kurumlar Ticari Bankalar Toptancı Bankalar Halk Bankaları Thrift Bankaları Tasarruf Bankaları Kredi Birlikleri Mevduat Kabulü Yetkisi Olmayan Kurumlar Menkul Kıymet Dealerları Yatırım Bankaları Finans Şirketleri Emeklilik Fonları Sigorta Yatırım Fonları Finansal Holding Şirketleri Küresel Bankalar Ticari Bankalar (Ulusal, Bölgesel, Yabancı B Şubeleri, Özel Bankerler) Tasarruf Bankaları (Land Banks) Kredi Kooperatifleri Özel Bankalar Mortgage Bankaları Yapı ve Kredi Kooperatifleri Özel Fonksiyonu Bulunan Bankalar (Postbank AG) Küresel Bankalar İpotek Senedi İhraç Eden Bankalar Ticari Bankalar Kooperatif Bankaları Tasarruf Bankaları Yabancı Kredi Kuruluşlarının Şubeleri Kamu Kuruluşları (Posta Tasarruf Bankası) Ulusal Bankalar Toptancı Bankalar Bölgesel Bankalar İnternet Bankaları Vakıf Bankaları Yabancı Bankalar Ticari Bankalar İş ve Yatırım Bankaları İhtisas Bankaları Ticari Bankalar İslami Bankalar Ticari Bankalar (Kamu, Özel, Yabancı) Kooperatif Bankaları Ana-kooperatif Bankaları Merkez kooperatif Bankaları Devlet kooperatif Bankaları İhtisas Bankaları Ülke Avustralya İngiltere Kanada Türkiye İsviçre Fransa İspanya Çin Brezilya Finansal Kuruluşlar Mevduat Kabulüne Yetkili Kurumlar Bankalar Yapı Kooperatifleri Kredi Birlikleri Mevduat Kabulü Yetkisi Olmayan Kurumlar Toptancı Bankalar Finans Şirketleri Menkul Kıymet Şirketleri Bankalar Şehir Bankaları ve Vakıf Bankaları Bölgesel Bankalar I ve II Banka Holding Şirketleri Vakıf işlemleri yapan Finansal Kuruluşlar Kredi Birlikleri Bankalar Yabancı Banka Şubeleri ve Temsilcilikleri Kredi Kuruluşları Kooperatifler Mevduat Bankaları Katılım Bankaları Kalkınma ve Yatırım Bankaları Bankalar ve Menkul Kıymet Dealerları Raiffeisen Bankaları Yabancı B ve Men. Kıym. Dealar Temsilcilik Ticari Bankalar Kooperatif Bankaları Posta Ofisi Bankalar Tasarruf Bankaları Kredi Kooperatifleri Yabancı Kredi Kurumlarının Şubeleri İhtisaslaşmış Kredi Kurumları E-para Çıkaran Kurumlar Politika Bankaları ve Kalkınma Bankası Ticari Bankalar Kooperatif Bankaları Banka Harici Finansal Kuruluşlar Posta Tasarruf Bankası Yabancı Bankalar Tüm Bankacılık Hizmetlerini Sunan Bankalar Ticari Bankalar Tasarruf Bankaları Kalkınma Bankaları Mübadele Bankası Finansal Kiralama Şirketleri Tüketici Kredisi Şirketleri GM Kredi Şirketleri ve Tasarruf ve Kredi BirlikleriKıymet Aracı Kurumu Menkul Borsa Aracı Kurumları Kalkınma Ajansı Mortagage Şirketleri Kredi Birlikleri Mikrofinans Kurumları Kaynak: Ülke bankacılık otoriteleri istatistikleri BDDK 10 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 1.3. Bankacılkta Faaliyet ve Organizasyon Bölümlenmesi 2010 yılında, Türk bankacılık sektörünün aktiflerinin %84,7’si yurt içi aktiflerden oluşmaktadır. Yurtdışı aktiflerin toplam aktifler içindeki payı, 2005-2008 yılları arasında artış eğilimi göstermiştir. 2005 yılında %16,7 olan yurtdışı payı, 2008 yılında %19,52’e ulaşmış, müteakip yıllar boyunca azalarak 2010 yılında %15,3 olarak gerçekleşmiştir. Yurtdışı aktif büyüklüğünde en yüksek payın yurtdışı şubelere ait olduğu görülmektedir. Yurtdışı şubelerin aktif toplamı içindeki payı, 2005 yılında %9,9 iken 2010 yılında %10,6 seviyesine ulaşmıştır. Onshore bankaların toplam aktif içerisindeki payı, 2005 yılında %5,2 olan seviyesinden, dönem boyunca genel olarak azalarak 2010 yılında %3,6’ya gerilemiştir. Tablo 1.3-1: Aktiflerin Yurt Ġçi Yurt DıĢı Ağırlığı 2005 Pay(%) 2006 Pay(%) 2007 2008 Pay(%) 2009 Pay(%) 2010 Pay(%) Yurtiçi Aktif 381.844 83,28 465.060 83,05 543.172 82,51 679.136 80,48 774.683 83,08 942.685 84,67 Yurdışı Aktif 76.638 16,72 94.929 16,95 115.121 17,49 164.695 19,52 157.823 16,92 170.667 15,33 Yurtdışı Şubeler 45.633 9,95 63.726 11,38 77.803 11,82 112.721 13,36 111.087 11,91 118.068 10,60 Onshore Banka 23.718 5,17 24.449 4,37 29.537 4,49 42.390 5,02 38.738 4,15 39.845 3,58 Off-shore banka 2.259 0,49 2.333 0,42 2.733 0,42 2.569 0,30 1.964 0,21 1.214 0,11 Diğer Mali Kuruluş 5.028 1,10 4.420 0,79 5.047 0,77 7.016 0,83 6.034 0,65 11.540 1,04 458.484 100 559.991 100 658.295 100 843.833 100 932.508 100 1.113.354 100 Milyar TL; % Toplam* Pay(%) *Toplam aktif, yurtiçi ve yurtdışı şube ve bankaların karşılıklı işlemlerinin elimine edinilmemiş halini içermesi ve iştiraklerin toplam aktif tutarlarının gösterilmesi nedeniyle raporun diğer bölümlerinde verilen aktif tutarından farklıdır. Türk bankacılık sektörünün yurtdışı şubeler aracılığıyla kullandırdığı kredilerin toplam içindeki payı, 2002 yılında %26,5 olan seviyesinden, azalarak 2010 yılında %9,2’ye inmiştir. Söz konusu kredilerin 2010 yılı itibarıyla %90,7’si yurtiçi yerleşiklerce kullanılmıştır. Kredilerin yurtiçi şubeler aracılığıyla kullandırılan kısmının neredeyse tamamı (%99,3) yurt içi yerleşiklere aittir. Bankacılık dışı finansal sektör tarafından kullandırılan krediler de dikkate alınarak hesaplanan kredi stokunda, bankacılık sektörünün ağırlığı %95’in üzerindedir. 2010 yılı itibarıyla Türk bankacılık sektörünün toplam mevduatının %7,7’si yurtdışı şubelerde bulunmaktadır. Söz konusu oranın 2002 yılında %3,8 iken tedrici bir artış gösterdiği görülmektedir. Yurtiçi yerleşikler mevduatı/toplam mevduat oranı 2010 yılı itibarıyla %97,3 düzeyindedir. 2002-2010 döneminde yurtdışı yerleşiklerin toplam mevduat içindeki sınırlı payında bir değişiklik yaşanmamıştır. Tablo 1.3-2: Kredilerin ve Mevduatın Yurt Ġçi ve Yurt DıĢı ġubeler Dağılımı Milyar TL; % 2002 13,0 2003 11,4 2004 15,3 Yurt İçi Şubelerce Kullandırılan Krediler 36,0 54,8 84,0 134,3 Toplam Bankacılık Sektörü Kredileri 49,0 66,2 99,3 156,4 Kredi Stoku* 49,1 66,4 99,6 165,1 Y. Dışı Şubelerden Kullan.Krediler/T.Krediler 26,5 17,3 15,4 14,1 Y. Dışı Şb.’den Y.İçi Yerşeşiklerce Kul.Kr./Y.Dışı Şb. Kr, 95,4 97,7 94,0 Y. İçi Şb.’den Y. Dışı Yerleşiklerce Kul.Kr./Yurt İçi Şube Kr. 8,9 5,2 5,6 6,1 Yurtiçi Şubeler Mevduatı 132,8 Toplam Mevduat 138,0 Yurt Dışı Şubelerce Kullandırılan Krediler Yurtdışı Şubeler Mevduatı Y. Dışı Şb. Mev./Toplam Mevduat Y.İçi Yer. Tutulan Mev./Toplam Mevduat 2005 22,1 2006 31,3 2007 44,4 2008 69,6 2009 57,4 2010 48,2 187,7 241,2 297,9 335,2 477,7 219,0 285,6 367,4 392,6 525,9 231,8 302,1 386,2 407,8 541,8 14,3 15,6 18,9 14,6 9,2 93,6 95,8 91,4 95,6 94,3 90,7 3,4 8,4 1,6 17,0 1,1 20,6 0,4 21,9 0,3 28,9 0,4 33,8 0,7 47,2 149,2 182,7 234,5 287,0 334,9 425,7 480,9 569,8 155,3 191,1 251,5 307,6 356,9 454,6 514,6 617,0 3,8 3,9 4,4 6,8 6,7 6,2 6,4 6,6 7,7 96,6 96,6 96,7 96,4 96,8 97,2 97,0 96,9 97,3 3,4 3,4 3,3 3,6 3,2 2,8 3,0 3,1 2,7 Y. Dışı Yer. Tutulan Mev./Toplam Mevduat *Bankacılık sektörü kredileri, bankacılık sektörü finansal kiralama alacakları, finansal kiralama sektörü alacakları ile tüketici finansman sektörü alacaklarının toplamından oluşmaktadır. 2010 yıl sonunda yurt içi şubeler 21,9 milyar TL net kâr elde ederken, yurt dışı şubeler, 2,1 milyar TL kâr etmiştir. Dönem net kârının %97,9’unun yurt içi şubelerce, %2,1’inin ise yurt dışı şubeler tarafından elde edildiği görülmektedir. 2010 yılında iştirak ve bağlı ortaklıklardan alınan temettüler, 842 milyon TL tutarındadır. Söz konusu tutar, sektörün toplam gelirlerinin %0,8’lik bir kısmını teşkil etmektedir. BDDK 11 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Tablo 1.3-3: Dönem Net Kârında Yurt Ġçi ve Yurt DıĢı ġubeler Dağılımı Yurt içi şubeler dönem net kârı (Mia TL) Yurt dışı şubeler dönem net kârı (Mia TL) Toplam dönem net kârı (Mia TL) İştirakler ve bağlı ortaklıklardan temettü (MioTL) İştiraklerden temettü (MioTL) Bağlı ortaklıklardan temettü (MioTL) 2002 2,48 0,14 2,62 2003 5,34 0,22 5,56 2004 5,91 1,09 6,99 2005 5,44 0,80 6,24 387 265 71 2006 10,79 1,16 11,94 497 432 38 2007 14,53 0,66 15,19 802 733 36 2008 11,85 3,15 15,00 895 675 100 2009 19,70 0,96 20,66 772 702 56 2010 Toplam Pay 21,89 97,9 0,46 2,1 22,35 100,0 842 0,8* 773 0,8* 36 0,04* Not: 2005 öncesi veriler, katılım bankalarını içermemektedir. (*) Toplam gelirler içindeki payı ifade etmektedir Türk bankacılık sektörü, banka sayısı ve fonksiyonel kompozisyon açısından mevcut görünümünü son üç yıllık dönemde korumaktadır. 1990’lı yıllarda artış gösteren ve en yüksek seviyesine ulaşan toplam banka sayısı, özellikle 2000-2002 döneminde yaşanan finansal krizlerin ve sektördeki yeniden yapılandırma çalışmalarının bir sonucu olarak önemli ölçüde azalmıştır. 2010 yılı itibarıyla 49 banka faaliyet göstermektedir. Tablo 1.3-4: Banka Sayılarının GeliĢimi Mevduat Bankaları Kamu Sermayeli Mevduat Bankaları Özel Sermayeli Mevduat Bankaları TMSF Küresel Sermayeli Mevduat Bankaları Katılım Bankaları Kamu Sermayeli Katılım Bankaları Özel Sermayeli Katılım Bankaları Küresel Sermayeli Katılım Bankaları Kalkınma ve Yatırım Bankaları Kamu Sermayeli Kal.veYat. Bankaları Özel Sermayeli Kal.veYat. Bankaları Küresel Sermayeli Kal.veYat. Bankaları Toplam Banka Sayısı 2000 55 4 23 11 17 6 v.y. v.y. v.y. 18 v.y. v.y. v.y. 79 2001 2002 2003 46 40 36 3 3 3 19 20 18 7 2 2 17 15 13 5 5 5 v.y. 0 0 v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. 16 14 14 v.y. 4 4 v.y. 7 7 v.y. 3 3 67 59 55 2004 2005 2006 2007 2008 2009 35 34 33 33 32 32 3 3 3 3 3 3 18 17 14 12 11 11 1 1 1 2 2 2 13 13 15 17 17 17 5 4 4 4 4 4 0 0 0 0 0 0 3 2 2 2 1 1 2 2 2 2 3 3 13 13 13 13 13 13 4 4 4 4 4 4 7 7 5 5 5 5 2 2 4 4 4 4 53 51 50 50 49 49 2010 32 3 10 2 17 4 0 1 3 13 4 5 4 49 2002 sonrası dönemde, sektördeki yeniden yapılanma süreci, siyasal ve ekonomik istikrar ortamı, Türkiye’nin AB üyeliği müzakere sürecine dâhil olması ve küresel finansal ortamın uygun hale gelmesi, küresel sermayenin Türk bankacılık sektörüne olan ilgisini artırmıştır. Küresel sermaye, Türkiye’de faaliyet göstermek üzere en fazla mevduat bankası grubunu tercih etmiştir. Küresel sermayeli mevduat bankalarının sayısı 2006 yılından itibaren artış göstermiş ve 2007 yılı sonunda yeniden 2000 yılı seviyesi olan 17’ye ulaşmıştır. Küresel sermayeli katılım bankaları bakımından 2008 yılında faaliyete bulunan kuruluş sayısı uzun bir dönemden sonra ikiden üçe çıkmıştır. Kalkınma ve yatırım bankalarının küresel sermayeli olanlarının sayısı ise 2004 yılında üçten ikiye düşmüş ve akabinde 2006 yılında dörde yükselmiştir. Türkiye’de kurulu bankaların 31 farklı ülkede yurtdışı organizasyonu bulunmaktadır. Yurtdışı bankalar ve mali kuruluşlar; İngiltere, Almanya, Hollanda, İrlanda, Rusya, Avusturya, İsviçre, Fransa, Lüksemburg, Azerbaycan, Bosna Hersek, Kazakistan, Türkmenistan, Özbekistan, Romanya, KKTC, Birleşik Arap Emirlikleri, Senegal, Cayman Adaları ve Channel Adalarında bulunmaktadır. Türkiye’de kurulu bankaların sınırötesi faaliyetleri AB ülkelerinde yoğunlaşmaktadır. Kuzey Amerika’da yalnızca kamu sermayeli bankalarının iki adet on-shore şubesi bulunmaktadır. Off-shore bankaları dört adet banka ile KKTC’de yoğunlaşmakta, ayrıca bir adet off-shore banka da Dubai’de bulunmaktadır. On-shore şubeler 39 sube ile KKTC’de, off-shore şubeler ise 10 şube ile Bahreyn’de yoğunlaşmaktadır. Söz konusu bankaların yurtdışı temsilcilik dağılımlarında ise yedi temsilcilik ile Almanya başı BDDK 12 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 çekmektedir. Bankaların diğer mali kuruluşları ise altı kuruluş ile Hollanda, üç kuruluş ile Cayman Adaları ve iki kuruluş ile Lüksemburg’da yoğunlaşmıştır. Kutu 2: Banka Sayılarının Küresel Görünümü Türk bankacılık sektöründe faaliyet gösteren banka sayısı Avrupa Birliği (AB) üyesi ülkelerdeki ortalama kredi kuruluşu sayısının altında olmakta ve önemli bir potansiyeli işaret etmektedir. Ülkeler ABD Çin Endonezya Almanya Hindistan Japonya Rusya İtalya Avusturya Fransa Polonya İrlanda İngiltere İspanya Finlandiya İsviçre Hollanda Macaristan İsveç Portekiz Danimarka Güney Kıbrıs R.K. Luksemburg Brezilya Belçika Litvanya Kanada Arjantin Yunanistan Avustralya Çek Cum. Güney Kore Türkiye Meksika Romanya Letonya Güney Afrika Bulgaristan Slovakya Slovenya Malta Suudi Arabistan Estonya AB-27 PB-16 35 21 24 16 Banka Sayısı 2005 17.883 28.024 2.140 2.089 2.075 1.771 1.253 792 818 854 730 78 394 348 363 337 401 214 200 186 197 391 155 135 100 78 69 73 62 51 56 56 51 35 40 25 36 34 23 25 19 2006 17.466 19.809 2.010 2.050 1.995 1.697 1.189 807 809 829 723 78 394 352 361 331 345 212 204 178 191 336 156 133 105 78 71 74 62 54 57 54 50 37 39 28 35 32 24 25 18 2007 17.043 8.876 2.061 2.026 1.943 1.655 1.136 821 803 808 718 81 396 357 360 330 341 206 201 175 189 215 156 125 110 80 73 69 63 55 56 54 50 46 42 31 35 29 26 27 22 2008 16.512 5.634 2.027 1.989 1.892 1.586 1.108 818 803 728 712 501 391 362 357 327 302 197 182 175 171 163 152 127 105 84 74 69 66 58 54 56 49 49 43 34 35 30 26 24 23 9 8.902 6.848 16 11 8.683 6.681 19 14 8.507 6.511 21 15 8.354 6.365 23 17 8.509 6.569 2002 2003 2004 2.363 2.225 2.148 821 823 989 666 85 451 359 369 801 814 939 660 80 426 348 366 787 796 897 744 80 407 346 363 539 227 216 202 178 408 177 481 222 222 200 203 408 169 461 217 212 197 202 405 162 111 68 108 71 104 74 61 59 62 84 77 70 59 55 53 39 23 39 23 40 23 34 20 50 14 35 22 33 16 7 v.y. v.y. 7 9.054 v.y. 2009 15.953 3.858 2.023 1.948 1.843 1.542 1.058 801 790 712 710 498 389 352 349 325 295 190 180 166 164 155 147 123 104 84 78 68 66 57 56 55 49 47 42 37 32 30 26 25 24 23 18 8.358 6.458 Kaynak: EU Banking Structures 2010 , OECD istatistikleri BDDK 13 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 2010 yılında Türkiye’de kurulu bankaların yedi adet diğer mali kuruluşu ve iki adet offshore bankası kapanmıştır. Diğer taraftan, Hollanda ve Senegal’de olmak üzere iki diğer mali kuruluş edinilmiştir. Artan sınır ötesi faaliyetlerin, Türk finansal sisteminin rekabet gücünün arttırması, finansal piyasalarla bütünleşmenin ve piyasanın daha etkin işleyişinin sağlanmasına katkıda bulunması beklenmektedir. Tablo 1.3-5:Bankaların Organizasyonları Banka Adı Yurtiçi Şube Adabank A.Ş. Akbank T.A.Ş. Aktif YatırımBankası A.Ş. Albaraka Türk Katılım Bankası A.Ş. Alternatifbank A.Ş. Anadolubank A.Ş. A rap Türk Bankası A.Ş. Asya Katılım Bankası A.Ş. Bank Mellat Bank Pozitif K.K. Bankası A.Ş. Birleşik Fon Bankası A.Ş. Citibank A.Ş. Credit Agricole Yatırım B. A.Ş. Denizbank A.Ş. Deutsche Bank A.Ş. Diler Yatırım Bankası A.Ş. Eurobank Tekfen A.Ş. Fibabanka A.Ş. Finansbank A.Ş. Fortis Bank A.Ş. GSD Yatırım Bankası A.Ş. Habib Bank Limited HSBC Bank A.Ş. ING Bank A.Ş. İller Bankası İMKB Takas ve Saklama B. JP Morgan Chase Bank NA Kuveyt Türk Katılım Bankası A.Ş. Merrill Lynch Yatırım Bankası A.Ş. Nurol Yatırım Bankası A.Ş. Societe Generale SA Şekerbank A.Ş. T. C. Ziraat Bankası A.Ş. Taib Yatırım Bankası A.Ş. Textilbank A.Ş. The Royal Bank of Scotland NV Turkish Bank A.Ş. Turkland Bank A.Ş. Türk Ekonomi Bankası A.Ş. Türkiye Finans Katılım B. A.Ş. T. Garanti Bankası A.Ş. T. Halk Bankası A.Ş. T. İhracat Kredi Bankası A.Ş. T. İş Bankası A.Ş. T. Kalkınma Bankası A.Ş. T. Sınai Kalkınma Bankası A.Ş. T. Vakıflar Bankası A.Ş. WestLB AG Yapı ve Kredi Bankası A.Ş. Toplam (1) Off-Shore şubeler dâhildir. 1 912 6 109 53 86 6 175 3 1 1 37 1 499 1 1 52 18 502 269 1 1 329 318 19 1 1 139 1 2 16 260 1.379 1 44 2 21 27 331 182 853 705 2 1.127 1 2 634 1 867 10.000 Yurtdışı Şube(1) Off-Shore Şube 1 1 Yurtdışı Banka Yurtdışı Mali Kuruluş 2 4 1 Off-Shore Banka Temsilcilik 1 1 1 1 1 1 1 4 5 1 2 1 2 1 1 1 8 20 4 1 1 2 5 4 1 1 2 1 3 15 1 1 1 2 1 1 1 1 1 4 4 2 1 1 2 1 1 2 1 66 1 12 4 26 4 16 5 15 . BDDK 14 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Kutu 3: Banka ġube Sayılarının Küresel Görünümü Banka şube sayıları, demografik ve fiziki ölçeğin de etkisiyle Çin, ABD ve AB bölgesinde oldukça yüksektir. Ayrıca şube sayısının yapısal olarak gelişmiş ekonomilerde de yüksek olduğu görülmektedir. Ülkeler itibarıyla banka şube sayıları 2002 yılı 100 bazlı bir endeks olarak incelendiğinde, aralarında Türkiye’nin de bulunduğu Romanya, Polonya Endonezya ve Meksika gibi gelişmekte olan ekonomilerin finansal piyasalarındaki gelişmeye paralel yüksek artışlar görülmektedir. Birçok gelişmiş ekonomide ise, şubeleşme küresel krizle birlikte yavaşlamıştır. Şube Sayısı AB-27 Şube Sayısı (2002=100) 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 202,315 206,956 211,442 214,925 228,648 233,889 238,021 2009 229,532 183,897 189,921 193,351 192,971 Çin 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 100 102 105 106 113 116 118 2009 113 100 103 105 105 105 ABD 110,435 111,040 115,105 116,570 116,347 100 101 104 106 Hindistan 77,349 80,205 83,942 87,891 90,356 100 104 109 114 117 Japonya 33,379 32,249 55,714 55,308 55,034 100 97 167 166 165 41,979 43,691 45,500 46,065 44,431 32,916 35,169 39,163 41,554 40,672 İspanya 39,009 39,750 40,603 Rusya 100 102 104 108 112 117 118 114 100 107 119 126 124 Almanya 50,868 47,244 45,331 44,044 40,282 39,777 39,531 39,411 100 93 89 87 79 78 78 77 Fransa 26,162 25,789 26,370 27,075 40,013 39,560 39,634 38,479 100 99 101 103 153 151 151 147 İtalya 29,948 30,501 30,950 100 102 103 114 31,504 32,334 33,230 34,168 34,035 105 108 111 114 Brezilya 27,612 28,307 29,127 30,803 32,177 100 103 105 112 117 Endonezya 11,346 12,283 13,115 14,437 16,326 100 108 116 127 144 309 Polonya 4,302 8,688 8,301 10,074 10,934 11,607 12,914 13,292 100 202 193 234 254 270 300 İngiltere 13,867 13,646 13,386 13,130 12,880 12,425 12,360 12,360 100 98 97 95 93 90 89 89 8,711 9,092 10,123 10,994 100 104 116 126 131 6,568 7,302 8,144 9,304 11,385 9,581 152 6,768 7,123 7,409 7,703 7,581 6,556 6,667 6,725 6,700 Meksika Türkiye 6,321 6,267 6,474 G. Kore Kanada Portekiz 5,348 Romanya 5,397 5,371 5,422 5,618 6,055 6,417 6,430 3,387 3,031 3,533 4,470 6,340 7,375 6,425 Bulgaristan 5,606 Avustralya 5,629 5,569 5,827 6,080 6,038 4,960 5,147 5,264 5,398 5,504 100 100 99 102 104 116 129 147 100 105 109 114 112 100 102 103 102 101 100 101 105 113 120 120 100 89 104 132 187 218 190 100 100 99 104 108 108 100 104 106 109 111 Avusturya 4,466 4,395 4,360 4,300 4,258 4,266 4,243 4,167 100 98 98 96 95 96 95 93 Yunanistan 3,263 3,300 3,403 3,543 3,699 3,850 4,098 4,078 100 101 104 109 113 118 126 125 3,781 3,826 3,882 3,904 3,930 100 101 103 103 104 Macaristan 2,992 3,003 2,987 3,125 3,243 3,387 3,515 3,551 100 100 100 104 108 113 117 119 Hollanda 4,269 3,883 3,798 3,748 3,456 3,604 3,421 3,137 100 91 89 88 81 84 80 73 2,947 3,075 3,299 2,968 3,095 100 104 112 101 105 Arjantin G. Afrika İsviçre 2,718 2,694 2,699 2,664 2,639 2,054 2,069 2,018 2,003 2,004 1,988 2,025 2,147 100 Çek Cum. 1,722 1,670 1,785 1,825 1,877 1,862 1,993 1,998 Danimarka 2,128 2,118 2,119 2,122 2,152 2,194 2,192 1,996 Finlandiya 1,572 1,564 1,585 1,616 1,756 1,693 1,672 1,538 1,224 1,289 1,353 1,410 1,519 İsveç S.Arabistan Slovakya İrlanda 100 99 99 98 97 101 98 98 98 97 99 105 100 97 104 106 109 108 116 116 100 100 100 100 101 103 103 94 100 99 101 103 112 108 106 98 100 105 111 115 124 1,020 1,057 1,113 1,142 1,175 1,169 1,258 1,230 100 104 109 112 115 115 123 121 926 924 909 910 935 1,158 895 1,228 100 100 98 98 101 125 97 133 Litvanya v.y. 723 758 822 892 970 973 972 100 105 114 123 134 135 134 G. Kıbrıs 993 983 977 951 941 921 923 930 100 99 98 96 95 93 93 94 Slovenya 721 725 706 693 696 711 698 706 100 101 98 96 97 99 97 98 Letonya 567 581 583 586 610 682 658 624 100 102 103 103 108 120 116 110 Estonya 198 197 203 230 245 266 257 213 100 99 103 116 124 134 130 108 Lüksemburg 271 99 269 104 253 99 246 109 234 110 229 104 229 111 v.y. 100 99 93 91 86 85 85 116 100 105 100 110 111 105 112 117 5,550 4,989 4,837 4,564 4,574 4,425 4,316 100 Not:2002 yılı eksik olan ülkelerin endekslerinde, verinin olduğu ilk yılı baz yıl olarak alınmıştır. 90 87 82 82 80 78 0 Malta Belçika BDDK 15 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Tablo 1.3-6: Bankaların YurtdıĢı Organizasyonları Aktif Büyüklükleri Aralık 2010 ONSHORE BANKALAR Banka adı Akbank Akbank Anadolubank Bankpozitif Denizbank Denizbank Şekerbank t. T.C. Ziraat B. T.C. Ziraat B. T.C. Ziraat B. T.C. Ziraat B. T.C. Ziraat B. T.C. Ziraat B. T.C. Ziraat B. T.C. Ziraat B. Kuruluş adı Akbank ag Akbank Internatıonal n.v. Anadolubank Nederland n.v. JCS Bankpozitiv C.s.j.c dexıa bank Denizbank a.g wıen Şekerbank kıbrıs ltd. Azer-Türk bank açık tip a.ş. Kazakhstan Ziraat International Bank Turkısh Ziraat Bank Bosnıa dd. Turkmen Turkish Comm. Bank Uzbekıstan Turkish Bank Ziraat Bank Internatıonal a.g. Ziraat Bank Moscow cjsc Ziraat Banka ad skopje Anadolubank Denizbank Kuveyt türk Anadolubank ınt.l bankıng unıt ltd. Euro deniz ınt. bankıng unıt lt. Kuveyt türk katılım B. dubai ltd. Akbank Denizbank Finansbank Ing bank Kuveyt türk Türk ekonomi B. Malta şube Bahreyn şube Bahreyn şube Bahreyn şube Kuveyt türk Bahreyn şube Bahreyn şube Hsbc bank Hsbc bank Hsbc bank Hsbc bank Ing bank Ing bank Ing bank Ing bank Kuveyt türk T.c. Ziraat B. T.c. Ziraat B. T.c. Ziraat B. T.c. Ziraat B. T.c. Ziraat B. T.c. Ziraat B. T.c. Ziraat B. T.c. Ziraat B. T.c. Ziraat B. T.c. Ziraat B. T.c. Ziraat B. T.c. Ziraat B. T.c. Ziraat B. T.c. Ziraat B. T.c. Ziraat B. T.c. Ziraat B. T.c. Ziraat B. T.c. Ziraat B. T.c. Ziraat Bç T.c. Ziraat B. Lefkoşe şubesi Girne şubesi Gazimagosa şubesi Lefkoşe-yenikent şubesi Lefkoşe şubesi Girne şubesi Gazimagosa şubesi Güzelyurt şubesi Stutgart şubesi Lefkoşe şubesi Girne şubesi Gazimagosa şubesi Güzelyurt şubesi Paşaköy bürosu Lefkoşe-yakın doğu uni. Şubesi Gönyeli şubesi Girne-karaoğlanoğlu şubesi Girne-çatalköy şubesi New york şubesi Londra şubesi Tiflis şubesi Sofya şubesi Filibe şubesi Kırcaali şubesi Varna şubesi Bağdat şubesi Atina şubesi Gümülcine şubesi İskeçe şubesi Akbank Akbank. Akbank Akbank Asya katılım B. Ing bank Türk ekonomi B. Türk ekonomi B. A.r.t.s. Lımıted Ak global fundıng b.v. Ak receıvables corporatıon Akbank (dubaı) lımıted tamweel africa holding sa Ing european fınancıal servıces plc. Kronenburg vastgoed bv Stıchtıng custody servıces teb Yrtdış. Akt.Büyük. Topl. Aktife Oranı Ülkesi Aktif Banka adı Almanya 1.421 Türk Ekonomi B. Hollanda 3.095 T. Garanti B Hollanda 441 T. Garanti B. Kazakistan 106 T. Halk B. Rusya fed. 234 T. İş B. Avusturya 2.931 T. Vakıflar B. KKTC 68 T. Vakıflar B. Azerbaycan 77 Yapı ve Kredi B. Kazakistan 74 Yapı ve Kredi B. Bosna hersek 119 Yapı ve Kredi B. Türkmenistan 46 Yapı ve Kredi B. Özbekistan 84 Almanya 921 Rusya fed. 48 Makedonya 61 OFF-SHORE BANKALAR KKTC 7 Şekerbank t. KKTC 713 Tekstil B. Bir.arap emirlik 59 OFF-SHORE ŞUBELER Malta 13.820 T. Garanti B. Bahreyn 2.476 T. Halk B. Bahreyn 2.560 T. İş B. Bahreyn 36 T. Sınaî Kalk. B. Bahreyn 477 T. Vakıflar B Bahreyn 975 Yapı ve kredi B. ONSHORE ŞUBELER KKTC 494 Türk ekonomi B. KKTC 160 Türk ekonomi B. KKTC 49 Türk ekonomi B. KKTC 11 T. Garanti B. KKTC 27 T. Garanti B. KKTC 7 T. Garanti B. KKTC 4 T. Garanti B. KKTC 5 T. Halk B. Almanya 0 T. Halk B. KKTC 365 T. Halk B. KKTC 83 T. İş B. KKTC 71 T. İş B. KKTC 33 T. İş B. KKTC 6 T. İş B. KKTC 5 T. İş B. KKTC 13 T. İş B. KKTC 4 T. İş B. KKTC 4 T. İş B. ABD 1.249 T. İş B. İngiltere 696 T. İş B Gürcistan 21 T. İş B. Bulgaristan 42 T. İş B. Bulgaristan 4 T. İş B. Bulgaristan 2 T. İş B. Bulgaristan 5 T. Vakıflar B. Irak 13 Yunanistan 87 Yunanistan 40 Yunanistan 14 DİĞER MALİ KURULUŞLAR Channel adaları 1.914 T. Garanti B. Hollanda 0 T. Garanti B. Cayman adaları 248 T. Garanti B. Bir.arap emirlik 1 T. Kalkınma B. Senegal 63 Yapı ve kredi B. İrlanda 476 Yapı ve kredi B. Hollanda 5 Yapı ve kredi B. Hollanda 0 Yapı ve kredi B. Milyon TL Kuruluş adı The Economy Bank n.v. Garanti Bank Int.n.v Garanti Bank Moscow Demir-Halk Bank n.v. İşbank gmbh Kıbrıs Vakıflar Bankası ltd. Vakıfbank Internatıonal a.g. Banque de commerce Yapı kredi bank azerbaycan Yapı kredi bank nederland nv Yapı kredi moscow Ülkesi Hollanda Hollanda Rusya fed. Hollanda Almanya KKTC Avusturya İsviçre Azerbaycan Hollanda Rusya fed. Toplam Aktif 979 4.698 329 2.416 1.050 418 706 2.712 259 2.306 192 24.811 Şekerbank ınt. Bank unıt. Ltd. The euro textıle ınt. Bank. KKTC KKTC Toplam 786 Malta şubesi Bahreyn şubesi Bahreyn şubesi Bahreyn şubesi Bahreyn şubesi Bahreyn şubesi Malta Bahreyn Bahreyn Bahreyn Bahreyn Bahreyn Toplam 11.579 2.899 14.207 83 5.980 9.252 64.344 Lefkoşe şubesi Girne şubesi Gazimagosa şubesi Lefkoşe şubesi Girne şubesi Gazimagosa şubesi Lüksemburg şubesi Lefkoşe şubesi Girne şubesi Gazimagosa şubesi Lefkoşe şubesi Girne şubesi Gazimagosa şubesi Güzelyurt şubesi Küçük kaymaklı şubesi Paşaköy şubesi Doğu akdeniz uni. Şubesi Güzelyurt-odtü şubesi Lefkoşe- kıbrıs uni şubesi Girne-çarşı şubesi Lefkoşe-yd uni şubesi Lefke-avrupa uni şubesi Gönyeli şubesi Londra şubesi New york şubesi KKTC KKTC KKTC KKTC KKTC KKTC Lüksemburg KKTC KKTC KKTC KKTC KKTC KKTC KKTC KKTC KKTC KKTC KKTC KKTC KKTC KKTC KKTC KKTC İngiltere ABD Toplam 162 36 31 248 118 21 11.090 144 10 20 568 119 110 39 100 3 25 7 4 25 9 2 24 2.630 1.130 20.185 Gar. div. paym. rights fin. Comp. Garanti holding b.v. T2 capital finance company İstan. venture capital ınitiative Stiching custody services ykb YKi div.paym. rights fin. comp Yapı kredi holdıng bv Yapı kredi ınvest llc Cayman ada. Hollanda Luksemburg Luksemburg Hollanda Cayman ada. Hollanda Azerbaycan Toplam 2.961 241 513 10 0 976 60 7 0 7.469 117.599 %11,67 TEMSİLCİLİKLER Banka Adı Kuveyt Türk Bankası A.Ş. Şekerbank T. Garanti Bankası A.Ş. BDDK İli Mannheim Ülkesi Almanya Banka Adı T.C. Ziraat Bankası A.Ş. İli Tahran Ülkesi İran Almati Köln Düsseldorf Londra Moskova Şangay Kazakistan Almanya Almanya İngiltere Rusya Fed Çin Tekstil Bankası A.Ş. T. Halk Bankası A.Ş. Berlin Köln Mannheim Dortmund Tahran Şangay Kahire Almanya Almanya Almanya Almanya İran Çin Mısır 16 T. iş Bankası A.Ş. Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Kutu 4: Yabancı Banka ġube Sayılarında AB-Türkiye KarĢılaĢtırması Türkiye’de faaliyet gösteren AB menşeli yabancı bankaların şube sayıları* 2005 yılından bu yana artış göstermektedir. Türkiye’de bankacılık sektörünün büyüme potansiyeli, 2002 sonrasında AB menşeli bankaların şube sayısında artışa neden olurken, AB dışı yabancı banka şubelerinin sayılarında sınırlı bir değişim gerçekleşmiştir. AB Menşeli Kredi Kuruluşlarının Şube sayısı AB Dışı Menşeli Kredi Kuruluşlarının Şube sayısı 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 AB-27 v.y. 557 579 624 654 709 768 766 v.y. 230 218 211 205 215 215 206 PB-16 v.y. v.y. 435 463 477 520 559 568 v.y. v.y. 119 115 107 113 114 109 Almanya 62 64 62 69 68 66 83 85 21 20 21 20 18 18 20 19 İspanya 50 49 53 57 62 71 78 81 9 8 8 8 7 9 9 8 İngiltere 84 82 81 81 83 81 81 77 105 97 91 89 89 93 91 91 İtalya 47 49 50 58 65 71 77 72 13 13 10 10 9 10 11 10 Fransa 51 52 55 55 59 64 70 70 28 28 27 26 25 24 23 23 Belçika 36 38 36 41 46 49 47 46 10 10 9 9 8 9 9 9 Lüksemburg 48 41 38 36 34 35 33 32 7 9 9 8 8 8 8 8 İrlanda 31 31 31 31 31 31 31 32 1 1 1 1 1 1 1 1 Avusturya 15 18 18 25 25 26 30 29 0 0 0 1 1 1 0 0 Hollanda 19 20 22 22 16 28 30 27 9 8 7 6 5 5 5 5 Portekiz 21 22 26 24 23 23 25 25 1 1 1 1 1 1 3 2 Yunanistan 14 14 19 19 20 22 23 24 7 6 4 4 4 5 6 5 Finlandiya 19 18 19 19 22 21 20 21 0 0 1 1 1 4 2 1 İsveç 16 15 17 18 21 20 22 20 3 3 3 2 3 3 4 2 Çek Cum. 8 8 9 12 13 14 15 18 1 1 0 0 0 0 1 0 Polonya 0 0 3 7 12 14 18 18 0 0 0 0 0 0 0 0 Danimarka 8 16 15 17 17 18 16 17 2 2 2 2 3 4 3 2 Türkiye 11 10 10 9 10 12 13 13 9 9 8 9 11 11 12 9 Slovakya 2 3 3 5 7 10 9 11 0 0 0 0 0 0 0 0 Macaristan 0 0 0 3 4 6 10 11 0 0 0 0 0 0 0 0 Estonya 1 1 3 6 7 8 11 10 0 0 0 0 0 0 0 0 Romanya v.y. 7 6 5 6 10 10 10 v.y. 1 1 1 1 0 0 0 G. Kıbrıs R.K. 5 5 4 4 4 9 8 9 19 19 19 18 17 16 15 16 Litvanya 3 2 2 2 2 3 7 7 1 1 0 0 0 0 0 0 Letonya 1 1 1 1 3 2 6 6 0 0 0 0 0 0 0 0 Bulgaristan v.y. v.y. 4 4 2 3 4 4 v.y. v.y. 2 2 2 2 2 2 Slovenya 1 1 2 3 2 3 3 3 0 0 0 0 0 0 0 0 Malta 0 0 0 0 0 1 1 1 2 2 2 2 2 2 2 2 Kaynak: EU Banking Structures 2010 *Ülke içinde mevcut olan yabancı şube sayısını ifade etmektedir. 1.4. Aktif Büyümesi ve YoğunlaĢması 2010 yılında bankacılık sektöründeki aktif yoğunlaşmasında ilk 5 bankanın ve ilk 10 bankanın toplam aktifler içindeki paylarında küçük çaplı bir azalma olmuştur. Yoğunlaşmadaki bu azalma Herfindahl-Hirschman Endeksinin 2 (HHI) azalmasından da tespit edilmektedir. 2010 yılında bir önceki yıla göre toplam aktifler içinde büyük ölçekli bankaların payı azalmıştır. Fonksiyon dağılımında katılım bankalarının payında artış yaşanmıştır. 2010 yılında, ilk 5 bankanın sektör aktif payı % 60,1, ilk 10 bankanın aktif payı yüzde 83,2 ve HHI 897 puan olarak gerçekleşmiştir. Söz konusu yılda, tüm yoğunlaşma göstergelerinin bir önceki yıla göre görece azalması olumlu nitelenmektedir. 2000-2005 yılları arasında sektör içerisinde; ilk 5 bankanın ve ilk 2 HHI piyasa yoğunlaşmasını ölçmekte sıklıkla kullanılan bir göstergedir. Piyasada yer alan her bir firmanın (bankanın) piyasa paylarının karelerinin toplamı şeklinde hesaplanmaktadır. HHI 0 ile 10.000 arasında değer almaktadır. Piyasa yapısı tekele gittikçe yoğunlaşma artmakta ve HHI değeri büyümektedir. Buna göre endeks değerinin 10.000 olması piyasada tek firma (tekel) olduğunu, HHI değerinin 0’a yaklaşması ise piyasada binlerce firma olmasına bağlı tam rekabetçi yapının varlığını ifade eder. 1.000’den küçük bir değer görece rekabetçi bir piyasa yapısını, 1.000-1.800 arası hafif yoğunlaşması artmış bir piyasa yapısını göstermektedir. 1.800’den büyük değerler tekelci bir yapı olarak kabul edilmektedir. BDDK 17 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 10 bankanın toplam aktifler içindeki payları önemli ölçüde artmış ve müteakip yıllarda bu paylar korunmuştur. Tablo 1.4-1: Toplam Aktif Büyüklük ve YoğunlaĢma Göstergeleri (Milyar TL; %) Ölçeğe Göre Aktif Büyüklük Büyük Ölçekli Bankalar Orta Ölçekli Bankalar Küçük Ölçekli Bankalar Mikro Ölçekli Bankalar Fonksiyonel Aktif Büyüklük Mevduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım Katılım Bankaları Toplam Aktif Yoğunlaşma Ölçütleri (%) İlk 5 Banka İlk 10 Banka HHI Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Mikro Ölçekli Bankalar Toplam Fonksiyona Göre Dağılım Mevduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım Katılım Bankaları Toplam 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 56,4 28,7 18,6 2,3 128,4 29,5 12,7 4,6 154,4 44,0 15,0 3,3 187,0 43,8 19,7 4,4 231,2 52,3 24,2 6,1 300,9 64,9 34,3 6,7 376,0 74,6 41,3 7,8 430,6 96,0 44,6 10,4 544,3 119,9 56,4 11,9 629,8 135,6 55,0 13,5 752,9 168,8 66,9 18,2 99,5 4,6 1,9 106,0 165,4 8,0 1,9 175,3 203,2 9,4 4,0 216,6 239,4 10,3 5,3 254,9 295,1 11,3 7,4 313,8 384,1 12,9 9,9 406,9 470,6 15,3 15,3 499,7 543,3 18,9 19,5 581,6 683,8 22,9 25,8 732,5 773,4 27,0 33,6 834,0 932,4 31,0 43,3 1.006,7 47,0 53,8 67,9 78,6 623,4 794,9 57,4 79,3 851,7 59,0 80,6 904,6 58,1 82,0 905,9 61,4 82,9 934,7 60,9 83,5 911,0 59,8 82,5 879,1 60,1 82,8 885,7 60,5 83,4 913,3 60,1 83,2 897,0 53,2 27,0 17,5 2,2 100,0 73,3 16,8 7,3 2,6 100,0 74,0 16,0 6,9 1,5 100,0 73,4 16,2 7,7 1,7 100,0 71,6 18,0 7,7 2,0 100,0 71,8 17,5 8,4 1,7 100,0 75,2 14,9 8,3 1,6 100,0 74,0 16,5 7,7 1,8 100,0 74,3 16,4 7,7 1,6 100,0 75,5 16,3 6,6 1,6 100,0 74,8 16,8 6,6 1,8 100,0 93,9 4,4 1,8 100,0 94,4 4,5 1,1 100,0 94,4 3,2 2,4 100,0 94,4 3,2 2,4 100,0 94,2 3,2 2,6 100,0 94,2 3,1 2,7 100,0 93,9 3,1 3,1 100,0 93,4 3,2 3,3 100,0 93,4 3,1 3,5 100,0 92,7 3,2 4,0 100,0 92,6 3,1 4,3 100,0 Yeniden yapılandırma faaliyetlerinde alınan mesafe, siyasal ve ekonomik istikrar ortamı ve Turkiye’nin AB üyeliği müzakere surecine dahil olması, 2005 yılı sonrasında küresel sermayenin Türk bankacılık sektörüne ilgisini belirgin bir biçimde arttırmıştır. Ayrıca, sektörün düzenleyici ve denetleyici yapısında sağlanan iyileşmelerin bir yansıması olarak ortaya çıkan; birleşme ve devirler, küresel sermaye girişi gibi faktörler de önemli yapısal değişikliklere neden olmuştur. Türk bankacılık sektörünün toplam aktifleri önceki yıla göre %20,8 oranında artarak Aralık 2010 itibarıyla 1.006,7 milyar TL seviyesine ulaşmıştır. Fonksiyonel açıdan bakıldığında, sektör aktifinin mevduat bankaları, katılım bankaları ile kalkınma ve yatırım bankaları arasındaki dağılımı sırasıyla %92,6, %4,3 ve %3,1 olarak gerçekleşmiştir. Kalkınma ve yatırım ile mevduat bankalarının payında gözlemlenen azalışa paralel olarak katılım bankalarının payında bir artış müşahede edilmektedir. Nitekim 2010 ylında, fonksiyonel banka grupları itibarıyla %28,9 ile en yüksek oranlı aktif artışı katılım bankalarında gerçekleşmiştir. Katılım bankalarını %20,6’lık büyüme oranıyla mevduat bankaları izlemiştir. Kalkınma ve yatırım bankaları ise %14,6 oranında büyümüştür. BDDK 18 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Kutu 5: Aktif Büyüklüğünün Küresel Görünümü Türkiye yüksek aktif büyüme hızını 2009 yılında da devam ettirerek AB’nin ortalama aktif büyüklüğüne yakınsama sürecine devam etmiştir. AB’ye üye 27 ülkenin bankacılık sektörlerinin toplam aktifleriyle kıyaslandığında, Türkiye 15 inci sırada yer almaktadır. Türkiye’nin aktif büyüme hızı Almanya, Fransa, İtalya, Hollanda, İspanya gibi ülkelerden yüksektir. Bununla birlikte, Türkiye’nin büyüme hızının Güney Afrika, Hindistan ve Brezilya gibi ülkelerden düşük olması Türkiye’nin büyüme potansiyeline işaret olarak algılanabilir. Aktif Büyüklüğü Aktif Büyüklüğü Gelişim Endeksi 2004=100 Milyar € 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Japonya Çin ABD İngiltere Almanya Fransa Italya İspanya Brezilya Hollanda Kanada Hindistan İsviçre Irlanda Belçika Danimarka Avusturya Güney Kore İsveç Lüksemburg Suudi Arabistan Portekiz Güney Afrika Yunanistan Avustralya Finlandiya Türkiye 6.538 2.154 8.611 5.856 6.370 3.832 2.024 1.342 304 1.356 1.109 366 1.530 475 774 534 555 659 487 663 142 310 124 202 405 166 127 8.759 3.108 7.659 6.171 6.394 3.999 2.125 1.503 483 1.474 1.158 536 1.413 575 829 569 586 600 519 656 183 349 131 213 455 186 146 285 99 125 79 59 41 44 13 24 20 16 8 7 5 5 223 135 112 78 84 42 55 15 24 22 18 9 8 6 6 25.312 26.519 Rusya Meksika Endonezya Polonya Çek Cum. Arjantin G.Kıbrıs R.K. Macaristan Romanya Slovakya Slovenya Malta Bulgaristan Letonya Litvanya Estonya AB-27 PB-16 9.711 7.692 8.674 9.986 12.406 12.449 100 79 89 103 128 128 3.748 4.012 5.364 7.393 9.060 11.122 100 107 143 197 242 297 7.868 9.709 9.560 9.488 10.562 9.848 100 123 121 121 134 125 6.932 5.898 7.061 10.095 8.840 9.421 100 85 102 146 128 136 6.584 6.827 7.121 7.562 7.875 7.424 100 104 108 115 120 113 4.419 5.073 5.728 6.682 7.225 7.155 100 115 130 151 164 162 2.276 2.509 2.793 3.332 3.635 3.692 100 110 123 146 160 162 1.717 2.153 2.527 3.005 3.381 3.433 100 125 147 175 197 200 615 701 1.013 1.699 1.693 2.529 100 114 165 276 275 411 1.678 1.698 1.843 2.168 2.232 2.217 100 101 110 129 133 132 1.221 1.604 1.599 1.876 1.879 2.058 100 131 131 154 154 169 677 702 1.035 1.602 1.493 1.892 100 104 153 237 221 280 1.591 1.807 1.959 2.049 2.022 1.757 100 114 123 129 127 110 723 942 1.178 1.337 1.412 1.324 100 130 163 185 195 183 126 914 1.055 1.122 1.298 1.271 1.156 100 115 123 142 139 629 747 821 978 1.092 1.105 100 119 131 156 174 176 635 721 790 891 1.068 1.037 100 114 124 140 168 163 702 898 993 990 925 966 100 128 142 141 132 138 600 659 782 855 908 935 100 110 130 142 151 156 695 792 840 915 932 797 100 114 121 132 134 115 237 240 303 418 485 524 100 101 128 176 205 221 345 360 397 439 482 520 100 104 115 127 140 151 189 303 387 539 465 496 100 161 205 286 247 263 230 281 315 383 462 490 100 122 137 167 201 213 439 471 454 457 384 476 100 107 104 104 87 109 212 235 255 288 384 388 100 111 120 136 181 183 172 255 269 340 343 387 100 148 156 198 199 225 284 338 363 385 346 328 100 119 128 136 122 115 226 304 290 296 283 306 100 135 128 131 125 135 144 136 192 246 224 290 100 94 133 170 155 201 142 163 190 234 263 274 100 115 134 165 185 193 87 101 115 140 155 160 100 116 132 161 178 184 99 87 114 139 144 150 100 88 115 141 146 151 47 63 77 93 118 139 100 133 163 198 251 297 68 78 94 109 125 126 100 115 138 160 183 186 23 35 52 72 85 86 100 154 226 313 368 376 31 38 49 58 66 54 100 122 159 187 211 176 24 30 35 43 49 53 100 126 145 181 204 223 21 27 30 38 42 41 100 130 143 180 201 196 13 17 22 31 37 38 100 134 172 240 283 292 11 16 23 31 32 30 100 143 206 280 293 272 9 13 17 24 27 26 100 146 193 265 295 291 9 12 15 21 22 21 100 132 171 229 245 237 41.072 42.209 42.144 115 131 147 162 167 166 28.313 30.567 29.921 113 126 138 157 169 166 29.038 32.898 36.820 18.18.069 18.888 20.430 22.641 24.938 Kaynak: EU Banking Structures 2010, OECD ve ülke bankacılık otoriteleri istatistikleri BDDK 19 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Grafik 1.4-1:Aktif YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım % 80 1.000 70 800 60 (%) 100 98 95 600 40 400 200 83 Büyük Ölçekli Küçük Ölçekli Mikro Ölçekli Mevduat Bankaları 2010 2009 2008 2007 2006 2000 Orta Ölçekli HHI (Sağ Eksen) 2005 80 2010 2009 2007 2008 2005 2006 2004 2002 2003 2001 0 2000 0 85 2004 10 88 2003 20 2002 30 93 90 2001 50 Kalkınma ve Yatırım Katılım Bankaları 2010 yılında Türk bankacılık sektöründe büyük ölçekli bankaların payının azalarak orta, küçük ve mikro ölçekli bankaların payının arttığı görülmekle birlikte 10 yıllık dönem incelendiğinde büyük ölçekli bankaların payının sürekli arttığı, buna mukabil diğer banka gruplarının paylarının azaldığı anlaşılmaktadır. Nitekim 2000 yılında büyük ölçekli bankaların aktifleri sektör aktiflerinin %53,2’sini oluştururken, 2001 yılında keskin bir artış göstererek toplam aktiflerin %73,3’üne ulaşmış ve söz konusu seviyeyi korumuştur. 2000 yılında sırasıyla %27 ve %17,5 olan orta ve küçük ölçekli bankaların aktif payı 2001 yılında %16,8 ve %7,3’e düşmüş ve 10 yıllık dönem boyunca yaklaşık seviyelerde seyretmiştir. Mikro ölçekli bankaların payı ise %2,2-%1,5 aralığında dalgalanmıştır. 2010 yılı itibariyle, büyük ölçekli bankaların aktifleri sektör aktiflerinin %74,8’ini oluştururken, orta, küçük ve mikro ölçekli bankaların payları sırasıyla %16,8, %6,6 ve %1,8 olarak gerçekleşmiştir. Sektördeki aktif payları sıralaması değerlendirildiğinde, kriz dönemi olan 2000 yılında faaliyet gösteren 86 adet bankadan 6 tanesi büyük ölçekli ve 12 adet bankanın orta ölçekli, 33 adet bankanın küçük ölçekli ve 34 adet bankanın mikro ölçekli olduğu görülmektedir. Söz konusu yılda, 6 adet büyük ölçekli bankanın 2 tanesi kamu sermayelidir. Bu dönemde sektörün en büyük bankasının aktif payı %15,47 olup, kamu sermayeli grubunda yer almaktadır. Finansal krizlerin aşılmaya başlandığı dönem olan 2002 yılında ise, sektörün en büyük bankasının payı %17,4’tır. Aynı dönemde büyük ölçekli banka sayısı 7’ye çıkmış ve bugüne kadar sözkonusu grubun banka sayısında herhangi bir değişiklik olmamıştır. Küçük ölçekli banka sayısı 15’e, mikro ölçekli banka sayısı ise 25’e inmiştir. Müteakip dönemlerde sistemden çıkan bankalarla birlikte birleşme ve devirlere bağlı olarak küçük ve mikro ölçekli banka sayısında ılımlı bir azalış meydana gelmiştir 2010 yılında, en büyük bankanın aktif payı %15’e kadar inerken, aktif payı %10’un üzerinde 4 adet banka yer almaktadır. Büyük ölçekli bankaların aktif paylarının birbirine yakınsaması sektörde rekabet yapısının güçlendiğine dair bir gösterge olarak değerlendirilmektedir. BDDK 20 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Tablo 1.4-2: Sektördeki Aktif Pay Sıralaması3 (%) 2000 Pay 2002 Pay 2004 Pay 2006 Pay 2008 Pay 2010 Pay 15,47 T.C.Ziraat B. 17,40 T.C.Ziraat B. 18,16 T.İş Bankası 15,08 T.C. Ziraat B. 14,25 T.C. Ziraat B. 15,02 1 T.C.Ziraat B 10,13 Akbank 11,29 T.İş Bankası 12,27 T.C.Ziraat B. 14,54 T. İş Bankası 13,36 T. İş Bankası 13,15 2 T.Halk B. 7,36 T.İş Bankası 10,95 Akbank 11,13 Akbank 11,46 T. Garanti B. 12,14 T. Garanti B. 12,31 3 T.İş Bankas 7,09 T.Garanti B. 9,03 T.Garanti B. 8,37 T.Garanti B. 10,06 Akbank 11,69 Akbank 11,24 4 Yap. Ve Kr. 6,94 Yap. Ve Kr.B. 8,69 T.Halk B. 8,19 Yapı Ve Kredi B. 9,78 Yapı Ve Kredi B. 8,70 Yapı Ve Kredi B. 8,42 5 Akbank 6,24 T.Halk B. 8,04 Yapı Ve Kredi B. 7,85 T.Vakıflar B. 7,40 T. Vakıflar B. 7,15 T. Vakıflar B. 7,37 6 T.Garanti B. 4,62 T.Vakıflar B. 5,88 T.Vakıflar B. 7,71 T.Halk B. 6,92 T. Halk B. 7,01 T. Halk B. 7,28 7 T.Vakıflar B. 4,41 Koçbank 3,07 Koçbank 3,30 Finansbank 3,60 Finansbank 3,63 Finansbank 3,79 8 Pamukbank 3,48 Pamukbank 2,68 Finansbank 2,75 Oyakbank 2,37 Denizbank 2,63 Denizbank 2,76 9 T.Emlak B. 2,21 Finansbank 2,27 Fortıs Bank 2,27 Denizbank 2,30 Ing Bank 2,25 Türk Ekonomi B. 1,89 10 Demirbank 2,17 Türk Exım B. 2,12 Denizbank 2,14 Hsbc Bank 2,06 Hsbc Bank 2,01 Hsbc Bank 1,77 11 T.İhr.Kredi B. 2,03 Fortıs Bank 1,80 Oyakbank 1,96 Fortıs Bank 1,72 Türk Ekonomi B. 2,01 Ing Bank 1,72 12 Osmanlı B. 2,01 Oyakbank 1,62 Hsbc Bank 1,68 Türk Ekonomi B. 1,66 Fortis Bank 1,63 Asya Katılım B. 1,44 13 Koçbank 1,89 Birleşik Fon B. 1,62 Türk Exımbank 1,42 Cıtıbank 1,22 Asya Katılım B. 1,11 Fortis Bank 1,21 14 Finansbank 1,08 Denizbank 1,56 Türk Ekonomi B. 1,14 İller B. 0,89 Şekerbank 1,10 Şekerbank 1,13 15 Birl.T. Körf.B. 1,07 Hsbc Bank 1,47 Şekerbank 0,99 Asya Kat. B. 0,84 T. Finans Kat.B. 0,97 T. Finans Kat.B. 1,06 16 Türk Dış Tic.B. 1,05 T.Ekonomi B. 1,10 İller B. 0,97 Türk Exımbank 0,83 İller B. 0,94 Kuveyt Türkb. 0,97 17 İnterbank 1,03 Şekerbank 1,01 T.Sınai Kal. B. 0,73 Türkiye Finans 0,83 T. Sınai Kalk.B. 0,85 İller B. 0,96 18 Toprakbank 0,97 İller B. 0,85 Anadolubank 0,62 T.Sınai Kal. B. 0,81 Kuveyt Türkb. 0,79 Al Baraka Türk 0,84 19 T. Ekonomi B. 0,89 T.Sınai Kal. B. 0,74 Birleşik Fon B. 0,62 Şekerbank 0,80 Cıtıbank 0,75 T. Sınai Kalk.B. 0,79 20 Eskişehir B. 0,85 Cıtıbank 0,67 Asya Katılım B. 0,62 Kuveyt Türk 0,59 T. İhracat Kr. B. 0,68 Cıtıbank 0,63 21 İller B. 0,85 Alternatbank 0,58 Cıtıbank 0,61 Tekstil B. 0,56 Al Baraka Türk 0,65 T. İhracat Kr. B. 0,62 22 Kentbank 0,80 T.İmar B. 0,54 Kuveyt Türk 0,53 Anadolubank 0,55 Alternatifbank 0,51 Anadolubank 0,45 23 Şekerbank 0,78 Anadolubank 0,53 Al Baraka Türk 0,47 Albaraka Türk 0,50 Eurobank Tekf. 0,48 Alternatifbank 0,42 24 Etibank 0,78 Albarakatürk 0,51 Tekstil B. 0,43 Alternatifbank 0,40 Anadolubank 0,46 Eurobank Tekf. 0,41 25 Tüt.B.-Yaşar 0,75 Tekstil B. 0,50 Famıly Finans . 0,41 Birleşik Fon B. 0,24 Tekstil B. 0,40 Deutsche Bank 0,30 26 Egebank 0,73 Kuveyt Türk 0,50 Alternatifbank 0,37 Tekfenbank 0,22 Bankpozitif 0,23 Tekstil B. 0,26 27 T.İmar B. 0,69 Asya Katılım 0,37 Türkiye Finans 0,33 Mıllennıum B. 0,21 İmkb Takasbank 0,19 Bank Mellat 0,18 28 Hsbc B. 0,66 Tekfenbank 0,26 Tekfenbank 0,19 T.Kalkınma B. 0,18 Abn Amro Bank 0,18 Bankpozitif 0,16 29 İhlas Finans 0,64 Famıly Finans 0,24 T.Kalkınma B. 0,17 Deutsche B. 0,18 Mıllennıum B. 0,17 T. Kalkınma B. 0,16 30 Türk Tic.B. 0,62 Tür. Finans 0,22 Abn Amro Bank 0,14 Abn Amro Bank 0,14 T. Kalkınma B. 0,14 Turkland Bank 0,15 31 İktisat B. 0,61 T.Kalkınma B. 0,21 Jp Mor. Chase 0,14 Westlb Ag 0,14 Turkland Bank 0,14 İmkb Takasbank 0,15 32 Alternatifb. 0,60 Ak Uluslar. 0,21 Turkısh Bank 0,13 Soc. Generale 0,13 Birleşik Fon B. 0,12 Aktif Yatırım B. 0,15 33 Citıbank 0,56 Abn Amro B. 0,14 Socı. Generale 0,12 Turkısh Bank 0,13 Westlb A.G. 0,11 Westlb A.G. 0,12 34 Denizbank 0,54 Turkısh Bank 0,14 Turkland B 0,12 Takasbank Imkb 0,12 Turkısh Bank 0,11 Royal Bank Of Sc. 0,11 35 Tekstil B. 0,48 Arap Türk B. 0,13 Deutsche Bank 0,12 Turkland Bank 0,11 Arap Türk B. 0,11 Arap Türk B. 0,11 36 Egs B. 0,47 Westlb Ag 0,13 Ak Uluslararası 0,11 Bankpozitif 0,10 Deutsche Bank 0,09 Turkısh Bank 0,10 37 Anadolubank 0,42 Adabank 0,13 Arap Türk B. 0,11 Arap Türk B. 0,08 Socıete Gen. 0,07 Mıllennıum Bank 0,09 38 Sümerbank 0,41 Calyon Bank. 0,10 Takasbank Imkb 0,10 Calyon Bank 0,06 Bank Mellat 0,05 Birleşik Fon B. 0,08 39 Albaraka 0,34 Deutsche B. 0,10 Mıllennıum B. 0,09 Bank Mellat 0,05 Aktif Yatırım B. 0,03 Jp Morgan Chase 0,07 40 Bnp-Ak Dresd. 0,31 Takas B. Imkb 0,10 Calyon Bank 0,09 Jp Mor. Chase 0,04 Jp Morgan Chase 0,03 Socıete Generale 0,07 41 Yurt Tic. Kred 0,31 Socıete Gen. 0,07 Westlb Ag 0,08 Nurol Yat.B. 0,03 Diler Yatırım B. 0,02 Merrıll Lynch 0,03 42 T.Sınai Kalk. 0,29 Turkland B. 0,06 Bank Mellat 0,06 Diler Yatırım 0,02 Nurol Yatırım B. 0,02 Nurol Yatırım B. 0,02 43 Ulusal Bank 0,29 Cr.Suıs.F.Bos. 0,06 Bankpozitif 0,05 Gsd Yat. B. 0,02 Merrıll Lynch 0,01 Gsd Yatırım B. 0,01 44 Bank Ekspres 0,27 Bank Mellat 0,05 Banca Dı Roma 0,03 Banca Dı Roma 0,02 Habib Bank Lim. 0,01 Diler Yatırım B. 0,01 45 Westlb Ag 0,27 Jp Mor. Chase 0,05 Nurol Yatırım B. 0,03 Çalık Yatırım 0,01 Gsd Yatırım B. 0,01 Habib Bank Lim. 0,01 46 Kuv. T.Kat. B. 0,24 Nurol Yat. B. 0,03 Çalık Yatırım 0,02 Adabank 0,01 Calyon Yat.B. 0,01 Credıt Agr. Yat. B. 0,01 47 Bayındırbank 0,23 Bancadı Roma 0,03 Gsd Yatırım B. 0,02 Habib Bank 0,01 Adabank 0,01 Adabank 0,01 48 Sınai Yat. B. 0,23 Gsd Yatırım B. 0,03 Adabank 0,02 Merrill Lynch 0,01 Taib Yatırım B. 0,00 Taib Yatırım B. 0,00 49 Araptürk B. 0,23 Çalık Yatırım 0,03 Diler Yatırım 0,02 Taıb Yat. Bank 0,00 50 T.Kalkınma B. 0,22 Fiba Bank 0,03 Habib Bank 0,01 51 Deutsche B. 0,20 Ing Bank 0,02 Taıb Yatırım B. 0,00 52 Jpmorgan B. 0,17 Bankpozitif 0,02 Merrill Lynch 0,00 53 Asya Kat. B. 0,17 Habib Bank 0,01 55 Oyak Bank A.Ş 0,15 Mıllennıum B. 0,01 56 Abn Amro B. 0,14 Taıb Yat.Bank 0,01 57 T. Fin. Kat.B. 0,14 Merrill Lynch 0,01 58 Socıete Gen. 0,14 Cr.Lyonnaıs 0,00 59 Milli Aydın B. Not: 2000 yılı sıralaması ve sektör paylarının devamı 60 ıncı bankadan 86 ncı bankaya kadar şu şekildedir: MORGAN GUARANTY:0,11, FAMILY FINANS :0,11, ATLAS YAT. B.:0,10, TURKISH BANK:0,09, RABOBANK : 0,09, BANK KAPİTAL TÜRK: 0,08,SİTEBANK A.Ş.:0,08, UNICREDIT B. DI ROMA:0,06,MNG BANK AS :0,06, ADABANK A.Ş.:0,06, İMKB TAKASBANK :0,05, FİBA BANK A.Ş. :0,05,ING BANK N.V.:0,04, TEKFEN YAT. VE FİN. B.:0,04, GSD YATIRIM B. :0,04, NUROL YATIRIM B.: 0,03, CALYON BANK türk:0,03, BANK MELLAT:0,03, CREDIT S. FIRST B.: 0,02, HABİB BANK LTD : 0,02, CREDIT LYONNAIS: 0,02, OKAN YATIRIM B.:0,01, TAIB YATIRIM B.:0,01, AKTİF YATIRIM B :0,01, DİLER YATIRIM B.:0,01, BANKPOZİTİF :0,01, MERRILL LYNCH :0,01. 3 2000 yılı verileri BDDK Raporlama Sistemine ait olmayıp, istatistik amaçlı sunulmaktadır. BDDK 21 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Kutu 6: Aktif YoğunlaĢması Ġtibarıyla Türkiye-AB KarĢılaĢtırması HHI ve ilk 5 banka yoğunlaşma rasyoları esas alınarak AB-27 ülkeleri ile kıyaslandığında Türkiye’nin genel olarak AB üyesi olan gelişmiş ülkelerden daha yüksek, AB üyesi olup gelişmekte olan ülkelerden ise daha düşük bir piyasa yoğunlaşmasına sahip olduğu ve söz konusu yapının 2009 yılında da devam ettiği görülmektedir. Herfindahl Endeksi (HHI) AB-27 İlk 5 Banka Yoğunlaşması (%) 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 520 545 567 600 588 628 653 632 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 38,3 39,7 40,9 42,1 42,1 44,4 44,1 44,3 551 579 599 642 630 654 687 663 39,8 40,5 41,6 42,6 42,8 44,1 44,7 44,6 Finlandiya 2.050 2.420 2.680 2.730 2.560 2.540 3.160 3.120 78,6 81,2 82,7 82,9 82,3 81,2 83,0 82,6 Estonya 4.028 3.943 3.887 4.039 3.593 3.410 3.120 3.090 99,1 99,2 98,6 98,1 97,1 95,7 95,0 93,4 PB-16 Hollanda 1.788 1.744 1.726 1.796 1.822 1.928 2.168 2.032 82,7 84,2 84,0 84,5 85,1 86,3 87,0 85,0 Litvanya 2.240 2.071 1.854 1.838 1.913 1.827 1.714 1.693 83,9 81,0 78,9 80,6 82,5 80,9 81,0 80,5 Belçika 1.905 2.063 2.102 2.112 2.041 2.079 1.877 1.622 82,0 83,5 84,3 85,3 84,4 83,4 81,0 77,1 66,4 67,5 66,5 67,7 66,9 68,2 72,0 72,1 59,7 Slovakya 1.252 1.191 1.154 1.076 1.131 1.082 1.197 1.273 Slovenya 1.602 1.496 1.425 1.369 1.300 1.282 1.268 1.256 68,4 66,4 64,6 63,0 62,0 59,5 59,0 Malta 1.806 1.580 1.452 1.330 1.185 1.174 1.236 1.246 82,4 77,7 78,5 75,3 71,4 70,1 73,0 72,7 Yunanistan 1.164 1.130 1.070 1.096 1.101 1.096 1.172 1.184 67,4 66,9 65,0 65,6 66,3 67,7 70,0 69,2 Letonya 1.144 1.054 1.021 1.176 1.271 1.158 1.205 1.181 65,3 63,1 62,4 67,3 69,2 67,2 70,0 69,3 Portekiz 963 1.043 1.093 1.154 1.134 1.097 1.114 1.150 60,5 62,7 66,5 68,8 67,9 67,8 69,0 70,1 G.Kıbrıs R.K. 938 946 940 1.029 1.056 1.082 1.024 1.086 57,8 57,2 57,3 59,8 63,9 64,8 64,0 65,0 Danimarka 1.145 1.114 1.146 1.115 1.071 1.120 1.229 1.042 68,0 66,6 67,0 66,3 64,7 64,2 66,0 64,0 Çek Cum. 1.199 1.187 1.103 1.155 1.104 1.100 1.000 1.032 65,7 65,8 64,0 65,5 64,1 65,7 62,0 62,4 Türkiye 852 905 906 935 911 879 886 913 57,4 59,0 58,0 61,4 60,9 59,8 60,1 60,5 İsveç 800 760 854 845 856 934 953 899 56,0 53,8 54,4 57,3 57,8 61,0 61,9 60,7 İrlanda 553 500 500 600 600 600 800 881 46,1 44,4 43,9 45,7 44,8 46,1 55,7 58,8 Macaristan 856 783 798 795 823 839 822 861 54,5 52,1 52,7 53,2 53,5 54,1 54,5 55,2 Romanya v.y. 1.251 1.111 1.115 1.165 1.041 922 857 v.y. 55,2 59,5 59,4 60,1 56,3 54,0 52,4 Bulgaristan v.y. v.y. 721 698 707 833 834 846 v.y. v.y. 52,3 50,8 50,3 56,7 57,3 58,3 Fransa 551 597 623 758 726 679 681 605 44,6 46,7 49,2 51,9 52,3 51,8 51,2 47,2 Polonya 792 754 692 650 599 640 562 574 53,4 52,0 50,0 48,5 46,1 46,6 44,2 43,9 İspanya 513 506 482 487 442 459 497 507 43,5 43,1 41,9 42,0 40,4 41,0 42,4 43,3 İngiltere 307 347 376 399 394 449 412 467 29,6 32,8 34,5 36,3 35,9 40,7 36,5 40,8 Avusturya 618 557 552 560 534 527 454 414 45,6 44,2 43,8 45,0 43,8 42,8 39,0 37,2 İtalya 270 240 230 230 220 330 344 353 30,5 27,5 26,4 26,8 26,2 33,1 33,0 34,0 Lüksemburg 296 315 304 312 294 276 278 288 30,3 31,8 29,7 30,7 29,1 27,9 27,3 27,8 191 206 22,7 25,0 Almanya 163 173 178 Kaynak: EU Banking Structures 2010 BDDK 174 178 183 22 20,5 21,6 22,1 21,6 22,0 22,0 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 2. BANKACILIK SEKTÖRÜ PĠYASA YAPISI 2.1. Krediler Toplam krediler piyasası, yoğunlaşma arz etmeyen görünümünü uzun süredir korumaktadır. Çok sayıda küçük ölçekli bankanın faaliyette olduğu 2000-2001 yıllarında 578,7 puanda olan yoğunlaşma ölçütü HHI, 2010 yılsonu itibarıyla 797,1 düzeyinde gerçekleşmiştir. HHI’nın sürekli 1.000 puanın altında seyretmesi, krediler piyasasında müşteri tabanını genişletme açısından güçlü bir yarışın devam ettiğini göstermektedir. Diğer taraftan, HHI, ilk 5 ve ilk 10 banka payının 2010 yılında bir önceki yıla göre hafif yükselmesi, söz konusu yarışın piyasa payı görece büyük olan bankalar lehine arttığına işaret etmektedir. Tablo 2.1-1: Toplam Kredi Hacmi YoğunlaĢma Göstergeleri Toplam Krediler (%) İlk 5 Banka İlk 10 Banka 2000 44,4 2001 54,6 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 54,0 52,2 51,6 53,0 55,9 54,7 55,5 52,7 54,3 68,9 78,4 73,8 73,4 75,3 76,3 80,4 79,9 81,2 80,1 81,4 578,7 761,3 732,0 710,2 712,6 751,0 805,8 784,2 811,7 772,9 797,1 Büyük Ölçekli 47,2 70,8 62,0 62,6 63,4 63,9 68,8 68,2 70,4 69,4 71,0 Orta Ölçekli 32,9 15,9 24,5 24,0 23,7 25,9 19,8 21,5 20,1 21,7 20,6 Küçük Ölçekli 19,9 13,3 13,5 13,4 12,9 10,2 11,4 10,2 9,5 8,9 8,4 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Mevduat Bankaları 88,8 88,7 87,6 88,4 90,2 90,4 92,5 91,9 92,0 90,5 91,1 Kalkınma ve Yatırım 6,0 8,6 8,3 7,1 5,1 3,7 3,3 3,1 3,2 3,5 3,0 HHI Ölçeğe Göre Dağılım Toplam Fonksiyonel Dağılım Katılım Bankaları Toplam 5,1 2,7 4,1 4,5 4,7 5,9 4,3 4,9 4,8 6,0 5,9 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Krediler piyasasında önemli bir role sahip olan mevduat bankaları söz konusu hâkimiyetlerini 2010 yılında da korumuştur. 2010’da mevduat bankalarının kredilerdeki payı %91,1 olarak gerçekleşmiştir. Bununla beraber katılım bankaları, toplam krediler piyasasında güçlü bir şekilde büyümeye devam etmektedir. BDDK 23 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Kutu 7: Kredilerin Küresel Görünümü AB ve G20 üyesi ülkelerde bankacılık sektörleri tarafından kullandırılan kredilerin 2002-2009 yılları için aşağıda sunulmaktadır. Tabloya göre sözkonusu veri setinde en yüksek kredi hacmi ABD’de olup, bu ülkeyi İngiltere, Japonya ve Çin Halk Cumhuriyeti takip etmektedir. Kredi büyümelerinin gelişimi 2004=100 bazlı endeks üzerinden karşılaştırılmıştır. Söz konusu endekse göre, 2009 yılı itibarıyla Türkiye’nin kredi büyüme hızı; Almanya, İngiltere, Fransa, İtalya, Çin ve Hindistan’dan daha yüksektir. Milyar € Milyar € 2002 2003 2004 2005 2006 2007 ABD 5.070 4.516 4.721 5.972 5.817 5.728 İngiltere 2.195 3.440 3.846 4.551 5.090 5.815 Çin Halk C. 1.510 1.529 1.581 2.039 2.314 2.611 Japonya 3.526 3.129 2.981 3.067 2.775 2.736 Almanya 3.022 3.026 3.009 3.023 3.053 3.142 Fransa 1.370 1.432 1.531 1.701 1.887 2.157 İspanya 760 863 1.010 1.278 1.602 1.860 İtalya 1.066 1.129 1.189 1.280 1.424 1.724 Hollanda 704 762 851 947 1.035 1.083 Kanada 638 651 691 908 901 1.048 Avustralya 340 432 469 566 616 742 İsviçre 647 591 638 708 801 840 Güney Kore 429 403 484 620 702 714 Danimarka 275 292 338 390 447 504 Rusya 74 81 119 188 273 398 İsveç 272 284 303 345 404 444 İrlanda 199 208 262 333 404 481 Brezilya 81 90 106 167 204 284 Avusturya 273 277 296 328 349 378 G.Afrika C. 204 185 199 277 318 346 Belçika 279 287 304 363 389 417 Portekiz 183 186 195 209 231 258 Hindistan 78 80 87 129 163 172 Yunanistan 95 110 128 148 167 199 Lüksemburg 132 119 120 145 159 192 Türkiye 30 40 57 100 118 167 Polonya 61 57 67 78 96 134 Finlandiya 86 94 104 117 131 148 Meksika 138 103 101 128 120 124 Endonezya 39 42 44 60 67 73 Çek Cum. 29 31 33 41 52 67 Macaristan 26 32 40 47 56 66 S.Arabistan 23 29 43 60 54 59 G.Kıbrıs R.K. 22 22 25 28 31 41 Romanya 5 7 11 17 28 42 Slovenya 9 10 14 17 21 29 Slovakya v.y. v.y. 11 15 19 25 Arjantin 14 11 12 17 21 26 Bulgaristan v.y. v.y. 7 9 12 19 Letonya 3 4 5 9 15 21 Malta 7 8 9 11 14 20 Litvanya 3 4 5 9 12 18 Estonya 3 4 6 8 11 15 AB-27 11.076 12.673 13.679 15.447 17.144 19.299 PB-16 8.169 8.502 9.013 9.889 10.854 12.069 Kaynak: IMF, OECD ve ülke bankacılık otoriteleri istatistikleri. BDDK 24 2008 5.943 5.118 3.362 3.679 3.229 2.290 1.986 1.808 1.098 1.018 718 852 635 554 468 425 481 286 420 435 402 282 176 221 203 172 158 165 115 83 77 76 57 54 51 35 31 29 25 23 25 21 17 19.275 12.698 2009 5.336 4.980 4.347 3.364 3.163 2.319 1.969 1.848 1.156 1.146 948 855 684 550 462 459 441 432 415 410 372 291 239 215 186 182 175 166 127 106 80 73 70 58 50 35 31 28 26 21 21 19 16 19.136 12.686 2002 107 57 96 118 100 89 75 90 83 92 72 101 89 81 62 90 76 76 92 103 92 94 90 74 110 53 91 83 137 89 88 65 53 88 45 64 2003 96 89 97 105 101 94 85 95 90 94 92 93 83 86 68 94 79 85 94 93 94 95 92 86 99 70 85 90 102 95 94 80 67 88 64 71 117 92 60 78 60 50 81 91 80 89 80 67 93 94 2004 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 2004=100 2005 2006 126 123 118 132 129 146 103 93 100 101 111 123 127 159 108 120 111 122 131 130 121 131 111 126 128 145 115 132 158 229 114 133 127 154 158 193 111 118 139 160 119 128 107 118 148 187 116 130 121 133 175 207 116 143 113 126 127 119 136 152 124 158 118 140 140 126 112 124 155 255 121 150 136 173 142 175 129 171 180 300 122 156 180 240 133 183 113 125 110 120 2007 121 151 165 92 104 141 184 145 127 152 158 132 148 149 334 147 184 269 128 174 137 132 198 155 160 293 200 142 123 166 203 165 137 164 382 207 227 217 271 420 222 360 250 141 134 2008 126 133 213 123 107 150 197 152 129 147 153 134 131 164 393 140 184 271 142 219 132 145 202 173 169 302 236 159 114 189 233 190 133 216 464 250 282 242 357 460 278 420 283 141 141 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 2009 113 129 275 113 105 151 195 155 136 166 202 134 141 163 388 151 168 408 140 206 122 149 275 168 155 319 261 160 126 241 242 183 163 232 455 250 282 233 371 420 233 380 267 140 141 Grafik 2.1-1: Kredi YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılımı 900 70 800 60 700 5,1 400 90 300 88 20 200 85 10 100 83 6,0 8,6 5,1 3,7 8,3 7,1 88,8 88,7 87,6 88,4 90,2 90,4 3,3 3,1 3,2 92,5 91,9 92,0 3,5 3,0 90,5 91,1 Mevduat Bankaları 2010 2009 2007 2008 2005 2006 2000 Büyük Ölçekli Orta Ölçekli 2003 80 2010 2009 2007 2008 2006 2005 2003 2004 2002 2001 0 2000 0 2,7 4,1 4,5 4,7 5,9 4,3 4,9 4,8 6,0 5,9 2004 30 98 93 500 40 (%) 95 600 50 100 2002 (%) 2001 80 Kalkınma ve Yatırım Ölçek büyüklüklerine göre yoğunlaşma göstergeleri değerlendirildiğinde, 2010 yılında bir önceki yıla göre büyük ölçekli bankaların payının yukarı yönlü olduğu görülmektedir. Bu gelişmeye paralel olarak, söz konusu yılda küçük ve orta ölçekli bankaların payı azalmıştır. Toplam kredilerde ilk 10 banka sıralamasında özel sermayeli bankaların ağırlığı bulunmaktadır. 2010 yılında, en fazla kredi kullandıran bankanın payı %12,1 iken, sıralamada 10 uncu olarak yer alan bankanın payı %2,3’tür. Kamu sermayeli bankalar, 2010 yılında krediler piyasasında önemli bir pay almaya devam etmişlerdir. Tablo 2.1-2: Kredilerde Ġlk 10 Banka Sıralaması % 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 2000 T.C.ZİRAAT B. YAP. VE KR. B. T.İŞ BANKASI PAMUKBANK T.GARANTİ B. AKBANK T.VAKIFLAR T.HALK B. DEMİRBANK T.EMLAK B. Pay 11,7 8,7 8,4 8,2 7,3 6,8 6,6 4,3 3,4 3,4 2002 YAP. KR. B. T.İŞ BANKASI AKBANK T.GARANTİ B. T.C.ZİRAAT B. T.VAKIFLAR B. KOÇBANK TÜRK EXIMBANK FİNANSBANK HSBC BANK Pay 13,3 12,5 11,5 9,7 6,9 5,6 4,4 3,8 3,2 2,7 2004 AKBANK T.İŞ BANKASI T.GARANTİ B. YAPI VE KREDİ B. T.C.ZİRAAT B. T.VAKIFLAR B. FİNANSBANK T.HALK B. KOÇBANK HSBC BANK Pay 12,2 11,9 9,8 9,5 8,2 7,7 4,9 4,1 3,7 3,3 2006 T.İŞ BANKASI AKBANK T.GARANTİ B. YAPI VE KREDİ B. T.VAKIFLAR B. T.C.ZİRAAT B. T.HALK B. FİNANSBANK HSBC BANK OYAKBANK Pay 13,0 12,7 12,2 10,0 8,1 7,7 5,2 5,0 3,3 3,3 2008 T.GARANTİ B. T.İŞ BANKASI AKBANK YAPI VE KREDİ B. T.C.ZİRAAT B. T.VAKIFLAR B. T.HALK B. FİNANSBANK DENİZBANK ING BANK Pay 13,1 12,5 11,7 9,9 8,1 8,1 6,8 4,6 3,3 2,9 2010 Pay T. GARANTİ B. 12,1 T. İŞ BANK. 11,9 T.C. ZİRAAT B. 10,7 AKBANK 10,0 YAPI VE KREDİ B 9,7 T. VAKIFLAR B. 8,5 T. HALK B. 8,3 FİNANSBANK 4,7 DENİZBANK 3,4 ING BANK 2,3 2.2. Ticari Krediler Reel sektörün ihtiyacını karşılaması sebebiyle ekonomik büyümede sürükleyici rol oynayan ticari krediler piyasası, toplam krediler pazarı gibi yoğunlaşma olmayan bir görünüm arz etmektedir. HHI’nın 1.000 puanın altında seyretmesi, ilk 5 banka payının %50’ler civarında olması nedeniyle bu piyasada güçlü bir rekabetin bulunduğu söylenebilir. Tablo 2.2-1: Ticari Krediler YoğunlaĢma Göstergeleri Ticari Krediler (%) İlk 5 Banka İlk 10 Banka HHI Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Toplam Fonksiyonel Dağılım Mevduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım Katılım Bankaları Toplam BDDK 2002 54,2 72,9 742,0 2003 50,9 73,1 697,0 2004 48,8 73,9 676,0 2005 50,3 73,3 695,0 2006 54,4 77,3 758,0 2007 53,2 76,3 734,0 2008 55,0 78,6 787,0 2009 52,1 76,4 742,2 2010 52,1 78,1 762,2 62,3 25,0 12,7 100,0 61,7 24,9 13,5 100,0 61,4 24,4 14,2 100,0 60,4 22,0 17,6 100,0 66,8 18,5 14,6 100,0 66,0 18,9 15,1 100,0 69,5 18,3 12,3 100,0 67,8 20,4 11,9 100,0 69,6 19,3 11,2 100,0 88,2 7,0 4,9 100,0 88,3 6,0 5,7 100,0 89,3 4,2 6,5 100,0 87,4 5,3 7,3 100,0 90,2 4,8 5,0 100,0 88,8 4,6 6,6 100,0 89,4 4,6 6,1 100,0 87,1 5,1 7,8 100,0 88,1 4,4 7,4 100,0 25 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Kutu 8: Reel Kesime Açılan Kredilerin Küresel Görünümü Reel sektöre verilen kredilerde küresel krizin etkisiyle 2009 yılında genel olarak azalma yaşanmıştır. Reel sektöre verilen kredilerde ilk sırayı Çin alırken bu ülkeyi Japonya ve ABD takip etmektedir. Çin’de 2009 yılı itibarıyla toplam kredilerin %67’si reel kesime kullandırılırken, söz konusu oran Japonya’da %34, ABD’de %19, AB-27’de %30 civarındadır. Bulgaristan ve Slovenya’da reel kesime verilen kredilerin toplam krediler içindeki payı %60 civarındayken, İngiltere’de %12’dir. Türkiye’de söz konusu dönemde küresel krizin etkileri daha sınırlı hissedilmiş ve toplam krediler 2009 yılında euro bazında %5,8 artmıştır. Söz konusu oranın AB ortalaması negatif %2,9’dur . Reel Kesim Şirketlerine Verilen Krediler 2002 2003 2004 2005 2006 2007 550 502 478 560 638 704 1.843 1.157 1.052 1.047 999 958 1.174 908 899 1.143 1.129 1.205 340 432 469 566 616 742 341 388 455 580 760 908 İspanya 841 814 787 774 800 859 Almanya 547 589 615 647 728 824 İtalya 549 535 567 611 670 765 Fransa 440 399 418 528 616 679 İngiltere v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. Güney Kore 206 214 224 242 260 297 Hollanda v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. Rusya v.y. v.y. v.y. 80 97 135 Brezilya 127 125 128 138 155 176 İsveç 55 65 86 107 144 175 İrlanda 132 131 114 122 129 140 Avusturya v.y. 83 90 v.y. 121 140 Danimarka 37 38 46 76 105 111 Hindistan 172 146 142 188 196 286 Kanada v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. G.Afrika C. 79 83 84 88 95 105 Portekiz 25 31 40 67 81 112 Türkiye 91 87 86 91 97 110 Belçika 52 58 63 69 74 87 Yunanistan v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. İsviçre 40 37 34 37 42 51 Lüksemburg 33 35 38 41 45 51 Finlandiya 29 26 31 32 37 49 Polonya 45 34 37 44 42 47 Meksika v.y. v.y. v.y. 29 33 36 Endonezya 14 14 15 19 24 29 Çek Cum. 15 18 21 23 26 29 Macaristan v.y. v.y. 7 9 15 20 Romanya v.y. v.y. v.y. 11 12 16 G.Kıbrıs R.K. 6 7 9 11 13 18 Slovenya v.y. v.y. 5 6 7 12 Bulgaristan 6 6 6 7 10 12 Slovakya 5 4 5 7 10 13 Arjantin 2 2 3 4 7 9 Letonya 2 3 3 5 7 9 Litvanya 1 1 2 3 5 7 Estonya 6 3 3 3 4 4 Malta 3.613 3.721 3.893 4.312 4.902 5.582 AB-27 2.965 3.041 3.161 3.436 3.876 4.424 PB-16 Kaynak: IMF, OECD ve ülke bankacılık otoriteleri istatistikleri. Milyar € Çin Halk C. Japonya ABD Avustralya BDDK 26 2008 2.185 1.214 1.269 718 969 947 880 846 599 348 326 v.y. 141 174 185 157 157 116 144 v.y. 120 109 122 101 78 66 60 55 49 42 34 31 24 22 21 16 15 14 11 10 7 5 5.961 4.844 2009 2.904 1.159 1.024 948 933 902 861 828 588 359 342 278 213 173 165 155 152 151 141 138 122 121 112 93 91 59 56 54 53 50 32 30 23 23 21 16 15 13 10 9 7 5 5.786 4.692 2009 GSYH’ya Oran (%) 83,9 32,9 10,4 147,7 92,0 39,0 58,7 45,0 39,0 62,1 62,2 32,5 19,3 61,4 104,6 58,6 70,7 15,7 15,2 69,5 75,5 28,4 34,2 40,6 26,8 162,5 33,9 18,1 8,7 13,3 24,2 33,5 20,6 132,3 62,4 47,3 24,7 6,2 55,0 34,8 52,8 90,2 50,9 52,0 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Ölçek grupları itibarıyla bakıldığında, 2010 yılında bir önceki yıla göre ticari kredilerde orta ve küçük ölçekli bankalardan, büyük ölçekli bankalara doğru hafif bir kayma olduğu görülmektedir. Bu durum, söz konusu yılda ölçek avantajının ticari kredilerde hacim yapmada etkili olduğunun işareti olarak değerlendirilmektedir. Toplam kredi hacminin en önemli bileşeni konumunda olan ticari kredilerin, %88,1’i mevduat bankaları tarafından arz edilirken, %4,4’ü KYB’ler, %7,4’i ise katılım bankaları tarafından kullanıma sunulmaktadır. Grafik 2.2-1: Ticari Krediler YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 0 4,8 5,3 Orta Ölçekli Küçük Ölçekli HHI (Sağ Eksen) 6,1 4,6 4,6 7,8 7,4 5,1 4,4 90,2 88,8 89,4 88,2 88,3 89,3 87,4 87,1 88,1 Mevduat Bankaları Büyük Ölçekli 6,6 2010 10 5,0 2009 20 4,2 7,3 2008 30 6,0 6,5 2007 40 7,0 5,7 2006 50 4,9 2005 60 (%) 2004 70 100 98 95 93 90 88 85 83 80 2003 800 780 760 740 720 700 680 660 640 620 2002 (%) 80 Kalkınma ve Yatırım 2.3. KOBĠ Kredileri HHI’nın 1.000 puanın üzerinde olması sebebiyle 2006 yılında ılımlı yoğunlaşmış piyasa görünümünde olan KOBİ kredileri piyasası, son yıllarda bu konumundan uzaklaşarak rekabetin daha şiddetlendiği ve yoğunlaşma olmayan bir piyasaya dönüşmüştür. 2010 yılı itibarıyla, HHI 783,5 puan düzeyinde gerçekleşirken ilk 5 ve il 10 banka payları sırasıyla %56,9 ve %76,8 oranındadır. Tablo 2.3-1: Küçük ve Orta Boy ĠĢletmelere Açılan Kredilerin YoğunlaĢma Göstergeleri KOBİ Kredileri (%) İlk 5 Banka İlk 10 Banka HHI Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Toplam Fonksiyonel Dağılım Mevduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım Katılım Bankaları Toplam 2006 65,7 83,2 1.043,3 2007 61,4 80,7 872,8 2008 60,4 79,7 872,2 2009 57,2 76,6 821,2 2010 56,9 76,8 783,5 71,0 15,4 13,6 100,0 68,2 22,0 9,8 100,0 67,8 23,1 9,1 100,0 64,2 27,2 8,6 100,0 66,4 24,3 9,4 100,0 92,3 1,2 6,5 100,0 92,9 1,3 5,8 100,0 92,3 1,8 6,0 100,0 89,6 2,0 8,4 100,0 88,9 1,8 9,2 100,0 Ölçek dağılımı açısından bakıldığında KOBİ kredilerinin daha çok büyük ölçekli bankalar tarafından arz edildiği görülmektedir. 2010 yılında büyük ölçekli bankalar KOBİ kredileri pazarından %66,4 pay alırken, söz konusu oran orta ölçekli bankalar için %24,3, küçük ölçekli bankalar için ise %9,4’tür. Bununla birlikte, büyük ölçekli bankaların ağırlığı toplam krediler veya ticari krediler piyasasındaki kadar belirgin değildir. BDDK 27 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Fonksiyonel dağılıma bakıldığında mevduat bankalarının KOBİ kredilerinde belirgin bir ağırlığı gözlenmektedir. 2010 yılında KOBİ kredilerinin %88,9’u mevduat bankaları tarafından sunulmuştur. Katılım bankaları bu piyasada hissedilir bir büyüme göstermiş ve bu piyasadan aldıkları payı %9,2’ye yükseltmişlerdir. Grafik 2.3-1: KOBĠ Kredileri YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım (%) 1.000 60 95 93 800 50 40 30 600 90 400 88 20 Büyük Ölçekli Küçük Ölçekli 5,8 6,0 1,2 1,3 1,8 92,9 2007 2006 2010 2009 2006 2008 0 2007 0 6,5 92,3 85 83 80 200 10 % Mevduat Bankaları Orta Ölçekli HHI (sağ Eksen) 92,3 8,4 9,2 2,0 1,8 89,6 88,9 2010 100 98 2009 1.200 70 2008 80 Kalkınma ve Yatırım Türkiye’de artan büyüme performansı ve finansal istikrarla birlikte KOBİ kredileri önemli bir pazar haline gelmiştir. Kredi kullanmak isteyen KOBİ’lerin yarattığı talebi karşılamak isteyen bankalar bu kredi segmentinde yeni ürünleri sunarak bu pazarı sürekli büyütmektedir. En çok KOBi kredisi sunan bankalar daha çok özel sermayeli olmakla beraber, kamu sermayeli bankalar da bu piyasada etkindir. Tablo 2.3-2: KOBĠ Kredilerinde Ġlk 10 Banka Sıralaması % 2006 AKBANK Pay 2007 Pay 2008 Pay 2009 Pay 2010 Pay 17,5 T. GARANTİ B. 14,18 T. GARANTİ B. 15,2 T. HALK BANKASI 14,7 T. GARANTİ B. 12,6 2 T. İŞ BANKASI 16,0 T. HALK BANKASI 12,92 T. İŞ BANKASI 14,3 T. GARANTİ B. 13,5 T. HALK BANKASI 12,4 3 T. HALK BANKASI 15,3 T. İŞ BANKASI 12,73 T. HALK BANKASI 12,3 T. İŞ BANKASI 13,0 YAPI VE KRE. B. 11,8 4 T. GARANTİ B. 11,6 YAPI VE KRE. B. 10,99 YAPI VE KRE. B. 9,8 YAPI VE KRE. B. 9,0 T. İŞ BANKASI 11,4 5 FİNANSBANK 5,4 AKBANK 10,57 AKBANK 8,8 AKBANK 6,9 AKBANK 8,7 6 T. VAKIFLAR B. 4,2 T. EKONOMİ B. 4,3 FİNANSBANK 4,3 T.C. ZİRAAT B. 4,9 1 4,906 FİNANSBANK 7 YAPI VE KRE. B. 3,7 T. VAKIFLAR B. 4,2 ING BANK 4,1 T. VAKIFLAR B. 4,6 8 ING BANK 3,5 DENİZBANK 3,759 DENİZBANK 3,82 T. VAKIFLAR B. 3,8 T. EKONOMİ B. 3,9 FİNANSBANK 3,9 9 T. FİNANS KATILIM B. 3,4 ING BANK 3,529 T. EKONOMİ B. 3,6 T.C. ZİRAAT B. 3,7 T. EKONOMİ B. 3,3 10 T.C. ZİRAAT B. 2,8 FİNANSBANK 3,338 ING BANK 3,5 T. VAKIFLAR B. 3,4 ING BANK 3,2 2.4. Tüketici Kredileri Türkiye’de finansal istikrarsızlığın baskın olduğu yüksek enflasyonlu ve düşük büyüme hızlı yıllarda yeterince gelişim göstermeyen tüketici kredileri, son yıllarda giderek artan bir öneme sahip olmaktadır. Kamu borçlanma gereksiniminin azalması, kişi başına düşen gelirin artması ve hanehalkının borçlanma kısıtlarının esnekleşmesiyle, tüketici kredileri pazarı bankacılık sektöründe en hızlı büyüyen alanlardan birisi olmaktadır. Finansal kriz dönemlerinde ertelenen talebinin canlanmasıyla ivmelenen tüketici kredisi talebini bu piyasada rekabeti artırmıştır. Bu piyasada 2000-2004 yılları arasında yoğunlaşma yönünde bir eğilim görülmüştür. Ancak, 2004-2010 arasında İlk 5 banka payı ve HHI ölçütü açısından gözlenen eğilim, bu pazarın rekabetçi yapısını koruyacağına işaret etmektedir. Nitekim HHI değeri son 6 yıldır hafif düşme eğiliminde olup, 2010 itibarıyla 952,5 puan düzeyindedir. BDDK 28 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Tablo 2.4-1: Tüketici Kredileri YoğunlaĢma Göstergeleri4 Tüketici Kredileri (%) 2000 2001 İlk 5 Banka 49,0 İlk 10 Banka 72,5 80,5 674,2 852,4 HHI 57,0 2002 2003 2004 2005 2006 63,1 2007 60,6 59,6 2008 2009 2010 58,9 58,1 59,4 59,6 68,3 66,7 86,9 91,2 91,7 86,8 87,0 87,2 87,3 88,0 89,0 931,0 1.088,0 1.082,0 979,0 928,0 905,0 907,0 924,4 952,5 Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli 51,5 63,7 65,3 71,6 71,8 69,2 70,5 71,3 72,4 72,7 75,0 Orta Ölçekli 30,5 26,8 32,1 27,3 26,7 25,5 24,2 24,4 23,8 24,3 22,2 Küçük Ölçekli 18,0 9,6 2,6 1,1 1,4 5,2 5,4 4,3 3,8 3,0 2,9 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 98,6 100,0 100,0 100,0 99,9 96,6 96,5 97,1 97,5 97,0 96,9 Kalkınma ve Yatırım 1,4 0,0 0,0 0,0 0,1 0,0 0,1 0,3 0,3 0,3 0,3 Katılım Bankaları 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 3,3 3,3 2,6 2,2 2,7 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Toplam Fonksiyonel Dağılım Mevduat Bankaları Toplam 2,9 100,0 Diğer kredi kalemlerin de olduğu gibi tüketici kredilerinde de mevduat bankalarının baskınlığı devam etmektedir. Tüketici kredilerinin %96,9’u 2010 yılında mevduat bankaları tarafından sunulmuştur. Katılım bankalarının payı ise %2,9 düzeyi ile toplam krediler ve KOBİ kredilerine göre daha düşüktür. Tüketici kredileri piyasasında %75 paya sahip büyük ölçekli bankalar, bu alanda toplam krediler ve KOBİ kredileri piyasasına göre daha az baskın durumdadır. Grafik 2.4-1: Tüketici Kredileri YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım (%) 1.200 100 1.000 (%) 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 0,0 0,1 0,3 0,3 0,3 0,3 3,3 3,3 2,6 2,2 2,7 2,9 800 600 90 100,0 100,0 100,0 100,0 99,9 400 96,6 96,5 97,1 97,5 97,0 96,9 200 Büyük Ölçekli Küçük Ölçekli Orta Ölçekli HHI (Sağ Eksen) Mevduat Bankaları 2010 2009 2008 2007 2005 2006 2003 2004 2001 2002 80 2000 2010 2009 2007 2008 2005 2006 2004 2003 2001 2002 0 2000 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Katılım Bankaları 2010 yılı itibarıyla tüketici kredileri pazarında en yüksek pay %17,3 ile kamu sermayeli bir bankaya aittir. İlk 5 banka arasında 3 adet özel sermayeli ve iki adet kamu sermayeli banka yer almaktadır. Toplam tüketici kredilerinin yaklaşık %59,4’ü söz konusu bu beş banka tarafından kullandırılmaktır. Banka Raporlama Sistemleri Formlarındaki kısmi eksiklikler nedeniyle, 2000-2004 yıllarında katılım bankaları hariç hesaplanmıştır. 4 BDDK 29 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Kutu 9: Konut DıĢı Tüketici Kredilerinin Küresel Görünümü Ülkelerin bankacılık sektörlerinde konut dışı alanda kullandırılan tüketici kredileri değerlendirildiğinde, büyüklük sıralamasında ABD ilk sırada yer almakta, bu ülkeyi Kanada ve Almanya takip etmektedir. 2009 yılı itibarıyla, diğer bireysel krediler piyasasında AB üyesi 27 ülkenin ortalaması 68 milyar Euro, Türkiye’de ise 32 milyar Euro civarındadır. Konut Dışı Tüketici Kredileri Milyar € ABD 2003 1.344 2004 1.343 2005 1.668 2006 1.500 2007 1.526 2008 1.547 2009 1.305 2009 GSYH’ya Oran (%) 13,3 Kanada Almanya 388 494 288 488 383 479 390 464 333 454 545 452 633 453 68,3 19,6 Fransa İspanya 200 133 207 147 216 173 222 203 233 223 235 231 237 220 12,9 21,7 İtalya İngiltere 156 241 166 266 175 261 187 275 199 260 205 197 215 203 14,7 13,4 G.Kore v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. 162 183 31,7 Rusya v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. 157 18,4 Avustralya G.Afrika v.y. v.y. v.y. v.y. 89 v.y. 93 v.y. 113 v.y. 118 v.y. 130 129 20,3 65,1 İsveç Avusturya 54 29 57 46 62 56 70 54 74 56 69 57 76 56 27,0 21,2 Polonya Hollanda 14 43 20 46 24 48 29 52 40 47 45 48 51 46 17,1 8,4 Danimarka İrlanda 28 17 30 20 34 25 39 29 47 32 48 33 45 33 20,9 20,9 Türkiye* Yunanistan 7 14 13 19 21 23 25 28 37 30 37 31 32 30 7,5 13,1 Portekiz Finlandiya 19 17 20 19 21 21 24 23 27 24 28 26 28 27 17,3 16,3 Macaristan Belçika 3 24 5 25 6 27 8 28 11 28 14 29 27 25 30,2 7,6 Romanya Arjantin v.y. 5 3 6 5 9 9 10 16 11 19 13 18 13 16,1 6,1 Lüksemburg Çek Cum. 15 3 14 4 14 5 14 6 13 8 12 10 13 11 35,8 8,3 G. Kıbrıs R.K. Bulgaristan v.y. v.y. v.y. 2 8 3 9 3 9 4 11 5 10 6 57,5 17,7 Slovakya Slovenya 0 v.y. 1 3 2 3 2 3 3 4 4 4 4 4 6,6 11,9 Letonya Litvanya 0 v.y. 1 1 1 1 2 2 2 2 2 3 2 2 11,0 7,7 Estonya Malta 0 1 0 v.y. 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 7,5 18,0 1.784 1.328 1.850 1.371 1.821 1.403 1.834 1.404 16,1 15,6 AB27 1.506 1.607 1.690 PB16 1.160 1.220 1.279 Kaynak: IMF, OECD ve ülke bankacılık otoriteleri istatistikleri. (*) Türkiye verisi kredi kartları, taşıt, ihtiyaç, diğer ile bireysel kredilerin (konut kredisi hariç) toplamıdır. BDDK 30 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Tablo 2.4-2: Tüketici Kredileri Hacminde ilk 10 Banka Sıralaması (%) 2000 Pay Pay 2010 Pay 1 T.İŞBANKASI B. 12,5 T.C.ZİRAAT B. 2004 15,6 Pay T.C. ZİRAAT B. 2006 14,1 Pay T.C. ZİRAAT B. 2007 14,1 Pay T.C. ZİRAAT B. 2008 15,2 T.C. ZİRAAT B. 17,3 2 T.VAKIFLA B. 11,7 T.İŞ BANKASI 14,1 AKBANK 12,8 AKBANK 12,8 T. İŞ BANKASI 11,8 T. İŞ BANKASI 11,0 3 T.GARANTİ B. 10,7 T.VAKIFLAR B. 11,8 T. İŞ BANKASI 12,1 T. İŞ BANKASI 12,1 AKBANK 11,4 T. GARANTİ B. 10,6 4 DEMİRBANK 8,2 YAPI VE KREDİ B. 9,4 T. VAKIFLAR B. 11,8 T. GARANTİ B. 11,8 T. GARANTİ B. 11,1 T. VAKIFLAR B. 10,4 5 T.EMLAK B. 5,9 OYAKBANK 8,6 OYAKBANK 8,9 T. VAKIFLAR B. 8,8 T. VAKIFLAR B. 9,4 AKBANK 10,1 6 AKBANK 5,7 HSBC BANK 7,6 HSBC BANK 6,5 FİNANSBANK 6,5 YAPI VE KREDİ B. 7,3 T. HALK B. 8,2 7 YAPI VE KR. B. 5,4 AKBANK 6,8 YAPI VE KREDİ B. 5,9 YAPI VE KREDİ B. 6,0 FİNANSBANK 6,8 YAP. VE KR. B. 7,4 8 FİNANSBANK 4,6 T.GARANTİ B. 5,9 T. GARANTİ B. 5,7 T. HALK BANKASI 5,7 T. HALK BANKASI 6,1 FİNANSBANK 7,0 9 T.C.ZİRAAT B. 3,9 FİNANSBANK 3,6 FİNANSBANK 4,9 HSBC BANK 4,9 DENİZBANK 4,2 DENİZBANK 3,9 10 PAMUKBANK 3,8 PAMUKBANK 3,4 T. HALK BANKASI 4,5 OYAKBANK 4,5 ING BANK 4,0 ING BANK 3,1 2.5. Konut Kredileri Ekonomik büyüme performansı, kişi başına gelirin artması, nitelikli konut ihtiyacının yüksek olması, toplu konut projeleri ile oluşan konut arzı, ilgili düzenlemeler ve iniş eğiliminde olan reel faizler, konut kredisi pazarının son yıllarda en hızlı büyüyen bankacılık faaliyetlerinden biri olmasını sağlamıştır. 2009 yılında %15,4 büyüyen konut kredileri 2010 yılında %35,4 artmıştır. Nitelikli konut açığının yüksek olması nedeniyle söz konusu piyasanın olumlu ekonomik iklim devam ettiği sürece büyümeye devam etmesi beklenmektedir. Tablo 2.5-1: Konut Kredileri YoğunlaĢma Göstergeleri Konut Kredileri (%) 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 İlk 5 Banka 59,9 11,3 63,9 59,7 56,6 56,5 55,8 54,1 54,3 İlk 10 Banka 88,2 27,4 91,9 85,8 86,5 85,2 84,5 84,8 86,3 991,0 1.163,2 1.048,0 920,0 868,0 844,0 849,0 833,2 853,9 HHI Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli 44,7 57,0 60,6 64,4 66,9 66,1 66,8 66,9 69,3 Orta Ölçekli 50,1 40,3 36,6 28,7 25,9 26,6 27,5 28,8 26,8 5,2 2,7 2,8 6,9 7,2 7,3 5,7 4,3 4,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 95,2 94,4 95,0 95,5 94,8 94,5 Kalkınma ve Yatırım 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,2 0,3 0,2 0,1 Katılım Bankaları 0,0 0,0 0,0 4,8 5,6 4,8 4,2 5,0 5,5 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Küçük Ölçekli Toplam Fonksiyonel Dağılım Mevduat Bankaları Toplam 2010 yılında konut kredileri piyasa yapısı açısından analiz edildiğinde, HHI ölçütü açısından 853,9 puanla yoğunlaşma olmayan ve ilk 5 banka payının %54,3 olduğu bir görünümü tespit etmek mümkündür. Fonksiyonel açıdan bakıldığında mevduat bankalarının %94,5 ile öncü olduğu bu piyasada katılım bankaları büyüme eğilimindedir. Diğer taraftan büyük ve orta ölçekli bankalar bu piyasada ağırlıklı bir rol oynamakta olup, küçük ölçekli bankaların gösterdiği atılım son üç yıldır yavaşlamış gözükmektedir. BDDK 31 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Kutu 10: Konut Kredilerinin Küresel Görünümü Küresel krizin olumsuz etkileri dünya genelinde konut kredilerinde büyümenin gevşemesine neden olmuştur. Konut kredilerinde ABD ilk sırada yer alırken, bu ülkeyi İngiltere ve Almanya takip etmiştir. AB-27’de ortalama konut kredileri hacmi 2009 yılında 188 milyar euro civarındadır. Türkiye’nin 2009 yılı itibarıyla konut kredileri son yıllardaki güçlü büyümesine rağmen 28 milyar euro civarındadır. Türk bankacılık sektöründe konut kredileri geçmiş yıllarda çok düşük bir paya sahipken güçlü büyümeyle birlikte 2009 yılı itibarıyla toplam kredilerin %11’ine ulaşmıştır. Söz konusu oran AB-27 ortalaması olan %27’nin altındadır. Ülkeler ABD İngiltere Almanya Fransa İspanya Avustralya Hollanda Kanada İtalya Danimarka İsviçre İsveç G.Afrika G.Kore Portekiz İrlanda Belçika Avusturya Finlandiya Yunanistan Polonya Türkiye Rusya Çek Cum. Lüksemburg Macaristan G. Kıbrıs R.K. Slovakya Letonya Estonya Litvanya Romanya Bulgaristan Slovenya Malta Arjantin S.Arabistan AB27 PB16 2003 2.264 908 937 385 278 v.y. 302 117 154 154 v.y. 84 v.y. v.y. 67 55 72 40 36 26 8 0 v.y. 5 8 6 v.y. 1 1 1 1 v.y. v.y. 1 1 2 1 3.531 2.361 Konut Alımı Amaçlı Bireysel Krediler (Milyar €) 2004 2005 2006 2007 2008 2.479 3.161 3.188 2.997 3.127 975 1.065 1.1530 1.100 787 950 961 976 968 960 432 495 570 643 691 336 448 547 627 658 v.y. 320 349 404 391 332 369 383 393 376 261 337 315 429 329 185 217 244 266 264 169 194 216 237 253 v.y. v.y. v.y. v.y. 220 98 107 126 134 128 v.y. v.y. v.y. v.y. 144 v.y. v.y. v.y. v.y. 125 71 80 92 101 105 74 95 111 124 115 80 95 107 114 86 48 54 61 65 71 42 49 55 62 68 33 43 52 63 65 9 13 21 33 47 1 8 13 19 18 v.y. v.y. v.y. v.y. 29 7 9 8 v.y. 2 1 2 1 0 1 1 1 1 1 3.865 2.592 10 11 9 4 3 3 3 2 1 1 1 2 1 2 4.326 2.921 14 12 11 6 5 5 4 3 2 2 2 2 1 1 4.774 3.217 19 15 12 7 6 7 6 5 4 3 3 2 2 1 5.006 3.444 23 16 15 9 9 7 6 6 5 4 3 2 2 1 4.781 3.499 2009 3.007 992 962 716 657 560 378 372 280 267 256 152 143 142 111 110 79 73 72 68 53 21 27 26 17 15 10 9 7 6 6 6 4 4 2 2 2 5.084 3.551 2009 GSYH’ya Oran (%) 30,7 65,7 41,6 38,9 64,8 87,3 68,7 40,1 19,1 124,2 75,1 53,9 72,1 24,6 68,7 69,7 24,2 27,6 43,6 29,7 17,8 4,9 3,1 19,7 46,8 16,8 57,5 14,8 38,5 45,3 23,2 5,4 11,8 11,9 36,1 0,9 0,6 44,7 39,4 Kaynak: IMF, OECD ve ülke bankacılık otoriteleri istatistikleri. BDDK 32 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Grafik 2.5-1: Konut Kredileri YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım (%) 100 1.200 98 4,8 1.000 95 0,0 800 93 90 600 0,2 5,0 5,5 0,2 0,1 95,2 94,4 95,0 95,5 94,8 94,5 Mevduat Bankaları 2010 2009 2008 2007 2006 2004 2002 Orta Ölçekli HHI (Sağ Eksen) 2005 80 2009 2008 2007 2006 2005 2004 0,0 4,2 0,3 83 0 2003 4,8 85 200 2002 5,6 100,0 100,0 100,0 88 400 Büyük Ölçekli Küçük Ölçekli (%) 0,0 0,0 0,0 1.400 2003 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Kalkınma ve Yatırım 2010 yılı itibarıyla bu pazarda, ilk 10 banka sırlamasında birincilik özel sermayeli bir bankaya aittir. İlk dört bankanın payı %10 üzerinde olup, bu paylar birbirine çok yakındır. Kamu sermayeli bankalar da toplamda %26,6’lık pay ile önemli bir piyasa payına sahiptir. Güçlü teminat yapısı ve düşük takibe düşme oranları sebebiyle söz konusu kredilendirme türünün bankalar açısından cazip bir iş alanı olmaya devam etmesi muhtemeldir. Tablo 2.5-2: Konut Kredileri Hacminde ilk 10 Banka Sıralaması (%) 2002 Pay 2004 Pay 2006 Pay 2007 Pay 2008 Pay 2010 Pay 1 HSBC B. 17,6 HSBC BANK 17,7 AKBANK 12,8 T. GARANTİ B. 12,9 T. GARANTİ B. 12.9 T. GARANTİ B. 2 T.GARANTİ B. 14,2 AKBANK 13,3 T.C.ZİRAAT B. 12,7 AKBANK 12,4 T.C. ZİRAAT B. 12.5 T.C. ZİRAAT B. 12,7 11,9 3 T.VAKIFLAR B. 13,8 T.VAKIFLAR B. 11,7 T.İŞ BANKASI 11,9 T.C. ZİRAAT B. 10,8 AKBANK 11.7 AKBANK 10,2 4 T. İŞ BANKASI 7,4 T.İŞ BANKASI 10,9 T.GARANTİ B. 10,5 T. İŞ BANKASI 10,6 FİNANSBANK 9.8 T. İŞ BANKASI 10,2 5 ING BANK 6,8 T.C.ZİRAAT B. 10,4 FİNANSBANK 8,7 FİNANSBANK 9,9 T. İŞ BANKASI 8.9 FİNANS B. 9,1 6 YAPI VE KR. B. 6,6 OYAKBANK 8,5 T.VAKIFLAR B. 8,4 T. VAKIFLAR B. 7,4 YAPI VE KREDİ B. 8.0 T.VAKIFLAR B. 8,8 7 PAMUKBANK 6,1 T.GARANTİ B. 8,1 YAPI VE KREDİ B. 6,6 YAPI VE KREDİ B. 6,9 T.VAKIFLAR B. 7.8 YAPI VE KREDİ B 8,4 8 FİNANSBANK 5,9 YAPI VE KREDİ B. 5,0 HSBC BANK 5,8 T. HALK BANKASI 5,2 T. HALK BANKASI 5.0 T. HALK B. 5,9 9 BİRLEŞ. FON B. 5,8 FİNANSBANK 4,3 OYAKBANK 5,2 HSBC BANK 4,9 ING BANK 3.9 DENİZ BANK 4,1 10 KOÇBANK 3,9 MILLENNIUM B. 2,1 T.HALK B. 3,9 OYAKBANK 4,3 HSBC BANK 3.9 ING BANK 3,6 2.6. Kredi Kartları Alacakları Bireysel kredilerin önemli bir bileşeni olan kredi kartları piyasası, diğer kredi kalemlerinin aksine ılımlı derecede de olsa yoğunlaşma olan (HHI>1.000 puan) bir pazar konumundadır. Tablo 2.6-1: Kredi Kartları Tutarı YoğunlaĢma Göstergeleri Kredi Kartı (%) İlk 5 Banka İlk 10 Banka HHI Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Toplam Fonksiyonel Dağılım Mevduat Bankaları Katılım Bankaları Toplam BDDK 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 63,0 66,6 71,5 75,0 75,6 77,6 80,7 78,5 77,3 72,5 70,8 83,6 87,6 90,2 91,8 93,7 93,6 94,8 93,2 92,6 92,5 92,7 1.182,4 1.128,2 1.390,0 1.421,0 1.388,0 1.447,0 1.576,0 1.447,0 1.355,0 1.325,5 1.291,1 69,8 16,6 13,6 100,0 79,3 14,0 6,7 100,0 75,1 21,8 3,1 100,0 76,8 21,2 2,0 100,0 76,4 22,2 1,4 100,0 77,0 20,0 3,0 100,0 78,6 19,4 2,0 100,0 74,1 24,1 1,9 100,0 72,7 24,2 3,1 100,0 72,5 25,2 2,3 100,0 70,8 27,3 1,9 100,0 100,0 0,0 100 100,0 0,0 100 100,0 0,0 100 100,0 0,0 100 100,0 0,0 100 98,8 1,2 100 98,6 1,4 100 98,4 1,6 100 98,1 1,9 100 98,1 1,9 100 98,1 1,9 100 33 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Söz konusu piyasada, ürün maliyeti ve kredi riskinin diğer kredi türlerine göre daha yüksek olması nedeniyle, rekabetçi fiyatlamanın daha zor olduğu değerlendirilmektedir. Bu nedenle tüketiciler, bu piyasada daha yüksek maliyetlerle hizmet almaktadırlar. 2010 yılı itibarıyla yoğunlaşma düzeyi HHI, ilk 5 ve ilk 10 banka 2009 yılına göre azalma eğilimindedir. Bu çerçevede, daha rekabetçi bir yapının ortaya çıkması tüketiciler açısından yararlı olabilecektir. Grafik 2.6-1: Kredi Kartları Tutarı YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım 100 (%) 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 1,2 1,4 1,6 1,9 1,9 1,9 90 80 100,0100,0100,0100,0100,0 98,8 98,6 98,4 98,1 98,1 98,1 70 Mevduat Bankaları 2010 2009 2007 2008 2005 2006 2004 2003 2000 Orta Ölçekli HHI (Sağ Eksen) 2001 60 2010 2009 2007 Büyük Ölçekli Küçük Ölçekli 2008 2005 2006 2003 2004 2002 2001 2000 1.800 1.600 1.400 1.200 1.000 800 600 400 200 0 2002 (%) 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Katılım Bankaları Ölçek grupları itibarıyla bakıldığında, son yıllarda, büyük ölçekli bankaların pazar payında orta ölçekli bankalar lehine azalma eğilimi devam etmektedir. Küçük ölçekli bankaların payı da son iki yıldır azalmıştır. Fonksiyonel boyutta ise katılım bankalarının payında son yıllarda artış eğilimi görülmekle birlikte, mevduat bankalarının bu piyasadaki baskınlığı açık bir şekilde gözlenmektedir. Tablo 2.6-2: Kredi Kartları Tutarında ilk 10 Banka Sıralaması (%) 2000 Pay 2002 1 YAPI VE KR. B. 27,3 YAPI VE KR. B. 2 T.İŞ BANKASI 10,8 3 T.GARANTİ B. 8,8 4 AKBANK Pay 2004 Pay 2007 Pay 2008 26,3 YAPI VE KR. B 22,4 YAPI VE KR. B 23,6 YAPI VE KR. B T.GARANTİ B. 19,5 T.GARANTİ B. 20,4 T. GARANTİ B. 20,1 T.İŞ BANKASI 10,9 AKBANK 13,7 AKBANK 13,8 8,1 AKBANK 7,7 T. İŞ BANKASI 11,8 T. İŞ BANKASI Pay 2010 Pay 21.0 YAPI VE KR. B 18,7 T. GARANTİ B. 19.7 T. GARANTİ B. 17,5 AKBANK 13.9 AKBANK 15,1 12,0 T. İŞ BANKASI 12.8 FİNANSBANK 14,1 5 T.VAKIFLAR B. 8,0 HSBC BANK 7,1 HSBC BANK 7,2 FİNANSBANK 9,0 FİNANSBANK 9.9 T. İŞ BANKASI 12,1 6 PAMUKBANK 6,4 T.VAKIFLAR B. 5,4 FİNANSBANK 6,7 HSBC BANK 6,9 HSBC BANK 6.7 HSBC BANK 5,4 3,2 7 T.C.ZİRAAT B. 5,5 T.C.ZİRAAT B. 4,3 T. VAKIFLAR B. 4,3 FORTİS BANK 2,2 CITIBANK 2.5 T. VAKIFLAR B. 8 DEMİRBANK 3,5 PAMUKBANK 3,6 FORTİS BANK 3,1 T. VAKIFLAR B. 2,0 T. VAKIFLAR B. 2.2 T.C. ZİRAAT B. 2,7 9 CITIBANK 3,2 FİNANSBANK 2,9 DENİZBANK 2,1 CITIBANK 1,9 T.C. ZİRAAT B. 2.0 DENİZBANK 2,3 10 ŞEKERBANK 1,9 CITIBANK 2,5 T.C. ZİRAAT B. 2,0 DENİZBANK 1,7 FORTİS BANK 1.9 CITIBANK 1,6 Diğer kredi piyasalarından farklı olarak, kredi kartları piyasasında özel sermayeli bankaların hâkimiyeti daha belirgindir. İlk 10 banka içinde iki adet kamu bankası yer alırken, diğer bankalar özel sermayelidir. Yaygın şube ağı, bireysel kredilerdeki tarihsel deneyimin kredi kartları müşterisi ve dolayısıyla kredi hacminde ilk sıralarda yer almada etkili olduğu görülmektedir. BDDK 34 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Kutu 11: Ödeme Araçları ĠĢlem Hacminin Küresel Görünümü BIS’in Ödemeler Sistemi Komitesi (CPSS) tarafından yıllık olarak hazırlanan Kırmızı Kitap üye ülkelerin ödemeler sistemi üzerine bilgileri içermektedir. Söz konusu kitapta ödeme araçlarının işlem hacimleri de yer almaktadır. Rapora göre ödeme araçları toplam işlem hacmi 2009 yılı itibarıyla 535,5 trilyon ABD dolarına ulaşmıştır. Söz konusu yılda işlem hacminde yıllık %9,4 reel azalış olmuştur. 2009 yılında ödeme araçları içinde kredi transferleri %75 ile en yüksek paya sahiptir. Ödeme araçları işlem piyasasında, çek transferlerinin %10, elektronik bankacılığın %5, kredi kartı işlem hacminin ise %1,5 payı vardır. Ödeme araçlarının işlem hacmi ülkeler bazında değerlendirildiğinde en yüksek payın %21 ile İngiltere’nin olduğu, bu ülkeyi %17 ile Almanya, %15’er pay ile ABD ve Fransa’nın takip ettiği görülmektedir. Milyar $ İngiltere Almanya Çin Halk C. ABD Fransa Hindistan S.Arabistan Meksika Güney Kore Brezilya İtalya Rusya Avustralya Kanada Hollanda Belçika İsviçre İsveç Singapur Türkiye Japonya G.Afrika C. Toplam Ödeme Araçları Toplam İşlem Hacmi 2005 2006 2007 2008 2009 151.386 172.814 214.907 155.432 109.899 43.705 45.349 98.726 107.218 93.192 50.775 64.474 73.381 80.125 72.552 75.541 78.135 79.629 79.264 21.463 27.200 30.604 34.198 33.594 5.209 8.204 15.298 17.211 23.372 2.913 3.902 9.242 9.888 16.640 4.942 7.641 7.646 9.786 14.766 8.720 12.837 15.487 15.140 14.192 4.679 6.339 8.562 11.456 13.309 9.816 10.703 13.120 14.364 12.925 9.442 12.626 18.631 21.023 12.018 7.848 8.737 11.309 11.928 10.766 8.271 9.728 11.151 11.335 9.457 6.882 7.621 8.577 9.058 8.054 4.502 4.526 5.830 6.754 6.515 2.880 3.091 3.414 3.992 3.792 1.186 1.335 1.645 1.842 1.619 366 441 600 631 586 58 70 100 131 122 26.395 26.070 28.111 31.388 Top.İşlem Hacmi Yıllık Reel Art., % 2005 2006 2007 2008 2009 2,9 10,2 11,7 -23,9 -18,7 5,8 0,9 95,1 -1,1 -8,8 14,1 -0,2 9,7 385.367 486.811 634.259 613.858 535.456 -84,7 50,1 24,2 1,5 62,1 127,4 -3,5 14,5 15,7 10,1 24,1 12,9 6,4 1,6 16 5 11 26,3 19,9 5,2 1,3 9,2 -2,7 24,1 10,8 19,2 -1,1 -3,4 0,6 -1,5 -3,4 3,7 3 5,6 -7,4 18 -3,1 3,2 36,6 60,2 73,8 5,6 20,8 -6,1 -32,9 -5,6 -10,9 -7,4 1,5 -4,4 0 -5 4,4 1,8 23,1 54,5 31 49,3 34,4 17,5 5,6 17,9 8,2 7,9 7,9 -2,7 6,8 9,5 13,7 16,8 1,8 -22,1 10,3 26,6 -7 -9,4 5,5 6,7 2,6 7,3 7 18,1 7,2 1,7 9 7,1 15.617 16.721 2.638 371 3.926 4.850 3.698 7.024 9.055 3.652 4.586 6.509 4.297 2.760 1.063 57 Kredi Transferleri 2006 2007 2008 167.525 209.080 150.213 39.790 82.779 89.466 21.947 31.977 36.069 17.687 19.603 20.737 22.226 25.152 28.451 5.466 11.919 14.162 434 499 750 6.553 6.511 8.689 6.313 7.757 7.533 5.283 7.297 9.884 7.720 9.763 10.883 12.202 18.154 20.331 4.146 5.428 5.855 5.573 6.537 6.731 7.207 8.096 8.490 4.322 5.593 6.506 2.969 3.298 3.856 1.202 1.483 1.685 68 88 108 21.431 21.680 23.704 26.639 293.243 360.313 484.718 457.038 2005 146.309 38.679 2009 105.863 76.714 39.572 20.541 28.532 21.012 772 13.893 7.374 9.310 10.048 11.755 5.245 5.570 7.545 6.288 3.658 1.459 109 26.212 1.600 403.072 Ülkede basılan kartlarla yapılan kredi kartı işlem hacminde Türkiye’nin payı 2009 itibarıyla %1,6’dır. Kredi kartı işlem hacminde ABD’nin payı %43,4’tür. Çek ödemeleri ABD ve Çin Halk Cumhuriyetinde yoğun olarak kullanılmakta olup söz konusu ülkelerin 2009 yılı itibarıyla payları sırasıyla %39,0 ve %37,5’dir. Son yıllarda önemli bir ödeme aracı haline gelen e-bankacılıkta verisi olan ülkelerden Japonya ve İtalya’nın önemli payı olduğu görülmektedir. Milyar $ ABD Çin Halk C. İngiltere Fransa Kanada G.Kore Avustralya Almanya Hindistan Brezilya İtalya S. Arabistan Hollanda Türkiye İsveç Belçika İsviçre Meksika G.Afrika C. Rusya Singapur Japonya Toplam 2005 2.646 573 323 286 258 173 197 72 137 73 85 58 69 52 53 29 12 17 299 5.237 Kredi Kartı İşlem Hacmi 2006 2007 2008 2.969 3.288 3.491 242 406 577 632 759 748 355 425 486 337 392 433 306 363 358 191 238 269 205 198 225 76 123 161 101 140 182 150 176 171 83 93 115 94 110 128 70 100 131 74 91 105 56 67 77 56 63 74 35 42 48 15 21 306 6.179 26 27 336 7.225 47 33 418 8.006 2009 3.386 1.005 658 472 403 331 270 218 195 194 165 125 122 122 93 76 75 43 43 40 33 7.798 2005 41.746 3.056 2.702 3.045 3.492 1.266 642 2.568 909 1.442 135 Çek Ödemeleri 2006 2007 2008 41.600 40.946 40.919 28.587 32.091 36.735 3.103 3.300 2.755 2.769 2.975 3.028 3.402 3.723 3.613 6.074 7.195 7.095 1.283 1.551 1.379 756 582 561 2.656 3.244 2.872 956 1.125 1.390 1.504 1.597 1.599 134 159 190 7 85 3 983 7 75 3 1.044 9 86 2 1.081 10 74 2 1.037 1 269 4.802 65.889 3 323 4.109 97.105 2 449 3.933 102.500 0 446 4.186 106.511 2009 41.120 39.549 1.996 2.552 2.955 6.362 1.198 439 2.151 1.255 1.264 175 5 60 2 819 281 0 402 3.993 105.380 E-Bankacılık 2007 2008 2005 2006 2009 0.053 0.05 0.073 0.099 0.112 0.117 0.119 0.114 0.085 0.072 0.111 0.13 0.219 0.224 0.202 0.192 1.589 0.118 2.827 0.164 4.624 0.291 6.702 0.501 7.229 0.494 0.552 0.651 0.704 0.663 0.605 0.056 0.557 0.056 0.541 0.067 0.516 0.065 0.437 0.064 0.05 0.852 0.057 0.959 4.119 5.425 0.063 1.143 4.935 12.591 0.396 1.349 8.135 18.567 1.076 1.325 13.514 25.195 Kaynak, BIS CPSS BDDK 35 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 5 2.7. Mevduat 2002-2002 dönemi ve 2008 yılı hariç HHI ölçütüne göre yoğunlaşma olmayan piyasa yapısına sahip olan toplam mevduat piyasası 2010 yılı itibarıyla 1.042 puanla ılımlı bir yoğunlaşma arz etmektedir. Çok sayıda bankanın sistemden çıkmasının etkisiyle ve küçük ölçekli bankaların söz konusu piyasadan aldıkları payın göreli olarak azalmasıyla, ılımlı yoğunlaşmanın görüldüğü bir pazarın varlığı devam etmektedir. İlk 5 ve ilk 10 banka paylarının 2010 yılında yıllık bazda artmaya devam etmesi, bu piyasadaki ılımlı yoğunlaşmayı teyit etmektedir. Tablo 2.7-1: Mevduat YoğunlaĢma Göstergeleri Mevduat (%) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 İlk 5 Banka 49,7 56,7 60,8 61,4 62,9 63,9 63,2 62,2 62,3 62,6 63,1 İlk 10 Banka 70,6 82,8 84,5 85,3 86,8 86,9 87,3 86,3 86,1 86,1 86,9 720,7 878,2 969,8 1.027,0 1.090,3 1.056,7 1.034,1 1.003,3 994,9 Büyük Ölçekli 78,6 78,6 78,6 78,4 76,6 76,9 79,5 78,3 78,6 78,5 78,8 Orta Ölçekli 14,6 14,6 14,6 15,0 16,3 15,7 13,8 15,7 15,2 16,6 16,5 HHI 1.015,3 1.042,0 Ölçeğe Göre Dağılım Küçük Ölçekli 6,8 6,8 6,8 6,6 7,1 7,4 6,7 6,0 6,3 4,9 4,7 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Mevduat Bankaları 96,7 96,7 96,7 96,8 96,6 96,5 96,4 95,8 95,8 94,8 94,6 Kalkınma ve Yatırım 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Katılım Bankaları 3,3 3,3 3,3 3,2 3,4 3,5 3,6 4,2 4,2 5,2 5,4 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Toplam Fonksiyonel Dağılım Toplam Fonksiyonel dağılım itibarıyla, mevduat bankalarının ağırlıklı olduğu mevduat kaleminde, katılım bankalarının piyasa paylarını arttırmaya devam ederek 2010 yılında %5,4’e ulaştıkları görülmektedir. Diğer taraftan, toplam mevduatın %78,8’i büyük ölçekli, %16,5’i orta ölçekli ve %4,7’si küçük ölçekli bankalardadır. Grafik 2.7-1: Mevduat YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım Büyük Ölçekli Küçük Ölçekli Orta Ölçekli HHI (Sağ Eksen) Mevduat Bankaları 2010 94,8 94,6 2009 2010 2009 2007 2008 2005 2006 2004 2002 2003 2001 0 2000 0 96,7 96,7 96,7 96,896,6 96,5 96,4 95,8 95,8 2007 200 2008 20 2005 400 2006 600 40 3,3 3,3 3,3 3,2 3,4 3,5 3,6 4,2 4,2 5,2 5,4 2003 800 60 (%) 2004 1.000 80 100 98 95 93 90 88 85 83 80 2001 1.200 2002 (%) 2000 100 Katılım Bankaları Mevduatta ilk 10 banka sıralamasında kamu sermayeli bankaların önemli bir yer tuttuğu görülmektedir. 2010 yılında birinci sırada yer alan kamu sermayeli bir banka toplam mevduatın %19,9’unu toplamıştır. 2010 yılı itibarıyla bir adet katılım bankası sektörde en çok mevduat (katılım fonu) toplayan bankalara arasında 10 unculuğa yerleşmiştir. 5 Katılım BDDK bankaları tarafından toplanan fonlar (cari ve katılım fonları) mevduat rakamlarına dâhildir. 36 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Tablo 2.7-2: Mevduatta Ġlk 10 Banka Sıralaması (%) 2000 1 T.C.ZİRAAT B. Pay 18,5 T.C.ZİRAAT B. 2002 19,6 Pay T.C.ZİRAAT B. 2004 22,8 Pay T.C.ZİRAAT B. 2006 Pay 19,1 T.C.ZİRAAT B. 2008 18,0 Pay T.C.ZİRAAT B. 2010 Pay 19,9 2 T.HALK B. 10,6 T.İŞ BANKASI 11,6 T.İŞ BANKASI 12,0 T.İŞ BANKASI 14,2 T.İŞ BANKASI 13,6 T.İŞ BANKASI 13,8 3 T.İŞ BANKASI 7,6 AKBANK 11,4 T.HALK B. 9,9 AKBANK 10,5 T.GARANTİ B. 11,2 T.GARANTİ B. 11,3 4 AKBANK 6,6 YAPI VE KR. B. 9,1 AKBANK 9,6 YAPI VE KREDİ B. 9,9 AKBANK 10,6 AKBANK 9,7 5 YP. VE KR.B. 6,5 T.GARANTİ B. 9,1 T.GARANTİ B. 8,6 T.GARANTİ B. 9,4 YAPI VE KREDİ B. 9,0 YAP. KREDİ B 8,4 6 T.VAKIFLAR B. 5,3 T.HALK B. 8,1 T.VAKIFLAR B. 8,5 T.HALK B. 8,5 T. HALK B. 8,5 T. HALK B. 8,3 7 PAMUKBANK 4,9 T.VAKIFLAR B. 6,6 YAPI VE KREDİ B. 7,1 T.VAKIFLAR B. 7,8 T. VAKIFLAR B. 7,8 T. VAKIF. B. 7,4 8 T.GARANTİ B. 4,2 PAMUKBANK 3,7 KOÇBANK 3,6 FİNANSBANK 3,0 FİNANSBANK 3,3 FİNANSBANK 3,8 9 T.EMLAK B. 4,2 KOÇBANK 3,1 FİNANSBANK 2,5 OYAKBANK 2,5 ING BANK 2,2 DENİZBANK 2,5 10 DEMİRBANK 2,2 FİNANSBANK 2,1 OYAKBANK 2,3 DENİZBANK 2,3 DENİZBANK 2,1 ASYA KAT. B. 1,8 Katılım bankaları tarafından toplanan fonlar, mevduat pazarının bir alt parçası olup, büyüme eğilimine devam etmektedir. Bu fonlar 2010 itibarıyla yaklaşık 34 milyar TL’lik bir büyüklüğe erişmiştir. Tablo 2.7-3: Katılım Fonu Piyasası Büyüklüğü Katılım Fonu (Milyar TL) Toplam Katılım Fonu Özel Cari Hesaplar Katılma Hesapları 2005 2006 2007 2008 2009 2010 8,4 2,0 6,4 11,2 2,4 8,7 14,8 2,8 12,0 19,0 3,4 15,6 26,7 5,0 21,7 33,7 6,5 27,2 Sektörde faaliyet gösteren dört adet kuruluşun göreli payları bir birine yakındır. 2010 yılı itibarıyla birinci kuruluşun payı %33 iken dördüncü kuruluşun payı %20,3’tür. Tablo 2.7-4: Katılım Fonunda Sıralama (%) 2005 Pay 2006 Pay 2007 Pay 2008 Pay 1 T.FİNANS 31,4 FİNANS 31,2 ASYA 31,4 ASYA 30,3 ASYA 2 ASYA 25,4 ASYA 28,4 T.FİNANS 28,9 T.FİNANS 3 KUVEYT TÜRK 22,7 KUVEYT TÜRK 21,1 ALBARAKA 20,1 KUVEYT TÜRK 4 ALBARAKA 20,5 ALBARAKA 19,2 KUVEYT TÜRK 19,6 ALBARAKA BDDK 37 2009 Pay 2010 Pay 34,0 ASYA 33,0 27,7 T.FİNANS 25,7 T.FİNANS 24,8 21,2 ALBARAKA 20,4 KUV. TÜRK 21,8 20,0 ALBARAKA 20,3 20,8 KUVEYT TÜRK Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 2009 GSYH Oran (%) Kutu 12: Mevduatın Küresel Görünümü AB ve G20 üyesi ülkelerde bankacılık sektörlerinin topladığı mevduat 2002-2009 yılları için aşağıda sunulmaktadır. Tabloya göre sözkonusu veri setinde en yüksek mevduat büyüklüğü ABD’de olup, bu ülkeyi Çin Halk Cumhuriyeti, İngiltere, Japonya ve Almanya takip etmektedir. Mevduatın gelişimi 2002=100 bazlı endeks üzerinden karşılaştırıldığında, 2009 yılı itibarıyla Letonya en yüksek mevduat büyümesini gerçekleştirirken bu ülkeyi Rusya, Brezilya Bulgaristan, Estonya ve Türkiye takip etmektedir. Milyar € 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 ABD 5.313 4.718 4.827 6.025 5.862 5.667 6.408 Çin Halk C. 1.966 2.001 2.145 3.007 3.380 3.770 5.026 İngiltere 3.347 3.395 3.815 4.581 5.156 5.857 5.167 Japonya 4.433 4.171 4.105 4.155 3.745 3.674 4.830 Almanya 2.446 2.448 2.511 2.593 2.705 2.882 3.067 İspanya 765 818 887 1.084 1.320 1.507 1.749 Fransa 1.078 1.198 1.270 1.367 1.420 1.579 1.670 Kanada 692 716 759 995 980 1.151 1.161 İtalya 764 768 807 873 931 1.122 1.189 Hollanda 539 571 599 684 794 878 1.001 İsviçre 633 615 667 769 846 904 920 Avustralya 280 351 380 439 491 642 625 Güney Kore 438 396 466 588 623 596 539 Belçika 348 371 409 463 466 513 540 Brezilya 117 128 149 230 258 335 368 G.Afrika C. 168 160 179 248 273 303 456 Avusturya 214 225 235 254 269 301 315 Rusya 39 42 73 119 172 242 255 İrlanda 148 164 187 236 290 328 307 Hindistan 117 121 120 146 178 191 202 Yunanistan 134 140 160 188 211 249 281 Lüksemburg 200 207 222 241 288 296 263 213 Türkiye 83 91 108 158 166 209 Portekiz 135 139 148 164 177 193 211 İsveç 119 127 130 153 183 190 184 Danimarka 94 107 122 v.y. 154 181 191 Polonya 81 72 89 106 122 147 154 Endonezya 89 84 77 97 108 110 111 Arjantin 34 51 85 107 131 127 162 Meksika 135 111 113 147 134 135 128 Finlandiya 72 77 81 86 89 101 113 Çek Cum. 52 53 59 68 78 93 100 S.Arabistan 38 43 57 65 64 72 64 G.Kıbrıs R.K. 28 28 30 38 43 53 56 Macaristan 31 30 35 41 47 51 55 Romanya v.y. v.y. 15 22 20 39 40 Slovenya 14 14 15 16 18 20 21 Bulgaristan v.y. v.y. 9 45 15 20 22 Slovakya v.y. v.y. 20 22 27 22 23 Malta 9 8 9 11 11 14 15 Letonya 5 3 3 9 11 14 13 Litvanya 3 4 6 8 10 12 11 Estonya 3 3 4 6 v.y. 9 9 AB-27 9.104 10.971 11.841 13.469 14.854 16.680 16.788 PB-16 6.844 7.141 7.530 8.250 8.979 9.969 10.800 2009 65,4 180,6 6.251 5.069 335,8 125,3 4.410 133,2 3.079 175,9 1.783 96,1 1.767 142,3 1.320 86,4 1.267 175,5 965 270,3 923 120,9 776 106,8 617 164,5 538 45,3 502 222,1 440 120,2 318 35,2 301 184,5 291 29,6 283 121,8 279 694,2 252 55,8 238 138,6 224 69,2 195 88,9 191 57,3 171 38,7 145 67,5 144 23,1 140 69,6 115 80,3 106 34,1 89 333,7 58 62,6 56 36,7 41 71,3 24 68,0 23 36,2 22 306,6 17 71,5 13 46,5 12 75,5 10 16.888 148,5 11.000 122,0 6.406 2004=100 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 110 92 88 108 97 86 85 91 95 90 95 74 94 85 79 94 91 53 79 98 84 90 77 91 92 77 91 116 40 119 89 88 67 93 89 98 93 89 102 97 92 94 94 95 95 92 92 85 91 86 89 96 58 88 101 88 93 84 94 98 88 81 109 60 98 95 90 75 93 86 125 140 120 101 103 122 108 131 108 114 115 116 126 113 154 139 108 163 126 122 118 109 146 111 118 93 93 100 167 50 75 77 91 89 100 67 75 93 95 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 121 158 135 91 108 149 112 129 115 133 127 129 134 114 173 153 114 236 155 148 132 130 154 120 141 126 137 140 154 119 110 132 112 143 134 133 120 167 135 122 367 167 117 176 154 90 115 170 124 152 139 147 136 169 128 125 224 169 128 332 175 159 156 133 194 130 146 148 165 143 149 119 125 158 126 177 146 260 133 222 110 156 467 200 225 141 132 133 234 135 118 122 197 131 153 147 167 138 164 116 132 246 255 134 349 164 168 176 118 197 143 142 157 173 144 191 113 140 169 112 187 157 267 140 244 115 167 433 183 225 142 143 133 291 133 107 123 201 139 174 157 161 138 204 132 132 336 246 135 412 156 236 174 114 220 151 150 157 192 188 169 124 142 180 156 193 160 273 160 256 110 189 433 200 250 143 146 119 126 126 130 106 115 114 127 117 147 107 500 110 122 300 133 150 114 110 125 119 Kaynak: IMF, OECD ve ülke bankacılık otoriteleri istatistikleri. BDDK 38 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 2.8. Tasarruf Mevduatı6 Toplam mevduat kaleminden farklı olarak, incelenen dönemde HHI ölçütü açısından sürekli ılımlı yoğunlaşmış bir piyasa görünümü sergileyen tasarruf mevduatı pazarı, bu eğilimine 2010 yılında da devam etmiştir. 2008-2010 döneminde ilk 5 ve ilk 10 banka payları açısından bir artış eğilimini görmek mümkündür. Tablo 2.8-1: Tasarruf Mevduatı YoğunlaĢma Göstergeleri Tasarruf Mevduatı (%) 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 İlk 5 Banka 69,2 68,8 69,0 66,1 64,2 63,3 62,2 65,0 2010 65,4 İlk 10 Banka 84,1 84,5 84,6 83,7 85,2 84,0 83,2 85,1 85,6 HHI 1.468 1.391 1.490 1.212 1.132 1.094 1.042 1.053,5 Büyük Ölçekli 76,0 76,8 77,1 75,5 76,4 75,0 74,2 76,7 77,1 Orta Ölçekli 13,1 13,6 12,6 13,0 11,7 13,7 16,8 18,5 18,1 Küçük Ölçekli 10,9 9,6 10,3 11,5 11,8 11,3 9,0 4,8 4,8 Mevduat Bankaları 91,5 91,6 91,2 91,3 90,9 90,3 90,6 93,9 93,5 Katılım Bankaları 8,5 8,4 8,8 8,7 9,1 9,7 9,4 6,1 6,5 1.065,8 Ölçeğe Göre Dağılım Fonksiyonel Dağılım Ölçek grupları açısından yaklaşıldığında, büyük ve orta ölçekli bankalar tasarruf mevduatından en büyük payı almaya devam etmektedir. Şube ağı, hizmet çeşitliliği ve geniş müşteri tabanının mevduat toplamakta avantaj olduğu görülmektedir. Buna ilave olarak sermaye yapısı ve banka ölçeğinin, diğer değişkenlerin etkisi ihmal edildiğinde, mudiler tarafından dikkate alındığı değerlendirilmektedir. Grafik 2.8-1: Tasarruf Mevduatı YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım (%) (%) 90 1.600 80 1.400 70 1.200 60 8,5 8,4 8,8 8,7 9,1 9,7 9,4 6,1 6,5 90 1.000 50 800 40 600 30 20 400 10 200 80 91,5 91,6 91,2 91,3 90,9 90,3 90,6 93,9 93,5 70 2010 Mevduat Bankaları 2010 2009 2008 2007 HHI (Sağ Eksen) 2006 Küçük Ölçekli 2005 Orta Ölçekli 2004 Büyük Ölçekli 2003 60 2002 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 0 2002 0 6 100 Katılım Bankaları Bu bölümde, raporlama formlarındaki değişiklikler nedeniyle 2002 yılı sonrası verilere yer verilmektedir. BDDK 39 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Kutu 13: Katılım Fonlarının Küresel Görünümü İslam Kalkınma Bankası verilerine göre, 2010 yılı itibarıyla katılım bankacılığının faal olduğu ülkelerde toplanan küresel mevduat 362,7 milyar dolara ulaşmıştır. Söz konusu mevduat ağılıklı olarak Orta Doğu ve Asya bölgesinde faaliyet gösteren kuruluşlarca toplanmıştır. Ülke bazında bakıldığında, Birleşik Arap Emirlikleri, İran ve Suudi Arabistan’ın görece yüksek paylara sahip oldukları görülmektedir. Türkiye’nin söz konusu “pazarda” %5 payı bulunmaktadır. Tablo: Katılım Bankaları Tarafından Toplanan Küresel Mevduat (Milyar Dolar) Bölge Avrupa Orta Doğu Asya Afrika Ülke Birleşik Krallık Arnavutluk Bosna Hersek Bölge Toplamı 2003 0,00 0,01 0,01 0,03 2004 0,00 0,02 0,04 0,07 2005 0,08 0,03 0,03 0,13 2006 0,17 0,04 0,04 0,24 2007 0,29 0,05 0,06 0,39 2008 0,24 0,03 0,08 0,35 2009 0,31 0,03 Suudi Arabistan Bir. Arap Emir. Kuveyt Katar Bahreyn Ürdün Yemen Filistin Suriye Irak Lübnan Bölge Toplamı 15,15 7,55 8,40 2,27 1,98 1,70 0,51 0,08 19,12 10,36 9,38 2,81 2,27 1,74 0,66 0,11 26,11 15,73 12,08 3,30 4,22 1,96 14,32 0,12 25,16 22,99 14,51 4,23 6,31 2,23 1,21 0,14 37,64 46,46 0,01 0,02 77,87 0,04 0,03 76,85 32,29 33,49 24,31 6,68 8,98 2,44 1,57 0,18 0,10 0,05 0,03 110,10 40,58 40,07 29,51 17,93 11,41 2,81 1,27 0,21 0,17 0,13 0,03 144,11 42,73 42,58 32,27 13,65 8,22 3,65 1,51 0,23 0,19 0,00 0,00 145,04 İran Malezya Pakistan Türkiye Bangladeş Endonezya Azerbaycan Bölge Toplamı 64,84 4,97 3,80 2,16 1,54 0,61 83,04 9,32 5,12 2,98 1,44 1,14 103,05 138,66 20,50 8,01 7,93 2,14 1,71 0,002 178,94 179,30 28,38 7,88 11,57 2,97 2,19 0,002 232,29 107,75 39,38 2,76 12,62 3,36 2,37 0,003 168,25 53,66 49,90 26,08 17,96 4,24 3,67 77,92 89,45 12,73 5,54 6,24 1,87 1,35 0,002 117,17 Sudan Mısır Güney Afrika Tunus Cezayir Gambiya Bölge Toplamı 1,15 2,52 0,11 0,13 0,02 0,01 3,94 119,54 65,2 31,5 3,3 0,0 100,0 1,64 3,05 0,16 0,18 3,48 0,16 4,68 4,21 0,18 0,27 5,10 5,14 0,21 0,33 36,85 0,17 0,37 55,01 6,51 0,29 0,00 0,01 4,85 154,42 66,7 30,1 3,1 0,0 100,0 0,01 364,57 559,74 20,9 13,9 65,1 0,0 100,0 9,33 265,37 67,4 29,0 3,5 0,1 100,0 10,78 353,56 65,7 31,1 3,0 0,1 100,0 5,58 42,97 355,68 47,3 40,5 12,1 0,1 100,0 61,81 362,70 42,9 40,0 17,0 0,1 100,0 54,2 12,7 6,3 7,0 1,8 2,1 53,8 12,4 6,7 6,1 1,9 2,0 16,0 4,7 2,8 2,2 1,1 0,6 52,3 9,5 8,7 5,5 3,0 1,6 50,7 9,1 9,5 6,9 3,3 1,5 30,3 11,4 11,3 8,3 3,5 14,8 11,8 11,7 8,9 5,0 Genel Toplam Bölgesel Dağılım (%) Ülke Payları (%) Asya Orta Doğu Afrika Avrupa Toplam İran Suudi Arabistan Bir. Arap Emirlikleri Kuveyt Türkiye Mısır 0,35 155,51 Kaynak: Islamic Banks and Financial Institutions Information, Islamic Development Bank (IDB) BDDK 40 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 2.9. Mevduat DıĢı Yabancı Kaynaklar 2000-2010 döneminde mevduat dışı yabancı kaynaklarda 7 , yoğunlaşma tespit edilmeyen piyasa yapısı bu konumunu korumaya devam etmektedir. Nitekim 2010 yılında, yıllık bazda HHI, ilk 5 ve ilk 10 banka paylarında hafif bir düşüş gözlenmektedir. Tablo 2.9-1: Mevduat DıĢı Yabancı Kaynaklar YoğunlaĢma Göstergeleri Mevduat Dışı Yabancı Kaynaklar (%) 2000 2001 2002 İlk 5 Banka 42,0 50,0 46,9 İlk 10 Banka 60,7 72,2 73,0 HHI 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 51,1 47,5 58,9 60,6 74,9 69,9 78,8 79,7 514,0 657,2 638,6 691,0 627,5 948,6 899,9 873,3 871,4 2010 59,2 59,1 59,6 55,4 79,0 80,9 83,3 76,9 912,0 822,8 Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli 46,0 60,8 57,7 61,7 59,1 67,8 69,6 68,0 69,3 73,4 68,9 Orta Ölçekli 31,3 22,5 28,4 24,4 20,7 19,1 18,4 19,1 19,1 15,3 17,9 Küçük Ölçekli 22,7 16,7 13,9 13,8 20,2 13,0 12,1 12,9 11,5 11,2 13,2 100,0 100,0 100,0 100,0 Toplam 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Fonksiyonel Dağılım Mevduat Bankaları 90,3 82,9 84,3 87,5 Kalkınma ve Yatırım 9,2 13,4 12,8 Katılım Bankaları 0,5 3,7 2,9 Toplam 100,0 100,0 83,4 92,8 93,3 91,8 92,0 91,9 91,5 10,1 8,2 2,4 8,5 6,6 5,9 6,7 6,4 6,9 6,6 0,6 0,8 1,5 1,6 1,2 100,0 100,0 100,0 100,0 1,9 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Söz konusu dönemde, büyük ölçekli bankaların payı azalmış, orta ve küçük ölçekli bankaların payı artmıştır. Ayrıca, mevduat dışı yabancı kaynaklarda mevduat bankalarının ağırlığı devam etmekte, söz konusu fonksiyon grubunu kalkınma ve yatırım bankaları takip etmektedir. Grafik 2.9-1: Mevduat DıĢı Kaynaklar YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım (%) 2010 2009 2007 2008 Orta Ölçekli HHI (Sağ Eksen) 92,8 93,3 91,8 92,0 91,9 91,5 90,3 82,9 84,3 87,5 83,4 Mevduat Bankaları 2010 Büyük Ölçekli Küçük Ölçekli 2006 2005 2004 2003 0 2002 0 8,2 2009 200 10 10,1 2008 20 12,8 2007 400 30 13,4 2006 40 9,2 2005 600 0,6 0,8 1,5 1,6 1,2 1,9 8,5 6,6 5,9 6,7 6,4 6,9 6,6 2004 50 3,7 2,9 2,4 2002 60 (%) 0,5 2003 800 100 98 95 93 90 88 85 83 80 78 75 2001 1.000 70 2000 80 Kalkınma ve Yatırım Son yıllarda sendikasyon kredileri piyasası, genellikle ılımlı yoğunlaşmanın gözlendiği bir yapıyı yansıtmaktadır. Yıllık olarak bakıldığında 2010 yılı verileri, ilk 5 ve ilk 10 banka payında yoğunlaşmada hissedilir bir azalışa işaret etmektedir. Benzer şekilde, HHI ölçütü bir önceki yıla göre yaklaşık 410,4 puan azalarak 1.214,2 düzeyinde gerçekleşmiştir. Bu yayında, mevduat dışı yabancı kaynaklar = Toplam pasifler-mevduat-toplam özkaynaklar şeklinde kullanılmıştır. Katılım bankaları için söz konusu eşitlikte mevduat yerine toplanan fonlar alınmıştır. 7 BDDK 41 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Tablo 2.9-2: Sendikasyon Kredileri YoğunlaĢma Göstergeleri Sendikasyon Kredileri (%) İlk 5 Banka İlk 10 Banka HHI Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Toplam Fonksiyonel Dağılım Mevduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım Katılım Bankaları Toplam 2002 90,1 100,0 2.041,0 2003 81,8 100,0 1.866,0 2004 76,7 97,7 1.395,0 2005 77,9 97,1 1.384,0 2006 74,5 93,6 1.288,0 2007 71,3 90,3 1.267,4 2008 72,4 90,6 1.281,5 2009 85,9 100,0 1.624,6 2010 74,2 93,8 1.214,2 66,9 33,1 0,0 100,0 63,5 36,5 0,0 100,0 69,4 27,0 3,6 100,0 73,3 19,9 6,9 100,0 74,5 18,8 6,7 100,0 71,3 16,3 12,5 100,0 72,4 14,5 13,1 100,0 85,9 5,0 9,2 100,0 84,0 11,8 4,1 100,0 94,2 5,8 0,0 100,0 94,5 5,5 0,0 100,0 96,5 3,5 0,0 100,0 96,1 3,9 0,0 100,0 95,5 4,5 0,0 100,0 91,1 6,2 2,6 100,0 88,1 7,9 4,1 100,0 92,6 7,4 0,0 100,0 93,0 3,6 3,5 100,0 Sendikasyon kredilerinde büyük ölçekli bankaların ağırlığı devam etmektedir. Ancak, 2010 yılında küçük ölçekli bankaların payında belirgin bir azalış görülürken, orta ölçekli bankaların payında ise aynı derecede bir artış yaşanmıştır. Piyasada mevduat bankası ağırlıklı yapı sürmektedir. Sendikasyon kredilerinde ilk 10 banka sıralamasında özel sermayeli mevduat bankalarının ağırlığı 2010 yılında da devam etmiştir. Tablo 2.9-3: Sendikasyon Kredilerinde Ġlk 10 Banka Sıralaması 1 2002 T. GARANTİ B. Pay(%) 32,0 2004 T. GARANTİ B. Pay(%) 21,2 2006 AKBANK Pay(%) 21,1 2008 AKBANK Pay(%) 24,2 2010 AKBANK Pay(%) 17,9 2 AKBANK 20,8 AKBANK 18,4 T.VAKIFLAR B. 18,6 T.İŞ BANKASI 15,3 YAPI VE KREDİ B. 15,7 3 KOÇBANK 17,6 T.İŞ BANKASI 14,9 T.İŞ BANKASI 12,0 T. GARANTİ B. 12,9 T. İŞ BANKASI 14,9 4 T.İŞ BANKASI 14,0 T. VAKIFLAR B. 14,9 T. GARANTİ B. 12,0 T.VAKIFLAR B. 11,0 T. GARANTİ B. 13,9 5 TÜRK EXIMBANK 5,8 FİNANSBANK 7,3 YAPI VE KREDİ B. 10,8 YAPI VE KREDİ B. 9,0 T. VAKIFLAR B. 11,8 6 FİNANSBANK 5,1 FORTİS BANK 7,0 FİNANSBANK 5,6 FİNANSBANK 6,5 FİNANSBANK 5,6 7 TÜRK EKONOMİ B. 4,6 DENİZBANK 5,7 TÜRK EXIMBANK 4,2 TÜRK EXIMBANK 4,7 DENİZBANK 4,5 8 T.HALK BANKASI 0,2 TÜRK EXIMBANK 3,5 DENİZBANK 4,0 TEKSTİL B. 2,5 T. HALK B. 4,2 9 T. EKONOMİ B. 3,5 ING BANK 2,8 T. EKONOMİ B. 2,3 T. İHR. KREDİ B. 2,8 10 TEKSTİL B. 1,3 TEKSTİL B. 2,4 ŞEKERBANK 2,2 TÜRK EKONOMİ B. 2,5 Diğer taraftan sektörde seküritizasyon faaliyetleri sınırlı sayıda banka tarafından yapıldığından yüksek bir yoğunlaşma hâkimdir. 2010 yılında İlk 5 banka alınan toplam seküritizasyon kredilerinin %91,7’sini gerçekleştirmiştir. Seküritizasyon faaliyetinin %95,5’i büyük ölçekli bankalar tarafından gerçekleştirilmiştir. Tablo 2.9-4: Seküritizasyon YoğunlaĢma Göstergeleri Seküritizasyon (%) İlk 5 Banka İlk 10 Banka HHI Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Toplam Fonksiyonel Dağılım Mevduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım Katılım Bankaları Toplam BDDK 2002 100,0 100,0 4.320,0 2003 99,2 100,0 2.465,0 2004 94,6 100,0 2.388,0 2005 92,9 100,0 1.959,0 2006 97,1 100,0 2.218,0 2007 89,9 100,0 1.883,7 2008 91,2 100,0 1.930,0 2009 89,8 100,0 1.862,7 2010 91,7 100,0 2.015,0 91,5 8,5 0,0 100,0 91,6 8,4 0,0 100,0 90,4 9,6 0,0 100,0 83,5 16,5 0,0 100,0 89,0 11,0 0,0 100,0 89,9 10,1 0,0 100,0 91,2 8,8 0,0 100,0 89,8 10,2 0,0 100,0 95,5 4,5 0,0 100,0 100,0 0,0 0,0 100,0 100,0 0,0 0,0 100,0 100,0 0,0 0,0 100,0 100,0 0,0 0,0 100,0 100,0 0,0 0,0 100,0 100,0 0,0 0,0 100,0 100,0 0,0 0,0 100,0 100,0 0,0 0,0 100,0 100,0 0,0 0,0 100,0 42 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Kutu 14: Sendikasyon Kredilerinin Küresel Görünümü 2010 yılı itibarıyla, BIS verilerine göre küresel boyutta sendikasyon kredileri %34,9 ile en fazla ABD’de kullanılmaktadır. Kredi hacmi açısından dikkate çeken diğer ülkeler, Büyük Biritanya, Fransa, İspanya, Almanya, Hollanda, Kanada, İtalya ve Japonya olarak öne çıkmaktadır. Tablo: Alıcının Menşe Ülkesine Göre Sendikasyon Kredileri Milyar Dolar 2000 2001 2002 2003 Toplam 1.274 1.164 1.087 976 Gelişmiş Ülkeleler 1.135 1.051 986 865 ABD 686 687 618 511 Büyük Britanya 109 85 88 86 Fransa 64 42 34 43 İspanya 19 22 20 18 Almanya 37 39 70 40 Avustralya 23 13 15 18 Kanada 34 35 30 24 Hollanda 50 20 15 20 İtalya 23 29 19 42 Japonya 22 22 24 15 İsviçre 19 14 19 13 Norveç 4 7 3 6 Türkiye 10 8 11 8 Danimarka 1 1 1 Lüksemburg 1 4 0 1 Yeni Zelanda 2 3 2 3 Belçika 11 1 8 4 Finlandiya 6 2 2 Portekiz 5 1 3 Avusturya 2 1 1 Yunanistan 5 2 2 1 İrlanda 3 3 2 5 Slovenya 0 0 1 İzlanda 1 1 1 Offshore Merkezleri 37 38 22 28 Hong Kong 19 24 13 19 Singapur 10 5 4 3 Diğer 8 9 5 7 Geliş. Olan Ülkeler 101 74 79 82 Afrika ve Orta Doğu 13 11 14 17 Birleşik Arap Emirlikleri 3 1 1 4 Suudi Arabistan 2 2 1 Güney Afrika 3 3 2 3 Mısır 1 0 1 0 Diğer 7 5 8 8 Asya ve Pasifik 40 27 34 33 Hindistan 3 5 3 4 Çin 5 3 6 5 Güney Kore 10 8 9 4 Malezya 5 2 4 6 Endonezya 1 1 0 1 Diğer 16 8 11 12 Avrupa 16 11 14 15 Rusya 4 2 4 7 Türkiye 9 4 3 2 Ukrayna 0 0 0 Diğer 3 5 6 6 Lat. Ame. ve Karayipler 32 26 16 17 Brezilya 8 9 5 1 Meksika 9 8 7 12 Diğer 15 9 5 4 Uluslararası Kuruluşlar 0 0 0 Dağılım (%) ABD 53,9 59 56,9 52,3 Büyük Britanya 8,5 7,3 8,1 8,8 İspanya 1,5 1,9 1,8 1,8 Fransa 5 3,7 3,2 4,4 Almanya 2,9 3,3 6,4 4 Rusya 0,3 0,2 0,4 0,7 Türkiye 0,7 0,3 0,3 0,2 Kaynak: BIS BDDK 43 2004 1.347 1.193 643 124 68 39 87 28 22 35 21 32 20 9 20 4 1 5 13 6 4 4 3 2 1 1 36 20 6 11 117 26 3 4 2 2 14 51 6 7 8 5 1 24 20 7 6 0 7 20 6 6 8 1 2005 1.725 1.490 701 158 113 73 84 43 40 26 41 28 37 15 24 16 15 8 25 15 2 5 8 5 2 6 41 18 8 14 194 47 11 6 4 3 22 70 9 13 18 4 1 25 51 31 9 1 10 27 9 6 13 1 2006 2.064 1.724 778 189 101 77 133 51 62 49 39 52 17 26 35 20 24 8 22 6 5 7 8 8 2 4 59 26 16 16 282 76 17 16 13 2 27 84 16 11 13 9 3 33 68 35 19 2 12 53 9 27 17 0 2007 2.770 2.257 1.070 241 168 112 126 82 79 64 36 76 48 20 31 10 3 10 28 11 7 5 15 7 3 6 71 28 23 19 442 125 43 23 11 2 46 134 36 18 32 13 3 32 124 81 16 4 22 59 23 19 17 0 2008 1.471 1.100 427 123 76 77 49 52 41 41 24 47 16 21 18 16 2 8 12 8 11 10 14 3 3 1 52 16 24 12 318 90 35 13 4 6 32 99 19 18 15 12 6 30 86 58 14 3 11 43 19 12 12 1 2009 1.023 793 255 66 36 83 76 44 35 28 29 41 28 6 9 8 5 4 8 10 4 2 3 8 1 3 33 13 14 6 195 54 25 5 8 2 14 68 13 13 10 9 4 19 38 22 10 0 6 35 22 9 4 1 2010 1.735 1.410 605 125 109 90 89 60 59 52 42 39 30 18 14 12 11 10 9 8 7 6 6 5 1 0 53 32 16 5 272 67 20 16 8 5 18 114 34 18 15 11 8 28 56 33 14 1 7 35 17 10 8 0 47,7 9,2 2,9 5 6,5 0,5 0,5 40,6 9,2 4,2 6,5 4,9 1,8 0,5 37,7 9,2 3,7 4,9 6,4 1,7 0,9 38,6 8,7 4,1 6 4,6 2,9 0,6 29 8,4 5,3 5,2 3,3 3,9 1 25 6,5 8,1 3,5 7,5 2,1 1 34,9 7,2 5,2 6,3 5,1 1,9 0,8 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 2010 yılı itibarıyla, seküritizasyon kredisini en çok kullanan bankaların ağırlıklı olarak özel sermayeli mevduat bankaları olduğu görülmektedir. Tablo 2.9-5: Seküritizasyon Kredilerinde Ġlk 10 Banka Sıralaması 1 2 2002 AKBANK T. VAKIFLAR B. 3 4 FİNANSBANK T.İŞ BANKASI Pay(%) 58,9 27,4 8,5 5,2 5 6 2004 AKBANK T. İŞ B. Pay(%) 38,0 20,4 2006 T. GARANTİ B. AKBANK Pay(%) 27,1 27,0 2008 T. GARANTİ B. AKBANK Pay(%) 28,0 21,0 18,4 9,6 T.İŞ BANKASI YAPI VE KR. B. 23,5 11,5 T.İŞ BANKASI YAPI VE KR. B. 20,9 10,7 T. İŞ BANKASI. T. VAKIFLAR B 17,6 10,5 8,2 5,4 FİNANSBANK DENİZBANK 8,1 2,9 T. VAKIFLAR B. FİNANSBANK 10,6 5,2 YAPI VE KR. B. FİNANSBANK. 9,8 3,8 DENİZBANK HSBC BANK 3,5 1,1 T. GARANTİ B. FİNANSBANK T.VAKIFLAR B. YAPI VE KREDİ B. 7 8 2010 T. GARANTİ B AKBANK Pay(%) 30,5 23,3 2.10. Gayrinakdi Krediler ve Yükümlülükler Gayrinakdi krediler ve yükümlülükler yoğunlaşması son birkaç yıldır hafif bir azalma göstermektedir. İlk 5 banka, ilk 10 banka ve HHI ölçütlerinin gelişimi 2010 yılında bu eğilimine devam etmiştir. Tablo 2.10-1: Gayrinakdi Kredi ve Yükümlülükler YoğunlaĢması Gayrinakdi Kredi ve Yük. (%) İlk 5 Banka İlk 10 Banka HHI Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Toplam Fonksiyonel Dağılım Mevduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım Katılım Bankaları Toplam 2000 42,5 60,7 513,7 2001 55,1 75,1 780,8 2002 52,8 74,3 765,3 2003 52,6 74,0 766,1 2004 49,9 71,8 712,0 2005 47,8 72,3 664,7 2006 50,4 73,3 748,6 2007 48,5 71,1 681,4 2008 48,1 70,3 648,2 2009 2010 46,1 45,6 70,2 70,4 624,7 608,7 36,0 39,7 24,3 100,0 65,5 22,2 12,3 100,0 56,6 32,7 10,7 100,0 56,1 31,0 12,8 100,0 55,1 29,2 15,7 100,0 51,8 26,7 21,4 100,0 53,4 23,9 22,6 100,0 52,5 31,6 15,8 100,0 54,1 28,1 17,8 100,0 56,0 27,8 16,3 100,0 56,5 26,8 16,7 100,0 96,3 2,9 0,8 100,0 95,5 3,7 0,8 100,0 94,9 3,4 1,7 100,0 94,0 3,0 3,0 100,0 91,7 3,0 5,3 100,0 89,4 2,4 8,1 100,0 86,5 2,3 11,2 100,0 83,7 3,1 13,2 100,0 80,5 3,7 15,8 100,0 80,5 4,8 14,7 100,0 81,4 5,5 13,1 100,0 Gayrinakdi krediler ve yükümlülüklerde büyük ölçekli ve mevduat bankaları baskın konumdadır. Bununla beraber, orta ölçekli bankaların ve katılım bankalarının anlamlı derecede payı bulunmaktadır. Grafik 2.10-1: Gayrinakdi Kredi ve Yük. YoğunlaĢması ile Fonksiyonel Dağılım (%) Büyük Ölçekli Küçük Ölçekli BDDK Orta Ölçekli HHI (Sağ Eksen) Mevduat Bankaları 44 3,1 3,7 4,8 5,5 80,5 80,5 81,4 2010 83,7 2009 86,5 2007 89,4 2008 2000 2010 2009 2008 2007 2005 2006 2004 2003 2001 2002 2000 0 91,7 2005 10 94,0 2006 20 2,3 96,3 95,5 94,9 2003 30 (%) 0,8 0,8 1,7 3,0 2,9 3,7 5,3 3,4 8,1 3,0 11,2 13,1 13,2 3,0 15,8 14,7 2,4 2004 50 40 100 98 95 93 90 88 85 83 80 78 75 2001 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 60 2002 70 Kalkınma ve Yatırım Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Tablo 2.10-2: Gayrinakdi Kredi ve Yükümlülüklerde Ġlk 10 Banka Sıralaması (%) 2000 Pay 2002 Pay 2004 Pay 2006 Pay 2008 Pay 2010 Pay 1 YP. VE KR.B. 12,6 YP. VE KR. B. 17,2 YP. VE KR. B. 16,0 YP. VE KR. B. 17,7 YP. VE KR. B. 13,0 YP. VE KR. B. 11,9 2 T.GARANTİ B 9,0 T.İŞ BANKASI 11,4 T.GARANTİ B. 11,4 T.GARANTİ B. 11,0 T. GARANTİ B. 11,3 T.GARANTİ B. 9,6 3 T.İŞ BANKASI 7,7 T.GARANTİ B. 10,4 T.İŞ BANKASI 9,9 T.İŞ BANKASI 8,4 T. İŞ BANKASI 9,3 T.İŞ BANKASI 9,3 4 T.VAKIFLAR B. 6,8 T.VAKIFLAR B. 7,6 T.VAKIFLAR B. 6,4 ASYA KAT. 7,2 ASYA KAT. 8,1 T. HALK B. 7,8 5 PAMUKBANK 6,4 KOÇBANK 6,2 FİNANS B. 6,2 FİNANS B. 6,1 T.VAKIFLAR B. 6,4 T. VAKIFLAR B. 6,9 6 DEMİRBANK 4,5 PAMUKBANK 5,9 AKBANK 5,0 T.VAKIFLAR B. 5,6 T. HALK B. 5,4 AKBANK 6,3 7 OSMANLI B. 4,5 FORTIS B. 4,2 KOÇBANK 4,9 DENİZBANK 4,7 AKBANK 5,3 ASYA KAT. 5,6 8 FİNANS B. 3,5 FİNANS B. 4,0 FORTIS B. 4,2 AKBANK 4,5 FİNANS B. 4,4 T.C. ZİRAAT B. 4,6 9 KOÇBANK 3,0 AKBANK 3,9 DENİZBANK 4,1 FORTIS B. 4,5 DENİZBANK 3,8 DENİZBANK 4,6 10 EMLAK B. 2,8 T.C.ZİRAAT B. 3,6 T.HALK B. 3,6 T.HALK B. 3,6 T.C. ZİRAAT B. 3,4 FİNANS B. 3,7 İlke olarak risklerden korunmak amacıyla kullanılan türev işlemlerin yoğunlaşmasına bakıldığında (ilk 5 banka payı), 2007 yılından itibaren bir önceki yıla göre artış gözlenmektedir. Herfindahl endeksi de 2010 yılında yıllık bazda artmıştır. 2010 yılı itibarıyla ölçeğe göre dağılım incelendiğinde, orta ve küçük ölçekli bankaların payında azalış, büyük ölçekli bankaların payında artış gözlenmektedir. Türev işlemler, genel eğilime paralel şekilde 2010 yılında da ağırlıklı olarak mevduat bankaları tarafından yapılmıştır. Tablo 2.10-3: Türev ĠĢlemler YoğunlaĢma Göstergeleri Türev Finansal Araçlar (%) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 İlk 5 Banka 47,4 60,7 63,9 63,3 59,3 55,3 52,5 53,2 55,1 57,6 63,7 İlk 10 Banka 65,8 84,9 81,9 81,5 79,1 79,4 78,1 76,5 80,4 80,4 84,8 662,7 942,9 1052,0 1044,1 869,4 801,4 835,0 804,2 865,5 845,5 949,9 Büyük Ölçekli 27,0 39,8 42,1 47,5 33,8 36,4 32,6 39,4 45,6 50,1 54,4 Orta Ölçekli 45,0 43,6 42,7 39,4 47,1 40,1 50,7 37,7 37,7 37,4 36,0 HHI Ölçeğe Göre Dağılım Küçük Ölçekli Toplam 28,0 16,6 15,3 13,1 19,1 23,5 16,7 22,9 16,7 12,5 9,6 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 97,5 97,9 93,4 94,8 94,7 92,3 95,2 91,4 96,4 95,8 96,7 Fonksiyonel Dağılım Mevduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım 2,5 2,1 6,6 5,1 4,6 7,6 4,0 7,2 1,7 2,2 1,8 Katılım Bankaları 0,0 0,0 0,0 0,0 0,7 0,1 0,8 1,4 1,9 2,0 1,5 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Toplam Grafik 2.10-2: Türev ĠĢlemler YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım Büyük Ölçekli Küçük Ölçekli BDDK 2000 2010 2009 2007 2008 2005 2006 2004 2002 2003 2001 2000 0 Orta Ölçekli HHI (Sağ Eksen) 45 Mevduat Bankaları 96,4 95,8 96,7 95,2 91,4 2010 200 0 93,4 94,8 94,7 92,3 2009 10 97,5 97,9 2007 400 2008 600 20 2005 800 30 (%) 0,0 0,0 0,0 0,0 0,7 0,1 0,8 1,4 1,9 2,0 1,5 2,5 2,1 1,7 2,2 1,8 6,6 5,1 4,6 7,6 4,0 7,2 2006 40 100 98 95 93 90 88 85 83 80 2004 1.000 2002 1.200 50 2003 (%) 2001 60 Kalkınma ve Yatırım Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 2010 yılı için türev işlemlerde ilk 10 banka sıralaması incelendiğinde, özel sermayeli mevduat bankalarının ve küresel sermayeli mevduat bankalarının bu alanda öncü rol oynadığı görülmektedir. Tablo 2.10-4: Türev ĠĢlemlerde Ġlk 10 Banka Sıralaması (%) Pay 2002 Pay 2004 Pay Pay 2010 Pay 1 KOÇBANK 2000 17,6 HSBC BANK 21,4 HSBC BANK 17,4 FİNANSBANK 19,6 T.GARANTİ B. 19,0 YAPI. VE KR. B 15,0 2 T.GARANTİ B. 8,2 AKBANK 15,3 T.GARANTİ B. 12,3 T.GARANTİ B. 10,3 FİNANSBANK 12,1 T. GARANTİ B. 14,1 3 FİNANSBANK 7,5 T.GARANTİ B. 12,6 AKBANK 12,0 AKBANK 7,9 YAPI VE KREDİ B. 8,8 FİNANSBANK 13,4 4 AKBANK 7,4 T.İŞ BANKASI 8,6 DENİZBANK 8,9 T.İŞ BANKASI 7,4 T.İŞ BANKASI 7,9 AKBANK 10,6 5 YAPI VE KR. B. 6,7 DENİZBANK 6,0 FİNANSBANK 8,7 CITIBANK 7,3 AKBANK 7,3 T. İŞ BANKASI 10,5 6 PAMUKBANK 5,2 CITIBANK 4,4 CITIBANK 4,8 HSBC BANK 7,2 FORTİS BANK 7,0 DENİZBANK. 6,7 7 T. DIŞ TİC. B. 3,6 YAPI VE KREDİ B. 4,1 YAPI VE KREDİ B. 4,6 DENİZBANK 5,4 CITIBANK 5,3 HSBC BANK 6,4 8 BİRLEŞ. T. KÖR. B. 3,5 FİNANSBANK 3,7 T.İŞ BANKASI 4,4 YAPI VE KREDİ B. 4,8 DENİZBANK 4,5 FORTİS BANK 3,2 9 OSMANLI B. 3,1 TÜRK EXIMBANK 3,3 KOÇBANK 3,1 FORTIS BANK 4,8 ING BANK 4,3 T.EKONOMİ.B. 2,9 10 ALTERNATİFBANK 3,0 KOÇBANK 2,4 FORTIS BANK 3,0 OYAKBANK 3,4 HSBC BANK 4,2 ING BANK 2,1 BDDK 46 2006 Pay 2008 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 3. BANKACILIK SEKTÖRÜNDE KAPASĠTE 3.1. MüĢteri Analizi 3.1.1. Kredi MüĢterileri Türk Bankacılık Sektöründe kredi müşteri sayısı, ekonominin büyümesi ve istikrara bağlı olarak yıllar itibarıyla artış trendi sergilemektedir. Küresel finans krizinin etkili olduğu son dönemde kredi müşteri sayısının ılımlı artışını sürdürmesi kredi talebinin ve ekonomiye olan güvenin bir göstergesidir. Mevduat bankalarının kredi kullandırdığı müşteri sayısı, diğer fonksiyonel banka gruplarının müşteri sayısına göre oldukça fazladır. Tablo 3.1-1: Kredi MüĢteri Sayısının GeliĢimi ve Fonksiyonel Dağılımı Kredi Müşteri Sayısı 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Toplam Sayı (bin adet) 29.177,5 27.712,0 34.193,8 38.181,3 39.388,6 41.495,9 Mevduat Bankaları 28.884,3 27.019,1 33.399,1 37.411,4 38.565,7 40.554,8 290,6 678,5 770,3 743,5 794,4 905,3 2,5 14,4 24,4 26,5 28,5 35,8 Katılım Bankaları Kalkınma ve Yatırım Bankaları % 99,0 97,5 97,7 98,0 97,9 97,7 Katılım Bankaları 1,0 2,4 2,3 1,9 2,0 2,2 Kalkınma ve Yatırım Bankaları 0,0 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 Mevduat Bankaları Fonksiyon grupları itibarıyla kredi müşteri sayısı gelişim endeksi 2005=100 alınarak hesaplandığında, müşteri sayısını en fazla artıran grubun kalkınma ve yatırım bankaları grubu olduğu anlaşılmaktadır. 2010 yılı itibarıyla söz konusu endeksin değeri, kalkınma ve yatırım bankaları için 1.408, katılım bankaları için 312, mevduat bankaları için 140 ve sektörün geneli için 142'ye ulaşmıştır. Ölçek grupları itibarıyla ise, küçük ölçekli bankaların bu alanda gelişim göstermediği ve 2010 yılı itibarıyla, bu gruba ait endeksin baz yılı değerinin altında kaldığı görülmektedir. Endekse göre, orta ölçekli bankalar grubu kredi müşteri sayısını son 5 yılda %51, büyük ölçekli bankalar grubu ise %43 oranında artırmıştır. Grafik 3.1-1: Fonksiyon ve Ölçek Ġtibarıyla Kredi MüĢteri Sayısı GeliĢim Endeksi 1500 160 (2005=100) (2005=100) 140 120 1000 100 Mevduat Bankaları Katılım Bankaları Kalkınma ve Yatırım Bankaları Sektör 500 80 60 Büyük Ölçekli 40 Orta Ölçekli Küçük Ölçekli 20 2010 2009 2008 2007 2006 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2005 0 0 Bir bankanın kredi müşterisi aynı zamanda başka bir bankanın da kredi müşterisi olabildiği için, müşteri alanında diğer kapasite göstergelerindeki duruma kıyasla daha farklı bir yoğunlaşma bulunmaktadır. Bununla birlikte toplam müşteri tabanında, bankaların hitap ettiği kredi müşteri sayıları dikkate alındığında, ilk 5 bankanın toplamdaki payının 2010 yılı itibarıyla %58,1, ilk 10 bankanın payının %89,3 olduğu görülmektedir. Son yıllarda önemli bir yapısal değişimin olmadığı söz konusu alanda, ilk 5 ve ilk 10 banka paylarının 2009 yılına göre artması ve ilk 10 banka payının son yıllardaki en yüksek düzeyine ulaşması, yoğunlaşma açısından nispeten olumsuz bir göstergedir. BDDK 47 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Banka grupları için kredi müşteri sayılarına ilişkin endeksin ortaya koyduğu görünüm, banka başına ortalama müşteri sayısı verileriyle de teyit edilmektedir. Büyük ölçekli bankalar grubunda banka başına kredi müşteri sayısı, son beş yılda ortalama %9 oranında artarak yaklaşık 4,1 milyon kişiye ulaşmıştır. Orta ölçekli bankalar grubunda banka başına müşteri sayısı, 2009 yılında düşmesine rağmen sonraki yılda tekrar artarak 1,3 milyon olmuştur. Sektörde küçük ölçekli bir banka ortalama 29 bin kredi müşterisine hizmet vermektedir. Fonksiyon grupları bazında ise, kalkınma ve yatırım bankaları için banka başına müşteri sayısında oransal olarak büyük artış olsa da, bu bankaların faaliyet şekli nedeniyle müşteri sayısı diğer gruplara göre düşük kalmaktadır. Tablo 3.1-2: Kredi MüĢteri Sayısı YoğunlaĢma Göstergeleri ve Gruplar Ġtibarıyla Ortalamalar Kredi Müşteri Sayısı 2005 2006 2007 2008 2009 İlk 5 Banka (%) 63,7 61,3 58,5 59,7 57,4 2010 58,1 İlk 10 Banka (%) 88,0 88,7 88,3 88,7 88,3 89,3 Büyük Ölçekli 2.890,2 2.704,0 3.347,5 3.716,7 3.875,8 4.133,5 Orta Ölçekli 1.097,3 1.129,7 1.231,4 1.412,1 1.275,0 1.289,5 34,2 24,3 26,0 25,5 23,7 29,0 Ölçeğe Göre Dağılım (bin adet) Küçük Ölçekli Fonksiyonel Dağılım (bin adet) 849,5 818,8 1.012,1 1.169,1 1.205,2 1.267,3 Katılım Bankaları 72,7 169,6 192,6 185,9 198,6 226,3 Kalkınma ve Yatırım Bankaları 0,2 1,1 1,9 2,0 2,2 2,8 Mevduat Bankaları Sektördeki bankaların kredi müşteri sayısı açısından sıralamasına bakıldığında, 2010 yılı itibarıyla ilk beş sırada özel sermayeli bankaların olduğu görülmektedir. Bu bankaları, kamu sermayeli üç banka takip etmektedir. En fazla kredi müşterisine sahip banka 6,3 milyon müşteriye hizmet verirken, sıralamada 10 uncu olan bankanın kredi verdiği müşteri sayısı 1,7 milyondur. Tablo 3.1-3: Kredi MüĢteri Sayısında Ġlk 10 Banka Sıralaması 2005 % 1 YAPI KR. B. 2 GARANTİ B. 3 ZİRAAT B. 4 İŞ BANKASI 5 FİNANSBANK 6 HSBC BANK 7 VAKIFBANK 8 ING BANK 9 AKBANK 10 HALKBANK BDDK Pay 24,4 12,0 11,1 8,9 7,2 6,9 5,8 4,5 3,7 3,3 2006 YAPI KR. B. GARANTİ B. İŞ BANKASI FİNANSBANK VAKIFBANK HSBC BANK ZİRAAT B. HALKBANK AKBANK DENİZBANK Pay 17,6 15,8 10,8 8,8 8,2 8,0 6,9 4,9 4,1 3,6 2007 YAPI KR. B. GARANTİ B. AKBANK İŞ BANKASI HSBC BANK FİNANSBANK VAKIFBANK ZİRAAT B. HALKBANK DENİZBANK Pay 15,5 14,9 10,0 10,0 8,2 7,9 7,0 6,3 4,9 3,7 48 2008 GARANTİ B. YAPI KR. B. AKBANK İŞ BANKASI FİNANSBANK HSBC BANK VAKIFBANK ZİRAAT B. HALKBANK DENİZBANK Pay 16,0 14,6 10,1 10,0 9,1 7,6 6,9 6,1 4,6 3,9 2009 GARANTİ B. YAPI KR. B. AKBANK İŞ BANKASI FİNANSBANK VAKIFBANK ZİRAAT B. HSBC BANK HALKBANK DENİZBANK Pay 15,4 13,3 10,1 9,7 9,0 8,1 7,3 6,3 5,0 4,2 2010 GARANTİ B. YAPI KR. B. FİNANSBANK AKBANK İŞ BANKASI VAKIFBANK ZİRAAT B. HALKBANK HSBC BANK DENİZBANK Pay 15,1 13,4 10,2 10,1 9,3 8,3 7,5 6,0 5,2 4,1 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Kutu 15: Kredi MüĢteri Sayılarında Küresel Görünüm Kredi müşteri sayılarına* ilişkin ülke karşılaştırmalı veriler incelendiğinde, Türkiye’de kredi kullanımının ve bankaların hizmet verdiği kredi müşterisi sayısının tablodaki ülkelerin çoğundan daha yüksek düzeyde olduğu söylenebilir. Bu çerçevede Türkiye’de her 100 bin yetişkinden 732’si kredi müşterisi olup bu rakam Hollanda’da 847, İtalya’da 534, İspanya’da 340’tır. Kredi Müşteri Sayısı (Milyon Adet) 100.000 Yetişkin Başına Kredi Müşterisi 2005 2006 2007 2008 2009 2005 2006 2007 2008 2009 Hollanda 9,7 9,7 9,7 9,7 11,4 728,6 726,8 721,0 721,6 847,5 Türkiye 29,2 27,7 34,2 38,2 39,4 573,3 534,2 647,0 709,4 731,8 Estonya v.y. v.y. v.y. 0,5 0,6 v.y. v.y. v.y. 474,6 541,0 İtalya 22,5 22,8 23,1 25,8 27,4 447,1 4 1,5 454,0 501,8 534,2 Güney Afrika 12,8 16,0 18,2 1 ,5 14,2 398,2 491,0 552,0 429,1 421,6 Portekiz 3,0 3,2 3,4 3,7 3,8 333,6 358,3 383,1 411,5 417,6 387,9 Arjantin 6,0 7,7 9,5 11,0 11,5 210,2 267,3 325,0 369,2 Letonya v.y. v.y. v.y. 0,7 0,7 v.y. v.y. v.y. 363,1 343,1 İspanya 9,5 10,4 11,9 11,9 13,2 254 9 276,3 310,5 305,6 339,5 Malezya 4,7 5,1 5,4 5,4 5,4 269,4 284,8 291,0 283,7 286,6 Endonezya v.y. v.y. 26,3 33,1 36,8 v.y. v.y. 162,0 200,2 222,8 Suudi Arabistan 1,7 2,2 2,5 3,0 3,1 113,6 142,6 155,9 184,4 187,3 Japonya 20,3 19,8 19,7 19,4 18,9 183,9 179,7 178,0 175,3 171,0 Hindistan 77,2 85,4 99,4 107,0 v.y. 105,3 114,3 130,4 137,5 v.y. ABD v.y. v.y. 79,4 v.y. v.y. v.y. v.y. 331,8 v.y. v.y. *Ticari banka verilerini içermektedir. Bu anlamda Türkiye’deki bütün bankalar değerlendirmeye dahildir. Kaynak: BIS, ECB, IMF 3.1.2. Mevduat MüĢterileri Bankacılık sektöründe mudi sayısı, genel olarak bankacılık ve mevduat sigortası sistemine olan güvenden etkilendiği kadar, devlet ile birlikte diğer gerçek ve tüzel müşterilerin bazı bankacılık hizmetlerinden yararlanma ihtiyacı ve mevduatın getirisi gibi unsurlardan da etkilenmektedir. Mudiler, hem bankacılık sektörünün hem de genel olarak finansal sektörün en büyük müşteri grubudur. Türk Bankacılık Sektöründe mudi sayısı8, inişli çıkışlı bir seyir izlemektedir. Fonksiyonel bankacılık grupları kesitinde değerlendirilirse, son yıllarda mudi sayısındaki azalmanın mevduat bankalarından kaynaklandığı, buna karşılık katılım bankalarının müşteri sayılarını artırdığı görülmektedir. Oransal olarak bakıldığında, yine katılım bankaları grubunun hizmet verdiği müşteri tabanının her geçen yıl genişlediği değerlendirilmektedir. Tablo 3.1-4: Mudi Sayısının GeliĢimi ve Fonksiyonel Dağılımı Mudi Sayısı 2005 2006 2007 2008 2009 2010 (*) Toplam Sayı (bin adet) 69.624,4 71.615,9 71.443,7 68.071,8 68.889,8 49.364,9 Mevduat Bankaları 68.790,6 70.612,9 70.234,1 66.663,9 66.916,8 47.251,8 Katılım Bankaları 833,9 1.003,0 1.209,6 1.407,9 1.972,9 2.113,1 Mevduat Bankaları 98,8 98,6 98,3 97,9 97,1 95,7 1,2 1,4 1,7 2,1 2,9 4,3 % Katılım Bankaları (*) Haziran 2010’dan itibaren mudi sayısına bakiyesi sıfır olan mevduat/katılım hesabı mudileri dâhil değildir. Katılım bankaları grubunun mudi kazanma anlamında kat ettiği yol, mudi sayısı gelişim endeksinin seyrinden de açık şekilde görülmektedir. 2005 yılı baz alınarak hesaplanan endeksin değeri, mevduat bankaları için 100'ün altında iken, 2010 yılında bakiyesi sıfır olan hesaplar 8 Mudi sayısında 2010 yılı ortasından itibaren sıfır mevduat bakiyeli hesapların toplamdan düşülmesi şeklindeki hesaplama nedeniyle, 2010 yılı verileri önceki yıllara ait verilerle kıyaslanabilir değildir. BDDK 49 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 dikkate alınmamasına rağmen katılım bankaları için 253'e yükselmiştir. Ölçek bazında ise,orta ölçekli bankalar grubunun mevduat müşterilerini artırma konusunda daha başarılı oldukları açıktır. Grafik 3.1-2: Fonksiyon ve Ölçek Ġtibarıyla Mudi Sayısı GeliĢim Endeksi 180 (2005=100) 250 160 Mevduat Bankaları Katılım Bankaları Sektör 200 (2005=100) 140 120 100 150 80 60 100 Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli 40 50 20 2010 2009 2008 2007 2005 2010 2009 2008 2006 2007 0 2005 0 2006 300 Mudi sayısı için ilk 5 ve ilk 10 bankanın paylarının yıllar itibarıyla azalış sergilemesi, müşterilerin belli bankalarda oluşturduğu yoğunlaşmanın azaldığına işaret etmektedir. Gruplar itibarıyla ortalama mudi sayıları dikkate alındığında, 2010 yılı itibarıyla mevduat bankalarının ortalama mudi sayısı 1,5 milyon, katılım bankalarının ortalama mudi sayısı ise 500 bin civarındadır. Ölçek bazında ise, büyük ölçekli bankaların ortalama mudi sayısı, orta ölçekli bankaların ortalama mudi sayısının altı, küçük ölçekli bankaların ortalama mudi sayısından ise 114 kat kadardır. Tablo 3.1-5: Mudi Sayısı YoğunlaĢma Göstergeleri ve Gruplar Ġtibarıyla Ortalamalar Mudi Sayısı 2005 2006 2007 2008 2009 İlk 5 Banka (%) 83,2 80,6 81,0 79,5 78,9 2010 71,0 İlk 10 Banka (%) 94,8 95,3 94,2 94,3 93,7 90,9 Ölçeğe Göre Dağılım (bin adet) 9.020,5 9.290,5 9.046,5 8.524,0 8.616,8 5.871,6 Orta Ölçekli 668,3 666,7 874,7 908,1 857,1 804,2 Küçük Ölçekli 48,7 53,2 32,0 33,5 26,0 51,3 2.023,3 2.139,8 2.128,3 2.083,2 2.091,2 1.476,6 208,5 250,8 302,4 352,0 493,2 528,3 Büyük Ölçekli Fonksiyonel Dağılım (bin adet) Mevduat Bankaları Katılım Bankaları Mudi sayısına göre sıralama yapıldığında, ilk 10 banka içinde listenin ilk sıralarında kamu bankaları yer almaktadır. 2010 yılı itibarıyla ilk sırada yer alan banka, tüm mudilerin yaklaşık üçte birine hizmet vermektedir. Daha sonra özel sermayeli mevduat bankalarının yer aldığı ilk 10 sıralamasına, 2009 yılında ilk defa bir katılım bankası girmiştir. Fakat söz konusu banka, 2010 yılında yerini tekrar bir mevduat bankasına bırakmıştır. Tablo 3.1-6: Mudi Sayısında Ġlk 10 Banka Sıralaması 2005 % 1 ZİRAAT B. 2 İŞ BANKASI 3 VAKIFBANK 4 HALKBANK 5 YAPI KR. B. 6 AKBANK 7 GARANTİ B. 8 ING BANK 9 KOÇBANK 10 DENİZBANK BDDK Pay 38,8 16,6 13,8 8,0 6,0 4,5 3,0 1,9 1,2 1,0 2006 ZİRAAT B. İŞ BANKASI VAKIFBANK YAPI KR. B. HALKBANK AKBANK GARANTİ B. ING BANK DENİZBANK ŞEKERBANK Pay 39,1 16,8 9,5 8,2 7,1 6,6 3,6 2,4 1,2 0,9 2007 ZİRAAT B. İŞ BANKASI VAKIFBANK HALKBANK YAPI KR. B. AKBANK GARANTİ B. ING BANK DENİZBANK ŞEKERBANK Pay 39,8 17,6 9,6 7,4 6,5 3,9 3,7 3,0 1,6 1,1 50 2008 ZİRAAT B. İŞ BANKASI VAKIFBANK HALKBANK GARANTİ B. AKBANK YAPI KR. B. ING BANK DENİZBANK FİNANSBANK Pay 39,2 18,6 9,5 7,5 4,6 4,1 4,0 3,4 2,1 1,2 2009 ZİRAAT B. İŞ BANKASI HALKBANK VAKIFBANK GARANTİ B. AKBANK YAPI KR. B. ING BANK FİNANSBANK BANKASYA Pay 38,3 19,1 8,8 8,1 4,6 4,6 4,1 3,3 1,5 1,4 2010 ZİRAAT B. İŞ BANKASI VAKIFBANK HALKBANK GARANTİ B. YAPI KR. B. AKBANK ING BANK FİNANSBANK DENİZBANK Pay 29,2 13,4 11,5 9,4 7,6 6,4 5,9 3,2 2,4 2,0 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Kutu 16: Mevduat MüĢteri Sayılarında Küresel Görünüm Mudi sayılarına* ilişkin ülke verilerinin yer aldığı aşağıdaki tabloya göre, Japonya’da her 100 bin yetişkinden yaklaşık yedi bini mevduat müşterisi olup, Japonya bu konuda diğer ülkelerden öndedir. Güney Kore, Malezya gibi Uzakdoğu ülkeleri de ilk sıralarda yer almaktadır. Türkiye’de ise her 100 bin yetişkinden yaklaşık 1.300’ü mevduat müşterisi olup, bu değer Türkiye’yi İtalya, İspanya gibi ülkelerin üzerine taşımaktadır. Mevduat Müşteri Sayısı (Milyon Adet) 100.000 Yetişkin Başına Mevduat Müşterisi 2005 2006 2007 2008 2009 2005 20 6 2007 2008 2009 Japonya 833,1 801,2 791,4 785,8 784,8 7.563,2 7.263,9 7.165,0 .108,8 7.099,3 Kore 155,7 161,7 163,7 171,1 176,1 3.996,6 4.11 ,3 4.119,9 4.260,1 4.383,9 Portekiz v.y. 23,5 24,4 24,9 25,2 v.y. 2.631,3 2.715,1 2.768,5 2.800,0 2.084,0 Estonya v.y. v.y. v.y. 1,9 2,4 v.y. v.y. v.y. 1.694,9 Hollanda 23,6 23,5 23,7 23,8 24,0 1.769,1 1.756,3 1.769,9 1.765,5 1.781,7 Malezya 33,3 34,2 34,7 30,9 28,2 1.892,0 1.894,6 1.879,8 1.633,1 1.491,9 Avusturya 9,8 9,8 10,0 10,1 9,9 1.420,1 1.406,2 1.427,5 1.428,4 1.398,8 Türkiye 69,3 71,0 71,1 67,8 69,3 1.362,2 1.370,1 1.345,6 1.261,1 1.288,0 İtalya 37,7 38,3 43,9 55,7 64,2 749,4 756,7 861,5 1.085,1 1.250,8 Letonya 1,8 2,0 2,3 2,3 2,4 931,5 1.023,1 1.159,4 1.195,6 1.205,1 Macaristan 7,2 7,7 8,2 8,5 87 840,0 897,6 957,8 993,2 1.017,1 Güney Afrika 16,8 21,8 24,5 26,4 28,3 525,3 6 1,6 743,7 7 2,9 839,1 Suudi Arabistan 7,3 8,9 10,0 11,8 13,4 479,9 571,7 620,0 714,0 809,3 İspanya 26,2 27,3 28,5 30,1 30,3 707,5 723,6 743,2 775,6 780,7 Arjantin 14,4 15, 17,8 18,4 18,3 505,6 546,3 606,1 619,3 615,9 Norveç 1,6 1,7 1,8 1,9 2,0 422,5 42,3 466,2 90,2 529,7 466,8 485,1 519,2 581,7 v.y. 637,4 649,0 680,7 747,3 v.y. v.y. v.y. 83,8 v.y. v.y. v.y. v.y. 350,2 v.y. v.y. Hindistan ABD *Ticari banka verilerini içermektedir. Bu anlamda Türkiye’deki bütün bankalar değerlendirmeye dahildir. Kaynak: BIS, ECB, IMF 3.2. ġube ve Personel Analizi 3.2.1. ġube Bankalar için hizmet sunumunda, müşteriler açısından ise bu hizmetlere erişimde en önemli işlevi banka şubeleri yerine getirmektedir. 2000-2001 krizlerinin Türk Bankacılık Sektörüne etkisi nedeniyle 2003 yılına kadar azalmaya devam eden şube sayısı, bu yıldan itibaren yıllık ortalama %7 oranında artış sergilemiştir. Özellikle küresel finans krizi öncesinde yüksek büyüme oranlarına ulaşan sektördeki şube sayısı, kriz sonrasında ılımlı artış göstermektedir. Bankaların aktif büyüklüğündeki artışa kıyasla şube sayısının daha yavaş artmasında verimlilik faktörü rol oynamaktadır. Finansal istikrara paralel şekilde hareket eden organik büyüme ile birlikte artışını sürdüren banka şubesi sayısı, 2010 yılı itibarıyla 10 bini aşmış durumdadır. Tablo 3.2-1: ġube Sayısının GeliĢimi ve Fonksiyonel Dağılımı Şube Sayısı Toplam Sayı Mevduat Bankaları Katılım Bankaları Kalkınma ve Yatırım Bankaları % Mevduat Bankaları Katılım Bankaları Kalkınma ve Yatırım Bankaları BDDK 2000 7.984 7.812 144 28 2001 6.983 6.854 115 14 2002 6.321 6.168 118 35 2003 6.267 6.045 189 33 2004 6.474 6.186 255 33 2005 6.568 6.241 292 35 2006 7.302 6.904 356 42 2007 8.144 7.678 422 44 2008 9.304 8.724 536 44 2009 2010 9.581 10.066 8.968 9.419 569 607 44 40 97,8 1,8 0,4 98,2 1,6 0,2 97,6 1,9 0,6 96,5 3,0 0,5 95,6 3,9 0,5 95,0 4,4 0,5 94,5 4,9 0,6 94,3 5,2 0,5 93,8 5,8 0,5 93,6 5,9 0,5 51 93,6 6,0 0,4 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Kutu 17: Banka ġube Sayılarında Küresel Görünüm Banka şubesi başına nüfus rakamlarına ilişkin ülke verilerinin karşılaştırıldığı tablo, Türkiye'nin şubeleşme potansiyelinin oldukça yüksek olduğuna işaret etmektedir. AB üyesi 27 ülkenin yanında İsviçre ve G-20 ülkelerinin verileriyle karşılaştırıldığında, Türkiye şube başına nüfus kıyaslamasında gelişmekte olan ülkelerle benzer bir görünüm sergilemektedir. Bununla birlikte, 2009 verilerine göre bütün AB ülkelerinin ve dünyanın en kalabalık nüfusa sahip ülkesi olan Çin'in gerisinde kalması, Türkiye'nin şubeleşme açısından önünde geniş bir gelişim sahası olduğunu göstermektedir. Şube Sayısı Şube Başına Nüfus (Kişi) 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 S. Arabistan v.y. v.y. v.y. 1.224 1.289 1.353 1.410 1.519 v.y. v.y. v.y. 18.888 18.370 17.918 17.594 16.704 G. Afrika v.y. v.y. v.y. 2.947 3.075 3.299 2.968 3.095 v.y. v.y. v.y. 16.069 15.600 14.718 16.546 16.037 Endonezya v.y. v.y. v.y. 11.346 12.283 13.115 14.437 16.326 v.y. v.y. v.y. 21.327 19.983 17.895 16.452 14.717 Hindistan v.y. v.y. v.y. 77.349 80.205 83.942 87.891 90.356 v.y. v.y. v.y. 14.312 13.989 13.557 13.130 12.949 Arjantin v.y. v.y. v.y. 3.781 3.826 3.882 3.904 3.930 v.y. v.y. v.y. 10.457 10.434 10.382 10.369 10.411 Meksika v.y. v.y. v.y. 8.711 9.092 10.123 10.994 11.385 v.y. v.y. v.y. 11.854 11.484 10.406 9.664 9.409 Türkiye 7.302 8.144 9.304 9.581 10.890 11.133 10.919 10.903 9.932 8.557 7.587 7.464 v.y. v.y. v.y. v.y. 7.129 6.940 6.853 6.897 6.321 6.267 6.474 6.568 Çin v.y. v.y. v.y. v.y. Güney Kore v.y. v.y. v.y. 6.768 7.123 7.409 7.703 7.581 v.y. v.y. v.y. 7.113 6.780 6.540 6.310 6.430 Estonya 198 197 203 230 245 266 257 213 6.875 6.883 6.656 5.859 5.489 5.047 5.218 6.293 Brezilya v.y. v.y. v.y. 27.612 28.307 29.127 30.803 32.177 v.y. v.y. v.y. 6.641 6.555 6.442 6.156 5.951 Hollanda 4.269 3.883 3.798 3.748 3.456 3.604 3.421 3.137 3.773 4.170 4.281 4.350 4.726 4.539 4.795 5.255 Çek Cum. 1.722 1.670 1.785 1.825 1.877 1.862 1.993 1.998 5.927 6.110 5.721 5.600 5.461 5.525 5.209 5.239 Kanada v.y. v.y. v.y. v.y. 6.556 6.667 6.725 6.700 v.y. v.y. v.y. v.y. 4.962 4.932 4.946 5.025 İngiltere 13.867 13.646 12.880 12.425 12.360 12.360 4.270 4.356 4.460 4.573 4.690 4.892 4.951 4.983 4.400 13.386 13.130 183.897 189.921 193.351 192.971 Slovakya 1.020 1.057 1.113 1.142 1.175 1.169 1.258 1.230 5.273 5.089 4.834 4.715 4.587 4.614 4.293 İsveç 2.054 2.069 2.018 2.003 2.004 1.988 2.025 2.147 4.337 4.321 4.448 4.499 4.515 4.584 4.535 4.311 v.y. v.y. v.y. 4.960 5.147 5.264 5.398 5.504 v.y. v.y. v.y. 4.120 4.031 4.013 3.994 4.001 3.624 Avustralya Letonya 567 581 583 586 610 682 658 624 4.137 4.013 3.978 3.936 3.762 3.345 3.451 İrlanda 926 924 909 910 935 1.158 895 1.228 4.211 4.290 4.432 4.518 4.501 3.724 4.918 3.624 Malta 99 104 99 109 110 104 111 116 3.986 3.820 4.039 3.694 3.682 3.921 3.696 3.566 3.489 Rusya v.y. v.y. v.y. 32.916 35.169 39.163 v.y. v.y. v.y. 4.348 4.051 3.629 3.416 1.572 1.564 1.585 1.616 1.756 1.693 1.672 1.538 3.305 3.329 3.293 3.240 2.993 3.117 3.170 3.463 Litvanya v.y. 723 758 822 892 970 973 972 v.y. 4.789 4.546 4.167 3.815 3.490 3.460 3.446 Romanya v.y. 3.387 3.031 3.533 4.470 6.340 7.375 6.425 v.y. 6.428 7.163 6.130 4.834 3.401 2.919 3.346 İsviçre v.y. v.y. v.y. 2.718 2.694 2.699 2.664 2.639 v.y. v.y. v.y. 2.760 2.805 2.823 2.895 2.956 Slovenya 721 725 706 693 696 711 698 706 2.766 2.752 2.828 2.883 2.878 2.828 2.880 2.879 Polonya 4.302 8.688 8.301 10.074 10.934 11.607 12.914 13.292 8.889 4.399 4.601 3.789 3.490 3.285 2.951 2.869 Macaristan 2.992 3.003 2.987 3.125 3.243 3.387 3.515 3.551 3.401 3.377 3.387 3.231 3.107 2.972 2.858 2.825 Danimarka 2.128 2.118 2.119 2.122 2.152 2.194 2.192 1.996 2.523 2.542 2.547 2.550 2.522 2.483 2.498 2.761 Yunanistan 3.263 3.300 3.403 3.543 3.699 3.850 4.098 4.078 3.362 3.335 3.244 3.128 3.008 2.902 2.736 2.761 v.y. v.y. v.y. 110.435 111.040 115.105 116.570 116.347 v.y. v.y. v.y. 2.689 2.700 2.624 2.608 2.641 Belçika 5.550 4.989 4.837 4.564 4.574 4.425 1.858 2.076 2.149 2.289 2.298 2.392 2.471 v.y. Japonya v.y. v.y. v.y. 33.379 32.249 55.714 v.y. v.y. v.y. 3.828 3.962 2.293 2.309 2.317 202.315 206.956 2.177 271 269 50.868 47.244 Finlandiya ABD AB-27 Lüksemburg Almanya 41.554 40.672 4.316 v.y. 55.308 55.034 211.442 214.925 228.648 233.889 238.021 229.532 253 246 45.331 44.044 v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. 2.117 2.091 234 229 229 v.y. 1.639 1.667 1.798 1.875 2.005 2.079 2.113 v.y. 40.282 39.777 39.531 39.411 1.621 1.747 1.821 1.873 2.047 2.069 2.080 2.081 Avusturya 4.466 4.395 4.360 4.300 4.258 4.266 4.243 4.167 1.806 1.843 1.868 1.907 1.939 1.942 1.961 2.005 İtalya 29.948 30.501 30.950 31.504 32.334 33.230 34.168 34.035 1.903 1.879 1.870 1.856 1.817 1.779 1.745 1.764 Fransa 26.162 25.789 26.370 27.075 40.013 39.560 39.634 38.479 2.348 2.399 2.362 2.318 1.580 1.609 1.615 1.673 Portekiz 5.348 5.397 5.371 5.422 5.618 6.055 6.417 6.430 1.931 1.928 1.950 1.942 1.881 1.750 1.655 1.653 v.y. v.y. 5.606 5.629 5.569 5.827 6.080 6.038 v.y. v.y. 1.392 1.379 1.386 1.318 1.257 1.260 39.009 39.750 40.603 41.979 43.691 1.050 1.048 1.043 1.025 1.002 977 983 1.031 993 983 711 728 748 788 814 845 855 857 Bulgaristan İspanya Güney Kıbrıs 977 951 941 45.500 46.065 44.431 921 923 930 Kaynak: BIS, ECB, IMF BDDK 52 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Şube sayısının fonksiyon gruplarına göre dağılımı incelendiğinde, katılım bankalarının sektördeki toplam şube sayısı içindeki payının istikrarlı bir şekilde arttığı ve 2010 yılı itibarıyla %6’ya ulaştığı gözlemlenmektedir. Buna karşılık, mevduat bankalarının payı yıllar itibarıyla azalış eğilimi sergilemekte olup, son yılda değişim göstermemiştir. Son bir yılda 44’ten 40’a inen kalkınma ve yatırım bankalarının şube sayısı ise, toplam şube sayısının %0,4’üne tekabül etmektedir. 2000 yılı baz alınarak hesaplanan şube sayısı gelişim endeksi fonksiyon grupları itibarıyla incelendiğinde, katılım bankalarının şubeleşme hızının sektör ortalamasının oldukça üzerinde olduğu dikkati çekmektedir. Katılım bankaları grubu için şube sayısının görece hızlı artışında, sektördeki payı itibarıyla büyüme potansiyelinin daha fazla olmasının da etkili olduğu değerlendirilmektedir. Son on yılda şube sayısındaki artış oranı, katılım bankaları için %322 iken mevduat bankaları için %21, kalkınma ve yatırım bankaları için %43, sektör genelinde ise %26 olarak gerçekleşmiştir. Sektördeki ağırlığı nedeniyle şubeleşme hızının ana belirleyicisinin mevduat bankalarının olduğu Türk Bankacılık Sektörü, 2001 krizi öncesindeki şube sayısına ancak 2007 yılında tekrar ulaşabilmiştir. Şube sayısı gelişim endeksi ölçek bazında değerlendirildiğinde ise, orta ölçekli bankaların daha hızlı şubeleştiği görülmektedir. Orta ölçekli bankalar grubu için endeks, 2007 yılına kadar büyük ölçekli bankalar grubundan daha yavaş bir artış sağlarken, söz konusu yıldan itibaren diğer grupların üzerinde performans sergilemiştir. Söz konusu endeks, büyük ölçekli bankalar için 2005 yılından itibaren istikrarlı bir yükseliş trendi sergilemiş ve 2010 yılı itibarıyla 153 değerine ulaşmıştır. Küçük ölçekli bankalar grubunda ise, 2001 yılındaki keskin düşüşün ardından endeks genel itibarıyla yatay seyir izlemektedir. Grafik 3.2-1: Fonksiyon ve Ölçek Ġtibarıyla ġube Sayısı GeliĢim Endeksi 500 200 (2000=100) Mevduat Bankaları Katılım Bankaları Kalkınma ve Yatırım Bankaları Sektör 400 300 (2000=100) Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli 150 100 200 50 100 0 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2000 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2000 0 Sektörde banka başına şube sayısı verilerine bakıldığında, yoğunlaşmanın diğer göstergelere (özellikle parasal göstergelere) kıyasla daha az olduğu görülmektedir. Bu durumun gerçekleşmesinde, sektörün perakende bankacılık ağırlıklı yapısı nedeniyle ölçekten bağımsız olarak belirli bir düzeyde şube açma gerekliliğinin etkisi olmaktadır. Şube sayısında ilk 5 bankanın payı 2000 yılında %50 seviyesinde iken, 2001’den sonra banka ve şube sayısındaki gelişmeler sonrası 2001-2004 döneminde %60 seviyesine yükselmiştir. Daha sonra azalmaya başlayan söz konusu pay, 2010 yılında %51,5 olarak gerçekleşmiştir. İlk 10 bankanın toplam şube sayısındaki payı ise, küçük iniş çıkışlarla birlikte 2001 yılından itibaren ortalama %78 civarında seyretmektedir. Ölçek grupları itibarıyla ortalamalar, son yıllarda olduğu gibi 2010 yılında da pozitif yönlü gelişim olduğunu teyit etmektedir. 2010 yılı itibarıyla büyük ölçekli bankalar grubunda bir bankanın ortalama 932 şubesi var iken, bu rakam orta ölçekli bankalar grubunda 320, küçük ölçekli bankalar için 20’dir. Fonksiyonel ayrım çerçevesinde bakıldığında, katılım bankaları grubunun şubeleşme hızında önde olduğu görülmektedir. Nitekim 2000 yılında mevduat bankalarının ortalama şube sayısı katılım bankalarının ortalama şube sayısının 5,3 katı iken, BDDK 53 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 2010 yılında bu oran 2,3’e inmiştir. Kalkınma ve yatırım bankaları grubunda banka başına ortalama şube sayısı son yedi yılda değişim göstermemiştir. Tablo 3.2-2: ġube Sayısı YoğunlaĢma Göstergeleri ve Gruplar Ġtibarıyla Ortalamalar Şube Sayısı İlk 5 Banka (%) İlk 10 Banka (%) Ölçeğe Göre Dağılım (adet) Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Fonksiyonel Dağılım (adet) Mevduat Bankaları Katılım Bankaları Kalkınma ve Yatırım Bankaları 2000 50,1 68,2 2001 61,5 78,3 2002 58,3 77,5 2003 58,3 78,1 2004 59,5 80,1 2005 57,3 78,8 2006 54,7 79,8 2007 51,3 77,4 2008 51,2 76,5 2009 51,3 77,1 2010 51,5 78,1 711 142 30 637 107 17 612 130 15 608 144 18 642 155 19 632 197 21 701 223 23 744 278 18 842 324 24 873 315 19 932 320 20 128 24 2 146 23 1 154 34 3 168 42 2 177 51 3 184 73 3 209 89 3 213 106 3 273 134 3 280 142 3 294 152 3 Sektördeki bankaların şube sayısına göre sıralamasına bakıldığında, ilk sırada %13,9’luk payla kamu sermayeli bir bankanın olduğu görülmektedir. Ayrıca, kuruluş tarihine göre daha eski olan bankaların yaklaşık 10 yıldır şube sayısı açısından ilk iki sırayı alması dikkat çekmektedir. Diğer taraftan, ilk 10 listesindeki bankalardan özel sermayeli olanların daha hızlı şubeleştiği değerlendirilmektedir. Tablo 3.2-3: ġube Sayısında Ġlk 10 Banka Sıralaması 2000 % 1 ZİRAAT B. 2 İŞ BANKASI 3 HALKBANK 4 AKBANK 5 YAPI KR. B. 6 EMLAKBANK 7 VAKIFBANK 8 GARANTİ B. 9 TÜRK TİC. B. 10 PAMUKBANK BDDK Pay 16,2 10,8 10,1 7,5 5,5 5,1 4,0 3,3 3,2 2,5 2002 ZİRAAT B. İŞ BANKASI AKBANK HALKBANK YAPI KR. B. GARANTİ B. VAKIFBANK ING BANK ŞEKERBANK PAMUKBANK Pay 19,8 13,4 9,8 8,6 6,7 4,8 4,6 3,5 3,1 3,1 2004 ZİRAAT B. İŞ BANKASI HALKBANK AKBANK YAPI KR. B. GARANTİ B. VAKIFBANK ING BANK DENİZBANK ŞEKERBANK Pay 19,1 13,2 10,9 9,8 6,5 5,4 4,5 4,5 3,1 3,0 54 2006 ZİRAAT B. İŞ BANKASI AKBANK YAPI KR. B. HALKBANK GARANTİ B. VAKIFBANK ING BANK FİNANSBANK DENİZBANK Pay 17,2 12,2 9,4 8,3 7,6 6,6 5,9 4,8 4,2 3,6 2008 ZİRAAT B. İŞ BANKASI AKBANK YAPI KR. B. GARANTİ B. HALKBANK VAKIFBANK FİNANSBANK DENİZBANK ING BANK Pay 13,7 11,2 9,3 9,3 7,8 6,5 5,6 4,9 4,3 3,9 2010 ZİRAAT B. İŞ BANKASI AKBANK YAPI KR. B. GARANTİ B. HALKBANK VAKIFBANK FİNANSBANK DENİZBANK TEB Pay 13,9 11,3 9,1 8,6 8,5 7,0 6,3 5,0 5,0 3,3 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Kutu 18: ġube Sayılarının YetiĢkin Nüfus ve Yüzölçümüne Göre Küresel Görünümü Banka şubesi sayılarının* yetişkin sayıları ve coğrafi alan ölçütleriyle ilişkilendirilmesinden elde edilen küresel verilere bakıldığında, genelde Avrupa ülkelerinin bu konuda daha iyi durumda olduğu görülmektedir. Örneğin Lüksemburg’ta 100 bin yetişkin başına 94 banka şubesi düşerken Türkiye’de aynı sayıda yetişkin başına 18 banka şubesi düşmektedir. Bu konuda Türkiye, Almanya, Brezilya, Güney Afrika gibi ülkelerin önünde yer almaktadır. Yine 1.000 km2 başına 12 banka şubesinin düştüğü Türkiye, bu alanda yalnızca dört AB ülkesini geride bırakmıştır. Söz konusu göstergelerde Türkiye’nin AB ortalamasına yaklaşması için, şu andaki duruma göre şube sayısını en az iki katına çıkarması gerekmektedir. 1000 km2 Başına Şube Sayısı 100.000 Yetişkin Başına Şube Sayısı Lüksemburg 2005 2006 2007 2008 2009 2005 2006 2007 2008 2009 105,8 101,0 98,0 95,1 94,1 154,8 150,6 148,6 147,1 148,7 142,2 Belçika 53,7 53,4 51,4 49,7 48,0 15 ,2 154,5 149,8 146,1 İtalya 64,2 65,5 66,8 68,1 7,8 109,8 112,7 115 7 118,8 118, Güney Kıbrıs 199,9 186,6 163,4 153,6 151,6 145,0 137,8 122,7 117,2 117,4 Hollanda 28,1 27,7 28,6 27,6 25,5 110,8 109,6 113,6 110,3 101,8 İsviçre 62,1 60,8 60,4 59, 52,8 96,9 95,7 96,2 95,4 86,4 Portekiz 69,4 71,7 76, 81,0 81,8 67,5 70,1 4,5 79,5 8 ,4 Kore 17,4 17,9 18,4 18,9 18,6 70,0 72,8 75,6 78,3 77,1 Bulgaristan 84,8 84,1 88,3 92,6 91,9 52,1 51,6 53,9 56,3 55,9 İngiltere 28,4 25,7 26,5 26,2 25,5 58,0 52,9 5,0 54,8 53,8 Polonya 37,8 39,4 42,1 45,6 46,3 39,4 1,5 4 ,5 48,4 49,2 Danimarka 50 3 50,6 51,9 50,5 46,0 52,1 52,7 54,4 53,3 48,6 Fransa 22,8 47,5 46,3 46,0 43,1 20,7 43,4 42,8 42,7 40,4 Japonya 12,5 12,4 12,5 12,5 12,5 37,8 37,6 37,9 38,0 37,8 Slovenya 40,2 39,8 40,3 39,4 39,5 34,3 34,1 34,8 34,1 34,5 Almanya 20,2 16,7 16,3 16,3 16,6 40,9 33,8 33,1 33,1 33,8 Yunanistan 35,8 37,4 39,3 41,7 41,4 26,4 27,7 29,3 31,2 31,0 İspanya 39,6 40,4 41,0 40,5 38,6 29,4 30,5 31,5 31,5 30,0 Hindistan 9,7 9,7 9,8 10,1 10,6 23,9 24,3 25,2 26,5 27,9 Romanya v.y. v.y. v.y. 34,9 34,1 v.y. v.y. v.y. 27,7 27,0 Çek Cumhuriyeti 21,3 21,8 21,5 22,7 22,7 24,1 24,8 24,6 26,3 26,3 İrlanda 34,5 33,9 33,3 34,0 35,0 16,6 16,7 16,8 17,4 17,8 Macaristan 14,8 16,1 17,2 17,8 18,5 14,0 15,3 16,4 17,0 17,6 Litvanya 24,9 27,0 28,7 28,5 28,1 11,3 12,2 13,0 12,9 12,8 Türkiye 12,8 14,0 15,3 17,2 17,7 8,5 9,4 10,5 12,0 12,4 Letonya 31,0 32,3 36,0 35,1 33,3 9,8 10,2 11,3 11,0 10,5 Avusturya 13,3 13,0 12,9 12,6 11,8 11,2 11,0 11,0 10,8 10,1 ABD 33,3 33,9 34,7 35,1 36,3 8,5 8,8 9,1 9,3 9,6 Endonezya 5,3 5,8 6,0 6,7 7,7 4,6 5,1 5,4 6,1 7,1 Malezya 11,9 10,9 10,8 10,6 10,7 6,4 6,0 6,1 6,1 6,2 Meksika 11,2 11,6 12,8 13,8 14,7 4,1 4,3 4,9 5,3 5,7 Estonya 21,0 22,7 24,0 23,8 20,2 5,7 6,1 6,5 6,4 5,4 Brezilya 13,1 13,3 13,4 13,6 14,2 2,1 2,1 2,2 2,3 2,4 Güney Afrika 7,2 7,5 6,1 7,9 8,1 1,9 2,0 1,7 2,2 2,2 Finlandiya 13,9 14,2 15,2 15,2 14,2 2,0 2,0 2,2 2,2 2,1 Arjantin 13,5 13,4 13,4 13,3 13,4 1,4 1,4 1,4 1,4 1,5 Norveç 6,9 6,9 8,1 7,8 7,5 0,8 0,8 1,0 1,0 1,0 Suudi Arabistan 8,2 8,3 8,5 8,6 9,3 0,6 0,7 0,7 0,7 0,8 Kanada 34,6 24,6 24,6 24,6 24,4 1,0 0,7 0,7 0,8 0,7 Avustralya 30,6 31,2 31,3 31,5 32,1 0,7 0,7 0,7 0,7 0,7 *Ticari banka verilerini içermektedir. Türkiye’de bütün bankalar değerlendirmeye dahildir. Kaynak: BIS, ECB, IMF BDDK 55 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 3.2.2. Personel 2000-2001 krizleri sonucunda Türkiye ekonomisinin genelinde yaşanan istihdam azalışı, bankacılık sektöründe daha belirgindir. Zira sektörde 2000 yılındaki 174 bin kişilik istihdam sayısına ancak küresel finans krizi arifesinde 2007-2008 döneminde ulaşılabilmiştir. Diğer taraftan, bankacılık sektöründeki çalışan sayısında 2003 yılında başlayan güçlü artış trendi küresel krizle birlikte yavaşlamıştır. Bununla birlikte, bu dönemde çalışan sayısının ılımlı da olsa artması, Türk Bankacılık Sektörünün ve genel olarak Türkiye Ekonomisinin krizden etkilenme düzeyinin görece düşük olduğunu teyit etmektedir. Fonksiyon grupları itibarıyla toplam çalışan sayıları incelendiğinde, şube sayısındaki duruma paralel bir seyrin olduğu açık şekilde görülmektedir. Zira katılım bankalarının toplam çalışan sayısı içindeki payı istikrarlı bir şekilde artmaya devam ederken, mevduat ile kalkınma ve yatırım bankalarının payı azalmaktadır. 2010 yılı itibarıyla sektördeki toplam çalışan sayısı içinde mevduat bankalarının payı %90,6, katılım bankalarının payı %6,6, kalkınma ve yatırım bankalarının payı ise %2,8’dir. Tablo 3.2-4: ÇalıĢan Sayısının GeliĢimi ve Fonksiyonel Dağılımı 2000 2007 2008 2009 2010 168.85 174.706 140.879 125.893 127.532 132.734 138.724 150.966 182.665 184.205 191.180 Toplam Sayı 0 165.224 133.318 118.292 118.573 122.592 127.851 138.599 153.568 166.326 167.063 173.133 Mevduat Bankaları 3.001 1.917 1.884 3.502 4.790 5.747 7.112 9.187 11.032 11.802 12.677 Katılım Bankaları 5.644 5.717 5.457 5.352 5.126 5.255 6.095 5.307 5.340 5.370 Kalkınma ve Yatırım B. 6.481 % 94,6 94,6 94,0 93,0 92,4 92,2 91,8 90,9 91,1 90,7 90,6 Mevduat Bankaları 1,7 1,4 1,5 2,7 3,6 4,1 4,7 5,4 6,0 6,4 6,6 Katılım Bankaları 3,7 4,0 4,5 4,3 4,0 3,7 3,5 3,6 2,9 2,9 2,8 Kalkınma ve Yatırım B. Çalışan Sayısı 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Son 10 yıllık süreçte bankacılık sektöründeki istihdama oransal olarak en büyük katkıyı yapan katılım bankalarının bu alandaki gelişimi, çalışan sayısı gelişim endeksinde en dikkat çekici unsuru teşkil etmektedir. Sürecin genelinde, baz yıl olan 2000 verilerine göre kalkınma ve yatırım bankaları grubu negatif performans sergilemiştir. Baz yıldaki istihdam sayısını son iki yılda ancak yakalamış olan mevduat bankaları için endeks, sektör geneline ilişkin endeksin gerisinde kalmıştır. Ölçek grupları itibarıyla bakıldığında, küçük ölçekli bankalara ilişkin endeksin negatif görünüm sergilediği görülmektedir. Büyük ve orta ölçekli banka gruplarının gelişim performansı ise son yıllarda paralel görünüm arz etmektedir. 2010 yılında, çalışan sayısı gelişim endeksi büyük ölçekli bankalar grubu için 124,3’ten 129,1’e, orta ölçekli bankalar grubu için 127’den 130,1’e yükselmiştir. Grafik 3.2-2: Fonksiyon ve Ölçek Ġtibarıyla ÇalıĢan Sayısı GeliĢim Endeksi (2000=100) 120 100 400 80 320 60 240 40 Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli 160 20 80 56 2010 2009 2008 2007 2004 2003 2002 2001 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2002 2003 2001 2000 BDDK 2000 0 0 2005 560 480 140 (2000=100) Mevduat Bankaları Katılım Bankaları Kalkınma ve Yatırım Bankaları Sektör 2006 720 640 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Çalışan sayısı açısından sektörde ilk 5’te yer alan bankaların toplamdaki payı, 2001 kriziyle yaşanan ani yükselişin ardından gelen yapısal değişikliklerle düşüşe geçmiştir. Son 4 yıldır %49 civarında olan bu oranın 2000 yılı değerinin altında olması, yoğunlaşma açısından olumlu bir göstergedir. Bununla birlikte, ilk 10 bankanın payı için aynı yorumu yapmak mümkün değildir. Zira son yılda %74,7’den %75,6’ya yükselen söz konusu oran, sektör istihdamında ilk 10 bankada oluşan yoğunlaşmanın 2000 yılına göre daha fazla olduğunu göstermektedir. Banka ölçeğine göre değerlendirme yapıldığında, banka başına çalışan sayısının orta ölçekli bankalar grubunda daha hızlı arttığı görülmektedir. 2010 yılı itibarıyla Türk Bankacılık sektöründe büyük ölçekli bankalarda ortalama 16.799, orta ölçekli bankalarda ortalama 6.012, küçük ölçekli bankalarda ise ortalama 590 personel çalışmaktadır. Fonksiyon grupları bazında ortalama çalışan sayısı rakamları incelendiğinde, katılım bankaları grubu ile mevduat bankaları grubu arasındaki makasın her geçen yıl daraldığı dikkati çekmektedir. Katılım bankaları, çalışan sayısı açısından mevduat bankalarına şubeleşme göstergelerine göre daha çok yaklaşmış durumdadır. Kalkınma ve yatırım bankaları ise çalışan sayısı yönünden diğer grupların oldukça gerisindedir. Tablo 3.2-5: ÇalıĢan Sayısı YoğunlaĢma Göstergeleri ve Gruplar Ġtibarıyla Ortalamalar 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Çalışan Sayısı 50,5 57,9 53,1 52,3 52,2 50,2 51,1 İlk 5 Banka (%) 68,5 76,8 74,8 73,8 75,1 74,4 75,7 İlk 10 Banka (%) Ölçeğe Göre Dağılım (adet) 15.179 12.644 11.693 11.740 12.233 12.438 13.667 Büyük Ölçekli 3.457 1.924 2.696 3.052 3.449 4.368 4.835 Orta Ölçekli 629 418 360 464 514 570 596 Küçük Ölçekli Fonksiyonel Dağılım (adet) 2.709 2.837 2.957 3.294 3.503 3.760 4.200 Mevduat Bankaları 500 383 471 778 958 1.437 1.778 Katılım Bankaları 376 408 390 412 394 404 Kalkınma ve Yatırım Bankaları 360 2007 48,9 73,7 2008 48,4 73,8 2009 49,2 74,7 2010 48,7 75,6 14.678 15.790 16.172 16.799 5.582 6.281 5.852 6.012 550 644 555 590 4.266 2.297 435 5.198 2.758 408 5.221 2.951 411 5.410 3.169 413 Çalışan sayısı açısından sektörde uzun yıllar boyunca ilk sırada yer alan bir kamu bankası, son 2 yıldır yerini bir özel bankaya bırakmış durumdadır. Söz konusu kamu bankasının bankacılık sektörü istihdamındaki payının 2000 yılındaki %21’den 2010 yılında %11,9’a gerilemesinde, 20002005 döneminde personel sayısını önemli oranda azaltması etkili olmuştur. 2008 yılına kadar özel sermayeli bankalar bu alanda önemli gelişim göstermiş olup, bu yıldan sonra kamu bankalarının payı tekrar artmaya başlamıştır. Tablo 3.2-6: ÇalıĢan Sayısında Ġlk 10 Banka Sıralaması 2000 % 1 ZİRAAT B. 2 İŞ BANKASI 3 HALKBANK 4 YAPI KR. B. 5 EMLAKBANK 6 VAKIFBANK 7 AKBANK 8 PAMUKBANK 9 GARANTİ B. 10 DEMİRBANK BDDK Pay 21,0 9,2 8,6 5,9 5,7 4,9 4,7 3,3 2,7 2,4 2002 ZİRAAT B. İŞ BANKASI YAPI KR. B. HALKBANK AKBANK VAKIFBANK GARANTİ B. PAMUKBANK İLLER B. ING BANK Pay 18,5 11,8 8,3 7,3 7,2 6,0 5,9 4,0 3,0 2,9 2004 ZİRAAT B. İŞ BANKASI HALKBANK YAPI KR. B. AKBANK GARANTİ B. VAKIFBANK FİNANSBANK DENİZBANK ING BANK Pay 16,0 12,1 8,4 8,0 7,8 6,9 5,4 4,1 3,3 3,2 57 2006 ZİRAAT B. İŞ BANKASI YAPI KR. B. AKBANK GARANTİ B. HALKBANK FİNANSBANK VAKIFBANK DENİZBANK ING BANK Pay 13,7 12,4 8,9 8,2 7,9 7,2 5,1 5,1 3,7 3,6 2008 ZİRAAT B. İŞ BANKASI GARANTİ B. AKBANK YAPI KR. B. HALKBANK FİNANSBANK VAKIFBANK DENİZBANK HSBC BANK Pay 11,7 11,5 9,0 8,3 8,1 6,8 5,5 5,2 4,0 3,8 2010 İŞ BANKASI ZİRAAT B. GARANTİ B. AKBANK YAPI KR. B. HALKBANK FİNANSBANK VAKIFBANK DENİZBANK HSBC BANK Pay 12,5 11,9 8,7 8,0 7,5 7,0 6,1 5,8 4,5 3,4 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Kutu 19: ÇalıĢan Sayılarında Küresel Görünüm Şube başına nüfus rakamlarına benzer şekilde banka çalışanı başına nüfus göstergeleri de, Türkiye’nin bankacılık sisteminin ve bu sektördeki istihdamın gelişimi konusunda potansiyelinin çok fazla olduğuna işaret etmektedir. Zira toplam çalışan sayısı açısından AB ükeleriyle karşılaştırıldığında, 2009 yılı verilerine göre beşinci sırada olan Türkiye, çalışan başına nüfus rakamları söz konusu olduğunda son sırada yer almaktadır. Bir banka çalışanı başına 388 kişinin düştüğü Türkiye, bu alanda ancak Doğu Avrupa ülkelerine yaklaşabilmektedir. Türkiye’nin çalışan başına nüfus bakımından AB ortalamalarına ulaşması için, bankacılık sektörü istihdamını yaklaşık 1,5 katına çıkarması gerekmektedir. Bununla birlikte Türkiye’de çalışan başına nüfusun görece yüksek olması, çalışan verimliliği açısından Türkiye’nin başarılı olduğu şeklinde de değerlendirilebilir. Çalışan Sayısı (1.000 Kişi) Çalışan Başına Nüfus (Kişi) 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 502 488 490 534 521 506 495 471 118 122 122 112 116 120 123 13 Lüksg 23 23 23 23 25 26 27 26 19 20 20 20 19 18 18 19 G. Kıbrıs 11 10 11 11 1 11 13 13 66 68 69 69 71 69 63 64 Malta 3 3 3 3 4 4 4 4 114 116 119 119 11 109 5 108 Avustur. 74 73 73 75 76 78 79 77 109 110 112 109 108 107 106 108 Danimar 48 46 46 48 46 50 53 50 113 116 116 114 117 110 104 110 İrlanda 37 36 36 38 39 42 41 38 107 111 113 109 107 103 109 117 126 121 118 120 117 114 116 110 128 134 138 136 140 143 141 150 İngiltere Hollanda Slovenya 12 12 2 12 12 12 12 12 168 169 172 170 169 167 164 167 İspanya 243 243 246 253 262 276 276 267 168 11 172 170 167 161 164 171 Yunani. 60 61 59 61 62 65 66 66 181 180 186 81 17 17 169 171 Portekiz 56 54 53 54 58 61 62 62 186 191 197 195 182 174 170 171 Letonya 8 9 10 10 12 13 14 12 284 262 240 220 197 178 163 183 340 337 336 336 339 340 33 323 167 170 172 174 173 174 176 186 İtalya İsveç 46 44 44 45 47 48 50 49 194 1 203 201 192 188 183 189 Polonya 162 155 150 158 162 174 189 183 236 247 255 241 235 219 202 208 Finland. 27 27 25 24 25 25 26 25 191 195 206 221 212 211 206 214 Bulg v.y. v.y. 22 24 26 31 33 34 v.y. v.y. 347 328 301 248 230 222 Estonya 4 4 4 5 6 6 6 6 346 317 303 268 237 212 218 235 Macar. 35 36 36 38 39 42 44 43 290 284 285 269 256 240 230 235 AB-27 3.146 3.130 3.130 3.206 3.258 3.316 3.331 2.007 v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. 149 149 249 Çek Cum. 41 40 39 38 38 40 40 38 252 257 264 269 271 257 260 273 Slovakya 21 20 20 20 20 20 21 19 262 272 271 272 274 273 262 289 Litvanya 8 8 7 8 9 10 1 11 413 458 474 449 395 329 304 307 Romanya v.y. 47 50 52 59 66 72 68 v.y. 468 437 413 369 327 301 317 Türkiye 126 128 133 139 151 169 183 184 547 547 533 516 480 413 386 388 Almanya 754 726 712 705 693 691 66 v.y. 9 11 116 117 119 119 120 v.y. Fransa 430 436 432 442 485 497 492 v.y. 143 142 144 142 130 128 130 v.y. Belçika 75 74 71 69 68 67 66 v.y. 137 141 146 150 155 158 162 v.y. Kaynak: BIS, ECB, IMF BDDK 58 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 3.3. ATM ve POS Analizi 3.3.1. ATM Bankacılık sektöründe son yıllarda işlevi artan ve bankalar açısından maliyeti azaltıcı bir hizmet sunum aracı olan ATM’lerin sayısı, sektördeki gelişime paralel olarak artmaktadır. Son 10 yılda ATM sayısı her yıl ortalama %9,4 oranında artmıştır. Katılım bankalarının toplam ATM sayısındaki payı yıllar itibarıyla artmakla birlikte, 2010 yılında bir önceki yıla göre değişim göstermemiştir. Diğer taraftan pazar payı açısından bakıldığında ATM sayısı, katılım bankalarının diğer kapasite göstergelerine göre daha az gelişim sergilediği alan olarak görünmektedir. Tablo 3.3-1: ATM Sayısının GeliĢimi ve Fonksiyonel Dağılımı ATM Sayısı 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Toplam Sayı 11.397 12.017 12.081 12.882 13.819 14.836 16.513 2007 2008 2009 2010 18.815 21.953 23.952 27.604 11.397 12.017 12.035 12.726 13.556 14.529 16.133 18.315 21.274 Katılım Bankaları 0 0 46 156 263 307 380 500 679 801 924 Kalkınma ve Yatırım Bankaları 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 99,6 98,8 98,1 97,9 97,7 97,3 96,9 96,7 96,7 Mevduat Bankaları 23.151 26.680 % 100,0 100,0 Mevduat Bankaları Katılım Bankaları 0,0 0,0 0,4 1,2 1,9 2,1 2,3 2,7 3,1 3,3 3,3 Kalkınma ve Yatırım Bankaları 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 2000=100 baz alınarak oluşturan endekse göre, katılım bankalarının ATM sayısındaki gelişimi oldukça hızlı seyretmektedir. Ölçek bazında ise, büyük ölçekli bankalar grubu için ATM sayısı gelişim endeksi, diğer gruplardan iyi durumda olup, orta ölçekli bankalar da 2001 yılı hariç büyük ölçekli bankalar grubuna paralel gelişim göstermiştir. Grafik 3.3-1: Fonksiyon ve Ölçek Ġtibarıyla ATM Sayısı GeliĢim Endeksi 2500 300 (2000=100) (2002=100) 2000 250 Mevduat Bankaları Katılım Bankaları Sektör 1500 Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli 200 150 1000 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 0 2003 0 2002 50 2000 100 500 Sektörde ATM sayısına ilişkin yoğunlaşma göstergeleri, yoğunlaşma derecesinin azaldığına işaret etmektedir. ATM sayısı bakımından ilk 5 ve ilk 10 bankanın toplam ATM sayısı içindeki payları, 2009 yılına göre gerileyerek son yıllardaki en düşük seviyesine inmiştir. 2002 yılında 100 ATM’den 67’si ilk 5 bankaya aitken, 2010 yılı itibarıyla bu rakam 57 civarındadır. 2002 yılında mevduat bankalarının ortalama ATM sayısı, katılım bankalarının ortalama ATM sayısının yaklaşık 20 katı iken, bu oran 2010 yılında 3,6 kata inmiştir. Ölçek bazında ise, 2010 yılı itibarıyla büyük ölçekli bankaların ortalama 2.817 ATM’si varken, orta ölçekli bankaların 807, küçük ölçekli bir bankaların ise ortalama 31 ATM’si bulunmaktadır. BDDK 59 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Kutu 20: ATM Sayılarında Küresel Görünüm Alternatif erişim kanallarından ATM’lere ilişkin veriler küresel olarak incelendiğinde, ATM başına nusuf bakımından Çin, Hindistan, Brezilya, Endonezya gibi kalabalık nüfusa sahip dünya ülkelerinden daha iyi durumda olan Türkiye’nin, diğer G-20 ve AB ülkelerinin gerisinde kaldığı anlaşılmaktadır. ATM başına yaklaşık 3 bin kişinin düştüğü Türkiye, bu alanda da yine sadece Doğu Avrupa ülkelerine yaklaşabilmektedir. AB ülkeleri içinde bu konuda en iyi durumda olan ülke ATM başına 619 kişi ile Portekiz iken, AB ortalaması 1.152 kişidir. Türkiye’nin AB ortalamasını yakalaması için ATM sayısının yaklaşık 2,5 katına çıkması gerekmektedir. Küresel olarak bakıldığında, ATM başına nüfus bakımından ilk sıralarda genelde G20 ülkelerinin olduğu göze çarpmaktadır. Güney Kore, ATM başına 480 kişi ile bu alanda en başarılı ülke konumundadır. Banka başına ATM sayısında ise Meksika, Güney Afrika gibi ülkelerden hemen sonra yer alan Türkiye’nin AB ülkelerinin daha önünde olmasında banka sayısının görece düşük olması da rol oynamaktadır. Almanya G. Kore Kanada Portekiz Belçika ABD İspanya Avustralya Japonya İngiltere Avusturya Lükse. İtalya Slovenya AB-27 Brezilya Fransa G. Kıbrıs İsviçre İrlanda Bulgaristan Yunanistan Estonya Rusya Letonya Finlandiya Danimarka Hollanda Macaristan Litvanya Romanya Malta G. Afrika Slovakya Polonya Su.Arab.n İsveç Çek Cum. Türkiye Meksika Arjantin Çin Endonezya Hindistan ATM Sayısı (Adet) 2007 2008 77.595 79.565 93.728 98.171 58.000 60.000 15.850 16.710 15.446 15.471 409.200 406.100 60.590 25.934 6.067 27.081 138.360 139.190 63.420 63.920 8.110 8.650 450 460 48.110 52.260 1.640 1.730 409.430 424.820 153.162 158.414 52.200 53.300 560 610 5.930 6.085 40.577 40.636 4.540 5.110 7.320 7.770 930 930 54.804 79.376 1.150 1.270 3.220 3.210 3.130 3.080 8.546 8.654 4.290 4.620 1.330 1.470 7.450 9.250 160 170 v.y. v.y. 2.170 2.250 11.540 13.570 7.544 8.893 2.809 2.813 3.360 3.410 18.800 21.970 29.333 31.932 8.377 9.808 128.000 167.000 18.850 21.912 30.000 40.000 2009 82.702 101.541 61.000 17.160 15.271 425.000 61.370 27.067 138.590 62.190 8.410 470 54.070 1.790 433.680 165.570 54.900 670 6.228 3.400 5.470 7.950 920 92.530 1.320 2.920 2.950 8.506 4.750 1.540 9.700 180 21.025 2.280 15.880 9.950 3.319 3.570 23.800 33.905 11.124 215.000 23.944 60.000 Banka Başına ATM (Adet) 2007 2008 2009 38 40 42 1.736 1.753 1.846 795 811 782 91 95 103 140 147 147 24 25 27 170 170 174 474 467 475 84 88 90 160 163 160 10 10 11 3 3 3 59 64 68 61 72 72 49 50 52 1.225 1.247 1.346 65 73 77 3 4 4 18 19 19 4 41 41 157 170 182 116 118 120 62 55 51 48 72 87 37 37 36 9 9 8 17 18 18 25 29 29 21 23 25 17 18 18 177 215 231 7 7 8 v.y. v.y. 657 83 87 88 16 19 22 359 387 433 14 15 18 60 63 64 376 448 486 638 652 721 121 142 164 14 30 56 9 11 12 15 21 33 ATM Başına Nüfus (Adet) 2007 2008 2009 1.061 1.033 92 51 495 480 567 554 552 669 635 619 685 689 704 738 749 723 734 734 747 810 796 813 923 917 920 958 957 990 1.021 1.087 993 1.058 1.052 1.050 1.229 1.141 1.111 1.226 1.162 1.135 1.209 1.171 1.152 1.225 1.197 1.157 1.219 1.201 1.172 1.391 1.294 1.189 1.285 1.267 1.253 1.331 1.295 1.309 1.691 1.495 1.391 1.526 1.443 1.416 1.443 1.442 1.457 2.593 1.788 1.534 1.984 1.788 1.713 1.639 1.651 1.824 1.740 1.778 1.868 1.914 1.896 1.938 2.346 2.174 2.112 2.545 2.290 2.175 2.895 2.327 2.216 2.549 2.413 2.298 v.y. v.y. 2.361 2.486 2.400 2.374 3.304 2.809 2.402 3.214 2.789 2.550 3.244 3.264 2.789 3.062 3.044 2.932 3.707 3.213 3.005 3.591 3.327 3.159 4.811 4.127 3.678 10.297 7.934 6.191 12.451 10.839 10.035 37.933 28.850 19.500 Kaynak: BIS, ECB, IMF BDDK 60 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Tablo 3.3-2: ATM Sayısı YoğunlaĢma Göstergeleri ve Gruplar Ġtibarıyla Ortalamalar ATM Sayısı 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 İlk 5 Banka (%) 62,2 65,4 67,1 63,8 61,9 60,3 60,1 57,7 58,9 57,7 56,9 İlk 10 Banka (%) 82,1 89,1 89,2 87,7 88,6 87,5 89,0 87,9 87,4 86,7 85,7 Büyük Ölçekli 1.156 1.157 1.321 1.365 1.516 1.588 1.756 1.949 2.297 2.466 2.817 Orta Ölçekli 265 153 236 307 316 425 489 562 638 679 807 Küçük Ölçekli 19 25 6 14 18 20 22 17 23 18 31 187 256 301 354 387 427 489 509 665 723 834 0 0 15 31 53 77 95 125 170 200 231 Ölçeğe Göre Dağılım (adet) Fonksiyonel Dağılım (adet) Mevduat Bankaları Katılım Bankaları ATM sayısı açısından sektörün önde gelen bankalarının sıralamasında, son 11 yıldır ilk sırada aynı özel sermayeli banka yer almaktadır. İlk 4 bankanın payları 2010 yılı itibarıyla %10’un üzerinde olup, sıralamada 10 uncu banka %3,4’lük paya sahiptir. Tablo 3.3-3: ATM Sayısında Ġlk 10 Banka Sıralaması 2000 % 1 İŞ BANKASI 2 YAPI KR. B. 3 ZİRAAT B. 4 AKBANK 5 VAKIFBANK 6 PAMUKBANK 7 GARANTİ B. 8 HALKBANK 9 EMLAKBANK 10 DEMİRBANK BDDK Pay 19,1 12,5 11,3 10,2 9,2 6,3 4,3 3,4 3,1 2,7 2002 İŞ BANKASI VAKIFBANK ZİRAAT B. YAPI KR. B. AKBANK GARANTİ B. PAMUKBANK ING BANK HALKBANK HSBC BANK Pay 19,8 13,4 11,5 11,4 11,0 6,0 5,9 4,0 3,4 2,9 2004 İŞ BANKASI VAKIFBANK ZİRAAT B. YAPI KR. B. AKBANK HALKBANK GARANTİ B. ING BANK HSBC BANK FİNANSBANK Pay 17,5 13,0 10,6 10,5 10,4 7,6 7,3 6,8 2,8 2,3 61 2006 İŞ BANKASI ZİRAAT B. VAKIFBANK YAPI KR. B. AKBANK GARANTİ B. ING BANK HALKBANK FİNANSBANK HSBC BANK Pay 17,2 11,5 11,3 10,3 9,8 8,9 6,6 5,4 4,6 3,4 2008 İŞ BANKASI GARANTİ B. YAPI KR. B. AKBANK ZİRAAT B. VAKIFBANK FİNANSBANK HSBC BANK HALKBANK ING BANK Pay 15,4 11,8 10,8 10,6 10,4 9,9 5,5 4,8 4,5 3,8 2010 İŞ BANKASI AKBANK GARANTİ B. ZİRAAT B. YAPI KR. B. VAKIFBANK HALKBANK FİNANSBANK HSBC BANK DENİZBANK Pay 15,0 11,3 10,9 10,6 9,2 8,2 6,3 5,7 5,2 3,4 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Kutu 21: ATM Sayılarının YetiĢkin Nüfus ve Yüzölçümüne Göre Küresel Görünümü Bankacılık hizmetlerine ATM kanalıyla erişim imkânının ne düzeyde olduğuyla ilgili olarak yapılan küresel karşılaştırmaya* göre, Türkiye’de 100 bin yetişkin nüfus başına yaklaşık 45 ATM düşmektedir. Türkiye bu rakamla AB üyesi ülkelerden sadece Çek Cumhuriyetini geride bırakırken, AB dışında Meksika, Malezya gibi ülkelerle aynı seviyede bulunmaktadır. Bu konuda dünyada en iyi durumda olan ülke 100 bin yetişkin başına 250 ATM ile Güney Kore iken, AB ülkeleri içinde 207 ile Portekiz ilk sırada yer almaktadır. 1.000 km 2 başına ATM sayısı açısından ise Türkiye birçok ülkeden daha iyi bir görünüm sergilemektedir. 1000 km2 Başına ATM Sayısı 100.000 Yetişkin Başına ATM Sayısı 2005 2006 2007 2008 2009 2005 2006 2007 2008 2009 Avustralya 143,4 147,8 151,1 148,1 156,5 3,1 3,2 3,3 3,3 3,5 Arjantin 22,8 25,4 28,5 33,0 37,4 2,4 2,7 3,1 3,6 4,1 Suudi Arabistan 30,3 38,9 46,9 53,8 60,2 2,3 3,0 3,8 4,4 5,0 Rusya 22,9 32,5 45,2 65,6 76,4 1,7 2,4 3,3 4,8 5,6 Kanada 197,8 205,8 211,2 217,0 218,5 5,8 6,1 6,4 6,6 6,7 Norveç 58,8 60,0 59,8 59,2 58,4 7,2 7,4 7,5 7,5 7,4 Endonezya 9,4 10,6 11,6 13,3 14,5 8,2 9,4 10,4 12,1 13,2 Güney Afrika 25,4 27,0 31,1 44,7 52,4 6,7 7,2 8,4 12,4 14,5 Meksika v.y. v.y. v.y. 39,4 44,8 v.y. v.y. v.y. 15,3 17,4 Brezilya 108,9 107,6 110,0 112,1 115,9 17,4 17,4 18,1 18,7 19,4 Letonya 44,6 48,5 58,5 65,2 67,6 14,1 15,3 18,4 20,5 21,2 Hollanda 55,9 60,7 63,7 64,1 63,0 220,6 240,3 253,1 256,3 22,0 Estonya 73,7 80,3 87,6 89,3 88,2 19,8 21,7 23,6 24,0 23,7 Litvanya 37,2 40,3 46,9 51,7 54,2 16,8 18,3 21,3 23,5 24,6 Malezya 27,8 28,7 34,4 36,7 47,5 14,9 15,8 19,3 21,1 27,3 Türkiye 29,2 31,8 35,6 40,8 44,5 19,3 21,5 24,4 28,5 31,1 Avusturya 44,3 45,6 46,8 47,3 48,2 37,2 38,6 39,8 40,6 41,3 Romanya 23,9 33,0 40,8 50,7 53,2 18,9 26,2 32,4 40,2 42,2 Çek Cumhuriyeti 34,4 37,4 37,9 38,1 39,8 38,9 42,5 43,5 44,1 46,1 ABD 169,2 166,9 173,5 167,9 175,7 43,2 43,1 45,3 44,3 46,4 Slovakya 41,4 44,3 47,8 49,3 50,6 38,5 41,5 45,0 46,8 48,0 Bulgaristan 34,1 54,2 66,6 78,6 80,6 21,0 33,2 40,7 47,8 49,0 İrlanda 89,0 90,1 93,5 96,8 96,6 42,7 44,3 47,0 49,4 49,3 Polonya 27,5 31,0 35,8 42,0 49,1 28,6 32,7 37,9 44,6 52,2 Macaristan 41,4 44,7 50,2 54,2 55,6 39,4 42,5 47,8 51,6 53,0 Yunanistan 65,6 69,8 75,2 78,6 78,6 48,4 51,7 56,0 58,8 58,8 Danimarka 68,2 69,9 70,4 68,8 65,7 70,7 72,9 73,8 72,7 69,4 İspanya 149,9 153,4 159,0 158,2 154,8 111,4 115,8 122,0 123,1 120,5 İsviçre 89,0 91,1 93,2 94,2 96,4 138,8 143,4 148,3 152,1 155,7 Lüksemburg 106,8 112,7 113,3 114,8 116,8 156,4 168,0 171,8 177,6 180,7 Portekiz 155,0 164,4 177,3 188,0 207,0 150,8 160,7 173,8 184,7 203,4 Belçika 83,5 83,0 86,6 87,5 86,4 239,6 240,0 252,4 257,3 v.y. Güney Kıbrıs 70,1 79,4 78,7 82,5 87,6 50,9 58,7 59,1 63,0 v.y. Finlandiya 107,9 104,5 101,5 100,1 91,7 15,4 15,0 14,7 14,5 v.y. Fransa 96,3 95,5 103,2 104,9 107,5 87,3 87,3 95,3 97,4 v.y. Almanya v.y. v.y. 100,4 112,2 116,8 v.y. v.y. 203,9 228,0 v.y. İtalya 74,6 78,9 86,0 97,6 105,0 127,6 135,7 149,0 170,4 v.y. Japonya 123,9 124,3 125,4 125,8 133,0 v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. Kore 212,9 219,5 235,8 244,4 250,3 856,7 891,1 967,1 1.012,9 v.y. Slovenya 86,8 88,2 94,6 99,4 101,5 v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. İngiltere 64,8 64,5 64,3 64,9 64,6 132,4 132,8 133,4 135,9 v.y. * Ticari banka verilerini içermektedir. Bu anlamda Türkiye’deki bütün bankalar değerlendirmeye dahildir. Kaynak: BIS, ECB, IMF BDDK 62 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 3.3.2. POS Türk Bankacılık Sektöründe alternatif erişim kanalı olarak POS cihazı sayısı, perakende bankacılık hizmetlerinin artmasına paralel biçimde artış göstermektedir. Özellikle 2003-2005 döneminde çok hızlı artan POS sayısı, bu dönemden sonra yıllık ortalama %10 artarak 2010 yılında 1,8 milyona ulaşmıştır. Bununla birlikte son yılda POS sayısının artış hızında bir gerileme olmuştur. Fonksiyonel banka gruplarının pazar paylarına bakıldığında, mevduat bankalarının payının %93, katılım bankalarının payının %7 olduğu görülmektedir. Tablo 3.3-4: POS Sayısının GeliĢimi ve Fonksiyonel Dağılımı 2002 POS Sayısı 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 489.213 651.559 892.886 1.130.408 1.269.550 1.439.165 1.568.975 1.731.397 1.816.680 Toplam Sayı 489.213 651.559 892.886 1.103.924 1.223.807 1.355.005 1.509.440 1.602.721 1.689.850 Mevduat Bankaları Katılım Bankaları 0 0 0 26.484 45.743 84.160 59.535 128.676 126.830 Kalkınma ve Yatırım Bankaları 0 0 0 0 0 0 0 0 0 100,0 100,0 100,0 97,7 96,4 94,2 96,2 92,6 93,0 Katılım Bankaları 0,0 0,0 0,0 2,3 3,6 5,8 3,8 7,4 7,0 Kalkınma ve Yatırım Bankaları 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 % Mevduat Bankaları Bankacılık sektöründeki ağırlığı nedeniyle mevduat bankaları grubu, sektörün POS sayısı gelişim endeksinin gidişatında belirleyici olmaktadır. Zira katılım bankaları için baz yılı 2005 olan endeksin ulaştığı değer 2010 itibarıyla 479 iken, mevduat bankaları için 153, sektörün geneli için 161’dir. Ölçek bazında bakıldığında en az gelişim büyük ölçekli bankalarda iken, küçük ölçekli bankalar 2006 yılında yakaladıkları artış hızını yakalayamamıştır. 2002=100 alınarak hesaplanan POS sayısı gelişim endeksi 2010 itibarıyla 547 değerine ulaşan orta ölçekli bankalar ise, mevcut durumda en iyi gelişim gösteren gruptur. Grafik 3.3-2: Fonksiyon ve Ölçek Ġtibarıyla POS Sayısı GeliĢim Endeksi 600 1400 (2005=100) Mevduat Bankaları Katılım Bankaları Sektör 500 400 (2002=100) 1200 Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli 1000 800 300 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2010 2009 2008 2007 2006 0 2005 0 2004 200 2003 100 2002 400 2002 600 200 Yıllar itibarıyla gruplar bazıda ortalama POS sayılarında gözlenen genel artış, yoğunlaşma göstergelerini olumlu etkilemektedir. Sektörün toplam POS sayısında ilk 5 bankanın payının azalması bu durumu teyit etmektedir. Bununla beraber, ATM sayısına ilişkin yoğunlaşma göstergelerine paralel olarak ilk 10 bankanın toplam POS sayısındaki payı 2010 yılında bir önceki yıla göre artış göstermiştir. 2010 yılı itibarıyla sektörde büyük ölçekli bankalar grubunda banka başına yaklaşık 184 bin POS cihazı mevcut iken, bu rakam orta ölçekli banlar grubu için yaklaşık 57 bin civarındadır. Ortalama değerlere bakıldığında, katılım bankaları grubunda banka başına POS sayısının yıllar itibarıyla dalgalandığı ve 2010 yılında da bir miktar azaldığı görülmektedir. Diğer taraftan mevduat bankaları grubunda banka başına POS sayısı her yıl istikrarlı bir şekilde artarak 2010 yılında 76.811’e yükselmiştir. BDDK 63 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Tablo 3.3-5: POS Sayısı YoğunlaĢma Göstergeleri ve Gruplar Ġtibarıyla Ortalamalar POS Sayısı 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 İlk 5 Banka (%) 79,6 80,6 76,2 73,4 74,2 69,4 70,1 67,0 66,8 İlk 10 Banka (%) 97,5 96,4 94,8 92,3 93,1 89,9 91,4 87,6 88,9 Büyük Ölçekli 55.826 73.612 96.976 122.267 138.513 148.420 163.460 172.116 183.623 Orta Ölçekli 10.884 15.691 27.646 32.929 33.633 44.032 52.108 56.158 56.793 53 1.195 2.281 3.387 5.377 4.361 717 2.116 2.019 19.569 27.148 38.821 47.997 55.628 61.591 68.611 72.851 76.811 6.621 11.436 21.040 14.884 32.169 31.708 Ölçeğe Göre Dağılım (adet) Küçük Ölçekli Fonksiyonel Dağılım (adet) Mevduat Bankaları Katılım Bankaları Bankaların POS sayıları ile kredi kartı sayıları, genel olarak birbirine paralel hareket eden göstergelerdir. POS sayısı açısından ilk 10 banka listesinde, özel bankaların ilk sıraları aldıkları görülmektedir. 2010 yılına kadar ilk 10 içinde sadece bir kamu sermayeli banka varken, 2010 yılında ikinci bir kamu bankası sıralamaya girmiştir. Bununla birlikte POS sayısı, kamu sermayeli bankaların diğer kapasite göstergelerine göre en zayıf olduğu alandır. Diğer taraftan son üç yıldır bir katılım bankası, ilk 10 sıralamasına girmektedir. Tablo 3.3-6: POS Sayısında Ġlk 10 Banka Sıralaması 2002 % 1 AKBANK 2 YAPI KR. B. 3 İŞ BANKASI 4 GARANTİ B. 5 VAKIFBANK 6 FORTİS 7 KOÇBANK 8 PAMUKBANK 9 FİNANSBANK 10 ING BANK BDDK Pay 22,3 21,0 16,5 12,9 6,9 6,6 4,1 2,9 2,7 1,7 2004 AKBANK İŞ BANKASI YAPI KR. B. GARANTİ B. FORTİS VAKIFBANK FİNANSBANK KOÇBANK DENİZBANK HSBC BANK Pay 21,2 19,7 15,2 12,3 7,8 6,7 3,8 3,3 2,5 2,3 2006 AKBANK İŞ BANKASI GARANTİ B. YAPI KR. B. VAKIFBANK FORTİS FİNANSBANK DENİZBANK HSBC BANK BANKASYA 64 Pay 18,4 17,9 15,7 15,3 6,9 4,7 4,7 4,1 3,1 2,3 2008 GARANTİ B. İŞ BANKASI YAPI KR. B. AKBANK FİNANSBANK VAKIFBANK DENİZBANK HSBC BANK BANKASYA TEB Pay 17,1 16,9 16,5 13,4 6,2 5,1 4,9 3,9 3,8 3,7 2010 YAPI KR. B. GARANTİ B. İŞ BANKASI AKBANK FİNANSBANK DENİZBANK TEB BANKASYA VAKIFBANK ZİRAAT B. Pay 17,6 17,1 14,6 10,8 6,7 4,9 4,7 4,6 4,1 3,7 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Kutu 22: POS Sayılarında Küresel Görünüm POS sayılarına ilişkin ülkeler arası karşılaştırmalı tablo, Türkiye’nin kart kullanımında kat ettiği gelişimi yansıtmaktadır. POS sayısı bakımından dünyada ilk sıralarda yer alan Türkiye, banka başına düşen POS sayısı açısından da sadece Brezilya’ya geçilmiştir. Başka bir ifadeyle Türkiye, bu alanda bütün AB ülkelerinden ve gelişmiş ekonomilerden daha iyi performans sergilemiştir. Bu durumun, ödeme sistemlerinin kullanımı ve etkinliği açısından Türkiye açısından bir başarıya işaret ettiği değerlendirilmektedir. Bununla birlikte, POS sayısının fazla olması kaynakların etkin kullanımı bakımından, ısrafa yol açan bir unsur olarak da değenlendirilebilir. POS Sayısı (1000 Adet) Fert Başına POS Sayısı (adet) Banka Başına POS Sayısı 2007 2008 2009 2007 2008 2009 2007 2008 Brezilya 3.269 4.233 4.713 0,02 0,02 0,02 26.155 33.331 2009 38.314 Türkiye 1.454 1.633 1.739 0,02 0,02 0,02 29.078 33.319 35.484 Avustralya 629 v.y. 698 0,03 v.y. 0,03 11.433 v.y. 12.242 Meksika 418 446 447 0,00 0,00 0,00 9.090 9.103 9.506 Kanada 603 631 709 0,02 0,02 0,02 8.260 8.527 9.090 Güney Afrika v.y. v.y. 237 v.y. v.y. 0,00 v.y. v.y. 7.395 İspanya 1.352 1.421 1.393 0,03 0,03 0,03 3.786 3.925 3.957 62 72 83 0,00 0,00 0,00 2.931 3.146 3.592 İngiltere 1.051 1.095 1.179 0,02 0,02 0,02 2.653 2.800 3.031 Romanya 71 91 99 0,00 0,00 0,00 1.698 2.105 2.346 Suudi Arabistan Bulgaristan 49 54 59 0,01 0,01 0,01 1.686 1.800 1.982 1.243 1.377 1.392 0,02 0,02 0,02 1.538 1.891 1.955 Portekiz 202 226 271 0,02 0,02 0,03 1.156 1.292 1.635 İtalya 1.219 1.334 1.269 0,02 0,02 0,02 1.485 1.631 1.585 Estonya 22 24 27 0,02 0,02 0,02 1.484 1.408 1.479 Slovenya 36 38 37 0,02 0,02 0,02 1.324 1.563 1.469 Çek Cum. 79 58 78 0,01 0,01 0,01 1.410 1.069 1.389 Slovakya 28 33 36 0,01 0,01 0,01 1.067 1.251 1.383 Belçika 122 125 135 0,01 0,01 0,01 1.108 1.190 1.299 Fransa Yunanistan 71 74 80 0,01 0,01 0,01 1.132 1.119 1.212 İsveç 187 196 218 0,02 0,02 0,02 932 1.077 1.210 1.153 Hollanda 306 316 340 0,02 0,02 0,02 898 1.047 Japonya 1.683 1.706 1.723 0,01 0,01 0,01 1.017 1.076 1.118 AB-27 7.645 8.199 8.555 0,02 0,02 0,02 915 963 1.024 İrlanda 71 74 80 0,02 0,02 0,02 880 900 976 Letonya 21 23 24 0,01 0,01 0,01 663 685 644 Danimarka 87 110 104 0,02 0,02 0,02 459 643 634 Finlandiya 135 153 176 0,03 0,03 0,03 375 429 504 Malta 9 1 11 0,02 0,00 0,03 402 45 477 Litvanya 28 40 39 0,01 0,01 0,01 345 479 461 İsviçre 127 140 143 0,02 0,02 0,02 384 429 441 Macaristan 55 61 71 0,01 0,01 0,01 265 309 373 Rusya 239 333 354 0,00 0,00 0,00 211 301 335 Almanya 566 593 645 0,01 0,01 0,01 279 298 331 Polonya 187 212 231 0,00 0,01 0,01 260 298 325 Hindistan 420 450 490 0,00 0,00 0,00 216 238 266 2 20 22 0,00 0,02 0,03 9 120 140 104 107 101 0,01 0,01 0,01 130 133 128 Lüksemburg 9 10 11 0,02 0,02 0,02 58 63 72 Çin 1 2 2 0,00 0,00 0,00 0 0 1 ABD 5.146 5.175 v.y. 0,02 0,02 v.y. 302 313 v.y. Güney Kıbrıs Avusturya Kaynak: BIS, ECB, IMF BDDK 65 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 3.4. Kredi ve Banka Kartı Analizi 3.4.1. Kredi Kartı Türkiye'de istihdam edilen kişi sayısı son 10 yılda yaklaşık %5 oranında artmış durumdayken, kredi kartı sayısındaki artışın %265 olması, bankaların pazar payı ve kâr artırma stratejilerinin etkisinin yanında, tüketicilerin harcama davranışlarındaki değişimi de yansıtmaktadır. Yıllar itibarıyla veriler incelendiğinde, kredi kartı sayısının yalnızca 2001 yılında bir önceki yıla göre azaldığı, sonraki yıllarda sürekli arttığı görülmektedir. Bu süreçte en düşük artış oranı ise, %2,3 ile küresel finans krizinin ekonomi üzerindeki etkilerini en fazla hissettirdiği 2009 yılına aittir. Diğer kapasite göstergelerinde olduğu gibi katılım bankaları bu alanda da daha hızlı gelişim göstermekle birlikte, bunların kredi kartlarındaki payı POS sayısındaki payının yaklaşık yarısı kadardır. Mevduat bankalarının kredi kartı pazarındaki payı yıllar itibarıyla ılımlı şekilde düşmekte olup, 2010 itibarıyla %96,4 olarak gerçekleşmiştir. Tablo 3.4-1: Kredi Kartı Sayısının GeliĢimi ve Fonksiyonel Dağılımı Kredi Kartı Sayısı 2000 Toplam Sayı (bin adet) Mevduat Bankaları 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 12.905, 15.702, 19.862, 26.090, 29.885, 32.433, 37.335, 43.394, 44.392, 48.803, 13.372,6 2 8 6 0 9 3 2 0 6 4 12.905, 15.702, 19.836, 26.026, 31.862, 36.414, 41.868, 42.550, 46.471, 13.372,6 29.522,1 2 8 7 0 6 8 5 7 7 Katılım Bankaları 0 0 0 25,9 64,0 363,8 570,7 920,4 Kalkınma ve Yatırım B. 0 0 0 0 0 0 0 0 1.525,5 1.841,9 2.331,7 0 0 0 100,0 100,0 99,6 98,8 98,1 97,9 97,7 97,3 96,9 96,7 96,4 Katılım Bankaları 0,0 0,0 0,4 1,2 1,9 2,1 2,3 2,7 3,1 3,3 3,6 Kalkınma ve Yatırım B. 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0 % Mevduat Bankaları Baz yıl olan 2003'te katılım bankalarının kredi kartı sayısının görece düşük olması nedeniyle, bu banka grubuna ilişkin gelişim endeksi çok yüksek değerlere ulaşmıştır. Katılım bankalarındaki bu hızlı gelişime karşılık, mevduat bankaları grubunda endeksin 2010 yılı itibarıyla 234 değerine ulaşması ılımlı bir büyümeye işaret etmektedir. Kredi kartı pazarında büyük ölçekli bankaların orta ölçekli bankalardan daha hızlı büyümesi ve küçük ölçekli bankaların bu alanda baz yıldaki durumuna hala yakalayamaması, ATM sayısındaki gelişime benzer bir tablo ortaya koymaktadır. Grafik 3.4-1: Fonksiyon ve Ölçek Ġtibarıyla Kredi Kartı Sayısı GeliĢim Endeksi 10000 600 (2003=100) Mevduat Bankaları Katılım Bankaları Sektör 8000 6000 500 400 (2000=100) Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli 300 4000 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 0 2002 0 2001 100 2000 2000 2000 200 Kredi kartı sayısı, POS sayısına paralel olarak yoğunlaşmanın var olduğu kapasite göstergelerindendir. Bununla birlikte, yoğunlaşmanın en fazla olduğu 2006 yılına göre 2010 yılı itibarıyla yoğunlaşma göstergelerinde azalma olmuştur. Kredi kartı pazarında en fazla büyüyen grup olan büyük ölçekli bankalar grubunda, banka başına kredi kartı sayısı 2010 yılı itibarıyla yaklaşık 5 milyondur. Ortak ölçekli bir bankanın ortalama kredi kartı sayısı 2009 yılındaki BDDK 66 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 düşüşten sonra tekrar yükselerek yaklaşık 1,5 milyona ulaşmıştır. Hızlı büyüme performansları sayesinde katılım bankaları, mevduat bankaları ile olan farkı kredi kartları alanında da her geçen yıl eritmektedir. Tablo 3.4-2: Kredi Kartı Sayısı YoğunlaĢma Göstergeleri ve Gruplar Ġtibarıyla Ortalamalar Kredi Kartı Sayısı 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 İlk 5 Banka (%) 56,8 64,8 64,0 61,3 64,0 64,3 67,2 64,9 65,0 64,3 63,7 İlk 10 Banka (%) 78,0 87,3 87,2 86,3 89,1 88,8 90,1 89,2 88,4 88,1 88,2 Ölçeğe Göre (bin adet) Büyük Ölçekli 1.166,8 1.303,0 1.615,5 1.939,0 2.593,1 2.992,8 3.297,4 3.749,9 4.378,1 4.495,6 4.936,1 Orta Ölçekli 443,2 223,6 423,2 668,8 969,0 Küçük Ölçekli 103,6 65,4 65,1 104,4 128,4 1.096,1 1.192,2 1.259,6 1.452,5 1.337,7 1.491,8 114,9 91,5 100,9 112,7 98,2 103,1 Fonksiyona Göre ( bin adet) Mevduat Bankaları 351,9 445,0 628,1 862,5 Katılım Bankaları 1.183,0 1.341,9 1.517,3 1.734,0 1.993,7 2.026,2 2.323,6 0 0 0 25,9 64,0 121,3 142,7 230,1 381,4 460,5 582,9 Kalkınma ve Yatırım B. 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0,0 Kredi kartları alanında sektörde uzun yıllardır liderliği sürdüren bir özel sermayeli banka, son iki yıldır yerini başka bir özel sermayeli bankaya kaptırmış durumdadır. İlk 5’te ise son yedi yıldır aynı özel sermayeli bankalar yer almaktadır. 2006 yılında minimum düzeyine inen kamu sermayeli bankaların payı, son dört yıldır artış göstermektedir. POS ve banka kartı alanında olduğu gibi, kredi kartı alanında da bir katılım bankası ilk 10’a girmiş durumdadır. Tablo 3.4-3: Kredi Kartı Sayısında Ġlk 10 Banka Sıralaması % 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 2000 YAPI KR. B. İŞ BANKASI VAKIFBANK GARANTİ B. PAMUKBANK ZİRAAT B. AKBANK DEMİRBANK EGEBANK CITIBANK BDDK Pay 19,3 11,3 9,1 9,0 8,1 5,6 5,4 4,3 3,0 3,0 2002 YAPI KR. B. GARANTİ B. İŞ BANKASI AKBANK VAKIFBANK PAMUKBANK ZİRAAT B. FİNANSBANK HSBC BANK CITIBANK Pay 18,6 14,7 12,3 11,1 7,3 6,9 6,3 4,1 2,9 2,9 2004 YAPI KR. B. GARANTİ B. İŞ BANKASI AKBANK FİNANSBANK VAKIFBANK HSBC BANK FORTİS ZİRAAT B. DENİZBANK Pay 17,5 15,9 12,0 10,8 7,7 7,0 6,9 4,0 3,8 3,3 67 2006 YAPI KR. B. GARANTİ B. İŞ BANKASI AKBANK FİNANSBANK HSBC BANK VAKIFBANK DENİZBANK ZİRAAT B. HALKBANK Pay 19,5 17,3 11,5 10,8 8,0 6,3 5,8 4,7 3,1 3,1 2008 YAPI KR. B. GARANTİ B. İŞ BANKASI AKBANK FİNANSBANK HSBC BANK ZİRAAT B. VAKIFBANK HALKBANK DENİZBANK Pay 17,9 17,3 11,5 10,4 7,8 7,0 5,3 4,7 3,5 3,0 2010 GARANTİ B. YAPI KR. B. İŞ BANKASI AKBANK FİNANSBANK ZİRAAT B. VAKIFBANK HSBC BANK HALKBANK BANKASYA Pay 16,7 16,4 11,0 10,5 9,1 6,7 5,0 4,6 4,4 3,7 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Kutu 23: Kredi Kartı Sayılarında Küresel Görünüm Türkiye, kredi kartı sayısı bakımından dünyada ilk sıralarda yer almaktadır. 2009 yılı verilerine göre kart sayısı açısından ABD, 1,1 milyar kredi kartı ile ilk sırada yer alırken, bu ülkeyi Çin, Brezilya ve Güney Kore takip etmektedir. Türkiye ise söz konusu yılda 44 milyon kredi kartı ile İngiltere hariç bütün AB ülkelerini geride bırakmıştır. Nüfus başına düşen kredi kartı sayısında da 3,6 ile ABD ilk sırada yer alırken Türkiye’de bu rakam 0,6 seviyesindedir. Bu oranla Türkiye, Lüksemburg, İspanya, İngiltere, Finlandiya ve Portekiz dışındaki AB ülkelerinin önünde yer almaktadır. Ülkemizin, ödeme sistemlerinin kredi kartı ayağında, teknolojik altyapısıyla ve kullanım kolaylığıyla örnek bir gelişim sergilediği değerlendirilmektedir. Kredi Kartı Sayısı (Milyon Adet) Fert Başına Kredi Kartı (adet) 2005 2006 2007 2008 2009 2005 2006 2007 2008 2009 1.274,9 1.317,5 1.326,8 1.280,5 1.107,6 4,3 4,4 4,4 4,2 3,6 Güney Kore 86,5 92,5 88,8 96,2 107,0 1,8 1,9 1,8 2,0 2,2 Kanada 60,2 61,8 68,4 72,7 73,8 1,9 1,9 2,1 2,2 2,2 Lüksemburg 0,4 0,6 0,4 0,4 0,5 0,8 1,2 0,9 0,9 1,0 İspanya 33,2 38,5 43,5 44,8 43,8 0,8 0,9 1,0 1,0 1,0 İngiltere 69,9 69,5 67,3 66,2 58,6 1,2 1,2 1,1 1,1 1,0 Avustralya 16,7 17,7 18,9 19,5 20,3 0,8 0,9 0,9 0,9 0,9 ABD Finlandiya 3,1 3,6 3,9 4,5 4,8 0,6 0,7 0,7 0,8 0,9 Brezilya 67,5 85,2 117,7 137,8 152,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 Portekiz 5,1 5,6 6,3 7,4 7,6 0,5 0,5 0,6 0,7 0,7 Türkiye 30,0 32,4 37,3 43,4 44,4 0,4 0,4 0,5 0,6 0,6 İsviçre 3,5 3,9 4,3 4,5 4,7 0,5 0,5 0,6 0,6 0,6 İtalya 28,9 31,3 34,5 33,7 33,6 0,5 0,5 0,6 0,6 0,6 İsveç 3,6 4,0 4,3 5,0 5,2 0,4 0,4 0,5 0,5 0,6 Güney Kıbrıs 0,4 0,4 0,5 0,5 0,4 0,5 0,5 0,6 0,6 0,5 Fransa 31,2 28,9 32,7 34,0 34,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 Yunanistan 6,0 6,3 6,7 7,0 6,0 0,5 0,6 0,6 0,6 0,5 Belçika 3,3 3,4 3,8 4,0 4,3 0,3 0,3 0,4 0,4 0,4 Malta 0,1 0,1 0,1 0,2 0,2 0,3 0,3 0,4 0,4 0,4 Hollanda 6,0 6,2 6,0 5,7 5,8 0,4 0,4 0,4 0,3 0,4 Estonya 0,3 0,3 0,4 0,4 0,4 0,2 0,3 0,3 0,3 0,3 Avusturya v.y. 2,3 2,4 2,5 2,5 v.y. 0,3 0,3 0,3 0,3 Almanya 18,3 18,3 21,7 22,2 24,1 0,2 0,2 0,3 0,3 0,3 Polonya 4,4 6,4 7,8 9,4 10,9 0,1 0,2 0,2 0,2 0,3 AB-27 127,1 130,7 143,5 149,2 141,9 v.y. v.y. 0,3 0,3 0,3 Danimarka 1,0 1,0 0,9 1,1 1,4 0,2 0,2 0,2 0,2 0,3 Meksika 14,7 21,2 24,8 25,2 22,1 0,1 0,2 0,2 0,2 0,2 Slovakya 0,7 1,0 1,2 1,3 1,1 0,1 0,2 0,2 0,2 0,2 Letonya v.y. v.y. 0,5 0,5 0,4 v.y. v.y. 0,2 0,2 0,2 Litvanya 0,1 0,2 0,3 0,5 0,6 0,0 0,1 0,1 0,2 0,2 Macaristan 1,0 1,6 1,7 1,7 1,5 0,1 0,2 0,2 0,2 0,2 Çek Cum. 0,9 1,4 1,9 2,1 1,5 0,1 0,1 0,2 0,2 0,1 Çin v.y. 50,6 90,3 142,3 185,6 v.y. 0,0 0,1 0,1 0,1 Bulgaristan 0,3 0,8 1,1 1,2 1,1 0,0 0,1 0,1 0,2 0,1 Romanya 0,7 1,3 1,8 2,7 2,2 0,0 0,1 0,1 0,1 0,1 Suudi Arabistan 1,1 1,4 1,8 1,9 2,0 0,0 0,1 0,1 0,1 0,1 Rusya 2,5 5,7 8,9 9,3 8,6 0,0 0,0 0,1 0,1 0,1 Slovenya 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,0 0,1 0,1 0,1 0,1 İrlanda 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,0 0,1 0,1 0,1 0,1 Hindistan 17,3 23,1 27,6 24,7 18,3 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Japonya 289,1 292,7 308,6 317,8 v.y. 2,3 2,3 2,4 2,5 v.y. Kaynak: BIS, ECB, IMF BDDK 68 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 3.4.2. Banka Kartı Sektörde banka kartı sayısı, ATM sayısındaki artışa paralel olarak her yıl istikrarlı bir şekilde artmaktadır. 2010 yılı itibarıyla sistemdeki toplam 70 milyon banka kartından, 67 milyonu mevduat bankalarına, üç milyonu ise katılım bankalarına aittir. Mevduat bankalarının banka kartı pazarındaki payı, 2004 yılında %99,9 iken bu oran 2010 yılında %95,8'e gerilemiştir. Tablo 3.4-4: Banka Kartı Sayısının GeliĢimi ve Fonksiyonel Dağılımı Banka Kartı Sayısı 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Toplam Sayı (bin adet) 29.482,8 30.017,6 35.057,3 39.563,5 42.207,0 48.192,6 53.464,1 55.510,1 60.551,5 64.661,9 69.916,5 Mevduat Bankaları 29.482,8 30.017,6 35.057,3 39.563,5 42.165,3 47.794,7 52.776,0 54.408,2 58.779,3 62.313,3 66.991,0 Katılım Bankaları 0,0 0,0 0,0 0,0 41,7 397,8 688,1 1.101,8 Kalkınma ve Yatırım B. 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 1.772,2 2.348,7 2.925,5 0,0 0,0 0,0 95,8 % Mevduat Bankaları 100,0 100,0 100,0 100,0 99,9 99,2 98,7 98,0 97,1 96,4 Katılım Bankaları 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 0,8 1,3 2,0 2,9 3,6 4,2 Kalkınma ve Yatırım B. 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Fonksiyon grupları itibarıyla banka kartı gelişim endeksi incelendiğinde, katılım bankalarının yine çok hızlı bir büyüme gösterdiği, fakat sektördeki görece düşük payı nedeniyle bu durumun sektörün performansını fazla etkilemediği görülmektedir. Ölçek bazında ise, 2000 yılı baz alınarak hesaplanan endeks değerleri, büyük ölçekli bankaların banka kartı pazarında diğer gruplara kıyasla daha çok büyüdüğünü göstermektedir. Zira orta ölçekli bankalar için endeks ancak son iki yılda baz değerin üzerine çıkarken, küçük ölçekli bankalar için olumlu bir gelişim gözlenememektedir. Grafik 3.4-2: Fonksiyon ve Ölçek Ġtibarıyla Banka Kartı Sayısı GeliĢim Endeksi 8000 400 (2004=100) (2000=100) 6000 Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli 320 Mevduat Bankaları Katılım Bankaları 240 Sektör 4000 160 2000 80 0 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2000 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2000 0 Banka kartlarında 2001 yılında sırasıyla %82 ve %96,2 olan ilk 5 ve ilk 10 bankanın payları 2010 yılında %63,2 ve %89,5'e kadar inmiş durumdadır. Buna rağmen banka kartları alanında her geçen yıl biraz daha azalmakla birlikte yoğunlaşma devam etmektedir. Büyük ölçekli bankalar grubunun banka kartı sayısında diğer gruplara göre daha iyi gelişim gösterdiği, banka başına ortalama kart sayısından da rahatlıkla görülebilmektedir. Zira 2000 yılında büyük ölçekli bir bankanın ortalama banka kartı sayısı orta ölçekli bir bankanın kart sayısının yaklaşık 2,2 katı iken bu oran 2010 yılı itibarıyla 5 kata çıkmış durumdadır. Küçük ölçekli bankalar grubunda ise banka başına kart sayısı hala düşük seviyelerdedir. Fonksiyon grupları bağlamında ise, mevduat bankası başına ortalama 3 milyon kart düşerken, katılım bankaları grubunda bu rakam yaklaşık 730 bin civarındadır. BDDK 69 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Tablo 3.4-5: Banka Kartı Sayısı YoğunlaĢma Göstergeleri ve Gruplar Ġtibarıyla Ortalamalar Banka Kartı Sayısı 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 İlk 5 Banka (%) 75,4 82,0 78,4 77,4 76,8 73,0 73,4 68,7 65,3 63,8 2010 63,2 İlk 10 Banka (%) 93,2 96,2 96,0 95,2 95,7 94,0 95,0 93,4 91,0 90,4 89,5 Ölçeğe Göre (bin adet) Büyük Ölçekli 2.811,0 3.536,1 4.500,2 4.996,1 5.291,7 5.916,5 6.577,4 6.639,3 6.995,6 7.262,1 7.869,0 Orta Ölçekli 1.257,6 204,3 Küçük Ölçekli 56,5 21,4 377,6 542,0 683,7 847,8 898,6 1.073,1 19,7 28,3 37,9 64,8 94,4 40,9 1.361,0 1.472,1 1.565,9 63,1 57,9 74,1 Fonksiyona Göre ( bin adet) Mevduat Bankaları 775,9 1.035,1 1.460,7 1.648,5 1.833,3 2.078,0 2.398,9 2.473,1 2.671,8 2.832,4 3.045,0 Katılım Bankaları 0,0 0,0 0,0 0,0 41,7 99,5 172,0 275,5 443,0 587,2 731,4 Kalkınma ve Yatırım B. 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Mudi sayısındaki sıralamaya paralel olarak banka kartları sayısında da ilk sıralarda kamu sermayeli bankaların olduğu görülmektedir. İlk sırada yer alan bankanın toplam banka kartı sayısı içindeki payı %20 olup, kalan bankaların payından belirgin şekilde fazladır. Bu durumun gerçekleşmesinde söz konusu bankanın, banka üzerinden yürütülmesi gereken devletvatandaş ilişkilerinde büyük oranda aracılık yapması da rol oynamaktadır. Diğer taraftan ilk 10 sıralamasında 2010 yılı itibarıyla 9 mevduat, 1 katılım bankası yer almaktadır. Tablo 3.4-6: Banka Kartı Sayısında Ġlk 10 Banka Sıralaması % 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 2000 VAKIFBANK ZİRAAT B. İŞ BANKASI YAPI KR. B. AKBANK PAMUKBANK GARANTİ B. EMLAKBANK HALKBANK DEMİRBANK BDDK Pay 24,8 19,3 14,8 9,7 6,9 6,3 3,9 3,3 2,7 1,7 2002 VAKIFBANK ZİRAAT B. İŞ BANKASI YAPI KR. B. AKBANK GARANTİ B. HALKBANK PAMUKBANK FORTİS ING BANK Pay 26,5 21,4 13,9 9,7 7,0 6,6 4,8 3,3 1,5 1,3 2004 VAKIFBANK ZİRAAT B. İŞ BANKASI AKBANK YAPI KR. B. GARANTİ B. HALKBANK FORTİS ING BANK KOÇBANK Pay 25,7 20,6 12,9 9,7 7,9 6,1 4,9 3,6 2,6 1,8 70 2006 VAKIFBANK ZİRAAT B. İŞ BANKASI AKBANK HALKBANK YAPI KR. B. GARANTİ B. ING BANK FORTİS DENİZBANK Pay 23,1 19,8 13,7 9,2 7,6 6,5 6,2 4,5 2,6 1,8 2008 ZİRAAT B. İŞ BANKASI VAKIFBANK AKBANK HALKBANK GARANTİ B. YAPI KR. B. ING BANK FİNANSBANK FORTİS Pay 19,6 13,1 12,3 12,3 8,0 7,9 7,7 5,0 2,6 2,5 2010 ZİRAAT B. VAKIFBANK İŞ BANKASI HALKBANK GARANTİ B. YAPI KR. B. AKBANK FİNANSBANK BANKASYA ING BANK Pay 20,0 12,2 12,0 10,2 8,8 8,1 7,4 5,0 2,9 2,8 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Kutu 24: Banka Kartı Sayılarında Küresel Görünüm Bankacılık hizmetlerinde banka kartı kullanımıyla ilgili olarak yapılan küresel karşılaştırmaya göre Türkiye’de kişi başına 0,9 adet banka kartı düşmektedir. Kişi başına banka kartında AB ortalaması ise bir adettir ve Türkiye kişi başına banka kartı sayısında AB ortalamasına yaklaşmıştır. Bu konuda dünyada en iyi durumda olan ülke kişi başına 3,2 banka kartı ile Japonya iken, AB ülkeleri içinde 1,6 ile Portekiz ilk sırada yer almaktadır. Banka Kartı Sayısı (Milyon Adet) Fert Başına Banka Kartı (Adet) 2005 2006 2007 2008 2009 2005 2006 2007 2008 394,0 407,0 421,0 409,0 412,0 3,1 3,2 3,3 3,2 3,2 Güney Kore 81,6 90,2 102,0 118,8 124,3 1,7 1,9 2,1 2,4 2,6 Avustralya 28,9 30,6 32,3 35,3 37,9 1,4 1,5 1,5 1,6 1,7 Portekiz 14,1 15,0 15,8 16,7 16,7 1,3 1,4 1,5 1,6 1,6 Hollanda 25,4 25,5 25,3 25,2 24,4 1,6 1,6 1,5 1,5 1,5 Belçika 12,7 13,2 13,7 14,7 15,0 1,2 1,3 1,3 1,4 1,4 İngiltere 67,0 68,3 71,6 76,3 79,3 1,1 1,1 1,2 1,2 1,3 Slovenya 2,3 2,4 2,5 2,6 2,6 1,2 1,2 1,2 1,3 1,3 Almanya 88,5 89,7 100,3 100,7 101,7 1,1 1,1 1,2 1,2 1,2 Brezilya 163,9 174,5 182,4 207,9 221,5 0,9 0,9 1,0 1,1 1,2 Malta 0,3 0,4 0,4 0,4 0,5 0,9 0,9 1,0 1,1 1,1 Litvanya 2,8 3,2 3,5 3,7 3,7 0,8 0,9 1,0 1,1 1,1 Fransa 38,9 56,4 64,4 66,0 70,8 0,6 0,9 1,0 1,0 1,1 Estonya 1,1 1,3 1,3 1,4 1,4 0,8 0,9 1,0 1,0 1,0 Lüksemburg 0,4 0,4 0,5 0,5 0,5 0,9 0,9 1,0 1,0 1,0 İsviçre 6,3 6,6 0,7 7,6 7,9 0,8 0,9 0,1 1,0 1,0 Danimarka 3,9 4,2 4,5 5,1 5,5 0,7 0,8 0,8 0,9 1,0 378,6 407,6 452,9 471,4 482,1 v.y. v.y. 0,9 0,9 1,0 6,7 7,0 7,2 7,5 7,8 0,8 0,8 0,9 0,9 0,9 Japonya AB-27 Avusturya Güney Kıbrıs 2009 0,4 0,5 0,6 0,6 0,7 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 ABD 269,0 271,4 273,9 276,3 278,8 0,9 0,9 0,9 0,9 0,9 Türkiye 48,2 53,5 55,5 60,6 64,7 0,7 0,7 0,8 0,9 0,9 İsveç 6,7 7,2 7,5 7,9 8,2 0,7 0,8 0,8 0,9 0,9 Letonya 1,6 1,8 1,8 1,9 2,0 0,7 0,8 0,8 0,8 0,9 Bulgaristan 4,4 5,2 6,3 6,9 6,6 0,6 0,7 0,8 0,9 0,9 Finlandiya 4,7 4,9 5,2 5,3 4,5 0,9 0,9 1,0 1,0 0,8 Rusya 52,1 68,9 94,1 109,3 115,4 0,4 0,5 0,7 0,8 0,8 Yunanistan 5,9 6,7 7,6 8,2 9,2 0,5 0,6 0,7 0,7 0,8 Slovakya 3,1 3,3 3,6 3,9 4,0 0,6 0,6 0,7 0,7 0,7 Çek Cum. 6,6 6,8 7,2 7,5 7,8 0,6 0,7 0,7 0,7 0,7 Macaristan 6,3 6,6 6,9 7,2 7,3 0,6 0,7 0,7 0,7 0,7 İrlanda 1,3 1,6 2,5 2,9 3,1 0,3 0,4 0,6 0,7 0,7 İspanya 31,8 31,6 31,5 31,6 30,7 0,7 0,7 0,7 0,7 0,7 Kanada 20,5 20,3 21,3 21,5 22,3 0,6 0,6 0,6 0,6 0,7 İtalya 30,7 32,6 33,1 35,5 35,5 0,5 0,6 0,6 0,6 0,6 Polonya 15,4 16,9 18,3 20,5 22,0 0,4 0,4 0,5 0,5 0,6 Meksika 36,1 51,7 51,9 56,9 60,8 0,3 0,5 0,5 0,5 0,6 Suudi Arabistan 8,0 10,0 11,1 12,4 13,7 0,3 0,4 0,5 0,5 0,5 Romanya 6,6 7,9 9,8 10,8 10,6 0,3 0,4 0,5 0,5 0,5 Hindistan 49,8 75,0 102,4 137,4 182,0 0,0 0,1 0,1 0,1 0,2 Kaynak: BIS, ECB, IMF BDDK 71 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 4. BANKACILIK SEKTÖRÜNDE DAVRANIġ 4.1. Bankacılıkta Fiyat FarklılaĢması Bu bölümde ölçek, fonksiyon ve sahiplik dağılımının bankaların bankacılık ürünleri fiyatları, komisyonlar ve bankacılık hizmet ücretleri üzerindeki etkileri incelenmektedir. Ölçeğe ve sahiplik yapısına yönelik yapılan değerlendirmelere katılım bankaları dahil edilmemiştir. Bankacılık sektöründe fiyat, komisyon ve ücretlerde gözlenen ayrışmalar birden çok etkene dayanmaktadır. Bunlar arasında, ölçek ekonomileri, kapsam ekonomileri, bankaların risk algısı ve risk hesaplamalarındaki farklılıklar, bankaların aktif ve pasif yapısındaki çeşitlilik, piyasa ve müşterilerin bankalara yönelik risk algısındaki farklar vb. etkenler sayılabilir. Özellikle, bankaların sahip olduğu kredi ve mevduat portföylerindeki müşteri ve vade açısından ayrışmalar ile bankaların finansörlerinin(mudi veya diğer bankalar) ölçek veya diğer hususlar dolayısıyla bankalara uyguladıkları risk primindeki sapmaların önemli olduğu düşünülmektedir. Öncelikle, aktif ve pasif tarafındaki bankacılık ürünlerinin fiyatlarına ilişkin genel bir değerlendirme yapılması için, ortalama plasman faizi ve ortalama faiz maliyeti incelenmiştir. Ölçeğe göre yapılan değerlendirmede, ortalama plasman faizinde orta ölçekteki bankaların, ortalama faiz maliyetinde de küçük ölçekli bankaların lehine farklılaşmalar olduğu görülmektedir. Grafik 4.1-1: Ortalama Plasman Faizi ve Faiz Maliyeti Ölçeğe Göre Dağılım* 3,5 2,5 (%) (%) Ortalama Plasman Faizi 3,0 Ortalama Faiz Maliyeti 2,0 2,5 1,5 Büyük Ölçek Orta Ölçek Küçük Ölçek 2,0 Büyük Ölçek Orta Ölçek Küçük Ölçek 1,0 1,5 2010 2009 2008 2010 2009 2008 0,5 * Toplam faiz gelirlerinin yıl sonu değerinin faize duyarlı aktiflerin yıl içindeki ortalama değerine oranı ortalama plasman faizi; toplam faiz giderlerinin yıl sonu değerinin faize duyarlı pasiflerin yıl içindeki ortalama değerine oranı ise ortalama faiz maliyeti olarak tanımlanmıştır. Fonksiyonel dağılıma göre yapılan değerlendirmede, ortalama plasman faizi/kâr payında mevduat bankalarının lehine bir durum olduğu; ortalama faiz maliyeti açısından mevduat ve katılım bankalarında yakınlaşma olduğu, kalkınma ve yatırım bankalarının ortalama faiz maliyetinin bu iki gruptan daha düşük olduğu görülmektedir. Grafik 4.1-2: Ortalama Plasman Faizi ve Faiz Maliyeti Fonksiyonel Dağılım 2,5 (%) Ortalama Plasman Faizi/Kâr Payı 4 2,0 3 1,5 2 1,0 BDDK Kalkınma ve Yatırım Bankaları Katılım Bankaları Mevduat Bankaları 2008 0,0 2010 2008 0 0,5 Kalkınma ve Yatırım Bankaları Katılım Bankaları Mevduat Bankaları 2009 1 Ortalama Faiz/Kâr Payı Maliyeti 72 2010 (%) 2009 5 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Sahipliğe göre yapılan değerlendirmede, mevduat bankalarında, ortalama plasman faizi ve ortalama faiz maliyeti açısından yabancı sermayeli ve yerli özel sermayeli bankalar arasında bir yakınlaşma görülmektedir. Kamu sermayeli bankalar bu iki gruptan daha yüksek ortalama plasman faizi ve ortalama faiz maliyetine sahiptir. Grafik 4.1-3: Ortalama Plasman Faizi ve Faiz Maliyeti Sahipliğe Göre Dağılım Ortalama Plasman Faizi (%) 3,0 2,5 3,0 2,0 2,5 1,5 Kamu Sermayeli Bankalar Yabancı Sermayeli Bankalar Yerli Özel Sermayeli Bankalar 2,0 Ortalama Faiz Maliyeti (%) 3,5 Kamu Sermayeli Bankalar Yabancı Sermayeli Bankalar Yerli Özel Sermayeli Bankalar 1,0 2008 2010 2009 2008 2010 0,5 1,5 2009 4,0 Kalkınma ve yatırım bankalarına ilişkin sahipliğe göre yapılan değerlendirme, kamu sermayeli bankaların daha düşük ortalama plasman faizi ve ortalama faiz maliyetine sahip olduğunu göstermektedir. Grafik 4.1-4: Ortalama Plasman Faizi ve Faiz Maliyeti Sahipliğe Göre Dağılım (%) Ortalama Plasman Faizi (Kalkınma ve Yatırım Bankaları) 2,0 Ortalama Faiz Maliyeti (Kalkınma ve Yatırım Bankaları) (%) 0,75 1,5 0,25 2008 Kamu Sermayeli Bankalar Yabancı Sermayeli Bankalar Yerli Özel Sermayeli Bankalar 2010 -0,25 2010 2009 Kamu Sermayeli Bankalar Yabancı Sermayeli Bankalar Yerli Özel Sermayeli Bankalar 2008 1,0 1,25 2009 2,5 Bankaların aracılık fonksiyonu açısından önemli olan krediler ile mevduat/toplanan fonlar kalemlerine ilişkin faiz oranlarında ölçeğe, fonksiyona ve sahiplik yapısına göre nasıl bir ayrışma olduğu da incelenmektedir. Ortalama kredi ve mevduat faizlerinde ölçeğe göre yapılan değerlendirmede, orta ölçekli bankaların verdiği kredilerin ortalama olarak daha yüksek fiyatlandığı görülmektedir. Mevduat faizlerinde ise ölçeğe göre bir sıralama olduğu ve bankaların ölçek büyüdükçe ortalama olarak daha düşük mevduat faizi ödedikleri dikkat çekmektedir. BDDK 73 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Grafik 4.1-5: Ortalama Kredi ve Mevduat Faizi Ölçeğe Göre Dağılım* 6 (%) Ortalama Kredi Faizi 5 (%) 5 Ortalama Mevduat Faizi 4 4 3 Büyük Ölçek Orta Ölçek Küçük Ölçek 3 Büyük Ölçek Orta Ölçek Küçük Ölçek 2 2 2010 2009 2008 2010 2009 2008 1 * Kredilerden sağlanan toplam faiz gelirlerinin yıl sonu değerinin faize duyarlı krediler kaleminin yıl içindeki ortalama değerine oranı ortalama kredi faizi; mevduata ödenen toplam faiz giderlerinin yıl sonu değerlerinin faize duyarlı mevduat kaleminin yıl içindeki ortalama değerine oranı ise ortalama mevduat faizi olarak tanımlanmıştır. Ortalama kredi ve mevduat faizlerinde fonksiyona göre yapılan değerlendirmede, mevduat ve katılım bankalarının kullandırdıkları krediler ve topladıkları mevduata/fonlara ilişkin ortalama faiz oranları arasındaki farkın son iki yılda kapandığı ve mevcut durumda bir ayrışmanın olmadığı görülmektedir. Ayrıca kalkınma ve yatırım bankalarının ortalama kredi faizlerinde diğer iki gruba göre önemli bir fark olduğu görülmektedir. Grafik 4.1-6: Ortalama Kredi ve Mevduat Faizi Fonksiyonel Dağılım* 3,0 4,5 4,0 Kredilerden Sağlanan Ortalama Plasman Faizi/Kâr Payı (%) Mevduata/Toplanan Fonlara Ödenen Ortalama Faiz/Kâr Payı (%) 2,5 3,5 3,0 2,0 2,5 1,5 Kalkınma ve Yatırım Bankaları Katılım Bankaları Mevduat Bankaları Katılım Bankaları Mevduat Bankaları 1,0 2008 2010 2010 2008 1,0 2009 1,5 2009 2,0 * Katılım Bankaları için mevduat toplanan fonlar kalemini faiz ise kâr payını ifade etmektedir. Ortalama kredi ve mevduat faizlerinde sahipliğe göre yapılan değerlendirmede, yabancı bankalarda ortalama kredi faizinin diğer iki gruba göre daha yüksek olduğu görülmektedir. Mevduat bankalarında ortalama mevduat faizi kamu bankaları için diğer iki gruba göre daha yüksek olmakla birlikte son dönemde kamu, yabancı ve yerli özel sermayeli bankaların ortalama mevduat faizlerinde bir yakınlaşma olduğu görülmektedir. Grafik 4.1-7: Ortalama Kredi ve Mevduat Faizi Sahipliğe Göre Dağılım 5 Ortalama Kredi Faizi (Mevduat Bankaları) (%) 4 3,5 Ortalama Mevduat Faizi (Mevduat Bankaları) (%) 3,0 4 (%) Ortalama Kredi Faizi (Kalkınma ve Yatırım Bankaları) 3 2,5 2 2,0 3 BDDK 1 2010 2009 74 Kamu Sermayeli Bankalar Yabancı Sermayeli Bankalar Yerli Özel Sermayeli Bankalar 0 2009 1,0 2010 Kamu Sermayeli Bankalar Yabancı Sermayeli Bankalar Yerli Özel Sermayeli Bankalar 2008 1,5 2008 2010 2008 2 2009 Kamu Sermayeli Bankalar Yabancı Sermayeli Bankalar Yerli Özel Sermayeli Bankalar Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Bankaların aldığı komisyonlar ve bankacılık hizmet ücretleri ile ödedikleri personel ücretlerinde bir farklılaşma olup olmadığının değerlendirilmesi amacıyla, bankalarca dönem içerisinde söz konusu kalemlere yönelik alınan toplam gelir ve ödenen toplam giderler, bankaların ortalama aktifleri ile oranlanarak ölçeğe, fonksiyona ve sahipliğe göre karşılaştırılmıştır. Bu çerçevede, bankaların birim aktif başına aldıkları komisyon ve ücretlerin orta ölçekli bankalarda büyük ve küçük ölçekli bankalara göre daha yüksek olduğu görülmektedir. Birim aktif başına personel giderleri ise en yüksek orta ölçekli bankalarda, en düşük ise büyük ölçekli bankalarda gerçekleşmiştir. Grafik 4.1-8: Komisyon ve Ücret Gelirleri ile Personel Giderleri Ölçeğe Göre Dağılım 0,008 Komisyon ve Bankacılık Hizmet Ücret Gelirleri/Ortalama Aktifler 0,007 Personel Giderleri/Ortalama Aktifler 0,006 0,007 0,005 0,003 0,002 2008 2010 0,003 2009 0,004 2008 Büyük Ölçek Orta Ölçek Küçük Ölçek 0,004 2010 0,005 2009 Büyük Ölçek Orta Ölçek Küçük Ölçek 0,006 Fonksiyona göre yapılan değerlendirmede ise, bankaların birim aktif başına aldıkları komisyon ve ücretlerin mevduat bankalarında katılım bankalarına göre daha yüksek olduğu görülmektedir. Birim aktif başına personel giderleri ise en yüksek katılım bankalarında, en düşük ise kalkınma ve yatırım bankalarında gerçekleşmiştir. Grafik 4.1-9: Komisyon ve Ücret Gelirleri ile Personel Giderleri Fonksiyonel Dağılım 0,5 Komisyon ve Bankacılık Hizmet Ücret Gelirleri/Ortalama Aktifler 0,004 0,003 0,001 2010 2008 0 2009 0,002 2008 0,1 Kalkınma ve Yatırım Bankaları Katılım Bankaları Mevduat Bankaları 2010 Kalkınma ve Yatırım Bankaları Katılım Bankaları Mevduat Bankaları 2009 0,2 Personel Giderleri/Ortalama Aktifler 0,005 0,4 0,3 0,006 Sahipliğe göre yapılan değerlendirmede ise, mevduat bankalarında bankaların birim aktif başına aldıkları komisyon ve ücretlerin yabancı sermayeli bankalarda daha yüksek olduğu görülmektedir. Birim aktif başına personel giderleri ise yine en yüksek yabancı sermayeli bankalarda gerçekleşmiştir. BDDK 75 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Grafik 4.1-10: Komisyon ve Ücret Gelirleri ile Personel Giderleri Sahipliğe Göre Dağılım 0,007 Komisyon ve Bankacılık Hizmet Ücret Gelirleri/Ortalama Aktifler 0,006 Personel Giderleri/Ortalama Aktifler 0,006 0,004 0,002 0,002 2010 2008 2008 0,003 2009 0,003 Kamu Sermayeli Bankalar Yabancı Sermayeli Bankalar 2010 0,005 Kamu Sermayeli Bankalar Yabancı Sermayeli Bankalar 2009 0,005 0,004 0,007 Kalkınma ve yatırım bankalarına ilişkin sahipliğe göre yapılan değerlendirme, bankaların birim aktif başına aldıkları komisyon ve ücretlerin ve birim aktif başına personel giderlerinin aynı şekilde en yüksek yabancı sermayeli bankalarda, en düşük kamu sermayeli bankalarda gerçekleştiğini göstermektedir. Grafik 4.1-11: Komisyon ve Ücret Gelirleri ile Personel Giderleri Sahipliğe Göre Dağılım 0,008 Komisyon ve Bankacılık Hizmet Ücret Gelirleri/Ortalama Aktifler 0,007 Personel Giderleri/Ortalama Aktifler 0,006 0,005 0,004 Kamu Sermayeli Bankalar Yabancı Sermayeli Bankalar Yerli Özel Sermayeli Bankalar Kamu Sermayeli Bankalar Yabancı Sermayeli Bankalar 2008 2010 0,001 2010 2009 -0,002 2008 0,000 2009 0,002 0,003 4.2. BirleĢme ve Devirler Türk Bankacılık Sektörü’nde 2001-2011 döneminde toplam 16 adet devir ve birleşme gerçekleşmiştir. Özellikle 2001 ve 2002 yıllarında gerçekleşen birleşme ve devirlerin sayısı sektör aktifleri içerisindeki payı oldukça yüksek düzeydedir. 2006 yılı sonuna kadar sürdüğü görülen birleşme ve devir işlemleri takip eden dört yıl içerisinde gerçekleşmemiş ve 2011 yılı içerisinde bir adet birleşme ve devir işlemi yapılmıştır. Küresel çapta finansal piyasalarda gözlemlenen birleşme ve devir davranışının genel özellikleri incelendiğinde, birleşme ve devir işlemlerinin etkinlik ile kârlılığı artırmak ve bazı coğrafi bölgelere, ürün çeşitlerine ve müşteri tabanına açılmak amacıyla yapıldığı görülmektedir. Birleşme ve devir işlemleri genellikle belli dönemlerde kümeleşmektedir. TBS açısından bu kümeleşme, Kasım 2000 ve Şubat 2001 krizlerinin sonrasında yaşanmıştır. Bunda söz konusu krizler sonrasında yapısal açıdan dönüşüm geçiren ve rekabetçiliği artan sektörde maliyet etkinliği ve ölçek ekonomisi arayışlarının etkili olduğu düşünülmektedir. Nitekim, özellikle aynı grup içerisinde faaliyet gösteren bankaların birleştirilmesi yönündeki örnekler bu amacı açık şekilde yansıtmaktadır. 2010 yılı itibarıyla sektördeki mevcut aktif yoğunlaşma düzeyi göz önüne alındığında, orta ve küçük ölçekteki bankalar arasında daha fazla piyasa payına erişmek amacına yönelik devir ve birleşme işlemlerinin görülebileceği tahmin edilmektedir. 2011 yılının başında görülen ve sektör büyüklüğünün yaklaşık %1,16’sına tekabül eden devir işlemi de bu çerçevede değerlendirilebilir. BDDK 76 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Tablo 4.2-1: Yıllara Göre BirleĢme ve Devir ĠĢlemlerinin Sayısı ve Büyüklüğü İşlem Sayısı Toplam Değer(bin TL)* Pay(%)** 2001 6 13.130.946 2002 3 3.142.566 1,50 2003 1 45.015 0,02 2004 2 6.249.259 2,04 2005 2 1.738.445 0,45 2006 1 20.028.494 4,23 2011 1 11.877.152 1,16 7,69 *Devralınan bankanın toplam aktif değerinin birleşmenin toplam değerini ifade ettiği varsayılmaktadır. ** Bankacılık sektörü toplam aktif içerisindeki payını ifade etmektedir. Türk Bankacılık Sektörü’nde görülen 16 birleşme ve devir işleminin sektördeki aktif yoğunlaşması ve personel sayısı üzerine etkileri incelenmiştir. Sektör yoğunlaşması üzerine en büyük etki, 2001 yılında T. Emlak Bankası’nın T.C. Ziraat Bankası’na ve Osmanlı Bankası’nın T. Garanti Bankası’na, 2004 yılında Pamukbank’ın T. Halk Bankası’na ve 2006 yılında Koçbank’ın Yapı ve Kredi Bankası’na devir işlemi sonrasında olmuştur. Devir ve birleşme işlemlerinin büyük çoğunluğunda (16 işlemden 11’inde), devir alan veya birleşme sonucu oluşan kuruluşun maliyet etkinliğini artırmak amacıyla personel sayısında azalmaya gittiği görülmektedir. Diğer 5 işlemde ise birleşme sonucu oluşan kuruluşun personel sayısında bir azalmaya gidilmemiştir. Tablo 4.2-2: BirleĢme ve Devirlerin YoğunlaĢma Üzerine Analizi Birleşen Kuruluşlar Birleşme Sonrası Ünvan Birleşme Öncesi Piyasa Payı(%) T.C. Ziraat Bankası A.Ş. 12,49 15,14 38.762 32.926 Osmanlı Bankası A.Ş. 2,20 3,38 1.708 1.288 Tekfen Bank A.Ş. 0,15 0,18 649 630 14.12.2001 T. Emlak Bankası A.Ş. ve T.C. Ziraat Bankası A.Ş. Birleşik Türk Körfez Bankası A.Ş. ve Osmanlı Bankası A.Ş. Tekfen Yatırım ve Finansman Bankası A.Ş. ve Bank Ekspres A.Ş. Osmanlı Bankası A.Ş. ve T. Garanti Bankası A.Ş. T. Garanti Bankası A.Ş. 6,21 9,08 6.538 5.949 14.12.2001 Demirbank T.A.Ş. ve HSBC Bank A.Ş. HSBC Bank A.Ş. 0,90 1,50 3.674 3.163 14.12.2001 Morgan Guaranty Trust Company ve The Chase Manhattan Bank JP Morgan Chase Bank 0,18 0,20 62 50 11.01.2002 Sümerbank A.Ş. ve Oyak Bank A.Ş. Oyak Bank A.Ş. 0,28 1,77 2.540 3.487 T. Sınai Kalkınma Bankası A.Ş. 0,37 0,60 421 308 27.12.2002 Sınai Yatırım Bankası A.Ş. ve T. Sınai Kalkınma Bankası A.Ş. Milli Aydın Bankası A.Ş. ve Denizbank A.Ş. Denizbank A.Ş. 1,40 1,46 2.856 3.024 09.04.2003 Fibabank A.Ş. ve Finansbank A.Ş. Finansbank A.Ş. 2,47 2,49 3.129 3.742 Tarih 06.07.2001 31.08.2001 26.10.2001 29.03.2002 Birleşme Sonrası Piyasa Payı(%) Birleşme Öncesi Personel Sayısı* Birleşme Sonrası Personel Sayısı** Credit Lyonnais Türkiye İstanbul Credit Agricole Merkez Şubesi ve Credit Agricole Indosuez Türk Bank 0,125 0,126 50 40 03.03.2004 Indosuez Türk Bank A.Ş. A.Ş. Pamukbank T.A.Ş. ve T. Halk Bankası T. Halk Bankası A.Ş. 7,15 9,19 11.236 10.864 12.11.2004 A.Ş. Ak Uluslararası Bankası A.Ş. ve Akbank Akbank T.A.Ş. 12,42 12,48 10.978 11.177 19.09.2005 T.A.Ş. Family Finans Kurumu A.Ş. ve Anadolu Türkiye Finans Katılım 0,37 0,76 1.752 1.918 30.12.2005 Finans Kurumu A.Ş. Bankası A.Ş. Koçbank A.Ş. ve Yapı ve Kredi Bankası Yapı ve Kredi Bankası 5,94 10,16 13.468 13.355 02.10.2006 A.Ş. A.Ş. Fortis Bank A.Ş. ve Türk Ekonomi Türk Ekonomi Bankası 1,88 3,05 10.096 9.632 12.02.2011 Bankası A.Ş. A.Ş. * Birleşme veya devir işleminin taraflarının birleşme tarihi itibarıyla toplam yurtiçi personel sayısını göstermektedir. **Devir veya birleşmeden sonra oluşan kuruluşun işlem tarihinden 6 ay sonraki yurtiçi personel sayısını göstermektedir. BDDK 77 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Birleşme ve devirlerin yanı sıra sektörde diğer bir yeniden yapılanma yöntemi olan hisse devirleri ise ağırlıklı olarak yabancı sermaye girişi ile sonuçlanan işlemlerdir. Özellikle 2006 yılı yabancı sermaye girişi ile sonuçlanan hisse devirlerinin yoğunlaştığı bir yıl olmuştur. Yabancı sermaye girişlerinde makroekonomik ve siyasi istikrarın ve geleceğe yönelik olumlu beklentilerin etkili olduğu düşünülmektedir. Ayrıca, düzenlemelerden kaynaklanan sektördeki mevcut giriş engelleri ve hisseleri devralınan kuruluşun sektördeki mevcut birikiminin kullanılmasına yönelik stratejik amaçlar da hisse devirleri açısından önemli etkenlerdir. 4.3. Tanıtım ve Promosyon Faaliyetleri Tanıtım ve promosyon, bankaların sektördeki rekabet güçlerini arttırmak için kullandıkları araçlar arasında yer almaktadır. Tanıtım giderlerinde ilk 5 ve ilk 10 banka paylarında 2007 yılında başlayan azalma, 2009 yılında artışa geçerek 2010 yılında da artışını sürdürmüş ve sırasıyla %60,8 ve %85,2 oranlarına ulaşmıştır. Küçük ölçekli bankaların sektörün toplam tanıtım giderleri içindeki payı, 2008 yılından itibaren azalmaya başlamış ve 2010 yılında belirgin bir düşüş göstererek %3,6’ya inmiştir. Büyük ve orta ölçekli bankaların tanıtım giderleri içindeki paylarında ise, son yıllarda artış yaşanmıştır. Yıllar itibarıyla bakıldığında büyük ölçekli bankaların payındaki azalma, orta ölçekli bankaların payına artış olarak yansımıştır. 2010 yılı itibarıyla büyük ölçekli bankaların tanıtım giderlerinin toplam tanıtım giderleri içindeki payı %64,3, orta ölçekli bankaların payı ise %32,1 olarak gerçekleşmiştir. Tablo 4.3-1: Tanıtım Giderleri YoğunlaĢma Göstergeleri Tanıtım Giderleri (%) 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 İlk 5 Banka İlk 10 Banka 78,7 92,0 74,0 92,0 74,7 91,8 65,2 86,1 68,7 87,1 60,7 81,5 56,7 80,6 58,4 81,7 60,8 85,2 Büyük Ölçekli 74,8 73,4 75,6 66,0 68,7 60,5 60,9 63,1 64,3 Orta Ölçekli 20,9 22,9 21,2 24,4 22,8 30,0 31,8 29,8 32,1 Küçük Ölçekli 4,3 Toplam 100 3,7 100 3,2 100 9,6 100 8,6 100 9,5 100 7,3 100 7,0 100 3,6 100 Mevduat Bankaları 99,7 99,8 99,7 96,0 93,8 93,1 92,9 92,9 93,7 Kalkınma ve Yatırım 0,3 0,2 0,3 0,4 0,4 0,7 v.y. 0,3 v.y. 0,3 Katılım Bankaları 0,2 v.y. Toplam 100 100 100 3,7 100 5,9 100 6,6 100 6,7 100 6,8 100 5,6 100 Ölçeğe Göre Dağılım Fonksiyonel Dağılım Fonksiyonel dağılım itibarıyla, mevduat bankalarının ağırlıklı olduğu tanıtım giderlerinde, 2010 yılında katılım bankalarının piyasa payında bir önceki yıla göre azalma olurken, mevduat bankaları ve kalkınma ve yatırım bankalarının piyasa payında artış yaşanmıştır. 2010 yılında mevduat bankaları tanıtım giderlerinin toplam tanıtım giderleri içindeki payı %93,7, kalkınma ve yatırım bankalarının payı %0,7 ve katılım bankalarının payı %5,6 olarak gerçekleşmiştir. Grafik 4.3-1: Tanıtım Giderleri YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım 100 (%) 0,0 0,3 100 80 0,0 0,2 0,0 0,3 3,7 0,3 98 (%) 95 0,2 93 60 90 40 6,6 6,7 6,8 0,3 0,4 0,4 5,6 0,7 99,7 99,8 99,7 96,0 88 85 20 5,9 93,8 93,1 92,9 92,9 93,7 83 0 İlk 5 Banka Orta Ölçekli BDDK Büyük Ölçekli Küçük Ölçekli Mevduat Bankaları 78 Kalkınma ve Yatırım 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 80 Katılım Bankaları Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Tanıtım giderlerinde ilk 10 banka sıralamasında özel sermayeli bankaların önemli bir yer tuttuğu görülmektedir. 2010 yılında tanıtım giderlerinde ilk üç bankanın toplam payı, %43,5 olarak gerçekleşmiştir. 2010 yılı itibarıyla bir adet katılım bankası ve iki adet kamu bankası, sektörde tanıtıma en çok harcama yapan ilk 10 banka arasında yer almıştır. Tablo 4.3-2: Tanıtım Giderlerinde ilk 10 Banka Sıralaması % 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 2002 YAPI VE KREDİ B. AKBANK T. İŞ BANKASI T. GARANTİ B. FORTİS BANK HSBC BANK KOÇBANK CITIBANK FİNANSBANK PAMUKBANK Pay 30,0 19,1 12,4 11,1 6,0 3,8 3,1 2,3 2,2 2,0 2004 T. İŞ BANKASI AKBANK YAPI VE KREDİ B. T. GARANTİ B. HSBC BANK T. VAKIFLAR B. FORTİS BANK KOÇBANK DENİZBANK FİNANSBANK Pay 21,9 21,5 18,8 7,7 4,9 4,3 3,9 3,0 3,0 2,8 2006 T. İŞ BANKASI YAPI VE KREDİ B. AKBANK T. GARANTİ B. HSBC BANK FORTİS BANK FİNANSBANK T. VAKIFLAR B. DENİZBANK ASYA K. B. Pay 23,8 15,1 15,1 8,9 5,9 4,3 4,2 4,1 3,1 2,6 2008 AKBANK T. İŞ BANKASI T. GARANTİ B. YAPI VE KREDİ B. FİNANSBANK HSBC BANK T. VAKIFLAR B. T. HALK B. ASYA K. B. CITIBANK Pay 13,5 12,9 12,5 10,2 7,5 7,2 5,4 4,0 3,9 3,4 2010 T. İŞ BANKASI T. GARANTİ B. AKBANK YAPI VE KREDİ B. FİNANSBANK DENİZBANK T. VAKIFLAR B. HSBC BANK T. HALK B. ASYA K. B. Pay 15,4 14,2 13,9 9,0 8,4 6,2 5,0 4,8 4,4 3,9 İlk 5 ve ilk 10 bankanın tanıtım giderleri/faiz dışı giderler oranında, 2007 yılında başlayan azalma 2010 yılında da devam etmiş ve sırasıyla %4,4 ve %3,9 olarak gerçekleşmiştir. Büyük ölçekli bankaların tanıtım giderleri/faiz dışı giderler oranında, 2007 yılında başlayan azalma, 2010 yılında artışa geçerek %2,9’a yükselmiştir. Orta ölçekli bankaların söz konusu oranında 2006 yılında başlayan azalma, 2010 yılında artışa geçerek %3,5’e yükselmiştir. Küçük ölçekli bankaların tanıtım giderleri/faiz dışı giderler oranında ise son beş yılda azalma yaşanmış ve bu oran, 2010 yılı itibarıyla %1,1’e gerilemiştir. Tablo 4.3-3: Tanıtım Giderleri/Faiz DıĢı Giderler Tanıtım Giderleri/Faiz Dışı Giderler (%) 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 8,2 6,2 7,8 5,8 8,7 7,4 6,8 6,6 7,6 6,5 7,1 5,6 5,1 4,0 4,5 3,5 4,4 3,9 Büyük Ölçekli 3,9 4,1 5,2 3,5 4,3 3,1 2,9 2,5 2,9 Orta Ölçekli 2,6 3,6 4,5 5,3 4,6 4,6 4,0 3,0 3,5 Küçük Ölçekli 1,9 1,8 2,1 3,2 2,9 3,3 2,1 2,0 1,1 Sektör 3,4 3,8 4,8 3,8 4,2 3,5 3,1 2,6 2,9 Mevduat Bankaları 3,5 3,9 4,9 3,8 4,2 3,5 3,1 2,6 2,9 Kalkınma ve Yatırım 0,3 0,4 0,5 0,6 0,4 1,0 v.y. 0,5 v.y. 0,5 Katılım Bankaları 0,2 v.y. 4,3 6,1 5,3 4,2 3,4 2,9 Sektör 3,4 3,8 4,8 3,8 4,2 3,5 3,1 2,6 2,9 İlk 5 Banka İlk 10 Banka Ölçeğe Göre Dağılım Fonksiyonel Dağılım Fonksiyonel dağılım itibarıyla, tanıtım giderleri/faiz dışı giderler oranının mevduat ve katılım bankalarında, kalkınma ve yatırım bankalarına göre büyük olduğu görülmektedir. 2010 yılında tanıtım giderleri/faiz dışı giderler oranı, mevduat ve kalkınma ve yatırım bankaları için bir önceki yıla göre artarak sırasıyla %2,9 ve %1’e yükselirken, katılım bankaları için bir önceki yıla göre azalarak%3,4’ten %2,9’a gerilemiştir. Grafik 4.3-2: Tanıtım Giderleri/Faiz DıĢı Giderler YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım 10 15 (%) (%) 10 2,9 1,0 2,9 2009 2010 2004 4,2 3,4 0,4 2,6 2008 4,9 4,2 0,6 3,1 2007 3,9 5,3 0,5 3,5 2006 0,3 3,5 6,1 0,5 0,4 3,8 Büyük Ölçekli 2010 2009 2008 2007 İlk 5 Banka 2006 2005 2004 2003 0 2002 BDDK 0,5 2003 0 0,2 2002 5 4,3 2005 5 Mevduat Bankaları 79 Kalkınma ve Yatırım Katılım Bankaları Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 2010 yılı itibarıyla tanıtım giderleri/faiz dışı giderler oranında, ilk 10 banka sıralamasında ilk sırada bir kalkınma ve yatırım bankası yer almıştır. 2010 yılında tanıtım giderleri/faiz dışı giderler oranında ilk 10’da kamu bankası yer almamıştır. 2010 yılı itibarıyla bir adet katılım bankası ve iki adet kalkınma ve yatırım bankası, sektörde tanıtıma en çok harcama yapan ilk 10 banka arasında yer almıştır. Tablo 4.3-4: Tanıtım Giderleri/Faiz DıĢı Giderler ilk 10 Banka Sıralaması % 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 2002 YAPI VE KREDİ B. NUROL Y. B. AKBANK FORTİS BANK HSBC BANK T. İMAR B. CITIBANK T. GARANTİ B. FİNANSBANK T. İŞ BANKASI Oran 9,0 8,9 7,6 7,6 6,4 6,3 6,1 4,3 3,8 3,7 2004 AKBANK CITIBANK FİBABANK YAPI VE KREDİ B. HSBC BANK T. İŞ BANKASI AKTİF Y. B. DENİZBANK FORTİS BANK ŞEKERBANK Oran 10,7 7,8 7,7 7,6 6,9 6,5 6,4 6,0 5,4 4,7 2006 T. FİNANS K. B. ASYA K. B. T. İŞ BANKASI HSBC BANK FİBABANKA AKBANK T. EKONOMİ B. FORTİS BANK TURKLAND B. YAPI VE KREDİ B. Oran 9,5 7,9 7,5 7,0 6,8 6,4 6,1 5,8 5,6 5,1 2008 CITIBANK ASYA K. B. HSBC BANK FİNANSBANK AKBANK T. FİNANS K. B. FORTİS BANK ŞEKERBANK T. GARANTİ B. T. İŞ BANKASI Oran 7,4 6,7 5,8 4,8 4,3 4,0 3,5 3,3 3,3 3,0 2010 AKTİF Y. B. ASYA K. B. FİNANSBANK AKBANK DENİZBANK HSBC BANK T. İŞ BANKASI T. GARANTİ B. ŞEKERBANK TAİB YAT. B. Oran 5,2 5,2 4,7 4,2 4,1 4,0 3,6 3,4 3,4 3,0 Promosyon giderlerinde ilk 10 bankanın sektör içindeki payında, 2009 yılına kadar devam eden azalma, 2010 yılı itibarıyla artışa geçerek %95,7’ye ulaşmıştır. 2010 yılında ilk 5 bankanın promosyon giderlerinin sektör toplamı içindeki payı ise, 2009 yılına göre azalarak %76,4’e inmiştir. Promosyon giderlerinde, öteden beri en yüksek paya sahip olan büyük ölçekli bankaların, promosyon giderlerinin sektör toplamı içindeki payı, 2010 yılında bir önceki yıla göre 1,5 puan artarak %88,2’ye yükselirken, orta ölçekli bankaların payı ise bir önceki yıla göre 1,5 puan azalarak %11,7’ye gerilemiştir. 2010 yılı itibarıyla küçük ölçekli bankaların promosyon giderlerinin sektör toplamı içindeki payında, bir önceki yıla göre değişim olmamıştır. Tablo 4.3-5: Promosyon Giderleri YoğunlaĢma Göstergeleri Promosyon Giderleri (%) 2005 2006 2007 2008 2009 2010 İlk 5 Banka İlk 10 Banka 95,5 99,7 85,6 98,7 81,6 97,5 82,0 95,5 79,3 94,7 76,4 95,7 90,8 81,4 81,7 85,4 86,7 88,2 Orta Ölçekli 8,7 18,2 17,8 14,2 13,2 11,7 Küçük Ölçekli 0,4 0,4 0,5 0,4 0,1 0,1 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 99,8 99,3 99,2 99,4 99,6 0,0 0,2 0,7 0,8 0,6 0,4 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli Toplam Fonksiyonel Dağılım Mevduat Bankaları Katılım Bankaları Toplam Fonksiyonel dağılım itibarıyla, promosyon giderlerinde mevduat bankalarının sektörün tamamına yakınını kapsadığı görülmektedir. 2010 yılında katılım bankalarının piyasa payında azalma olurken, mevduat bankalarının piyasa payında artış yaşanmıştır. 2010 yılı itibarıyla mevduat bankaları promosyon giderlerinin sektör toplamı içindeki payı %99,6 ve katılım bankalarının payı ise %0,4 olarak gerçekleşmiştir. BDDK 80 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Grafik 4.3-3: Promosyon Giderleri YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım 0,0 0,2 0,7 0,8 0,6 0,4 100,0 99,8 99,3 99,2 99,4 99,6 2006 2007 2008 100 (%) (%) 2005 100 80 90 0 60 2010 2009 2007 2006 İlk 5 Banka Orta Ölçekli 2008 70 2005 20 Büyük Ölçekli Küçük Ölçekli Mevduat Bankaları 2010 80 40 2009 60 Katılım Bankaları 2010 yılında promosyon giderlerinde ilk 10 banka sıralamasında üçüncü sırada bir kamu bankası yer almıştır. 2010 yılı itibarıyla 3 adet kamu bankasının yer aldığı promosyon giderleri ilk 10 banka sıralamasında, hiçbir katılım bankası yer almamıştır. Tablo 4.3-6: Promosyon Giderlerinde ilk 10 Banka Sıralaması 2005 % Pay 1 AKBANK 35,2 AKBANK 2006 Pay 32,4 AKBANK 2007 Pay 23,7 AKBANK 2 YAPI VE KREDİ B. 24,9 YAPI VE KREDİ B. 24,0 3 T. İŞ BANKASI 15,9 T. GARANTİ B. 13,6 4 T. GARANTİ B. 14,1 T. İŞ BANKASI 5 FİNANSBANK 5,5 FİNANSBANK 6 FORTİS BANK 1,7 7 T. HALK B. 0,8 8 KOÇBANK 9 ING BANK 10 ŞEKERBANK 2008 Pay 22,0 AKBANK 2009 Pay 22,1 T. GARANTİ B. 2010 Pay 22,3 YAPI VE KREDİ B. 19,1 T. GARANTİ B. 18,4 T. İŞ BANKASI 16,9 T. İŞ BANKASI 18,2 T. GARANTİ B. 18,7 AKBANK 21,0 T. VAKIFLAR B. 15,6 T. VAKIFLAR B. 15,0 8,3 T. GARANTİ B. 15,3 YAPI VE KREDİ B. 11,8 7,3 FİNANSBANK 6,6 T. VAKIFLAR B. 11,6 YAPI VE KREDİ B. 11,5 T. İŞ BANKASI 9,2 T. İŞ BANKASI 11,4 YAPI VE KREDİ B. 8,8 HSBC BANK 5,5 T. VAKIFLAR B. 5,4 FİNANSBANK 4,2 T. HALK B. 4,1 T. HALK B. 7,4 DENİZBANK 3,2 HSBC BANK 4,0 HSBC BANK 3,5 ZİRAAT B. 3,3 ZİRAAT B. 4,3 0,8 T. HALK B. 2,5 DENİZBANK 3,5 DENİZBANK 2,3 FİNANSBANK 3,2 FİNANSBANK 3,5 0,6 FORTİS BANK 1,2 FORTİS BANK 1,8 T. HALK B. 2,2 DENİZBANK 2,7 HSBC BANK 2,4 0,3 T. VAKIFLAR B. 0,6 T. HALK B. 1,2 T. EKONOMİ B. 1,3 FORTİS BANK 2,2 DENİZBANK 1,7 İlk 5 ve ilk 10 bankanın promosyon giderleri/faiz dışı giderler oranı, 2010 yılında bir önceki yıla göre artarak sırasıyla %11 ve %8,2’ye yükselmiştir. 2010 yılında büyük ölçekli bankaların promosyon giderleri/faiz dışı giderler oranı, bir önceki yıla göre artarak %8,9’a yükselirken, orta ölçekli bankaların söz konusu oranı ise, bir önceki yıla göre azalarak %2,8’e inmiştir. Küçük ölçekli bankaların promosyon giderleri/faiz dışı giderler oranında ise, son iki yılda değişiklik yaşanmamıştır. Tablo 4.3-7: Promosyon Giderleri/Faiz DıĢı Giderler YoğunlaĢma Göstergeleri Promosyon Giderleri/Faiz Dışı Giderler (%) İlk 5 Banka İlk 10 Banka Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Sektör Fonksiyonel Dağılım Mevduat Bankaları Katılım Bankaları Sektör 2005 4,1 3,5 2006 8,6 6,3 2007 7,9 7,1 2008 9,3 7,8 2009 8,8 7,4 2010 11,0 8,2 3,2 1,3 0,1 2,5 5,3 3,8 0,1 4,4 6,3 4,1 0,2 5,2 7,8 3,4 0,2 5,9 7,6 2,9 0,1 5,7 8,9 2,8 0,1 6,4 2,7 0,0 2,5 4,7 0,2 4,4 5,5 0,8 5,2 6,3 0,9 5,9 6,2 0,7 5,7 6,9 0,5 6,4 Fonksiyonel dağılım itibarıyla, promosyon giderleri/faiz dışı giderler oranının mevduat bankalarında, katılım bankalarına göre oldukça büyük olduğu görülmektedir. 2010 yılında promosyon giderleri/faiz dışı giderler oranı, mevduat bankalarında bir önceki yıla göre artarak %6,9’a yükselirken, katılım bankalarında %0,5’e gerilemiştir. BDDK 81 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Grafik 4.3-4: Promosyon Giderleri/Faiz DıĢı Giderler YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım 12 8 (%) (%) 7 10 6 8 0,5 0,9 0,7 6,3 6,2 0,8 5 0,2 4 6 3 4 0,0 2 2 4,7 6,9 2,7 1 0 5,5 İlk 5 Banka Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Mevduat Bankaları 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2010 2009 2008 2007 2006 2005 0 Katılım Bankaları 2010 yılı itibarıyla promosyon giderleri/faiz dışı giderler oranında, ilk 10 banka sıralamasında 3 adet kamu bankası yer almıştır. Tablo 4.3-8: Promosyon Giderleri/Faiz DıĢı Giderler ilk 10 Banka Sıralaması 2005 % Oran 1 AKBANK 10,9 2006 AKBANK Oran 14,2 2007 AKBANK Oran 13,4 2008 AKBANK Oran 13,2 2009 AKBANK 2 FİNANSBANK 4,6 YAPI VE KREDİ B. 8,4 FİNANSBANK 3 T. GARANTİ B. 4,0 HSBC BANK 6,8 T. GARANTİ B. 7,4 T. VAKIFLAR B. 10,6 T. VAKIFLAR B. 7,3 T. GARANTİ B. 9,0 T. GARANTİ B. 4 T. İŞ BANKASI 3,0 FİNANSBANK 6,1 YAPI VE KREDİ B. 6,9 T. İŞ BANKASI 8,1 5 YAPI VE KREDİ B. 2,5 T. GARANTİ B. 5,6 T. İŞ BANKASI 5,9 YAPI VE KREDİ B. 6 FORTİS BANK 1,4 7 KOÇBANK 0,7 DENİZBANK 4,6 HSBC BANK 5,8 T. İŞ BANKASI 2,7 DENİZBANK 5,7 8 ING BANK 0,7 T. HALK B. 2,5 T. VAKIFLAR B. 9 T. HALK B. 0,6 FORTİS BANK 1,7 10 ŞEKERBANK 0,4 ING BANK 0,8 Oran 13,8 2010 AKBANK Oran 14,3 13,1 T. VAKIFLAR B. 13,7 8,7 T. GARANTİ B. 12,1 YAPI VE KREDİ B. 6,4 T. HALK B. 8,3 6,5 T. İŞ BANKAS 5,0 YAPI VE KREDİ B. 6,0 HSBC BANK 5,3 T. HALK B. 4,4 T. İŞ BANKASI 4,8 FİNANSBANK 5,1 FORTİS BANK 4,4 HSBC BANK 4,4 4,8 DENİZBANK 3,9 DENİZBANK 4,0 FİNANSBANK 4,3 FORTİS BANK 3,2 T. HALK B. 2,7 FİNANSBANK 3,7 FORTİS BANK 3,6 ASYA K. B. 2,0 FORTİS BANK 2,5 HSBC BANK 3,6 ZİRAAT B. 3,5 4.4. AraĢtırma ve GeliĢtirme Faaliyetleri Bankacılık sektörü ARGE giderleri, öteden beri beklenenin altında gerçekleşmektedir. Aktif büyüklüğü sıralamasına göre ilk 10 bankanın ARGE giderlerininin, sektörün toplam ARGE giderleri içindeki payı, 2010 yılı itibarıyla %99,7’ye ulaşarak, toplamın çok büyük bir kısmını oluşturur hale gelmiştir. 2010 yılında ilk 5 bankanın ARGE giderlerinin sektör toplamı içindeki payı ise, 2009 yılına göre azalarak %94,5’e gerilemiştir. ARGE giderlerinde ölçek itibarıyla en yüksek payı, öteden beri büyük ölçekli bankalar elde etmektedir. 2010 yılında büyük ölçekli bankaların ARGE giderlerinin toplam sektör içindeki payı, bir önceki yıla göre 0,9 puan artarak %73,4’e yükselirken, orta ölçekli bankaların ARGE giderlerinin payı bir önceki yıla göre 1,2 puan azalarak %23,2’ye gerilemiştir. Küçük ölçekli bankaların ARGE giderlerinin toplam sektör içindeki payı ise, bir önceki yıla göre 0,3 puan artarak %3,4’e yükselmiştir. Tablo 4.4-1: ARGE Giderleri YoğunlaĢma Göstergeleri ARGE Giderleri (%) İlk 5 Banka İlk 10 Banka Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Toplam Fonksiyonel Dağılım Mevduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım Katılım Bankaları Toplam BDDK 2002 90,4 98,1 2003 93,8 98,4 2004 93,0 98,5 2005 91,4 98,9 2006 91,6 99,0 2007 93,4 99,4 2008 97,1 99,7 2009 95,3 99,7 2010 94,5 99,7 84,1 11,3 4,6 100 85,2 13,7 1,1 100 87,5 11,3 1,2 100 70,6 26,0 3,5 100 63,4 33,2 3,3 100 86,3 12,2 1,5 100 89,4 9,4 1,2 100 72,5 24,4 3,1 100 73,4 23,2 3,4 100 99,5 0,5 v.y. 100 99,0 1,0 v.y. 100 99,9 0,1 v.y. 100 99,9 0,1 0,0 100 99,8 0,0 0,2 100 98,7 1,3 0,0 100 98,9 1,0 0,1 100 97,1 2,1 0,7 100 96,9 2,7 0,4 100 82 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Fonksiyonel dağılım itibarıyla, mevduat bankalarının, sektörün toplam ARGE giderlerinin çok büyük bir kısmını oluşturduğu görülmektedir. Buna karşılık, 2010 yılında ARGE giderlerinde mevduat ve katılım bankalarının piyasa payında azalma olurken, kalkınma ve yatırım bankalarının piyasa payında artış yaşanmıştır. 2010 yılında mevduat bankaları ARGE giderlerinin toplam sektör içindeki payı %96,9, kalkınma ve yatırım bankalarının payı %2,7 ve katılım bankalarının payı %0,4 olarak gerçekleşmiştir. Grafik 4.4-1: ARGE Giderleri YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım 100 100 (%) 0,0 0,5 (%) 0,0 1,0 0,0 0,1 0,0 0,1 0,1 0,0 0,0 1,3 0,1 1,0 98 80 0,7 0,4 2,1 2,7 95 93 60 90 40 99,5 99,0 99,9 99,9 99,8 98,7 98,9 88 97,1 96,9 85 20 83 0 İlk 5 Banka Orta Ölçekli Büyük Ölçekli Küçük Ölçekli Mevduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 80 Katılım Bankaları ARGE giderlerinde öteden beri ilk üç bankanın payı sektörün neredeyse tamamını oluşturmaktadır. 2010 yılında ARGE giderlerinde ilk üç bankanın payı %85,2 olarak gerçekleşmiştir. 2010 yılı itibarıyla bir adet katılım bankası ve bir adet kalkınma ve yatırım bankası, sektörde ARGE’ye en çok harcama yapan ilk 10 banka arasında yer almıştır. Tablo 4.4-2: ARGE Giderlerinde ilk 10 Banka Sıralaması % 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 2002 YAPI VE KREDİ B. T. İŞ BANKASI T. VAKIFLAR B. FORTİS BANK KOÇBANK DENİZBANK DEUTSCHE B. FİBABANKA T.C. ZİRAAT B. ŞEKERBANK Pay 47,5 31,5 4,0 4,0 3,2 2,6 1,8 1,5 1,0 0,8 2004 T. GARANTİ B. AKBANK T. İŞ BANKASI YAPI VE KREDİ B. ING BANK FİNANSBANK KOÇBANK ŞEKERBANK DENİZBANK T. EKONOMİ B. Pay 39,9 27,8 10,1 9,5 5,7 2,2 1,3 1,0 0,6 0,5 2006 T. İŞ BANKASI FİNANSBANK T. GARANTİ B. AKBANK YAPI VE KREDİ B. ING BANK ŞEKERBANK THE ROYAL B. T. VAKIFLAR B. DENİZBANK Pay 35,6 29,1 16,4 6,5 4,1 3,7 2,1 0,6 0,6 0,5 2008 T. İŞ BANKASI T. GARANTİ B. FİNANSBANK ING BANK YAPI VE KREDİ B. T. İHR. KREDİ B. HSBC BANK AKBANK T. HALK B. THE ROYAL B. Pay 76,6 10,3 6,5 1,9 1,8 1,0 0,9 0,6 0,1 0,1 2010 T. GARANTİ B. T. İŞ BANKASI ING BANK FİNANSBANK YAPI VE KREDİ B. T. İHR. KREDİ B. HSBC BANK AKBANK KUVEYT TÜRK K. B. ARAP TÜRK B. Pay 43,6 25,5 16,1 5,4 3,9 2,7 1,7 0,3 0,3 0,1 Yıllar itibarıyla bakıldığında, ARGE giderlerinin toplam faiz dışı giderler içinde oldukça küçük bir paya sahip olduğu görülmektedir. İlk 5 ve ilk 10 bankanın ARGE giderleri/faiz dışı giderler oranında 2008 yılında başlayan azalma, 2010 yılında da devam etmiş ve sırasıyla %0,8 ve %0,6 olarak gerçekleşmiştir. ARGE giderleri/faiz dışı giderler oranında büyük ölçekli bankalar için 2009 ve 2010 yıllarında, orta ölçekli bankalar için 2008 ve 2010 yıllarında azalma yaşanmıştır. Küçük ölçekli bankaların ARGE giderleri/faiz dışı giderler oranında ise, son yıllarda anlamlı bir değişiklik yaşanmamıştır. BDDK 83 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Tablo 4.4-3: ARGE Giderleri/Faiz DıĢı Giderler ARGE Giderleri/Faiz Dışı Giderler (%) 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 0,3 0,2 0,5 0,5 0,5 0,3 0,7 0,3 1,1 0,9 1,8 1,2 2,3 1,6 1,2 1,1 0,8 0,6 Büyük Ölçekli 0,1 0,2 0,2 0,2 0,4 0,8 1,1 0,5 0,3 Orta Ölçekli 0,0 0,1 0,1 0,3 0,7 0,4 0,3 0,4 0,2 Küçük Ölçekli 0,0 0,0 0,0 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 Sektör 0,1 0,2 0,2 0,2 0,4 0,7 0,8 0,4 0,3 Mevduat Bankaları 0,1 0,2 0,2 0,2 0,4 0,7 0,8 0,4 0,3 Kalkınma ve Yatırım 0,0 0,0 0,4 0,4 0,4 0,3 v.y. 0,0 v.y. 0,0 Katılım Bankaları 0,1 v.y. 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 0,0 Sektör 0,1 0,2 0,2 0,2 0,4 0,7 0,8 0,4 0,3 İlk 5 Banka İlk 10 Banka Ölçeğe Göre Dağılım Fonksiyonel Dağılım Fonksiyonel dağılım itibarıyla, ARGE giderleri/faiz dışı giderler oranının mevduat ve kalkınma ve yatırım bankalarında, katılım bankalarına göre daha büyük olduğu görülmektedir. 2010 yılında ARGE giderleri/faiz dışı giderler oranı, mevduat ve kalkınma ve yatırım bankaları için bir önceki yıla göre azalarak her ikisi de %0,3’e gerilemiştir. Grafik 4.4-2: ARGE Giderleri/Faiz DıĢı Giderler YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım (%) 0,0 2,0 0,0 1,0 0,4 0,4 1,5 0,1 0,8 0,4 0,6 0,0 0,4 İlk 5 Banka Orta Ölçekli Büyük Ölçekli Küçük Ölçekli 0,0 0,2 2003 2004 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 0,0 0,2 2002 0,0 0,0 0,1 Mevduat Bankaları 0,0 0,2 0,4 2006 0,1 0,2 2005 0,7 0,5 Kalkınma ve Yatırım 0,0 0,3 0,8 0,4 2007 1,0 0,3 2010 1,2 2009 1,4 (%) 2008 2,5 Katılım Bankaları 2010 yılı itibarıyla ARGE giderleri/faiz dışı giderler oranında, ilk 10 banka sıralamasında ilk sırada bir adet kalkınma ve yatırım bankası yer almıştır. 2010 yılında ARGE giderleri/faiz dışı giderler oranında ilk 10’da katılım bankası yer almamıştır. 2010 yılı itibarıyla 2 adet kalkınma ve yatırım bankası, sektörde ARGE’ye en çok harcama yapan ilk 10 banka arasında yer almıştır. Tablo 4.4-4: ARGE Giderleri/Faiz DıĢı Giderler ilk 10 Banka Sıralaması % 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 2002 FİBABANKA DEUTSCHE BANK GSD YAT. B. ARAP TÜRK B. YAPI VE KREDİ B. T. İŞ BANKASI DENİZBANK FORTİS BANK KOÇBANK FİBA BANK BDDK Oran 2,1 1,0 0,6 0,4 0,3 0,2 0,2 0,1 0,1 0,1 2004 T. GARANTİ B. AKBANK ING BANK ADABANK FİBABANKA GSD YAT. B. ARAP TÜRK B. YAPI V KREDİ B. FİNANSBANK T. İŞ BANKASI Oran 0,6 0,4 0,4 0,2 0,2 0,2 0,2 0,1 0,1 0,1 2006 FİNANSBANK T. İŞ BANKASI THE ROYAL B. T. GARANTİ B. ING BANK TURKLAND B. ŞEKERBANK AKBANK DEUTSCHE BANK ARAP TÜRK B. 84 Oran 2,3 1,1 0,9 0,6 0,6 0,5 0,5 0,3 0,1 0,1 2008 T. İŞ BANKASI T. İHR. KREDİ B. FİNANSBANK T. GARANTİ B. ING BANK HSBC BANK GSD YAT. B. TURKISH BANK THE ROYAL B. YAPI VE KREDİ B. Oran 4,6 2,4 1,1 0,7 0,6 0,2 0,2 0,2 0,1 0,1 2010 T. İHR. KREDİ B. ING BANK T, GARANTİ B. T. İŞ BANKASI GSD Y. B. FİNANSBANK ARAP TÜRK B. HSBC BANK TURKISH BANK YAPI V KREDİ B. Oran 2,8 1,6 0,9 0,5 0,3 0,3 0,1 0,1 0,1 0,1 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 4.5. Kredilendirme ile Ekonomik Faaliyet Arasındaki Döngüsellik ĠliĢkisi Bankalarca verilen kredi miktarı, dönemsel olarak dalgalanmaktadır. Ekonomide büyümenin yaşandığı dönemlerde, bankalarca verilen kredi miktarı artmakta, ekonomide daralmanın yaşandığı dönemlerde ise, bankalar kredi arzını kısmaktadırlar. Bankaların kredi arzında yaşanan dalgalanmalar, ekonomide yaşanan dalgalanmalarla aynı yönde hareket etmekte ve ekonomide meydana gelen dalgalanmaların şiddetini arttıran etkilere sebep olmaktadır. Bankacılık sektörü ve mevduat bankaları kredi hacminin reel büyüme hızı ile yıllıklandırılmış GSYH büyüme hızı incelendiğinde, yıllar itibarıyla her ikisinin de birlikte hareket ettiği görülmektedir. Fakat bazı dönemlerde toplam kredi hacminin reel büyüme hızında, ekonominin büyüme hızının seyrinden daha şiddetli eğilimler yaşanmıştır. Örnek olarak, 2004 yılı ve 2006 yılı üçüncü çeyreklerinde ekonominin büyüme hızında küçük düşüşler yaşanırken, toplam kredi hacminin reel büyüme hızında sert düşüşler yaşanmıştır. Grafik 4.5-1: Ekonomik Büyüme, Toplam ve Mevduat Bankaları Kredi Hacmi Büyümesi 25 4 25 3 20 (%) 3 20 2 15 4 (%) (%) (%) 2 15 1 0 Toplam Krediler Reel Büyüme -1 5 Yıllıklandırılmış GSYİH Büyüme (Sağ Eksen) -2 0 -5 -3 -5 -10 -4 -1 Mevduat Bankaları Kredileri Reel Büyüme -2 Yıllıklandırılmış GSYİH Büyüme (Sağ Eksen) -3 2010 2009 2008 2004 2003 -4 2007 -10 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 0 2006 5 1 10 0 2005 10 Katılım bankalarının kredi hacmi reel büyüme hızı ile yıllıklandırılmış GSYH büyüme hızı, bazı yıllar dışında birlikte hareket etmektedirler. 2007 yılı ikinci çeyreğinde yıllıklandırılmış GSYH büyüme hızında yavaşlama olurken, katılım bankalarında kullandırılan kredilerde belirgin bir artış yaşanmıştır. 2010 yılı ikinci çeyrekte de benzer bir gelişme yaşanmıştır. Kalkınma ve yatırım bankalarının kredi hacmi reel büyüme hızı ise, ekonominin büyümesine genel olarak paralel bir seyir izlememektedir. Örneğin 2009 yılı birinci çeyreğinde ekonomi daralırken, kalkınma ve yatırım bankalarının kredi hacminin reel büyüme hızında artış gerçekleşmiş, 2010 yılı birinci çeyreğinde ise aksi bir durum yaşanmıştır. Grafik 4.5-2: Ekonomik Büyüme, KYB ve Katılım Bankaları Kredi Hacmi Büyümesi 25 (%) 3 10 2 8 (%) 20 (%) (%) 3 6 15 1 10 0 2 5 -1 0 0 -2 0 -1 -2 -2 -3 -4 2010 2009 2003 -8 2008 -6 2007 Kalkınma Bankaları Kredileri Reel Büyüme Yıllıklandırılmış GSYİH Büyüme (Sağ Eksen) 2006 -3 2010 2009 2008 2007 2006 1 -4 -4 2005 4 2005 Yıllıklandırılmış GSYİH Büyüme (Sağ Eksen) -10 2 2004 Katılım Bankaları Kredileri Reel Büyüme Hızı -5 4 Bankalarca verilen kredi miktarını belirleyen önemli etkenlerden biri, karşı taraf riskidir. Ekonomide büyümenin yaşandığı dönemlerde, şirketler ve hanehalkı kesiminin ekonomik BDDK 85 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 durumu iyiye gitmekte ve bu kesimlerin bankalar karşısında kredibilitesi artmaktadır. Ekonomide daralmanın yaşandığı dönemlerde ise, şirketler ve hanehalkı kesiminin ekonomik durumu kötüye gitmekte ve bu kesimlerin bankalar karşısında kredibilitesi azalmaktadır. Karşı taraf riskinin bankalar açısından en önemli göstergesi ise tahsili gecikmiş alacaklar (TGA) kalemidir. Bankacılık sektörü ve mevduat bankalarına ait TGA reel büyüme hızı ile yıllıklandırılmış GSYH büyüme hızı incelendiğinde, bu iki serinin yıllar itibarıyla birbirlerine ters yönde hareket ettiği görülmektedir. Diğer bir ifadeyle ekonomide daralma yaşandığı dönemlerde TGA artmakta ve ekonomide büyüme yaşandığı dönemlerde ise TGA azalmaktadır. TGA’da yaşanan artış bankaların risk algısını artırmakta ve verdikleri kredileri kademeli olarak azaltmalarına sebep olmaktadır. TGA’da azalma yaşandığı dönemlerde ise, bankaların risk algısı azalmakta ve kredi arzı kademeli olarak arttırılmaktadır. Grafik 4.5-3: Ekonomik Büyüme, Toplam ve Mevduat Bankaları TGA Büyümesi 30 4 (%) (%) 30 3 20 1 0 0 0 -10 -1 -3 -4 2010 2009 Mevduat Bankaları TGA Reel Büyüme Yıllıklandırılmış GSYİH Büyüme (Sağ Eksen) 2008 -40 2007 -4 2003 -30 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 -40 -3 -2 2006 Toplam TGA Reel Büyüme Yıllıklandırılmış GSYİH Büyüme (Sağ Eksen) -30 -1 -20 -2 2005 -20 2004 -10 3 2 10 1 0 (%) 20 2 10 4 (%) TGA reel büyüme hızı ile yıllıklandırılmış GSYH büyüme hızı arasındaki ters yöndeki ilişki katılım bankaları için geçerli iken kalkınma ve yatırım bankaları için aynı ölçüde geçerli değildir. Kalkınma ve yatırım bankaları kredi arzının sektörden farklı eğilimler göstermesi, TGA reel büyüme hızına da yansımıştır. Grafik 4.5-4: Ekonomik Büyüme, KYB ve Katılım Bankaları TGA Büyümesi 1 10 0 0 -1 -10 -2 -20 -3 (%) 20 4 2 10 0 0 -2 -10 Kalkınma Bankaları TGA Reel Büyüme Yıllıklandırılmış GSYİH Büyüme (Sağ Eksen) -20 2003 -4 2010 2009 2008 2007 2005 -30 2006 Katılım Bankaları TGA Reel Büyüme Yıllıklandırılmış GSYİH Büyüme (Sağ Eksen) (%) -4 2010 20 30 2009 2 2008 30 2007 3 2006 (%) 2005 (%) 2004 40 Ekonomide yaşanan gelişmeler, bankaların özkaynaklarını da etkilemektedir. Ekonomide daralma yaşandığı dönemlerde, bankalar karşı karşıya oldukları risklere ve TGA’daki artışa karşı özkaynaklarını artırma eğilimine girmektedir. Ekonomide büyüme yaşandığı dönemlerde ise, bankaların risk algısı ve TGA azalmakta ve bankalar bu gelişmeler karşısında, özkaynaklarına yatırım yapmayı azaltmaktadır. Bankacılık sektörü ve mevduat bankalarında özkaynak reel büyüme hızı ile yıllıklandırılmış GSYH büyüme hızı incelendiğinde, bunların birbirlerine ters yönde hareket ettiği görülmektedir. Diğer bir ifadeyle, ekonomide risklerin artması, bankaları bu risklere karşı özkaynaklarını güçlendirme eğilimine itmektedir. Ekonomide risklerin azaldığı zamanlarda ise, bankalar özkaynaklarına yatırım yapmayı bırakarak, kredi arzını arttırmaktadırlar. BDDK 86 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Grafik 4.5-5: Ekonomik Büyüme, Toplam ve Mevduat Bankaları Özkaynak Büyümesi 15 4 (%) (%) 20 (%) 10 4 2 10 2 0 0 0 -2 -10 -2 -4 -20 5 0 (%) -5 -4 2010 2009 2008 2007 2006 2003 2005 Mevduat Bankaları Özkaynak Reel Büyüme Yıllıklandırılmış GSYİH Büyüme (Sağ Eksen) 2010 2009 2008 2007 2005 2004 2003 2006 Toplam Özkaynak Reel Büyüme -15 2004 -10 Ekonomideki dalgalanmalar karşısında bankacılık sektörünün özkaynaklar konusundaki eğilimi, katılım bankaları için de istisnai bazı dönemler dışında geçerlidir. Kalkınma ve yatırım bankaları ise bankacılık sektörünün özkaynaklar konusundaki eğilimini genel itibarıyla izlememektedir. Grafik 4.5-6: Ekonomik Büyüme, KYB ve Katılım Bankaları Özkaynak Büyümesi 8 5 -2 BDDK 0 2 0 -2 -2 -4 2010 2009 2008 2007 2005 -5 2006 Katılım Bankaları Özkaynak Reel Büyüme Yıllıklandırılmış GSYİH Büyüme (Sağ Eksen) 4 Kalkınma Bankaları Özkaynak Reel Büyüme Yıllıklandırılmış GSYİH Büyüme (Sağ Eksen) -4 2003 0 2 6 87 -4 2010 0 (%) 2009 15 10 4 (%) 2008 2 20 10 2007 4 2006 (%) 2005 (%) 25 2004 30 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 5. BANKACILIK SEKTÖRÜNDE PERFORMANS 5.1. Performans Göstergeleri Bankacılık sektöründe kârlılık analizinde aktif getirisi (ROA), özkaynak getirisi (ROE) ve net faiz marjı 9 kullanılmıştır . 2010 yıl sonu itibarıyla, bir önceki yılla kıyaslandığında, ölçek ve fonksiyon bazında tüm grupların aktif ve özkaynak getirilerinde kısmi düşüşler meydana geldiği görülmektedir. Söz konusu dönemde aktif getirileri, mevduat bankaları için %2,2, kalkınma ve yatırım bankaları için %2,7, katılım bankaları için %1,8 düzeyindedir. Tablo 5.1-1: Ölçek ve Fonksiyona Göre Aktif ve Özkaynak Getirisi Ölçeğe Göre Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Sektör Fonksiyona Göre Mevduat Bankaları Kalkınma Yatırım B. Katılım Bankaları Sektör Pay 2002 ROA ROE Pay 2004 ROA ROE Pay 112,1 -27,0 14,9 100,0 2,1 -1,8 2,4 1,3 17,6 -20,3 12,3 11,2 83,5 15,9 0,6 100,0 1,2 4,9 0,4 1,3 10,7 15,5 4,4 11,2 2006 ROA ROE Pay 72,2 15,2 12,7 100,0 2,0 1,9 2,7 2,1 14,9 13,3 10,8 14,4 93,6 4,8 1,6 100,0 2,1 2,8 1,4 2,1 15,0 6,1 10,7 14,0 2008 ROA ROE Pay 70,6 14,5 15,0 100,0 2,1 2,2 3,5 2,3 20,4 21,0 13,7 19,1 90,1 6,4 3,4 100,0 2,2 4,8 2,8 2,3 20,3 9,7 25,1 19,1 2009 ROA ROE Pay 73,9 12,9 13,3 100,0 1,8 1,4 2,6 1,8 18,3 12,0 10,0 15,5 88,3 6,9 4,8 100,0 1,7 4,0 2,5 1,8 16,4 8,7 17,4 15,5 2010 ROA ROE 78,3 12,7 9,0 100,0 2,5 1,9 2,6 2,4 21,7 13,9 9,2 18,2 81,0 12,1 6,8 100,0 2,4 1,6 1,8 2,2 19,7 12,4 6,8 16,4 91,6 4,9 3,5 100,0 2,4 3,7 2,1 2,4 19,7 7,8 16,0 18,2 92,8 3,8 3,4 100,0 2,2 2,7 1,8 2,2 17,8 6,0 13,9 16,4 Sektörün toplam kârının %81’inin büyük ölçekli bankalarca, %12,1’inin orta ölçekli bankalarca, %6,8’inin ise küçük ölçekli bankalarca elde edildiği görülmektedir. Büyük ölçekli bankaların toplam kârdan aldıkları pay, geçen yıla kıyasla artmıştır. Tablo 5.1-2: Aktif Getirisinde Ġlk 10 Banka Sıralaması 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 2002 İLLER BANKASI İMKB T. VE SAK. B. BİRLEŞİK FON B. AKTİF YATIRIM B. YAPI VE KREDİ B. TEKSTİL B. AK ULUS. B. DEUTSCHE BANK FİNANSBANK T. HALK B. ROA 19,4 11,1 10,9 8,5 5,9 5,4 4,6 4,4 3,8 3,4 2004 B.FON B. AK ULUS. B. DEUTSCHE B. İMKB T. S.. B. GSD YAT.B. BANKPOZİTİF T. İH. KR.İ B. AKTİF YAT. B. T. KAL. B. THE ROYAL B. ROA 19,9 13,4 12,1 9,5 7,8 7,4 4,7 4,6 3,5 3,0 2006 BİRLEŞİK FON B. T.KALKINMA B. ÇALIK YATIRIM EXIMBANK TAKASBANK DEUTSCHE B. GSD YATIRIM B. FİNANSBANK İLLER B. ASYA KATILIM B. ROA 32,2 16,8 7,8 7,3 5,5 5,1 4,7 4,1 3,6 3,5 2008 GSD YAT.B. B. FON B. JPM CH. B. T.İHR.KR. B. ADABANK HABİB BANK DİLER YAT.B. DEUTSCHE B. İLLER BANKASI BANKMELLAT ROA 12,0 9,5 8,7 7,5 5,6 5,5 5,2 5,0 4,4 4,3 2009 CR. AGR. Y. B. JPMCH. B. DİLER Y.B. B. FON B. T. RO.L B. DEUTS. B. WTLB A.G. T.İHR.K. B. HABİB BANK BANKMELLAT ROA 14,8 11,3 7,4 6,6 5,8 5,5 5,4 5,3 4,6 4,6 2010 CR. AGR. Y. B. GSD YATIRIM B. MER. LYNCH YB T.İHR.KR. B. DİLER Y.B. JPMCH. B. T.HALK B. ANADOLUBANK T.SINAİ KALK.B. T.GARANTİ B. ROA 8,6 4,4 4,3 4,1 3,2 3,0 2,7 2,7 2,7 2,5 Aktif getirisinde, 2010 yılı itibarıyla ilk 10 banka içinde büyük ölçekli bir kamu bankası ve bir özel banka dışındaki tüm bankaların küçük ölçekli bankalar olduğu görülmektedir. Tablo 5.1-3: Özkaynak Getirisinde Ġlk 10 Banka Sıralaması 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 2002 BİRLEŞİK FON B. TEKSTİL B. T. VAKIFLAR B. YAPI VE KREDİ B. FİNANSBANK İLLER BANKASI T. HALK B. EUROBANK ANADOLUBANK ALTERNATİFB. ROE 64,8 61,8 40,3 40,2 35,2 34,6 32,5 27,6 25,7 24,9 2004 DEUTSCHE BANK T. VAKIFLAR B. BİRLEŞİK FON B. T.C. ZİRAAT B. AK ULUS. B. ŞEKERBANK ANADOLUBANK ALBARAKA T. B. FİNANSBANK T. HALK B. ROE 35,4 31,0 30,4 30,3 29,4 27,8 27,0 23,2 18,3 17,5 2006 BİRLEŞİK FON B. FİNANSBANK T.FİNANS. KAT.B.. T.C.ZİRAAT B. ALBARAKATÜRK T.KALKINMA B. DEUTSCHE BANK ASYA KATILIM B. T.HALK B. T.GARANTİ B. 45,4 34,4 32,2 31,9 28,2 27,6 23,5 23,1 22,8 22,8 2008 T.C. ZİRAAT B. BANK MELLAT T. HALK B. AL BARAKA T. B. T. GARANTİ B. ASYA KATILIM B. ANADOLU B. ABN AMRO BANK WESTLB A.G. İMKB TAKAS. ROE 29,0 25,4 23,7 21,4 18,5 17,6 17,1 16,9 16,6 16,6 2009 T.C. ZİRAAT B. T. HALK B. DEUTSCHE B. BANK MELLAT T.GARAN.B. DENİZBANK THE ROYAL B. WESTLB A.G. AKBANK ANADOLU B. ROE 33,9 28,3 25,6 24,8 22,2 20,2 19,5 19,2 19,2 19,1 2010 T.C. ZİRA.B. T. HALK B. B.MELLAT MER. LY.YB YAPI KR. B. T.GARAN.B. FİNANSBANK T.İŞ BANKASI T.SIN.KALK.B T.EKON.B. ROE 27,6 27,0 26,3 23,5 20,0 19,1 17,6 17,5 16,7 16,6 Özkaynak getirisinde ise, büyük ölçekli bankalar ilk sıralarda yer almakta; iki adet kamu bankası en yüksek özkaynak getirisine sahip olmakla beraber, büyük ölçekli özel bankaların yüksek özkaynak getirisiyle çalıştığı görülmektedir. Aktif Getirisi (ROA)=Dönem Net Kârı/Toplam Aktifler, Özkaynak Getirisi (ROE)= Dönem Net Kârı/Toplam Özkaynaklar, Net faiz marjı: Net faiz gelirleri/Toplam Aktifler 9 BDDK 88 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Kutu 25: Net Kârların GeliĢimi Küresel Görünüm AB ve G20 üyesi ülkelerin bankacılık sektörlerinin net dönem kârları, 2002-2009 dönemi için aşağıda sunulmaktadır. ABD bankacılık sektörü, 2008 yılında 4,7 milyar Euro zarar etmişken, 2009 yılında 13,4 milyar Euro net kâr elde etmiştir. Danimarka ve İrlanda bankacılık sektörleri, 2009 yılı itibarıyla sırasıyla 15,5 ve 23,2 milyar Euro zarar etmiştir. Türk bankacılık sektörünün 2009 yıl sonu net kâr tutarı, 9,3 milyar Euro’dur. Milyar Euro İsveç Fransa ABD İspanya Kanada Türkiye Polonya İtalya Güney Kore Meksika Rusya S. Arabistan Çek Cum. Finlandiya İsviçre Arjantin Macaristan Slovakya Slovenya Hollanda Estonya Belçika Almanya Danimarka İrlanda Avustralya Avusturya Brezilya Bulgaristan Çin Halk C. Endonezya G.Afrika C. Kıbrıs R.K. Hindistan İngiltere* Japonya Letonya Litvanya Lüksemburg Malta Portekiz 2002 12,2 17,3 104,6 9,3 6,4 1,7 2,3 9,9 3,8 0,3 0 v.y. v.y. 1,2 6,2 -4,6 v.y. 0,4 0,1 5,8 0,1 2,6 4,9 14,5 4 v.y. 1,6 v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. 10,7 -41,6 v.y. v.y. 2,7 v.y. v.y. 2003 17,4 17,3 98,8 9,4 9,1 3,2 2,3 11,1 1 2,3 0 v.y. v.y. 2,8 8 -0,8 v.y. 0,4 0,1 8,5 0,1 4,3 -5,4 16,3 3,9 v.y. 2,1 v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. 14,8 6,1 v.y. v.y. 2,9 v.y. v.y. 2004 52,9 19,7 92,1 10,7 10,9 3,5 7,1 15 5,5 2,1 3,9 v.y. v.y. 1,4 9,8 -0,3 v.y. 0,4 0,2 10,7 0,2 3,5 2,5 21,9 5 v.y. 3,3 v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. 16,7 17,4 v.y. v.y. 2,9 v.y. v.y. Romanya v.y. v.y. v.y. Yunanistan v.y. v.y. v.y. Kaynak: OECD ve ülke bankacılık otoriteleri istatistikleri. *Büyük ticari bankalara ilişkin veridir. BDDK 89 2005 32 23,3 115,8 13,6 11,2 3,7 9,1 16,5 9,4 4,6 6 v.y. v.y. 2 15,6 0,2 1,2 0,5 0,3 13,5 0,2 4,7 21,1 26,9 6,0 v.y. 3,5 v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. 19,4 40,3 v.y. v.y. 3,6 v.y. v.y. 2006 70,1 34,2 112,5 19,2 14,8 6,1 10,7 22,4 9,5 5,7 8,1 3,5 v.y. 2 12,2 0,7 1,4 0,8 0,3 14,1 0,2 8 19,3 33,5 7,0 v.y. 6,3 v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. 22,7 27 v.y. v.y. 5,7 v.y. v.y. 2007 44,2 21,6 72,6 25,2 16,3 8,6 13,7 23,6 10 5,3 10,8 2,3 1,7 2,7 5,4 0,5 1,3 0,7 0,4 19,7 0,5 3 19,9 32,6 7,2 v.y. 4,8 v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. 24,5 17,5 v.y. v.y. 3,7 v.y. v.y. 2008 38,1 -6,9 -4,7 18,5 9,7 6,2 13,7 10,5 4 3,1 v.y. 2,8 2,2 1,9 -20,7 0,7 0,9 0,5 0,2 -10,9 0,3 -19,5 -19,9 -6,1 0,2 v.y. -1,4 v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. -37,5 -12,9 v.y. v.y. 0,2 v.y. v.y. 2009 34,3 17,7 13,4 13 11,8 9,3 8,5 7,4 3,8 3,7 3,2 3 2,1 1,5 1,4 1,1 0,8 0,3 0,1 -0,3 -0,6 -3 -6,8 -15,5 -23,2 v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Tablo 5.1-4: Ölçek ve Fonksiyona Göre Net Faiz Marjı Ölçeğe Göre Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Sektör Fonksiyona Göre Mevduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım Bankaları Katılım Bankaları Sektör 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 5,9 6,0 7,5 6,1 4,3 4,0 7,9 4,6 5,5 6,0 6,9 5,8 4,3 5,4 5,5 4,6 4,0 4,9 5,1 4,2 4,2 5,4 5,4 4,5 3,7 5,7 5,6 4,2 4,6 6,6 5,1 5,0 3,6 4,9 3,8 3,8 5,7 12,4 8,1 6,1 4,2 11,6 7,3 4,6 5,6 8,9 5,8 5,8 4,5 6,5 4,5 4,6 4,2 6,3 4,8 4,2 4,4 6,1 4,7 4,5 4,1 6,6 4,8 4,2 5,0 5,5 4,6 5,0 3,8 4,1 3,5 3,8 Net faiz gelirlerinin 2009 yılsonuna göre düşmesi sebebiyle, fonksiyon ve ölçek bazında tüm gruplarda net faiz marjı kısmi bir düşüş göstermiştir. Fonksiyon grupları itibarıyla, en yüksek net faiz marjı %4,1 ile kalkınma ve yatırım bankalarında görülürken, mevduat bankalarının net faiz marjı %3,8, katılım bankalarının ise %3,5 seviyesinde olduğu görülmektedir. Piyasa tabanlı performans ölçütleri vasıtasıyla, bankacılık sektörünün performansının piyasalar tarafından nasıl değerlendirildiği analiz edilmektedir. 2010 yılı itibarıyla, halka açık olan 16 banka bulunmakta olup (12 mevduat bankası, 2 katılım bankası, 2 kalkınma ve yatırım bankası), söz konusu bankaların piyasa bazlı performans değerlendirmesi, ölçek ve fonksiyon grupları bazında; ortalama fiyat/kazanç 10 ve fiyat/maddi varlıklar 11 rasyoları üzerinden yapılmıştır. Fiyat/kazanç rasyosu, temel olarak halka açık bir şirketin sermaye yapısının analizinde kullanılmaktadır. Söz konusu oranın yüksek olması, yatırımcıların şirketin birim kazancı için daha fazla değer biçtikleri ve o hisse senedine olan talebin gücünü göstermektedir. Böyle bir durum, temelde yatırımcıların gelecek dönemleri için söz konusu şirketin finansal performansı, risk yapısı vb. hususlar hakkındaki olumlu görüşlerini yansıtmaktadır. Bununla birlikte, fiyat/kazanç oranları dışındaki parametreleri özdeş olan iki şirketten, fiyat/kazanç oranı düşük olan şirketin hisse senedi, diğer şirketin hisse senedinin aşırı değerli olması nedeniyle yatırımcılar tarafından daha yatırım yapılabilir bulunmaktadır. Fiyat/maddi varlıklar rasyosu, halka açık bir şirketin piyasa değeri ile defter değerinin karşılaştırılması amacıyla kullanılmaktadır. Söz konusu oranın düşük olması, piyasada bu şirketin ucuz fiyatlandığını, yüksek olması ise pahalı fiyatlandığını göstermektedir. Bir şirket için, fiyat/maddi varlıklar rasyosunun yükselmesi, o şirketin yatırımcıların gözünde değer kazandığına ve güvenilirliğinin arttığına işaret etmektedir. Hem fiyat/kazanç, hem de fiyat/maddi varlıklar rasyoları için yapılacak karşılaştırmaların, sektörler ve fonksiyon grupları arasında farklılıklar olması itibarıyla, ihtiyatlı yorumlanması gerekmektedir. 2000-2010 dönemi itibarıyla dalgalı bir seyir izleyen12 fiyat/kazanç oranının, 2003 yılı ile birlikte artmaya başladığı, küresel krizin etkilerini arttırması ile birlikte hisse senedi piyasalarında yaşanan değer kayıpları nedeniyle 2008 yılının sonu itibarıyla düştüğü görülmektedir. Bu dönem sonrası krizin etkilerinin azalmasına paralel olarak 2009 yılı ile birlikte söz konusu oran yükselmeye başlamış ve 2010 yılsonu itibarıyla 17,1 olarak gerçekleşmiştir. Fiyat/Kazanç rasyosu (price-earnings ratio) hisse senedi fiyatının bankanın yıllık karına bölünmesi suretiyle bulunmaktadır. 10 Fiyat/Maddi Varlıklar rasyosu (price-to-book ratio) hisse senedi fiyatının net maddi varlıklara bölünmesi suretiyle bulunmaktadır. 11 Söz konusu dalgalanmaların bir kısmı bazı bankaların halka açılması ile ortaya çıkmış olup, genelde ekonomik veya fnsal olaylarla açıklanamayan ve veriden kaynaklandığı düşünülen oynaklıklardır. 12 BDDK 90 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Grafik 5.1-1: Ölçek ve Fonksiyon Gruplarına Göre Ortalama Fiyat/Kazanç Oranı 70 80 Rasyo 70 Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Sektör 60 50 Rasyo 60 Mevduat Kalkınma ve Yatırım Katılım Sektör 50 40 40 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2000 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 0 2003 10 0 2002 10 2001 20 2000 20 2001 30 30 Kaynak: Bloomberg Ölçek bazında incelendiğinde, küçük ölçekli bankaların ortalama fiyat/kazanç oranlarının sektör ortalamasının bir miktar üstünde olduğu, büyük ölçekli bankaların ortalama fiyat/kazanç oranlarının ise sektör ortalamasının bir miktar altında yer aldığı görülmektedir. Tablo 5.1-5: Ortalama Fiyat/Kazanç Oranı Fiyat / Kazanç Ölçeğe Göre Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Sektör Fonksiyonel Mevduat Bankaları Kalkınma Yatırım B. Katılım Bankaları Sektör 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 4,5 7,8 9,5 7,6 34,3 6,3 5,6 5,6 7,6 3,6 2,7 4,1 12,8 6,1 2,1 9,7 13,0 46,2 9,6 25,1 17,2 11,9 37,8 23,9 11,0 10,3 11,5 11,3 11,7 12,7 12,7 12,4 6,1 6,7 14,0 9,3 8,9 11,0 19,4 11,9 9,6 11,6 27,5 17,1 6,3 9,1 0,0 7,6 14,1 6,4 0,0 5,6 5,8 2,5 0,0 4,1 9,3 0,0 0,0 9,7 21,0 11,2 0,0 25,1 19,4 51,7 0,0 23,9 13,0 6,7 0,0 11,3 11,7 12,8 14,5 12,4 9,2 7,5 5,2 9,3 11,4 0,0 10,7 11,9 12,3 44,2 10,3 17,1 2000-2001 krizi sonrasında piyasalarda bankacılık sektörüne duyulan güveni ve risk algısındaki olumlu bekleyişleri yansıtan bir şekilde büyüyen ortalama fiyat/maddi varlıklar rasyosu, 2006 yılından sonra azalma eğilimi içerisine girmiştir. Bu duruma, küresel piyasalarda o dönem başlamış olan dalgalanma ve yatırımcılar tarafından bankacılık sektörü ortalama fiyat/maddi varlıklar rasyosunun aşırı yükselmiş olduğu düşüncesi gibi nedenlerin yol açtığı söylenebilir. Küresel krizin etkisini arttırması paralelinde hisse senedi piyasalarında yaşanan düşüşler, 2009 yılının ilk çeyreğine kadar devam etmiştir. Krizin etkilerinin azalmasına paralel olarak söz konusu dönem sonrasında, ortalama fiyat/maddi varlıklar rasyosu tekrar yükselmeye başlayarak 2010 yılında 1,6 olarak gerçekleşmiştir. Grafik 5.1-2: Ölçek ve Fonksiyon Gruplarına Göre Ortalama Fiyat/Maddi Varlıklar Rasyosu 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 Rasyo Rasyo 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 2003 91 2002 2000 Mevduat Kalkınma ve Yatırım Katılım Sektör 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2000 Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Sektör 2001 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 Kaynak: Bloomberg BDDK Ölçek grupları bazında incelendiğinde, orta ve büyük ölçekli banka grupları için ortalama fiyat/maddi varlıklar rasyosunun genel itibarıyla sektör ortalamasının üstünde seyrettiği görülmektedir. 2010 yılında küçük ölçekli bankalar için de söz konusu rasyo, sektör ortalamasının üzerine çıkmıştır. Tablo 5.1-6: Ortalama Fiyat/Maddi Varlıklar Rasyosu Fiyat / Özkaynak (%) Ölçeğe Göre Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Sektör Fonksiyona Göre Mevduat Bankaları Kalkınma Yatırım B. Katılım Bankaları Sektör 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2,1 2,2 1,1 1,7 2,0 1,5 2,2 2,0 0,9 0,7 0,6 0,6 1,3 1,1 1,2 1,1 1,5 1,7 0,7 1,3 2,8 2,8 2,7 2,7 2,2 2,9 2,0 2,2 2,7 2,5 2,2 2,3 1,1 1,1 0,7 0,9 1,8 1,8 1,2 1,5 1,8 1,6 1,7 1,6 1,6 1,6 1,9 1,4 0,8 0,6 1,3 0,0 1,5 0,7 2,9 2,4 2,4 1,6 1,7 2,0 0,6 1,1 1,3 2,7 2,2 2,5 1,4 3,9 2,3 1,0 0,7 0,8 0,9 1,6 0,0 1,8 1,5 1,6 2,3 1,5 1,6 5.2. Etkinlik Analizi Etkinlik analizi bankacılığın temel fonksiyonu olan aracılık fonksiyonunun ne derece etkin gerçekleştirildiğini belirlemek amacıyla yapılmaktadır. Etkinliği ölçmede kullanılan yaygın yöntemlerden biri rasyo analizidir. Rasyo analizi, bankacılığın temel işlevi olan aracılık faaliyetleri üzerinden hesaplanan oranlar aracılığıyla yapılmakta olup, temel olarak krediler/aktifler, krediler/mevduat ve takibe dönüşüm oranı olmak üzere üç rasyo baz alınarak gerçekleştirilmiştir. BDDK 92 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Kutu 26: Performans Göstergelerinde Küresel Görünüm 2010 yılı için ülkelerin aktif ve özkaynak getiri oranları karşılaştırmasında, AB ülkeleri için getiri oranlarının görece düşük kaldığı, gelişmekte olan ülke bankacılık sektörlerinde daha yüksek aktif ve özkaynak getirileri olduğu görülmektedir. Türk bankacılık sektörü aktif ve özkaynak getirileri ise AB genelinin üzerinde ve gelişmekte olan ülkeler arasında üst sıralarda yer almaktadır. ROA % Arjantin Endonezya Kanada Brezilya Çek Cum. Çin Güney Afrika Türkiye Slovakya Meksika Malta Rusya Hindistan Belçika G.Kore Finlandiya Japonya G.Kıbrıs R.K. Avusturya İspanya Portekiz İngiltere Almanya İtalya Hollanda Estonya ABD Macaristan Yunanistan Romanya Letonya AB-27 Avustralya Bulgaristan Danimarka Fransa İrlanda İsveç İsviçre Litvanya Lüksemburg PB-16 Polonya Slovenya Suudi Arabistan ROE 2009 3,6 2,6 0,7 1,9 14 0,8 1 2010 4 2,7 1,1 2,1 1,3 1,1 1,3 2009 29,5 26,8 18,2 20,4 26,4 16,7 18 2010 34,8 25,9 22,9 21,7 19,7 19,7 18,7 2,4 0,6 1,5 1,2 0,7 v.y. –0,1 0,6 0,6 0,2 0,8 0,1 0,6 0,4 0,1 0,2 0,3 0,o –2,8 0,2 0,6 0,4 0,2 –3,9 v.y. 1 1,1 -0,1 0,3 -1,6 0,4 0,5 v.y. 0,6 v.y. 0,8 0,2 2 2,2 1,6 1,7 1,5 2 1 0,5 0,7 0,5 0,4 0,5 0,5 0,5 0,5 0,3 0,2 0,3 0,1 0,3 0,2 0,1 0 -0,2 -1,8 v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. 0,9 v.y. v.y. v.y. v.y. 18,2 6,7 15,2 11,7 4,1 v.y. -2,5 8,9 10 5,5 14 1,5 9,1 7,3 2,6 5 4 0 -24,6 1,8 8,3 5,2 2,9 -50,6 v.y. 17,4 9,8 -3,2 7,2 -35,8 8 7,3 v.y. 11,5 v.y. 10,7 2 v.y. 16,4 16,3 15,2 13,5 12,5 10,8 10,6 9,7 9,2 9,2 9,1 7,9 7,9 7,5 6,1 5 4 3 2,1 1,8 1,3 0 -2,1 -19,7 v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. Fiyat/Kazanç* 2009 2010 8 8,8 v.y. v.y. v.y. v.y. 17 13,8 v.y. v.y. 21,1 14,6 16,6 18,9 11,9 17,1 v.y. v.y. 22,7 23,9 v.y. v.y. 15,6 8,3 21,8 22,4 v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. 14,2 12,2 v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. 19,3 14,1 v.y. v.y. v.y. v.y. Fiyat/Maddi Varlıklar* 2009 2010 1,2 v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. 2,3 v.y. v.y. v.y. 2,7 v.y. 2,4 v.y. 1,5 v.y. v.y. v.y. 2,6 v.y. v.y. v.y. 1,3 v.y. 3,8 v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. 1,4 v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. 1,6 v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. Kaynak: IMF Global Financial Stability Report October 2010, IMF FSI Table 2010 yılı için mevcut olan en güncel veri sunulmuştur. *Oran olarak verilmiştir, % olarak yorumlanmamalıdır. Ülkelerin hisse senedi piyasaları genel olarak değerlendirilmiştir. Bankalar için ayrıca bir hesap yapılmamıştır. BDDK 93 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 5.2.1. Rasyolarla Etkinlik Analizi Aracılık faaliyetleri açısından, bankacılık sektörünün temel göstergelerinden biri olan kredi/aktifler oranı, 2010 yılsonu itibarıyla, büyük ölçekli bankalar için %49,6, orta ölçekli bankalar için %53,6, küçük ölçekli bankalar için %34,3 düzeyindedir. Söz konusu oran, mevduat bankaları için %51,4, katılım bankaları için %71,1 iken kalkınma ve yatırım bankaları için %51,7’dir. Grafik 5.2-1: Ölçek ve Fonksiyon Gruplarına Göre Kredi /Aktif Oranı 80 80 % % 60 60 40 40 20 Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Mevduat Bankaları Katılım Bankaları KYB 20 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2003 2002 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2004 0 0 Sektörün toplam aktifleri içerisinde kredilerin payı ise %52,2 oranındadır. Bankacılık sektörünün temel fonksiyonu olan aracılık fonksiyonunun 2002-2010 döneminde, küresel ekonomik krizin etkilerinin yoğun olduğu 2009 yılı istisna olmak üzere gelişme eğilimi gösterdiği gözlenmektedir. Tablo 5.2-1: Kredi / Aktif Oranları Kredi / Aktif (%) Ölçeğe Göre Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Fonksiyona Göre Mevduat Bankaları Katılım Bankaları Kalkınma ve Yatırım B. Sektör 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 20,5 28,4 27,9 23,2 37,9 26,3 28,6 47,3 29,0 33,8 55,0 29,9 40,1 58,2 30,8 45,3 59,7 33,3 47,5 56,9 31,6 43,2 52,2 35,3 49,6 53,6 34,4 22,0 52,4 44,9 23,0 25,6 58,5 48,1 26,5 31,9 66,4 46,9 32,4 37,5 65,1 46,3 38,4 43,0 67,8 46,9 43,8 48,3 72,4 47,5 49,1 49,4 68,5 51,0 50,2 45,9 70,3 50,7 47,1 51,4 71,1 51,7 52,2 2010 yıl sonunda büyük ölçekli bankaların kredilerinin bilanço içindeki payının oldukça yükseldiği, orta ölçekli bankalardaki artışın görece düşük kaldığı görülmektedir. Küçük ölçekli bankaların ise, kredilerinin bilanço içindeki oranının düştüğü görülmektedir. Sektörde kredilerin artışında, özellikle büyük ölçekli bankalar etkili olmaktadır. Tablo 5.2-2: Toplam Aktiflere Göre Ġlk 10 Bankanın Kredi/Aktif Oranları % K/A 2006 1 T.C. ZİRAAT B. 2002 9,4 T.C. ZİRAAT B. 15,0 T. İŞ BANKASI 37,7 T.C. ZİRAAT B. 28,7 T.C. ZİRAAT B. 37,1 2 AKBANK 24,1 T. İŞ BANKASI 32,2 T.C. ZİRAAT B. 23,3 T. İŞ BANKASI 47,1 T. İŞ BANKASI 47,3 3 T. İŞ BANKASI 26,9 AKBANK 36,6 AKBANK 48,6 T. GARANTİ B. 54,3 T. GARANTİ B. 51,3 4 T. GARANTİ B. 25,3 T. GARANTİ B. 38,7 T. GARANTİ B. 52,9 AKBANK 50,3 AKBANK 46,2 5 YAPI VE KR B. 36,2 T. HALK B 16,7 YAPI VE KR B. 44,8 YAPI VE KR B. 57,4 YAPI VE KR B. 59,9 6 T. HALK B 6,9 YAPI VE KR B. 40,1 T. VAKIFLAR B 47,7 T. VAKIFLAR B. 57,0 T. VAKIFLAR B. 60,0 7 T. VAKIFLAR B. 22,6 T. VAKIFLAR B. 33,3 T. HALK B 32,9 T. HALK B 48,7 T. HALK B 59,4 8 KOÇBANK 33,9 KOÇBANK 37,0 FİNANSBANK 61,3 FİNANSBANK 64,3 FİNANSBANK 65,0 9 PAMUKBANK 13,9 FİNANSBANK 58,9 ING BANK 60,4 DENİZBANK 62,5 DENİZBANK 64,2 33,5 FORTİSBANK 41,9 DENİZBANK 37,7 ING B ANK 63,7 TÜRK EKON.B. 60,0 10 FİNANSBANK *K/A: Kredi/Aktif Oranı BDDK K/A 2004 94 K/A 2008 K/A 2010 K/A Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Aracılık fonksiyonunun temel süreçlerinden olan, mevduatın krediye dönüştürülme derecesi, kredi/mevduat oranı 13 ile ölçülmektedir. Söz konusu oran, gerek ölçek gerekse fonksiyon bazında 2009 yılına kadar artış eğilimi göstermiş, 2009 yılında kredi hacmindeki yavaşlama sebebiyle azalmıştır. 2010 yılında ise sektördeki büyümeye paralel olarak, kredi/mevduat oranı tüm ölçek ve fonksiyon grupları için artmıştır. Grafik 5.2-2: Ölçek ve Fonksiyon Gruplarına Göre Kredi / Mevduat Oranı 140 120 100 % % 80 100 60 80 Büyük Ölçekli 60 Küçük Ölçekli 20 Mevduat Bankaları Katılım Bankaları Sektör 40 Orta Ölçekli 40 20 Sektör 0 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2000 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2000 2001 0 Ölçek grupları ve fonksiyon grupları itibarıyla incelendiğinde, kredi/mevduat oranı büyük ölçekli bankalarda %76,8 ile sektör geneline en yakın seviyedeyken, orta ölçekli bankalarda mevduatın krediye dönüşme oranının %106,8 düzeyinde olduğu görülmektedir. Küçük ölçekli bankalar ise mevduatlarının %95,8’ini kredi olarak kullandırmışlardır. Tablo 5.2-3: Kredi / Mevduat Oranları Kredi / Mevduat (%) Ölçeğe Göre Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Sektör Fonksiyona Göre Mevduat Bankaları Katılım Bankaları Sektör 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 48,3 67,6 42,1 51,2 31,9 27,2 39,4 31,8 29,7 48,5 78,9 36,2 35,1 65,9 88,0 43,5 42,7 84,9 101,2 52,9 51,5 97,1 111,7 62,2 61,6 102,5 119,9 71,2 69,7 109,3 96,7 77,5 72,4 107,0 81,7 78,3 67,4 100,1 83,4 73,6 76,8 106,8 95,8 82,6 50,6 92,6 51,2 31,4 55,9 31,8 32,4 65,5 36,2 39,5 76,3 43,5 49,2 81,8 52,9 59,2 77,4 62,2 68,3 83,6 71,2 76,6 94,9 77,5 77,6 92,6 78,3 72,8 88,5 73,6 82,0 93,2 82,6 Mevduatın krediye dönüşme oranı, mevduat bankalarında %82, katılım bankalarında %93,2’dir. Sektör genelinde mevduatın krediye dönüşme oranı ise %82,6 düzeyindedir. Tablo 5.2-4: Toplam Aktiflere Göre Ġlk 10 Bankanın Kredi/Mevduat Oranları % 2002 K/M 2004 2008 12,8 T.C. ZİRA. B. 19,1 T. İŞ BANKASI 64,8 T.C. ZİRAAT B. 36,5 T.C. ZİRAAT B. 36,5 T.C. ZİRAAT B. 2 AKBANK 36,5 T. İŞ BANKASI 52,4 T.C. ZİRAAT B. 28,7 T. İŞ BANKASI 74,7 T. İŞ BANKASI 67,6 T. İŞ BANKASI 73,3 3 T.İŞ BANKASI 39,0 AKBANK 67,4 AKBANK 86,3 T. GARANTİ B. 95,1 T. GARANTİ B. 80,3 T. GARANTİ B. 90,8 4 T.GARANTİ B. 38,8 YAPI VE KR B. 70,4 T. GARANTİ B. 91,9 AKBANK 89,8 AKBANK 75,2 AKBANK 87,8 5 YAPI VE KR. B. 53,1 T. HALK B. 22,1 YAPI VE KR. B. 71,8 YAPI VE KR B. 89,3 T. VAKIFLAR B. 80,4 YAPI VE KR B. 98,5 6 T.HALK B. 10,5 T. GARANTİB. 59,9 T. VAKIFLAR B. 73,5 T. VAKIFL. B. 84,3 YAPI VE KR B. 90,7 T. VAKIFLAR B. 97,5 7 T.VAKIFLAR B. 30,7 T. VAKIFL. B. 48,3 T. HALK B. 43,7 T. HALK B 64,7 T. HALK B 75,6 T. HALK B 84,9 8 KOÇBANK 51,0 FİNANSBANK 105,2 FİNANSBANK 118,6 FİNANSBANK 114,8 FİNANSBANK 97,8 FİNANSBANK 9 PAMUKBANK 15,3 FORTİS BANK 87,0 ING BANK 91,5 DENİZBANK 128,1 DENİZBANK 120,2 DENİZBANK 116,9 54,5 DENİZBANK 94,5 ING BANK 106,3 ING BANK TÜRK EKON.B. 106,3 13 K/M K/M K/M T.C.ZİRAAT B. 10 FİNANSBANK 55,2 KOÇBANK *K/M: Kredi/Mevduat Oranı K/M 2009 2006 1 113,1 2010 K/M 45,7 105,8 Katılım bankaları tarafından toplanan fonlar (cari ve katılım fonları) mevduat rakamlarına dahildir. BDDK 95 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Toplam aktif büyüklükleri itibarıyla ilk 10 banka içinde yer alan bankalarda, kamu bankaları ile karşılaştırıldığında özel bankaların genel itibarıyla daha yüksek kredi/mevduat oranı ile çalıştığı gözlenmektedir. Söz konusu oranın, ilk 10 bankanın tamamında kredi büyümesine paralel olarak, 2009 yılına kıyasla arttığı görülmektedir. Aktif kalitesi, bankacılık sektörünün finansal sağlamlığının analizinde en önemli göstergelerden biridir. Bu nedenle, Türk bankacılık sektörü aktiflerinin yaklaşık %50’sini oluşturan kredilere ilişkin takibe dönüşüm oranlarının ölçek ve fonksiyon bazında incelenmesi önem taşımaktadır. Bankacılık sektörü takibe dönüşüm oranı, 2000-2001 krizi sonrasında azalma eğilimine girmiştir. Küresel finans krizinin etkisiyle 2007 yılı sonrası artış eğilimi içine giren takibe dönüşüm oranı, krizin etkilerinin azalması ile birlikte 2010 yılında tekrar azalmıştır. Ölçek bazında incelendiğinde, kriz öncesi dönemde sektör geneline göre takibe dönüşüm oranları daha düşük seviyede olan orta ölçekli bankaların, bu özelliklerini kriz ile birlikte kaybettikleri gözlenmektedir. Bu durum, büyük ölçekli bankalar için aksi yönde gerçekleşmiştir. Küçük ölçekli bankaların takibe dönüşüm oranlarının ise büyük ve orta ölçekteki bankalara göre daha istikrarlı bir seyir izlediği görülmektedir. Grafik 5.2-3: Ölçek ve Fonksiyon Gruplarına Göre Takibe DönüĢüm Oranı 20 20 % % 16 12 2010 2009 2005 2002 2010 2009 2008 2007 2006 2005 0 2004 0 2003 4 2002 4 2006 8 2004 8 Mevduat Kalkınma ve Yatırım Katılım Toplam 2008 Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Toplam 2003 12 2007 16 Bankacılık sektörü takibe dönüşüm oranları fonksiyon bazında incelendiğinde, kalkınma ve yatırım bankalarının takibe dönüşüm oranlarının diğer fonksiyon gruplarındaki bankalara göre daha istikrarlı bir seyir izlediği görülmektedir. Sektör genelinde takibe dönüşüm oranı ise, bankacılık sektöründeki ağırlıklı payı dolayısıyla mevduat bankalarının takibe dönüşüm oranları ile paralel yönde seyretmektedir. 2010 yılı itibarıyla kalkınma ve yatırım bankaları ile katılım bankalarının takibe dönüşüm oranları sektör geneline göre daha düşük seviyededir. Tablo 5.2-5: Takibe DönüĢüm Oranı TDO (%) İlk 5 Banka İlk 10 Banka Ölçeğe Göre Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Sektör Fonksiyona Göre Mevduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım Katılım Bankaları Sektör 2002 15,2 20,6 2003 11,4 12,4 2004 6,5 6,6 2005 3,9 5,0 2006 3,5 3,8 2007 3,4 3,6 2008 3,3 3,5 2009 4,6 5,1 2010 2,8 3,5 18,1 19,8 6,4 17,6 13,2 8,4 7,8 11,5 6,9 3,8 6,0 6,0 5,3 3,0 5,1 4,8 4,1 2,2 4,1 3,8 3,8 2,9 2,9 3,5 3,6 3,9 4,0 3,7 4,9 6,5 5,2 5,3 3,2 5,2 3,8 3,7 18,6 4,0 17,6 12,1 3,5 11,5 6,2 3,3 6,0 4,9 2,6 4,6 4,8 3,8 2,5 3,8 3,8 3,6 1,8 3,6 3,5 3,7 1,7 4,5 3,7 5,4 2,3 4,8 5,3 3,7 2,1 3,5 3,7 Aktif büyüklüklerine göre ilk 5 ve ilk 10 bankanın takibe dönüşüm oranı incelendiğinde, ilk 5 bankanın takibe dönüşüm oranının sektör geneline göre oldukça düşük olduğu görülmektedir. BDDK 96 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 2010 yılında takibe dönüşüm oranı, bankacılık sektörü için %3,7 iken ilk 10 banka için %3,5, ilk 5 banka için ise %2,8 olarak gerçekleşmiştir. Tablo 5.2-6: Toplam Aktiflere Göre Ġlk 10 Bankanın Takibe DönüĢüm Oranı % 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 2002 T.C.ZİRAAT B. AKBANK T.İŞ BANKASI T.GARANTİ B. YAPI VE KR. B. T.HALK B. T.VAKIFLAR B. KOÇBANK PAMUKBANK FİNANSBANK TDO 41,1 1,9 15,6 6,8 10,7 48,8 24,5 13,1 70,5 9,3 2004 T.C. ZİRAAT B. T. İŞ BANKASI AKBANK YAPI VE KR B. T. HALK B. T. GARANTİ B. T. VAKIFLAR B. FİNANSBANK FORTİS BANK KOÇBANK TDO 4,3 8,4 1,6 4,1 22,1 6,6 9,0 9,6 2,1 4,9 2006 T. İŞ BANKASI T.C. ZİRAAT B. AKBANK T. GARANTİ B. YAPI VE KREDİ B. T. VAKIFLAR B. T. HALK B. FİNANSBANK ING BANK DENİZBANK TDO 3,9 1,9 2,1 2,3 7,3 5,4 8,7 2,3 0,8 2,4 2008 T.C. ZİRAAT B. T. İŞ BANKASI T. GARANTİ B. AKBANK YAPI VE KR B. T. VAKIFLAR B. T. HALK B FİNANSBANK DENİZBANK ING BANK TDO 2,0 4,5 2,5 2,6 4,5 4,6 4,8 3,7 3,3 2,5 2010 T.C.ZİRAAT B. T.İŞ BANKASI T.GARANTİ B. AKBANK YAPI VE KR. B. T.VAKIFLAR B. T.HALK B. FİNANSBANK DENİZBANK T.EKONOMİ B. TDO 1,5 3,7 3,0 2,4 3,5 4,8 3,9 6,6 4,9 3,1 Kullandırılan krediler nedeniyle maruz kalınabilecek zararların sermaye üzerindeki etkisini azaltmak için ayrılan özel karşılıkların tahsili gecikmiş alacaklara (TGA) oranı, sektörün kredi riskinin ve etkinliğinin analizinde önem taşımaktadır. Bankacılık sektörünce ayrılan özel karşılıkların TGA’ya oranı, 2001-2002 krizi sonrası, azalan TGA ve artan karşılık tutarları nedeniyle hızlı bir şekilde yükselmiş, 2006 yılına kadar da istikrarlı bir seyir izlemiştir. 2006 yılsonunda %89,7 olan söz konusu oran, 2008 yılsonunda %79,8’e inmiştir. Küresel krizin etkilerini azaltması ile birlikte TGA tutarlarının azalması ve ayrılan özel karşılık tutarlarının artması, söz konusu oranın artmasına ve 2010 yılı itibarıyla %83,6’ya yükselmesine neden olmuştur. Karşılıkların TGA’ya oranı ölçek bazında analiz edildiğinde söz konusu oranın, büyük ölçekli bankalar için sektör geneline göre daha yüksek, orta ve küçük ölçekli bankalar için ise daha düşük olduğu görülmektedir. 2010 yılsonu itibarıyla söz konusu oran büyük, orta ve küçük ölçekli bankalar ile sektör genelinde sırasıyla %88,9, %75,8, %74,9 ve %83,9 olarak gerçekleşmiştir. Grafik 5.2-4: Ölçek ve Fonksiyon Gruplarına Göre KarĢılıklar/TGA Oranı 100 100 % % 90 90 80 80 70 2010 2009 2008 2005 2004 2003 2002 2010 50 2007 Mevduat Kalkınma ve Yatırım Katılım Toplam 60 2009 2006 2005 2004 2003 2002 50 2008 60 2007 Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Toplam 2006 70 Karşılıkların TGA’ya oranı fonksiyonel bazda incelendiğinde, kalkınma ve yatırım bankaları ile katılım bankaları için söz konusu oranın sektör genelinin altında, mevduat bankaları için ise sektör genelinin üstünde olduğu gözlenmektedir. Katılım bankaları için söz konusu hususun tarihsel bir geçmişi olduğu görülmektedir. Kalkınma ve yatırım bankaları için ise söz konusu oran 2008 yılı sonrası hızlı bir düşüş göstermiş, 2010 yılı itibarıyla bu eğilim sona ermiştir. BDDK 97 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Tablo 5.2-7: KarĢılıklar/TGA Oranı Karşılıklar/TGA (%) İlk 5 Banka İlk 10 Banka Ölçeğe Göre Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Sektör Fonksiyona Göre Mevduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım Katılım Bankaları Sektör 2002 61,8 63,6 2003 91,2 91,5 2004 91,3 88,9 2005 91,5 90,6 2006 87,4 91,2 2007 86,6 89,4 2008 82,5 83,5 2009 92,5 87,8 2010 87,3 87,1 66,1 60,1 60,1 64,2 93,2 71,5 80,0 88,5 90,3 80,9 80,0 88,1 90,9 86,2 79,1 88,7 91,2 85,7 83,8 89,7 90,2 78,4 73,9 86,8 84,3 71,8 66,4 79,8 89,7 72,8 72,4 83,6 88,9 75,8 74,9 83,8 64,2 64,0 88,5 90,3 88,1 87,2 64,2 88,5 88,1 89,7 93,4 61,7 88,7 90,7 95,0 64,9 89,7 88,3 93,4 55,5 86,8 81,2 91,7 54,9 79,8 84,6 75,1 67,9 83,6 84,6 80,6 70,7 83,8 İlk 5 ve ilk 10 banka için karşılıkların TGA içindeki payının sektör geneline göre yüksek olduğu görülmektedir. İlk 5 ve ilk 10 banka için söz konusu oran 2010 yıl sonu itibarıyla sırasıyla %87,3 ve %87,1 olarak gerçekleşmiştir. Tablo 5.2-8: Toplam Aktiflere Göre Ġlk 10 Bankanın KarĢılıklar/TGA Oranı % 1 2 3 4 5 2002 T.C.ZİRAAT B. AKBANK T.İŞ BANKASI T.GARANTİ B. YAPI VE KR. B. 6 7 8 9 10 T.HALK B. T.VAKIFLAR B. KOÇBANK PAMUKBANK FİNANSBANK 5.2.2. K./TGA 71,6 100,0 41,3 31,7 69,3 99,3 48,7 45,9 58,1 59,8 2004 T.C. ZİRAAT B. T. İŞ BANKASI AKBANK YAPI VE KR B. T. HALK B. T. GARANTİ B. T. VAKIFLAR B. FİNANSBANK FORTİS BANK KOÇBANK K./TGA 83,8 100,0 100,0 56,4 96,5 74,6 100,0 76,3 100,0 70,4 2006 T. İŞ BANKASI T.C. ZİRAAT B. AKBANK T. GARANTİ B. YAPI VE KREDİ B. T. VAKIFLAR B. T. HALK B. FİNANSBANK ING BANK DENİZBANK K./TGA 100,0 80,9 100,0 70,9 81,8 100,0 98,6 100,0 36,3 96,3 2008 T.C. ZİRAAT B. T. İŞ BANKASI T. GARANTİ B. AKBANK YAPI VE KR B. T. VAKIFLAR B. T. HALK B FİNANSBANK DENİZBANK ING BANK K./TGA 81,1 100,0 63,7 100,0 62,4 94,2 82,9 100,0 69,2 34,5 2010 T.C.ZİRAAT B. T.İŞ BANKASI T.GARANTİ B. AKBANK YAPI VE KR. B. T.VAKIFLAR B. T.HALK B. FİNANSBANK DENİZBANK T.EKONOMİ B. K./TGA 67,0 100,0 81,9 100,0 77,1 98,9 83,3 86,8 72,3 65,9 Veri Zarflama Yöntemi Ġle Etkinlik Analizi Son yıllarda faiz marjlarında yaşanan daralma, bankaların kârlılığını koruyabilmesinde, faaliyetlerin etkin bir yapıda sürdürülmesinin önemi artmıştır. Bu yeni ortamda operasyonel maliyetlerini azaltan bankaların daha etkin çalışacağı düşünülmektedir. Türk bankacılık sektöründe faaliyet gösteren bankaların14 etkinlik gelişimi, veri zarflama yöntemi kullanılarak analiz edilmiştir 15 . Etkinliğin ölçülmesinde aracılık yaklaşımı kullanılmıştır. Aracılık yaklaşımında geleneksel aracılık işlevinden hareket edilmekte, bankalar yabancı kaynaklarını kredilere dönüştürmek için sermaye ve işgücü kullanan firmalar olarak değerlendirilmektedir. Bu yaklaşımda, girdileri bankanın çeşitli yabancı kaynakları (mevduat ve diğer yabancı kaynaklar, bunlara yapılan faiz ödemeleri, işgücü ödemeleri, fiziksel sermaye gibi) oluştururken; çıktıları krediler ve diğer gelir getiren aktifler ile bunlara ait faiz gelirleri oluşturmaktadır. Analizde kullanılan girdiler ve çıktılar aşağıdaki tabloda tanımlanmıştır. Tablo 5.2-9: Girdi-Çıktı DeğiĢkenleri Girdiler 1. Yabancı Kaynaklar/ Toplam Aktifler 2. Faiz Giderleri/ Toplam Aktifler 3. Faiz dışı Giderler/ Toplam Aktifler Çıktılar 1. Toplam krediler/ Toplam Aktifler 2. Faiz Gelirleri/ Toplam Aktifler 3. Faiz dışı Gelirler/Toplam Aktifler Çalışmada TMSF bankaları dışında sistemde yer alan mevduat, kalkınma ve yatırım ve katılım bankaları kullanılmıştır. Katılım bankaları BDDK denetimine girdiği 2005 yılından itibaren dâhil edilmiştir. 14 Veri zarflama analiziyle ilgili geniş bilgi için Berger, A. ve Humprey, D.Humprey (1997), “Efficiency of Financial Institutions: International Survey and Directions for Future Research”, Wharton School, Financial Institutions Center, Working Paper No:97-05’e bakılabilir. 15 BDDK 98 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Kutu 27: Etkinlik Analizinde Küresel Görünüm Bankacılık sektörünün etkinliğine ilişkin ülkeler arası karşılaştırmada, AB ülkeleri için, kredilerin aktif içindeki payının Doğu Avrupa ülkelerinde görece yüksek olmakla beraber, %40-%77 aralığında yer aldığı görülmektedir. Mevduatın krediye dönüşme oranı ise birkaç ülke istisna olmak üzere Avrupa ülkelerinde %100’ün üzerinde seyretmektedir. Türkiye’de ise kredi/mevduat oranı, 2009 yılında %76,5 ile bahsedilen ülkelerin altındadır. Söz konusu oranın, gelişmiş ve gelişmekte olan muadil ekonomilere göre daha düşük düzeyde seyretmesi, kredi piyasasında yüksek ve istikrarlı bir büyüme olanağına işaret etmektedir. Ayrı Küresel krizin ekonomi üzerindeki etkilerinin azalması paralelinde Türk bankacılık sektörü takibe dönüşüm oranı da aşağı yönlü bir eğilim izlemeye başlamış ve 2010 yılsonunda %3,7 seviyesine gerilmiştir. Türk bankacılık sektörünün takibe dönüşüm oranının küresel ölçekte düşük düzeylerde seyretmesi ve buna bağlı olarak piyasa riskinin muadil ekonomilere göre daha az olması nedeniyle kredi pazarının büyüme potansiyeli oldukça yüksektir. Tahsili gecikmiş alacak tutarındaki azalış nedeniyle kredi kalitesinde meydana gelebilecek düzelmenin, sektörün kârlılığı üzerinde olumlu etkileri olacak, dolayısıyla sektörün sermaye yapısı daha sağlıklı bir hale gelecektir. (%) 2008 Kredi/Aktif 2009 Kredi/Mevduat 2008 2009 Litvanya 77,8 73,1 190,9 158,3 Letonya 71,9 70 176,9 161,5 İrlanda 34,1 33,3 156,7 151,5 Romanya 60 58,1 127,5 122 İtalya 49,8 50,1 152,1 145,9 Macaristan 60,8 57,9 138,2 130,4 Yunanistan 47,8 43,9 78,6 77,1 Rusya 135,3 140,9 183,5 153,5 Bulgaristan 67,6 68,4 113,6 113 Malta 59,5 51,2 166,7 123,5 Güney Afrika v.y. v.y. 95,4 93,2 Slovakya 86,4 129,6 247,8 318,2 Slovenya 63,3 58,5 147,6 129,2 ABD 56,3 54,2 92,7 83,3 Çek Cum. 49,7 50 77 75,5 Estonya 77,3 76,2 188,9 160 G.Kıbrıs R.K. 45,8 41,7 96,4 100 İspanya 58,7 57,4 113,6 110,4 İngiltere 57,9 52,9 99,1 98,2 Türkiye 50,1 47 80,8 76,5 Almanya 41 42,6 105,3 102,7 Danimarka 50,7 49,8 290,1 288 Portekiz 58,5 56 133,6 129,9 Brezilya v.y. v.y. 77,7 86,1 Avusturya 39,3 40 133,3 130,5 Belçika 31,6 32,2 74,4 69,1 Hollanda 49,1 52,1 109,7 119,8 Japonya v.y. v.y. 76,2 76,3 Hindistan v.y. v.y. 87,1 84,5 Avustralya 187 199,2 114,9 122,2 Arjantin v.y. v.y. 17,9 19,4 Meksika 40,6 41,5 89,8 90,7 Kanada 54,2 55,7 87,7 86,8 Çin v.y. v.y. 66,9 69,5 G.Kore 47 42,4 117,8 110,9 Lüksemburg 21,8 23,3 77,2 73,8 AB-27 45,7 45,4 114,8 113,3 Endonezya v.y. v.y. 74,8 73,1 Finlandiya 43 42,8 146 144,3 Fransa 31,7 32,4 137,1 131,2 İsveç 47,2 49,1 231 235,4 İsviçre 42,1 48,7 92,6 92,6 PB-16 41,5 42,4 117,6 115,3 Suudi Arabistan v.y. v.y. 54,7 39,3 Polonya 60,1 63,9 102,6 102,3 TGA/Krediler 2009 2010 19,3 19,2 16,4 15,9 9 12,8 15,3 11,7 7 9,9 6,7 9,1 7,7 9,1 9,7 8,2 6,4 7,8 2,4 7,3 5,9 5,8 5,3 5,8 2,3 5,8 5,4 5,5 4,6 5,4 5,2 5,4 v.y. 5,2 5,1 4,6 3,5 3,7 5,3 3,7 3,3 3,3 v.y. 3,3 3,2 3,3 4,2 3,1 2,3 2,8 2,7 2,8 v.y. 2,6 1,7 2,5 2,3 2,4 1,2 2,2 3 2,1 3,1 2 1,3 1,2 1,6 0,8 1,2 0,6 1,3 0,3 v.y. v.y. 3,3 v.y. 0,7 v.y. 4 v.y. 2 v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. 3,3 v.y. 7,6 v.y. Karşılıklar/TGA 2009 2010 v.y. v.y. 57,4 59,8 44,5 44,8 50,6 52,5 40,1 v.y. 53,2 51,1 41,5 43,4 94,8 100 78,3 v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. 75,6 74,5 75,9 76,2 58,1 64,2 49,8 48,6 83,5 41,6 v.y. v.y. 58,7 57,1 38,1 41,1 83,6 83,5 34,1 v.y. v.y. v.y. 76,2 66,2 156,7 161,9 64,4 73,8 51,1 v.y. v.y. v.y. 83,7 v.y. v.y. v.y. 68,7 66,6 125,7 134,3 173,9 184,5 71,2 12,5 155 v.y. 139,9 127,4 v.y. v.y. v.y. v.y. 62 v.y. v.y. v.y. 109,4 v.y. 53,7 v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. 89,8 v.y. 50,2 v.y. Kaynak: IMF Global Financial Stability Report October 2010, IMF FSI Table *2010 yılı için mevcut olan en güncel veri sunulmuştur. Not: Analizde kredi tanımı farklılıkları ve bunun neticesinde örneğin kredi/aktif oranı %100’ün üzerinde yer alması gibi durumların göz önünde bulundurulmasında fayda bulunmaktadır. BDDK 99 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Veri zarflama analizi 2002-2010 dönemini kapsamaktadır.16 Buna göre, analizde kullanılan girdi ve çıktıların, veri seti genelindeki gelişimi aşağıdaki tabloda sunulmaktadır. Tablo 5.2-10: Girdi ve Çıktı DeğiĢkenlerinin GeliĢimi Girdiler Yabancı Kaynaklar/Toplam Aktifler Faiz Giderleri/Toplam Aktifler Faiz dışı Giderler/Toplam Aktifler Çıktılar Krediler/Toplam Aktifler Faiz Gelirleri/Toplam Aktifler Faiz Dışı Gelirler/Toplam Aktifler 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 0,93 0,17 0,06 0,89 0,23 0,07 0,88 0,15 0,06 0,86 0,11 0,05 0,85 0,07 0,05 0,87 0,06 0,05 0,88 0,07 0,04 0,87 0,08 0,04 0,88 0,07 0,04 0,87 0,05 0,03 0,87 0,04 0,03 0,32 0,21 0,03 0,22 0,35 0,03 0,23 0,21 0,04 0,27 0,16 0,03 0,32 0,13 0,03 0,38 0,11 0,03 0,44 0,11 0,03 0,49 0,12 0,03 0,50 0,12 0,02 0,47 0,10 0,02 0,52 0,07 0,02 Girdilerin tarihsel gelişimi incelendiğinde, yabancı kaynakların aktiflere oranının ele alınan dönem boyunca oldukça istikrarlı bir seyir izlediği görülmektedir. Nominal faiz oranlarındaki düşmenin etkisiyle, faiz giderleri/toplam aktifler oranı 2007 yılından itibaren azalan bir seyir izlemektedir. Çıktılar içinde yer alan krediler/toplam aktifler, küresel krizin etkileri sebebiyle yaşanan daralmanın etkisiyle 2009 yılında azalmakla beraber, 2010 yılında önemli bir artış göstermiştir. Ancak kredi portföyündeki artışa rağmen, nominal faiz oranlarındaki azalma sebebiyle 2010 yılında faiz gelirleri/toplam aktifler oranı düşmüştür. Faiz dışı gelirler/toplam aktifler oranı ise, bankacılık hizmet gelirleri ile ücret ve komisyon gelirlerindeki istikrarlı artışa rağmen azalma eğilimi göstermiştir. Grafik 5.2-5: Etkinliğin GeliĢimi 1,0 1,0 2010 2009 2008 2006 Orta Ölçekli Ort.Etkinlik 2005 2004 2003 2002 2010 2009 2008 2007 2006 2005 0,6 2004 0,6 2003 0,7 2002 0,7 2001 0,8 2000 0,8 2001 0,9 2000 0,9 Büyük Ölçekli Küçük Ölçekli 2007 % Ortalama Etkinlik Etkin Olmayan Bankalar % Analiz sonuçlarına göre, bankacılık sektörünün etkinliği 2002-2004 döneminde artmıştır. Ortalama etkinlik 2005 yılında düşmüş ve 2006-2008 döneminde artış göstermiştir. 2009 yılında azalan etkinlik oranı, 2010 yılında yeniden artışa geçmiş, söz konusu dönemde etkinlik derecesi birin altında olan bankaların (etkin olmayan bankalar) etkinlikleri, ortalama etkinlikle paralel bir seyir izlemiştir. Ölçek bazında etkinlik analizinde, orta ölçekli bankalar dışındaki banka gruplarının 2009 yılında etkinliklerinin azaldığı, 2010 yılında ise tüm banka gruplarında etkinliğin arttığı görülmektedir. 16 Türk bankacılık sektörüne yönelik 2002-2005 dönemi için yapılan “Dezenflasyon Sürecinde Türk Bankacılık Sektöründe Etkinliğin Gelişimi” BDDK ARD Çalışma Raporları 2005/10’a bakılabilir. BDDK 100 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Grafik 5.2-6: Sahiplik Yapısına ve Fonksiyon Gruplarına Göre Etkinlik Dereceleri 1,10 1,00 % Kamu Özel 1,00 Küresel Ser. Ort.Etkinlik % Katılım B. Mevduat B. 0,90 Kal.ve Yat. B. Ort.Etkinlik 0,90 0,80 0,80 0,70 0,70 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2010 2009 2007 2008 2006 2005 2003 2004 2002 2001 2000 2000 0,60 0,60 Kamu sermayeli bankalar dönem boyunca daha iyi etkinlik performansı göstermiştir. Kamu sermayeli bankaların çoğunluğunun büyük ölçekli bankalar olması, söz konusu bankaların daha iyi etkinlik derecelerine sahip olmalarında belirleyici olmuştur. Özel sermayeli bankalar sektörün ortalama etkinlik derecesine paralel bir seyir izlerken, küresel sermayeli bankaların etkinlik dereceleri görece düşük kalmıştır. Söz konusu gelişmede, temel belirleyicinin ölçek büyüklüğü olduğu düşünülmektedir. Fonksiyon grubuna göre sınıflandırma yapıldığında, katılım bankalarının performansının daha iyi olduğu, bu grubu kalkınma ve yatırım bankaları ile mevduat bankalarının izlediği görülmektedir. 5.3. Verimlilik Göstergeleri 5.3.1. ġube ve ÇalıĢan Bazlı Verimlilik Göstergeleri Türk bankacılık sektöründe şube başına aktif tutarı, genel olarak artmaya devam etmektedir. Sektör geneli için 2005 yılında 61,9 milyon TL olan söz konusu tutar, 2010 yılsonu itibarıyla 100 milyon TL’ye ulaşmıştır. Şube başına aktif tutarı, 2010 yılsonunda bir önceki yıla göre büyük ölçekli bankalar için %12, orta ölçekli bankalar için %22,3, küçük ölçekli bankalar için ise %19,5 oranında artmıştır. Aktiflerdeki artış hızının şube sayısının artış hızından büyük olması, bütün ölçek grupları için şube başına aktif tutarlarının yükselmesine sebep olmuştur. Fonksiyon grupları bazında bankacılık sektörünün şube başına aktif tutarları gelişimi incelendiğinde, 2010 yılında, bir önceki yıla göre şube başına aktif tutarlarının mevduat bankaları için %14,8, kalkınma ve yatırım bankaları için %26,0, katılım bankaları için ise %20,8 oranında artış gösterdiği görülmektedir. Kalkınma ve yatırım bankaları için bu husus, 2009-2010 döneminde aktiflerin %15 oranında artmasından, şube sayısının ise 44’ten 40’a düşmesinden kaynaklanmaktadır. Diğer fonksiyon grupları için hem şube sayısının hem de aktif tutarlarının arttığı gözlenmektedir. Tablo 5.3-1: ġube BaĢına Aktif Tutarı Şube Başına Aktif Tutarı (milyon TL) Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Fonksiyonel Dağılım Mevduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım Katılım Bankaları Sektör 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 13,2 16,8 10,6 23,4 26,6 21,7 36,0 25,3 43,9 43,9 27,9 49,6 51,4 35,5 52,8 68,0 47,0 54,1 76,7 48,0 58,7 82,7 43,1 79,7 92,3 46,2 83,7 103,0 47,9 107,6 115,4 58,6 128,6 12,7 165,7 15,7 13,3 22,7 569,1 20,6 25,2 33,0 269,7 33,0 39,6 311,0 29,4 47,7 343,2 28,1 61,5 367,6 34,1 68,2 365,3 38,6 70,9 449,7 46,1 78,4 521,4 48,1 33,6 39,8 47,3 62,0 68,4 71,4 78,7 86,2 99,0 614,3 774,0 71,4 59,1 87,0 100,0 Bankacılık sektöründe şube başına kredi tutarı, şube başına aktif tutarına benzer şekilde artış eğilimini 2010 yılında da sürdürmüştür. 2005 yılında 23,8 milyon TL tutarında olan şube başına BDDK 101 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 kredi tutarı, 2010 yılında 52,2 milyar TL’ye yükselmiştir. Ölçek bazında incelendiğinde, 2000-2010 döneminde en hızlı artışın küçük ölçekli bankalar için gerçekleştiği görülmektedir. 2010 yılında şube başına kredi tutarı, bir önceki yıla göre büyük ölçekli bankalarda %28,5, orta ölçekli bankalarda %25,2, küçük ölçekli bankalarda ise %21,7 oranında artmıştır. Kredi hacmindeki genişleme söz konusu artışı tetiklemiştir. Fonksiyon bazında incelendiğinde ise, 2010 yılında bir önceki yıla göre şube başına kredi tutarının mevduat ve kalkınma ve yatırım bankaları için %28,5, katılım bankaları için ise %22,4 oranında büyüdüğü görülmektedir. Bu durumun temel nedeni, kredi hacmindeki büyümedir. Bunun yanında kalkınma ve yatırım bankalarının şube sayısındaki gerileme, söz konusu tutarın bu grup için yükselmesine yol açan diğer bir etkendir. Tablo 5.3-2: ġube BaĢına Kredi Tutarı Şube Başına Kredi Tutarı (milyon TL) Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Fonksiyonel Dağılım Mevduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım Katılım Bankaları Sektör 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 3,7 6,5 3,3 5,0 5,6 6,4 7,4 7,3 16,5 10,2 10,2 19,6 14,7 21,9 11,9 23,0 25,8 25,1 30,7 28,0 29,9 37,4 27,6 42,4 43,9 28,4 42,8 44,6 30,1 54,8 57,2 37,7 66,7 3,8 72,4 12,0 4,2 4,7 239,9 9,3 5,6 7,3 121,1 14,7 10,1 149,7 17,7 15,2 160,8 18,6 23,1 170,3 22,2 29,4 171,4 26,2 34,3 213,6 33,1 38,8 266,2 32,9 50,9 400,2 50,8 7,7 10,6 15,3 23,8 30,0 35,1 39,5 39,6 311,2 41,5 41,0 52,2 Bankacılık sektöründe şube başına mevduat tutarları, 2010 yılı itibarıyla artmaya devam etmiştir. 2005 yılında 35,3 milyon TL olan söz konusu tutar, 2010 yılı itibarıyla 61,3 milyon TL’ye yükselmiştir. Şube başına mevduat tutarı, 2000-2010 döneminde büyük ölçekli bankalarda 7,7 milyon TL’den 74,5 milyon TL’ye; orta ölçekli bankalarda 8,8 milyon TL’den 35,3 milyon TL’ye; küçük ölçekli bankalarda ise 6,5 milyon TL’den 44,3 milyon TL’ye yükselmiştir. Büyük ölçekli bankaların şube başına mevduat tutarı, 2010 yılında bir önceki yıla göre %12,7 oranında artarken, bu oran orta ölçekli bankalarda %17,3, küçük ölçekli bankalarda %11,0 düzeyinde gerçekleşmiştir. Şube başına mevduat gelişimi fonksiyon bazında incelendiğinde, 2010 yılı itibarıyla mevduat ve katılım bankaları için söz konusu tutarın 2009 yılına göre sırasıyla %13,9 ve %16,2 oranında yükseldiği görülmektedir. Tablo 5.3-3: ġube BaĢına Mevduat Tutarı Şube Başına Mevduat Tutarı (milyon TL) Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Fonksiyonel Dağılım Mevduat Bankaları Katılım Bankaları Sektör 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 7,7 8,8 6,5 15,8 15,0 11,0 24,9 17,8 15,6 29,0 18,2 18,7 34,4 21,9 21,0 44,7 26,6 22,4 49,9 27,3 24,8 53,7 25,1 31,0 60,6 26,6 34,9 66,1 30,1 39,9 74,5 35,3 44,3 7,5 0,0 7,6 15,1 0,0 16,1 22,4 28,5 25,7 23,0 30,9 22,8 39,0 28,7 43,0 31,3 44,6 35,1 49,9 35,5 21,8 24,8 29,5 38,3 42,1 43,8 48,9 54,4 46,9 53,7 62,0 54,5 61,3 Diğer bir verimlilik göstergesi olan şube başına dönem kârı tutarı, 2010 yılında da sektör genelinde artmaya devam etmiştir. Sektör geneli için 2005 yılında 0,9 milyon TL olan söz konusu tutar, 2010 yılsonu itibarıyla 2,2 milyon TL’ye ulaşmıştır. Şube başına dönem kârı, 2010 yılsonunda bir önceki yıla göre büyük ölçekli bankalar için %3,8 oranında artmış, orta ölçekli bankalar için değişmemiş, küçük ölçekli bankalar için ise %17,8 oranında azalmıştır. 2010 yılı itibarıyla önceki yılsonuna göre orta ölçekli bankaların şube sayılarının ve dönem kârlarının aynı oranda büyümesi, küçük ölçekli bankaların ise dönem kârlarının azalması bu iki grup için şube başına dönem kârı tutarının yükselmesine engel olmuştur. BDDK 102 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Fonksiyonel dağılım bazında bankacılık sektörünün şube başına dönem kârı tutarları gelişimi incelendiğinde, 2010 yılında, bir önceki yıla göre şube başına aktif tutarlarının mevduat bankaları için %4,8, katılım bankaları için ise %20,8 oranında artış gösterdiği, bununla birlikte kalkınma ve yatırım bankaları için %5,8 oranında azaldığı görülmektedir. Kalkınma ve yatırım bankaları için gözlenen azalış, bu banka grubu için dönem kârının %14,8 oranında azalmasından kaynaklanmıştır. Tablo 5.3-4: ġube BaĢına Dönem Kârı Şube Başına Dönem Kârı (milyon TL) 2000 Ölçeğe Göre Dağılım 0,3 Büyük Ölçekli -0,6 Orta Ölçekli -1,6 Küçük Ölçekli Fonksiyonel Dağılım -0,4 Mevduat Bankaları 7,7 Kalkınma ve Yatırım 0,1 Katılım Bankaları Sektör 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 -0,6 -2,1 -5,8 0,8 -0,6 0,7 0,9 0,7 1,0 1,1 0,5 18,0 0,3 0,9 20,5 1,7 95,8 25,7 2,2 0,8 2,5 1,7 0,7 2,2 2,6 0,9 2,8 2,7 0,9 2,3 -1,4 -15,3 -0,2 -1.7 0,4 13,3 0,1 0,5 0,9 13,4 0,4 0,9 14,7 11,3 0,4 1,0 10,2 29,1 0,9 0,9 41,3 29,8 1,1 1,6 1,8 20,6 1,2 1,8 1,4 21,0 1,2 1,4 2,1 22,4 1,2 2,1 2,2 21,1 1,3 2,2 Bankacılık sektörü personel başına aktif tutarı, artış eğilimini 2010 yılında da sürdürmüştür. 2005 yılında 2,9 milyon TL olan söz konusu tutar, 2010 yılında 5,3 milyon TL’ye yükselmiştir. Ölçek bazında incelendiğinde, 2010 yılında personel başına aktif tutarının bir önceki yıla göre büyük ölçekli bankalarda %15,1, orta ölçekli bankalarda %21,1, küçük ölçekli bankalarda ise %16,7 oranında arttığı görülmektedir. Fonksiyon bazında incelendiğinde ise, 2010 yılında bir önceki yıla göre personel başına aktif tutarının mevduat bankaları için %16,3, kalkınma ve yatırım bankaları için %13,9, katılım bankaları için ise %20,0 oranında büyüdüğü görülmektedir. Tablo 5.3-5: Personel BaĢına Aktif Tutarı Personel Başına Aktif Tutarı (bin TL) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli Orta Ölçekli 619 1.480 1.270 1.886 2.275 2.763 3.500 4.005 4.240 4.940 5.564 6.402,3 1.535 1.484 1.595 1.692 1.705 2.099 2.566 2.331 2.575 3.119,2 4.775 3.740 4.365,5 505 866 1.226 1.350 3.264 3.827 4.346 4.481 Mevduat Bankaları 602 1.241 1.718 2.019 2.957 3.174 Kalkınma ve Yatırım 716 1.412 1.651 3.888 3.898 4.244 4.629 5.385,3 1.881 3.387 4.516 4.499 5.214 5.398 5.062 5.765,7 Katılım Bankaları 751 1.234 1.672 1.500 1.794 1.979 2.175 2.399 2.849 3.418,7 609 1.247 1.689 1.958 2.309 2.933 3.310 3.445 4.010 4.528 Küçük Ölçekli Fonksiyonel Dağılım Sektör BDDK 103 1.562 5.266 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Kutu 28: ġube Bazlı Verimlilik Göstergelerinde Küresel Görünüm Şube bazlı verimlilik göstergeleri ülkeler bazında incelendiğinde, İngiltere, İrlanda ve Hollanda gibi AB üyesi ülkeler ile uluslararası bankacılık faaliyetlerinde bankaları etkin rol oynayan İsviçre’nin şube başına aktif, kredi, mevduat ve dönem kârı gibi göstergelerde ön sıralarda yer aldıkları görülmektedir. Ayrıca, gelişmiş ülkeler ile kıyaslandığında Türkiye için söz konusu oranların düşük olduğu da dikkat çekmektedir. Şube Başına Aktif 2008 2009 Şube Başına Kredi 2008 2009 İrlanda 1577,7 1078,2 537,4 359,1 343 237 İngiltere 715,2 762,2 414,1 402,9 418 410,1 (Milyon €) Şube Başına Mevduat 2008 2009 Hollanda 653,3 706,7 321 368,5 292,6 307,6 İsviçre 759,0 665,8 319,8 324 345,3 349,8 Danimarka 498,2 553,6 252,7 275,6 87,1 95,7 İsveç 444,4 435,5 209,9 213,8 90,9 90,8 Malta 378,4 353,4 225,2 181 135,1 146,6 Kanada 279,4 307,2 151,4 171 172,6 197 Finlandiya 229,7 252,3 98,7 107,9 67,6 74,8 Avusturya 251,7 248,9 99 99,6 74,2 76,3 Almanya 199,2 188,4 81,7 80,3 77,6 78,1 Fransa 182,3 185,9 57,8 60,3 42,1 45,9 G.Kore 120,1 127,4 82,4 90,2 70 81,4 Yunanistan 112,7 120,2 53,9 52,7 68,6 68,4 İtalya 106,2 108,5 52,9 54,3 34,8 37,2 Estonya 85,6 98,6 66,1 75,1 35 46,9 ABD 90,6 84,6 51 45,9 55 55,1 Portekiz 75,1 80,9 43,9 45,3 32,9 34,8 Çek Cum. 77,8 80,1 38,6 40 50,2 53,1 İspanya 73,4 77,3 43,1 44,3 38 40,1 Slovenya 70,2 75,1 50,1 49,6 30,1 34 Letonya 48,6 48,1 35 33,7 19,8 20,8 Slovakya 52,5 43,9 24,6 25,2 18,3 17,9 Türkiye 36,9 40,4 18,5 19 22,9 24,8 Macaristan 35,6 35,5 21,6 20,6 15,6 15,8 Litvanya 27,7 26,7 21,6 19,5 11,3 12,3 Meksika 25,7 26,9 10,5 11,2 11,6 12,3 Polonya 20,4 20,6 12,2 13,2 11,9 12,9 Romanya 11,5 13,4 6,9 7,8 5,4 6,4 Rusya 8,3 8,1 11,3 11,4 6,1 7,4 Bulgaristan 6,1 6,3 4,1 4,3 3,6 3,8 AB-27 177,3 183,6 81 83,4 70,5 73,6 Arjantin v.y. v.y. 7,4 7,1 41,5 36,6 Avustralya 71,1 86,5 133 172,2 115,8 141 Belçika 294,7 v.y. 93,1 v.y. 125,1 v.y. Brezilya v.y. v.y. v.y. v.y. 2,1 0 Çin v.y. v.y. 17,4 22,5 26,0. 32,4 Endonezya v.y. v.y. 5,7 6,5 7,7 8,9 G.Kıbrıs R.K. v.y. v.y. v.y. v.y. 60,7. 62,4 Güney Afrika v.y. v.y. 146,6 132,5 153,6 142,2 Hindistan v.y. v.y. 2 2,6 2,3 3,1 Japonya v.y. v.y. 66,5 0 87,3 0 4069,9 v.y. 886,5 v.y. 1148,5 v.y. PB-16 v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. S. Arabistan v.y. v.y. 40,4 46,1 45,4 58,6 Lüksemburg Şube Başına Dönem Karı 2008 2009 0,2 -18,9 -3,0 v.y. -3,2 -0,1 -7,8 0,5 -2,8 -7,8 18,8 16,0 v.y. v.y. 1,4 1,8 1,1 1,0 -0,3 v.y. -0,5 -0,2 -0,2 0,5 0,5 0,5 v.y. v.y. 0,3 0,2 1,2 -2,8 0,0 0,1 v.y. v.y. 1,1 1,1 0,4 0,3 0,3 0,1 v.y. v.y. 0,4 0,2 0,7 1,0 0,3 0,2 v.y. v.y. 0,3 0,3 1,1 0,6 v.y. v.y. v.y. 0,1 v.y. v.y. 0,0 0,0 0,2 0,3 v.y. v.y. -4,5 v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. -0,2 v.y. 0,9 v.y. v.y. v.y. 2,0 2,0 Kaynak: Kaynak: BIS, ECB, IMF BDDK 104 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 2010 yılında bir önceki yıla göre %15,5 oranında artış göstererek 3,2 milyon TL’ye ulaşan personel başına mevduat tutarına temel eğilimler itibarıyla bakıldığında, büyük ölçekli bankaların ortalamasının sektör ortalamasından belirgin düzeyde farklı olduğu görülmektedir. Mevduat bankalarında, mevduat garantisinin sınırlandırıldığı 2004 yılında 904 bin TL olan personel başına mevduat, 2010 yılında 3,4 milyon TL’ye, katılım bankalarında ise aynı dönemde 1,3 milyon TL’den 2,6 milyon TL’ye yükselmiştir. Tablo 5.3-6: Personel BaĢına Mevduat Tutarı Personel Başına Mevduat Tutarı (bin TL) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli 1303 1.504 1.812 2.289 2.575 2.726 3.233 3.568 4.134,2 869 919 893 930 1.121 1.108 1.367 1.618 1.877,3 589 592 467 554 621 735 1.253 1.388 1.504,2 360 857 Orta Ölçekli 361 864 Küçük Ölçekli 308 438 Mevduat Bankaları 356 904 1.110 1.296 1.435 2.156 621 828 1166 1000 1353 1.310 Katılım Bankaları 1.174 1.272 1.514 1.617 1.794 348 797 1.218 1.439 1.813 2.038 2.114 Fonksiyonel Dağılım Sektör 1096 1.671 2.921 3.372,8 2.263 2.610,2 2.489 2.794 3.228 Sektör geneli için 2005 yılında 42 bin TL tutarında olan personel başına dönem kârı tutarı, 2010 yılsonu itibarıyla 115 bin TL’ye ulaşmıştır. Şube başına dönem kârı, 2010 yılsonunda bir önceki yıla göre büyük ölçekli bankalar için %8,6, orta ölçekli bankalar için %2 oranında artmış, küçük ölçekli bankalar için ise %21,2 oranında azalmıştır. 2010 yılı itibarıyla önceki yılsonuna göre orta ölçekli bankaların şube sayılarının ve dönem kârlarının aynı oranda büyümesi, küçük ölçekli bankaların ise dönem kârlarının azalması, bu iki grup için personel başına dönem kârı tutarının artmasına engel olmuştur. Fonksiyonel dağılım bazında bankacılık sektörünün personel başına dönem kârı tutarları gelişimi incelendiğinde dikkat çeken husus, 2010 yılında, bir önceki yıla göre personel başına dönem kârının kalkınma ve yatırım bankaları için %15,1 oranında azalmasıdır. Kalkınma ve yatırım bankaları için gözlenen düşüş, bu banka grubu için dönem kârının %14,8 oranında azalmasından kaynaklanmıştır. Tablo 5.3-7: Personel BaĢına Dönem Kârı Personel Başına Dönem Kârı (Bin TL) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli 12 -34 40 49 55 25 85 111 89 140 152 Orta Ölçekli -24 -123 -27 34 23 38 39 65 36 49 50 Küçük Ölçekli -78 -231 29 42 115 135 83 140 146 99 78 Fonksiyonel Dağılım Mevduat Bankaları -20 -77 21 44 107 80 82 104 104 111 119 Kalkınma ve Yatırım 33 -38 81 81 76 179 66 189 178 185 157 Katılım Bankaları 4 -13 7 21 22 43 53 56 59 60 60 -84 23 44 49 43 75 88 73 110 116 5.3.2. ĠĢletme Bazlı Verimlilik Göstergeleri Bankacılık sektöründe artan rekabet ve küresel krizin olumsuz etkileri, bankaların sürdürülebilir büyüme için verimlilik olgusuna daha fazla önem vermelerine neden olmaktadır. Bu ortamda sağlıklı yapısını muhafaza edebilen Türk bankacılık sektörüne, çeşitli verimlilik performansı göstergeleri açısından bakıldığında sektörün ana eğilimlerini koruduğu görülmektedir. BDDK 105 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Sektör geneli için işletme giderlerinin toplam gelirlere17 oranında 2010 yılında bir önceki yıla göre ılımlı bir artış yaşanmıştır. 2009 yılında %44,6 olan söz konusu oran, 2010 yılında %46,3’e yükselmiştir. Ölçek bazında incelendiğinde, büyük ölçekli bankalar için bu dönemde bir değişim gözlenmezken, orta ve küçük ölçekli bankaların toplam işletme giderlerinin toplam gelirlerine oranında artış yaşandığı görülmektedir. Fonksiyon grupları itibarıyla bakıldığında ise, tüm bankacılık gruplarında 2010 yılı itibarıyla bu göstergede ılımlı artışlar yaşandığı gözlenmektedir. Grafik 5.3-1: Toplam ĠĢletme Giderleri/Toplam Gelirler 90 130 % 120 80 Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Toplam 110 100 90 80 % 70 60 50 40 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 Mevduat Kalkınma ve Yatırım Katılım Toplam 2000 2010 2009 2008 2007 2005 2003 2006 0 2004 10 30 2002 40 2001 20 2000 30 50 2001 70 60 2010 yılı itibarıyla aktif büyüklüğü açısından ilk 10 bankanın, toplam işletme giderlerinin toplam gelire oranı 2008 yılına göre azalmıştır. Bu dönemde toplam işletme giderlerinin toplam gelirlere oranı en hızlı düşen bankalar, T.İş Bankası, T.Garanti Bankası ve Yapı ve Kredi Bankasıdır. Tablo 5.3-8: Toplam Aktiflere Göre Ġlk 10 Bankanın T.ĠĢletme Giderleri/T. Gelirleri % 2000 1 T.C.ZİRAAT B. Pay 2002 Pay 2004 58,0 T.C.ZİRAAT B. 44,3 ZİRAAT B. Pay 2006 Pay 2008 Pay 2010 Pay 34,0 T.İŞ BANKASI 35,7 T.C.ZİRAAT B. 39,2 T.C.ZİRAAT B. 33,7 2 T.HALK B. 69,1 AKBANK 48,1 T.İŞ BANKASI 67,2 T.C.ZİRAAT B. 58,1 T.İŞ BANKASI 56,7 T.İŞ BANKASI 44,1 3 T.İŞ BANKASI 56,0 T.İŞ BANKASI 65,1 AKBANK 40,7 AKBANK 41,3 T.GARANTİ B. 55,2 T.GARANTİ B. 44,9 4 YAPI VE KR.İ B. 44,5 T.GARANTİ B. 82,5 T.GARAN. B. 70,3 T.GARANTİ B. 42,6 AKBANK 45,7 AKBANK 40,4 5 AKBANK 28,4 YAPI VE KR. B. 56,2 T.HALK B. 37,0 YAPI VE KRİ B. 74,7 YAPI VE KR. B. 59,2 YAPI VE KR. B. 43,5 6 T.GARANTİ B. 56,1 T.HALK B. 28,0 YAPI VE KR. B. 110,4 T.VAKIFLAR B. 48,5 T.VAKIFLAR B. 55,6 T.VAKIFLAR B. 51,2 7 T.VAKIFLAR B. 93,1 T.VAKIFLAR B. 87,7 T.VAKIFLAR B. 49,9 T.HALK B. 36 T.HALK B. 39,7 T.HALK B. 36,5 8 PAMUKBANK 35,7 KOÇBANK 69,6 KOÇBANK 56,8 FİNANSBANK 46 FİNANSBANK 49,1 FİNANSBANK 44,6 9 T.EMLAK B. 498,0 PAMUKBANK -202,3 FİNANSBANK 53,0 OYAKBANK 63,6 DENİZBANK 56,6 DENİZBANK 51,9 10 DEMİRBANK 409,3 FİNANSBANK 35,7 FORTİS BANK 73,9 DENİZBANK 66,2 ING BANK 63,2 T.EKONOMİ B. 60,8 17 Toplam İşletme Giderleri = Faiz Dışı Giderler-Genel Karşılık Provizyonu; Toplam Gelirler= Net Faiz Gelirleri+Faiz dışı Gelirler BDDK 106 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Kutu 29: Personel Bazlı Verimlilik Göstergelerinde Küresel Görünüm Personel bazlı verimlilik göstergeleri ülkeler bazında incelendiğinde, İngiltere, İrlanda, Hollanda ve Lüksemburg gibi AB üyesi ülkelerin personel başına aktif, kredi, mevduat ve dönem kârı gibi göstergelerde üst sıralarda yer aldıkları görülmektedir. Türkiye için söz konusu oranlar AB ortalamasının oldukça altındadır. 2009 yılında personel başına kredi ve mevduat tutarı, AB-27 için sırasıyla 9,5 milyar € ve 0,8 milyar € iken Türkiye için 0,9 milyar € ve 0,1 milyar € olarak gerçekleşmiştir. (Milyon €) İrlanda Lüksemburg Danimarka AB-27 Hollanda İngiltere İsveç Finlandiya Avusturya İspanya İtalya G.Kıbrıs R.K. Malta Portekiz Yunanistan Slovenya Çek Cum. Estonya Macaristan Slovakya Letonya Litvanya Türkiye Polonya Romanya Bulgaristan ABD Almanya Arjantin Avustralya Belçika Brezilya Çin Endonezya Fransa G.Kore Güney Afrika Hindistan İsviçre Japonya Kanada Meksika PB-16 Rusya S. Arabistan Personel Başına Aktif 2008 2009 34.439,0 34.842,1 34.518,5 30.653,8 20.603,8 22.100,0 12.671,6 20.998,5 19.267,2 20.154,5 17.858,6 20.002,1 18.000,0 19.081,6 14.769,2 15.520,0 13.519,0 13.467,5 12.250,0 12.857,7 10.733,7 11.430,3 9.076,9 10.692,3 10.500,0 10.250,0 7.774,2 8.387,1 7.000,0 7.424,2 4.083,3 4.416,7 3.875,0 4.210,5 3.666,7 3.500,0 2.840,9 2.930,2 3.142,9 2.842,1 2.285,7 2.500,0 2.454,5 2.363,6 1.874,3 2.103,3 1.391,5 1.497,3 1.180,6 1.264,7 1.121,2 1.117,6 v.y. v.y. 11.479,6 v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. 19.272,7 v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. 14.685,0 v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. Personel Başına Kredi 2008 2009 Personel Başına Mevduat 2008 2009 11.731,70 11.605,30 748,8 765,8 7.518,50 7.153,80 974,1 969,2 10.452,80 11.000,00 360,4 382 5.786,60 9.534,60 504 841,5 9.465,50 10.509,10 862,9 877,3 10.339,40 10.573,20 1.043,80 1.076,20 8.500,00 9.367,30 368 398 6.346,20 6.640,00 434,6 460 5.316,50 5.389,60 398,7 413 7.195,70 7.374,50 633,7 667,8 5.349,10 5.721,40 351,8 392,3 4.153,8 4.461,5 430,8 446,2 6.250,00 5.250,00 375 425 4.548,40 4.693,50 340,3 361,3 3.348,50 3.257,60 425,8 422,7 2.916,70 2.916,70 175 200 1.925,00 2.105,30 250 278,9 2.833,30 2.666,70 150 166,7 1.727,30 1.697,70 125 130,2 1.476,20 1.631,60 109,5 115,8 1.642,90 1.750,00 92,9 108,3 1.909,10 1.727,30 100 109,1 939,9 989,1 116,4 129,3 836 956,3 81,5 93,4 708,3 735,3 55,6 60,3 757,6 764,7 66,7 67,6 v.y. v.y. v.y. v.y. 4.707,00 v.y. 447,1 v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. 6.090,90 v.y. 818,2 v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. 4.654,50 v.y. 339,4 v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. Personel Başına Dönem Karı 2008 2009 4,9 -610,5 7,4 v.y. -115,1 -310,0 0,0 0,0 -94,0 -2,7 -75,8 v.y. 762,0 700,0 73,1 60,0 -17,7 v.y. 67,0 48,7 31,1 22,9 v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. 16,7 8,3 55,0 55,3 50,0 -100,0 20,5 18,6 23,8 15,8 v.y. v.y. v.y. v.y. 33,9 50,5 72,5 46,4 v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. -29,0 v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. -295,5 v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. -14,0 v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. Kaynak: BIS, ECB, IMF BDDK 107 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Personel giderlerinin, toplam işletme giderleri içerisindeki payı, sektörün büyümesine paralel bir biçimde, 2005 yılı sonrasında girdiği ılımlı artış eğilimini 2010 yılında da sürdürmüştür. 2005 yılsonu itibarıyla %28,9 olarak gerçekleşen söz konusu oran, 2010 yılında %41,2’ye yükselmiştir. Bankacılık sektörü ölçekler itibarıyla incelendiğinde, küçük ve orta ölçekli bankalar için söz konusu oranın 2010 yılında azaldığı, büyük ölçekli bankalar için ise 4,7 puanlık keskin bir artış yaşandığı görülmektedir. Fonksiyon grupları itibarıyla ise, kalkınma ve yatırım bankaları için personel giderlerinin işletme giderleri içindeki payı görece yüksek olup, sektör ortalamalarının üzerinde seyretmeye devam etmektedir. Katılım bankalarının personel giderlerinin toplam işletme giderleri içindeki payında 2010 yılında bir önceki yıla göre bir miktar düşüş yaşandığı görülmektedir. Grafik 5.3-2: Personel Giderleri/Toplam ĠĢletme Giderleri 50 60 % % 45 50 40 40 35 30 Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Toplam 30 25 Mevduat Kalkınma ve Yatırım Katılım Toplam 20 10 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 0 2000 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2000 2001 20 Aktif büyüklüğü açısından ilk 10 bankanın personel giderlerinin toplam işletme giderleri içerisindeki payı incelendiğinde, 2010 yılı itibarıyla, T.C. Ziraat Bankası, T. Halk Bankası ve İş Bankası’nın sektör ortalamasının üzerinde değerlere sahip oldukları görülmektedir. Tablo 5.3-9: T. Aktiflere Göre Ġlk 10 Bankanın Personel Giderleri/T. ĠĢlet. Giderleri % 2000 Pay 2002 Pay 2004 Pay Pay 2010 Pay 44,7 T.C.ZİRAAT B. 47,3 T.İŞ BANKASI 38,7 T.C.ZİRAAT B. 47,6 T.C.ZİRAAT B. 52,5 AKBANK 19,7 T.İŞ BANKASI 31,6 T.C.ZİRAAT B. 44,4 T.İŞ BANKASI 37,5 T.İŞ BANKASI 46,6 T.İŞ BANKASI 38,0 AKBANK 27,2 AKBANK 30,4 T.GARANTİ B. 31,6 T.GARANTİ B. 34,3 36,7 T.GARANTİ B. 19,9 T.GARANTİ B. 23,1 T.GARANTİ B. 27,5 AKBANK 33,9 AKBANK 32,3 27,5 YAPI VE KREDİ B. 19,7 T.HALK B. 48,1 YAPI VE KREDİ B. 28,6 YAPI VE KREDİ B. 32,5 YAPI VE KR. B. 35,5 T.GARANTİ B. 29,5 T.HALK B. 54,1 YAPI VE K. B. 23,6 T.VAKIFLAR B. 30,8 T.VAKIFLAR B. 34 T.VAKIFLAR B. 34,0 T.VAKIFLAR B. 38,0 T.VAKIFLAR B. 31,0 T.VAKIF. B. 32,4 T.HALK B. 49,7 T.HALK B. 45,3 T.HALK B. 42,8 8 PAMUKBANK 42,6 KOÇBANK 24,4 KOÇBANK 35,7 FİNANSBANK 28,3 FİNANSBANK 37,7 FİNANSBANK 40,1 9 T.EMLAK B. 33,1 PAMUKBANK 13,6 FİNANSBANK 34,8 OYAKBANK 44,8 DENİZBANK 41,2 DENİZBANK 36,5 10 DEMİRBANK 60,4 FİNANSBANK 27,0 FORTİS BANK 29,6 DENİZBANK 52,6 ING BANK 47,6 T.EKONOMİ B. 38,5 1 T.C.ZİRAAT B. 46,6 T.C.ZİRAAT B. 2 T.HALK B. 42,0 3 T.İŞ BANKASI 45,1 4 YAPI VE KREDİ B. 5 AKBANK 6 7 2006 Pay 2008 Bankacılık sektörünün faiz dışı gelirlerini artırma yönünde izlediği politikalar ve kredi portföyündeki genişlemeye paralel olarak komisyon gelirlerini artırması sonucu yükselen komisyon gelirlerini18 toplam işletme giderlerine oranı, artış eğilimini 2010 yılında sürdürememiştir. Ölçek bazında küçük ve orta ölçekli, fonksiyon bazında ise mevduat ve katılım bankaları için söz konusu oran, 2010 yılında azalmıştır. Komisyon gelirlerinin toplam işletme giderlerini karşılama oranı sektör ortalamasının oldukça altında olan kalkınma ve yatırım bankaları için söz konusu oran, 2010 yılında bir önceki yıla göre 6,2 puanlık bir artış göstererek %31,0’a yükselmiştir. Komisyon gelirlerinin toplam işletme giderlerini yüksek oranda karşılayabilmesi, bankacılık sektörünün faiz marjlarının bir önceki döneme göre 1,2 puan daraldığı 2010 yılında, sektörün kârlılığını sürdürebilmesine katkı sağlamıştır. 18 Komisyon BDDK Gelirleri = Kredilerden Alınan Komisyonlar + Bankacılık Hizmetleri Gelirleri 108 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Grafik 5.3-3: Komisyon Gelirleri/Toplam ĠĢletme Giderleri 60 70 % % 60 50 50 40 40 30 Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Toplam 20 10 Mevduat 30 Kalkınma ve Yatırım 20 Katılım Toplam 10 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2000 2000 0 0 2010 yılı itibarıyla, aktif büyüklüklerine göre ilk 10 bankanın komisyon gelirlerinin toplam işletme giderlerine oranı incelendiğinde, söz konusu bankaların beş tanesinin sektör ortalamasının üzerinde bir orana sahip oldukları görülmektedir. 2008 yılına göre 2010 yılında T.C. Ziraat Bankası, Akbank, Yapı ve Kredi Bankası, Halk Bankası ve T. Ekonomi Bankası için söz konusu oranların yükseldiği görülmektedir. Bununla birlikte değerlendirmeler yapılırken, toplam işletme giderlerinin düzeyinin ve ürün fiyatlamasındaki (faiz oranı ve komisyon gelirlerinin ikame edilmesi gibi) tercihlerin dikkate alınması gerektiği düşünülmektedir. Tablo 5.3-10: T.Aktiflere Göre Ġlk 10 Bankanın Komisyon Gelirleri/T. ĠĢlet. Giderleri % 2000 Pay 2004 Pay Pay 2010 Pay 18,4 T.C.ZİRAAT B. 29,6 T.İŞ BANKASI 47,7 T.C.ZİRAAT B. 43,8 T.C.ZİRAAT B. 46,8 AKBANK 31,2 T.İŞ BANKASI 36,1 T.C.ZİRAAT B. 46,4 T.İŞ BANKASI 43,5 T.İŞ BANKASI 42,2 T.İŞ BANKASI 27,9 AKBANK 47,6 AKBANK 57,4 T.GARANTİ B. 67,3 T.GARANTİ B. 66,9 46,3 T.GARANTİ B. 45,2 T.GARANTİ B. 48,8 T.GARANTİ B. 69,8 AKBANK 57,2 AKBANK 57,5 29,9 YAPI VE KREDİ B. 41,3 T.HALK B. 22,9 YAPI VE KREDİ B. 49,7 YAPI VE KREDİ B. 60,8 YAPI VE KR. B. 69,6 T.GARANTİ B. 33,3 T.HALK B. 12,0 YAPI VE KR. B. 39,8 T.VAKIFLAR B. 35,0 T.VAKIFLAR B. 38,7 T.VAKIFLAR B. 27,9 T.VAKIFLAR B. 24,6 T.VAKIFLAR B. 40,2 T.VAKIFLAR B. 38,2 T.HALK B. 34,8 T.HALK B. 41,8 T.HALK B. 44,6 8 PAMUKBANK 35,0 KOÇBANK 37,1 KOÇBANK 47,7 FİNANSBANK 46,6 FİNANSBANK 66,7 FİNANSBANK 66,3 9 T.EMLAK B. 15,5 PAMUKBANK 14,0 FİNANSBANK 53,3 OYAKBANK 33,9 DENİZBANK 34,8 DENİZBANK 32,6 10 DEMİRBANK 30,1 FİNANSBANK 62,7 FORTİS BANK 42,2 DENİZBANK 38,2 ING BANK 36,4 T.EKONOMİ B. 65,4 1 T.C.ZİRAAT B. 2 3 Pay 2002 19,1 T.C.ZİRAAT B. T.HALK B. 13,1 T.İŞ BANKASI 28,8 4 YAPI VE KREDİ B. 5 AKBANK 6 7 2006 Pay 2008 Bankacılık sektörü net faiz gelirlerinin toplam gelirler içindeki payı 2010 yılında bir önceki yıla göre 5,1 puan düşerek %63,4’e gerilemiştir. Ölçek ve fonksiyon bazında tüm gruplar için söz konusu pay bu dönemde azalmıştır. Bununla birlikte kalkınma ve yatırım bankalarının faiz gelirlerinin toplam gelirler içindeki payı, sektör ortalamasının oldukça üstünde seyretmeye devam etmektedir. Özellikle, nominal faiz oranlarındaki düşüşün söz konusu gelişmede etkili olduğu düşünülmektedir. Grafik 5.3-4: Net Faiz Gelirleri/Toplam Gelirler 100 100 % % 80 80 60 60 40 40 Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Toplam 20 Mevduat Kalkınma ve Yatırım Katılım Toplam 20 BDDK 109 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2000 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 0 2000 0 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Aktif büyüklüğünde ilk 10 banka grubuna bakıldığında beş bankanın net faiz gelirlerinin toplam gelirler içerisindeki payının sektör ortalamasının üstünde olduğu görülmektedir. T. Garanti Bankası ve T. Vakıflar Bankası’nın faiz gelirlerinin toplam gelirler içindeki payı, 2008 yılına kıyasla 2010 yılında artış göstermiştir. Tablo 5.3-11: T.Aktiflere Göre Ġlk 10 Bankanın Net Faiz Gelirleri/Toplam Gelirler % Pay 2004 Pay Pay 2010 Pay 1 T.C.ZİRAAT B. 2000 79,9 Pay T.C.ZİRAAT B. 2002 86,5 T.C.ZİRAAT B. 84,5 T.İŞ BANKASI 2006 56,7 Pay T.C.ZİRAAT B. 2008 75,7 T.C.ZİRAAT B. 69,8 2 T.HALK B. 78,8 AKBANK 76,9 T.İŞ BANKASI 60,6 T.C.ZİRAAT B. 76,2 T.İŞ BANKASI 59,4 T.İŞ BANKASI 56,9 3 T.İŞ BANKASI 62,0 T.İŞ BANKASI 53,7 AKBANK 75,0 AKBANK 61,7 T.GARANTİ B. 55,6 T.GARANTİ B. 61,5 4 YAPI VE KREDİ B. 55,6 T.GARANTİ B. 53,1 T.GARANTİ B. 56,8 T.GARANTİ B. 49,9 AKBANK 64,0 AKBANK 63,5 5 AKBANK 88,4 YAPI VE KREDİ B. 32,7 T.HALK B. 82,0 YAPI VE KREDİ B. 54,1 YAPI VE KREDİ B. 51,4 YAPI VE KR. B. 48,5 6 T.GARANTİ B. 70,9 T.HALK B. 63,2 YAPI VE K.İ B. 48,5 T.VAKIFLAR B. 67,2 T.VAKIFLAR B. 67,0 T.VAKIFLAR B. 69,5 7 T.VAKIFLAR B. 44,7 T.VAKIFLAR B. 38,1 T.VAKIF. B. 64,7 T.HALK B. 59,4 T.HALK B. 69,9 T.HALK B. 69,5 8 PAMUKBANK 54,8 KOÇBANK 65,8 KOÇBANK 70,3 FİNANSBANK 45,4 FİNANSBANK 60,3 FİNANSBANK 58,8 9 T.EMLAK B. -292,5 PAMUKBANK 143,5 FİNANSBANK 62,4 OYAKBANK 63,7 DENİZBANK 68,0 DENİZBANK 63,9 10 DEMİRBANK -450,2 FİNANSBANK 71,9 FORTİS BANK 55,6 DENİZBANK 54,4 ING BANK 71,9 T.EKONOMİ B. 47,8 BDDK 110 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Kutu 30: ĠĢletme Bazlı Verimlilik Göstergelerinde Küresel Görünüm İşletme bazlı verimlilik göstergeleri ülkeler bazında incelendiğinde Litvanya, Yunanistan ve Danimarka gibi ülkelerin net faiz geliri/toplam gelir ve personel giderleri/faiz dışı giderler gibi göstergelerde ön sıralarda yer aldıkları görülmektedir. AB ve G20 ülkeleri ortalamalarına göre Türkiye için söz konusu oranların yüksek olduğu görülmektedir. 2010 yılında net faiz geliri/toplam gelir ve personel giderleri/faiz dışı giderler oranları verilen ülkelerin ortalaması için sırasıyla %57,4 ve %37,6 iken Türkiye için %63,4 ve %41,2 olarak gerçekleşmiştir. % Litvanya Yunanistan Danimarka Slovakya G.Kıbrıs R.K. Bulgaristan G.Kore Almanya Macaristan Meksika Hollanda Hindistan Malta Avusturya Japonya İspanya ABD Türkiye Çek Cum. Slovenya Endonezya İsveç Belçika Romanya İtalya Brezilya Estonya Polonya Portekiz Letonya Kanada Rusya Fransa Güney Afrika Çin İngiltere Finlandiya Net Faiz Geliri/Toplam Gelir 2009 2010 Personel Giderleri/Faiz Dışı Giderler 2009 2010 Arjantin PB-16 v.y. 73,3 82,4 76,8 66,7 74,8 80,9 72,5 66,8 68,1 68,8 v.y. 62,2 69,7 73,9 65,3 62,6 68,5 55,8 163,1 62,5 59,7 70,8 44,1 60,8 48,5 42,3 v.y. 53,8 57 46,4 45,2 44,7 39,5 47,7 44,1 52,4 30,4 36,5 52,7 60 v.y. v.y. v.y. 88,1 85 82,4 76 75,9 74,8 73,1 72,5 71,9 71,6 70,4 67,8 67,6 67,4 67,2 63,8 63,6 63,4 63,1 61,3 60,5 59,7 58,7 58,7 56,8 54,7 54,1 54,1 52,2 49,4 48,6 47 44,7 44,5 44 41,9 40 30,4 27,2 0 0 v.y. v.y. v.y. v.y. 56,3 v.y. 38,5 59,4 37,1 37,4 54,7 v.y. 100 47,4 v.y. 56,1 51,4 v.y. 57,1 41,9 38,4 40,5 v.y. 40,9 v.y. 38,9 31,8 57,5 v.y. 30,9 v.y. 49,3 54,9 52,9 28,9 42,9 43,7 v.y. 44,3 38,4 55,3 38,7 36 39,8 v.y. v.y. v.y. 41,4 55,7 69,6 39,3 59,4 37,1 36,7 54,7 0 100 57 0 53,4 50,2 0 56,4 41,9 41,2 39,7 0 37,3 0 43 36,1 56,5 0 36,5 42,3 49,2 52,6 54,1 30,2 42,9 50,8 0 49,2 36,5 55,3 34,4 0 0 v.y. v.y. v.y. S. Arabistan v.y. v.y. v.y. v.y. İsviçre Lüksemburg Avustralya İrlanda AB-27 Kaynak: IMF FSI Table (fsi.imf.org) *2010 yılı için mevcut olan en güncel veri sunulmuştur. BDDK 111 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 6. BANKA DIġI FĠNANSAL SEKTÖRLERĠN YAPISI 6.1. Finansal Kiralama Sektörü Piyasa Yapısı 6.1.1. ġirket, ġube ve Personel Yapısındaki GeliĢmeler Finansal kiralama sektöründe faaliyet gösteren şirket sayısı yıllar itibariyle devamlı azalarak 2010 yılsonu itibarıyla 35’e düşmüştür. Şubeleşme ise kriz döneminde zayıflayarak 2009 yılında 17 adet iken 2010 yılında 16 adede inmiştir. Bu dönemde sektörde, finansal kiralama şirket sayısı ve şube sayısında görülen azalmanın aksine, personel sayısı bir önceki yıla göre %1,2 artarak 1.286’ya ulaşmıştır. Grafik 6.1-1: ġube, Personel ve ġirket Sayısının GeliĢimi 1.800 1.600 1.400 1.200 1.000 800 600 400 200 0 80 60 40 Personel Sayısı(sol eksen) Finansal Kiralama Şirket Sayısı Şube Sayısı Fin. Kiralama Şirket Sayısı Şube Sayısı Personel Sayısı(sol eksen) 2007 2008 2009 2010 68 50 47 35 10 18 18 16 1557 1427 1280 1286 20 2010 2009 2008 2007 0 Ölçekler itibarıyla incelendiğinde19, Aralık 2010 itibarıyla büyük ölçekli şirket sayısı 6, orta ölçekli şirket sayısı 12 ve küçük ölçekli şirket sayısı 17’dir. Şirket sayısında görülen azalmanın özellikle küçük ölçekli grupta olduğu gözlemlenmektedir. Toplam 16 şubenin olduğu sektörde, sadece 3 şirket şubeleşmiştir. Büyük ölçekli şirketler şubelerin %56’sına ve orta ölçekli şirketler %44’üne sahip iken, küçük ölçekli şirketlerin şubesi bulunmamaktadır. Büyük ölçekli şirketler sektördeki istihdamın %50’sine, orta ölçekli şirketler %35’ine ve küçük ölçekli şirketler %15’ine sahip iken, personel yoğunluğunun en fazla büyük ölçekli şirketlerde olduğu görülmektedir. Diğer taraftan finansal kiralama sektöründe, ölçek bazında ve toplamda müşteri sayılarında 2010 yılında bir önceki yıla göre düşüş yaşanmıştır. Buna göre, büyük ölçekli şirketlerden orta ölçekli şirketlere müşterilerin yönelmesi ile birlikte, büyük ölçekli şirketler müşterilerin %70’ine, orta ölçekli şirketler %25’ine ve küçük ölçekli şirketler %5’ine sahip olmuşlardır. Tablo 6.1-1: Ölçek Grupları Ġtibarıyla Yapısal Göstergeler (kişi, adet) Fin. Kiralama.Şirketi Sayısı Şube Personel Kredi Müşteri Sayısı (Adet) Şirket Başına Personel Sayısı 6.1.2. Büyük Ölçekli 7 11 691 44.614 99 2009 Orta Küçük Ölçekli Ölçekli 12 28 7 0 410 179 12.677 2.719 34 6 Toplam 47 18 1.280 60.010 27 Büyük Ölçekli 6 9 640 35.317 107 2010 Orta Küçük Ölçekli Ölçekli 12 17 7 0 455 191 12.511 2.600 38 11 Toplam 35 16 1.286 50.428 37 YoğunlaĢma Göstergeleri Finansal kiralama sektöründe, aktiflerdeki büyüme paralelinde, aktif yoğunlaşması 2010 yılında bir önceki yıla kıyasla bir miktar artarken, orta ve küçük ölçekli şirketlerin toplam aktiflerdeki payı sırasıyla %10,7 ve %17,7 yükselmiş, büyük ölçekli şirketlerin payı ise %4,8 azalmıştır. İlk 5 şirketin payında %5,4, ilk 10 şirketin payında %2,3 artışın yaşandığı söz konusu dönemde, aktif yoğunlaşmasına ilişkin HHI 872’ye yükselmiştir. Aktif büyüklüğü sektör toplamı içindeki payı %5’in üzerinde olan şirketler büyük, %1-%5 arasında olanlar orta ve %1’in altında olanlar küçük ölçekli finansal kiralama şirketi olarak sınıflandırılmıştır. 19 BDDK 112 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Grafik 6.1-2: Aktif Pay Dağılımı ve YoğunlaĢma Göstergeleri % 80 70 60 50 40 30 20 10 0 920 Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli HHI(sağ eksen) 900 880 860 840 2007 58 80 905 2008 59 82 887 2009 57 80 851 2010 60 82 872 70 22 8 100 71 21 7 100 71 25 4 100 68 28 4,7 100 2010 2009 2008 2007 820 Aktif (%) İlk 5 Şirket İlk 10 Şirket HHI Ölçeğe Göre Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Toplam Finansal kiralama sektöründe toplam aktif içerisinde en yüksek paya sahip ilk 10 şirket arasına 2010 yılında TEB Finansal Kiralama A.Ş. dahil olurken, FFK Fon Finansal Kiralama A.Ş bu dönemde sıralamaya dahil olamamıştır. Sektörün başlıca aktörleri, önceki dönemlerde olduğu gibi 2010 yılında da bankaların bağlı kuruluşlarıdır. İlk 10 şirketin toplam aktif içindeki pay dağılımı değerlendirildiğinde, önceki yılara göre 2010 yılında birbirine daha yakın oranlar görülmektedir. Tablo 6.1-2: Aktiflerde Ġlk 10 ġirketin Payı 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 2009 Yapı Kredi F.K. Garanti F.K. Deniz F.K. Finans F.K. İş F.K. Ak F.K. Fortis F.K. TEB F.K. FFK Fon F.K. Halk F.K. Pay (%) 16,2 12,9 10,9 9,1 8,0 7,8 6,3 3,5 3,0 2,8 Kümülatif Pay (%) 16,2 29,1 40,0 49,1 57,1 64,9 71,2 74,7 77,7 80,5 2010 Yapı Kredi F.K. Garanti F.K. Deniz F.K. İş F.K. Finans F.K. Ak F.K. BNP Paribas F.K. Vakıf F.K. Halk F.K. TEB F.K. Pay (%) 14,0 13,8 11,7 10,3 10,2 7,5 4,8 3,6 3,0 2,8 Kümülatif Pay (%) 14,0 27,9 39,5 49,9 60,1 67,6 72,4 76,1 79,1 81,9 Finansal kiralama sektöründe kredi yoğunlaşmasına ilişkin HHI göstergesi 2009 yılında 907 seviyesinde iken 2010 yılında 899’a gerilemiştir. HHI’daki gerilemeye ve ilk 5 ve ilk 10 şirketin payının azalmasına karşın, yoğunlaşmanın sürdüğü ve ilk 10 şirketin payının %80’in üzerinde olduğu görülmektedir. Aynı dönemde orta ölçekli şirketlerin kredilerdeki payı artarken büyük ölçekli şirketlerin payı azalmıştır. Tablo 6.1-3: Toplam Kredi Hacmi ve YoğunlaĢma Göstergeleri 1.000 980 960 940 920 900 880 860 840 % Toplam Krediler (%) İlk 5 Şirket İlk 10 Şirket HHI Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli 2007 60 81 984 2008 46 78 919 2009 58 82 907 2010 56 81 899 72 21 7 72 21 7 72 24 4 66 29 4 2010 2009 2008 Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli 2007 80 70 60 50 40 30 20 10 0 2010 yılında finansal kiralama sektörünün özkaynaklarındaki yoğunlaşma göstergelerinde bir önceki yıla göre ılımlı bir artış gözlenmektedir. Buna göre HHI ölçütü 916 puana yükselmiştir. Bir BDDK 113 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 önceki yıl ile kıyaslandığında 2010 yılında, büyük ölçekli şirketlerin toplam özkaynaklardaki payı azalırken, küçük ölçekli şirketlerin payı aynı kalmış ve orta ölçekli şirketlerin payı artmıştır. Grafik 6.1-3: Özkaynak Dağılımı ve YoğunlaĢma 80 1.020 1.000 980 960 940 920 900 880 860 % 60 Büyük Ölçekli Orta Ölçekli 40 Küçük Ölçekli HHI(sağ eksen) 20 2010 2009 2008 2007 0 Toplam Özkaynaklar(%) İlk 5 Şirket İlk 10 Şirket HHI Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Toplam 2007 62 80 1.001 2008 47 76 955 2009 59 79 915 2010 60 80 916 70 21 9 100 70 19 11 100 69 25 6 100 67 26 6 100 Finansal kiralama sektöründe 2010 yılsonu itibarıyla şirketlerin kâr dağılımı değerlendirildiğinde, sektör kârının %75,1’i büyük ölçekli şirketlere, %21,9’u orta ölçekli şirketlere ve %8,5’i küçük ölçekli şirketlere ait olduğu görülmektedir. Bununla birlikte, her üç ölçekteki şirketlerin aktif ve özkaynak kârlılığı 2010 yılında bir önceki yıla göre önemli ölçüde azalmıştır. Özkaynak kârlılığı ölçek bazında kıyaslandığında ise, küçük ölçekli şirketlerin büyük ve orta ölçekli şirketlere göre oldukça düşük oranlara sahip olduğu gözlenmektedir. Tablo 6.1-4: Kârlılığın Ölçeğe Göre Dağılımı Net Dönem Kârı (%) Dağılım Büyük Ölçekli 93,4 Orta Ölçekli 6,6 Küçük Ölçekli -10,9 Sektör 100,0 BDDK 2007 ROA 3,8 0,8 -4,0 2,8 ROE Dağılım 21,1 71,5 4,9 21,5 -20,4 7,1 15,8 100,0 2008 ROA 3,5 3,0 4,3 3,4 114 ROE Dağılım 20,5 70,5 19,8 25,1 15,4 4,4 17,4 100,0 2009 ROA 3,9 4,0 4,0 3,9 ROE Dağılım 16,8 75,1 16,5 21,9 12,3 8,5 16,5 100,0 2010 ROA 3,2 2,3 1,9 2,9 ROE 13,4 10,1 0,3 12,0 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Kutu 31:Leasing Sektöründe Bölgesel Göstergeler Dünya finans piyasalarında yaşanan kriz, 2001-2002 yıllarındaki küçülmeden sonra istikrarlı bir büyüme sürecine giren finansal kiralama sektörünü olumsuz etkilemiş ve sektör 2009 yılını küçülmeyle tamamlamıştır. 2008 yılında 732,8 milyar dolar olan faaliyet hacmi, %23,9 oranında azalarak 2009 yılında 557,3 milyar dolar seviyesine gerilemiştir. Kaynak: World Leasing Yearbook (2011) 2009 2008 2007 2005 2006 2004 2002 2003 2001 2000 Leasing Sektörü Aktif Büyüklükleri (Milyar Dolar) 400 350 300 Avrupa K.Amerika 250 Asya 200 G.Amerika 150 Avustralya/YZ 100 Afrika 50 0 Kuzey Güney Yıllar Avrupa Amerika Asya Amerika Avustr./ Yeni Zel. Afrika Toplam 2000 131 272,4 78 8,1 5,3 3,9 498,9 2001 140 254,1 68 5,6 5,5 3,8 476,6 2002 162,1 216 71 3,3 5,8 3,7 461,6 2003 192,5 223,9 78 4 7,6 5,6 511,3 2004 229,8 240,7 85 7,5 8,1 8,1 579,1 2005 231,6 236,7 82 13,9 8,2 9,6 582 2006 260,5 241,1 93 19,2 8,6 11,1 633,7 2007 367,1 237,9 119 41,4 4,1 11,2 780,4 2008 311,9 226,1 124 54,2 6,9 9,6 732,8 2009 211,5 190,8 112,7 56,8 5,7 6,5 557,3 Leasing sektöründe 2009 yılında, Asya bölgesinde Çin’in pozitif gelişimi dışarıda tutulduğunda, bölgesel olarak tüm leasing sektörlerinde küçülme yaşanmıştır. Global leasing sektörünün yaklaşık %70’ini teşkil eden Avrupa ve Kuzey Amerika leasing sektörlerinde 2009 yılında görülen küçülme Güney Amerika ve Avustralya/YZ leasing sektörlerindeki daralmanın gerisindedir. Ancak bu daralmaya karşın Kuzey Amerika leasing sektörünün dünya leasing hacmindeki payı aynı dönemde %30,8’den %34,2’ye yükselmiştir. Oransal bazda en az daralma Afrika’dadır. Önceki yıllarda sektörde lider konumda olan Kuzey Amerika, 2006 yılından itibaren yerini AB’ye bırakmıştır. Leasing Hacmi ve geliĢimi Leasing Hacmi ve gelişimi Büyüme 2008-09 (%) Avrupa K.Amerika Asya G.Amerika Afrika Avustralya/YZ Toplam Yıllık hacim (Milyar $) 211,5 190,8 112,7 30,2 6,5 5,7 557,3 Dünya Dünya Pazar Pazar Pazar Büyüme Hacmi Hacmi Payı 2008- Yüzdesi Yüzdesi Değişimi 09 (%) 2008 2009 2008-09 -32,2 43 38 -5 -16 31 34 3 -9,1 17 20 3 -44,3 7 5 -2 -6 1 1 0 -41 1 1 0 Kaynak: World Leasing Yearbook (2011) 2009 yılında Çin leasing sektörünün %86,7 oranındaki gelişimi, hem bölge hem de Dünya genelinde sektöre olumlu yansımıştır. Dolayısıyla Asya’nın pazar payının artmasında da, Çin leasing sektörünün performansı etkili olmuştur. Avrupa’da hemen tüm ülkelerde finansal kiralama hacmi daralmıştır. Diğer taraftan, Afrika ve Avustralya’nın leasing sektöründeki payları çok küçüktür. BDDK 115 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Kutu 32:Leasing ĠĢlem Hacminin Büyümesi ve Penetrasyon Oranı KarĢılaĢtırması Küresel leasing hacminde görülen yaklaşık %20 oranındaki daralma bu sektörde şimdiye kadar yaşanan en ciddi küçülmedir. 2009 yılında dünya genelinde birinci sırada yer alan ABD’de leasing işlem hacmi %14,8 oranında azalırken, Meksika leasing sektörü %10 oranında büyümüştür. Avrupa’da tüm üye ülkelerin leasing hacminde düşüş yaşanırken, bu olumsuzluktan en fazla %75 daralma ile Sırbistan etkilenmiştir. Latin Amerika’da leasing sektöründe %48,5 ile en fazla düşüş yaşanan Brezilya, ilk 50 ülke içinde dördüncülükten yedinciliğe düşmüştür. Çin’de bu sektör, piyasada serbestliğin artması ve bu sayede uluslararası ve yerel birçok şirketin leasing sektörüne girmesinin etkisiyle son yıllarda önemli ölçüde büyümüştür. Sektörün %18,7 oranında küçüldüğü Japonya, dünya pazarındaki üçüncülüğünü korumaktadır. Dünya genelinde 31. sırada yer alan Türkiye leasing sektörünün %59 oranında küçüldüğü görülmektedir. Ülkeler Amerika Almanya Japonya Çin Fransa İtalya Brezilya İngiltere Kanada Rusya İsveç İspanya Hollanda Polonya Kore Avusturya Leasing İşlem Hacmi (Milyar $) 2009 173,9 55,3 53,3 41 31,8 26,8 23,3 14,7 13,1 8,9 8 7,9 7,7 7 6,4 6,3 % değişim 2008-2009 -14,8 -26 -18,7 86,7 -19,8 -32,3 -48,5 -31,2 -12,9 -60,4 -31,2 -50,4 -27,6 -45,9 -25,6 -29,7 Pazar Penetrasyonu % Ülkeler Avustralya Danimarka Belçika Norveç İsviçre Portekiz Meksika Güney Afrika Çek Cumhuriyeti Yunanistan Macaristan Türkiye Romanya Kolombiya Diğer Toplam 17,1 13,9 7,0 3,1 10,0 13,1 v.y. 17,6 14,0 4,1 17,5 3,6 6,1 0,6 4,4 12,6 Leasing İşlem Hacmi (Milyar $) 2009 6 5,5 5,4 5,4 5,3 4,7 3,8 2,8 2,5 2,5 2,3 1,9 1,6 1,3 20,8 557,3 % değişim 2008-2009 -33 -36,9 -22,7 -29,2 -29 -26,9 10 10 -58,1 -32,9 -64,8 -59 -71,6 18 Pazar Penetrasyonu % 10,0 15,4 7,1 17,1 10,6 18,6 v.y. v.y 10,2 5,8 11,6 3,7 4,9 v.y. Kaynak: World Leasing Yearbook (2011) Ülkelerin leasing sektörünün yapısal ölçütlerinden biri de, tüm sabit teçhizat ve ekipman yatırımları büyüklüklerine kıyasla leasing işlem hacmi miktarının gözetildiği (leasing işlem hacmi/sabit teçhizat ve ekipman yatırımları*100) penetrasyon oranıdır. Bu oran, ülkelerin mevcut pazar büyüklüklerinden doğan karşılaştırma zorluklarını bertaraf etmekte, temel olarak leasinge konu olabilecek yatırımlar ile leasing hacmi arasında ilişki kurmaktadır. Amerika ve AB ülkelerindeki penetrasyon oranları görece yüksek düzeydedir. Söz konusu oran ABD’de %17,1, Almanya’da %13,9, İngiltere’de %17,6, Fransa’da %10, Rusya’da %4,1, Çin’de %3,1, Japonya’da %7’dir. Türkiye’nin %3,7 oranındaki penetrasyon düzeyi Asya ortalamasına daha yakındır. BDDK 116 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 6.2. Faktoring Sektörü Piyasa Yapısı 6.2.1. ġirket, ġube ve Personel Yapısındaki GeliĢmeler Faktoring sektöründe faaliyet gösteren şirket sayısı 2010 yılında bir önceki yıla göre 2 adet azalarak 76’ya gerilemiştir. Konsolidasyonun devam ettiği faktoring sektöründe 2010 yılında faktoring şirketlerinin personel ve şube sayısında artış görülmüştür. Grafik 6.2-1: ġube, Personel ve ġirket Sayısının GeliĢimi 4.000 % 3.500 Faktoring Şirket Sayısı Şube Sayısı Personel Sayısı(sağ eksen) 3.000 2.500 Faktoring Şirket Sayısı Şube Sayısı Personel Sayısı(sağ eksen) 2007 87 16 2008 81 20 2009 78 26 2010 76 28 2.912 3.009 2.959 3.557 2010 2009 2008 2.000 2007 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 2010 yılında faktoring sektöründe, büyük ve orta ölçekli şirket sayısının aynı kaldığı, küçük ölçekli şirket sayısının azaldığı görülmektedir. Toplam 28 şubenin olduğu sektörde, sadece 8 şirket şubeleşmiştir. Müşteri sayısı bir önceki yıla kıyasla yaklaşık %39 oranında artmıştır. Faktoring sektöründeki orta ve küçük ölçekli şirketler, sektörün toplam müşteri sayısı içinde %85’lik bir paya sahiptir. Sektördeki istihdamın yarısını da orta ve küçük ölçekli şirketler sağlamaktadır. Şirket başına düşen personel sayısı bakımından büyük ölçekli şirketlerde oranın diğerlerinden oldukça yüksek olduğu görülmektedir. Tablo 6.2-1: Ölçek Grupları Ġtibarıyla Yapısal Göstergeler (Kişi, Adet) Faktoring Şirketi Sayısı Şube Personel Kredi Müşteri Sayısı (Adet) Şirket Başına Personel Sayısı BDDK Büyük Ölçekli 6 0 446 4.643 74 2009 Orta Ölçekli 17 12 1.117 21.071 66 117 Küçük Ölçekli Toplam 55 78 14 26 1.396 2.959 15.283 40.997 25 38 Büyük Ölçekli 6 6 538 8.478 90 2010 Orta Küçük Ölçekli Ölçekli 17 53 8 14 1.252 1.767 24.327 24.266 74 33 Toplam 76 28 3.557 57.071 47 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Kutu 33: Faktoring Sektörüne ĠliĢkin KarĢılaĢtırmalı Yapısal Göstergeler AB ülkelerinde 592, ABD’de 300 faktoring şirketi bulunmaktadır. Türkiye 70 şirket ile ABD ve Almanya’dan sonra en fazla faktoring şirketine sahip ülke konumundadır. Şirket sayıları ile faktoring işlemlerinin gelişmişlik düzeyi arasında doğrudan bir ilişki bulunmamaktadır. Zira Hollanda, Fransa, İspanya, Belçika ve Finlandiya gibi az sayıda faktoring şirketi bulunan bazı ülkelerde şirket başına işlem hacmi oldukça yüksek seviyededir. Ülkelere Göre ġirket Sayısı ve Faktoring ĠĢlem Hacminin GeliĢimi Milyar € Ülkeler 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Almanya 23,5 29,4 30,2 35,1 45,0 55,1 72,0 Belçika 8,0 9,0 9,4 11,5 13,5 14,0 16,7 Çek Cum. 1,0 1,2 1,7 1,9 2,6 2,9 4,0 Danimarka 4,0 5,5 5,2 5,6 6,8 7,8 7,7 Estonya 0,6 1,4 2,1 2,3 3,9 2,4 2,9 Finlandiya 7,1 7,4 9,0 9,1 8,8 9,2 11,1 Fransa 52,5 67,7 67,4 73,2 81,6 89,0 100,0 Hollanda 15,9 17,8 20,1 17,5 19,6 23,3 25,5 İngiltere 123,8 136,1 156,7 160,8 184,5 237,2 248,8 İsveç 12,3 5,3 10,2 11,0 14,5 19,8 21,7 İspanya 19,5 23,6 31,6 37,5 45,4 55,5 66,8 İtalya 110,0 124,8 134,8 132,5 121,0 111,2 120,4 G.Kıbrıs 1,4 1,6 2,0 2,0 2,1 2,4 2,5 Latviya 0,2 0,0 0,3 Litvanya 1,0 1,6 1,9 Lüksemburg 0,2 0,3 0,3 0,3 0,3 Macaristan 0,3 0,5 0,6 1,1 1,4 1,8 2,9 Polonya 2,1 3,3 2,5 2,6 3,5 3,7 4,4 Portekiz 9,0 10,2 11,3 12,2 14,7 17,0 16,9 Slovakya 0,2 0,2 0,2 0,4 0,7 0,8 1,3 Slovenya 0,1 0,1 0,1 0,2 0,2 0,2 0,3 Yunanistan 1,5 2,0 2,7 3,7 4,4 4,5 5,2 Türkiye 6,4 3,9 4,3 5,3 8,0 11,8 14,9 ABD 102,3 101,7 91,1 80,7 81,9 94,2 96,0 Kaynak: World Factoring Yearbook 2011, Factors Chain International 2007 89,0 19,2 4,8 8,5 1,3 12,7 122,0 31,8 286,5 22,0 83,7 122,8 3,0 1,1 2,7 0,5 3,1 7,9 16,8 1,4 0,5 7,4 19,6 150,2 2008 106,0 22,5 5,0 5,5 1,4 12,7 135,0 30,0 188,0 16,0 100,0 128,2 3,3 1,5 3,4 0,6 3,2 7,8 18,0 1,6 0,7 10,2 18,1 100,0 2009 2010 96,2 175,8 23,9 42,8 3,8 5,9 7,1 10,6 1,0 1,6 10,8 16,5 128,2 203,6 30,0 46,5 195,6 300,6 18,8 24,9 104,2 150,0 124,3 191,0 3,4 4,6 2,5 0,4 1,8 2,0 0,3 0,4 2,5 26,8 12,0 18,8 17,7 27,6 1,1 1,3 0,7 0,9 12,3 19,6 20,3 51,8 88,5 126,2 Şirket Şirket Sayısı Başına İşl. 2010 Milyon € 100 962,0 6 3.983,3 8 475,0 6 1.183,3 4 250,0 5 2.160,0 11 11.654,5 5 6.000,0 44 4.445,5 40 470,0 23 4.530,4 45 2.762,2 3 1.133,3 8 312,5 8 225,0 1 300,0 22 113,6 14 857,1 14 1.264,3 6 183,3 5 140,0 12 1.025,0 70 290,0 300 295,0 Şirket başına faktoring işlem hacmi verileri değerlendirildiğinde, 11,6 milyar Euro ile Fransa’nın ilk sırada yer aldığı görülmektedir. Bu ülkeyi, 6 milyar Euro ile Hollanda ve 4,5 milyar Euro ile İspanya takip etmektedir. Türkiye ise 290 milyon Euro ile arka sıralarda yer almaktadır. BDDK 118 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 6.2.2. YoğunlaĢma Göstergeleri Bankacılık dışı finansal kesim içinde yoğunlaşmanın en az olduğu sektör olan faktoring sektöründe, 2010 yılında aktiflerdeki yoğunlaşma bir önceki yıla göre azalma kaydetmiştir. Buna göre 2009 yılında 591 olan HHI göstergesi 538’e gerilemiştir. Bu gelişme paralelinde ilk 5 ve 10 şirketin payı da azalmıştır. Ölçek bakımından aktif yoğunlaşması değerlendirildiğinde, 2010 yılında bir önceki yıla göre büyük ölçekli şirketlerde %6,7 oranında bir azalma, orta ölçekli şirketlerde %0,6 ve küçük ölçekli şirketlerde %20,2 oranında bir artış görülmüştür. Grafik 6.2-2: Aktif Pay Dağılımı ve YoğunlaĢma 60 700 % 50 600 500 40 400 30 300 200 100 0 2008 49 66 616 2009 46 65 591 2010 43 62 538 55 24 21 100 52 32 16 100 48 33 19 100 2010 2007 0 2009 10 2008 Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli HHI 20 T. Aktifler (%) 2007 İlk 5 Şirket 40 İlk 10 Şirket 57 HHI 451 Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli 35 Orta Ölçekli 46 Küçük Ölçekli 19 Toplam 100 Faktoring sektöründe, aktif büyüklüğü açısından en yüksek orana sahip ilk 5 ve ilk 10 şirket içinde banka ortaklı şirketlerin ağırlıklı olarak yer aldığı görülmektedir. Sektörde 2009 yılında ilk 10 şirket arasında yer alan şirketlerin tamamı, her ne kadar aynı sırada olmasa da, 2010 yılında da ilk 10 şirket arasında yer almıştır. Tablo 6.2-2: Aktiflerde ġirket YoğunlaĢması 2009 Yapı Kredi F. Garanti F. Fiba F. Girişim F. Deniz F. Vakıf Finans F. TEB F. Kapital F. Lider F. İş F. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Pay (%) 14,7 10,9 8,2 6,4 6,0 5,5 4,2 3,9 2,9 2,6 Kümülatif Pay (%) 14,7 25,6 33,8 40,2 46,2 51,7 55,9 59,8 62,7 65,3 2010 Yapı Kredi F. Garanti F. Deniz F. Fiba F. Vakıf Finans F. TEB F. Girişim F. Kapital F. İş F. Lider F. Pay (%) 13,9 10,9 6,5 5,8 5,7 5,4 4,3 3,7 3,3 2,6 Kümülatif Pay (%) 13,9 24,8 31,3 37,1 42,8 48,1 52,5 56,1 59,4 62,0 Faktoring alacaklarındaki yoğunlaşma 2010 yılında azalmıştır. Buna göre 2009 yılında 634 olan HHI yoğunlaşma endeksi 2010 yılında 565’e gerilemiştir. Ayrıca, faktoring sektörünün alacaklarındaki ilk 5 ve ilk 10 şirketin payı azalmıştır. Ölçek bazında değerlendirildiğinde küçük ölçekli şirketlerin payının arttığı, büyük ve orta ölçekli şirketlerin payının ise azaldığı görülmektedir. Büyük ölçekli şirketlerin faktoring alacaklarının oranı küçük ölçekli şirketlerdekinin 2 katı kadardır. Bir başka deyişle, büyük ölçekli Faktoring şirketleri sektördeki ağırlıklarını azalarak devam ettirmektedirler. Grafik 6.2-3: Ölçeğe Göre Alacak Dağılımı ve YoğunlaĢma Göstergeleri 60 50 800 % 700 40 30 500 400 2010 2008 2007 0 2009 10 BDDK 600 Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli HHI 20 119 T.Krediler (%) 2007 İlk 5 Şirket 41 İlk 10 Şirket 56 HHI 479 Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli 36 Orta Ölçekli 45 Küçük Ölçekli 19 Toplam 100 2008 36 60 715 2009 46 65 634 2010 43 61 565 54 24 50 33 48 32 22 100 17 100 20 100 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Faktoring sektöründe özkaynak yoğunlaşması 2010 yılında azalma kaydetmiştir. Buna göre, özkaynak yoğunlaşmasına ilişkin HHI endeksi 2009 yılındaki 397 seviyesinden 2010 yılında 375 seviyesine gerilemiştir. Ayrıca, İlk 5 ve ilk 10 şirketin toplam özkaynaklardaki payı da düşmüştür. 2010 yılında küçük ve orta ölçekli şirketlerin özkaynaklardaki payı bir miktar artarken, büyük ölçekli şirketlerin payı azalmıştır. Sektörde aktif, kredi ve kâr yoğunlaşması ile kıyaslandığında özkaynak yoğunlaşması daha düşük seviyededir. Bu durum, genel olarak şirket ölçeği büyüdükçe yabancı kaynak kullanımının artma eğiliminde olmasının ve asgari sermaye yükümlülüklerinin sonucudur. Grafik 6.2-3: Özkaynakların Dağılımı ve YoğunlaĢması Göstergeleri 60 50 600 % 500 40 400 30 300 20 200 Küçük Ölçekli HHI 100 2008 2009 2010 23 36 372 36 52 397 22 44 375 26 39 35 100 31 42 27 100 23 47 30 100 2010 0 2009 2007 0 Orta Ölçekli 2008 10 Büyük Ölçekli T.Özkaynaklar 2007 (%) İlk 5 Şirket 22 İlk 10 Şirket 52 HHI 493 Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli 21 Orta Ölçekli 56 Küçük Ölçekli 23 Toplam 100 Son dönemlerde uygulanan düşük nominal faiz politikası sonucu faktoring sektöründe kârlılık performansı önceki yıllara göre gerilemiştir. Ölçek bazında, büyük ölçekli şirketlerin toplam kâr içindeki payı azalırken, orta ve küçük ölçekli şirketlerin payının arttığı görülmektedir. Aktif ve özkaynak kârlılığı açısından küçük ölçekli şirketler görece daha iyi performansa sahiptir. Tablo 6.2-3: Kârlılığın Ölçeğe Göre Dağılımı Net Dönem Kârı (%) Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Sektör 2008 ROA 3,6 8,1 8,3 5,6 Dağılım 55,0 23,7 21,3 100 ROE 24,2 16,2 16,7 18,5 Dağılım 53,1 35,7 11,2 100 2009 ROA 2,1 5,1 2,5 3,1 ROE 14,3 16,3 6,2 13,0 Dağılım 30,5 40,0 29,6 100 2010 ROA 1,8 3,4 4,3 2,8 ROE 17,8 11,5 13,3 13,5 6.3. Finansman Sektörü Piyasa Yapısı 6.3.1. ġirket, ġube ve Personel Yapısındaki GeliĢmeler Finansman sektöründe faaliyet gösteren şirket sayısı 2010 yılında bir adet artmıştır. Aynı dönemde sektörde şube sayısı değişmezken personel sayısı bir önceki yıla göre 39 adet artarak 551’e ulaşmıştır. Grafik 6.3-1: ġube, Personel ve ġirket Sayısındaki GeliĢmeler 12 10 600 % 550 8 Tüketici Fin. Şirket Sayısı Şube Sayısı Personel Sayısı(sağ eksen) 6 4 500 450 2 0 Tüketici Fin. Şirket Sayısı Şube Sayısı Personel Sayısı(sağ eksen) 2007 9 3 2008 10 3 2009 10 1 2010 11 1 474 544 512 551 400 2007 2008 2009 2010 Ölçek bazında bakıldığında, 2010 yılında sadece küçük ölçekli şirket sayısının 1 adet artış kaydettiği, büyük ve orta ölçekli şirket sayısının aynı düzeyde kaldığı görülmektedir. Finansman şirketleri yeni müşteriler kazanma veya kredilerini genişletme çalışmalarını merkezden yürüttüklerinden, 2010 yılsonu itibarıyla sektörde sadece bir şube bulunmaktadır. 2010 yılında BDDK 120 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 müşteri sayısı bir önceki yıla göre 32.229 adet artmıştır. Bu artış büyük ve küçük ölçekli şirketlerin müşteri portföylerindeki artıştan kaynaklanmaktadır. Bu dönemde, istihdam büyük ölçekli şirketlerde yoğunlaşmaya devam etmektedir. Tablo 6.3-1: Ölçek Grupları Ġtibarıyla Yapısal Göstergeler Büyük Ölçekli 6 0 430 228.252 70 Tüketici Fin. Şirket Sayısı Şube Personel Müşteri sayısı(adet) Şirket başına personel sayısı 6.3.2. 2009 Orta Küçük Ölçekli Ölçekli 2 2 1 0 59 23 1.190 234 54 15 Toplam 10 1 512 229.676 54 Büyük Ölçekli 6 1 476 260.472 79 2010 Orta Küçük Ölçekli Ölçekli 2 3 0 0 36 39 1.096 337 18 13 Toplam 11 1 551 261.905 50 YoğunlaĢma Göstergeleri Finansman şirketleri sektöründe aktif yoğunlaşması 2010 yılında azalma kaydetmiştir. Buna göre, HHI yoğunlaşma endeksi 2009 yılında 1804,2 seviyesinde iken 2010 yılında 1621,5 seviyesine gerilemiştir. Ancak bankacılık dışı mali sektör içinde en yüksek yoğunlaşmanın finansman şirketlerinde olduğu gözlemlenmektedir. Tablo 6.3-2: Toplam Aktif ve YoğunlaĢma Göstergeleri 100 3000 % 80 60 2000 2008 2007 0 1000 2007 81 93 2626 2008 71 87 1941 2009 70 84 1804 2010 59 87 1622 93 7 0 100 87 12 1 100 91 8 1 100 92 7 1 100 2010 20 2009 Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli HHI 40 Aktif (%) İlk 3 Şirket İlk 5 Şirket HHI Ölçeğe göre Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Toplam Finansman şirketleri sektöründe 2010 yılında, ilk 3 şirketin payında azalma ve ilk 5 şirketin payında artış görülmektedir. Sektörde küçük ölçekli şirketlerin payı değişmezken, büyük ölçekli şirketlerin payı yükselmiş, orta ölçekli şirketlerin payı ise azalmıştır. Tablo 6.3-3: Aktiflerde Ġlk 5 ġirket YoğunlaĢması 1 2 3 4 5 2009 VW Doğuş T.F. Merc.-Benz F.Türk Koç T.F. Koç Fiat Kredi T.F. TEB T.F. Pay (%) 24,6 23,9 21,0 7,5 7,0 Kümülatif Pay (%) 24,6 48,5 69,5 77,0 84,0 2010 Merc.-Benz F.Türk Koç T.F. VW Doğuş T.F. TEB T.F. Koç Fiat Kredi T.F. Pay (%) 20,9 19,3 18,5 17,2 11,1 Kümülatif Pay (%) 20,9 40,2 58,7 75,9 87,0 Finansman sektöründe kredi yoğunlaşması değerlendirildiğinde, 2010 yılında HHI endeksinin gerileyerek 2009 yılındaki 1954 seviyesinden 1691 seviyesine indiği görülmektedir. Ölçek bazında bakıldığında, sektördeki kredilerin %90’ından fazlasını büyük ölçekli şirketlerin kullandırdığı görülmektedir. Bu dönemde orta ölçekli finansman şirketlerinin kredi paylarının bir önceki yıla göre düştüğü, büyük ölçekli şirketlerde ise arttığı gözlemlenmektedir. BDDK 121 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Grafik 6.3-2: Kredi Dağılımı ve YoğunlaĢma 100 3.000 % 80 60 2.000 Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli HHI(sağ eksen) 40 20 0 T. Krediler (%) 2007 İlk 3 Şirket 81,7 İlk 5 Şirket 93,1 HHI 2641 Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli 93,1 Orta Ölçekli 6,9 Küçük Ölçekli 0 Toplam 100 2008 75 89 2093 2009 73 87 1954 2010 59 90 1691 89 11 0 100 92 8 1 100 93 6 1 100 1.000 2007 2008 2009 2010 Tüketici finansmanı sektöründe özkaynak yoğunlaşması, 2010 yılında azalma kaydetmiştir. Özkaynak yoğunlaşmasına ilişkin HHI endeksi 2009 yılındaki 1.727 seviyesinden 2010 yılında 1.636 seviyesine gerilemiştir. Büyük ölçekli şirketlersektör özkaynaklarının %88,6 ile diğerlerinden çok yüksek bir orana sahiptir. Aynı zamanda 2010 yılında büyük ve küçük ölçekli şirketlerin özkaynak yoğunlaşma oranı bir önceki yıla göre artış kaydederken, orta ölçekli şirketlerin payında azalma yaşanmıştır. Grafik 6.3-2: Özkaynak Dağılımı ve YoğunlaĢma 100 3.000 % 80 2.000 60 40 Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli HHI 1.000 20 0 0 2007 2008 2009 2010 T. Özkaynaklar 2007 (%) İlk 3 Şirket 73,5 İlk 5 Şirket 89,1 HHI 2209 Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli 89,1 Orta Ölçekli 8 Küçük Ölçekli 2,9 Toplam 100 2008 2009 2010 56 72 1800 61 83 1727 60 77 1636 72 20 8 100 78 17 5 100 89 4 8 100 2010 yılında tüketici finansman sektöründe toplam kâr içinde büyük ve küçük ölçekli şirketlerin payı artarken orta ölçekli şirketlerin payı azalmıştır. Tüketici finansman sektörünün aktif ve özkaynak kârlılığı ölçek bazında değerlendirildiğinde, 2010 yılında büyük ve küçük ölçekli şirketlerin kârlılığında bir önceki yıla göre artış görülürken, küçük ölçekli şirketlerinkinde düşüş gözlenmektedir. Tablo 6.3-4: Kârlılığın Ölçeğe Göre Dağılımı Net Dönem Kârı (%) Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Sektör BDDK Dağılım 80,8 17,1 2,1 100 2007 ROA 1,1 3,1 11,5 1,3 ROE 15,0 35,1 12,1 16,5 Dağılım 87,1 11,9 0,9 100 122 2008 ROA 0,3 -1,4 5,0 0,1 ROE 4,1 -10,8 6,8 8,0 Dağılım 78,7 25,8 -4,5 100 2009 ROA 0,3 1,0 -1,1 0,3 ROE 3,3 5,0 -2,7 3,2 Dağılım 99,7 6,6 -6,3 100 2010 ROA 1,0 0,9 -5,0 0,9 ROE 12,9 21,1 -9,4 11,6 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 7. FĠNANSALLAġMA VE FĠNANSAL DERĠNLEġME 7.1. FinansallaĢma Finansallaşma, ulusal ve küresel ekonomide finansal hizmetlerin ve finansal hareketlerin ekonomi içindeki ağrılığındaki artışı ifade etmektedir. Finansallaşma, bir yanı ile finansal piyasaların öneminin artması, bir ekonomideki finansal aktörlerin sayısının ve ağırlığının artması olarak görülmektedir. Diğer bir yanıyla ise, finansal olmayan kuruluşların dahi finansal dürtülerle karar alması olarak ifade edilmektedir. Sonuç olarak, temelde finansallaşma, finansal piyasaları ve sermaye hareketleri serbestleşmiş ekonomilerin bir kavramı olarak ortaya çıkmaktadır. Finansallaşma belirli açılardan gelişmişlik göstergesi olarak değerlendirilirken, özellikle bölüşüm ve finansal risklerdeki yükselme yönündeki olumsuz etkileriyle de, ekonomi kuramının yeni tartışılan kavramlarının başında gelmektedir Finansal hizmetlerin ve akımların ağırlığının ölçümünde ise zaman içinde farklı yaklaşımların oluştuğu görülmektedir. Bu yaklaşımların çıkış noktaları ve sonuç önermeleri farklılaşmakla birlikte, bir takım ekonomik ve finansal göstergelerin ortak olarak incelendiği görülmektedir. Bu göstergeler, küresel sermaye hareketlerine ilişkin olanlar, ulusal sermaye piyasasına yönelik veriler, borç piyasası göstergeleri ve istihdam göstergeleri olarak gruplandırılabilir. Ayrıca, milli gelir ile ilişkili olan finansal derinleşme göstergeleri de bir küme halinde finansallaşma olgusunun incelenmesinde yardımcı değişkenler olarak kullanılmaktadır. 7.1.1. Sermaye Hareketleri Finansallaşma göstergelerinin temelinde finansal hizmetlerin sunumunun serbestleşmesinin yer aldığı görülmektedir. Sermaye finans hesaplarında belirli düzeyde bir serbestlik olmadan, finansal hizmetlerin ekonomi içindeki ağırlığının artması mümkün gözükmemektedir. Bu itibarla, bir çok araştırmada öncelikle küresel özel sermaye hareketlerinin hacminin temel bir değişken olarak izlendiği görülmektedir. Paincheira (2009) 20 , sermaye hareketlerindeki artışın yurtiçi ekonomik aktivitenin finansallaşması ile arttığını ifade etmektedir. Artan sermaye hareketlerinin portföy yatırımı ağırlıklı olmasının, bu süreci daha da desteklediği ifade edilmektedir. Grafik 7.1-1: Uluslar arası Sermaye Hareketleri 3,0 3.000 3.000 Milyar Dolar Doğrudan Yatırım Gelişmiş Ekonomiler 2.500 2,5 Gelişmiş Ekonomiler 2.500 2.000 Gelişmekte Olan Ekonomiler 2.000 4,5 Milyar Dolar 2,0 1.500 Küresel Hacim (Net) 1.500 Portföy Yatırımı Gelişmekte Olan Ekonomiler 3,5 Küresel Hacim (Net) 3,0 2,5 Türkiye (Sağ Eksen) 1,5 Türkiye (Sağ Eksen) 2,0 1.000 1.000 1,0 500 0,5 0 0,0 -500 4,0 1,5 500 1,0 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2000 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2000 0 0,5 0,0 Kaynak: IMF P. Paincheira (2009), “Developing Countries in the Era of Financialisation: From Deficit Accumulation to Reserve Accumulation” Research on Money and Finance Discussion Papers No 4. 20 BDDK 123 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Son 10 yılık dönem incelediğinde, 2007 yılında yaşanan küresel krizin, küresel ölçekte sermaye hareketlerini olumsuz etkilediği görülmektedir. Küresel doğrudan yabancı yatırım hacmi 20012008 döneminde 2,5 trilyon dolara ulaşmış ve 2009 yılında yaşanan büyük durgunluğa paralel bir biçimde 1,3 trilyon doların altına inmiştir. Bu tür sermaye hareketlerinden Türkiye’nin aldığı pay ise oldukça düşük düzeyde kalmıştır. Ancak, 2005-2008 döneminde Türkiye’de gerçekleştirilen özelleştirmelerin etkisiyle göreli bir akım artışı sağlanmıştır. Portföy akımlarına bakıldığında, küresel hacmin 2005 yılında 2,8 trilyon dolara yükseldiği görülmektedir. Başlangıcında küresel kriz tüm akımları etkilerken, en belirgin daralmanın söz konusu yatırımlarda olduğu görülmektedir. Küresel ölçekte, 2008 yılı itibarıyla net portföy akımları sıfırlanmıştır. Ancak 2009 yılı itibarıyla küresel toparlamayla birlikte, net akımların yeniden hızlandığı gözlenmiştir. Tablo 7.1-1: G-20 Ülkeleri Doğrudan Yabancı Yatırımlar Milyar dolar 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 159,2 142,4 154,5 149,6 316,2 36,2 244,9 414,0 351,1 268,7 ABD Avrupa Birliği (*) 4,7 3,6 5,0 13,6 17,5 22,5 55,7 130,5 130,2 48,9 59,7 39,3 19,6 5,2 20,0 77,0 119,2 163,7 137,2 60,1 Almanya 0,9 0,2 -0,6 0,8 0,7 1,3 2,4 1,5 1,4 0,7 Arjantin 3,3 12,0 7,8 17,2 11,1 -33,9 23,9 20,0 38,1 v.y. Avustralya 246,3 61,8 50,3 65,6 94,0 80,8 85,6 328,1 163,2 46,7 Birleşik Krallık 2,3 -2,3 2,5 0,3 9,5 2,5 28,2 7,1 20,5 -10,1 Brezilya 0,9 6,9 2,5 -0,2 1,8 11,3 21,2 17,0 53,5 43,9 Çin v.y. v.y. v.y. v.y. 3,4 3,1 2,7 4,7 5,9 3,0 Endonezya 174,3 87,0 50,6 53,4 56,9 113,8 111,4 167,1 165,2 147,1 Fransa 0,3 -3,5 -0,4 0,6 1,3 0,9 5,9 3,0 -2,1 1,8 G. Afrika 0,5 1,4 1,7 1,9 2,2 3,0 14,3 17,3 18,4 14,9 Hindistan 12,1 21,8 17,3 9,0 19,3 40,8 42,5 92,1 42,9 43,7 İtalya 31,5 38,5 32,0 28,8 31,0 45,4 50,2 73,5 130,8 74,6 Japonya 44,5 36,2 26,8 23,6 42,6 27,6 46,4 57,7 82,2 40,4 Kanada 5,0 2,4 2,6 3,4 4,7 4,3 8,1 15,6 18,9 10,6 Kore v.y. 4,4 0,9 1,3 4,4 6,5 5,8 8,3 1,2 7,6 Meksika 3,2 2,5 3,5 9,7 13,8 12,8 23,2 45,9 55,6 44,5 Rusya v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. -0,4 0,0 -0,1 3,5 2,2 S. Arabistan 0,9 0,5 0,1 0,5 0,8 1,1 0,9 2,1 2,6 1,6 Türkiye 44,0 18,4 8,6 15,7 26,1 50,8 76,6 49,9 50,2 26,9 İsviçre 1,337.3 722.9 660.4 666.9 1,008.1 1,067.5 1,502.9 2,485.1 2,091.0 1,251.2 Küresel Hacim Kaynak: IMF. (*) Bölgesel içi akımla netleştirilmiş veriler.(**) 2004-2009 Yıllık ortlama artış oranı Küresel Pay (2009) 21,5 3,8 4,8 0,1 3,0 3,7 -0,8 3,5 0,2 11,8 0,1 1,2 3,5 6,0 3,2 0,8 0,6 3,6 0,2 0,1 2,1 100,0 20042009(**) -3,2 22,8 24,6 0,9 36,2 -13,1 -201,3 89,2 -2,9 20,9 6,7 46,8 17,8 19,2 -1,1 17,8 11,4 26,4 14,7 0,6 4,4 G-20 ülkelerinde doğrudan yatırım girişleri incelendiğinde, 2009 yılı itibarıyla en yüksek payı %21,5 ile ABD’nin aldığı, Türkiye’nin ise %0,1 paya sahip olduğu görülmektedir. Çin ve Hindistan %3,5 pay alırken, Meksika %0,6 ve Rusya %3,6 paya sahiptirler. Portföy yatırımları açısından benzer bir gelişme görülmekte olup, yine en yüksek pay %22,9 ile ABD’nindir. Bununla birlikte, 2009 yılı itibarıyla Türkiye’nin payı %0,2’ye yükselmiştir. Net portföy yatırımlarının doğası itibarıyla dalgalı (volatil) olduğu göz önünden kaçırılmaması gerekmektedir. Özellikle küresel finansal krizin en derin hissedildiği 2008 yılında gelişmiş ekonomilerdeki negatif akımlar dikkat çekmektedir. Sonuç itibarıyla 2000’li yılların başıdan itibaren, küresel finansal krize kadar olan dönemde sermaye hareketleri yönünden finansallaşmanın hızlı bir artış içinde olduğu görülmektedir. Bu durumda, gelişmiş ülkelerin başat aktör olduğu, ancak aynı zamanda gelişmekte olan ekonomilerinde güçlü bir biçimde finansallaştığı izlenmektedir. BDDK 124 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Tablo 7.1-2: G-20 Ülkeleri Portföy Yatırımları Milyar dolar 2000 2001 2002 2003 2004 2005 127,9 90,6 48,6 123,1 177,4 257,5 ABD Avrupa Birliği 2.1 2.5 6.1 7.5 10.4 23.7 191,6 111,7 57,9 52,5 128,6 257,3 Almanya 1,3 -0,2 -0,5 0,1 0,1 -1,4 Arjantin 10,9 10,1 16,8 8,2 24,6 21,3 Avustralya 97,2 124,7 -1,2 58,4 259,5 273,4 Birleşik Krallık 1,7 0,8 0,3 -0,2 0,8 1,8 Brezilya 11,3 20,7 12,1 -3,0 -6,5 26,2 Çin v.y. v.y. v.y. v.y. -0,4 1,1 Endonezya 97,4 85,5 84,6 192,7 232,5 243,6 Fransa 3,7 5,3 0,9 0,1 1,0 0,9 G. Afrika 0,1 0,1 0,0 v.y. 0,0 0,0 Hindistan 80,3 36,2 15,3 57,4 26,4 108,1 İtalya 83,4 106,8 85,9 176,3 173,8 196,4 Japonya 43,0 24,4 18,6 13,8 18,9 44,2 Kanada 0,5 5,5 5,0 4,4 9,9 14,1 Kore -3,1 -2,1 -1,8 -1,2 1,8 3,3 Meksika 0,4 -0,1 0,8 2,2 3,8 10,7 Rusya 9,4 2,8 -7,6 18,7 26,7 -0,4 S Arabistan 0,6 0,8 2,1 1,4 1,4 1,2 Türkiye 23,2 43,1 29,2 32,9 42,4 53,3 İsviçre 1,306.4 1,208.2 742.0 1,432.9 1,906.7 2,560.4 Küresel Hacim Kaynak: IMF (*) 2004-2009 Yıllık ortalama artış oranı 7.1.2. 2006 2007 2008 2009 498,9 390,8 -285,9 393,5 18.0 28.4 203,4 199,9 0,0 0,0 43,9 77,3 257,0 179,7 -0,5 -0,3 110,4 2,3 1,8 4,4 325,4 281,8 2,2 3,4 0,0 -0,2 61,7 -1,6 71,0 123,5 69,4 42,8 28,0 56,4 6,0 4,7 -6,3 10,0 12,0 5,5 4,0 2,1 41,7 20,3 2,835.2 2,521.8 18.2 17.0 -23,1 101,6 0,0 0,0 -3,0 v.y. -199,7 239,2 -1,9 -4,1 -32,8 -9,9 1,3 0,1 142,7 84,1 6,7 1,9 0,0 0,2 -107,4 53,3 189,6 160,3 -10,0 6,2 -23,5 -1,3 5,3 6,2 7,8 10,4 3,9 20,1 1,3 2,7 65,6 35,4 -29.9 1,714.8 Küresel Pay (2009) 22,9 1,0 5,9 0,0 v.y. 13,9 -0,2 -0,6 0,0 4,9 0,1 0,0 3,1 9,3 0,4 -0,1 0,4 0,6 1,2 0,2 2,1 100,0 20042009 (*) 17,3 10,4 -4,6 -1,6 -240,6 8,8 -183,3 -18,4 15,0 53,4 15,1 -1,6 -19,9 -166,6 28,7 22,1 -5,5 14,5 -3,5 -2,1 Küresel Finansal Varlıklar, Türev ĠĢlemler, Uluslararası Bankacılık Faaliyetleri Ekonomilerin gelişmesi ve büyümesine paralel bir biçimde, hanehalkı elinde bulunan finansal aktiflerin hacminde de bir gelişme görülmektedir. Uluslar arası düzeyde Küresel Finansal Varlıklar Raporu ile incelenen sözkonusu aktif büyüklüğü de, finansallaşma açısından önemli bir gösterge olarak değerlendirilmektedir. Küresel finansal varlık tanımı ise esas olarak, mevduat, hisse senedi, sigorta ve diğer finansal varlıklardan derlenen hanehalkı servet stokunu ifade etmektedir. Tablo 7.1-3: Finansal Varlık Büyüklüğü GSYH Banka Hisse Bono Toplam Dünya (Trilyon Dolar) 2001 2009 31,0 57,8 79,0 92,9 29,0 47,1 42,0 92,0 150,0 232,2 Asya 2001 10,4 8,5 4,5 3,0 6,2 2009 13,6 10,7 11,5 4,3 8,3 Küresel Hacim içinde Pay (%) L.Amerika 2001 2009 6,1 6,9 2,0 2,8 1,4 4,7 1,7 2,5 1,8 3,1 Yükselen Avrupa 2001 2009 2,7 5,6 0,6 1,8 0,3 2,1 0,7 1,0 0,6 1,5 Kaynak:FTKMC-Credit Suisse Allianz tarafından tahmin edilen küresel hacim ülkeler itibarıyla detay sunmaktadır. 2009 yılı verilerine göre, toplam küresel finansal varlıklarda ABD’nin payının %38,9 olduğu görülmektedir. Türkiye’nin payı ise %0,7 düzeyindedir. Ancak yıllık %14,9’luk artış oranı dikkat çekicidir. Allianz raporuna göre küresel ölçekte finansal varlık büyümesinin 2001’den bu yana ortalaması %3,7 seviyesindedir. 2009 yılı itibarıyla 118,5 trilyon dolar olan, 2010 yılı geçici verilerine göre ise 200 trilyon dolara yaklaşan bu finansal varlık büyüklüğü 62,9 trilyon dolarlık küresel hasılanın üç katından fazlaya ulaşmıştır. Bu, 2001 yılında 150 trilyon dolar olan varlıkların küresel krize rağmen %30 civarında artması demektir. BDDK 125 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Tablo 7.1-4: Finansal Varlık Büyüklüğü Finansal Varlıklar Fert Başına GSYH Fert Başına Finansal Varlık Finansal Varlık Dağılımı Yıllık % Değ. (Milyar Dolar) (Dolar) (Dolar) (%) AB 33.903 29.640 54.970 28,6 ABD 46.128 6,8 48.316 146.598 38,9 Japonya 16.240 2,3 40.984 127.722 13,7 Almanya 6.730 5,4 43.631 81.907 5,7 Birleşik Krallık 6.726 12,6 37.941 109.258 5,7 Fransa 5.517 9,0 45.480 88.506 4,7 İtalya 5.075 2,9 37.510 84.772 4,3 Çin 4.888 29,3 4.181 3.632 4,1 Kanada 2.913 3,4 40.596 86.776 2,5 Avustralya 2.197 14,0 53.309 103.199 1,9 İsviçre 1.785 7,0 70.113 235.872 1,5 Güney Kore 1.729 18,4 22.120 35.757 1,5 Brezilya 1.095 9,0 10.391 5.654 0,9 Hindistan 938 23,0 1.302 784 0,8 Türkiye 810 14,9 49.426 87.946 0,7 Meksika 808 13,2 9.043 7.374 0,7 Rusya 285 26,6 9.185 2.024 0,2 Türkiye 284 15,2 8.541 3.795 0,2 Güney Afrika 222 2,6 6.594 4.438 0,2 Endonezya 176 22,3 2.514 766 0,2 Arjantin 49 25,0 7.513 1.233 0,0 İspanya 2.525 3,20 34.229 56.237 2,13 Hollanda 2.194 5,20 51.271 132.244 1,85 Belçika 1.297 13,10 47.005 121.772 1,09 Danimarka 758 9,20 61.273 138.646 0,64 Avusturya 634 -2,10 49.555 75.774 0,49 Portekiz 562 3,30 23.083 52.448 0,47 İrlanda 442 7,10 50.683 98.047 0,37 Yunanistan 413 4,50 30.655 37.106 0,35 Polonya 333 4,10 12.373 8.750 0,28 Çek Cumhuriyeti 179 14,80 19.085 17.290 0,15 Macaristan 146 8,20 13.921 14.599 0,12 Romanya 131 31,50 7.857 6.160 0,11 Slovenya 58 8,00 24.885 28.396 0,05 Slovak Cumhuriyeti 56 10,60 16.877 10.354 0,05 Bulgaristan 48 7,40 6.365 6.340 0,04 Estonya 33 5,90 14.760 24.577 0,03 Litvanya 30 -5,60 11.679 9.396 0,03 Letonya 16 -4,70 11.961 6.768 0,01 Dünya 118.479 25.267 100,0 Kaynak: Allianz Not: Mevduat, hisse senedi, sigorta ve diğer finansal varlıklardan derlenen hanehalkı servet stokunu ifade etmektedir. 2009 Allianz raporu bulgularına göre, küresel ölçekte finansallaşma 2001 sonrasında yatay bir seyir arz etmiştir. Küresel finansal varlıkların bu dönemdeki ortalama nominal artış oranı (%3,7), küresel gelirdeki artışın altında kalmıştır. Epstein(2005) 21 ve Paincheira (2009) küresel sermaye akımlarına ilave olarak, artan türev işlemlerin ve sınır ötesi bankacılık faaliyetlerinin küresel ve ulusal düzeyde finansallaşma için temel göstergelerden biri olduğunu belirtmektedirler. Bu yaklaşıma göre, söz konusu faaliyetler yine finansal sektörün genel ekonomik aktivite içindeki göreli payını artırmakta, ekonomik birimlerin kararlarında belirgin rol oynamaktadırlar. Bu durum finansal gelişmişliğin büyümeye sağladığı olumlu katkıların yanında, ekonomik ilişkilerin ve piyasa bilgisinin karmaşıklaşması ile risk unsuru olarak da değerlendirilmektedir. Nitekim 2007-2009 döneminde küresel ölçekte yaşanan finansal krizin ana nedenlerinden biri olarak toksik varlıklar gösterilmiştir. Epstein, Gerald A. (2005). “Introduction: Financialization and the World Economy” in Gerald A. Epstein (ed.) Financialization and the World Economy, Cheltenham: Edward Elgar. 21 BDDK 126 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 800 700 450 Milyar dolar türev işlemler/nosyonel değer 70 Trilyon Dolar 400 300 500 400 60 Döviz ve Faiz CDS (Sağ eksen) Hisse Senedi (Sağ eksen) 350 600 50 250 40 200 30 300 150 200 100 100 50 10 0 0 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 20 2010 2009 2007 2008 2005 2006 2003 2004 2001 2002 1999 2000 0 1998 Thousands Grafik 7.1-2: Küresel Tezgahüstü Türev ĠĢlem Hacmi ve Türleri Kaynak:BIS, ISDA Uluslararası bankacılık faaliyetleri ve türev işlemler piyasasının temel veri kaynağı olan BIS’e bakıldığında, raporlama yapan ülkelerin verilerinden derlenen küresel tezgâh üstü türev işlemler hacminin 2000’li yıllarda, bilgi teknolojilerindeki gelişmenin desteği ile hızla arttığı görülmektedir. Ancak, 2007 ikinci yarısındanitibaren, bu piyasada bir duraklama gözlenmektedir. Tablo 7.1-5: Türleri Ġtibarıyla Türev ĠĢlemleri Toplam Döviz Kuru Sözleşmeleri Forward Swap Opsiyon Faiz Oranı Sözleşmeleri Forward Swap Opsiyon Hisse Senedi Sözleşmeleri Forward+Swap Opsiyon Emtia Sözleşmeleri Altın Diğer Emtia Forward+Swap Opsiyon CDS Tek İsimli Çoklu İsim Endeks Ürünler Diğer Kaynak:BIS 2005 299,3 31,4 15,9 8,5 7,0 212,0 14,3 169,1 28,6 5,8 1,2 4,6 5,4 0,3 5,1 1,9 3,2 13,9 10,4 3,5 2006 418,1 40,3 19,9 10,8 9,6 291,6 18,7 229,7 43,2 7,5 1,8 5,7 7,1 0,6 6,5 2,8 3,7 28,7 17,9 10,8 30,8 43,0 Trilyon Dolar 2007 2008 585,9 598,1 56,2 50,0 29,1 24,5 14,3 14,9 12,7 10,6 393,1 432,7 26,6 41,6 309,6 341,1 57,0 50,0 8,5 6,5 2,2 1,6 6,2 4,8 8,5 4,4 0,6 0,4 7,9 4,0 5,1 2,5 2,8 1,6 58,2 41,9 32,5 25,7 25,8 16,1 61,4 62,7 2009 603,9 49,2 23,1 16,5 9,5 449,9 51,8 349,3 48,8 5,9 1,7 4,3 2,9 0,4 2,5 1,7 0,8 32,7 21,9 10,8 63,3 2010 601,0 57,8 28,4 19,3 10,1 465,3 51,6 364,4 49,3 5,6 1,8 3,8 2,9 0,4 2,5 1,8 0,7 29,9 18,1 11,8 7,5 39,5 2005 100,0 10,5 5,3 2,8 2,3 70,8 4,8 56,5 9,6 1,9 0,4 1,5 1,8 0,1 1,7 0,6 1,1 4,6 3,5 1,2 2006 100,0 9,6 4,8 2,6 2,3 69,7 4,5 54,9 10,3 1,8 0,4 1,4 1,7 0,2 1,5 0,7 0,9 6,9 4,3 2,6 10,3 10,3 Yüzde Dağılım 2007 2008 100,0 100,0 9,6 8,4 5,0 4,1 2,4 2,5 2,2 1,8 67,1 72,3 4,5 6,9 52,8 57,0 9,7 8,4 1,4 1,1 0,4 0,3 1,1 0,8 1,4 0,7 0,1 0,1 1,3 0,7 0,9 0,4 0,5 0,3 9,9 7,0 5,5 4,3 4,4 2,7 10,5 10,5 2009 100,0 8,1 3,8 2,7 1,6 74,5 8,6 57,8 8,1 1,0 0,3 0,7 0,5 0,1 0,4 0,3 0,1 5,4 3,6 1,8 10,5 2010 100,0 9,6 4,7 3,2 1,7 77,4 8,6 60,6 8,2 0,9 0,3 0,6 0,5 0,1 0,4 0,3 0,1 5,0 3,0 2,0 1,2 6,6 BIS verilerine göre sözleşme türleri itibarıyla türev işlemler (nosyonal değerler) incelendiğinde en büyük payın faiz oranı sözleşmelerinde olduğu görülmektedir (2010 yılında %77,4). Bu sözleşme türünün de en ağırlıklı kalemini faiz swapları oluşturmaktadır (2010 yılında faiz sözleşmelerinin %78,3’ü). Küresel kriz sonrasında CDS’lerin payında ise %9,9’dan %5’e bir düşüş gözlenmektedir. Ülkeler itibarıyla türev işlem hacimlerine bakıldığında, piyasanın ABD ağırlıklı bir yapısı olduğu görülmektedir. ABD’de OCC raporlarından da görülebileceği gibi en büyük 25 ticari bankanın %99’unu oluşturduğu bir türev işlemler piyasası görülmektedir. Bu küresel bankalar aracılığı ile tüm dünyadaki toplam türev işlemlerinin piyasa değerinin yarısıdan fazlasının gerçekleştirildiği tespit edilmektedir. Türev işlemler hacmindeki güçlü artışın finansallaşmaya önemli katkı sağladığı görülmektedir. BDDK 127 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Kutu 34: Türev ĠĢlemler Küresel Görünümü Finansal işlemlerin taşıdıkları çeşitli risklerden korunmak amacıyla ortaya çıkan türev ürünler küresel düzeyde önemli bir hacme ve yaygınlığa ulaşmıştır. Türev işlemlere ilişkin en kapsamlı tarihsel veri seti BIS tarafından derlenmektedir. Bu veri seti, G10 ülkeleri ve İsviçre’nin Merkez Bankaları 1998 yılından itibaren faiz, para ve hisse senedi bazında vadeli işlemler, swaplar ve opsiyon bilgilerini içermektedir. Bu kapsamda, izleyen tabloda 2004-2010 dönemi için BIS’e yapılan raporlamalardan elde edilen türev işlemler piyasalarının gelişimi sunulmaktadır. Türev işlemlerin dağılımında dönem boyunca belirgin bir değişiklik yaşanmamış, faiz swapları görece ağırlığını korumuştur. Son yıllarda türev işlemlerin artışında bir duraklama gözlenmektedir. Tablo: Küresel Boyutta Türev ĠĢlemler Milyar Dolar Vadeli Döviz İşlemleri Para Swapları Faiz Swapları CDS Diğer Toplam % Pay 2004 2005 2006 2007 2008 14.951 15.873 19.882 29.144 8.223 8.504 10.792 14.347 150.631 169.106 229.693 309.588 28.650 58.244 Yıllık % Art. 2009 2010 2009 24.494 23.129 28.434 3,8 4,7 -5,6 22,9 14.941 16.509 19.271 2,7 3,2 10,5 16,7 341.128 349.288 364.378 57,8 60,6 2,4 4,3 29.898 5,4 5,0 -21,9 -8,5 182.281 159.068 30,2 41.883 32.693 2010 2009 2010 6.396 13.908 78.427 91.870 129.114 174.610 175.703 26,5 3,7 -12,7 258.628 299.261 418.131 585.932 598.147 603.900 601.048 100,0 100,0 1,0 -0,5 Kaynak: BIS Türk bankacılık sektöründe türev işlemler 2008 yılında yaşanan düşüşün ardından büyüme sürecine devam etmektedir. Bununla birlikte, türev işlemlerin toplam bilançoya oranı 2004 yılındaki %13’lük düzeyinden 2010 yılında %39’a yükselmiştir. Türev işlemler içerisinde para swapları ağırlığını korumaktadır. BIS’e raporlanan türev işlemlerin büyüklüğü ile kıyaslandığında, Türk bankacılık sektörünce yapılan türev işlemlerin istikrarlı artışına rağmen, hacim olarak hala çok sınırlı olduğu görülmektedir. Tablo: Türk Bankacılık Sektöründe Türev iĢlemler Milyar $ % Pay Yıllık % Art. 2004 2005 2006 2007 2008 2009 7 10 17 30 22 23 30 14 12 Para Swapları 15 24 38 51 66 73 114 44 Faiz Swapları 0 2 5 14 21 35 49 21 v.y. v.y. 0 2 2 1 1 6 13 16 41 20 36 29 49 76 138 130 167 Vadeli Döviz İşlemleri CDS Diğer Toplam 2010 2009 2010 2009 2010 4 32 45 11 56 19 67 42 0 0 -53 13 59 22 23 82 64 253 100 100 28 52 Kuzey Amerika ve Avrupa’nın tüm future piyasasının %90’nı, opsiyon piyasasının ise %85’inin üzerinde paya sahip olduğu görülmektedir. BIS’e raporlama yapan ülkelerinin bankacılık sektörlerinin uluslar arası pozisyonlarının hacmine bakıldığında, 2000-2010 döneminde küresel krizdeki duraklamaya rağmen 30 trilyon dolara ulaşıldığı ve bu düzeyin korunduğu görülmektedir. Raporlama yapan G-20 ülkelerine bu pozisyon içerisindeki ağırlıkları incelendiğinde, Birleşik Krallık ve ABD’nin yüksek payı dikkat çekmektedir. Türkiye ise hacim olarak son 10 yılda, iki katın üzerinde büyüdüğü halde, küresel hacimden ancak %0,1 pay amaktadır. Sınır ötesi bankacılık faaliyetlerindeki son beş yıllık dönemdeki yıllık ortalama %7,8 oranındaki artış, oldukça güçlü bir artışa işaret etmektedir. Küresel finansal piyasaların entegrasyonundaki artışın da bir göstergesi olarak kabul edilen bu göstergedeki artış, finansallaşmadaki yükselişi desteklemektedir. BDDK 128 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Tablo 7.1-6: Bölgeler Ġtibarıyla Future ve Opsiyon ĠĢlemleri Milyar Dolar 2008 Tüm Piyasalar Faiz Oranı Döviz Kuru Hisse Senedi Kuzey Amerika Faiz Oranı Döviz Kuru Hisse Senedi Avrupa Faiz Oranı Döviz Kuru Hisse Senedi Asya-Pasifik Faiz Oranı Döviz Kuru Hisse Senedi Diğer Piyasalar Faiz Oranı Döviz Kuru Hisse Senedi 19,508.1 18,732.3 125.1 650.7 10,138.2 9,818.8 60.8 258.5 6,506.3 6,252.3 5.3 248.8 2,466.3 2,327.1 7.7 131.5 397.2 334.0 51.3 11.9 Tüm Piyasalar Faiz Oranı Döviz Kuru Hisse Senedi Kuzey Amerika Faiz Oranı Döviz Kuru Hisse Senedi Avrupa Faiz Oranı Döviz Kuru Hisse Senedi Asya-Pasifik Faiz Oranı Döviz Kuru Hisse Senedi Diğer Piyasalar Faiz Oranı Döviz Kuru Hisse Senedi Kaynak:BIS 38,236.2 33,978.8 129.3 4,128.1 19,533.5 17,788.9 45.0 1,699.5 18,115.7 15,879.5 0.6 2,235.6 219.4 83.8 135.6 367.6 226.6 83.7 57.4 Tutar 2009 2010 2010 Pay Future 21,737.9 22,311.9 100.0 20,627.7 21,013.4 94.2 144.3 170.2 0.8 965.9 1,128.3 5.1 10,720.9 11,863.5 53.2 10,284.9 11,351.1 50.9 90.7 114.8 0.5 345.3 397.6 1.8 8,053.4 6,345.1 28.4 7,608.7 5,816.6 26.1 2.7 2.5 0.0 441.9 526.0 2.4 2,408.3 3,168.6 14.2 2,250.6 2,982.8 13.4 9.7 1.5 0.0 148.1 184.2 0.8 555.4 934.7 4.2 483.5 862.9 3.9 41.2 51.4 0.2 30.7 20.4 0.1 Opsiyon 51,379.6 45,634.6 100.0 46,428.7 40,930.0 89.7 147.3 144.2 0.3 4,803.5 4,560.3 10.0 23,874.9 24,353.4 53.4 21,817.7 22,070.2 48.4 65.3 72.3 0.2 1,991.9 2,210.9 4.8 26,322.6 19,247.2 42.2 23,905.0 17,320.8 38.0 0.3 0.3 0.0 2,417.2 1,926.1 4.2 310.4 383.3 0.8 7.2 3.5 0.0 0.3 0.0 303.3 379.4 0.8 871.7 1,650.7 3.6 698.9 1,535.5 3.4 81.7 71.3 0.2 91.1 43.9 0.1 2009 İşlem Hacmi 2010 2010 Pay 1,126,516.5 1,016,361.6 24,598.7 85,556.1 599,025.0 543,950.8 19,606.8 35,467.4 449,387.1 420,030.6 78.8 29,277.7 63,125.2 43,808.5 552.4 18,764.3 14,979.2 8,571.7 4,360.8 2,046.7 1,380,537.4 1,235,907.5 35,771.2 108,858.7 729,195.9 658,193.5 28,649.0 42,353.4 533,296.2 498,836.1 255.2 34,204.8 92,273.7 60,899.7 1,594.4 29,779.6 25,771.7 17,978.1 5,272.6 2,520.9 100.0 89.5 2.6 7.9 52.8 47.7 2.1 3.1 38.6 36.1 0.0 2.5 6.7 4.4 0.1 2.2 1.9 1.3 0.4 0.2 533,634.9 434,601.0 1,980.3 97,053.6 216,390.4 188,438.5 657.5 27,294.3 258,556.9 240,483.9 7.7 18,065.4 52,751.4 2,825.0 606,661.8 468,872.0 3,048.5 134,741.3 261,543.9 225,342.9 1,600.9 34,600.2 251,485.3 233,930.0 5.1 17,550.2 82,757.4 2,605.3 6.2 80,145.8 10,875.2 6,993.8 1,436.3 2,445.1 100.0 77.3 0.5 22.2 43.1 37.1 0.3 5.7 41.5 38.6 0.0 2.9 13.6 0.4 0.0 13.2 1.8 1.2 0.2 0.4 2010 Yılı Pay 11,9 8,9 0,8 18,3 0,2 8,3 0,2 0,3 0,1 2,7 1,9 9,4 1,5 0,1 0,1 100,0 2004-2010 12,5 3,8 15,5 6,5 22,3 8,0 10,5 12,7 10,1 -2,2 7,1 11,1 19,5 21,5 7,6 7,8 49,926.4 5,936.2 2,853.6 1,315.1 1,767.5 Tablo 7.1-7: G-20 Ülkelerinde Bankaların Sınırötesi Alacakları 2000 2001 2002 2003 2004 ABD 951 1.115 1.159 1.398 1.771 Almanya 975 1.087 1.384 1.786 2.151 Avustralya 40 40 51 84 108 Birleşik Krallık 2.094 2.219 2.514 3.093 3.787 Brezilya ... ... 15 22 21 Fransa 640 673 825 1.036 1.573 G.Afrika ... ... ... ... ... G.Kore ... ... ... ... ... Hindistan ... 17 14 14 17 İsviçre 740 711 805 850 921 İtalya 189 166 241 303 384 Japonya 1.198 1.159 1.232 1.334 1.501 Kanada 99 112 120 146 153 Meksika ... ... ... 8 11 Türkiye 18 15 14 15 21 Tüm Ülkeler 10.774 11.626 13.316 16.012 19.199 Kaynak:BIS, (*) 2004-2010 Yıllık ortalama artış oranı BDDK 2005 1.924 2.133 100 4.130 26 1.919 ... 58 19 966 385 1.771 179 27 20 21.134 129 2006 2.383 2.794 147 5.185 36 2.196 ... 69 26 1.122 497 1.903 241 24 35 26.093 2007 2.961 3.561 185 6.844 65 2.814 ... 86 28 1.539 648 2.402 303 27 44 33.441 2008 2.918 3.390 260 5.639 61 2.600 ... 107 25 1.116 665 2.576 343 34 52 31.288 2009 3.140 3.130 231 5.436 52 2.576 52 98 24 908 598 2.465 412 26 46 30.074 2010 3.582 2.688 255 5.512 70 2.492 57 105 30 805 579 2.820 445 35 32 30.117 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 7.1.3. Sermaye Piyasası Göstergeleri Yerel ölçekte sermaye piyasaların gelişmişliğini de finansallaşmanın temel göstergelerinden bir diğeri olarak değerlendirilmektedir. Bir ekonomide sermaye piyasalarının gelişmişliği, mevcut firmaların kaynak yaratma bakımından söz konusu piyasayı kullanma düzeyi, şirketlerin ve dolayısıyla ekonominin finansallaşması bakımından kritik önemi haizdir. Borsa işlem hacimleri ve piyasa kapitalizasyonu göstergeleri bu alandaki temel göstergelerdir. İşlem hacmi, piyasanın etkin kullanımına yönelik değerlendirilirken, piyasa kapitalizasyonu aynı zamanda bir derinleşme ölçütü olarak yaygınlık göstergesi olarak kabul edilmektedir. Tablo 7.1-8: G-20 Ülkelerinde Borsa ĠĢlem Hacmi / GSYH ABD AB 2000 321,9 86,8 2001 283,8 87,2 2002 239,6 71,2 2003 140,2 63,6 2004 163,9 78,0 2005 171,0 89,3 2006 249,5 105,4 2007 303,0 158,9 2008 253,8 103,8 2009 331,0 59,4 Almanya Arjantin Avustralya Birleşik Krallık Brezilya Çin Endonezya Fransa G. Afrika 56,3 2,1 54,3 124,2 15,7 60,2 8,7 81,6 58,3 75,1 1,6 63,3 126,5 11,8 33,9 6,0 80,4 58,8 61,1 1,3 74,2 118,5 9,6 22,9 6,7 64,1 71,0 47,0 3,8 78,9 118,8 10,9 29,1 6,3 61,3 61,1 51,2 5,0 83,6 168,3 14,1 38,7 10,7 68,7 74,3 63,2 9,0 88,5 182,8 17,5 26,0 14,7 71,1 81,2 85,2 2,1 110,3 173,9 23,4 60,3 13,4 110,5 119,7 101,0 3,2 154,4 368,9 42,8 223,0 26,1 131,8 148,7 85,4 4,1 97,9 243,6 44,0 121,0 21,7 114,4 145,2 38,7 0,9 82,4 156,5 40,7 179,6 21,3 51,6 120,0 Hindistan 110,8 İtalya 70,9 Japonya 57,7 Kanada 87,6 Kore 200,2 Meksika 7,8 Rusya 7,8 S. Arabistan 9,2 Türkiye 67,2 İsviçre 243,7 Dünya 151,4 Kaynak: Dünya Bankası 52,2 49,4 44,6 64,5 139,5 6,4 7,5 12,1 39,8 118,0 133,7 38,9 44,3 40,2 55,3 137,5 4,3 10,5 18,9 30,4 235,7 115,5 47,5 44,0 53,7 54,0 106,0 3,4 18,8 74,1 32,9 177,1 81,0 52,5 46,6 74,5 65,9 88,5 5,6 22,1 188,9 37,6 200,3 95,1 52,0 62,7 109,8 74,5 142,4 6,2 20,9 349,7 41,7 237,1 105,8 67,1 73,3 143,3 100,9 140,8 8,4 52,0 393,4 42,9 328,9 139,2 89,1 109,3 148,4 115,5 188,1 11,3 58,1 176,6 46,7 409,5 181,9 86,3 29,1 120,3 118,1 157,4 9,9 33,7 110,2 32,8 299,6 135,5 79,1 21,8 82,7 92,8 190,0 8,8 55,4 89,7 39,6 161,7 142,5 2004/09 Ort. 245,4 99,1 70,8 4,1 102,9 215,7 30,4 108,1 18,0 91,4 114,9 71,0 57,1 113,2 94,6 151,2 8,4 40,4 218,1 40,2 272,9 133,3 G-20 ülkeleri itibarıyla borsa işlem hacminin GSYH’ya oranına bakıldığında, gelişmiş ekonomilerden özellikle ABD, Kanada ve Birleşik Krallığın çok yüksek değerlere sahip olduğu görülmektedir. Gelişmekte olan G-20 ekonomilerine bakıldığında ise, Türkiye’nin konumunu geliştirdiği izlenmektedir. Son dönemde G.Afrika’nın performansı dikkat çekicidir. Uluslar arası sermaye akımlarına ve fiyat hareketlerine son derece duyarlı olan bu göstergenin yorumlanmasında, volatilite unsuruna dikkat etmek gerekmektedir. Türkiye’de sermaye piyasası işlemleri verileri daha detaylı incelendiğinde, işlem hacmine ek olarak, toplam işlem adetlerinde istikrarlı bir artış eğilimi tespit edilmektedir. Grafik 7.1-3: ĠMKB ĠĢlem Hacmi GeliĢmeleri 70 Milyar TL Milyar Adet 60 25 (%) 20 İşlem… 50 Toplam Islem Hacmi (Bin TL) 40 30 15 10 20 2010Ç1 2010Ç4 2009Ç2 2008Ç3 2007Ç1 2007Ç4 2006Ç2 2005Ç3 2004Ç1 2004Ç4 2003Ç2 2001Ç4 2002Ç3 0 2001Ç1 2010Ç1 2010Ç4 2009Ç2 2008Ç3 2007Ç1 2007Ç4 2005Ç3 2006Ç2 2004Ç1 2004Ç4 2003Ç2 2002Ç3 2001Ç1 2001Ç4 0 5 2000Ç2 10 2000Ç2 200 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 Kaynak: İMKB, TÜİK, BDDK BDDK 130 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 İMKB İşlem hacmi/GSYH oranı ise, görece yatay bir seyir izlemektedir. Ancak, 2004 sonrasında hafif bir artış eğilimi tespit edilmektedir. İMKB’de yabancı yatırımcıların yüksek düzeylerdeki (%70’ler) payı, bu göstergenin küresel risk iştahına duyarlılığını artırmaktadır. Nitekim ulusal ölçekte bir finansallaşma göstergesi olarak yorumlanmasında yerli-yabancı paylarındaki bu yapısal özellik dikkate alınmalıdır. Benzer büyüklükteki piyasalar değerlendirildiğinde, yabancı sahipliğindeki yükseklik ulusal bazda sermaye piyasasının derinliğinin düşük olduğu sonucunu doğuracaktır. Tablo 7.1-9: G-20 Ülkelerinde Borsa Kapitilizasyonu/ GSYH (%) ABD AB Almanya 2000 154,7 100,2 66,8 Arjantin 2002 106,5 60,8 56,7 58,4 71,6 101,4 30 30,3 33,6 37,2 33,0 15,9 29,0 29,8 92,0 174,4 35,1 101,4 147,2 33,6 98,4 115,6 24,6 128,6 132,2 42,5 129,7 128,1 49,8 119,2 134,1 53,8 151,3 155,8 65,3 158,2 137,6 102,8 66,5 69,3 37,4 179,0 132,2 169,7 134,0 126,2 Çin 48,5 Endonezya 16,3 Fransa 108,9 Güney Afrika 154,2 Güney Kore 32,2 Hindistan 32,2 İtalya 70,0 Japonya 67,6 Kanada 116,1 Meksika 21,5 Rusya 15 S.Arabistan 35,6 Türkiye 36,7 İsviçre 3,0 101,7 Dünya Kaynak: Dünya Bankası 39,5 14,3 87,7 118 43,6 23,1 47,2 55,0 97,9 20,3 24,9 40 19,4 2,9 88,8 31,9 15,3 66,4 166,5 43,3 25,8 39,4 54,3 78,3 15,9 36 39,7 16,1 2,1 72,0 41,5 23,3 75,3 160,7 51,2 46,6 40,8 71,9 103,2 17,5 53,5 73,3 21,1 2,0 87,0 33,1 28,5 75,6 210,9 59,4 55,3 45,7 79,9 118,7 22,6 45,3 122,3 23,7 2,2 92,0 34,9 28,5 81,9 232,9 85 68,3 44,9 104,1 130,7 28,2 71,8 204,7 33,6 2,4 96,7 91,3 38,1 107,2 277,4 87,8 89,5 55,1 108,3 133 36,7 106,6 91,7 30,3 2,9 110,1 184,1 49,0 106,9 293,8 107,1 154,6 50,7 101,7 152,9 38,9 116,1 134,1 39,9 3,0 118,7 64,6 19,3 52,2 177,7 53,2 55,7 22,6 65,6 66,8 21,4 78,7 52,5 19,1 3,2 58,6 v,y, 74,1 124,4 338,2 278,1 51,0 98,4 207,4 138,9 64,7 158,0 65,3 41,9 3,4 85,2 Avustralya Birleşik Krallık Brezilya 2003 130,8 69,3 34,3 2004 140,3 71,6 44,2 2005 137,3 74,0 43,5 2006 148,1 92,2 43,8 2007 145,2 92,2 56,2 2008 83,3 41,4 63,5 2009 152,3 60,0 74,7 2004/09 Ort. 134,4 71,9 54,3 2001 137,5 79,9 66,8 79,8 81,6 39,6 91,4 255,2 111,8 79,1 52,9 111,2 123,5 35,4 96,1 111,8 31,4 2,9 93,6 G-20 ekonomilerinde borsa kapitilizasyonunun milli gelire oranına bakıldığında, Türkiye’nin, henüz gelişmiş ekonomiler kadar derinlik kazanmamış olmakla birlikte, G-20’lerde yer alan gelişmekte olan ekonomiler içerisinde, görece ilerilerde bulunduğu görülmektedir. Benzer şekilde 2009 yılında G. Afrika’nın ve Brezilya’nın performansları dikkat çekmektedir. 7.1.4. Borçluluk Göstergeleri Dore (2008)22 finansallaşmayı bir diğer yüzü ile ülkelerin borç stoklarındaki artış olarak ifade etmektedir. Artan borçlanma, finansal ürünler ve piyasalar ile olan ilişkinin güçlenmesinin göstergesi olarak kabul edilmektedir. Ancak, borçlanma göstergeleri bir yandan küresel finansal piyasalar ile bütünleşmenin göstergesiyken, diğer yandan makroekonomik çerçevede kırılganlık göstergesi olarak değerlendirilmektedir. Ayrıca, ülkelerin dış borçlanmalarındaki gelişim ve bu borçlanmanın yapıldığı para cinsinin söz konusu yaklaşımı destekleyen diğer göstergeler olarak kullanıldığı görülmektedir23. Dore, Ronald (2008). “Financialization of the Global Economy”, Industrial and Corporate Change, 17 (6): 10971112., Palley, Thomas I., Financialization: What it is and Why it Matters. Levy Economics Institute Working Paper No. 525. 23 Eichengreen, B; Hausmann, R. Ve U. Panizza (2002) “The Pain of Original Sin”. Inter-American Development Bank, November 2002. 22 BDDK 131 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Tablo 7.1-10: G-20 Ülkelerinde DıĢ Brüt Borç Stoku/GSYH (%) AB ABD Almanya Arjantin Avustralya Birleşik Krallık Brezilya Çin Endonezya Fransa G.Afrika Hindistan İtalya Japonya Kanada Kore Meksika Rusya Suudi Arabistan Türkiye İsviçre 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 50,9 56,9 153,2 131,8 112,6 70,8 55,5 45,6 37,0 40,1 38,5 12,3 95,4 42,7 14,2 92,1 47,2 12,9 74,1 43,1 12,8 59,1 33,5 12,8 56,0 21,6 12,5 49,4 18,0 11,9 35,9 17,6 10,6 32,3 16,3 8,3 29,7 17,9 8,7 30,2 19,2 22,0 21,0 20,8 23,2 20,8 16,8 19,8 12,6 17,1 12,8 14,5 13,9 16,8 15,8 16,5 15,7 18,6 15,1 18,2 26,6 63,2 26,9 50,4 25,8 43,5 24,8 42,0 22,8 34,0 20,1 30,8 17,4 26,1 19,1 29,1 19,0 24,9 22,3 31,9 44,4 59,1 56,7 48,4 41,3 34,6 37,3 36,9 36,5 41,2 Kaynak: Dünya Bankası Dünya Bankası verilerinden derlenen brüt dış borç stokunun milli gelire oranı verileri incelendiğinde gelişmekte olan ülkelerin dış borç oranlarının özellikle 2000’li yıllar başında yüksek olduğu görülmektedir. Bu oranların daha sonra Brezilya, Rusya ve Endonezya gibi ülkelerde zaman içerisinde düştüğü, Türkiye, Meksika ve Hindistan gibi ülkelerde ise görece yatay bir seyir izlediği görülmektedir. Borçlanmanın yüksekliği bir taraftan yurtiçi yatırım-tasarruf açığına işaret ederken, diğer taraftan ülkelerin küresel finansal kurumlarla ve piyasalarla olan bütünleşmesine de işaret etmektedir. Tablo 7.1-11: GeliĢmekte Olan Ekonomilerde YP DıĢ Borç Stoku /Toplam DıĢ Borç Stoku (%) Arjantin Brezilya Çin Hindistan Endonezya Litvanya Meksika Romanya Rusya G. Afrika Türkiye 2000 99,9 99,7 99,6 99,1 99,2 97,6 99,5 99,2 100,0 98,4 99,8 2001 99,9 99,9 99,6 99,2 99,2 98,0 99,7 99,3 100,0 98,6 99,8 2002 99,9 99,9 99,6 99,2 99,2 98,3 99,7 99,5 100,0 99,1 99,8 2003 99,9 99,9 99,6 99,6 99,2 98,4 100,0 98,4 100,0 98,6 99,8 2004 99,9 99,9 99,7 99,6 99,1 98,6 100,0 98,1 100,0 98,3 99,8 2005 99,8 99,9 99,7 99,5 99,0 98,8 100,0 97,5 100,0 98,4 99,8 2006 99,8 100,0 99,7 99,6 99,0 99,7 100,0 97,4 99,1 97,9 99,8 2007 99,8 100,0 99,8 99,7 99,0 99,8 100,0 97,2 99,4 98,1 99,7 2008 99,8 100,0 99,9 99,8 99,2 99,9 100,0 98,0 99,3 98,2 99,7 2009 99,8 100,0 99,9 99,7 99,1 100,0 100,0 98,3 99,3 98,6 99,7 Kaynak: Dünya Bankası Dünya Bankası kalkınma ve gelişme göstergeleri veri bankasından derlenen veriler çerçevesinde, gelişmekte olan ekonomilerin dış borç stokunun neredeyse tamamının yabancı para cinsinden olduğu görülmektedir. Ayrıca söz konusu para birimleri içerisinde ABD dolarının ağırlıklı olduğu görülmektedir. BDDK 132 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Tablo 7.1-12: G-20 Ülkelerinde Brüt Borç Stoku/GSYH Milyar dolar ABD Almanya Arjantin Avustralya Birleşik Krallık Brezilya Endonezya EA Fransa G. Afrika Hindistan İtalya Japonya Kanada Kore Meksika Rusya Türkiye 26,5 2001 2002 115,3 136,3 24,0 60,5 2003 62,6 136,2 127,3 89,4 290,5 42,6 2004 70,7 137,5 111,7 82,3 305,5 33,2 2005 75,3 128,3 62,1 76,5 323,9 21,3 47,0 118,5 29,4 127,8 22,1 138,3 19,8 142,2 18,7 91,6 0,0 71,0 23,1 25,0 96,3 32,0 66,9 22,0 23,2 43,2 47,6 95,4 33,8 61,0 20,9 21,9 36,3 41,1 94,3 33,4 55,9 19,1 20,4 33,7 35,2 48,9 2006 84,0 144,6 50,8 85,4 378,7 18,3 36,4 106,3 168,5 22,8 16,8 113,1 34,7 54,5 23,7 17,7 31,6 39,1 2007 95,5 153,7 47,5 95,7 402,3 17,6 32,7 118,9 186,7 26,3 16,6 120,5 40,4 58,4 31,8 18,8 35,7 38,5 2008 95,7 141,0 38,1 76,9 342,0 15,9 30,4 111,9 170,4 26,0 18,9 104,3 45,6 54,9 34,1 18,5 28,8 38,4 2009 97,5 153,9 38,0 112,0 429,4 17,4 32,0 120,3 196,4 27,5 18,3 120,8 41,2 72,6 41,5 22,5 37,9 43,7 2004/09 Ort. 86,5 143,2 58,0 88,1 363,6 20,6 35,7 114,4 167,1 23,5 17,7 108,1 38,2 59,6 28,5 20,0 34,0 39,3 Kaynak: Dünya Bankası G-20 ülkeleri itibarıyla brüt borç stoku büyüklük olarak incelendiğinde, ABD ve EA’nın yüksek borç stoku çok belirgin olduğu gözlenmektedir. Bu oranın aynı zamanda bir ekonomik kırılganlık göstergesi olduğu dikkate alındığında, Türkiye’nin G-20 dahilinde görece iyi bir konuda olduğu görülmektedir. Artan borç stokunun, önümüzdeki dönemde makroekonomik etkilerine ek olarak, bilançolarındaki kamu borçlanma senetlerinin artan payı nedeniyle, finansal sektör kuruluşlarının davranışları üzerinde etkili olması beklenmektedir. Tablo 7.1-13: G-20 Ülkelerinde Kamu Kesimi Tahvil Piyasası Kapitalizasyonu / GSYH Oranı ABD Almanya Arjantin Avustralya Birleşik Krallık Brezilya Çin Endonezya Fransa G. Afrika Hindistan İtalya Japonya Kanada Kore Meksika Rusya Suudi Arabistan Türkiye İsviçre 2000 0,4 32,0 10,9 20,0 0,3 39,1 8,1 29,9 45,6 0,4 23,1 92,5 78,5 61,3 21,2 11,7 0,0 2001 0,4 31,9 10,8 18,1 0,3 48,7 9,3 31,0 44,9 0,3 25,3 86,2 89,4 60,0 25,5 14,3 0,0 2002 0,4 34,4 21,2 17,6 0,3 44,6 12,0 26,4 47,0 0,3 27,9 84,5 104,8 58,0 26,8 15,8 0,0 2003 0,4 37,3 20,4 17,7 0,3 39,2 15,6 24,8 50,3 0,3 29,7 82,4 123,4 56,1 30,8 16,9 0,0 2004 0,5 40,8 23,1 15,3 0,3 42,5 19,0 22,5 53,9 0,3 32,0 83,2 138,5 56,7 39,2 16,8 0,0 2005 0,5 41,1 25,3 13,6 0,3 41,4 23,5 17,8 53,3 0,3 32,0 80,5 149,1 53,0 44,8 16,9 0,0 2006 0,5 40,0 27,6 13,0 0,3 44,0 26,6 16,1 51,5 0,3 31,6 78,2 154,6 48,8 48,0 18,6 0,0 2007 0,5 39,9 23,7 13,1 0,3 46,1 29,4 17,0 51,4 0,3 31,0 79,1 159,9 51,3 48,1 20,3 0,0 2008 0,5 39,8 20,5 13,2 0,3 48,6 32,3 18,0 51,2 0,2 30,3 80,1 165,7 54,1 48,2 22,4 0,0 2009 0,5 39,7 17,8 13,3 0,3 51,2 35,8 19,2 51,1 0,2 29,6 81,2 172,3 57,3 48,3 24,6 0,0 2004/09 Ort. 0,5 40,2 23,0 13,6 0,3 45,6 27,8 18,4 52,1 0,3 31,1 80,4 156,7 53,5 46,1 19,9 0,0 0,2 0,2 0,4 0,2 0,4 0,2 0,4 0,3 0,4 0,3 0,4 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,2 0,2 0,3 0,3 Kaynak: Dünya Bankası Borçlanmanın kesimler itibarıyla izlenebildiği uyumlaştırılmış göstergelerden olan uluslararası tahvil piyasası kapitalizasyonlarının milli gelire oranı, G-20 ülkelerinde büyük farklılık arz BDDK 133 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 etmektedir. Ekonomide kesimler itibarıyla yatırım-tasarruf dengesi yapısının bir yansıması olan bu gelişmede, belirgin ayrışmalar görülmektedir. Kamu kesimi tahvil ihraçlarının milli gelire oranı bakımından Japonya’yı, Kanada ve Kore takip etmektedir. ABD, G.Afrika, Rusya, Birleşik Krallık ve Türkiye’nin söz konusu oranları sıfıra yakındır. Tablo 7.1-14: G-20 Ülkelerinde Özel Kesim Tahvil Piyasası Kapitalizasyonu / GSYH Oranı ABD Almanya Arjantin Avustralya Birleşik Krallık Brezilya Çin Endonezya Fransa G. Afrika Hindistan İtalya Japonya Kanada Kore Meksika Rusya Suudi Arabistan Türkiye İsviçre 2000 1,02 61,47 4,95 27,18 0,20 8,50 7,04 1,40 39,21 0,11 0,45 32,50 47,73 25,88 51,83 9,70 2001 1,06 54,08 5,04 28,69 0,18 9,40 7,52 1,38 39,81 0,09 0,42 34,31 48,50 27,34 59,97 9,70 2002 1,08 46,95 12,95 31,96 0,18 9,26 8,05 1,15 40,08 0,10 0,40 39,01 47,22 26,83 62,63 11,32 2003 1,11 42,69 10,04 38,95 0,17 8,80 8,61 1,72 40,35 0,10 0,41 42,32 45,44 26,35 61,03 12,85 2004 1,12 39,57 8,92 40,40 0,16 10,08 8,96 2,42 42,47 0,12 0,50 46,36 43,89 28,00 57,22 13,88 2005 1,15 34,95 8,43 40,86 0,16 11,88 10,61 2,36 41,09 0,13 0,95 48,36 42,06 28,31 53,55 15,32 2006 1,20 33,00 7,60 44,89 0,15 14,85 12,94 2,00 41,48 0,14 1,76 50,54 39,67 28,16 54,29 16,29 2007 1,25 34,54 5,58 57,37 0,16 16,92 14,53 1,98 48,49 0,16 2,67 54,77 38,79 29,62 58,82 17,11 2008 1,30 36,12 3,92 72,04 0,16 19,23 16,46 1,96 57,02 0,18 3,96 59,39 37,86 31,14 63,96 17,99 2009 1,35 37,89 2,80 90,64 0,17 21,91 18,69 1,94 66,64 0,20 5,83 64,09 36,97 32,69 69,22 18,95 2004/09 Ort. 1,23 36,01 6,21 57,70 0,16 15,81 13,70 2,11 49,53 0,16 2,61 53,92 39,87 29,65 59,51 16,59 v.y. 0,43 v.y. 0,41 v.y. 0,40 v.y. 0,39 v.y. 0,36 v.y. 0,32 0,00 0,28 0,00 0,29 v.y. 0,29 v.y. 0,30 0,00 0,31 Kaynak: Dünya Bankası Özel kesim tahvil piyasası kapitilizasyonlarının milli gelire oranı incelendiğinde ise, Avustralya, Fransa ve İtalya’nın yüksek oranları dikkat çekmektedir. Tablo 7.1-15: G-20 Ülkelerinde Uluslararası Tahvil Arzı / GSYH Oranı ABD Almanya Arjantin Avustralya Birleşik Krallık Brezilya Çin Endonezya Fransa G. Afrika Hindistan İtalya Japonya Kanada Kore Meksika Rusya Suudi Arabistan Türkiye İsviçre 2000 0,44 32,02 10,89 20,03 0,31 39,09 8,11 29,92 45,55 0,39 23,11 92,51 78,52 61,35 21,21 11,66 0,03 2001 0,42 31,92 10,84 18,12 0,29 48,68 9,26 30,98 44,90 0,33 25,32 86,21 89,37 59,96 25,53 14,30 0,02 2002 0,42 34,38 21,22 17,58 0,28 44,57 12,00 26,43 47,01 0,33 27,93 84,51 104,82 57,97 26,76 15,78 0,02 2003 0,44 37,25 20,40 17,73 0,27 39,25 15,64 24,84 50,26 0,31 29,72 82,36 123,44 56,08 30,80 16,90 0,02 2004 0,46 40,80 23,06 15,31 0,28 42,53 18,96 22,49 53,91 0,33 32,02 83,16 138,54 56,71 39,15 16,82 0,03 2005 0,47 41,07 25,32 13,59 0,31 41,35 23,53 17,83 53,31 0,32 32,01 80,47 149,15 53,01 44,81 16,94 0,03 2006 0,47 40,04 27,57 13,01 0,32 44,04 26,63 16,11 51,47 0,29 31,60 78,16 154,59 48,77 48,03 18,58 0,03 2007 0,47 39,94 23,72 13,10 0,32 46,13 29,44 16,96 51,35 0,26 30,97 79,09 159,91 51,31 48,11 20,32 0,03 2008 0,47 39,83 20,54 13,21 0,32 48,61 32,29 17,96 51,23 0,23 30,30 80,12 165,68 54,11 48,21 22,38 0,03 2009 0,47 39,72 17,78 13,33 0,32 51,24 35,82 19,20 51,08 0,21 29,58 81,24 172,26 57,27 48,32 24,65 0,03 20002009 Ort. 0,47 40,23 23,00 13,59 0,31 45,65 27,78 18,43 52,06 0,27 31,08 80,37 156,69 53,53 46,11 19,95 0,03 0,18 0,38 0,36 0,42 0,38 0,42 0,38 0,45 0,40 0,59 0,37 0,75 0,35 0,83 0,31 0,89 0,27 0,97 0,23 1,07 0,32 0,85 Kaynak: Dünya Bankası BDDK 134 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Toplam uluslararası tahvil arzı açısından ise Japonya’nın ve İtalya’nın oldukça yüksek oranlara sahip olduğu görülmektedir. Türkiye, Rusya, Hindistan uluslararası tahvil arzının sınırlı olduğu ekonomiler olarak görülmektedir. ABD ve Birleşik Krallık ise küresel finansal merkez olmalarının dışsallığı çerçevesinde uluslararası tahvil arzı verisinde düşük oranlara sahiptirler. 7.1.5. Ekonomik Ağırlık Göstergeleri Bir ekonominin finansallaşmasının ölçümünde kullanılan yaklaşımlardan bir diğeri, istihdam, katma değer gibi değişkenler yardımıyla finansallaşmanın yurtiçi ekonomik faaliyetler içindeki payını veya ağırlığını ölçmektedir. Orhangazi (2008) 24 , bu göstergeler ile finansal olmayan kesimin finansal kesim ile olan göreli ilişkisi üzerinden finansallaşmaya yaklaşmakta ve finansallaşma ile yatırım harcamaları arasındaki bağı araştırmaktadır. Ayrıca, bazı çalışmalarda finansal şirketlerin büyüklüğünün (bilanço) ve kârlılığının, finansal olmayan şirketlerin büyüklüklerine oranının da kullanıldığı görülmektedir. Türkiye ekonomisi için, ilk olarak milli gelir hesaplarında yer alan mali aracı kuruluşların faaliyetlerinin (katma değer olarak) GSYH’ya oranına bakıldığında, 2002 yılı sonrası %4 etrafında salınan bir değer görülmektedir. Milli gelir tahmininde söz konusu kalem için 1987 bazlı yöntemde sadece istihdam bilgilerinden yararlanılırken, yeni hesaplamada, mali aracılık hizmetleri doğrudan ve dolaylı üretim olmak üzere iki ayrı alt kalemde hesaplanmaktadır. Doğrudan üretim, bankacılık hizmetlerinden doğan gelirleri, dolaylı üretim ise, faiz işlemlerinde kredi ve mevduat sahiplerinden örtülü olarak alındığı varsayılan hizmet bedelini içermektedir. Bu kalemlerin toplamının oranına bakıldığında %4’ler düzeyinden %6’lara gelen bir eğilim görülmektedir. 2002 yılı öncesi ise, değerlendirme açısından tutarsızlık yaratabilecek veriler içermektedir. Grafik 7.1-4: GSYH’da Mali KuruluĢların Faaliyetlerinin Payı 18 (%) 12 Mali aracı kuruluşların faaliyetleri/GSYH 16 (%) Mali aracı kuruluşların faaliyetleri/GSYH 10 14 12 Dolaylı Mali aracı kuruluşların faaliyetleri/GSYH 8 10 6 8 6 4 4 2 2 2010Ç1 2010Ç4 2009Ç2 2008Ç3 2007Ç1 2007Ç4 2005Ç3 2006Ç2 2004Ç1 2004Ç4 2003Ç2 2002Ç3 2001Ç1 2001Ç4 2010Ç1 2010Ç4 2009Ç2 2008Ç3 2007Ç1 2007Ç4 2005Ç3 2006Ç2 2004Ç1 2004Ç4 2003Ç2 2002Ç3 2001Ç1 2001Ç4 2000Ç2 2000Ç2 0 0 Kaynak:TÜİK Nitekim daha uzun dönemli bir perspektifte finansal kesimin istihdamı üzeriden incelendiğinde, 2000-2002 döneminde bankacılık sistemindeki istihdamdaki azalış, açık bir biçimde görülmektedir. Toplam finansal kesimin, genel istihdam içindeki payına bakıldığında 2002 sonrası hızlı bir artış görülmektedir. Toplam istihdamın 2009 yılı itibarıyla %6,3’ne kadar yükselen payında, bankacılık kadar diğer finansal kesimlerin artan performansı önemlidir. Bankacılık sektörünün toplam finansal kesim istihdamının yaklaşık %30’unu oluşturduğu görülmektedir. Orhangazi, O., (2008) "Financialisation and capital accumulation in the non-financial corporate sector:," Cambridge Journal of Economics, Oxford University Press, vol. 32(6), s.863-886. 24 BDDK 135 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Grafik 7.1-5: Toplam Ġstihdamda Finansal Sektörün Payı 7 1,00 (%) Toplam İstihdamda Pay 0,95 6 45 Toplam İstihdamda Pay (%) 0,90 35 0,85 5 Finansal Kurumlar /Toplam İstihdam 30 0,80 4 25 0,75 3 20 0,70 15 0,65 2 0,60 0,55 0 0,50 Bankacılık/Toplam İstihdam 10 Bankacılık/Top. Fin. Kurumlar (Sağ Eksen) 5 0 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 1 40 Kaynak: BDDK, DPT, TÜİK, TBB Bankacılık sektörünün, ekonomide yer alan diğer sektörlere göre kâr ve aktif büyüklüklerinin karşılaştırılması, finansallaşma açışından kullanılan göstergelerdendir. Bu çerçevede, Türkiye’de bankacılık sektörü aktif ve dönem kârı bilgilerini, TCMB’nin şirket bilançoları ile mukayese etmek olanaklıdır. Bankacılık sektörü bilgileri ile bankacılık hariç olan TCMB’nin 13 ana sektör ve 28 alt sektör itibarıyla 8000 civarı firmadan derlediği bilanço ve gelir-gider tablosu verileri incelendiğinde, bankacılık toplam aktifinin, diğer sektörler toplam aktifinin %120 ile %90’ı arasında dalgalandığı görülmektedir. En güncel veriler itibarıyla 2009 yılında bu oran %110’dur. Grafik 7.1-6: Bankacılık / TCMB Sektör Bilançoları Göstergeleri 90 125 Dönem Kârı (%) (%) Toplam Aktif 120 80 115 70 110 105 60 100 50 95 90 40 85 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2000 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 80 2002 30 Kaynak: BDDK,TCMB Dönem kârı açısından bakıldığında söz konusu oranın, %40-%80 arasında dalgalandığı görülmektedir. Bu dalgalanmada yurt içi ekonomik gelişmeler kadar küresel eğilimler de etkilidir. Özellikle 2007-2009 döneminde küresel kriz ile ihracata dayalı üretim yapan sektörlerin kârlılıklarında düşüş olurken, bankacılık sektörünün portföy yapısından ötürü kârlılığını devam ettirebilmesi, bu oranın yükselmesine yol açmıştır. Ülkeler arası çok farklılık arz eden bu oranların küresel mukayeselerinden ziyade, yurt içi ekonomik dinamiklerle birlikte değerlendirildiği görülmektedir. BDDK 136 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 7.2. Finansal DerinleĢme Finansal derinleşme, toplumun tüm kesimlerin daha geniş ve farklı finansal hizmet seçeneklerine erişim ve iktisadi faaliyetlerde finansal sektörün sunduğu hizmetleri daha yüksek hacimde kullanımı olarak tanımlanmaktadır. Finansal derinleşme, ekonominin kalkınmışlığının ifadesiyle ilgili bir kavram olarak uluslararası kullanımı yaygın alan hale gelmiştir. Finansal derinleşmenin, büyüklük, yapı ve ürün çeşitliliğini kapsayan göstergelerle açıklanan bir kavram olarak ele alındığı tespit edilmektedir. Miktar göstergeleri; parasal büyüklükler, kredi büyüklükleri ve sermaye piyasası büyüklükleri olarak üçe ayrılmaktadır 25 . Bu göstergeler aracılığı ile yurtiçi ekonomik faaliyetlerin ne düzeyde parasallaştığı, finansal piyasaların hizmetlerinden ne düzeyde yararlanıldığı anlaşılmaya çalışılmaktadır. Bu kapsamda, sistemde finansal hizmet sunan kuruluş türlerinin aktif büyüklüğünün uluslararası ölçekte en çok kabul gören göstergelerden biri olduğu görülmektedir. Bu gösterim aynı zamanda finansal sistemin yapısı hakkında da önemli bilgiler sunmaktadır. 7.2.1. Finansal Sistem Büyüklüğü Finansal sistemin mutlak büyüklüğü ve bunun milli gelire oranı, finansal gelişmişliğin ve dolayısıyla derinleşmenin en temel göstergesi olarak olarak kullanılmaktadır26. Türk finansal sistemine büyüklük veya miktar göstergeleri açısından bakıldığında, sistemin 2010 yılsonu itibarıyla 1,7 trilyon TL’ye ulaştığı görülmektedir. Söz konusu büyüklük, TCMB bilanço büyüklüğü dışarıda tutulduğunda 1,6 trilyon TL’ye, İMKB toplam piyasa kapitilizasyonu hariç tutulduğunda ise 1,1 milyar TL tutarına gelmektedir. Bu tutar, 2000 yılında 116milyar TL iken, 2002 yılında da yaklaşık 236 milyar TL düzeyindedir. Tablo 7.2-1: Finansal Sistemin Aktif Büyüklüğü Milyar TL TCMB Bankalar Finansal Kiralama Şirketleri Faktoring Şirketleri Tüketici Fin. Şirketleri Varlık Yönetim Şirketleri Sigorta Şirketleri Bireysel Emeklilik Şirketleri M.K. Aracı Kur. M.K. Yat. Ort. M.K. Yat. Fon. İMKB Top. Piyasa Kap. G.M.Y.O Girişim Sermayesi Yatırım Ort. Toplam Toplam-TCMB Hariç Toplam-TCMB ve İMKB Hariç 2000 30,9 106,4 2,2 1,3 0,0 0,0 2,5 0,0 0,5 0,0 1,9 46,7 0,9 0,0 193,3 162,4 115,7 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 82,8 74,1 76,5 74,7 90,1 104,4 106,6 113,5 110,0 128.4 173,4 212,7 249,7 306,4 406,9 499,7 581,6 732,5 834,0 1,007.0 2,8 3,8 5,0 6,7 6,1 10,0 13,7 17,1 14,6 15,8 1,5 2,1 2,9 4,1 5,3 6,3 7,4 7,8 10,4 14,5 0,0 0,5 0,8 1,5 2,5 3,4 3,9 4,7 4,5 6,1 0,0 v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. 0,2 0,4 0,4 0,7 4,0 5,4 7,5 9,8 14,4 17,4 22,1 26,5 33,3 31,0 0,0 0,0 3,3 4,2 5,7 7,2 9,5 12,2 15,7 17,8 0,7 1,0 1,3 1,0 2,6 2,7 3,8 4,2 5,2 8,0 0,0 0,1 0,2 0,3 0,5 0,5 0,7 0,6 0,7 0,7 4,8 9,3 19,9 24,4 29,4 22,0 26,4 24,0 29,6 29,7 68,6 56,4 96,1 132,6 218,3 230,0 336,1 182,0 350,8 472,6 1,1 1,1 1,2 1,4 2,2 2,5 4,1 4,3 4,7 5,1 0,0 0,0 0,0 0,1 0,1 0,1 0,2 0,1 0,2 0,2 339,6 366,5 464,4 567,2 784,1 906,2 1116,3 1129,9 1414,1 1.737,6 256,9 292,4 387,9 492,5 694,0 801,8 1009,7 1016,4 1304,1 1.609,2 188,3 236,0 291,8 359,9 475,7 571,8 673,6 834,4 953,3 1.136,6 Kaynak: BDDK, TCMB, SPK, HM, TBB, İMKB Finansal sistemin nominal büyüklüğüne ek olarak miktar göstergelerinin ulusal gelire oranlanarak incelenmesinde yarar görülmektedir. Türkiye’de toplam finansal sistemin GSYH’ya oranının 2000 yılında %116 olan seviyesinden, 2010 yılında %157,2’ye yükseldiği görülmektedir. Sermaye piyasası ve merkez bankası büyüklükleri hariç tutularak incelendiğinde, finansal sektörün 2002 yılında GSYH’nın %69,4’üne ulaşan düzeyden 2010 yılında %102,9’a yükseldiği gözlenmektedir. 25 Lynch, D., (1996), “Measuring Financial Sector Development”, Journal of Monetory Economics, V.22., N.28, 26 Shaw, Edward S., 1973, Financial Deepening in Economic Development, New York, Oxford University Press. BDDK 137 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Grafik 7.2-1: Finansal Sistemin Büyüklüğü 2.000 1.800 180 Milyar TL Finansal Sistem Toplam 1.600 1.400 Toplam-TCMB ve İMKB Hariç 1.200 Bankalar (%) 160 Finansal Sistem/GSYH 140 120 100 1.000 80 800 60 Toplam Toplam-TCMB ve İMKB Hariç 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2000 Bankalar 2010 2009 2008 2007 2005 2006 0 2004 0 2003 20 2001 200 2002 40 2000 400 2001 600 Kaynak: BDDK, TCMB, SPK, HM, TBB, İMKB Türk finansal sisteminin bankacılık ağırlıklı yapısı, devam etmektedir. Bankacılığın toplam içindeki payı 2000 yılında %55 iken, 2010 yılında %58 olarak gerçekleşmiştir. Ayrıca TCMB ve İMKB piyasa kapitilizasyonu hariç toplam üzerinden bakıldığında aynı oran, 2000 ve 2010 yıllarında sırasıyla %91,9 ve %88,6’ya yükselmektedir. 2004 sonrası dönemde bireysel emeklilik sigortasının etkisiyle sigorta şirketlerinin finansal sistem içerisinde göreli ağırlığının arttığı gözlenmektedir. Ayrıca tüketici finansman şirketlerinin son yıllardaki büyümesi dikkat çekmektedir. Tablo 7.2-2: Finansal Sistemin GSYH’ya Oranı (%) TCMB Bankalar Finansal Kiralama Şirketleri Faktoring Şirketleri Tüketici Fin. Şirketleri Varlık Yönetim Şirketleri Sigorta Şirketleri Bireysel Emeklilik Şirketleri M.K. Aracı Kur. M.K. Yat. Ort. M.K. Yat. Fon. İMKB Top. Piyasa Kap. G.M.Y.O Girişim Sermayesi Yatırım Ort. Toplam Toplam-TCMB Hariç Toplam-TCMB ve İMKB Hariç 2000 18,5 63,8 1,3 0,8 0,0 2001 34,5 72,2 1,2 0,6 0,0 2002 21,1 60,7 1,1 0,6 0,1 2003 16,8 54,9 1,1 0,6 0,2 2004 13,4 54,8 1,2 0,7 0,3 2005 13,9 62,7 0,9 0,8 0,4 2006 13,8 65,9 1,3 0,8 0,4 1,5 0,0 0,3 0,0 1,2 28,0 0,5 0,0 116,0 97,4 69,4 1,7 0,0 0,3 0,0 2,0 28,6 0,5 0,0 141,4 106,9 78,4 1,5 0,0 0,3 0,0 2,7 16,1 0,3 0,0 104,6 83,4 67,3 1,6 0,7 0,3 0,0 4,4 21,1 0,3 0,0 102,1 85,3 64,2 1,8 2,2 0,8 0,9 0,2 0,4 0,1 0,1 4,4 4,5 23,7 33,6 0,3 0,3 0,0 0,0 101,5 120,8 88,1 106,9 64,4 73,3 2,3 0,9 0,4 0,1 2,9 30,3 0,3 0,0 119,5 105,7 75,4 2007 12,6 69,0 1,6 0,9 0,5 0,0 2,6 1,1 0,5 0,1 3,1 39,9 0,5 0,0 132,4 119,7 79,9 2008 11,9 77,1 1,8 0,8 0,5 0,0 2,8 1,3 0,4 0,1 2,5 19,1 0,5 0,0 118,9 106,9 87,8 2009 11,5 87,4 1,5 1,1 0,5 0,0 3,5 1,6 0,5 0,1 3,1 36,8 0,5 0,0 148,2 136,7 99,9 2010 11,6 91,1 1,4 1,3 0,6 0,1 2,8 1,6 0,7 0,1 2,7 42,8 0,5 0,0 157,2 145,6 102,9 Kaynak: BDDK, TCMB, SPK, HM, TBB, İMKB Finansal sistemin 2000-2010 döneminde nominal ve reel (TÜFE ile deflate edilmiş) gelişimleri incelendiğinde, sistemin istikrarlı bir büyüme performansı arz ettiği görülmektedir. Finansal sektör, 2002-2010 döneminde nominal olarak yıllık ortalama %24,6 oranında büyümüştür. Aynı dönemde yıllık ortalama reel büyüme hızı da %7,6 gibi yüksek bir oranda gerçekleşmiştir. Sektörün aktif büyüklüğü enflasyondan arındırılmış veriler ve milli gelire oran biçiminde incelendiğinde, Kasım 2000 ve Şubat 2001 krizleri çerçevesinde 2003 yılının ilk çeyreğine kadar bir daralma gözlenmektedir. Daha sonraki dönemde ise sektörün, gözetim ve denetim çerçevesinde gelişmelere ve ekonomik istikrarın tesisine çok güçlü bir biçimde, istikrarlı bir biçimde büyüyerek yanıt verdiği görülmektedir. BDDK 138 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Grafik 7.2-2: Bankacılık Sektörü Aktif Büyüklüğü 600 100 (%) Milyar TL 1.200 Milyar TL Aktif 90 500 80 70 400 1.000 800 60 300 50 40 200 400 30 Aktif Sabit 230729.4301 20 Aktif/ GSYH (Sağ Eksen) 200 10 2010Ç1 2010Ç4 2009Ç2 2008Ç3 2007Ç1 2007Ç4 2005Ç3 2006Ç2 2004Ç1 2004Ç4 2003Ç2 2002Ç3 2000Ç2 2010Ç1 2010Ç4 2009Ç2 2008Ç3 2007Ç1 2007Ç4 2005Ç3 2006Ç2 2004Ç1 2004Ç4 2003Ç2 2002Ç3 2001Ç1 2001Ç4 2001Ç1 0 0 2000Ç2 0 2001Ç4 100 600 Kaynak:BDDK, TÜİK 2000-2010 döneminde bankacılık sektörünün yıllık ortama büyüme hızı nominal olarak %27,7, reel olarak ise %8,6 oranında gerçekleşmiştir. 2002-2010 döneminde yıllık ortalama reel artış hızı %9,6’ya yükselmektedir ve büyüme performansı istikrarlı bir yapı arz etmektedir. 25 60 20 50 15 10 2010 2009 Ortalama 2008 Bankacılık 2007 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 -10 2002 -5 0 2001 0 10 2000 5 20 2005 Ortalama 30 2006 Bankacılık Bankacılık Reel 2004 40 (%) 2003 Bankacılık Nominal 2002 (%) 2001 70 2000 Grafik 7.2-3: Bankacılık Sektörü GeliĢme Hızları Kaynak:BDDK, TÜİK BDDK 139 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Kutu 35: Finansal Sistem / GSYH Oranının Küresel Görünümü Dünya Bankasının merkez bankası/GSYH oranı, mevduat bankaları/GSYH, diğer finansal kuruluşlar/GSYH oranı ile borsa kapitilizasyonu/GYSH verilerinden derlenen rakamlar incelendiğinde, Türkiye’nin 2004 sonrası dönemde finansal derinleşme alanında önemli bir mesafe kat ettiği görülmektedir. Ancak, AB üyesi gelişmiş ekonomilerle kıyaslandığında gelişmeye açık bir kapasitenin olduğu görülmektedir. GSYH’ya Oran, % 2000 Lüksemburg 273,8 Güney Afrika 325,9 İsviçre 478,1 İspanya 194,1 Hollanda 315,3 Kanada 225,2 Hindistan 85,2 Danimarka 160,0 Büyük Britanya 315,8 Avustralya 189,2 İsveç 239,3 İrlanda 181,2 Kıbrıs 262,8 Brezilya 111,1 Portekiz 182,1 Kore, Rep 193,5 Finlandiya 323,3 Japonya 331,4 Fransa 212,5 Slovenya 63,8 Rusya 47,6 Belçika 208,5 Bulgaristan 30,2 Yunanistan 194,1 Avusturya 139,4 İtalya 164,0 Almanya 217,6 Malta 210,9 ABD 364,5 Türkiye 116,0 Estonya 66,0 Macaristan 83,2 Suudi Arabistan 102,7 Çek Cum. 76,5 Letonya 27,4 Polonya 53,9 Meksika 61,2 Endonezya 89,2 Litvanya 30,3 Romanya 16,8 Slovak Cumhuriyeti 67,3 Arjantin 81,0 Çin 38,1 Kaynak: DB ve BDDK hesaplamaları BDDK 2001 263,6 313,6 456,5 197,9 283,0 267,5 78,2 212,4 297,6 193,4 223,1 183,3 262,7 114,3 185,3 175,2 255,2 278,9 202,2 69,2 44,6 197,8 29,5 157,8 139,8 155,9 208,2 215,6 348,6 141,4 64,7 74,4 112,4 69,0 34,5 52,6 57,6 76,3 30,1 16,1 70,4 106,7 42,1 2002 224,8 314,7 383,3 189,1 247,9 286,1 78,2 205,0 264,3 190,6 210,5 164,3 274,0 106,3 178,2 179,6 185,2 227,1 177,6 75,3 54,7 173,4 32,6 142,4 137,8 139,5 188,4 205,0 323,3 104,6 69,0 69,5 114,7 67,3 40,7 52,6 54,4 72,6 29,8 20,0 70,9 197,1 34,2 140 2003 211,9 299,9 369,8 193,6 239,7 276,8 89,2 209,2 259,2 201,9 203,7 159,1 260,2 111,5 177,4 188,3 160,4 233,3 169,2 81,8 68,3 159,1 39,8 133,0 140,2 136,9 179,3 203,8 322,0 102,1 79,5 71,9 126,8 69,0 48,7 54,6 51,6 72,6 37,8 22,4 65,6 109,1 35,1 2004 237,2 335,8 388,1 214,0 249,3 293,5 103,8 221,1 269,0 214,1 223,2 179,2 249,1 120,9 179,6 190,8 162,9 246,0 177,3 92,8 69,9 166,6 49,6 136,0 146,2 143,7 181,5 215,0 345,5 101,5 97,7 79,9 163,2 72,0 58,7 60,6 54,3 75,5 52,0 27,0 60,3 74,6 34,5 2005 256,8 390,0 416,9 231,5 263,8 312,8 116,7 236,9 287,4 222,4 242,6 202,5 251,6 126,6 183,8 209,4 175,8 267,6 186,3 101,6 81,9 178,6 61,6 145,1 159,4 151,5 181,2 227,2 353,8 120,8 98,8 88,5 213,9 77,4 72,6 66,6 60,2 73,2 66,3 34,9 60,3 71,0 31,9 2006 298,5 442,4 462,6 258,7 282,6 335,2 134,8 260,2 308,4 243,4 266,4 230,7 287,6 143,6 199,0 190,9 192,6 283,3 205,1 109,8 112,2 192,0 74,4 158,9 175,9 160,4 182,7 229,7 364,3 119,5 102,3 97,8 198,5 82,9 87,4 77,2 70,4 72,7 78,1 44,7 60,5 67,7 60,6 2007 428,6 476,5 483,0 290,8 304,8 291,9 175,9 283,8 316,9 265,2 277,9 246,7 347,9 177,0 219,8 210,4 211,0 273,9 218,6 130,4 135,5 195,9 100,0 170,8 181,4 171,1 184,2 157,5 376,4 132,4 114,0 104,1 159,2 92,5 95,1 88,3 81,7 79,9 81,1 53,2 61,0 62,2 131,8 2008 640,4 512,2 506,2 327,6 330,9 318,3 240,3 311,5 327,9 290,0 290,2 266,5 259,8 209,9 244,0 234,4 232,5 265,4 234,4 163,5 166,8 200,0 138,6 183,8 187,9 182,2 186,4 155,1 389,1 118,9 128,7 112,1 137,1 105,1 105,5 101,7 96,4 91,9 85,5 63,7 61,3 57,3 0,0 2009 1.005,3 551,6 530,1 369,2 360,9 350,6 349,2 344,4 341,4 316,9 303,3 288,9 280,3 274,4 273,3 262,2 259,0 256,5 252,9 216,6 207,5 205,0 204,6 198,6 196,5 195,3 190,0 153,9 152,3 148,2 146,2 122,0 120,5 120,4 119,5 117,0 116,1 108,2 92,3 78,6 61,8 53,0 0,0 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Kutu 36: Finansal Sistem Yapısının Küresel Görünümü Dünya bankası verilerine göre 2009 yılında ülkeler itibarıyla finansal sistemin yapısına bakıldığıda, özellikle gelişmiş ekonomilerin, gelişmiş bankacılığın yanında derin bir sermaye piyasasına sahip oldukları görülmektedir. ABD’de özellikle sigorta şirketlerinin ağırlığı nedeniyle diğer finansal kuruluşların milli gelir ve finansal sistem içindeki ağırlığı dikkat çekicidir. Gelişmiş ekonomiler için bakıldığında sermaye piyasası kapitalizasyonunun, bankacılık düzeyine yakın olduğu hatta onu aştığı örneklerin olduğu görülmektedir. 2009 ; % Lüksemburg Güney Afrika İsviçre ABD (*) İspanya Hollanda Kanada Hindistan Danimarka Büyük Britanya Avustralya İsveç İrlanda Kıbrıs Brezilya Portekiz Kore, Rep Finlandiya Japonya Fransa Slovenya Rusya Federasyonu Belçika Bulgaristan Yunanistan Avusturya İtalya Almanya Malta Estonya Türkiye(**) Macaristan Suudi Arabistan Çek Cumhuriyeti Letonya Polonya Meksika Endonezya Litvanya Romanya Slovak Cumhuriyeti Arjantin Çin Merkez Bankası /GSYH 0,4 1,0 5,3 1,1 0,3 3,0 2,2 0,2 1,6 9,2 8,8 13,8 0,1 2,1 9,8 1,3 0,3 0,8 1,3 4,2 1,8 4,3 0,2 11,5 0,4 5,1 4,7 - Mevduat Bankaları / GSYH 266,5 94,8 188,9 69,1 216,7 215,2 140,1 69,0 242,4 207,6 128,6 140,0 233,2 271,6 90,8 193,3 121,1 86,5 148,3 127,2 87,3 48,8 115,3 85,3 108,4 121,8 140,1 115,1 153,9 118,4 87,4 90,5 55,1 67,1 112,9 55,5 38,3 29,0 73,5 51,8 54,7 18,5 - Diğer finansal Kuruluşlar/ GSYH 118,2 166,9 15,7 12,5 13,1 0,9 - Borsa Toplam Kapitilizasyonu / Finansal GSYH Sistem/GSYH 738,8 1.005,3 338,2 551,6 340,3 530,1 152,3 393,6 151,5 369,2 145,3 360,9 207,4 350,6 278,1 349,2 101,8 344,4 132,2 341,4 179,0 316,9 147,6 303,3 55,8 288,9 280,3 169,7 274,4 80,0 273,3 138,9 262,2 172,5 259,0 98,4 256,5 124,4 252,9 129,1 216,6 158,0 207,5 88,4 205,0 119,3 204,6 86,0 198,6 73,0 196,5 51,0 195,3 74,7 190,0 153,9 27,8 146,2 36,8 148,2 31,1 122,0 65,3 120,5 53,3 120,4 6,6 119,5 61,5 117,0 64,7 116,1 74,1 108,2 18,8 92,3 26,7 78,6 7,1 61,8 29,0 53,0 - Kaynak: DB ve BDDK hesaplamaları, (*) ABD verisi 2008 yılına ait, (**) Türkiye Verisi BDDK verisi BDDK 141 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 7.2.2. Yurtiçi Tasarruflar Finansal sisteme ilişkin temel yapısal göstergelerden biri de yurtiçi tasarruflardır. Toplam yurtiçi tasarruf düzeyi ekonomik büyüme için belirleyici olmakla birlikte finansal sistemin gelişmişliği ve derinliği konusunda da bilgiler sunmaktadır. Ayrıca, yurtiçi tasarrufların kesimler itibarıyla gelişimi (kamu ve özel kesim), yurtiçi finansal ürünlerin türleri ve gelişimi açısından da önem taşımaktadır27. Grafik 7.2-4: Yurtiçi Tasarruflar 30 25 20 (%) Özel Tasarruf/GSYH (%) Kamu Tasarrufu/GSYH 20 Yatırm-Tasarruf Farkı / GSMHG 15 10 Toplam Yurt içi Tasarruflar /GSYH 15 Özel 5 Kamu 10 0 5 -5 0 -5 -10 Yurtiçi Tasarruflar/GSYH -10 2010 GT. 2009 2008 2007 2006 2005 2003 2004 2002 2001 2000 2009 2010 GT. 2007 2008 2005 2006 2004 2002 2003 2001 2000 -15 Kaynak:DPT (GT: Gerçekleşme Tahmini) Türkiye’de 2000-2010 dönemi toplam yurtiçi tasarrufların GSYH’ya oranı incelendiğinde, 2000 yılında %18,4 olan düzeyin 2010 yılında %12,6’ya gerilediği görülmektedir. Bu gelişmede 2003 sonrası dönemde belirgin bir biçimde azalan özel kesim tasarruf eğilimi etkili olmuştur. 2000 yılında %23,1 olan özel tasarruf/özel harcanabilir gelir oranı, 2006 yılında %14,5’e kadar gerilemiş ve 2010 yılında %13,5 olarak gerçekleşmiştir. Söz konusu düşüş, 2008 ve 2009 yılındaki göreli artıştan sonra, küresel krizin özel tüketim üzerindeki etkisinin azalması ile gerçekleşmiştir. Grafik 7.2-5: Yurtiçi Tasarruflar 28 Özel Tas./ Top. Yurtiçi Tas (%) 26 Özel Tas./ Özel Harc. Gelir (%) 24 22 20 18 16 14 12 2010 GT. 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2000 2010 GT. 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 10 2000 150 140 130 120 110 100 90 80 70 60 Kaynak:DPT (GT: Gerçekleşme Tahmini) Kesimler itibarıyla yatırım tasarruf farklarına milli gelire oran olarak bakıldığında, 2000-2004 döneminde sürekli tasarruf açığı bulunan kamu kesiminin, sağlanan mali disiplin sonucu 20052008 döneminde tasarruf fazlası veren bir yapıya dönüştüğü görülmektedir. 2009-2010 yıllarıda ise küresel krizin etkilerinin azaltılması yönünde uygulanan politikalar çerçevesinde gerçekleşen göreli gevşemeyle, kamu kesimi tekrar tasarruf açığı vermiştir. Ancak açığın oranı, 2010 yılında gerilemiştir. Özel kesim incelendiğinde ise, uygun uluslararası borçlanma olanaklarının ve güçlü yurtiçi talebin olduğu dönemlerde tasarruf açığının oluştuğu görülmektedir. 2000 sonrası King, Robert G., and Ross Levine, 1993a, “Finance and Growth: Schumpeter Might Be Right,” Quarterly Journal of Economics, Vol. 108, s. 717-38. 27 BDDK 142 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 dönemde bakıldığında, özellikle özel kesimin finansal derinleşmenin artmasıyla daha rahat borçlanabildiği ve tasarruf eğiliminin göreli olarak düştüğü görülmektedir. Tablo 7.2-3: G-20 Ülkelerinde Toplam Yurtiçi Tasarruf Oranı (%) ABD Almanya Arjantin Avustralya Birleşik Krallık Brezilya Çin Endonezya Fransa G. Afrika Hindistan İtalya Japonya Kanada Kore Meksika Suudi Arabistan Türkiye(*) İsviçre Dünya 2000 17,9 19,8 13,0 19,6 14,6 13,9 36,8 25,0 21,7 15,8 25,1 20,5 28,0 23,5 33,0 20,5 29,5 18,4 34,6 22,1 2001 16,3 19,2 12,8 19,1 15,1 13,5 37,6 21,1 21,3 15,6 25,5 20,8 26,9 22,2 31,1 17,9 26,1 18,4 30,5 21,1 2002 14,4 19,3 20,0 19,8 15,1 14,7 40,3 16,7 20,0 16,7 26,7 20,9 25,9 21,2 30,5 18,5 28,5 18,6 28,9 20,4 2003 13,6 19,4 20,1 19,5 14,9 16,0 44,0 29,9 19,4 15,7 28,5 19,9 26,0 21,4 31,8 21,9 34,3 15,5 33,1 20,5 2004 14,2 22,0 20,8 20,1 14,9 18,5 46,8 24,6 19,4 15,0 33,1 20,3 26,7 22,9 34,0 24,0 41,0 16,0 33,3 21,5 2005 14,7 22,1 24,0 19,5 14,4 17,3 49,2 19,1 18,8 14,5 34,0 19,6 27,1 23,8 32,0 23,2 48,5 15,9 34,8 21,8 2006 15,9 24,3 26,7 20,8 14,2 17,6 52,3 19,9 19,6 14,4 34,9 19,7 27,6 24,4 30,7 25,7 47,8 16,5 35,6 22,8 2007 13,4 25,9 26,6 20,9 15,6 18,1 52,4 18,2 20,2 14,1 36,7 20,1 28,4 23,8 30,8 25,0 45,7 15,5 31,0 22,3 2008 11,4 25,1 25,0 21,5 15,0 18,8 53,5 19,9 19,6 14,9 32,5 18,0 26,8 23,5 30,7 25,6 49,9 16,8 23,0 21,0 2009 9,8 21,5 23,2 v.y. 12,2 14,7 53,6 23,2 16,4 15,4 35,0 16,0 23,6 17,7 30,3 21,7 32,2 13,1 32,3 18,5 Kaynak: Dünya Bankası, (*)DPT. G-20 ülkelerinde yurtiçi tasarruflara bakıldığında, ABD haricindeki gelişmiş ekonomilerin görece yüksek tasarruf oranlarına sahip oldukları görülmektedir. Ayrıca, G-20 dahilindeki gelişmekte olan ekonomilerden Çin, Hindistan, G. Kore ve Rusya’nın belirgin bir biçimde yüksek tasarruf oranlarına sahip oldukları görülmektedir. Gelişmekte olan ülke sınıfından Türkiye ve Brezilya’nın ise göreli olarak düşük tasarruf oranları olduğu gözlenmektedir. Bu husus Türkiye ekonomisi için büyümenin yanı sıra finansal derinleşmenin de önündeki en önemli sorunlardan biri olarak yer almaya devam etmektedir. 7.2.3. Parasal Büyüklükler Parasal büyüklükler finansal derinleşme için kullanılan en yaygın göstergeler arasında yer almaktadır. En dar tanımlı para arzından en geniş tanımlı para arzına kadar olan tüm büyüklüklerin gelişimi, ulusal para ve diğer paralar ile ödemeler sisteminin kullanımı finansal derinleşmenin ölçütleri haline gelmişlerdir28. M1/GSYH oranının, ekonomide finansal derinleşmenin devam etmesiyle birlikte düşmesi beklenmektedir. Dolaşımdaki para miktarının büyük olması, yani M1/GSYH oranının yüksek olması finansal açından az gelişmişliğin, düşük olması ise finansal piyasaların gelişmişliğinin bir göstergesi olarak kabul edilmektedir Levine, R. , (1997), Financial Development and Economic Growth: Views and Agenda , Journal of Economics Literature, Vol.35 28 McKinnon, R. I., (1973), Money and Capital in Economic Development, Washington D.C., Brookings Institution. BDDK 143 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Grafik 7.2-6: M1 Para Arzı ve M1 Göstergeleri 60 12 Milyar TL M1 (%) 50 10 40 M1 Sabit 8 30 M1/GSYH (Sağ Eksen) 6 20 4 10 2 0 0 1987Ç1 1988Ç2 1989Ç3 1990Ç4 1992Ç1 1993Ç2 1994Ç3 1995Ç4 1997Ç1 1998Ç2 1999Ç3 2000Ç4 2002Ç1 2003Ç2 2004Ç3 2005Ç4 2007Ç1 2008Ç2 2009Ç3 2010Ç4 1987Ç1 1988Ç2 1989Ç3 1990Ç4 1992Ç1 1993Ç2 1994Ç3 1995Ç4 1997Ç1 1998Ç2 1999Ç3 2000Ç4 2002Ç1 2003Ç2 2004Ç3 2005Ç4 2007Ç1 2008Ç2 2009Ç3 2010Ç4 100 90 Milyar TL 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Kaynak: TCMB, TÜİK, BDDK TCMB verilerine göre üç aylık para arzı tanımlarına bakıldığında, M1/GSYH’nın 1987-1999 döneminde belirgin bir azalma eğilimine sahip olduğu görülmektedir. Daha sonraki dönemlerdeki yükselmenin ardında M1 tanımına gelen değişiklikler yer almaktadır. Bu değişikliğe rağmen söz konusu orandaki artış sınırlı kalmıştır. Parasal büyüklükler arasında sıkça kullanılan finansal derinleşme göstergelerinden biri geniş tanımlı para arzının GSYH’ye oranıdır. M2/GSYH ile vadeli mevduat birlikte dikkate alındığında, bankacılık sisteminin kullanımının da hesaba katıldığı bir gösterge elde edilmektedir. Bu bir anlamda parasallaşmanın derecesinin ölçütüdür. Grafik 7.2-7: M2 Para Arzı ve M2 Göstergeleri Sektörü GeliĢme Hızları 450 Milyar TL 400 250 40 Milyar TL M2 (%) 200 350 300 30 25 150 250 35 20 200 100 150 100 15 10 50 50 M2 Sabit M2/GSYH (Sağ Eksen) 0 5 0 1987Ç1 1988Ç2 1989Ç3 1990Ç4 1992Ç1 1993Ç2 1994Ç3 1995Ç4 1997Ç1 1998Ç2 1999Ç3 2000Ç4 2002Ç1 2003Ç2 2004Ç3 2005Ç4 2007Ç1 2008Ç2 2009Ç3 2010Ç4 1987Ç1 1988Ç2 1989Ç3 1990Ç4 1992Ç1 1993Ç2 1994Ç3 1995Ç4 1997Ç1 1998Ç2 1999Ç3 2000Ç4 2002Ç1 2003Ç2 2004Ç3 2005Ç4 2007Ç1 2008Ç2 2009Ç3 2010Ç4 0 Kaynak: TCMB, TÜİK, BDDK M2/GSYH oranın yüksek olması finansal piyasaların gelişmişliğinin göstergesidir. Türkiye’de özellikle yeni tanım ile birlikte DTH hesaplarının da dahil olduğu M2/GSYH oranı, 2002 sonrası dönemde hızlı bir biçimde yükselmiş ve 2010 itibarıyla %36’ya ulaşmıştır. 7.2.4. Kredi ve Mevduata ĠliĢkin Büyüklükler Parasal büyüklüklere benzer biçimde kredi ve mevduata ilişkin hacim göstergeleri, finansal derinleşme açısından sık kullanılan değişkenlerdir. Özellikle kredi hacminin GSYH’ya oranı finansal derinleşmenin temel göstergelerinden biri olarak kabul görmektedir. Bu gösterge ile finansal derinleşmede bankacılık sisteminin rolü ve etkinliği de izlenebilmektedir 29. Levine, R., (2004), “Finance And Growth: Theory and Evidence”, National Bureau of Economic Research NBER Working Paper Series, Working Paper 10766. 29 Shaw, E.S., (1973), Financial Deepening in Economic Development, New York, Oxford University Press. BDDK 144 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Türk finansal sisteminin kredi hacmi incelendiğinde, 2000 sonrası dönemde 2001-2002 yıllarındaki yavaşlamanın ardından, ekonomik ve siyasal istikrarla desteklenen tüketici ve yatırımcı güveniyle birlikte güçlü bir artışın yaşandığı görülmektedir. Bu çerçevede kredi/GSYH oranı, 2010 yılında %40’ı aşmıştır. Grafik 7.2-8: Kredi Hacmi ve Kredi Hacmi GeliĢmeleri 500 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 300 Milyar TL (%) Milyar TL 250 Kredi Kredi (Sabit) 200 35 30 Toplam Kredi / GSYH (Sağ Eksen) 25 150 20 100 15 10 5 0 0 1987Ç1 1988Ç2 1989Ç3 1990Ç4 1992Ç1 1993Ç2 1994Ç3 1995Ç4 1997Ç1 1998Ç2 1999Ç3 2000Ç4 2002Ç1 2003Ç2 2004Ç3 2005Ç4 2007Ç1 2008Ç2 2009Ç3 2010Ç4 1987Ç1 1988Ç2 1989Ç3 1990Ç4 1992Ç1 1993Ç2 1994Ç3 1995Ç4 1997Ç1 1998Ç2 1999Ç3 2000Ç4 2002Ç1 2003Ç2 2004Ç3 2005Ç4 2007Ç1 2008Ç2 2009Ç3 2010Ç4 50 Kaynak: BDDK, TÜİK 45 40 Reel olarak kredi hacmi incelendiğinde ise 2002 sonrası görülen artış eğiliminin, 2008 yılının ikinci yarısında küresel krizin bir yansıması olarak, yerini yatay bir seyre bıraktığı, ancak, 2009 itibarıyla kredilerin yeniden bir artış sürecine girdiği görülmektedir. Tablo 7.2-4: G-20 Ülkelerinde Bankacılık Sistemince Sağlanan Yurtiçi Kredi / GSYH (%) ABD AB Almanya Arjantin Avustralya Birleşik Krallık Brezilya Çin Endonezya Fransa Güney Afrika Güney Kore Hindistan İtalya Japonya Kanada Meksika Rusya Suudi Arabistan Türkiye(*) İsviçre Dünya 2000 198,4 116,2 145,4 34,5 93,0 130,1 71,9 119,7 60,7 103,4 152,5 79,5 53,0 96,4 308,9 113,7 34,1 24,7 v.y. 37,9 171,9 159,6 2001 206,1 119,3 144,0 37,2 94,5 135,7 72,5 123,0 54,5 105,6 184,3 83,8 54,7 97,3 299,4 203,7 33,1 25,6 v.y. 52,9 168,1 162,1 2002 198,8 119,4 142,4 62,4 100,8 140,8 74,5 143,5 52,4 103,1 159,8 89,6 58,9 96,8 299,2 198,4 36,5 26,8 v.y. 47,5 167,4 159,1 2003 214,4 121,6 140,6 50,6 104,7 144,9 74,0 151,9 49,2 104,9 163,1 92,0 57,4 102,5 307,3 192,0 33,2 27,8 v.y. 42,8 172,0 162,9 2004 221,3 124,0 137,8 45,4 109,1 153,2 72,6 140,4 49,6 105,8 169,6 87,4 57,6 103,4 303,5 194,4 31,8 25,7 v.y. 41,4 173,5 162,0 2005 225,2 129,1 136,1 38,3 113,7 161,9 74,5 134,3 46,2 108,5 178,5 91,4 58,4 108,0 312,8 202,7 32,1 22,1 v.y. 45,6 177,3 162,2 2006 235,1 134,1 131,0 30,8 119,0 171,9 86,6 133,5 41,7 115,0 192,9 99,9 60,9 112,2 305,0 219,6 34,9 22,4 v.y. 45,8 182,2 162,6 2007 242,7 142,2 124,5 28,5 135,9 188,4 92,2 127,8 40,6 122,0 195,2 101,8 60,8 128,8 294,3 154,2 37,6 25,5 v.y. 49,3 185,5 160,3 2008 219,7 148,1 126,3 24,4 143,7 211,3 96,9 120,8 36,8 124,3 172,2 112,3 68,2 132,6 295,4 178,1 37,4 25,1 v.y. 52,5 179,8 154,0 2009 230,5 157,9 131,8 28,0 143,6 228,9 97,5 145,2 36,9 128,4 183,5 112,4 69,4 141,6 320,5 v.y. v.y. 33,8 v.y. 63,0 191,0 169,0 Kaynak: Dünya Bankası (*)Dünya Bankası tanımı olup, kredi tanımı farklıklaşmaktadır. G-20 ülkeleri itibarıyla bankacılık sistemince sağlanan yurtiçi kredi hacminin milli gelire oranına bakıldığında, Türkiye’nin gelişmiş ekonomilerin gerisinde olduğu görülmektedir. Ancak gelişmekte olan G-20 ülkeleri ile kıyaslandığında, Türkiye’nin 2000 sonrası dönemde istikrarlı bir gelişim göstererek Arjantin, Endonezya, Rusya ve Meksika gibi ülkeleri finansal derinleşme açsından geride bıraktığı gözlenmektedir. Küresel ağırlıklı ortalamaya bakıldığında Türkiye’nin hâlâ yurtiçi kredi hacmini geliştirebilme potansiyeline sahip olduğu görülmektedir. BDDK 145 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Kutu 37: Bankacılık Sektörü Aktifleri / GSYH Oranının Küresel Görünümü Ülkeler itibarıyla kredi kuruluşlarının toplam aktiflerinin GSYH’ya oranı incelendiğinde, gelişmiş ekonomilerde Türkiye’ye göre oldukça yüksek bir oran görülmektedir. Söz konusu oran AB üyesi ülkelerde %200 düzeyindedir. Türkiye’de ise söz konusu oran, 2009 yılında %87,4’e 2010 yılında ise %91,1’e kadar yükselmiştir. Bu oranla Türkiye AB’ye yeni üye ülkelerin bir kısmının üzerinde yer alırken, gelişmiş finansal sisteme sahip ülkelere de yaklaşmaktadır. Ancak halen köklü bankacılık ve finansal hizmet geçmişi olan ülkelerin gerisinde olduğu ve bu alanda Türkiye’nin yüksek bir büyüme potansiyeline sahip olduğu da görülmektedir. Lüksemburg İrlanda Kıbrıs Malta Büyük Britanya İsviçre Danimarka Hollanda Avusturya Fransa Japonya Belçika İspanya İsveç Portekiz Çin Almanya İtalya Güney Afrika Finlandiya Brezilya Kanada Yunanistan Suudi Arabistan Hindistan Kore, Rep Letonya Estonya Slovenya Macaristan Çek Cumhuriyeti Bulgaristan Litvanya ABD Türkiye (*) Polonya Slovak Cumhuriyeti Endonezya Romanya Avustralya Arjantin Meksika Rusya Federasyonu 2002 3.923,6 517,8 518,9 505,1 485,4 733,6 410,4 413,9 360,1 351,4 222,9 409,7 261,3 259,3 314,1 198,0 422,0 221,9 148,6 164,2 80,5 201,6 183,1 100,9 96,3 152,9 100,4 91,2 115,8 88,4 140,2 66,9 47,2 108,7 60,7 84,3 92,6 67,6 37,9 136,1 76,7 58,6 0,0 2003 3.241,0 525,1 454,1 519,2 477,7 626,1 385,5 394,5 335,0 320,1 298,4 383,8 245,0 237,6 311,5 272,8 377,2 203,1 112,6 163,3 125,9 192,7 157,7 122,6 128,9 134,3 103,0 87,8 109,1 94,0 123,0 62,7 46,4 99,5 54,9 74,4 75,5 82,9 36,3 139,8 93,3 45,9 0,0 2004 2.837,2 543,5 413,4 521,2 438,0 609,8 357,7 382,9 305,7 298,3 293,4 352,3 228,8 230,6 259,8 270,1 333,8 183,3 119,8 156,2 129,0 171,2 138,7 131,7 130,6 135,3 111,2 104,1 99,0 92,7 110,5 71,6 55,5 92,7 54,8 78,2 77,0 78,1 42,4 99,3 90,0 41,4 66,9 2005 3.097,6 687,9 541,8 671,7 380,8 714,0 426,5 391,5 350,5 347,9 248,7 412,5 280,4 261,9 277,4 261,7 360,4 207,8 180,7 176,5 116,9 208,3 170,3 111,9 123,9 156,5 144,3 125,7 124,1 104,6 119,3 88,9 74,6 113,6 62,7 79,2 90,9 69,9 52,7 99,6 70,1 52,7 65,1 2006 2.580,9 699,7 547,7 612,1 381,2 659,4 394,0 358,2 322,7 332,9 261,8 370,2 269,5 258,1 260,1 260,4 321,3 197,4 195,1 161,7 122,6 164,7 157,2 112,0 143,3 137,4 149,9 122,0 117,8 109,2 106,1 88,4 75,9 94,4 65,9 73,1 93,7 69,3 55,7 79,8 69,9 40,1 48,3 2007 2.106,1 607,5 501,9 590,9 425,4 556,7 371,4 328,6 282,3 303,9 269,1 333,8 246,1 218,1 224,5 249,6 268,0 185,7 222,2 138,0 146,8 155,4 145,9 128,2 152,2 111,3 126,4 113,7 108,4 92,2 94,9 87,5 71,9 79,6 69,0 64,9 81,3 67,1 50,2 62,9 63,0 34,0 35,0 2008 2.201,4 722,2 634,3 684,6 452,2 548,2 436,4 348,2 350,9 344,8 345,8 342,5 288,8 253,5 260,8 272,9 295,1 215,6 229,2 193,3 139,5 170,7 179,6 138,6 167,3 135,3 129,8 127,8 122,7 109,8 97,7 96,8 76,7 100,1 77,1 67,7 90,6 59,6 57,6 50,3 60,2 35,4 28,3 2009 1.925,9 735,8 703,0 652,1 547,2 451,0 450,6 353,5 343,6 341,1 310,2 309,7 297,0 290,7 282,1 281,8 281,6 220,7 219,6 205,7 200,3 194,6 187,6 176,0 173,5 146,6 144,3 141,2 139,1 123,6 106,4 98,4 88,9 88,1 87,4 80,5 78,5 67,8 67,7 65,0 61,5 44,1 33,6 Kaynak: EU Banking Structures, DB, Ülke merkez bankaları ve denetim otorite siteleri.(*) BDDK verisi BDDK 146 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Grafik 7.2-9: Mevduat Hacmi ve Mevduat Hacmi GeliĢmeleri 250 400 200 300 40 Milyar TL Milyar TL 350 Mevduat (%) Mevduat (Sabit) Toplam Mevduat/ GSYH (Sağ Eksen) 250 150 200 35 30 25 20 150 100 15 100 10 50 50 5 Kaynak: BDDK, TÜİK 0 0 1987Ç1 1988Ç2 1989Ç3 1990Ç4 1992Ç1 1993Ç2 1994Ç3 1995Ç4 1997Ç1 1998Ç2 1999Ç3 2000Ç4 2002Ç1 2003Ç2 2004Ç3 2005Ç4 2007Ç1 2008Ç2 2009Ç3 2010Ç4 1987Ç1 1988Ç2 1989Ç3 1990Ç4 1992Ç1 1993Ç2 1994Ç3 1995Ç4 1997Ç1 1998Ç2 1999Ç3 2000Ç4 2002Ç1 2003Ç2 2004Ç3 2005Ç4 2007Ç1 2008Ç2 2009Ç3 2010Ç4 0 Bankacılık sisteminin ve dolayısıyla finansal sistemin başta hanehalkı olmak üzere ekonomik kesimler tarafından kullanımının en önemli göstergesi mevduat hacminin milli gelire oranıdır. DTH nedeniyle kur gelişmelerini de içeren mevduat göstergeleri incelendiğinde, temel eğilim olarak özellikle 2002 sonrasında milli gelire oranın %50’leri aştığı ve mevduat hacminin istikrarlı bir biçimde genişlediği görülmektedir. Bu, tasarruf sahiplerinin finansal sisteme yönelmekte olduklarının ve finansal derinleşmenin belirgin yapısal göstergelerinden biridir. BDDK 147 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Kutu 38: Ülkeler Ġtibarıyla Kredi Hacimi / GSYH Oranı Gelişmiş finansal sisteme sahip AB ülkelerinde bankacılık alanında güçlü, sınır ötesi bankacılıkta merkez haline gelmiş Lüksemburg, Malta gibi ülkeler dışarıda tutulduğunda kredi/GSYH oranının %60 civarında olduğu görülmektedir. Gelişmekte olan ekonomilere bakıldığında bu oranın azaldığı %30-50 aralığına gerilediği görülmektedir. Türkiye’de ise bu oran son dönemlerdeki gelişmeler ile %40’lar düzeyindedir. Bu durum finansal derinleşme açısından yetersiz bir görünüm arz ederken, aynı zamanda sistemin büyüme potansiyelini işaret etmesi açısından önem taşımaktadır. 2002 2003 Lüksemburg 584,6 408,1 Malta 165,4 160,2 G.Kıbrıs R.K. 208,4 165,1 İngiltere 136,2 184,9 İrlanda 162,3 131,9 Danimarka 158,2 137,3 İsviçre 232,2 181,8 Hollanda 160,8 141,6 G.Afrika C. 183,6 110,0 İspanya 110,7 97,7 Portekiz 138,8 115,2 AB-27 118,1 110,8 İsveç 108,4 90,2 Avusturya 132,6 109,9 Avustralya 85,6 92,2 PB-16 118,1 99,5 Almanya 149,8 123,9 Fransa 94,0 79,6 İtalya 87,5 74,9 Çin Halk C. 103,9 93,2 Kanada 86,8 75,2 Estonya 41,0 40,6 Güney Kore 74,5 62,6 Letonya 32,2 35,8 Belçika 110,5 92,2 Slovenya 39,0 34,4 Finlandiya 63,7 57,3 Japonya 90,0 74,0 Yunanistan 64,5 56,5 Macaristan 39,1 37,9 Bulgaristan v.y. v.y. Litvanya 21,2 21,5 Çek Cum. 38,5 33,9 Türkiye 14,0 14,6 Polonya 30,8 26,3 ABD 47,9 40,7 Rusya 21,4 18,8 Slovakya v.y. v.y. Romanya 10,9 11,8 Brezilya 16,0 16,2 Endonezya 19,9 17,9 S.Arabistan 12,2 13,5 Hindistan 15,4 13,3 Meksika 21,3 14,7 Arjantin 13,7 8,5 Kaynak: EU Banking Structures 2010, DB, BDDK 2004 352,0 160,5 158,0 174,6 141,5 138,1 175,8 139,5 90,8 96,7 105,5 103,7 83,7 102,4 76,2 92,1 109,6 74,3 68,8 81,8 69,6 49,9 67,0 36,3 84,2 41,5 55,1 64,7 55,5 39,2 27,7 22,2 30,1 17,8 26,5 40,0 20,1 19,6 14,6 15,9 17,1 17,2 12,1 13,3 7,8 2005 385,0 184,6 164,7 199,6 165,2 151,4 190,1 148,3 112,1 113,1 109,3 112,1 93,1 108,3 81,3 97,3 108,4 79,2 72,0 90,3 80,1 57,5 73,4 56,1 96,4 47,6 59,8 67,4 60,9 42,7 31,1 34,7 32,9 24,1 25,7 47,5 24,6 24,5 17,2 19,0 21,0 19,0 15,5 15,1 9,3 148 2006 371,1 216,7 168,3 208,7 182,2 162,9 204,7 152,7 121,8 129,7 114,9 116,7 101,2 108,3 82,2 100,8 104,6 83,3 76,4 85,3 70,5 66,2 73,8 75,2 97,5 53,9 63,0 63,6 63,3 49,6 36,1 39,9 36,5 28,9 28,1 43,6 27,6 27,5 22,8 18,7 18,4 15,1 17,1 12,6 9,8 2007 374,4 265,0 187,8 207,7 185,2 162,2 193,5 139,1 120,9 129,1 111,7 113,8 96,0 101,5 86,6 97,6 94,4 83,2 81,5 74,7 73,6 70,1 68,0 73,0 90,9 61,3 60,2 62,5 64,2 47,6 45,1 46,0 38,5 33,9 31,5 40,7 30,6 29,7 24,8 20,8 16,9 15,3 13,8 12,1 10,0 2008 352,2 297,2 212,8 192,2 180,6 162,6 169,6 125,8 157,4 124,6 112,0 105,3 87,2 101,3 69,1 93,5 88,8 80,2 78,7 74,4 67,9 72,3 68,2 67,9 79,5 64,3 61,0 75,3 63,1 49,1 48,2 44,6 35,6 38,7 29,9 41,4 28,1 31,5 25,5 17,3 16,3 12,0 14,5 10,6 8,9 2009 355,7 262,9 231,6 229,0 194,1 177,7 173,8 145,9 143,7 134,8 125,0 116,8 113,0 108,9 102,5 101,8 95,0 87,5 87,5 87,2 85,8 83,8 82,2 80,2 79,0 72,2 69,8 66,4 65,2 56,6 53,4 51,1 42,0 41,2 40,7 37,8 37,5 35,4 31,0 27,1 19,6 18,6 17,4 14,5 9,1 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 7.3. Bankacılık Sektörü Projeksiyonları Bankacılık sektörüne ilişkin projeksiyonların elde edilmesinde, büyüme, yurtiçi talep gelişmeleri ve kredi genişlemesi üzerinden gerçekleştirilen çalışmadan ve küresel büyüme eğilimlerinden yararlanılmıştır. 2007 yılından itibaren küresel düzeyde yaşanan finansal krizin olumsuz etkileri bankacılık sektöründe özellikle 2009 yılında hissedilmiş ve aktif büyümesinin görece düşük kalmasına neden olmuştur. 2010 yılından itibaren krizin olumsuz etkilerinin azalmaya başlamasıyla birlikte yurtiçi talepteki gelişmelere paralel bir biçimde bankacılık sektörü büyümesini yeniden hızlandırmıştır. Sektörün 2011 yılından itibaren 2004-2010 dönemindekine yakın bir büyüme performansını yakalayacağı tahmin edilmektedir. Ayrıca, büyüme hızının finansal istikrar açısından riskli olmayacak düzeylerde devam etmesi hususu, sürdürülebilirlilik açsından önem kazanmaktadır. Nitekim 2011 yılının ilk yarısında bazı politika tedbirleri bu kapsamda hayata geçirilmiştir. Bu tedbirlerin bankacılık sektörü büyümesinde göreli bir yavaşlama yaratması beklenmektedir. Ancak, orta ve uzun vadede yüksek büyüme potansiyeli ile Türk bankacılık sektörünün, güçlü performansını sürdüreceği öngörülmektedir. Temel olarak bir doğrusal analiz olan “kredi hız katsayısı” çerçevesi özellikle gelişmekte olan ülkeler için kullanılmaktadır. Göreli büyüme oranları olarak ifade edilebilen bu “hız katsayısı” gelişmekte olan ülkeler için 2 civarındadır. Bu oran 1987-2010 dönemi için Türkiye’de oldukça düşük düzeyde 1,3 olarak hesaplanırken, düşük enflasyonlu 2004 sonrası dönem için 5,21’e yükselmektedir. Daha önce Finansal Piyasalar Raporu’nun Aralık 2007 (sayı 8) sayısında bulunan “Türkiye Ekonomisinde Kredi Genişlemesi” analizinde de ve “Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler-2009” raporunun ilgili bölümünde bu katsayılar Türkiye için nominal olarak 4,5 civarında hesaplanmıştır. Tablo 7.3-1: Orta Vadeli Kredi Hacmi GeniĢleme Senaryoları 2004-2010 GSYH büyümesi Tahmini Kredi Artışı Hızı/GSYH büyüme hızı oranı (5,21) Kredi Artışı Hızı/Toplam Yatırım büyüme hızı oranı (4,22). Kredi Artışı Hızı/Toplam Talep büyüme hızı oranı (5,22). Tahminler Ortalaması (2004-2010)(1+2+3/3) 2011 7,0 36,5 29,5 36,6 34,2 2012 6,0 31,3 25,3 31,3 29,3 2013 8,0 41,7 33,8 41,8 39,1 Kaynak: BDDK Bu tahmin çalışmasında da, 2004-2010 dönemi hız katsayıları esas alınmıştır. En son veriler ile uzun vadede de, orta vadede de, katsayı 4-5 düzeyine yükselmektedir. Bu yöntem ile gerçekleştirilen çalışma çerçevesinde, kredi büyümesi tahminleri 2011 yılı için %29,5 ila %36,6, 2012 yılı için %25,3 ila %31,3 ve 2013 yılı için %33,8 ila %41,8 arasındadır. 2011 yılı için GSYH büyümesi %7 olarak alınırken, bu oranlar 2012 yılı için %6, 2013 için ise %8 olarak kullanılmıştır. Uluslararası kuruluşların da öngördüğü çerçevede gelişmekte olan ekonomilerin orta vadede yıllık ortalama %6-8 aralığında bir büyüme performansı göstermeleri öngörülmektedir. Bu çerçevede (II) numaralı temel senaryoda, Türkiye’nin de 2023 perspektifinde söz konusu ortalama büyüme rakamlarını yakalayacağı biçiminde ele alınmıştır. Görece güçlü senaryo olan (I) numaralı senaryoda ise, büyüme performansının, iş ortamındaki hızlı olumlulaşma, küresel düzenleyici yapıdaki değişimlerin olumlu yansımaları, üniversite-sanayi işbirliğindeki artışların olumlu yansımaları gibi unsurlarla, diğer gelişmekte olan ekonomilerin de üzerinde yıllık ortalama %9 civarında olacağı durumlar incelenmiştir. Görece daha düşük büyüme içeren senaryo olan (III) numaralı senaryoda (ortalama senaryo), Türkiye’nin 2004-2010 dönemi ortalama büyümesini sürdüreceği ve mevcut performansında ek bir iyileşmenin olmayacağı varsayılmaktadır. Ancak bu varsayımda da makroekonomik ve finansal istikrarın korunduğu bir ortamda büyümeye devam edeceği durumu ele alınmıştır. BDDK 149 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 Bu senaryolar çerçevesinde 2011-2023 döneminde kredi hacminin, temel senaryoda yıllık ortalama %31,8, ortalama senaryoda %22,8 ve güçlü senaryoda %35,3 oranında artacağı öngörülmektedir . Tablo 7.3-2: Uzun Vadeli Kredi Hacmi GeniĢleme Senaryoları 2011 2015 2020 2011-2023 2023 Ortalama Kredi Artışı Hızı Senaryo (I) [Güçlü Senaryo] 31,5 40,5 36,0 40,5 35,3 Kredi Artışı Hızı Senaryo (II) [Temel Senaryo] 31,5 36,0 31,5 36,0 31,8 Kredi Artışı Hızı Senaryo (III) [Ortalama Senaryo] 31,5 21,6 21,6 21,6 22,8 (%) Bu uzun vadeli bakış ile 2023 yılında Türk Bankacılık sektörünün kredi büyüklüğünün 17,5 trilyon lirayı aşması olası görünmektedir. Bu büyüklük finansal derinleşmede çok hızlı bir gelişimi ifade etmektedir. Bu gelişim için Türk bankacılık sektörünün sadece ulusal ölçekte değil uluslar arası ölçekte de faaliyet gösterebilen bir sektör olması gerekmektedir. Grafik 7.3-1: Kredi Büyümesi Eğilimleri 60,0 50,0 Güçlü Senaryo GSYH büy. %8 Kredi büy. %35,6 (%) 40,0 Temel Senaryo GSYH büy. %7 Kredi büy. %26,8 30,0 20,0 10,0 Ortalama Senaryo GSYH büy. %4,8 Kredi büy. %17,9 0,0 -10,0 -20,0 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 -30,0 BDDK 150 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 BDDK 151 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 BDDK 152 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010 BANKACILIK DÜZENLEME VE DENETLEME KURUMU Atatürk Bulvarı No:191 06680 Kavaklıdere/Ankara Tel:(312)455 65 29 Faks: (312) 424 08 74 www.bddk.org.tr BDDK 153 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
