TTIP : TÜRKİYE DIŞ TİCARETİ İLE TARIM SEKTÖRÜ ÜZERİNE

AVRUPA BİRLİĞİ VE DIŞ İLİŞKİLER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
T.C.
GIDA TARIM VE HAYVANCILIK
BAKANLIĞI
AVRUPA BİRLİĞİ UZMANLIK
TEZİ
AVRUPA BİRLİĞİ – AMERİKA BİRLEŞİK
DEVLETLERİ SERBEST TİCARET
ANLAŞMASI (TTIP) : TÜRKİYE DIŞ
TİCARETİ İLE TARIM SEKTÖRÜ
ÜZERİNE ETKİLERİ
OZAN ÖZDEMİR
AVRUPA BİRLİĞİ UZMAN YARDIMCISI
DANIŞMAN
SENEM ODAMAN KÖSE
AVRUPA BİRLİĞİ UZMANI
Ankara
Temmuz 2015
T.C.
GIDA TARIM VE HAYVANCILIK BAKANLIĞI
Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü
AVRUPA BİRLİĞİ – AMERİKA BİRLEŞİK
DEVLETLERİ SERBEST TİCARET ANLAŞMASI
(TTIP) : TÜRKİYE DIŞ TİCARETİ İLE TARIM
SEKTÖRÜ ÜZERİNE ETKİLERİ
AVRUPA BİRLİĞİ UZMANLIK TEZİ
OZAN ÖZDEMİR
AVRUPA BİRLİĞİ UZMAN YARDIMCISI
DANIŞMANI
SENEM ODAMAN KÖSE
AVRUPA BİRLİĞİ UZMANI
Ankara – 2015
Temmuz
T.C.
GIDA TARIM VE HAYVANCILIK BAKANLIĞI
AVRUPA BİRLİĞİ VE DIŞ İLİŞKİLER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
AB Uzman Yardımcısı ............................................... tarafından hazırlanan “………………………
…………………………………………………...………………..” adlı tez çalışması aşağıdaki Tez
Değerlendirme Komisyonu tarafından OY BİRLİĞİ / OY ÇOKLUĞU ile Avrupa Birliği ve Dış
İlişkiler Genel Müdürlüğü AB Uzmanlık Tezi olarak kabul edilmiştir.
Üye : Adı SOYADI
Unvanı
Bu tezin, kapsam ve kalite olarak AB Uzmanlık Tezi olduğunu onaylıyorum . ...…………………
Üye : Adı SOYADI
Unvanı
Bu tezin, kapsam ve kalite olarak AB Uzmanlık Tezi olduğunu onaylıyorum . ...…………………
Üye : Adı SOYADI
Unvanı
Bu tezin, kapsam ve kalite olarak AB Uzmanlık Tezi olduğunu onaylıyorum . ...…………………
Üye : Adı SOYADI
Unvanı
Bu tezin, kapsam ve kalite olarak AB Uzmanlık Tezi olduğunu onaylıyorum . ...…………………
Tez Savunma Tarihi: ......../….…/2015
Tez Değerlendirme Komisyonu tarafından kabul edilen bu tezin AB Uzmanlık Tezi olması için
gerekli şartları yerine getirdiğini onaylıyorum.
Dr. Nihat PAKDİL
Komisyon Başkanı
Müsteşar Yardımcısı
ÖZET
Transatlantik Ticaret ve Yatırım Ortaklığı (TTIP), sadece Avrupa Birliği (AB) ve Amerika
Birleşik Devletleri (ABD) ekonomilerini değil, dünya ticaretini de etkileyecek ticari bir
ortaklık girişimidir. Mal ticareti, mevzuata ilişkin işbirliği ve kurallar gibi üç ana sütundan
oluşan TTIP, standart serbest ticaret anlaşmalarından (STA) çok daha kapsamlıdır.
TTIP'nin iki blok piyasasında ve yayılma etkisi ile dünya ekonomisinde refah artışı
sağlayacağı beklenmektedir. Atlantik okyanusunu tam anlamı ile birleştirecek olan bu
girişimin istihdamdan dış ticarete, standartlardan kurallara geniş bir alanda değişiklikler
getirmesi ve Ticarette Teknik Engellerin (TBT) kaldırılması, bürokrasinin ve prosedürlerin
sadeleştirilmesi, rekabet ve şeffaflık gibi alanlarda ilerlemelere zemin sağlaması
öngörülmüştür.
AB, ABD ve Türkiye'nin dünya ve kendi aralarındaki dış ticaret (genel ve tarımsal)
analizlerine yer verilerek TTIP'nin AB ve ABD ekonomilerine etkilerine ek olarak üçüncü
ülkelerin ekonomilerine olan etkileri üzerine yorumlar yapılmıştır. TTIP'nin Türkiye genel
ve tarımsal dış ticaretine olası etkilerini farklı senaryolar dahilinde inceleyen çalışmalarda
TTIP'nin Türkiye dış ticaretine negatif etkilerinin olacağı öngörülmektedir. Ayrıca
Gümrük Birliği çerçevesinde Türkiye'nin ve AB'nin STA işleyişi ve mevcut STA'larına
ilişkin bilgilere yer verilmiştir. Ek olarak Türkiye'nin STA'larına ilişkin dış ticaret denge
analizleri ve on yıllık dış ticaret tahminleri oluşturulmuştur.
Anahtar Kelimeler: Transatlantik Ticaret ve Yatırım Ortaklığı, TTIP, Serbest Ticaret
Anlaşmaları, STA, Avrupa Birliği, AB, Amerika Birleşik Devletleri, ABD, Türkiye, Dış
Ticaret, Tarımsal Dış Ticaret
ABSTRACT
Transatlantic Trade and Investment Partnership (TTIP) is a trade partnership initiative that
will affect not only economies of United States of America (USA) and European Union
(EU) but also global trade. TTIP which consist of three main pillars that are trade in goods,
regulatory cooperation and rules, is far more comprehensive than standard Free Trade
Agreements (FTA). It's expected that TTIP will provide more prosperity to both parties
and to the world economy by spillover effect. It is foreseen that the initiative which will
completely integrate Atlantic Ocean's both sides, will bring changes in employment,
foreign trade, standards and rules, will provide basis for progresses in Technical Barriers to
Trade (TBT), reducing red tape and procedures, competition and transparency.
Analyses on foreign trade (total and agricultural) between EU, USA, Turkey and between
these parties and the world are given and remarks are made on TTIP's effects on EU, USA
and third parties' economies. In studies that examine TTIP's potential effects on Turkey's
total and agricultural foreign trade within different scenarios, it is projected that TTIP will
have negative effects on Turkey's foreign trade. Furthermore, information on Turkey's and
EU's FTAs' state of play and FTAs in force are given within the scope of Customs Union.
In addition, foreign trade balance analyses regarding to Turkey's FTAs and foreign trade
projections for the next decade are generated.
Key Words: Transatlantic Trade and Investment Partnership, TTIP, Free Trade
Agreement, FTA, European Union, EU, United States of America, USA, Turkey, Foreign
Trade, Agricultural Foreign Trade
i
İÇİNDEKİLER
İÇİNDEKİLER ................................................................................................................................... i
TABLO LİSTESİ .............................................................................................................................. iv
ŞEKİLVE GRAFİK LİSTESİ .......................................................................................................... vii
1.
KISALTMALAR LİSTESİ ....................................................................................................... ix
2.
GİRİŞ ......................................................................................................................................... 1
3.
SERBEST TİCARET ANLAŞMALARI İLE İLGİLİ KAVRAM VE TANIMLAR ................ 3
3.1.
GÜMRÜK BİRLİĞİ .............................................................................................................. 4
3.2.
STA BİLEŞENLERİ VE ETKİLERİ ..................................................................................... 5
4.
TÜRKİYENİN SERBEST TİCARET ANLAŞMALARI ......................................................... 7
Yürürlükte Bulunan Serbest Ticaret Anlaşmaları .................................................................. 9
4.1.
4.1.1.
Müzakere Süreci Tamamlanan Serbest Ticaret Anlaşmaları ........................................... 27
4.1.2.
Müzakere Süreci Devam Eden Serbest Ticaret Anlaşmaları ........................................... 28
4.1.3.
STA Kapsamında Tarım Alanında Taviz Verilen Ülkeler ............................................... 28
TÜRKİYE’NİN SERBEST TİCARET ANLAŞMALARINA GENEL BAKIŞ ................. 29
4.2.
5.
AVRUPA BİRLİĞİ (AB) VE SERBEST TİCARET ANLAŞMALARI ................................ 32
5.1.
AVRUPA BİRLİĞİ (AB) TİCARET ANLAŞMASI MÜZAKERE SÜRECİ .................... 33
5.2.
AVRUPA BİRLİĞİ’NİN (AB) SERBEST TİCARET ANLAŞMALARI .......................... 39
5.3.
AVRUPA BİRLİĞİ’NİN (AB) DEVAM EDEN MÜZAKERELER .................................. 40
5.4.
SERBEST TİCARET ANLAŞMALARI TAMAMLANMIŞ FAKAT UYGULAMAYA
GEÇMEMİŞ ÜLKELER.................................................................................................................. 44
HALİ HAZIRDAKİ SERBEST TİCARET ANLAŞMALARI ........................................... 45
5.5.
6.
AVRUPABİRLİĞİ (AB) - AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ (ABD)
TRANSATLANTİK TİCARET VE YATIRIM ORTAKLIĞI ANLAŞMASI (TTIP) ................... 47
7.
AVRUPA BİRLİĞİ (AB) VE AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ (ABD)DIŞ TİCARET
ANALİZİ.......................................................................................................................................... 48
7.1.
AVRUPA BİRLİĞİ (AB) DIŞ TİCARETİ .......................................................................... 48
7.1.1.
Avrupa Birliği (AB) Genel Dış Ticaret İstatistikleri ........................................................ 49
7.1.1.1.
SITC Ticaret Sınıflamasına Göre AB Dış Ticaret İstatistikleri .................................... 49
7.1.1.2.
HS Ticaret Sınıflamasına Göre AB Dış Ticaret İstatistikleri ....................................... 52
ii
Avrupa Birliği (AB) Tarımsal Dış Ticaret İstatistikleri ................................................... 55
7.1.2.
7.1.2.1.
SITC Ticaret Sınıflamasına Göre Avrupa Birliği (AB) Tarımsal Dış Ticaret
İstatistikleri ...................................................................................................................................... 56
7.1.2.2.
HS Ticaret Sınıflamasına Göre Avrupa Birliği (AB) Tarımsal Dış Ticaret İstatistikleri .
...................................................................................................................................... 57
Avrupa Birliği (AB) Dış Ticaretinde Önde Gelen Ürünler ve Ülkeler ............................ 58
7.1.3.
7.1.3.1.
Avrupa Birliği (AB) Dış Ticaretinde Önde Gelen Ürünler .......................................... 58
7.1.3.2.
Avrupa Birliği (AB) Dış Ticaretinde Önde Gelen Ülkeler .......................................... 62
7.2.
AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ (ABD) DIŞ TİCARETİ ........................................ 63
Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Genel Dış Ticaret İstatistikleri ................................ 63
7.2.1.
7.2.1.1.
SITC Ticaret Sınıflamasına Göre Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Genel Dış
Ticaret İstatistikleri .......................................................................................................................... 64
7.2.1.2.
HS Ticaret Sınıflamasına Göre Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Genel Dış Ticaret
İstatistikleri ...................................................................................................................................... 67
Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Tarımsal Dış Ticaret İstatistikleri ........................... 70
7.2.2.
7.2.2.1.
SITC Ticaret Sınıflamasına Göre Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Tarımsal Dış
Ticaret İstatistikleri .......................................................................................................................... 71
7.2.2.2.
HS Ticaret Sınıflamasına Göre Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Tarımsal Dış
Ticaret İstatistikleri .......................................................................................................................... 72
Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Dış Ticaretinde Önde Gelen Ürünler ve Ülkeler ........
7.2.3.
.......................................................................................................................................... 73
7.2.3.1.
Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Dış Ticaretinde Önde Gelen Ürünler .................. 73
7.2.3.2.
Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Dış Ticaretinde Önde Gelen Ülkeler .................. 77
7.3.
AVRUPA BİRLİĞİ (AB) VE AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ (ABD) İKİLİ DIŞ
TİCARETİ........................................................................................................................................ 78
7.3.1.
Avrupa Birliği (AB) ve Amerika Birleşik Devletleri (ABD) İkili Genel Dış Ticaret
İstatistikleri ....................................................................................................................................... 79
7.3.2.
Avrupa Birliği (AB) ve Amerika Birleşik Devletleri (ABD) İkili Tarımsal Dış Ticaret
İstatistikleri ....................................................................................................................................... 83
7.4.
TRANSATLANTİK TİCARET VE YATIRIM ORTAKLIĞI ANLAŞMASI (TTIP) VE
ETKİLERİ ........................................................................................................................................ 85
7.4.1.
Pazara Giriş ...................................................................................................................... 85
iii
7.4.2.
Mevzuata İlişkin İşbirliği ................................................................................................. 89
7.4.3.
Kurallar ............................................................................................................................ 92
TÜRK DIŞ TİCARETİNE ETKİLERİ ................................................................................ 96
7.5.
Türkiye’nin Dünya, Avrupa Birliği (AB) ve Amerika Birleşik Devletleri (ABD) İle Dış
7.5.1.
Ticareti ........................................................................................................................................ 101
7.5.1.1.
Türkiye - Dünya Dış Ticaret İstatistikleri .................................................................. 103
7.5.1.2.
Türkiye'nin Avrupa Birliği (AB) - Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ile Dış Ticareti .
.................................................................................................................................... 116
7.5.2.
Türkiye Dış Ticaret Tahminleri...................................................................................... 121
TRANSATLANTİK TİCARET VE YATIRIM ORTAKLIĞI ANLAŞMASI (TTIP)
7.6.
MEDYA YANSIMALARI ............................................................................................................ 122
7.6.1.
Yabancı Medya .............................................................................................................. 122
7.6.2.
Yerel Medya ................................................................................................................... 124
8.
SONUÇ .................................................................................................................................. 126
9.
METODOLOJİ ...................................................................................................................... 130
KAYNAKÇA ................................................................................................................................. 132
iv
TABLO LİSTESİ
1.
Tablo - Türkiye-Arnavutluk Dış Ticaret Trendi 1980-2013 .................................................... 10
2.
Tablo - Türkiye-Bosna ve Hersek Dış Ticaret Trendi 1993-2013 ........................................... 11
3.
Tablo -Türkiye-EFTA Ülkeleri Dış Ticaret Trendi 1980-2013 ............................................... 12
4.
Tablo - Türkiye-Fas Dış Ticaret Trendi 1980-2013 ................................................................. 13
5.
Tablo - Türkiye-Filistin Dış Ticaret Trendi 1995-2013 ........................................................... 14
6.
Tablo - Türkiye-Gürcistan Dış Ticaret Trendi 1992-2013 ....................................................... 15
7.
Tablo - Türkiye-İsrail Dış Ticaret Trendi 1980-2013 .............................................................. 16
8.
Tablo - Türkiye-Karadağ Dış Ticaret Trendi 2006-2013 ......................................................... 17
9.
Tablo - Türkiye-Makedonya Dış Ticaret Trendi 1993-2013 .................................................... 18
10.
Tablo - Türkiye-Mısır Dış Ticaret Trendi 1980-2013 .......................................................... 19
11.
Tablo - Türkiye-Sırbistan Dış Ticaret Trendi 2006-2013 .................................................... 20
12.
Tablo - Türkiye-Suriye Dış Ticaret Trendi 1980-2013 ........................................................ 21
13.
Tablo - Türkiye-Şili Dış Ticaret Trendi 1980-2013 ............................................................. 22
14.
Tablo - Türkiye-Tunus Dış Ticaret Trendi 1980-2013......................................................... 23
15.
Tablo - Türkiye-Ürdün Dış Ticaret Trendi 1980-2013 ........................................................ 24
16.
Tablo - Türkiye-Güney Kore Dış Ticaret Trendi 1980-2013 ............................................... 25
17.
Tablo - Türkiye-Mauritius Dış Ticaret Trendi 1980-2013 ................................................... 26
18.
Tablo - Avrupa Birliği - Dünya Dış Ticareti ........................................................................ 49
19.
Tablo - Avrupa Birliği - Dünya Dış Ticareti-1..................................................................... 50
20.
Tablo - Avrupa Birliği - Dünya Dış Ticareti-2..................................................................... 50
21.
Tablo - Avrupa Birliği - Dünya Dış Ticareti ........................................................................ 52
22.
Tablo - Avrupa Birliği - Dünya Dış Ticareti-1..................................................................... 53
23.
Tablo - Avrupa Birliği - Dünya Dış Ticareti-2..................................................................... 54
24.
Tablo - Avrupa Birliği - Dünya Tarımsal Dış Ticareti ......................................................... 56
25.
Tablo - Avrupa Birliği - Dünya Tarımsal Dış Ticareti ......................................................... 57
26.
Tablo – AB – Dünya İhracatı İlk Beş Ürün Grubu 2013 ..................................................... 58
27.
Tablo – AB – Dünya İthalatı İlk Beş Ürün Grubu 2013 ...................................................... 58
28.
Tablo – AB – Dünya Genel İhracatı İlk 20 Ürün 2013 ........................................................ 59
v
29.
Tablo – AB – Dünya Genel İthalatı İlk 20 Ürün 2013 ......................................................... 59
30.
Tablo – AB – Dünya Tarımsal İhracatı İlk Beş Ürün Grubu 2013 ...................................... 60
31.
Tablo – AB – Dünya Tarımsal İthalatı İlk Beş Ürün Grubu 2013 ....................................... 60
32.
Tablo – AB – Dünya Tarımsal İhracatı İlk 20 Ürün 2013 ................................................... 61
33.
Tablo – AB – Dünya Tarımsal İthalatı İlk 20 Ürün 2013 .................................................... 61
34.
Tablo – Avrupa Birliği – Dünya Genel Dış Ticareti 2013 ................................................... 62
35.
Tablo – Avrupa Birliği – Dünya Tarımsal Dış Ticareti 2013 .............................................. 62
36.
Tablo - ABD - Dünya Dış Ticareti ....................................................................................... 64
37.
Tablo - ABD - Dünya Dış Ticareti-1.................................................................................... 65
38.
Tablo - ABD - Dünya Dış Ticareti-2.................................................................................... 65
39.
Tablo - ABD - Dünya Dış Ticareti ....................................................................................... 67
40.
Tablo - ABD - Dünya Dış Ticareti-1.................................................................................... 68
41.
Tablo - ABD - Dünya Dış Ticareti-2.................................................................................... 69
42.
Tablo - ABD - Dünya Tarımsal Dış Ticareti ........................................................................ 71
43.
Tablo - ABD - Dünya Tarımsal Dış Ticareti ........................................................................ 72
44.
Tablo – ABD – Dünya İhracatı İlk Beş Ürün Grubu 2013 .................................................. 73
45.
Tablo – ABD – Dünya İthalatı İlk Beş Ürün Grubu 2013 ................................................... 73
46.
Tablo – ABD – Dünya Genel İhracatı İlk 20 Ürün 2013 ..................................................... 74
47.
Tablo – ABD – Dünya Genel İthalatı İlk 20 Ürün 2013 ...................................................... 74
48.
Tablo – ABD – Dünya Tarımsal İhracatı İlk Beş Ürün Grubu 2013 ................................... 75
49.
Tablo – ABD – Dünya Tarımsal İthalatı İlk Beş Ürün Grubu 2013 .................................... 75
50.
Tablo - ABD - Dünya Tarımsal İhracatı İlk 20 Ürün 2013 .................................................. 76
51.
Tablo - ABD - Dünya Tarımsal İthalatı İlk 20 Ürün 2013 ................................................... 76
52.
Tablo - ABD - Dünya Genel Dış Ticareti 2013 ................................................................... 77
53.
Tablo - ABD - Dünya Tarımsal Dış Ticareti 2013 ............................................................... 77
54.
Tablo – AB – ABD Genel Dış Ticareti ................................................................................ 79
55.
Tablo - AB - ABD Dış Ticareti-1 ......................................................................................... 80
56.
Tablo - ABD - Dünya Dış Ticareti-2.................................................................................... 80
57.
Tablo – AB – ABD Genel İhracatı İlk 20 Ürün 2013 .......................................................... 82
vi
58.
Tablo – AB – ABD Genel İthalatı İlk 20 Ürün 2013 ........................................................... 82
59.
Tablo – AB – ABD Tarımsal Dış Ticareti, SITC ................................................................. 83
60.
Tablo – AB – ABD Tarımsal İhracatı İlk 20 Ürün 2013 ...................................................... 84
61.
Tablo – AB – ABD Tarımsal İthalatı İlk 20 Ürün 2013 ...................................................... 84
62.
TTIP'nin Genel İhracat Üzerindeki Etkisi ............................................................................ 99
63.
Tablo - TTIP'nin Tarımsal İhracat Üzerindeki Etkisi ......................................................... 100
64.
Tablo – Türkiye – Dünya Dış Ticareti ............................................................................... 103
65.
Tablo - Türkiye – Dünya Dış Ticareti-1 ............................................................................. 104
66.
Tablo – Türkiye – Dünya Dış Ticareti-2 ............................................................................ 104
67.
Tablo – Türkiye – Dünya Dış Ticareti-1 ............................................................................ 106
68.
Tablo – Türkiye – Dünya Dış Ticareti-2 ............................................................................ 107
69.
Tablo – Türkiye – Dünya Tarımsal Dış Ticareti ................................................................ 108
70.
Tablo – Türkiye – Dünya Tarımsal Dış Ticareti ................................................................ 109
71.
Tablo - Türkiye - Dünya Genel İhracatı İlk 20 Ürün 2013 ................................................ 111
72.
Tablo - Türkiye - Dünya Genel İthalatı İlk 20 Ürün 2013 ................................................. 111
73.
Tablo - Türkiye - Dünya Tarımsal İhracatı İlk 20 Ürün 2013 ............................................ 113
74.
Tablo - Türkiye - Dünya Tarımsal İhracatı İlk 20 Ürün 2013 ............................................ 113
75.
Tablo - Türkiye - Dünya Genel Dış Ticareti 2013 ............................................................. 114
76.
Tablo - Türkiye - Dünya Tarımsal Dış Ticareti 2013 ........................................................ 114
77.
Tablo - Türkiye - AB - ABD - Dünya Dış Ticareti-1 ......................................................... 116
78.
Tablo - Türkiye - AB - ABD - Dünya Dış Ticareti-2 ......................................................... 116
79.
Tablo - Türkiye - AB - ABD - Dünya Tarımsal Dış Ticareti-1.......................................... 118
80.
Tablo - Türkiye - AB - ABD - Dünya Tarımsal Dış Ticareti-2.......................................... 118
81.
Tablo - Türkiye - AB - ABD - Dünya Tarımsal Dış Ticareti-1.......................................... 119
82.
Tablo - Türkiye - AB - ABD - Dünya Tarımsal Dış Ticareti-2.......................................... 119
83.
Tablo - Genel Dış Ticaret Tahmini Bağımlı Model ........................................................... 121
84.
Tablo - Genel Dış Ticaret Tahmini Bağımsız model ......................................................... 121
85.
Tablo - Tarımsal Dış Ticaret Tahmini Bağımlı Model ...................................................... 121
86.
Tarımsal Dış Ticaret Tahmini Bağımsız Model ................................................................. 121
vii
ŞEKİLVE GRAFİK LİSTESİ
1.
Grafik - Türkiye-Arnavutluk Dış Ticaret Trendi 1980-2013 ................................................... 10
2.
Grafik - Türkiye-Bosna ve Hersek Dış Ticaret Trendi 1993-2013 .......................................... 11
3.
Grafik - Türkiye-EFTA Ülkeleri Dış Ticaret Trendi 1980-2013 ............................................. 12
4.
Grafik - Türkiye-Fas Dış Ticaret Trendi 1980-2013 ................................................................ 13
5.
Grafik - Türkiye-Filistin Dış Ticaret Trendi 1995-2013 .......................................................... 14
6.
Grafik - Türkiye-Gürcistan Dış Ticaret Trendi 1992-2013 ...................................................... 15
7.
Grafik - Türkiye-İsrail Dış Ticaret Trendi 1980-2013 ............................................................. 16
8.
Grafik - Türkiye-Karadağ Dış Ticaret Trendi 2006-2013 ........................................................ 17
9.
Grafik - Türkiye-Makedonya Dış Ticaret Trendi 1993-2013................................................... 18
10.
Grafik - Türkiye-Mısır Dış Ticaret Trendi 1980-2013 ......................................................... 19
11.
Grafik - Türkiye-Sırbistan Dış Ticaret Trendi 2006-2013 ................................................... 20
12.
Grafik - Türkiye-Suriye Dış Ticaret Trendi 1980-2013 ....................................................... 21
13.
Grafik - Türkiye-Şili Dış Ticaret Trendi 1980-2013 ............................................................ 22
14.
Grafik - Türkiye-Tunus Dış Ticaret Trendi 1980-2013 ....................................................... 23
15.
Grafik - Türkiye-Ürdün Dış Ticaret Trendi 1980-2013 ....................................................... 24
16.
Grafik - Türkiye-Güney Kore Dış Ticaret Trendi 1980-2013 .............................................. 25
17.
Grafik - Türkiye-Mauritius Dış Ticaret Trendi 1980-2013 .................................................. 26
18.
Harita - AB Dış Ticaret ve Anlaşmalar Haritası .................................................................. 34
19.
Şema - Avrupa Birliği STA Süreci....................................................................................... 38
20.
Grafik - Avrupa Birliği - Dünya Dış Ticareti ....................................................................... 49
21.
Grafik - AB - Dünya İhracatı SITC Faaliyet Grupları Dağılımı 2013 ................................. 51
22.
Grafik - AB - Dünya İthalatı SITC Faaliyet Grupları Dağılımı 2013 .................................. 51
23.
Grafik - Avrupa Birliği - Dünya Dış Ticareti ....................................................................... 52
24.
Grafik - Avrupa Birliği - Dünya Tarımsal Dış Ticareti ........................................................ 56
25.
Grafik - Avrupa Birliği - Dünya Tarımsal Dış Ticareti ........................................................ 57
26.
Grafik - ABD - Dünya Dış Ticareti ...................................................................................... 64
27.
Grafik - ABD - Dünya İhracatı SITC Faaliyet Grupları Dağılımı 2013 .............................. 66
28.
Grafik - ABD - Dünya İthalatı SITC Faaliyet Grupları Dağılımı 2013 ............................... 66
viii
29.
Grafik - ABD - Dünya Dış Ticareti ...................................................................................... 67
30.
Grafik - ABD - Dünya Tarımsal Dış Ticareti....................................................................... 71
31.
Grafik - ABD - Dünya Tarımsal Dış Ticareti....................................................................... 72
32.
Grafik – AB – ABD Genel Dış Ticareti ............................................................................... 79
33.
Grafik - AB - ABD İhracatı SITC Faaliyet Grupları Dağılımı 2013 ................................... 81
34.
Grafik - AB - ABD İthalatı SITC Faaliyet Grupları Dağılımı 2013 .................................... 81
35.
Grafik – AB – ABD Tarımsal Dış Ticareti .......................................................................... 83
36.
Grafik – Türkiye – Dünya Dış Ticareti .............................................................................. 103
37.
Grafik -Türkiye - Dünya İhracatı SITC Faaliyet Grupları Dağılımı 2013 ......................... 105
38.
Grafik - Türkiye - Dünya İthalatı SITC Faaliyet Grupları Dağılımı 2013 ......................... 105
39.
Grafik – Türkiye – Dünya Tarımsal Dış Ticareti ............................................................... 108
40.
Grafik – Türkiye – Dünya Tarımsal Dış Ticareti ............................................................... 109
41.
Grafik - Türkiye - Dünya İhracatı İlk Beş Ürün Grubu 2013............................................. 110
42.
Grafik - Türkiye - Dünya İthalatı İlk Beş Ürün Grubu 2013 ............................................. 110
43.
Grafik - Türkiye - Dünya Tarımsal İhracatı İlk Beş Ürün Grubu 2013 ............................. 112
44.
Grafik - Türkiye - Dünya Tarımsal İthalatı İlk Beş Ürün Grubu 2013 .............................. 112
45.
Grafik - Türkiye İhracat Pazarındaki Pay Değişimi ........................................................... 117
46.
Grafik - Türkiye İthalat Pazarındaki Pay Değişimi ............................................................ 117
47.
Grafik - Türkiye Tarımsal İhracat Pazarındaki Pay Değişimi ............................................ 120
48.
Grafik - Türkiye Tarımsal İthalat Pazarındaki Pay Değişimi ............................................. 120
ix
1. KISALTMALAR LİSTESİ
AB
: Avrupa Birliği
ABD
: Amerika Birleşik Devletleri
ACP
: Pasifik Ülkeleri
ASEAN
: Güney Doğu Asya Uluslar Birliği
BSEC
: Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü
CEPR
: Londra Ekonomik Politika Araştırma Merkezi
(Centre for Economic Policy Research, London)
CODEX
: Kodeks Alimentarius
CIA
: Merkezi İstihbarat Teşkilatı
D-8
: Gelişen Sekiz Ülke
DYY
: Doğrudan Yabancı Yatırım
ECO
: Ekonomik İşbirliği Teşkilatı
EFTA
: Avrupa Serbest Ticaret Birliği-Avrupa Serbest Ticaret Alanı
(Norveç, İsviçre, Lihtenştayn ve İzlanda)
EAGÜ
: En Az Gelişmiş Ülkeler
G-8
: Sekizler Grubu
GB
: Gümrük Birliği
GCC
: Körfez İşbirliği Konseyi
GDO
: Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar
GOÜ
: Gelişmekte Olan Ülkeler
GSYİH
: Gayri Safi Yurt İçi Hasıla
GSH
: Gayri Safi Hasıla
GTAP
: Küresel Ticaret Analizi Projesi
(Global Trade Analysis Project)
HS
: Dünya Gümrük Organizasyonu Uyumlaştırılmış
Mal Tanım ve Kod Sistemi – Harmonize Sistem
x
KEİ
: Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü
KOBİ
: Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler
IMF
: Uluslararası Para Fonu
İİT
: İslam İşbirliği Teşkilatı
IPPC
: Uluslararası Bitki Koruma Konvansiyonu
IPR
: Fikri Mülkiyet Hakları
İSEDAK
: İİT Ekonomik ve Ticari İşbirliği Daimi Komitesi
MERCOSUR
: Güney Ortak Pazarı, “Mercado Común Del Sur”
OECD
: Ekonomik İşbirliği ve Gelişme Teşkilatı
OIC
: İslam İşbirliği Teşkilatı
OIE
: Dünya Hayvan Sağlığı Örgütü
OTP
: Ortak Ticaret Politikası
SITC
: Birleşmiş Milletler Uluslararası Standart Ticaret Sınıflaması
SPS
: Sağlık ve Bitki Sağlığı
STA
: Serbest Ticaret Anlaşması
TCMB
: Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası
TBT
: Ticarette Teknik Engeller
TTA
: Tercihli Ticaret Anlaşması
TPP
: Trans Pasifik Ortaklığı
TTIP (T-TIP)
: Transatlantik Ticaret ve Yatırım Ortaklığı
TÜİK
: Türkiye İstatistik Kurumu
UN
: Birleşmiş Milletler
UNSD
: Birleşmiş Milletler İstatistik Bölümü
UNCTAD
: Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı
UNCOMTRADE
: Birleşmiş Milletler Ticaret İstatistikleri Veri Tabanı
WB
: Dünya Bankası
WTO
: Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ)
1
2. GİRİŞ
Ticaret söz konusu olunca ülkelerin komşuluk ilişkileri sadece sınır komşuluğu
olmaktan çıkar ve büyük önem kazanır. En büyük ticaret ortağı olmasının yanında Avrupa ve
Türkiye’nin komşuluk ve ticaret ilişkilerinin tarihinin, Avrupa Ekonomik Topluluğu’nun
(AET) kuruluşundan da eski olduğunu unutmamak gerekir. AET tam üyelik başvurusunun
ardından geçiş döneminde tamamlanması planlanan Gümrük Birliği'nin, sadece bir ticari
işbirliği olmaması, Avrupa ve Türkiye’nin ticaret tarihini tamamen değiştirmesi ve bir adım
öteye götürecek bir girişim olması düşünülmekteydi.
Gümrük Birliği, ülkeler arasında herhangi bir gümrük vergisi veya tarifesi olmadan
ticaret yapılması, üçüncü ülkelerden yapılan ithalata ortak bir dış tarife uygulanması ve ortak
ticaret politikalarının uygulanması demektir (Avrupa Birliği Türkiye Delegasyonu, 2015).
Gümrük Birliği, sanayi ürünlerini ve işlenmiş tarım ürünlerini kapsamakta, iki ülke
arasında ithalat ve ihracatta gümrük vergilerinin ve eş vergilerin, miktar kısıtlamalarının ve eş
etkili tedbirlerin kaldırılmasını öngörmektedir (Karlı, 2004).
Üstelik Türkiye Avrupa Birliği’ne (AB) tam üyelik nihai hedefi doğrultusunda, bir
gümrük birliği entegrasyonunun gerektirdiği koşulların çok ötesinde yükümlülük altına
girmiş, mal ticaretinin serbestleştirilmesi ve üçüncü ülkelere ortak ticaret politikası
uygulanması yanında, hizmet ticareti, gümrük mevzuatı, rekabet politikası, devlet yardımları,
anti-damping mevzuatı ve fikri mülkiyet hakları gibi konularda hukuksal ve kurumsal
düzenlemelerin yapılmasını kararlaştırmıştır (Gökalp M.F., 2004).
Türkiye’nin, Avrupa Birliği ile arasındaki Gümrük Birliği ilişkisi uyarınca, AB’nin
Ortak Ticaret Politikasını üstlenme yükümlülüğü bulunmakta olup, üçüncü ülkelere yönelik
olarak AB’nin “Tercihli Ticaret Sistemi” üstlenilmektedir. Bu kapsamda, Türkiye, AB’nin
Serbest Ticaret Anlaşmaları (STA) akdettiği ülkelerle karşılıklı yarar esasına dayalı benzer
anlaşmalar akdetmektedir (Ekonomi Bakanlığı, 2013).
Bugüne kadar, AB üyelikleri nedeniyle STA’ları feshedilen 11 adet Merkezi ve Doğu
Avrupa ülkesi hariç, 18 ülke ile STA imzalanmıştır (EFTA, İsrail, Makedonya, Bosna ve
Hersek, Filistin, Tunus, Fas, Suriye, Mısır, Arnavutluk, Gürcistan, Karadağ, Sırbistan, Şili,
Ürdün, Lübnan, Mauritius ve Güney Kore). Söz konusu STA’lardan, Lübnan ile imzalanan
2
Anlaşma dışındaki 17 ülke veya ülke grubuyla STA'lar halihazırda yürürlükte olup, Lübnan
STA'sı Lübnan tarafının, Kosova ve Malezya STA'ları ise taraflarca iç onay süreçlerinin
tamamlanmasının ardından yürürlüğe girecektir. Ayrıca Gana ve Moldova ile STA
müzakereleri tamamlanmış olup, yakın bir zamanda imzalanması hedeflenmektedir. Güney
Kore ile imzalanan STA 1 Mayıs 2013 tarihinde, Mauritius ile imzalanan STA ise 1 Haziran
2013 tarihinde yürürlüğe girmiştir (Ekonomi Bakanlığı, 2013).
Gümrük Birliği çerçevesinde dış ticaret politikasını şekillendiren Türkiye, GB'nin
halihazırdaki dış ticareti üzerindeki olumsuz etkilerine çözüm ararken yeni bir sınav ile karşı
karşıya kalmıştır. AB ile Amerika Birleşik Devletleri (ABD) arasında dünyanın en büyük
ticaret anlaşması Transatlantik Ticaret ve Yatırım Ortaklığı Anlaşması kısaca T-TIP
imzalanmak üzere ve Türkiye bu anlaşmanın ne AB tarafında ne de ABD tarafındadır.
TTIP, potansiyeli, vaat ettikleri ve hazırlıkları itibarı ile bugüne kadar benzeri
görülmemiş bir anlaşma olma niteliğindedir. Anlaşma sonuçlanırsa sadece iki blok arasındaki
Atlantik Okyanusu'nu aşmayacak, etkileri tüm dünya tarafından hissedilecek ve tarafların
ortaklık girişimi tüm dünya dış ticaretinin parametrelerini değiştirecektir. Bu sebeple söz
konusu anlaşmanın muhtemel avantaj ve dezavantajlarını en objektif şekilde tahlil etmek
gerekmektedir.
Bu çalışmada Türkiye’nin imzaladığı STA’lar ve STA'ların Türkiye dış ticareti üzerine
etkilerinin yanısıra 8 Temmuz 2013 tarihinde ilk müzakerelerin başlamasından bu güne AB
ve ABD arasındaki Transatlantik Ticaret ve Yatırım Ortaklığı (TTIP) Anlaşması ve bunun
Türkiye dış ticareti ve tarım sektörü üzerindeki muhtemel etkileri üzerinde araştırma, uzman
görüşleri ve sayısal gösterge ve analizlere yer verilerek anlaşmanın analizi yapılacaktır.
3
3. SERBEST TİCARET ANLAŞMALARI İLE İLGİLİ KAVRAM VE TANIMLAR
Serbest Ticaret Anlaşmaları (STA), taraf ülkelerin kendi aralarında gümrük vergisi ve
kısıtlamalarını kaldırmaları, ancak üçüncü ülkelere karşı ortak gümrük tarifeleri
oluşturmamaları, anlaşma dışında kalan üçüncü ülkelere her üye ülkenin kendi milli gümrük
tarifesini uygulayabildiği bir ekonomik birleşmedir. STA’da gümrük birliğinden farklı olarak
üçüncü ülkelere ortak bir gümrük tarifesi uygulanmamaktadır. Ayrıca Gümrük Birliği’nde
serbest dolaşım ilkesi geçerli iken STA’da ise menşe kuralları uygulanır (İstanbul İhracatçı
Birlikleri Genel Sekreterliği, 2010).
Türkiye’nin AB’nin Ortak Ticaret Politikasına (OTP) uyumu süresince taahhüt ettiği
yükümlülükler, Türkiye’nin dış ticaret politikasını belli başlı karşılıklı tavizler dışında
bütünüyle etkiler durumdadır. Başka bir ifadeyle Türkiye, sadece AB’nin STA müzakereleri
yürüttüğü ülkelerle STA imzalayabilmektedir.
Söz konusu anlaşmaların niteliği hakkında yorum yapabilmek için gerekli
tanımlamaların yapılması gerekmektedir.
Bu çerçevede, STA’lar, komşu ve çevre ülkelerle dış ticaretin geliştirilmesi;
ihracatçıların dış pazarlarda, başta AB ülkelerinin müteşebbisleri olmak üzere rakipleri ile eşit
şartlarda rekabet edebilmesinin temini; karşılıklı yatırımların artırılması ve müşterek
teşebbüslerle ülkenin uluslararası rekabet gücünün artırılması bakımından önem taşımaktadır.
Bu kapsamda, Türkiye'nin AB tarafından imzalanmış STA’ların içeriğini aynen kabul etme
yükümlülüğü bulunmamakta olup, gerçekleştirilen müzakerelerde sanayi ve ticaret politikası
öncelikleri ile ülke hassasiyetleri göz önüne alınmaktadır (Ekonomi Bakanlığı, 2013).
4
3.1.
GÜMRÜK BİRLİĞİ
GB süreci, 1963 yılında Türkiye AET ile Ankara Anlaşması olarak bilinen bir Ortaklık
Anlaşması imzalanması ile başladı. Anlaşma, Türkiye'nin AB Ortak Pazarı'na, kurulacak bir
gümrük birliği vasıtasıyla kademeli olarak katılımı için aşağıda belirtilen üç aşamayı
öngörmekteydi: Hazırlık aşaması (1964–1970),Geçiş (1973–1995),Nihai aşama (1996'dan
tam ekonomik entegrasyona kadar).
1973 yılında hazırlık aşamasının sonuna gelindiğinde, iki taraf arasında gümrük
vergilerinin kaldırılmasını amaçlayan bir Ek Protokol benimsenmiştir. Bu protokole göre AB,
Türk kökenli sanayi malları üzerindeki gümrük vergilerini geçiş döneminin en başından
itibaren kaldırırken, Türkiye'nin AB sanayi malları üzerindeki gümrük vergilerini kaldırması
kademeli olarak gerçekleşecekti. Türkiye'nin Gümrük Birliği'nin uygulamaya konmasını
tamamlaması için 22 yıllık bir süre öngörülmüştü.1995yılında, geçiş döneminin
tamamlanmasından sonra, Gümrük Birliği Kararı kabul edilerek Türkiye, AB sanayi mallarına
uygulanan gümrük vergilerini kaldırdı. Karar 1 Ocak 1996'da yürürlüğe girdi (Avrupa Birliği
Türkiye Delegasyonu, 2015).
GB kapsamı ise genel olarak endüstriyel ve işlenmiş tarımsal ürünlerinden oluşmakta
olup, üçüncü ülkelerden gelecek bazı sanayi ürünleri için Topluluk tarafından uygulanan
Ortak Dış Tarife'ye ilişkin uyumlaştırma 1 Ocak 2001 tarihinde tamamlanmıştır. Otomobil,
ayakkabı, deri ürünleri ve mobilya gibi ürünleri kapsayan bu gruba 'hassas malzemeler'
denmektedir. Avrupa Topluluğu'nun 3448/93 sayılı Konsey Yönetmeliği'nde sıralanan,
işlenmiş tarımsal ürünler de Gümrük Birliği'ne dahil edilmiştir. AB'nin işleyişiyle uyumlu bir
şekilde geliştirilen yeni mevzuat çerçevesinde söz konusu ürünlerden birinin ithali
durumunda, gümrük vergileri tarımsal ve endüstriyel paylara ayrılır; endüstriyel vergiler
uygulanmazken, tarımsal pay AB'de kullanılan vergi oranlarına uyarlanır. Türkiye’nin
Gümrük
Birliği'ne
katılımı
ayrıca,
Türk
teknik
standartlarının
AB
gerekleriyle
uyumlaştırılmasının yanı sıra fikri, sınai ve ticari mülkiyet hakları konusundaki çeşitli
anlaşmalara taraf olması anlamına da gelmektedir (Avrupa Birliği Türkiye Delegasyonu,
2015).
5
STA BİLEŞENLERİ VE ETKİLERİ
3.2.
STA sonrasında anlaşma etkileri göz önünde bulundurulduğunda, ilgili ülkeler
arasında sadece ticari ve ekonomik ilişkilerinin değil, aynı zamanda siyasi ilişkilerinin de
daha istikrarlı bir yapıya kavuşması dikkat çekicidir. STA akdedilmesi sonrasında, STA’ya
taraf ülkeler arasında oluşturulan Ortaklık Konseyi ve Ortaklık Komitelerinin, en üst seviyede
siyasi ve bürokratik temsilcileri bir araya getirerek karşılıklı olarak yeni işbirliği imkanlarının
gözden geçirilmesine fırsat verdiği, STA’lar sayesinde ülkelerin birbirlerinin ekonomik ve
ticari potansiyelleri konusundaki farkındalığın arttığı ve iş adamları arasındaki karşılıklı
anlayışın geliştiği bunun sonucunda da ilgili ülkelerle dostluk bağlarının daha da pekiştiği
izlenmektedir.
STA imzalamak için girişimde bulunulan ve/veya müzakerelerin devam ettiği ülkeler
açısından anlaşmaların statik etkileri, diğer bir deyişle anlaşma eğer bugün yürürlüğe girmiş
olsalar ortaya çıkacak etkiler hakkında çeşitli genel denge modelleri kullanmak suretiyle
öngörülerde bulunmak mümkündür. Anlaşmanın orta ve uzun vadede ortaya çıkan dinamik
etkileri hakkında da yine bu modeller vasıtasıyla tahmin yapılabilmektedir. Bu alanda yapılan
çalışmalar ortaya koymaktadır ki; bu tür bölgesel entegrasyonlar, ölçek ekonomilerine yol
açarak maliyet düşüşü ve kaynak verimliliği sağlamakta, dışa açık rekabetçi bir ekonomik
altyapının tesisi suretiyle ülkenin uluslararası rekabet gücünü artırmakta, milli geliri,
toplumsal refahı yükseltmektedir. Ayrıca karşılıklı yatırımların artırılması yönünde daha
uygun bir ortamın tesisini sağlamaktadır (İstanbul İhracatçı Birlikleri Genel Sekreterliği,
2010).
Özetle STA’lar;
 İhracatçıların başta çevre ve komşu ülkeler olmak üzere, hedef pazarlara giriş
imkanlarının artırılmasını; Batı Avrupa pazarlarına olan bağımlılığının azaltılmasını;
 İhracatçıların üçüncü ülke pazarlarında, başta AB ülkelerinin müteşebbisleri olmak
üzere, rakipleri ile eşit şartlara sahip olmasını;
 İhracatın, tarife ve tarife dışı engellerin kaldırılması suretiyle, ürün bazında
çeşitlendirilmesini ve miktar bazında artırılmasını;
6
 Tanınan tercihler sayesinde, STA ülkelerinin ara malı ve nihai mamullerini
Türkiye'den tedarik etmelerinin temin edilmesini;
 Dışa açık rekabetçi bir altyapının tesis ile ülke ekonomisinin uluslararası rekabet
gücünün artmasını;
 İç pazarda durgunluk yaşandığında söz konusu durgunluğun ekonomi üzerindeki
etkilerinin azaltılmasını;
 Mal ticaretinin yanı sıra hizmet ticaretinde de pazara giriş imkânlarının sağlanmasını;
 Sanayicilere ucuz girdi teminini;
 Türkiye’nin tercihli ticaret imkânlarından yararlanmak isteyen doğrudan yabancı
sermayeli yatırımların artmasını,
sağlamaktadır (Ekonomi Bakanlığı, 2013).
7
4. TÜRKİYENİN SERBEST TİCARET ANLAŞMALARI
Türkiye, AB’nin tercihli ticaret rejimlerini üstlenme konusunda büyük gayret sarf
etmektedir. Bu süreç, Türkiye-AB Gümrük Birliği kapsamındaki yükümlülüğün yerine
getirilmesi açısından önem arz ettiği gibi, yüksek koruma oranları ile kendi pazarlarını
koruyan ülkelere ülkemizin düşük seviyelerde olan Topluluk Ortak Gümrük Tarifesi
uygulaması nedeniyle sağladığı tek yanlı avantajı, STA’lar kapsamında pazar açılımı suretiyle
karşılıklı hale getirmek açısından da son derece önemlidir. AB ile STA’sı olup da halen
Türkiye ile STA imzalamamış başlıca ülkeler Meksika, Güney Afrika Cumhuriyeti,
Cezayir’dir. Bu ülkeler ile temaslar ısrarlı içimde devam ettirilmektedir.
Bugüne kadar, Türkiye 33 adet STA imzalanmış olup bunlardan Merkezi ve Doğu
Avrupa ülkeleriyle akdedilmiş olan 11 adet STA, bu ülkelerin AB üyelikleri nedeniyle
feshedilmiştir. Geriye kalan 17 adet STA (EFTA, İsrail, Makedonya, Bosna ve Hersek,
Filistin, Tunus, Fas, Suriye1, Mısır, Arnavutluk, Gürcistan, Karadağ, Sırbistan, Şili, Ürdün,
Mauritius ve Güney Kore) hâlihazırda yürürlükte olup Lübnan STA’sı Lübnan tarafının,
Kosova, Malezya, Moldova ve Faroe Adaları STA’ları ise her iki tarafın iç onay süreçlerinin
tamamlanmasını müteakip yürürlüğe girecektir. Ayrıca Gana STA’sı müzakereleri
tamamlanmış olup, anlaşmanın yakın zamanda imzalanması hedeflenmektedir (Ekonomi
Bakanlığı, 2013).
Diğer taraftan; üçüncü ülkelerle STA akdedilmesine yönelik çalışmalar çerçevesinde;
13 ülke/ülke grubu (Peru, Ekvator, Meksika, Japonya, Singapur, Ukrayna, Kolombiya, Kongo
Demokratik Cumhuriyeti,
Kamerun, Seyşeller, Körfez İşbirliği Konseyi, Libya ve
MERCOSUR) ile STA müzakereleri devam etmektedir. Ayrıca, 10 ülke/ülke grubu (ABD,
Kanada, Tayland, Hindistan, Endonezya, Vietnam, Orta Amerika Topluluğu, Afrika Karayip
Pasifik Ülkeleri, Cezayir ve Güney Afrika Cumhuriyeti) nezdinde de STA müzakerelerine
başlama girişiminde bulunulmuştur (Ekonomi Bakanlığı, 2013).
1
Türkiye ile Suriye Arasında Serbest Ticaret Alanı Tesis Eden Ortaklık Anlaşması 6 Aralık 2011 tarihli Bakanlar
Kurulu Kararı ile askıya alınmıştır.ilgili metin 14 Aralık 2011 Tarihli ve 28142 Sayılı Resmî Gazetede yer
almaktadır.
8
STA’ların
sağladığı
pazara
giriş
imkânları
değerlendirildiğinde,
2000-2012
döneminde, genel ihracat artış oranı %446 iken STA ülkelerine ihracatın artış oranının %551
olduğu görülmektedir. Böylece, anılan ülkelere ihracatı 2000 yılındaki 2,2 milyar dolar
seviyesinden, 2012 yılında 14,5 milyar dolar seviyesine yükselmiştir. Diğer taraftan, aynı
dönem için, genel ithalat artış oranı %340 olarak gerçekleşirken, STA ülkelerinden ithalatın
artış oranı %280 olmuştur. Böylece, anılan ülkelerden ithalat 2000 yılındaki 2,8 milyar dolar
seviyesinden, 2012 yılında 10,7 milyar dolar seviyesine yükselmiştir (Ekonomi Bakanlığı,
2013).
18 STA ortağı; 273 milyon nüfus potansiyeli olan bir Pazar, 3,5 trilyon $ gayri safi
hasıla, 1,2 trilyon dolarlık ithalat pazarını ifade etmekle birlikte, söz konusu ortaklarla 2013
yılı itibariyle ihracatın %9,7’sini, ithalatın ise %9,2’sini teşkil etmektedir. Ticaret Hacmi
incelendiğinde Türkiye toplam ticaret hacminin yaklaşık %10'u STA ortakları ile
yapılmaktadır. Tarımsal ticaret hacminin ise %12'den fazlası Türkiye ile STA’sı bulunan
ülkeler arasında yapılmıştır.
Ayrıca AB ile STA’sı bulunup Türkiye ile henüz STA imzalamamış ülkeler başta
Meksika, Güney Afrika, Orta Afrika, Cezayir, Kolombiya ve Peru’dan AB’ye 693 milyar $
ihracat yapılmaktadır. AB’nin STA girişimlerinin olduğu ülkelerden (ABD, Japonya,
Hindistan, Kanada, MERCOSUR, Tayland, Malezya ve Vietnam) ithalatı ise 5 trilyon doların
üzerindedir. Bu durum aleyhine ticaret sapması ve rekabet konularında Türkiye’nin
hassasiyetlerini arttırmaktadır.
9
4.1.
Yürürlükte Bulunan Serbest Ticaret Anlaşmaları
Önceki başlıklarda da belirtildiği gibi Türkiye’nin yapacağı STA’lar OTP
bütünleşmesi ve Gümrük Birliği gereğince sadece AB’nin STA imzaladığı ülkelerle
yapılabilmektedir. Hali hazırda yürürlükte Türkiye ile STA imzalayan ülkeler; Arnavutluk,
Bosna ve Hersek, EFTA, Fas, Filistin, Gürcistan, İsrail, Karadağ, Makedonya, Mısır,
Sırbistan, Suriye, Şili, Tunus, Ürdün, Güney, Kore, Mauritius’dur.
Alt başlıklarda yapılan Yürürlükteki Serbest Ticaret Anlaşmaları2ile ilgili kısa
bilgilere yer verilmiştir.
2
Türkiye tarafından imzalanmış ve yürürlükte olan tüm STA’lar ayrıntılı olarak
“http://www.ekonomi.gov.tr/sta” adresinden ulaşılabilmektedir.
10
ARNAVUTLUK
Türkiye ile Arnavutluk arasındaki STA, 22 Aralık 2006 tarihinde Tiran’da3
imzalanmış, 1 Mayıs 2008 tarihinde yürürlüğe girmiştir (Ekonomi Bakanlığı, 2013).
1.
ÜRÜN GRUBU
Yıllar
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Tablo - Türkiye-Arnavutluk Dış Ticaret Trendi 1980-2013
TARIMSAL ÜRÜNLER
İhracat
31
33
33
36
39
33
36
40
40
41
İthalat
1
1
1
2
3
2
2
3
3
2
DİĞER ÜRÜNLER
Denge
İhracat
29
32
32
34
35
31
34
38
37
39
130
158
181
259
267
240
205
230
216
225
İthalat
14
15
11
22
33
3
84
123
96
80
Denge
116
143
170
236
234
237
121
107
120
145
GENEL TOPLAM
Genel
Genel
Denge
İhracat
İthalat
161
16
145
191
16
175
214
13
202
295
24
271
306
37
269
273
5
268
241
87
154
271
126
145
256
99
157
267
82
184
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
1.
Grafik - Türkiye-Arnavutluk Dış Ticaret Trendi 1980-2013
TARIMSAL ÜRÜNLER DENGE
DİĞER ÜRÜNLER DENGE
GENEL DENGE
300
250
200
150
100
50
0
-50
1975
1980
1985
1990
1995
2000
2005
2010
2015
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
Arnavutluk ile genel ticaret dengesinde artış gözlenmiştir olup söz konusu artışın
kaynağının sanayi ürünleri olduğu söylenebilir. Bunun yanında Arnavutluk ile yapılan STA
ile tarımsal dış ticaret dengesinin Türkiye lehine doğrusal trend ile arttığı söylenebilir fakat
ticaret dengesinin artışında sanayi ürünleri etkili olmuştur.
3
Tiran Arnavutluk Cumhuriyeti'nin başkenti ve en büyük şehridir.
11
BOSNA - HERSEK
Türkiye ile Bosna ve Hersek arasındaki STA, 1 Temmuz 2003 tarihinde yürürlüğe
girmiştir. Söz konusu Anlaşma Bakanlar Kurulu Kararı ile Anlaşmanın ekini teşkil eden
Menşe Protokolü ise 2 Aralık 2011 tarih ve 28130 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan
Bakanlar Kurulu Kararı ile tadil edilmiştir (Ekonomi Bakanlığı, 2013).
2.
ÜRÜN GRUBU
Yıllar
Tablo - Türkiye-Bosna ve Hersek Dış Ticaret Trendi 1993-2013
TARIMSAL ÜRÜNLER
İhracat
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
İthalat
24
24
30
38
35
30
34
33
34
0
0
2
6
18
28
5
3
30
DİĞERÜRÜNLER
Denge
İhracat
24
24
29
33
17
2
29
30
4
104
126
415
534
192
194
235
219
241
İthalat
15
9
20
19
34
44
85
109
94
Denge
89
117
395
515
158
150
150
110
146
GENEL TOPLAM
Genel
Genel
Denge
İhracat
İthalat
128
15
113
151
9
141
445
21
424
572
25
548
227
52
175
224
72
152
269
90
179
252
112
140
274
124
150
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
2.
Grafik - Türkiye-Bosna ve Hersek Dış Ticaret Trendi 1993-2013
TARIMSAL ÜRÜNLER DENGE
DİĞER ÜRÜNLER DENGE
GENEL DENGE
600
500
400
300
200
100
0
-100
1990
1995
2000
2005
2010
2015
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
Bosna-Hersek
ile
imzalanan
STA’nın
yürürlüğe
giriş
tarihinden
itibaren
değerlendirilecek olursa,2008-2009 kriz döneminde Türkiye lehine dış ticaret dengesinde
keskin bir artış gözlemlenmiş fakat kriz sonrası dış ticaret hacmi ve dış ticaret dengesi
doğrusal artışına devam etmiştir.
12
EFTA (NORVEÇ, İSVİÇRE, LİHTENŞTAYN VE İZLANDA)
EFTA ülkeleri ile Türkiye Serbest Ticaret ve İşbirliği Anlaşması 10 Aralık 1991’de
Cenevre4’de imzalanmış ve 1992 yılında yürürlüğe girmiştir (Ekonomi Bakanlığı, 2013).
3.
ÜRÜN GRUBU
Tablo -Türkiye-EFTA Ülkeleri Dış Ticaret Trendi 1980-2013
TARIMSAL ÜRÜNLER
Yıllar
İhracat
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
100
151
130
132
154
135
135
152
150
158
İthalat
48
50
66
77
112
120
163
197
181
196
DİĞER ÜRÜNLER
Denge
İhracat
52
101
64
55
41
15
-28
-45
-32
-39
567
670
1.059
1.196
3.108
4.200
2.282
1.736
2.452
1.504
İthalat
Denge
3.863
4.390
4.457
5.698
6.105
2.661
3.839
5.649
5.057
10.456
-3.297
-3.720
-3.397
-4.502
-2.997
1.540
-1.558
-3.913
-2.605
-8.952
GENEL TOPLAM
Genel
Genel
İhracat
İthalat
667
3.911
821
4.440
1.189
4.522
1.328
5.775
3.262
6.218
4.336
2.781
2.416
4.002
1.887
5.846
2.601
5.238
1.662
10.652
Denge
-3.245
-3.619
-3.333
-4.447
-2.956
1.555
-1.586
-3.958
-2.637
-8.990
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
3.
Grafik - Türkiye-EFTA Ülkeleri Dış Ticaret Trendi 1980-2013
TARIMSAL ÜRÜNLER DENGE
DİĞER ÜRÜNLER DENGE
GENEL DENGE
4,000
2,000
0
-2,000
-4,000
-6,000
-8,000
-10,000
1975
1980
1985
1990
1995
2000
2005
2010
2015
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
EFTA ülkeleri ile imzalanan STA’nın yürürlüğe giriş tarihinden itibaren, dış ticaret
istatistikleri göz önüne alındığında dış ticaret hacminin yıldan yıla arttığı ve dış ticaret
dengesinin Türkiye aleyhinde olduğunu Grafik 3 'den gözlemlenebilir, fakat artışın sebebi
olarak STA göstergesini kullanmak istatistiksel olarak anlamlı değildir. Bunun sebeplerinden
biri Türkiye'nin İsviçre ile olan altın ticaretidir.
4
Cenevre İsviçre’nin en kalabalık üçüncü şehridir.
13
FAS
7 Nisan 2004 tarihinde Ankara’da imzalanmış olan Türkiye-Fas STA, 1 Ocak 2006
tarihinde yürürlüğe girmiştir (Ekonomi Bakanlığı, 2013).
4.
ÜRÜN GRUBU
Tablo - Türkiye-Fas Dış Ticaret Trendi 1980-2013
TARIMSAL ÜRÜNLER
Yıllar
İhracat
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
15
16
15
14
14
22
9
19
29
28
İthalat
2
6
12
12
15
7
22
11
14
43
DİĞERÜRÜNLER
Denge
İhracat
14
10
3
2
0
15
-13
8
15
-15
315
355
537
708
944
577
615
902
986
1.165
İthalat
104
137
162
187
346
227
375
409
415
529
Denge
210
218
375
521
598
349
240
493
571
636
GENEL TOPLAM
Genel
Genel
Denge
İhracat
İthalat
330
106
224
371
143
228
551
174
377
722
198
523
958
361
597
599
235
364
624
397
227
921
420
501
1.015
429
585
1.193
572
621
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
4.
Grafik - Türkiye-Fas Dış Ticaret Trendi 1980-2013
TARIMSAL ÜRÜNLER DENGE
700
600
500
400
300
200
100
0
-100
-200
1975
1980
1985
1990
DİĞER ÜRÜNLER DENGE
1995
2000
2005
GENEL DENGE
2010
2015
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
Fas ile imzalanan anlaşma yürürlüğe giriş tarihinden itibaren değerlendirilecek olursa,
2006 yılından itibaren sırası ile bir önceki yıla göre %14,1, %40, -%23,3, %19,1, % 46,1
%15,5 toplam dış ticarette artış gözlenmiştir. Tarımsal dış ticaretin ise yıllar içinde hacim
olarak arttığını fakat dış ticaretin gelişmesinde değişimin kaynağı tarım dışı ticaret olduğu ve
imzalanan STA’nın ticaretin gelişmesinde etkisi olduğu söylenebilir.
14
FİLİSTİN
20 Temmuz 2004 tarihinde İstanbul’da imzalanan Türkiye-Filistin STA, 1 Haziran
2005 tarihi itibariyle yürürlüğe girmiştir (Ekonomi Bakanlığı, 2013).
5.
ÜRÜN GRUBU
Tablo - Türkiye-Filistin Dış Ticaret Trendi 1995-2013
TARIMSAL ÜRÜNLER
DİĞER ÜRÜNLER
Yıllar
İhracat
İthalat
Denge
İhracat
İthalat
Denge
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
7
8
16
17
15
21
30
41
47
56
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
7
8
16
17
15
21
29
41
46
55
2
1
5
4
6
9
11
8
16
20
1
0
0
1
0
0
0
0
0
0
1
1
5
3
5
8
10
8
16
20
GENEL TOPLAM
Genel
Genel
Denge
İhracat
İthalat
9
1
8
9
0
9
21
1
21
21
1
20
21
0
20
30
0
29
40
1
40
49
0
49
63
0
62
76
1
74
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
5.
80
70
60
50
40
30
20
10
0
1994
Grafik - Türkiye-Filistin Dış Ticaret Trendi 1995-2013
TARIMSAL ÜRÜNLER DENGE
DİĞER ÜRÜNLER DENGE
1996
2004
1998
2000
2002
2006
2008
GENEL DENGE
2010
2012
2014
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
Filistin ile imzalanan anlaşma yürürlüğe giriş tarihinden itibaren değerlendirilecek
olursa Türkiye'nin diğer anlaşmalarından farklı olarak genel ticaret dengesindeki değişimin
kaynağı tarımsal ürün dış ticareti olarak görülmektedir. İkili ticaret hacminin artmasında STA
etkisi istatistiksel olarak anlamlıdır.
15
GÜRCİSTAN
Türkiye Cumhuriyeti ile Gürcistan arasındaki STA, 21 Kasım 2007 tarihinde Tiflis’te
imzalanmış olup, 1 Kasım 2008 tarihinde yürürlüğe girmiştir (Ekonomi Bakanlığı, 2013).
6.
ÜRÜN GRUBU
Yıllar
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Tablo - Türkiye-Gürcistan Dış Ticaret Trendi 1992-2013
TARIMSAL ÜRÜNLER
İhracat
İthalat
48
42
46
46
78
60
60
80
77
99
DİĞERÜRÜNLER
Denge
0
1
1
3
8
32
12
8
6
24
48
41
45
43
70
28
48
72
72
75
İhracat
151
230
362
601
920
703
709
1.012
1.176
1.147
İthalat
300
288
344
287
517
253
278
306
175
178
Denge
-148
-59
18
314
403
449
431
706
1.001
969
GENEL TOPLAM
Genel
Genel
Denge
İhracat
İthalat
200
300
-101
272
290
-18
408
345
63
646
290
357
998
525
473
763
285
477
769
291
479
1.092
314
778
1.253
180
1.073
1.246
202
1.044
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
6.
Grafik - Türkiye-Gürcistan Dış Ticaret Trendi 1992-2013
TARIMSAL ÜRÜNLER DENGE
1200
1000
800
600
400
200
0
-200
-400
1990
1995
DİĞER ÜRÜNLER DENGE
2000
2005
GENEL DENGE
2010
2015
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
Gürcistan ile imzalanan anlaşma yürürlüğe giriş tarihinden itibaren değerlendirilecek
olursa STA'nın Türkiye'nin dış ticaretteki konumunu ithalatçı konumundan ihracatçı konuma
geçirdiği Grafik 6'dan gözlemlenebilir. Dış ticaret dengesinin kaynağı ise HS(24-99) sanayi
ve mamul ürünler olduğu söylenebilir. Bunun yanında tarımsal dış ticaret dengesinin son
yirmi yıldır Türkiye'nin lehine olduğu söylenebilir.
16
İSRAİL
14 Mart 1996 tarihinde imzalanan Türkiye-İsrail STA, 1 Mayıs 1997 tarihinde
yürürlüğe girmiştir (Ekonomi Bakanlığı, 2013).
7.
ÜRÜN GRUBU
Tablo - Türkiye-İsrail Dış Ticaret Trendi 1980-2013
TARIMSAL ÜRÜNLER
DİĞER ÜRÜNLER
Yıllar
İhracat
İthalat
Denge
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
93
86
93
109
140
143
177
192
222
256
13
16
17
22
25
27
35
36
34
31
81
71
75
87
116
115
142
156
188
225
İhracat
1.222
1.381
1.437
1.549
1.795
1.380
1.903
2.199
2.107
2.394
İthalat
Denge
701
789
765
1.060
1.423
1.047
1.324
2.021
1.676
2.387
520
592
672
490
372
333
579
178
431
7
GENEL TOPLAM
Genel
Genel
Denge
İhracat
İthalat
1.315
714
601
1.467
805
662
1.529
782
747
1.658
1.082
576
1.935
1.448
487
1.522
1.075
448
2.080
1.360
721
2.391
2.057
334
2.330
1.710
619
2.650
2.418
232
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
7.
Grafik - Türkiye-İsrail Dış Ticaret Trendi 1980-2013
TARIMSAL ÜRÜNLER DENGE
DİĞER ÜRÜNLER DENGE
GENEL DENGE
800
600
400
200
0
1975
-200
1980
1985
1990
1995
2000
2005
2010
2015
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
İsrail ile imzalanan STA yürürlüğe giriş tarihinden (1 Mayıs 1997) itibaren
değerlendirilecek olursa ikili ticaret hacminin artmasında STA'nın etkisi istatistiksel olarak
anlamlıdır. Buna ek olarak 1997-2012 yılları arasında yılına kadar ticaret dengesinin
Türkiye'nin lehine olduğu ve değişimin kaynağının sanayi ve mamul ürünler olduğu
söylenebilir. Tarımsal ticaret dengesi ise son otuz yıldır doğrusal olarak arttığı, 2013 yılında
ise dış ticaret dengesindeki değişimin kaynağının tarımsal ürünlerden kaynaklandığı Grafik
7'den de gözlemlenebilir.
17
KARADAĞ
Türkiye ile Karadağ arasındaki STA, 26 Kasım 2008 tarihinde İstanbul’da imzalanmış
olup, 1 Mart 2010 tarihinde yürürlüğe girmiştir (Ekonomi Bakanlığı, 2013).
8.
ÜRÜN GRUBU
Tablo - Türkiye-Karadağ Dış Ticaret Trendi 2006-2013
TARIMSAL ÜRÜNLER
DİĞERÜRÜNLER
Yıllar
İhracat
İthalat
Denge
İhracat
İthalat
Denge
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2,1
2,4
3,1
2,8
2,4
2,6
2,6
2,2
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,1
2,1
2,4
3,1
2,7
2,4
2,6
2,6
2,1
5,7
17,4
45,4
23,7
24,8
24,4
26,5
27,0
0,7
0,2
1,3
5,8
6,2
14,6
17,9
11,4
4,9
17,3
44,1
17,9
18,6
9,8
8,6
15,6
GENEL TOPLAM
Genel
Genel
İhracat
İthalat
7,8
0,8
19,9
0,2
48,5
1,3
26,5
5,8
27,2
6,2
27,0
14,6
29,1
17,9
29,1
11,5
Denge
7,0
19,7
47,2
20,6
21,0
12,4
11,2
17,6
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
8.
Grafik - Türkiye-Karadağ Dış Ticaret Trendi 2006-2013
TARIMSAL ÜRÜNLER DENGE
DİĞER ÜRÜNLER DENGE
GENEL DENGE
50.0
40.0
30.0
20.0
10.0
0.0
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
Karadağ ile ticaret hacminin artmasında STA'nın etkisi istatistiksel olarak anlamlı
olmamakla (gözlem sayısı ve ikili dış ticaretteki dalgalanmalar sebebi ile) birlikte ticaretin
dengesi Türkiye'nin lehine olduğu gözlemlenmektedir.
18
MAKEDONYA
Türkiye ile Makedonya arasındaki STA, 7 Eylül 1999 tarihinde imzalanmış, anılan
Anlaşma 1 Eylül 2000 tarihinde yürürlüğe girmiştir (Ekonomi Bakanlığı, 2013).
9.
ÜRÜN GRUBU
Tablo - Türkiye-Makedonya Dış Ticaret Trendi 1993-2013
TARIMSAL ÜRÜNLER
Yıllar
İhracat
İthalat
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
37
41
32
33
33
30
26
25
25
30
3
4
1
1
2
1
2
1
1
1
DİĞERÜRÜNLER
Denge
İhracat
35
37
31
32
31
29
24
24
23
29
112
121
140
239
263
254
237
274
250
264
İthalat
49
48
55
55
28
39
51
91
102
80
Denge
63
73
86
184
235
215
186
183
148
183
GENEL TOPLAM
Genel
Genel
Denge
İhracat
İthalat
149
52
97
162
52
110
173
56
117
272
56
216
296
30
266
283
40
244
263
52
210
299
92
207
274
103
171
294
82
212
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
9.
Grafik - Türkiye-Makedonya Dış Ticaret Trendi 1993-2013
TARIMSAL ÜRÜNLER DENGE
DİĞER ÜRÜNLER DENGE
GENEL DENGE
300
250
200
150
100
50
0
1990
1995
2000
2005
2010
2015
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
Makedonya ile imzalanan STA yürürlüğe giriş tarihinden itibaren genel ticaret dengesi
Türkiye'nin lehine artış göstermiştir. Türkiye tarımsal ticaret bakımından dengede olsa da
genel ticaret dengesindeki artışın kaynağı tarım dışı ürünler olduğu söylenebilir.
19
MISIR
27 Aralık 2005 tarihinde Kahire’de imzalanmış olan Türkiye-Mısır STA, 1 Mart 2007
tarihinde yürürlüğe girmiştir (Ekonomi Bakanlığı, 2013).
10. Tablo - Türkiye-Mısır Dış Ticaret Trendi 1980-2013
ÜRÜN GRUBU
Yıllar
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
TARIMSAL ÜRÜNLER
İhracat
50
38
49
53
69
117
158
137
149
158
İthalat
34
61
54
105
65
56
60
23
39
39
DİĞERÜRÜNLER
Denge
16
-22
-5
-52
3
61
97
114
110
119
İhracat
423
649
660
850
1.358
2.482
2.093
2.623
3.530
3.042
İthalat
GENEL TOPLAM
Genel
Genel
İhracat
İthalat
473
255
687
267
709
393
903
653
1.426
886
2.599
642
2.251
926
2.759
1.382
3.679
1.342
3.200
1.629
Denge
222
207
338
548
821
585
866
1.360
1.303
1.590
202
442
322
302
537
1.897
1.227
1.263
2.227
1.452
Denge
218
420
317
250
540
1.957
1.324
1.377
2.337
1.571
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
10. Grafik - Türkiye-Mısır Dış Ticaret Trendi 1980-2013
TARIMSAL ÜRÜNLER DENGE
DİĞER ÜRÜNLER DENGE
GENEL DENGE
2500
2000
1500
1000
500
0
-500
1975
1980
1985
1990
1995
2000
2005
2010
2015
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
Mısır ile imzalanan anlaşma yürürlüğe giriş tarihinden (1 Mart 2007) itibaren
değerlendirilecek olursa ikili ticaret hacminin artmasında istatistiksel olarak STA'nın etkili
olduğu söylenebilir. Ticaret dengesindeki değişimin kaynağı ise sanayi ve mamul ürünler
olarak Grafik 10'dan gözlemlenebilir.
20
SIRBİSTAN
Türkiye Cumhuriyeti ile Sırbistan Cumhuriyeti STA, 1 Haziran 2009 tarihinde
İstanbul’da imzalanmış olup 1 Eylül 2010 tarihinde yürürlüğe girmiştir (Ekonomi Bakanlığı,
2013).
11. Tablo - Türkiye-Sırbistan Dış Ticaret Trendi 2006-2013
ÜRÜN GRUBU
Yıllar
TARIMSAL ÜRÜNLER
İhracat
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
İthalat
37
35
36
34
40
42
38
43
DİĞERÜRÜNLER
Denge
3
9
13
7
16
17
9
14
İhracat
34
27
23
27
24
25
29
28
İthalat
242
440
422
272
266
313
343
398
GENEL TOPLAM
Genel
Genel
Denge
İhracat
İthalat
279
49
230
475
71
404
458
62
396
306
56
251
306
110
197
355
213
141
381
206
175
441
252
189
Denge
46
62
49
49
94
196
196
238
196
378
373
224
172
116
146
160
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
11. Grafik - Türkiye-Sırbistan Dış Ticaret Trendi 2006-2013
TARIMSAL ÜRÜNLER DENGE
DİĞER ÜRÜNLER DENGE
GENEL DENGE
500
400
300
200
100
0
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
Sırbistan ile ticaret hacminin artmasında STA'nın etkisi istatistiksel olarak anlamlı
olmamakla (gözlem sayısı ve ikili dış ticaretteki dalgalanmalar sebebi ile) birlikte dış ticaret
dengesinin Türkiye’nin lehine olduğu Grafik 11'den takip edilebilir.
21
SURİYE
Türkiye - Suriye STA, 22 Aralık 2004 tarihinde imzalanmış olan STA, 1 Ocak 2007
tarihinde yürürlüğe girmiştir (Ekonomi Bakanlığı, 2013).
12. Tablo - Türkiye-Suriye Dış Ticaret Trendi 1980-2013
ÜRÜN GRUBU
Yıllar
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
TARIMSAL ÜRÜNLER
İhracat
25
78
104
62
211
228
238
174
121
507
İthalat
14
14
9
22
7
8
14
12
12
11
DİĞERÜRÜNLER
Denge
11
64
94
41
204
220
223
162
108
496
İhracat
369
474
506
735
904
1.194
1.607
1.436
377
517
İthalat
233
129
178
238
317
214
438
325
55
74
Denge
136
345
328
498
587
980
1.169
1.111
322
443
GENEL TOPLAM
Genel
Genel
Denge
İhracat
İthalat
395
248
147
552
143
409
609
187
422
798
259
538
1.115
324
791
1.422
221
1.200
1.845
452
1.392
1.610
337
1.273
498
67
431
1.024
85
940
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
12. Grafik - Türkiye-Suriye Dış Ticaret Trendi 1980-2013
TARIMSAL ÜRÜNLER DENGE
DİĞER ÜRÜNLER DENGE
GENEL DENGE
1500
1000
500
0
-500
1975
1980
1985
1990
1995
2000
2005
2010
2015
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
Suriye ile imzalanan STA5 yürürlüğe giriş tarihinden (1 Ocak 2007) itibaren
değerlendirilecek olursa toplam dış ticaretin Türkiye'nin lehine arttığı gözlemlenmektedir.
Genel ticaretin artışına karşılık bu artışın STA etkisi olduğu, STA'nın 2011 yılında askıya
alınması sebebi ile söylenemez.
5
Türkiye ile Suriye Arasında Serbest Ticaret Alanı Tesis Eden Ortaklık Anlaşması 6 Aralık 2011 tarihinde askıya
alınmıştır.
22
ŞİLİ
14 Temmuz 2009 tarihinde Santiago'da imzalan Türkiye Cumhuriyeti ile Şili
Cumhuriyeti arasındaki STA, 1 Mart 2011 tarihinde yürürlüğe girmiştir (Ekonomi Bakanlığı,
2013).
13. Tablo - Türkiye-Şili Dış Ticaret Trendi 1980-2013
ÜRÜN GRUBU
Yıllar
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
TARIMSAL ÜRÜNLER
İhracat
4
2
3
2
3
3
4
6
5
6
İthalat
DİĞERÜRÜNLER
Denge
4
6
6
12
12
26
23
36
40
55
0
-4
-3
-10
-9
-23
-19
-30
-35
-49
İhracat
21
23
32
40
147
34
77
125
170
213
İthalat
173
320
436
522
312
174
289
438
426
351
Denge
-152
-297
-404
-483
-165
-140
-212
-313
-256
-138
GENEL TOPLAM
Genel
Genel
Denge
İhracat
İthalat
25
176
-152
25
326
-301
35
442
-407
42
534
-492
150
324
-174
37
200
-163
81
312
-230
131
474
-344
175
466
-291
219
406
-187
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
13. Grafik - Türkiye-Şili Dış Ticaret Trendi 1980-2013
TARIMSAL ÜRÜNLER DENGE
1975
100
1980
1985
1990
DİĞER ÜRÜNLER DENGE
1995
2000
2005
GENEL DENGE
2010
2015
0
-100
-200
-300
-400
-500
-600
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
Türkiye, Şili ile arasındaki ticarette son otuz yıldır ithalatçı konumda olduğunu
söyleyebiliriz. Ek olarak STA'nın yürürlüğe girdiği tarih itibarı ile ikili ticarette tarımsal ürün
dengesi Türkiye aleyhine artmakta bunun yanında HS(24-99) sanayi ve mamul ürünler
ticaretinde ise Türkiye-Şili dış ticaret açığı azalmaktadır. Sonuç olarak Türkiye-Şili ikili
ticaretinin geliştirilmesinde ve ticaret hacminin arttırılmasında STA etkisinin istatistiksel
olarak anlamlı olduğu söylenebilir.
23
TUNUS
Türkiye ile Tunus arasındaki STA, 25 Kasım 2004’te imzalanmıştır. Anlaşma, 1
Temmuz 2005 tarihinde yürürlüğe girmiştir (Ekonomi Bakanlığı, 2013).
14. Tablo - Türkiye-Tunus Dış Ticaret Trendi 1980-2013
ÜRÜN GRUBU
Yıllar
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
TARIMSAL ÜRÜNLER
İhracat
18
19
23
17
30
46
64
58
49
66
İthalat
DİĞERÜRÜNLER
Denge
1
6
4
4
7
6
4
6
6
8
17
13
20
13
23
40
60
52
44
58
İhracat
238
276
301
513
748
600
650
744
747
826
İthalat
99
112
146
226
359
229
276
244
190
282
Denge
138
164
155
287
389
371
373
500
557
545
GENEL TOPLAM
Genel
Genel
Denge
İhracat
İthalat
256
100
156
295
117
177
325
150
175
530
230
300
778
365
413
646
235
411
714
281
433
802
250
553
797
196
601
892
289
603
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
14. Grafik - Türkiye-Tunus Dış Ticaret Trendi 1980-2013
TARIMSAL ÜRÜNLER DENGE
700
600
500
400
300
200
100
0
-100
1975
1980
1985
1990
DİĞER ÜRÜNLER DENGE
1995
2000
2005
GENEL DENGE
2010
2015
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
Tunus ile imzalanan anlaşma yürürlüğe giriş tarihinden itibaren değerlendirilecek
olursa STA'nın Türkiye'nin dış ticaretteki konumu Grafik 14'den de gözlemlenebilir. Dış
ticaret dengesinin kaynağı ise HS(24-99) sanayi ve mamul ürünler olduğu söylenebilir. Bunun
yanında tarımsal dış ticaret dengesinin son yirmi yıldır Türkiye'nin lehine olduğu söylenebilir.
24
ÜRDÜN
Türkiye ile Ürdün arasındaki bir STA, 1 Aralık 2009 tarihinde Amman'da
imzalanmıştır. Anılan Anlaşma 1 Mart 2011 tarihinde yürürlüğe girmiştir (Ekonomi
Bakanlığı, 2013).
15. Tablo - Türkiye-Ürdün Dış Ticaret Trendi 1980-2013
ÜRÜN GRUBU
Yıllar
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
TARIMSAL ÜRÜNLER
İhracat
21
27
40
41
64
85
76
82
78
95
İthalat
DİĞER ÜRÜNLER
Denge
0
0
0
0
0
0
0
3
1
1
21
27
40
41
64
85
75
79
76
94
İhracat
209
262
281
348
396
370
496
425
693
649
İthalat
14
28
9
11
25
20
42
64
95
70
Denge
195
234
272
337
371
350
454
361
599
579
GENEL TOPLAM
Genel
Genel
Denge
İhracat
İthalat
229
14
215
289
28
260
322
9
312
389
12
378
461
25
435
455
20
435
571
42
529
507
66
440
771
96
675
744
71
674
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
15. Grafik - Türkiye-Ürdün Dış Ticaret Trendi 1980-2013
TARIMSAL ÜRÜNLER DENGE
800
700
600
500
400
300
200
100
0
-100
1975
1980
1985
1990
DİĞER ÜRÜNLER DENGE
1995
2000
2005
GENEL DENGE
2010
2015
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
Ürdün ile imzalanan anlaşma yürürlüğe giriş tarihinden (1 Mart 2011) itibaren
değerlendirilecek olursa ikili ticaret hacminin artmasında istatistiksel olarak STA'nın etkili
olduğu söylenebilir. Ticaret dengesindeki değişimin kaynağı ise sanayi ve mamul ürünler
olarak Grafik 15'den gözlemlenebilir.
25
GÜNEY KORE
Türkiye ve Güney Kore arasında yürütülen STA müzakereleri sonucunda 1 Ağustos
2012 tarihinde imzalanan anlaşma, 1 Mayıs 2013 tarihinde yürürlüğe girmiştir (Ekonomi
Bakanlığı, 2013).
16. Tablo - Türkiye-Güney Kore Dış Ticaret Trendi 1980-2013
ÜRÜN GRUBU
TARIMSAL ÜRÜNLER
Yıllar
İhracat
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
23
25
33
38
35
39
37
44
45
53
İthalat
DİĞERÜRÜNLER
Denge
1
1
1
1
11
9
4
9
14
6
21
24
32
37
24
29
33
36
31
46
İhracat
İthalat
Denge
57
74
123
114
236
196
267
484
483
407
2.571
3.484
3.555
4.369
4.081
3.109
4.760
6.290
5.646
6.082
-2.514
-3.410
-3.433
-4.255
-3.845
-2.913
-4.493
-5.806
-5.163
-5.675
GENEL TOPLAM
Genel
Genel
Denge
İhracat
İthalat
80
2.573 -2.493
100
3.485 -3.386
156
3.556 -3.400
152
4.370 -4.218
271
4.092 -3.820
235
3.118 -2.884
304
4.764 -4.460
529
6.298 -5.770
528
5.660 -5.132
460
6.088 -5.628
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
16. Grafik - Türkiye-Güney Kore Dış Ticaret Trendi 1980-2013
TARIMSAL ÜRÜNLER DENGE
1975
1000
0
-1000
-2000
-3000
-4000
-5000
-6000
-7000
1980
1985
1990
DİĞER ÜRÜNLER DENGE
1995
2000
GENEL DENGE
2005
2010
2015
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
Türkiye ve Güney Kore arasındaki ticaret iki şekilde incelenebilir. Türkiye tarımsal
ticarette ihracatçı, sanayi ve mamul ürünlerde ise net ithalatçı konumdadır. Bunun yanında dış
ticaret dengesinin Türkiye'nin aleyhine arttığı ve dış ticaret dengesindeki değişimin
kaynağının ise sanayi ve mamul ürünler olduğu aşikardır. G. Kore ile olan ticaret hacminin
artmasında STA etkisinin istatistiksel olarak anlamlı olduğu söylenebilir.
26
MAURİTİUS
Türkiye ile Mauritius arasındaki STA 9 Eylül 2011 tarihinde İstanbul’da imzalanmış
olup söz konusu Anlaşma 1 Haziran 2013 tarihinde yürürlüğe girmiştir (Ekonomi Bakanlığı,
2013).
17. Tablo - Türkiye-Mauritius Dış Ticaret Trendi 1980-2013
ÜRÜN GRUBU
Yıllar
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
TARIMSAL ÜRÜNLER
İhracat
İthalat
1
1
1
10
4
2
4
13
4
6
DİĞER ÜRÜNLER
Denge
0
0
0
0
0
0
0
0
1
1
1
1
1
10
4
2
3
13
3
5
İhracat
4
5
7
12
26
16
19
32
32
34
İthalat
Denge
9
10
6
9
11
7
6
7
6
7
-5
-4
1
4
16
10
12
25
26
27
GENEL TOPLAM
Genel
Genel
Denge
İhracat
İthalat
4
9
-4
6
10
-4
8
6
2
23
9
14
31
11
20
19
7
12
22
7
16
45
7
38
36
6
29
40
8
33
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
17. Grafik - Türkiye-Mauritius Dış Ticaret Trendi 1980-2013
TARIMSAL ÜRÜNLER DENGE
DİĞER ÜRÜNLER DENGE
GENEL DENGE
40
30
20
10
0
-10
1985
1990
1995
2000
2005
2010
2015
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
Mauritius ile imzalanan anlaşma yürürlüğe giriş tarihinden (1 Haziran 2013) itibaren
değerlendirilecek olursa ikili ticaret hacminin artmasında istatistiksel olarak STA'nın etkili
olduğu söylenebilir. Ticaret dengesindeki değişimin kaynağı ise sanayi ve mamul ürünler
olarak Grafik 17'den gözlemlenebilir.
27
4.1.1. Müzakere Süreci Tamamlanan Serbest Ticaret Anlaşmaları
Lübnan
Türkiye Cumhuriyeti ile Lübnan Cumhuriyeti Arasında bir Serbest Ticaret Alanı Tesis
Eden Ortaklık Anlaşması 24 Kasım 2010’da imzalanmış olup, her iki ülke iç onay
süreçlerinin tamamlanmasının ardından yürürlüğe girecektir (Ekonomi Bakanlığı, 2013).
Malezya
Türkiye Cumhuriyeti ile Malezya arasında Serbest Ticaret Anlaşması 17 Nisan 2014'te
imzalanmış olup, her iki ülke iç onay süreçlerinin tamamlanmasının ardından yürürlüğe
girecektir (Ekonomi Bakanlığı, 2013).
Faroe Adaları
Türkiye Cumhuriyeti ile Faroe Adaları arasında müzakereleri 9-10 Eylül 2014
tarihinde tamamlanan Serbest Ticaret Anlaşması 16 Aralık 2014 tarihinde Ankara'da
imzalanmıştır (Ekonomi Bakanlığı, 2013).
Gana Cumhuriyeti
Türkiye Cumhuriyeti ile Gana Cumhuriyeti arasında STA Müzakerelerinin IV. turu
19-21 Kasım 2013 tarihlerinde Akra’da gerçekleştirilmiş olup imza töreninin 2015 yılı
içerisinde yapılması planlanmaktadır (Ekonomi Bakanlığı, 2013).
Kosova Cumhuriyeti
Türkiye Cumhuriyeti ile Kosova Arasında Serbest Ticaret Anlaşması 27 Eylül 2013’te
imzalanmış olup, her iki ülke iç onay süreçlerinin tamamlanmasının ardından yürürlüğe
girecektir (Ekonomi Bakanlığı, 2013).
28
Moldova Cumhuriyeti
Türkiye Cumhuriyeti ile Moldova Cumhuriyeti arasında müzakereleri 14 Şubat 2013
tarihinde tamamlanan Serbest Ticaret Anlaşması 11 Eylül 2014 tarihlerinde Kişinev'de
imzalanmıştır (Ekonomi Bakanlığı, 2013).
4.1.2. Müzakere Süreci Devam Eden Serbest Ticaret Anlaşmaları
Halihazırda 13 ülke/ülke grubu (Peru, Ukrayna, Kolombiya, Ekvator, Meksika,
Japonya, Singapur, Kongo Demokratik Cumhuriyeti, Kamerun, Seyşeller, Körfez İşbirliği
Konseyi (KİK) , Libya ve MERCOSUR ) ile STA müzakereleri devam etmektedir.
Ayrıca, 10 ülke/ülke grubu (ABD, Kanada, Tayland, Hindistan, Endonezya,
Vietnam, Orta Amerika Topluluğu, Afrika Karayip Pasifik Ülkeleri, Cezayir ve Güney Afrika
Cumhuriyeti) nezdinde de STA müzakerelerine başlama girişiminde bulunulmuştur (Ekonomi
Bakanlığı, 2013).
4.1.3. STA Kapsamında Tarım Alanında Taviz Verilen Ülkeler
Türkiye’nin Dış Ticaret Rejimi Gümrük Birliği hükümleri ile tamamen değişmiş, dış
ticaretinde tek başına hareket edemeyeceği gibi AB ile STA imzalayan ülkeler ile rekabet
şartlarına uygun ticaret yapabilmesi için bir takım tavizler vererek Türkiye ile anlaşma
imzalanmasını cazibeli kılmaya çalışmaktadır.
Söz konusu Gümrük Birliği’nin Türkiye Dış Ticareti üzerine getirmiş olduğu en büyük
dezavantajlardan biri AB ile STA’sı bulunan muhatap ülkenin taviz pazarlıkları konusunda
elinin, AB gümrük kapısının açık olmasından dolayı daha güçlü olmasıdır. Söz konusu ülkeler
ile anlaşma imzalayabilmek için AB tavizlerinin bazen ötesine geçilmek gerekmektedir.
Türkiye, sanayi ürünleri ve işlenmiş tarım ürünlerinde daha esnek pazarlık alanı bulunmakta
fakat birincil tarım ürünleri konusunda yeterli pazarlık esnekliğine sahip değildir. Tarım
29
alanında taviz verilen ülkeler; Arnavutluk, Bosna-Hersek, EFTA, Fas, Gürcistan, Hırvatistan6,
İsrail, Karadağ, Makedonya, Mısır, Sırbistan, Suriye, Şili, Tunus, Ürdün, Mauritius, Güney
Kore olup tarım ürünleri bazında detaylı taviz listesine7T.C. Ekonomi Bakanlığı internet
sitesinden ulaşılabilmektedir.
4.2.
TÜRKİYE’NİN SERBEST TİCARET ANLAŞMALARINA GENEL BAKIŞ
Daha önceki bölümlerden de anlaşılacağı gibi Türkiye, hem AB mallarının girişi hem
de ortak gümrük tarifesine uyum açısından AB’ye önemli bir imtiyaz vermiştir. Aynı
zamanda, AB, tam üye olmamasına rağmen Türkiye ile gümrüksüz ticaret yapmaya ve bu
sayede de önemli ekonomik faydalar sağlamaya başlamıştır. Sonrasında da taraflar arasındaki
ekonomik ilişkiler Gümrük Birliği hükümleri gereğince devam etmiştir. Gümrük Birliği ile
Türkiye’nin, AB onayı olmadan, AB ile herhangi bir tercihli ticaret düzenlemesi bulunmayan
üçüncü bir ülkeyle serbest ticaret anlaşması imzalama olasılığı ortadan kalkmıştır. Artık
Türkiye’nin, üçüncü ülkelerle bir ticari anlaşma çerçevesinde, o ülkeye düşük bir gümrük
tarifesi uygulaması söz konusu değildir. Bu konuda Türkiye, Dünya Ticaret Örgütü
kurallarına göre de tek başına hareket edemeyecek konumdadır (Mercan, 2013).
Bahsedilen gümrük birliği hükümlerin uygulamada getirileri sonrasında dış ticarette
yaşanılan temel sorunlardan bazıları aşağıdaki paragraflarda sıralanmıştır.
AB, 2000’li yılların ortalarından itibaren iki taraflı serbest ticaret anlaşmaları
politikasını benimsemiş, Gümrük Birliği Türkiye’nin dış ticaret politikasını daha fazla
çıkmaza sürükleyen bir hal almıştır.
Türkiye, AB’nin imzaladığı STA'larda uygulanan gümrük indirimleri ve karşılıklı
tavizlerden faydalanamamaktadır. Ancak AB imzaladığı STA'lara "Turkey Clause" yani
Türkiye Hükmü ekletmektedir. Bu hüküm ilgili ülkeye Türkiye ile STA anlaşması imzalaması
konusunda teşvik niteliğinde olup bağlayıcılığı bulunmamaktadır.
6
Hırvatistan 1 Temmuz 2013 tarihinden itibaren AB üyesi, 2015 yılından itibaren Schengen bölgesine dahil
olmuştur.
7
STA'lar kapsamında taviz değişimine konu olan tarım ürünlerine http://www.ekonomi.gov.tr/sta adresinden
ulaşılabilmektedir.
30
Temel sorunların başında AB’nin üçüncü ülkelerle imzaladığı anlaşmalardan
Türkiye’nin doğrudan faydalanamaması, Türkiye’nin bu ülkelerden ithal ettiği ürünlere
Gümrük Birliği nedeni ile tek taraflı indirilmiş gümrük vergisi oranları uygulamasına yol
açmıştır. Aynı zamanda, bu ülkelere ihraç ettiği mallardan yüksek gümrük vergileri alınmaya
devam edilmiştir. Türkiye bunu aşmak için, AB’nin imzaladığı her serbest ticaret
anlaşmasının ardından ilgili ülkelerle ikili anlaşma imzalama yoluna gitse de bunu tam olarak
yerine getirememektedir. Çünkü üçüncü ülkeler AB ile imzaladığı anlaşma kapsamında zaten
Türk pazarına AB ile aynı gümrükten giriş yapabilmektedir (Ziya Öniş, Mustafa Kutlay,
2012).
Gümrük Birliği’nin Türkiye ekonomisi üzerinde ortak gümrük tarifesi etkisi ise
Türkiye’nin AB’nin taviz verdiği üçüncü ülkelere aynı tavizleri tanımak zorunda kaldığından
gümrük vergisi geliri kaybına uğraması; Türkiye’nin, daha önce ikili anlaşmalarla üçüncü
ülkelere tanıdığı tavizleri artık uygulayamayacağından o ülkelerin misillemelerine maruz
kalması; AB’nin koruma önlemleri uyguladığı ABD, Japonya gibi ülkelere aynı önlemleri
uygulamak zorunda kalması şeklinde olmuştur. Gümrük Birliği ile Türkiye, ucuz girdi
ithalinde de sorunlar yaşamıştır (Hatipler, 2011).
Türkiye, GB ile bağlı olduğu OTP'nin STA rotasında anlaşma akdetmekte süreci AB
kadar hızlı kullanamamaktadır. AB'nin STA imzalamaktaki hızı ve ülkeler için pazar
avantajları Türkiye'nin sunduğundan daha parlak durumdadır. Ülkeler için AB pazarı daha
cazip gelmekte ve STA imzalamaktaki aynı kararlılığı Türkiye ile göstermemektedir. Bu
sebeplerden ötürü Türkiye STA'ları AB'den bazen yıllar sonra bazen hiç sonuca
ulaştıramamaktadır. Süreç Türkiye ekonomisine yük ve ticaret sapması olarak geri
dönmektedir. Türkiye, AB ile STA imzalayan ülkeler ile Filistin ile 8 yıl, Tunus 7 yıl, Fas 6
yıl, Mısır 3 yıl, Şili 8 yıl, Ürdün 9 yıl, Güney Kore 2 yıl sonra STA imzalamış, Lübnan ile bu
süre 10 yılı aşmıştır. Türkiye’nin imzaladığı anlaşmalardaki zaman farkı Türkiye aleyhine
haksız rekabet şartları oluşturmaktadır.
Şu aşamaya kadar Gümrük Birliği’nin Türkiye’ye yüklediği yükümlülüklerin
getirilerinden büyük olduğu düşünülebilir ama unutulmamalıdır ki AB’nin gümrük birliğine
atfettiği önem sadece bir ticaret anlaşması olmasının ötesindedir. AB’ye tam üyelik
konusunda ön koşul niteliği olan gümrük birliğinden vazgeçmek, Türkiye’nin nihai hedefi
olan AB tam üyeliğinden uzaklaşmak demektir.
31
Öte yandan Gümrük Birliği sisteminin Türkiye için kusursuz işlediği ve pazara açılma
konusunda etken rol oynadığı da tam anlamı ile savunulamaz. Türkiye DTÖ tarafı olduğu gibi
diğer ekonomik pazarlara açılma konusunda çaba sarf etmekte, çok taraflı ticaret ve ekonomi
anlaşmalarının da tarafı olmakta ve bu anlaşmalar çerçevesinde uluslararası kuruluşların
üyeliklerine kabul olmakta hatta genel sekreterlik ve komitelerine ev sahipliği yapmaktadır.
Türkiye; Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD), Dünya Bankası (WB/IBRD) ve
Uluslararası Para Fonu (IMF) gibi uluslararası kuruluşların üyesi ayrıca; Gelişen Sekiz Ülke
(D-8) (üyeleri Türkiye, İran, Pakistan, Bangladeş, Malezya, Endonezya, Mısır ve Nijerya),
İslam İşbirliği Teşkilatı (OIC/İİT), İslam Kalkınma Bankası(IDB/İKB), Ekonomik ve Ticari
İşbirliği Daimi Komitesi (COMCEC/İSEDAK) ve İslami Ticaretin Geliştirilmesi Merkezi,
Karadeniz Ekonomik İşbirliği (BSEC/KEİ) (üyeleri Ermenistan, Arnavutluk, Moldova,
Gürcistan, Azerbaycan, Bulgaristan, Yunanistan, Romanya, Ukrayna, Sırbistan, Türkiye,
Rusya Federasyonu) ve Ekonomik İşbirliği Teşkilatı’nda (ECO) (üyeleri Türkiye, İran,
Pakistan, Afganistan, Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Tacikistan,
Türkmenistan) yer almaktadır.
32
5. AVRUPA BİRLİĞİ (AB) VE SERBEST TİCARET ANLAŞMALARI
AB küresel ticarette lider konumunda olmasının yanında, AB pazarı gerek dışa açıklığı
gerekse istikrarlı durumu itibarı ile dünyadaki en büyük dış ticaret hacmine sahiptir. Bu
başarısının temelinde AB'yi oluşturan 28 ülkenin farklı dış ticaret rejimi yerine tek bir Ortak
Ticaret Politikası (OTP) benimsemesi olduğu unutulmamalıdır. Fransız yazar Alexandre
Dumas'ın ölümsüz eseri "Üç Silahşorlar" de yazdığı gibi "hepimiz birimiz, birimiz hepimiz
için" sözlerinin en iyi uygulamaları sadece ticarette görülmektedir.
Dünyanın en açık ekonomisi (gerek kişi başına düşen GSYH gerekse toplam tüketici
sayıları ile) olmasının yanında AB pazarı bu gün yaklaşık 80 ülkenin de en büyük ihracat
pazarıdır. AB ticaret ortakları da gelişmekte ekonomilerine bu AB' ile olan ticaretleri ile
sürdürülebilirlik sağlamaktadır.
AB ticaretin 10 faydasını şöyle sıralıyor;
1. Ticaretin artması ekonomik büyümenin artması ile krizlere dirençli ekonomi sağlamak,
2. Ticaret eşittir iş, AB'de 36 milyon iş doğrudan ya da dolaylı olarak dış ticaret ile
ilişkilidir,
3. Ticaret, fırsatları geliştikçe tüketiciler için fiyatlar düşer ve ürün çeşitliliği artar,
4. Ticaret, yoksulluğun azaltılmasına yardımcı olur,
5. En iyi ürün ve hizmetin tedarikini sağlar,
6. Ticaret ve yatırımlar ürün ve hizmetlerin yeni fikir ve yenilikler, teknoloji, araştırma ve
geliştirmesinde büyük rol oynar,
7. Ticaret ekonomik bağlarla insanları bir araya getirerek politik istikrar sağlar,
8. Ticaret ve yatırımlar rekabeti arttırır,
9. Küresel standartların belirlenerek kolay iş oluşturulmasını sağlar,
33
10. Ticaret yüksek teknoloji ürünlerin değişimi ve geliştirilmesine katkı sağlar (EU
Commission, "10 benefits of trade", 2014).
AB, STA akdetmesindeki ve yeni pazarlara açılmasındaki başarısı göz önüne
alındığında, başarısının kaynağını anlamak için birliğin izlediği adımların sırası ile nasıl bir
süreç geçirdiğini gözlemlemek gerekir.
AVRUPA BİRLİĞİ (AB) TİCARET ANLAŞMASI MÜZAKERE SÜRECİ
5.1.
 AB ile Kim Ticaret Anlaşmalarını Müzakere eder?
AB dış ticaret ilişkilerini AB Ortak Ticaret Politikası (OTP) ile yönetmektedir. OTP,
AB’nin ayrıcalıklı güçlerinden biridir. AB, ticaret müzakerelerini ülke ülke değil bir bütün
olarak yürütür. Avrupa Komisyonu bütün Avrupa Birliği adına ticaret ortağı ile görüşür fakat
sonucu, genel anlaşma onaylanmasını, Konsey ve Avrupa Parlamentosu ile yakın işbirliği
içinde yapmaktadır (AB Ticaret Genel Müdürlüğü, Temmuz 2013).
34
 AB Kim ile müzakere eder?
Dünya haritası üzerinde AB’nin ekonomik ortaklık anlaşmaları ve muhatapları
gösterilmektedir.
18. Harita - AB Dış Ticaret ve Anlaşmalar Haritası
Haritadaki renkler ve bölgelere göre ifade edecek olunursa; Yeşil: Avrupa Birliği ve
Gümrük Birliği sınırlarını göstermektedir. Andora, Monako, San Marino ve Türkiye. Sarı:
Avrupa Ekonomik Alanı, Norveç, İzlanda, Lihtenştayn. Kırmızı: Tercihli ticaret
anlaşmalarının bulunduğu ülkeler. Lacivert: AB’nin müzakere halindeki ya da onaylanma
aşamasındaki tercihli ticaret anlaşması bulunan ülkeler. Kahverengi: AB’nin ticaret
anlaşması teklif etmesi planlanan ülkeler. Azerbaycan, Brunei Sultanlığı, Endonezya,
Filipinler, Ekvator ve Bolivya. Beyaz: AB’nin hali hazırda STA girişiminin olmadığı ülkeler
(AB Ticaret Genel Müdürlüğü, Temmuz 2013).
35
 Müzakere Süreci Nasıl İşler?
Ticaret anlaşmaları aşağıdaki maddeleri temel alarak daha iyi ticari fırsatlar
oluşturmak için tasarlanmıştır;
 Mal ve hizmetler için yeni pazarlar açılması,
 Artan yatırım fırsatları ve yatırımların korunması,
 Ucuz ticaret-daha az bürokrasi,
 Hızlı ticaret-kolay gümrük-sıhhi standartların ortak kurallarının bulunması,
 Politika etkilerinin daha öngörülebilir olması, fikri mülkiyet hakları gibi; ticaret
alanları etkileri konusunda ortak taahhütler alınması
 Sürdürülebilir Kalkınmayı desteklemek- sosyal ve çevresel konularda şeffaflık ve
ortak diyalog teşvikleri işbirliğinin sağlanması
gibi temel çıkarlar gözetilir.
AB muhatap ülke ile müzakere sürecini yönetirken, anlaşmanın etkin olması adına bir
takım kurallardan yararlanır (örneğin hangi üründe tarifelerin düşürülmesi ya da kaldırılacağı
gibi) uygun olanın belirlenmesi için menşe kuralları gibi. Olası durumlarda her iki tarafın
anlaşmazlıklarını gidermek adına çözüm mekanizması da bulunur. Her ülkenin kendi
dinamik, içeriğine uygun anlaşma yapılıp, tekliflerinde esneklik yapılır. Her anlaşmanın kendi
dinamikleri bulunur, örneğin gelişmiş ekonomilerle yapılan STA’lar tamamen karşılıklı pazar
açılışları ekonomik gelişme tabanlı olurken, ekonomik ortaklık anlaşmaları yapılan Afrika,
Karayipler ve Pasifik Ülkeleri ile kalkınmayı destekleme amaçlıdır.
Ayrıca STA’lar ilgili ülkelerin pazarlarına ayrıcalıklı erişim izni sağlayacağından,
Dünya Ticaret Örgütü (WTO/DTÖ) ilkesinde de yer alan DTÖ üyesi tüm ticaret ortaklarına
eşit muamele edilmesi esasına uyulması gerekmektedir (AB Ticaret Genel Müdürlüğü,
Temmuz 2013).
36
Bu nedenle, DTÖ tarafından STA’ların8 kuralları belirlenmiştir. Madde 24 Gümrük
Tarifeleri ve Ticarette Teknik Engeller ve Madde 5 Ticaret ve Hizmetler, maddelerinde STA
ile ilgili kurallar detaylı olarak ifade edilmiştir (AB Ticaret Genel Müdürlüğü, Temmuz
2013).
Müzakereler, Baş Müzakereci tarafından yönetilir. Müzakere alt başlıkları farklı
konularda olabileceği gibi konusunda uzman komisyonlarda da uzlaşılabilir. Müzakere
süreleri genellikle 2-3 yıl arası sürebilmekte ve buna müzakere turları da denmektedir.
Anlaşma tipleri ortaklık tercihlerine göre farklılık göstermektedir, bunlar Kapsamlı Ekonomik
Ticaret Anlaşması ya da Ekonomik Ortaklık Anlaşması da olabilmektedir. Bazı anlaşmalar ise
Politik İşbirliği Anlaşmalarının bir parçası olup ticaret sadece konu başlıklarından biri olarak
kalmaktadır örneğin Orta Amerika ile yapılan anlaşma bu şekilde değerlendirilebilir (AB
Ticaret Genel Müdürlüğü, Temmuz 2013).
AB’nin yaptığı STA’ların9 yasal alt yapısı, gümrük tarifeleri, her bölüm için ayrı konu
kapsamakta ve eklerden oluşmaktadır.
Müzakere turlarında ve diğer kilit konularda AB Konseyi ve AB Parlamentosu
bilgilendirilir. Karar aşaması genellikle AB Konseyi ve AB Parlamentosu ortak çalışır ek
olarak Bakanlar seviyesinde ya da genel tartışmalarda da gündeme getirilebilir. Müzakereler,
teknik nihayete ulaştıklarında, AB Konseyi ve AB Parlamentosu derhal bilgilendirip üye
ülkelere ve parlamentolarına nihai metinler ulaştırılır. Metin yasal düzenlenmesi evresi
avukatların hukuki görüşleri ile yapılarak 3-6 ay arasında değişen bir süre almaktadır (AB
Ticaret Genel Müdürlüğü, Temmuz 2013).
8
STA’lar yapıldıktan sonra tarafların anlaşmayı DTÖ’ye bildirilmeleri gerekmektedir.
STA yapısı incelenmek istenirse AB-Güney Kore arasında yapılan STA örneğine” http://eurlex.europa.eu/JOHtml.do?uri=OJ:L:2011:127:SOM:EN:HTML” adresinden ulaşılabilmektedir.
9
37
 Müzakerelerin Sonuçlanması
Yasal
düzenlemeler
bittikten
sonra
İngilizce
kopyasının
taraflar
arasında
paraflanmasının ardından, anlaşma metni teklife sunulup AB Konseyi ve AB Parlamentosu
bilgilendirilir. Paraflanma işleminden sonra metin internet üzerinden yayınlanır ve tüm AB
dillerine çevrilir (AB Ticaret Genel Müdürlüğü, Temmuz 2013).
Sonraki aşama imza süreci olup, AB Komisyonu’nun teklifi ile AB Konseyi’nin
imzalanma ve anlaşmanın sonuçlanmasına karar verdiği süreç başlar. Anlaşma resmen iki
taraf tarafından imzalanır. AB Başkanı'nın anlaşmayı AB adına imzalaması için (genellikle
AB Ticaret Komiseri) bir kişi atanmasının ardından tüm üye devletlerin imzasına sunulur (AB
Ticaret Genel Müdürlüğü, Temmuz 2013).
Tarafların imzalarından sonra AB Konseyi, taslak kararı sonuçlandırmak ve onay için
AB Parlamentosu’na sunar. AB Parlamentosu rızası alındıktan sonra nihai karar sonuçlanır ve
anlaşma resmi olarak yayınlanır (AB Ticaret Genel Müdürlüğü, Temmuz 2013).
 Anlaşmanın Yararları Ne Zaman Ortaya Çıkar?
Tarife indirimleri gibi hususlar yürürlüğe girdiği gün uygulamaya geçer fakat
STA’ların ülke bazında yapılmasından ve ülkeye özgü müzakere ve tavizler barındırmasından
ötürü STA’nın tam etkisini göstermesi uzun yıllar alabilir (AB Ticaret Genel Müdürlüğü,
Temmuz 2013).
38
Aşağıdaki şekilde AB’nin bir ticaret anlaşmasında attığı adımlar şematik olarak
gösterilmiştir.
19. Şema - Avrupa Birliği STA Süreci
39
5.2.
AVRUPA BİRLİĞİ’NİN (AB) SERBEST TİCARET ANLAŞMALARI
AB’nin STA akdetmesindeki ana amacı açıklanmasının ardından AB’nin halihazırda
yürürlükte olan STA’larına ve son durumlarına yer verilecektir.
AB Komisyonu raporlarına göre, önümüzdeki iki yıl boyunca dünya talebinin %90’ı
AB sınırları dışında olacaktır. Bu yüzden AB’nin kilit ülkelerle yeni STA’lar için müzakere
etmesinin ve Avrupa için daha fazla pazara ulaşma fırsatlarına öncelik vermesinin sebebi
budur. Eğer AB müzakereleri devam eden tüm STA’larını tamamlamış olsaydı, AB Gayri
Safi Yurtiçi Hasılasına %2,2’lik ya da 275 milyar avroluk (€) katkı sağlamış olacaktı. Bu
miktar Avusturya ya da Danimarka’nın ekonomilerinin büyüklüğü değerindedir. İstihdam
alanında ise 2,2 milyon yeni iş başka bir deyişle AB iş gücüne (istihdama) %1 ek getirmiş
olacaktı (Avrupa Birliği Komisyonu, 2013).
Kısaca belirtilecek olursa, AB'nin halihazırda tercihli ticaret anlaşması ya da serbest
ticaret anlaşması bulunan ülkeler; Meksika, Şili, Peru, Fas, Cezayir, Tunus, Mısır, Ürdün,
İsrail, Filistin, Lübnan, Suriye, Makedonya, Arnavutluk, Sırbistan, Karadağ, Bosna-Hersek,
İsviçre, Güney Kore, Antigua ve Barbuda, Belize, Bahamalar, Barbados, Dominik
Cumhuriyeti, Grenada, Guyana, Haiti, Jamaika, St. Kitts ve Nevis, St. Lucia, Saint Vincent ve
Grenadinler, Surinam, Trinidad ve Tobago, Kolombiya, Honduras, Nikaragua, Panama,
Guatemala, Papua Yeni Gine, Güney Afrika, Madagaskar, Mauritius, Seyşeller, Zimbabve,
Kosta Rika, El Salvador, Fiji ve Kamerun dur.
AB'nin müzakere ya da anlaşmanın onay sürecinde olduğu ülkeler; Kanada, Hindistan,
Malezya, Brezilya, Arjantin, Uruguay, Paraguay, Suudi Arabistan, Botsvana, Fil Dişi
Sahilleri, Kuveyt, Katar, Birleşik Arap Emirlikleri, Oman, Bahreyn, Libya, Cook Adaları,
Kiribati, Lesoto, Svaziland, Mozambik, Marshall Adaları, Mikronezya, Nauru, Samoa,
Solomon, Tonga, Tuvalu, Vanuatu, Angola, Namibya, Komoros, Cibuti, Eritre, Etiyopya,
Malavi, Sudan, Zambiya, Burundi, Kenya, Ruanda, Uganda, Tanzanya, Orta Afrika
Cumhuriyeti, Çad, Kongo, Demokratik Kongo, Ekvator Gine’si, Gabon, Sao Tome ve
Principe, Benin, Burkina Faso, Yeşil Burun Adaları, Gambiya, Gana, Gine, Gine-Bissau,
Liberya, Mali, Moritanya, Nijer, Nijerya, Senegal, Sierra-Leone, Togo, Vietnam, Moldova,
Ermenistan, Gürcistan, ABD, Tayland, Japonya, Ukrayna, Güney Afrika, Mauritius,
Madagaskar, Seyşeller, Zimbabve, Papua Yeni Gine, Singapur, Fas, Ekvator’dur.
40
AB'nin müzakere açmayı düşündüğü ülkeler ise; Azerbaycan, Brunei Sultanlığı,
Endonezya, Filipinler, Bolivya’dır.
Son olarak, AB ile Çin Halk Cumhuriyeti arasında ise karşılıklı yatırımların korunması
kanunu imzalanmıştır.
5.3.
AVRUPA BİRLİĞİ’NİN (AB) DEVAM EDEN MÜZAKERELER
Amerika Birleşik Devletleri (ABD)
Sekizler Grubu (G-8) 17 Haziran 2013 tarihinde düzenlenen zirvesinde Amerika
Birleşik Devletleri (US/ABD) başkanı Barack Obama, AB Komisyonu Başkanı José Manuel
Barroso, AB Konseyi Başkanı Herman Vanm Rompuy ve Birleşik Krallık (UK/BK)
Başbakanı David Cameron tarafından resmi olarak duyurulan kısa adıyla TTIP yani
Transatlantik Ticaret ve Yatırım Ortaklığı müzakerelerinin başladığını duyurmuştur (AB
Komisyonu, 2013).
Anlaşmaya AB Komisyonu’nun da yeşil ışık yakmasının ardından ilk müzakere turları
için tarih 8 Temmuz 2013 yer ise Washington adres gösterilmiştir (Avrupa Birliği
Komisyonu, 2013).
Yapılan bu girişimin temelinin ABD-AB Yüksek Seviyeli İş ve Büyüme Çalışma
Gruplarının (HLWG) 2011 yılından bu yana yapmış olduğu çalışma ve tavsiyeler olduğu
vurgulanmıştır.
AB-ABD arasındaki TTIP 8. tur müzakereleri 2-6 Şubat 2015 tarihleri arasında
Brüksel'de tamamlanmıştır.
Çin
Yatırımların Korunması Anlaşması; Çin ile yatırımların korunması için müzakere
etme izni, AB Komisyonu tarafından üyelere iletilmiştir. Lizbon anlaşmasından bu yana
yapılan doğrudan yabancı yatırımların (FDI/DYY) korunması alanındaki ilk anlaşma olma
özelliğindedir. Taslak müzakere direktifleri AB konseyi tarafından incelenmekte ve
41
Komisyon tarafından müzakerelere başlanması için yeşil ışık beklenmektedir (Avrupa Birliği
Komisyonu, 2013).
Japonya
AB
ile
Japonya
arasında
STA10
müzakereleri
Nisan
2013’de
başlamış
24 Haziran – 3 Temmuz 2013 tarihleri arasında ikinci tur müzakereleri tamamlanmış olup 2327 Şubat 2015 tarihleri arasında 9. müzakere turunun gerçekleşmesi planlanmaktadır (AB
Komisyonu, 2013).
AB Komisyonu raporunda Japonya, AB’nin Asya kıtasındaki en büyük ikinci ticari
ortağı olarak gösterilmekte ve yapılacak bir STA’nın GSYH’ya katkısının %0,6 ve istihdam
alanında 400 bin (dört yüz bin) ek iş oluşturacağı vurgulanmıştır (Avrupa Birliği Komisyonu,
2013).
Kanada
Müzakereleri son aşamasına gelen AB-Kanada Kapsamlı Ekonomik ve Ticaret
Anlaşmasına (CETA) 2009 yılı Mayıs ayında başlandığını ve ABD’den sonraki en büyük
ikinci ticaret ortağı olduğu vurgusu yapılmış, (AB Komisyonu ve Kanada Hükümeti, 2008)
AB-Kanada arasındaki 2012 yılı mali ticaretinin değerinin 61,7 milyar € olduğu belirtilmiştir.
Yapılan ekonomik bir çalışmada yapılacak anlaşmanın AB-Kanada ticaretine ek olarak 25,7
milyar € getireceği hesaplanmıştır (Avrupa Birliği Komisyonu, 2013).
Ek olarak 5 Ağustos 2014 tarihinde AB Parlamentosu ve tüm üye ülkelere, anlaşma metininin
son halinde mutabık kalındığını, 26 Eylül 2014 tarihinde ise AB-Kanada Zirvesinde
müzakerelerin son bulduğu açıklanmıştır (EU Commission, Comprehensive Trade and
Economic Agreement (CETA), 2014).
10
AB-Japonya arasındaki STA detaylarına http://europa.eu/rapid/press-release_MEMO-13-348_en.htm
adresinden ulaşılabilmektedir.
42
ASEAN (Güney Doğu Asya Ülkeler Birliği)
Tayland ile STA müzakerelerine başlanıldığı tarihten itibaren dört Güney Doğu Asya
Ülkesi (ASEAN)11ile bölgeden-bölgeye yaklaşımı sayesinde ikili görüşmeler başlatılmıştır
(AB Komisyonu, 2013).
Vietnam ile müzakerelerin dördüncü turu için Temmuz 2013, Brüksel adres
gösterilmiştir. Ayrıca AB, Malezya ve müzakere sürecinin başarılı şekilde tamamlandığı
Singapur12 ile de temasını sürdürmektedir (Avrupa Birliği Komisyonu, 2013).
Anlaşmanın önemi ASEAN ülkelerinin AB’nin 5. en büyük ticari ortağı oluşu ve mal
ve hizmetler anlamında ikilinin 212,8 milyar €’luk bir dış ticareti bulunmasıdır.2009-2011
yılları arasında ASEAN ülkelerindeki en büyük DYY’nın %17,2 DYY payı ile AB olduğu
ifade edilmiştir (AB Komisyonu Ticaret Komiserliği, 2013).
Hindistan
2007 yılında başlanan müzakerelerde mesafe kat edilmiş son adımların atılması
beklenmektedir. Gelişen nüfusu ile (yaklaşık 1 milyar) dinamik ve gelişen bir pazar
olmasından ötürü AB bu anlaşmaya önem vermektedir (Avrupa Birliği Komisyonu, 2013).
Güney Akdeniz
AB ile Fas arasında 2000 yılında tamamlanan (AB Komisyonu , 2013)tarım, balıkçılık
- işlenmiş tarım ürünleri ve su ürünleri anlaşması (AB Komisyonu Ticaret Komiserliği, 2012)
sonrasında Tunus, Mısır ve Ürdün ile de benzer anlaşmalar yapılmasının yakın olduğu
vurgulanmıştır (Avrupa Birliği Komisyonu, 2013).
11
AB-ASEAN ilişkilerinin detayları http://ec.europa.eu/trade/policy/countries-and-regions/regions/asean
adresinde bulunmaktadır.
12
Singapur ile yapılan anlaşmaya dair notlara http://europa.eu/rapid/press-release_IP-12-1380_en.htm
adresinden ulaşılabilir.
43
Doğu Komşuluğu
AB, Ermenistan ve Gürcistan ile 2012 yılı başlarından itibaren müzakere halinde olup
Ermenistan ile müzakerelerin 6. Turu Haziran 2013’de tamamlanmıştır. Moldova ile
temaslarda aynı tarihlerde tamamlanmıştır (Avrupa Birliği Komisyonu, 2013).
MERCOSUR (Arjantin, Brezilya, Paraguay, Uruguay, Venezuela)
Santiago’da 26 Ocak 2013 tarihinde yapılan Ticaret Bakanları toplantısından itibaren
gümrük tarifeleri ve kotalar üzerinde teklifler 2013'ün son çeyreğinde verilen ve şu ana kadar
dokuzuncusu gerçekleşen müzakerelerin ticaret kurallarından çıkıp doğrudan piyasaya erişim
ilgili hususlarını kapsamaktadır (Avrupa Birliği Komisyonu, 2013).
Körfez İşbirliği Konseyi (GCC/KİK)
STA anlaşması müzakereleri KİK tarafından 2008 yılında askıya alınmış,
müzakereciler arasında gayri resmi görüşmeler devam etmektedir (Avrupa Birliği
Komisyonu, 2013).
Afrika, Karayip ve Pasifik ülkeleri (ACP)
Temellerini “Cotonou Anlaşması” ile 2000 yılında atan AB’nin Ekonomik Ortaklık
Anlaşması, Ticaret ve Kalkınma Ortaklık Anlaşmaları bulunan Afrika, Karayipler ve Pasifik
Ülkelerinden bazıları ile anlaşmalar imzalanmış ve sonuca bağlanan ülkeler: Karayip
(CARIFORUM), Pasifik (şu anda ilgili tek ülke Papua Yeni Gine), ve Doğu ve Güney Afrika
(ESA - Zimbabve, Mauritius, Madagaskar, Seyşeller)’dur. Müzakereler Doğu Afrika
Topluluğu (EAC) ve Güney Afrika Kalkınma Topluluğu (SADC) EPA Grup ile karar
aşamasında bulunmakta olup Sahra-altı Afrika’nın devamına ilerleyeceği konusu kesin
değildir (Avrupa Birliği Komisyonu, 2013).
44
5.4.
SERBEST TİCARET ANLAŞMALARI TAMAMLANMIŞ FAKAT
UYGULAMAYA GEÇMEMİŞ ÜLKELER
Moldova
AB ve Moldova arasında 12 Haziran 2013 tarihinde sonuçlanan Derin ve Kapsamlı
STA (DCFTA) resmi olarak Doğu Ortaklığı Zirvesi’nde (29 Kasım 2013) resmi girişimin
yapılması öngörülmüştür (Avrupa Birliği Komisyonu, 2013).
Bu anlaşmada farklı olarak AB için Moldova’nın küçük bir piyasa olmasına karşın,
ters açıdan Moldova'nın %50 ticaret akışının AB ile olmasına dikkat çekilmiştir (Avrupa
Birliği Komisyonu, 2013).
Ukrayna
AB ile Ukrayna arasında Derin ve Kapsamlı STA (DCFTA) müzakereleri Kasım 2011
yılında sonuçlanmış, 15 Mayıs 2013 tarihinde AB Komisyonu hazırladığı teklifi AB
Konseyi’nin imzasına sunmuş, politik koşullar karşılandığı takdirde imzalanacağı
belirtilmiştir (AB Komisyonu Ticaret Komiserliği, 2013).
Singapur
AB, Singapur arasında STA 16 Aralık 2012 tarihinde tamamlanmış ASEAN üyesi
olan ülkeyle anlaşmanın etkinleşmesinin 2014 sonbaharı olması öngörülmüştür (AB
Komisyonu, 2012).
Singapur AB’nin Güney Doğu Asya’daki en büyük ticaret ortağı konumunda olup mal
ve hizmetler kapsamında 2009 ve 2011 yılları arasında karşılıklı ticaret %40 oranında
büyümüştür (Avrupa Birliği Komisyonu, 2012).
Kolombiya
Kolombiya ve Peru ile Kapsamlı Ticaret Anlaşması Haziran 2012’de sonuçlandırılmış,
taslak uygulama için iç onay sürecini tamamlaması beklenen AB’nin And Bölgesindeki
45
Amerika’dan sonraki en büyük ticaret ortağı ile arasındaki gümrüklerde sağlanacak tasarrufun
yılda 500 milyon € olacağı hesaplanmıştır (Avrupa Birliği Komisyonu, 2013).
Orta Amerika (Kosta Rika, El Salvador, Guatemala, Honduras, Nikaragua ve Panama)
AB ile Orta Amerika arasındaki Ortaklık Anlaşması 11 Aralık 2012 tarihinde AB
Parlamentosu tarafından kabul edilmiştir (AB Komisyonu, 2012). Orta Amerika’da onay
süreci ileri düzeyde işlemektedir. Nikaragua, Honduras ve Panama ile halihazırda anlaşma
onaylanmıştı, Guatemala, El Salvador ve Kosta Rika anlaşmalarının onaylanması
beklenmektedir. Guatemala hariç tüm ülkeler yasal düzenlemelerini Avrupa Kıta sistemine
uyumlu hale getirmiştir. AB-Orta Amerika ticaretinin büyüklüğü yıllık 50 milyar €’nun
üzerindedir (Avrupa Birliği Komisyonu, 2013).
Afrika, Karayipler ve Pasifik Ülkelerinden müzakere edilmiş fakat yürürlüğe girmemiş
beş (5) anlaşma daha bulunmakta bunlar; Fil Dişi Sahilleri, Kamerun, Güney Afrika
Kalkınma Topluluğu, Gana ve Doğu Afrika Topluğu’dur. (Avrupa Birliği Komisyonu, 2013).
5.5.
HALİ HAZIRDAKİ SERBEST TİCARET ANLAŞMALARI
Peru
AB-Peru arasındaki STA 1 Mart 2013 tarihi itibarı ile yürürlükte olup AB-Peru ticaret
hacmi 2011 yılında 9,2 milyar €başka bir ifade ile Peru’nun ticaret hacminin %16’sını
kapsamaktadır (AB Komistonu, 2013). Ülkenin tarımsal (tarım ve su ürünleri) ihracatının üçte
biri AB’ye yapılmaktadır (Avrupa Birliği Komisyonu, 2013).
Güney Kore
AB-Güney Kore STA 1 Temmuz 2011 yılından itibaren yürürlükte ve yeni nesil
anlaşmalardandır (AB Komisyonu, 2012). Gümrük tarifelerinin düşürülmesi ile AB’nin
Güney Kore’den ithalatı anlaşma olmayan döneme göre %35 artmıştır (Avrupa Birliği
Komisyonu, 2013).
46
Meksika
Ekim 2000’den bu yana yürürlükte olan anlaşma bir yılda ticaret hacmini ikiye
katlamıştır (Avrupa Birliği Komisyonu, 2013).
Ek olarak anlaşmanın geliştirilebileceği AB Ticaret Komiseri Karel De Gucht
tarafından duyurulmuştur13.
Güney Afrika
Afrika kıtasındaki en büyük ticaret ortağı olmasının yanında ikili arasında yapılan
anlaşma tarafların ticaretinin %90’nı oluşturmaktadır. Ticaret serbestleşmesi 2012 yılında
tamamlanmıştır (Avrupa Birliği Komisyonu, 2013).
Şili
2002 yılında sonuçlanan AB-Şili Kapsamlı Ticaret Anlaşması yürürlüğe 2003 yılı
Şubat ayında girmiş ve Şili ABD’den sonra AB’nin en büyük ihracatçısı konumuna gelmiştir.
Çin’in dahil olmasından sonra, AB Şili’nin en büyük üçüncü ithalatçısı durumundadır
(Avrupa Birliği Komisyonu, 2013).
AB’nin halihazırda yürürlükte olan 2814 ticaret anlaşması bulunmaktadır (Avrupa
Birliği Komisyonu, 2013).
13
14
Konuşma detayları için http://europa.eu/rapid/press-release_SPEECH-12-825_en.htm
Ticaret hükümleri uygulanamadığı için Suriye’yi kapsamamaktadır.
47
6. AVRUPABİRLİĞİ (AB) - AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ (ABD)
TRANSATLANTİK TİCARET VE YATIRIM ORTAKLIĞI ANLAŞMASI (TTIP)
AB Komisyonu'nun Üst Düzey Çalışma Grubu'nun Büyüme ve İstihdam ile ilgili
raporunu Şubat 2013'te yayınlaması ile lansmanı yapılmış olan Transatlantik Ticaret Ve
Yatırım Ortaklığı Anlaşması'nın (TTIP), Mart 2013'te müzakere esaslarını ve AB-ABD ticaret
ilişkisinin geleceğe yönelik etki değerlendirmesini tüm üyelere göndermiştir.
İlk müzakere turu 8-12 Temmuz 2013 tarihleri arasında Washington/Amerika’da
düzenlenen TTIP’nin ilk turunda yirmi (20) değişik alanda 350 paydaşla görüşülmüş, ikinci
müzakere turu için 7 Ekim 2013 Brüksel adres gösterilmiştir. Müzakere sürecini AB adına
AB Komisyonu yaparken, AB Parlamentosu’nu ve Üye Ülkeleri de düzenli olarak
bilgilendirmiştir.
AB ve ABD ikili ticaretini detaylı olarak inceleyecek olursak, iki bloğun aralarındaki
ticareti kolaylaştırma çabaları daha net anlaşılabilir. Örneğin AB Komisyonunun raporuna
göre ikilinin günlük ticaret hacmi yaklaşık 2 milyar $, ABD’nin AB’ye DYY değeri Asya'ya
yaptığı yatırımın 3 katından fazla, AB'nin Hindistan ve Çin Halk Cumhuriyetine yaptığı
yatırımın yaklaşık 8 katını ABD'ye yapıyor olması tarafların ticaretinde yeni bir perde
açılması ihtiyacını oluşturmuştur. Aslında söz konusu girişimin en önemli nedenlerinden biri
de son yıllarda ikilinin ekonomilerindeki büyümenin gerilemesi olarak gösterilebilir.
Ayrıca tarafların ticaretindeki tarifelerin ortalama düşük (%3) olmasına karşın tarife
dışı engellerden kurtulmak istemeleri bu girişimin alt yapısını oluşturmaktadır. Ticareti
kolaylaştırma potansiyelinin değişen standartlar ve standart tanımlamaları, gümrük
prosedürleri ve sınır arkası kısıtlamaları gibi tarife dışı engellerin aşılmasında olduğunda fikir
birliğine varılmıştır.
AB ve ABD arasındaki ticaretin iyi analiz edilmesi şarttır bu sebeple İkilinin
arasındaki ticaretin sektörlere göre dağılımı, üçüncü ülkelerle ticareti tedarikçileri ve detaylı
analizi ilerleyen başlıklardaki tablo ve yorumlarda resmedilecektir.
48
7. AVRUPA BİRLİĞİ (AB) VE AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ (ABD)DIŞ
TİCARET ANALİZİ
İkilinin ticaretini genelden özele inilerek resmetmek tarafların ticari ilişkilerinin daha
net anlaşılmasına yardımcı olacaktır. Her iki ülkenin dünya perspektifinden ayrıca tarafların
ikili ticaretlerinin incelendiği tablolar ilerleyen başlıklarda takip edilebilir.
İlerleyen başlıklarda verilecek tarımsal dış ticarete ilişkin veriler tamamen AB ve DTÖ
tarımsal ürün tanımlamalarına göre oluşturulmuş istatistiklerdir. Fakat hazırlanmış bazı
raporlarda su ürünleri tarım ürünleri sınıflamalarının dışında tutulmuş olup rapor metinlerinde
geçen rakamlar ile çalışma istatistiksel verileri arasında farklılıklar bulunabilir. Söz konusu
istatistiksel tanımlalar çalışmanın metodoloji bölümünde detaylı şekilde açıklanacaktır.
7.1.
AVRUPA BİRLİĞİ (AB) DIŞ TİCARETİ
Konu küresel ticaret olunca AB lider konumda olup, ticaret rejiminin dışa açıklığı
sayesinde yatırımcılar ve ticaret yapmak için cazibe odağı haline gelmiştir. AB pazarı sadece
ihracat pazarı değil aynı zamanda 500 milyona yaklaşan tüketicisi ile neredeyse dünyanın en
büyük ithalatçı piyasasıdır. Aynı zamanda içerisinde 28 farklı ülke yani 28 farklı tüketim
piyasası olmasına rağmen malların serbest dolaşım ilkesi sayesinde şeffaf, istikrarlı ve
standart tek bir piyasa gibi hareket etmektedir.
Söz konusu pazar sadece mal ticareti değil aynı zamanda en iyi hizmet tecrübelerini
sunmak isteyenler için çok önemli bir hizmet pazarı, girişimlerini küresel boyuta taşımak
isteyen yatırımcılar için istikrarlı, öngörülebilir ve sağlam bir ekonomi vaat etmektedir. Daha
net olmak gerekirse dünya ticaret hacminin yaklaşık %16'sı AB-28 pazarında işlem
görmektedir.
İlerleyen başlıklarda AB-28 dış ticaret hacminin anlaşılması adına, genel ve tarımsal,
farklı ticaret sınıflamaları ile detaylı olarak incelenmiştir.
49
7.1.1. Avrupa Birliği (AB) Genel Dış Ticaret İstatistikleri
7.1.1.1.
SITC Ticaret Sınıflamasına Göre AB Dış Ticaret İstatistikleri
18. Tablo - Avrupa Birliği - Dünya Dış Ticareti
YILLAR
İHRACAT
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
İTHALAT
1.208
1.337
1.496
1.752
1.926
1.591
1.774
2.189
2.222
2.234
DENGE
1.294
1.506
1.767
2.000
2.277
1.712
1.988
2.392
2.294
2.219
-86
-168
-270
-248
-352
-120
-214
-203
-72
15
İHRACAT
DEĞİŞİM %
10,7
11,9
17,1
9,9
-17,4
11,5
23,4
1,5
0,5
İTHALAT
DEĞİŞİM %
16,4
17,3
13,2
13,9
-24,8
16,1
20,3
-4,1
-3,3
İHRACATIN İTHALATI
KARŞILAMA ORANI %
93
89
85
88
85
93
89
92
97
101
Kaynak: UNCOMTRADE, SITC, Milyar ABD Doları
Yukarıdaki genel dış ticaret tablosundan da görüleceği gibi AB'nin dış ticareti son 10
yılda toplam 1 trilyon 718 milyar $ dış ticaret açığı vermiş olsa da 2008 krizi dahil olan son
on yıldaki ihracatın ithalatı karşılama oranı %85'den aşağı inmemiştir. Tablo 18, grafikle
gösterilmek gerekirse;
20. Grafik - Avrupa Birliği - Dünya Dış Ticareti
İhracat
İthalat
Denge
2,500
2,000
1,500
1,000
500
0
-500
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Kaynak: UNCOMTRADE, SITC, Milyar ABD Doları
Grafik 20'degörüldüğü üzere AB dış ticareti son on yıldaki en kritik dönemi 2008 krizi
sonrasında yaşamış, 2009 yılında bir önceki yıla göre ihracat %17 ve ithalat ise %25
azalmıştır.2013 yılına gelindiğinde ise son on yıllık dönemde ilk defa dış ticaret fazlası (15
milyar dolar) vermiştir.
50
19. Tablo - Avrupa Birliği - Dünya Dış Ticareti-1
FAALİYET GRUPLARI
MAKİNE VE ULAŞIM ARAÇLARI
KİMYASALLAR VE İLGİLİ ÜRÜNLER
MAMUL ÜRÜNLER, ESAS MALZEMESİNE
GÖRE SINIFLANDIRILANLAR
ÇEŞİTLİ MAMUL ÜRÜNLER
MİNERAL YAKITLAR, YAĞLAR,
VEİLGİLİ MALZEMELER
GIDA VE CANLI HAYVANLAR
BAŞKA YERDE SINIFLANDIRILMAMIŞ
MAL VE İŞLEMLER
HAM MADDELER (PETROL HARİÇ),
YENİLEMEYEN
İÇECEKLER VE TÜTÜN
HAYVANSAL VE BİTKİSEL SIVI YAĞLAR
KATI YAĞLAR VE MUMLAR
GENEL TOPLAM
2004
İthalat İhracat
413
517
109
183
2005
İthalat İhracat
464
587
119
197
2006
İthalat İhracat
504
638
136
223
2007
İthalat İhracat
578
750
165
260
2008
İthalat İhracat
595
832
183
282
145
165
159
180
200
204
256
238
260
262
198
136
218
143
244
159
277
178
300
197
235
43
333
59
414
77
453
89
619
115
66
41
71
44
77
49
94
58
108
71
61
79
72
78
106
88
73
111
94
94
54
22
59
25
71
31
86
36
97
40
7
19
7
20
8
24
9
27
9
29
5
3
5
3
7
3
8
4
12
5
1.294
1.208
1.506
1.337
1.767
1.496
2.000
1.752
2.277
1.926
Kaynak: UNCOMTRADE, SITC, Milyar ABD Doları, 2013 ihracat büyüklüklerine göre sıralanmıştır.
20. Tablo - Avrupa Birliği - Dünya Dış Ticareti-2
FAALİYET GRUPLARI
MAKİNE VE ULAŞIM ARAÇLARI
KİMYASALLAR VE İLGİLİ ÜRÜNLER
MAMUL ÜRÜNLER, ESAS MALZEMESİNE
GÖRE SINIFLANDIRILANLAR
ÇEŞİTLİ MAMUL ÜRÜNLER
MİNERAL YAKITLAR, YAĞLAR
VE İLGİLİ MALZEMELER
GIDA VE CANLI HAYVANLAR
BAŞKA YERDE SINIFLANDIRILMAMIŞ
MAL VE İŞLEMLER
HAM MADDELER (PETROL HARİÇ),
YENİLEMEYEN
İÇECEKLER VE TÜTÜN
HAYVANSAL VE BİTKİSEL SIVI YAĞLAR
KATI YAĞLAR VE MUMLAR
GENEL TOPLAM
2009
İthalat İhracat
483
644
155
270
2010
İthalat İhracat
581
755
178
298
2011
İthalat İhracat
606
907
214
342
2012
İthalat İhracat
579
912
208
345
2013
İthalat İhracat
575
950
206
348
161
193
207
225
256
270
218
260
220
264
261
161
279
181
311
213
288
222
292
235
382
79
477
95
647
136
659
150
620
151
94
62
98
72
117
88
110
90
114
99
101
121
67
71
114
138
120
145
83
90
57
34
83
44
104
55
90
54
87
51
9
26
9
28
10
35
10
37
10
39
8
4
9
4
13
6
13
6
13
7
1.712
1.591
1.988
1.774
2.392
2.189
2.294
2.222
2.219
2.234
Kaynak: UNCOMTRADE, SITC, Milyar ABD Doları, 2013 ihracat büyüklüklerine göre sıralanmıştır.
SITC ticaret sınıflamasına göre oluşan dış ticaret istatistikleri önceki tablolarda (tablo
19-20) verilmiş olup gösterge bir yıl niteliğinde olan 2013 yılı için ihracatın ve ithalatın SITC
faaliyet gruplarına göre dağılımı;
51
21. Grafik - AB - Dünya İhracatı SITC Faaliyet Grupları Dağılımı 2013
AB-Dünya İhracat, 2013
2%
2%
4%
0%
4%
7%
42%
11%
12%
16%
Makine ve ulaşım araçları
Kimyasallar ve ilgili ürünler
Mamul ürünler, esas malzemesine göre sınıflandırılanlar
Çeşitli mamul ürünler
Mineral yakıtlar, yağlar ve ilgili malzemeler
Gıda ve Canlı Hayvanlar
Başka yerde sınıflandırılmamış mal ve işlemler
Ham maddeler (petrol hariç), yenilemeyen
İçecekler ve tütün
Hayvansal ve bitkisel sıvı yağlar, katı yağlar ve mumlar
22. Grafik - AB - Dünya İthalatı SITC Faaliyet Grupları Dağılımı 2013
AB-Dünya İthalat, 2013
1%
4%
4%
5%
26%
28%
9%
10%
13%
Makine ve ulaşım araçları
Kimyasallar ve ilgili ürünler
Mamul ürünler, esas malzemesine göre sınıflandırılanlar
Çeşitli mamul ürünler
Mineral yakıtlar, yağlar ve ilgili malzemeler
Gıda ve Canlı Hayvanlar
Başka yerde sınıflandırılmamış mal ve işlemler
Ham maddeler (petrol hariç), yenilemeyen
İçecekler ve tütün
olarak gerçekleşmiştir.
52
7.1.1.2.
HS Ticaret Sınıflamasına Göre AB Dış Ticaret İstatistikleri
21. Tablo - Avrupa Birliği - Dünya Dış Ticareti
YILLAR
İHRACAT
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
1.210
1.346
1.500
1.757
1.929
1.600
1.796
2.241
2.250
2.326
İTHALAT
DENGE
1.302
1.515
1.787
2.020
2.285
1.757
2.027
2.443
2.358
2.243
-92
-169
-287
-263
-356
-157
-231
-202
-107
83
İHRACAT
DEĞİŞİM %
11,3
11,5
17,2
9,7
-17,0
12,2
24,8
0,4
3,4
İTHALAT
DEĞİŞİM %
16,4
17,9
13,1
13,1
-23,1
15,3
20,5
-3,5
-4,8
İHRACATIN İTHALATI
KARŞILAMA ORANI %
93
89
84
87
84
91
89
92
95
104
Kaynak: UNCOMTRADE, HS, Milyar ABD Doları
23. Grafik - Avrupa Birliği - Dünya Dış Ticareti
İhracat
İthalat
Denge
2,500
2,000
1,500
1,000
500
0
-500
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Kaynak: UNCOMTRADE, HS, Milyar ABD Doları
Grafik 23’den gözlemleneceği üzere son on yılda AB dış ticaret dengesi 2008 krizi ve
sonrasındaki etkileri hariç azalma eğiliminde ve 2013 yılında son on yıldaki ilk dış ticaret
fazlasını vermiştir.
53
HS ürün gruplamasına göre AB-Dünya dış ticareti ise aşağıdaki tablolarda gösterilmektedir.
22. Tablo - Avrupa Birliği - Dünya Dış Ticareti-1
ÜRÜN GRUPLARI
MAKİNE VE ELEKTRONİK EŞYALAR
ULAŞIM EKİPMANLARI
KİMYASAL YA DA BENZER
ENDÜSTRİ ÜRÜNLERİ
MİNERAL ÜRÜNLER
BAZ METALLER
İNCİ, DEĞERLİ METALLER
OPTİK VE FOTOĞRAFİK ARAÇLAR
PLASTİK, KAUÇUK
GIDA ÜRÜNLERİ, İÇECEKLER VE TÜTÜN
TEKSTİL VE TEKSTİL MALZEMELERİ
ODUN SELÜLOZU, KAĞIT VE MUKAVVA
ÇEŞİTLİ MAMUL EŞYALAR
BİTKİSEL ÜRÜNLER
CANLI HAYVAN VE HAYVANSAL ÜRÜNLER
GİZLİ VERİ
CAM, SERAMİK VE TAŞ
HAM POSTLAR, DERİLER VE SARACİYE
ODUN, KÖMÜR, MANTAR
AYAKKABI, ŞAPKA VE DİĞER BAŞLIKLAR
SANAT ESERİ VE ANTİKALAR
HAYVANSAL VE BİTKİSEL YAĞLAR
SİLAH VE CEPHANELER
GENEL TOPLAM
2004
İthalat İhracat
329
355
110
178
2005
İthalat İhracat
357
395
123
201
2006
İthalat İhracat
395
435
126
212
2007
İthalat İhracat
454
516
142
248
2008
İthalat İhracat
481
576
146
273
102
177
110
190
125
215
149
252
167
267
271
78
36
52
33
32
80
16
31
33
19
25
9
11
13
14
3
4
1
1.302
52
78
31
60
46
39
40
29
21
12
15
22
18
10
10
6
5
3
2
1.210
379
86
42
56
37
32
86
17
35
35
21
38
10
12
14
15
3
5
1
1.515
70
93
42
64
51
44
41
30
22
13
15
19
19
10
11
6
5
3
3
1.346
475
123
56
64
43
35
97
18
39
37
24
63
12
14
15
18
4
6
1
1.787
89
113
39
70
58
52
44
34
25
15
15
21
21
12
12
7
6
3
3
1.500
516
165
64
63
53
42
110
22
51
48
27
29
15
16
19
20
5
8
2
2.020
107
138
47
74
67
56
50
39
30
19
19
24
24
13
14
8
6
4
3
1.757
697
164
51
71
58
50
118
23
57
59
28
26
16
17
18
22
4
12
1
2.285
126
148
46
82
72
63
53
40
33
26
23
24
25
14
14
9
6
5
3
1.929
Kaynak: UNCOMTRADE, HS, Milyar ABD Doları,2013 ihracat büyüklüklerine göre sıralanmıştır.
54
23. Tablo - Avrupa Birliği - Dünya Dış Ticareti-2
ÜRÜN GRUPLARI
MAKİNE VE ELEKTRONİK EŞYALAR
ULAŞIM EKİPMANLARI
KİMYASAL YA DA BENZER
ENDÜSTRİ ÜRÜNLERİ
MİNERAL ÜRÜNLER
BAZ METALLER
İNCİ, DEĞERLİ METALLER
OPTİK VE FOTOĞRAFİK ARAÇLAR
PLASTİK, KAUÇUK
GIDA ÜRÜNLERİ, İÇECEKLER VE TÜTÜN
TEKSTİL VE TEKSTİL MALZEMELERİ
ODUN SELÜLOZU, KAĞIT VE MUKAVVA
ÇEŞİTLİ MAMUL EŞYALAR
BİTKİSEL ÜRÜNLER
CANLI HAYVAN VE HAYVANSAL ÜRÜNLER
GİZLİ VERİ
CAM, SERAMİK VE TAŞ
HAM POSTLAR, DERİLER VE SARACİYE
ODUN, KÖMÜR, MANTAR
AYAKKABI, ŞAPKA VE DİĞER BAŞLIKLAR
SANAT ESERİ VE ANTİKALAR
HAYVANSAL VE BİTKİSEL YAĞLAR
SİLAH VE CEPHANELER
GENEL TOPLAM
2009
İthalat İhracat
375
449
123
202
2010
İthalat İhracat
457
502
136
258
2011
İthalat İhracat
486
592
131
320
2012
İthalat İhracat
460
579
127
336
2013
İthalat İhracat
457
592
125
357
156
269
167
280
197
326
194
325
187
321
454
87
76
64
44
46
105
18
46
47
25
23
12
13
12
20
3
8
2
1.757
113
112
37
73
60
57
42
34
25
21
19
24
19
11
11
7
4
4
4
1.600
545
117
79
68
56
46
112
21
50
49
26
18
14
16
14
23
3
9
1
2.027
108
125
60
83
71
62
45
37
28
24
24
21
21
15
12
8
5
4
3
1.796
755
152
106
78
69
54
133
23
52
61
30
26
15
18
14
25
4
12
2
2.443
188
157
105
98
85
75
54
42
32
29
30
26
24
18
14
10
6
6
4
2.241
768
126
112
76
62
52
115
20
47
59
27
25
14
17
13
23
5
12
2
2.358
223
148
76
102
84
80
53
39
35
28
30
25
24
19
14
10
8
6
5
2.250
702
120
72
77
63
55
121
19
47
61
28
23
13
18
13
24
4
12
2
2.243
180
142
140
106
86
84
55
39
38
33
32
25
25
22
16
11
9
7
5
2.326
Kaynak: UNCOMTRADE, HS, Milyar ABD Doları,2013 ihracat büyüklüklerine göre sıralanmıştır.
55
7.1.2. Avrupa Birliği (AB) Tarımsal Dış Ticaret İstatistikleri
AB-28 gıda-tarım endüstrisi 2013 yılında yaklaşık 120 milyar €'luk ihracatı ile
dünyanın bir numaralı gıda ve tarım ürünleri ihracatçısı konumundadır. Dünya ticaretinin
hatırı sayılır oranda büyümesine karşın 2013 yılı gelişmekte olan ekonomiler için durgun
geçmiş sayılabilir.
Avronun piyasadaki güçlü pozisyonuna rağmen AB ihracat artışının
kaynağının özellikle gelişmekte olan ülkelerdeki talep tarafından uyarıldığı söylenebilir.
Genellikle yüksek katma değerli nihai ürün ihracatçısı olması ile ünlü AB, 2013 yılındaki
büyümenin üçte ikisinden fazlasını hububat ihracatındaki başarısına borçludur (DG
Agriculture & Rural Development, 2014).
AB tarım ihracatındaki en kesin artış Çin'de kaydedilirken aynı kriterde en hızlı
gelişen Suudi Arabistan'dan sonra ikinci piyasa olmuştur. ABD'de ise mütevazı bir artış
olurken ABD'den ithalat özellikle hayvan yeminde, keskin bir şekilde artmıştır. AB en büyük
ithalatçı unvanını korurken, yaklaşık 17 milyar € dış ticaret fazlası vermiştir (DG Agriculture
& Rural Development, 2014).
AB tarımsal dış ticaret fazlası her geçen yıl biraz daha artmakta, 2013 yılına
gelindiğinde ise 7 milyar € ek fazla ile toplamda 18,6 milyar €'luk dış ticaret fazlası vermiştir
(DG Agriculture & Rural Development, 2014).
56
7.1.2.1.
SITC Ticaret Sınıflamasına Göre Avrupa Birliği (AB) Tarımsal Dış Ticaret
İstatistikleri
24. Tablo - Avrupa Birliği - Dünya Tarımsal Dış Ticareti
YILLAR
İHRACAT
İTHALAT
77
83
93
109
127
111
128
157
162
175
108
113
124
151
173
141
154
188
175
179
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
DENGE
-30
-30
-31
-42
-46
-31
-26
-30
-12
-4
İHRACAT
DEĞİŞİM %
7,1
12,8
16,3
16,6
-12,5
15,6
22,9
3,2
7,9
İTHALAT
DEĞİŞİM %
5,1
9,6
21,2
14,9
-18,3
9,3
21,5
-6,9
2,3
İHRACATIN İTHALATI
KARŞILAMA ORANI %
72
73
75
72
73
78
83
84
93
98,0
Kaynak: UNCOMTRADE, SITC, Milyar ABD Doları
24. Grafik - Avrupa Birliği - Dünya Tarımsal Dış Ticareti
İhracat
2003
200
2004
2005
2006
2007
İthalat
2008
2009
Denge
2010
2011
2012
2013
2014
0
-10
150
-20
100
-30
50
-40
0
-50
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Kaynak: UNCOMTRADE, SITC, Milyar ABD Doları
Grafik 24'den de görüldüğü gibi AB'nin tarımsal dış ticaret borç stoku son on yılda
azalarak, 2013 yılında ihracat-ithalat neredeyse dengelenmiştir. AB toplam dış ticaretinin
yaklaşık %7,8'si tarım dış ticareti olup makine, kimyasallar ve tıbbi (eczacılık) ürünleri
ticareti arkasından dördüncü ihracat kalemi olarak yer almaktadır.
57
7.1.2.2.
HS Ticaret Sınıflamasına Göre Avrupa Birliği (AB) Tarımsal Dış Ticaret
İstatistikleri
25. Tablo - Avrupa Birliği - Dünya Tarımsal Dış Ticareti
İHRACAT
DEĞİŞİM %
2004
69
88
-19
2005
75
93
-18
8,3
2006
86
102
-16
14,1
2007
98
125
-27
14,2
2008
117
148
-31
19,3
2009
101
126
-25
-13,1
2010
114
131
-17
12,1
2011
140
158
-18
23,3
2012
145
151
-6
3,4
2013
156
156
1
8,1
Kaynak: UNCOMTRADE, HS, Milyar ABD Doları
YILLAR
İHRACAT
İTHALAT
DENGE
İTHALAT
DEĞİŞİM %
5,8
9,3
22,6
18,6
-14,9
3,8
20,6
-4,4
3,3
İHRACATIN İTHALATI
KARŞILAMA ORANI %
79
81
84
78
79
81
87
89
96
101
25. Grafik - Avrupa Birliği - Dünya Tarımsal Dış Ticareti
İhracat
2003
200
2004
2005
2006
2007
İthalat
2008
2009
2008
2009
Denge
2010
2011
2012
2013
150
100
50
0
2004
2005
2006
2007
2010
2011
2012
2014
5
0
-5
-10
-15
-20
-25
-30
-35
2013
Kaynak: UNCOMTRADE, HS, Milyar ABD Doları
Grafik 25'den takip edileceği üzere, AB 2008-2009 yıllarındaki net ithalatçı
konumundan 2013 yılına gelindiğinde ticaret açığını kapatmış ve ihracatçı konuma gelmiştir.
Tarımsal dış ticaret açığının 2008 yılında HS sınıflamasına göre ise 31 milyar $,
SITC'ye göre 46 milyar $ olduğu düşünülürse, AB 2013 yılında yaptığı tarımsal ihracatın
yaklaşık dörtte biri kadar dış ticaret farkı kapatmıştır. Söz konusu değişimin aslında ihracat
artışından çok ithalatın kabaca sabit kalmasından kaynaklandığı söylenebilir.
58
7.1.3. Avrupa Birliği (AB) Dış Ticaretinde Önde Gelen Ürünler ve Ülkeler
Önceki verilere ek olarak AB’nin ihracat ve ithalat ürün kalemlerini incelemek dış
ticaretinin kaynağı, hacmi ve ürün-ülke portföyü hakkında fikir verecektir. Bu sebeple ABDünya genel dış ticaretinde sırası ile ihracat ve ithalatındaki ürünler ve ürün grupları listeleri
ilerleyen tablolarda yer almaktadır.
7.1.3.1.
Avrupa Birliği (AB) Dış Ticaretinde Önde Gelen Ürünler
AB'nin 2013 yılı genel dış ticaretinde ilk 5 ürün grubu;
26. Tablo – AB – Dünya İhracatı İlk Beş Ürün Grubu 2013
ÜRÜN GRUBU ADI
BİNEK OTOMOBİLLER
PETROL YAĞLARI
İLAÇLAR
ALTIN
GİZLİ VERİ
GENEL
İHRACAT
148,7
129,9
99,9
90,5
87,7
PAY %
GENEL İHRACAT 2013
6,4
5,6
4,3
3,9
3,8
6%
BINEK OTOMOBILLER
6%
4% 4%
4%
2.326,3
İLAÇLAR
ALTıN
76%
GENEL TOPLAM
PETROL YAĞLARı
-
GIZLI VERI
DIĞER
Kaynak: UNCOMTRADE, HS4, Milyar ABD Doları
27. Tablo – AB – Dünya İthalatı İlk Beş Ürün Grubu 2013
ÜRÜN GRUBU ADI
HAM PETROL
PETROL YAĞLARI
GİZLİ VERİ
PETROL GAZLARI
MULTİMEDYA CİHAZLARI
GENEL
PAY %
İTHALAT
401,5 18,0
112,3
5,0
80,7
3,6
79,8
3,6
65,6
2,9
GENEL İTHALAT 2013
HAM PETROL
18%
5%
67%
GENEL TOPLAM
2.243,4
-
PETROL YAĞLARı
4%
GIZLI VERI
3%
PETROL GAZLARı
3%
MULTIMEDYA CIHAZLARı
DIĞER
Kaynak: UNCOMTRADE, HS4, Milyar ABD Doları
59
AB'nin 2013 yılı genel dış ticaretinde ilk 20 ürün:
28. Tablo – AB – Dünya Genel İhracatı İlk 20 Ürün 2013
ÜRÜN HS
KODU
999999
710813
271019
300490
870323
271012
880240
870324
880330
870332
300210
841112
710231
841191
870899
848180
710812
870840
711319
851712
ÜRÜN ADI
gizli veri
altın (diğer yarı işlenmiş şekilde)
diğer yağlar ve müstahzarlar
tedavide/korunmada kullanılmak üzere hazırlanan diğer ilaçlar
motorlu taşıt; kıvılcım ateşlemeli
petrol ve bitümenli yağlardan elde edilen hafif yağlar
uçak ve diğer hava taşıtları
motorlu taşıt; kıvılcım ateşlemeli
uçak ve helikopterlerin diğer aksam ve parçaları
motorlu taşıt; dizel/yarı dizel
serumlar(bağışıklık sağlayan ürünler)
turbojetler
elmaslar
turbojetler/turbopropellerin aksam-parçaları
kara taşıtları için diğer aksam, parçaları
diğer muslukçu eşyası
altın (işlenmemiş şekillerde olanlar, para yerine kullanılmayan)
kara taşıtları için vites kutuları ve aksam, parçaları
diğer kıymetli metal-kaplamalarından mücevherci eşyası
hücresel ağlar için veya diğer kablosuz ağlar için telefonlar
GENEL TOPLAM
İHRACAT
DEĞERİ
87,7
78,9
77,2
74,7
70,8
52,4
46,9
35,3
21,5
20,2
16,6
15,8
15,7
15,2
14,5
12,9
11,6
11,2
10,9
10,7
2.326,3
İHRACAT
PAYI %
3,8
3,4
3,3
3,2
3,0
2,3
2,0
1,5
0,9
0,9
0,7
0,7
0,7
0,7
0,6
0,6
0,5
0,5
0,5
0,5
-
İTHALAT
DEĞERİ
401,5
96,5
80,7
52,0
39,7
35,1
33,9
18,0
17,8
17,2
16,3
15,8
15,8
15,8
15,3
15,1
14,2
14,2
12,6
10,7
2.243,4
İTHALAT
PAYI %
17,9
4,3
3,6
2,3
1,8
1,6
1,5
0,8
0,8
0,8
0,7
0,7
0,7
0,7
0,7
0,7
0,6
0,6
0,6
0,5
-
Kaynak: UNCOMTRADE, HS6, Milyar ABD Doları
29. Tablo – AB – Dünya Genel İthalatı İlk 20 Ürün 2013
ÜRÜN HS6
KODU
270900
271019
999999
271121
851712
847130
300490
271111
880240
851762
300210
270112
847330
710813
271012
841191
880330
710231
841112
870332
ÜRÜN ADI
ham petrol
yağlar ve müstahzarlar
gizli veri
doğal gaz (gaz halinde)
hücresel ağlar için veya diğer kablosuz ağlar için telefonlar
portatif nümerik otomatik bilgi işlem makineleri
tedavide/korunmada kullanılmak üzere ilaçlar
doğal gaz (sıvılaştırılmış)
uçak ve diğer hava taşıtları
multimedya oluşturmak için makine
serumlar(bağışıklık sağlayan ürünler)
bitümenli taşkömürü
otomatik bilgi işlem makine ve ünitelerinin aksam, parçası
altın (diğer yarı işlenmiş şekilde)
petrol ve bitümenli yağlardan elde edilen hafif yağlar
turbojetler/turbopropellerin aksam-parçaları
uçak ve helikopterlerin aksam ve parçaları
elmaslar
turbojetler
motorlu taşıt; dizel/yarı dizel
GENEL TOPLAM
Kaynak: UNCOMTRADE, HS6, Milyar ABD Doları
60
AB'nin 2013 yılı tarımsal dış ticaretinde ilk 5 ürün grubu;
30. Tablo – AB – Dünya Tarımsal İhracatı İlk Beş Ürün Grubu 2013
ÜRÜN GRUBU ADI
ETİL ALKOL, LİKÖR, ALKOLLÜ İÇKİLER
ÜZÜM ŞARABI, ÜZÜM ŞIRASI
BUĞDAY VE MAHLUT
GIDA MÜSTAHZARLARI
UN, NİŞASTA VE MALT ESASLI
MÜSTAHZARLAR
TARIMSAL
İHRACAT
13,3
11,9
7,6
6,4
5,8
PAY %
TARIMSAL İHRACAT 2013
ETIL ALKOL, LIKÖR, ALKOLLÜ
IÇKILER
8,7
7,8
5,0
4,2
9%
ÜZÜM ŞARABı, ÜZÜM ŞıRASı
8%
5%
3,8
GıDA MÜSTAHZARLARı
70%
GENEL TOPLAM
153,0
BUĞDAY VE MAHLUT
4%
4%
UN, NIŞASTA VE MALT
ESASLı MÜSTAHZARLAR
-
DIĞER
Kaynak: UNCOMTRADE, HS4, Milyar ABD Doları
31. Tablo – AB – Dünya Tarımsal İthalatı İlk Beş Ürün Grubu 2013
ÜRÜN GRUBU ADI
TARIMSAL
İTHALAT
KAHVE
SOYA KÜSPESİ
SOYA FASULYESİ
PALM YAĞI
BALIK FİLETOLARI, BALIK ETLERİ
PAY %
9,8
9,7
7,4
6,0
6,0
TARIMSAL İTHALAT 2013
6,4
6,3
4,8
3,9
3,9
6%
KAHVE
6%
SOYA KÜSPESI
5%
4%
SOYA FASULYESI
4%
PALM YAĞı
75%
GENEL TOPLAM
154,5
-
BALıK FILETOLARı, BALıK
ETLERI
DIĞER
Kaynak: UNCOMTRADE, HS4, Milyar ABD Doları
AB tarımsal ihracatının üçte ikisi son mamul direkt tüketime hazır ürünler olmasına
rağmen 2013 yılındaki temel ürün ticareti özellikle hububat ticaretindeki artış dikkat
çekmiştir.
Yaklaşık olarak AB ithalatının yarısı son mamul (DTÖ tanımı ile nihai tüketime hazır
ya da çok yakın ürünler, işlenmiş ya da işlenmemiş taze tüketilen sebze meyveler), ara ürünler
(işlenmenin birinci aşamasını geçmiş ürünler; buğday-un, nihai tüketime hazır olmayan) ile
diğer ürünler %30, ana ürünler %19 ve diğer ürünlerin payı %1 civarındadır (DG Agriculture
& Rural Development, 2014).
61
AB'nin 2013 yılı tarımsal dış ticaretinde ilk 20 ürün;
32. Tablo – AB – Dünya Tarımsal İhracatı İlk 20 Ürün 2013
ÜRÜN HS6
KODU
220421
100199
210690
220830
020329
040690
220300
190110
220820
240220
230990
180690
220410
100390
190590
190190
040221
220210
150910
040210
ÜRÜN ADI
şarap ve üzün şırası
buğday (makarnalık durum buğdayı hariç) ve mahlut; tohumluk olmayan
diğer gıda müstahzarları
viskiler
domuz etleri
diğer peynirler
biralar (malttan)
çocukların beslenmesinde kullanılan müstahzarlar (perakende)
üzüm şarabı-alkol derecesi % 80'den az, tağyir edilmemiş
tütün içeren sigaralar
hazır diğer hayvan yemleri (perakende)
çikolata, kakao içeren gıda müstahzarları
köpüklü şaraplar
arpa; tohumluk olmayan
diğer ekmekçi mamulleri
süt, peynir vb. ile hububat esaslı karışım ve mamuller
süt, krema (tatlandırıcısız)
sular (tatlandırıcılı, lezzetlendirilmiş) alkolsüz diğer içecekler
saf zeytinyağı
süt, krema
GENEL TOPLAM
İHRACAT
DEĞERİ
8,9
7,2
6,3
5,8
4,4
3,6
3,6
3,6
3,4
3,3
2,6
2,6
2,5
2,0
1,9
1,9
1,8
1,8
1,8
1,7
153,0
İHRACAT
PAYI %
5,8
4,7
4,1
3,8
2,9
2,4
2,3
2,3
2,2
2,1
1,7
1,7
1,6
1,3
1,3
1,2
1,2
1,2
1,1
1,1
-
İTHALAT
DEĞERİ
9,7
8,0
7,4
4,7
4,1
3,9
3,5
3,2
3,1
3,0
2,6
2,3
2,2
2,0
1,8
1,6
1,5
1,4
1,4
1,3
154,5
İTHALAT
PAYI %
6,3
5,2
4,8
3,1
2,6
2,5
2,3
2,0
2,0
1,9
1,7
1,5
1,4
1,3
1,1
1,1
1,0
0,9
0,9
0,8
-
Kaynak: UNCOMTRADE, HS6, Milyar ABD Doları
33. Tablo – AB – Dünya Tarımsal İthalatı İlk 20 Ürün 2013
ÜRÜN HS6
KODU
230400
090111
120190
151110
030214
080390
180100
100590
030617
160414
240120
120510
220421
170114
210690
090121
080610
020130
080212
160232
ÜRÜN ADI
soya fasulyesi yağı üretiminden arta kalan küspe ve katı atıklar
kahve (kafeini alınmamış, kavrulmamış)
soya fasulyesi (kırılmış olsun olmasın); tohumluk olmayan
palm yağı ve fraksiyonları; ham
atlantik somonları ve tuna somonları; (taze veya soğutulmuş)
muz (plantain hariç); taze veya kurutulmuş
kakao dane ve kırıkları (ham/kavrulmuş, bütün/kırık)
mısır (diğer)
diğer karidesler; dondurulmuş
ton balıkları/orkinoslar ve torikler-müstahzar ve konserve (bütün/parça)
tütün (tamamen/kısmen sapları koparılmış, damarı çıkarılmış)
rep/kolza tohumları; düşük erusik asitli
şarap ve üzün şırası (durdurulmuş)
kamış şekeri
diğer gıda müstahzarları
kahve (kafeini alınmamış, kavrulmuş)
üzüm (taze)
sığır eti; kemiksiz (taze/soğutulmuş)
badem (kabuksuz)
horoz ve tavuklardan hazırlanmış madde ve konserveler
GENEL TOPLAM
Kaynak: UNCOMTRADE, HS6, Milyar ABD Doları
62
7.1.3.2.
Avrupa Birliği (AB) Dış Ticaretinde Önde Gelen Ülkeler
AB'nin 2013 yılı genel dış ticaretinde sırası ile ticaret hacmi, ihracat ve ithalat
kalemlerinde ilk sırada gelen ilk on ülke;
34. Tablo – Avrupa Birliği – Dünya Genel Dış Ticareti 2013
SIRA
TİCARET HACMİ DEĞER PAY%
İHRACAT
1
ABD
636
14
ABD
2
ÇİN
567
12
İSVİÇRE
3
RUSYA FED.
411
9
ÇİN
4
İSVİÇRE
351
8
RUSYA FED.
5
TÜRKİYE
169
4
TÜRKİYE
6
NORVEÇ
162
4
JAPONYA
7
JAPONYA
146
3
NORVEÇ
8
GÜNEY KORE
100
2
BİRLEŞİK ARAP E.
9
HİNDİSTAN
96
2
GÜNEY KORE
10
BREZİLYA
93
2
BREZİLYA
GENEL
4.570
TOPLAM
Kaynak: UNCOMTRADE,HS2, Milyar ABD Doları
DEĞER
378
225
196
158
102
71
66
58
53
52
PAY%
16
10
8
7
4
3
3
2
2
2
2.326
-
İTHALAT
ÇİN
ABD
RUSYA FED.
İSVİÇRE
NORVEÇ
JAPONYA
TÜRKİYE
ÖZEL KATEGORİ
HİNDİSTAN
GÜNEY KORE
DEĞER
371
258
253
126
96
75
67
60
49
48
PAY%
17
12
11
6
4
3
3
3
2
2
2.243
-
AB'nin 2013 yılı tarımsal dış ticaretinde sırası ile ticaret hacmi, ihracat ve ithalat
kalemlerinde ilk sırada gelen ilk on ülke;
35. Tablo – Avrupa Birliği – Dünya Tarımsal Dış Ticareti 2013
SIRA
TİCARET HACMİ DEĞER PAY %
İHRACAT
1
ABD
34
11
ABD
2
BREZİLYA
20
6
RUSYA FED.
3
RUSYA FED.
18
6
İSVİÇRE
4
İSVİÇRE
15
5
ÇİN
5
ÇİN
15
5
JAPONYA
6
NORVEÇ
13
4
NORVEÇ
7
TÜRKİYE
8
3
SUUDİ ARABİSTAN
8
UKRAYNA
8
3
CEZAYİR
9
ARJANTİN
8
3
ÇİN (HONG KONG)
10
JAPONYA
7
2
KANADA
GENEL
312
TOPLAM
Kaynak: UNCOMTRADE,HS2(01-24), Milyar ABD Doları
DEĞER
20
16
10
8
7
6
5
4
4
4
PAY %
13
10
6
5
4
4
3
3
3
2
156
-
İTHALAT
BREZİLYA
ABD
ARJANTİN
ÇİN
NORVEÇ
ENDONEZYA
İSVİÇRE
TÜRKİYE
UKRAYNA
HİNDİSTAN
DEĞER
18
13
8
7
7
6
6
5
5
4
PAY %
11
9
5
5
4
4
4
3
3
3
156
-
63
7.2.
AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ (ABD) DIŞ TİCARETİ
Amerika Birleşik Devletleri (ABD), Birleşmiş Milletler İstatistik Bölümü (UNSD)
raporunda dünyanın en büyük nominal değerlere göre dünyanın en büyük ekonomisi (The
United Nations Statistics Division, 2014), Uluslararası Para Fonu (IMF) (International
Monetary Fund, 2014), Dünya Bankası (WB) (The World Bank, 2014) ve ABD Merkezi
İstihbarat Teşkilatı'na (CIA) (The Central Intelligence Agency, 2012)göre AB-28'den sonra
dünyanın en büyük ekonomisidir.
7.2.1. Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Genel Dış Ticaret İstatistikleri
ABD ülke ekonomisinin başarısının temel unsurlarından biri de dış ticaretidir. ABD
uzun yıllardır devam eden dış ticaretindeki açığa rağmen bu açığı finanse edebilen para
politikaları sayesinde dünyanın en büyük ekonomileri arasında kalmayı başarmıştır. İlerleyen
Başlıklarda ABD dış ticareti detaylı şekilde incelenecektir.
64
7.2.1.1.
SITC Ticaret Sınıflamasına Göre Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Genel
Dış Ticaret İstatistikleri
36. Tablo - ABD - Dünya Dış Ticareti
YILLAR
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
İHRACAT
İTHALAT
DENGE
813
899
1.028
1.149
1.281
1.043
1.259
1.447
1.509
1.544
1.521
1.728
1.913
2.012
2.159
1.593
1.954
2.247
2.316
2.312
-708
-829
-885
-863
-878
-550
-695
-800
-807
-768
İHRACAT
DEĞİŞİM %
10,5
14,4
11,8
11,5
-18,6
20,8
14,9
4,3
2,3
İTHALAT
DEĞİŞİM %
13,6
10,7
5,2
7,3
-26,2
22,6
15,0
3,1
-0,2
İHRACATIN İTHALATI
KARŞILAMA ORANI %
54
52
54
57
59
66
64
64
65
67
Kaynak: UNCOMTRADE, SITC, Milyar ABD Doları
26. Grafik - ABD - Dünya Dış Ticareti
İhracat
İthalat
Denge
2,500
2,000
1,500
1,000
500
0
-500
-1,000
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Kaynak: UNCOMTRADE, SITC, Milyar ABD Doları
ABD dış ticaret grafiğinden ve tablosundan da görüleceği üzere ABD'nin dış borç
stoku giderek artmakta fakat bu durum ABD'nin para politikası sayesinde dengelenmeye
çalışılmaktadır.
65
37. Tablo - ABD - Dünya Dış Ticareti-1
FAALİYET GRUPLARI
2004
İthalat İhracat
595
397
117
110
2005
İthalat İhracat
649
436
133
120
2006
İthalat İhracat
711
497
148
136
2007
İthalat İhracat
742
540
162
154
MAKİNE VE ULAŞIM ARAÇLARI
KİMYASALLAR VE İLGİLİ ÜRÜNLER
BAŞKA YERDE SINIFLANDIRILMAMIŞ
52
30
57
33
61
36
64
MAL VE İŞLEMLER
ÇEŞİTLİ MAMUL ÜRÜNLER
267
90
288
99
305
111
319
MİNERAL YAKITLAR, YAĞLAR
216
19
297
26
344
34
371
VE İLGİLİ MALZEMELER
MAMUL ÜRÜNLER, ESAS MALZEMESİNE
180
79
201
90
234
104
237
GÖRE SINIFLANDIRILANLAR
GIDA VE CANLI HAYVANLAR
50
46
55
48
60
54
65
HAM MADDELER (PETROL HARİÇ)
28
36
31
40
32
49
32
YENİLEMEYEN
İÇECEKLER VE TÜTÜN
13
5
15
4
17
5
18
HAYVANSAL VE BİTKİSEL SIVI YAĞLAR
2
2
3
2
3
2
4
KATI YAĞLAR VE MUMLAR
GENEL TOPLAM
1.521
813
1.728
899
1.913
1.028
2.012
Kaynak: UNCOMTRADE, SITC, Milyar ABD Doları, 2013 ihracat büyüklüklerine göre sıralanmıştır.
2008
İthalat İhracat
730
560
183
179
42
67
41
121
312
129
41
500
76
113
238
126
68
70
86
61
34
75
5
18
5
3
5
4
1.149
2.159
1.281
38. Tablo - ABD - Dünya Dış Ticareti-2
FAALİYET GRUPLARI
2009
İthalat İhracat
573
369
155
159
2010
İthalat İhracat
720
452
178
189
2011
İthalat İhracat
805
504
204
208
2012
İthalat İhracat
882
536
204
207
MAKİNE VE ULAŞIM ARAÇLARI
KİMYASALLAR VE İLGİLİ ÜRÜNLER
BAŞKA YERDE SINIFLANDIRILMAMIŞ
59
110
60
119
63
126
70
MAL VE İŞLEMLER
ÇEŞİTLİ MAMUL ÜRÜNLER
263
115
306
128
325
138
335
MİNERAL YAKITLAR, YAĞLAR
278
54
362
79
463
127
433
VE İLGİLİ MALZEMELER
MAMUL ÜRÜNLER, ESAS MALZEMESİNE
157
95
202
120
238
140
242
GÖRE SINIFLANDIRILANLAR
GIDA VE CANLI HAYVANLAR
66
72
74
83
87
102
89
HAM MADDELER (PETROL HARİÇ)
22
61
29
80
35
91
34
YENİLEMEYEN
İÇECEKLER VE TÜTÜN
16
5
17
5
19
6
21
HAYVANSAL VE BİTKİSEL SIVI YAĞLAR
4
3
5
4
7
4
6
KATI YAĞLAR VE MUMLAR
GENEL TOPLAM
1.593
1.043
1.954
1.259
2.247
1.447
2.316
Kaynak: UNCOMTRADE, SITC, Milyar ABD Doları, 2013 ihracat büyüklüklerine göre sıralanmıştır.
2013
İthalat İhracat
900
537
202
208
142
74
155
145
349
149
136
389
148
142
244
146
100
93
107
90
34
85
7
22
7
4
6
3
1.509
2.312
1.544
STIC ticaret sınıflamasına göre oluşan dış ticaret istatistikleri önceki tablolarda (tablo
37-38) verilmiş olup gösterge bir yıl niteliğinde olan 2013 yılı için ihracatın ve ithalatın SITC
faaliyet gruplarına göre dağılımı;
66
27. Grafik - ABD - Dünya İhracatı SITC Faaliyet Grupları Dağılımı 2013
0%
0%
ABD-Dünya İhracat 2013
7%
6%
35%
9%
10%
10%
Makine ve ulaşım araçları
Kimyasallar ve ilgili ürünler
Başka yerde sınıflandırılmamış mal ve işlemler
Çeşitli mamul ürünler
Mineral yakıtlar, yağlar ve ilgili malzemeler
Mamul ürünler, esas malzemesine göre sınıflandırılanlar
Gıda ve Canlı Hayvanlar
Ham maddeler (petrol hariç), yenilemeyen
İçecekler ve tütün
Hayvansal ve bitkisel sıvı yağlar, katı yağlar ve mumlar
13%
10%
28. Grafik - ABD - Dünya İthalatı SITC Faaliyet Grupları Dağılımı 2013
ABD-Dünya İthalat,2013
4%
1%
1%
0%
3%
9%
39%
11%
15%
Makine ve ulaşım araçları
Mineral yakıtlar, yağlar ve ilgili malzemeler
Çeşitli mamul ürünler
Mamul ürünler, esas malzemesine göre sınıflandırılanlar
Kimyasallar ve ilgili ürünler
Gıda ve Canlı Hayvanlar
Başka yerde sınıflandırılmamış mal ve işlemler
Ham maddeler (petrol hariç), yenilemeyen
İçecekler ve tütün
Hayvansal ve bitkisel sıvı yağlar, katı yağlar ve mumlar
17%
67
7.2.1.2.
HS Ticaret Sınıflamasına Göre Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Genel Dış
Ticaret İstatistikleri
39. Tablo - ABD - Dünya Dış Ticareti
2004
818
1.525
-707
İHRACAT
DEĞİŞİM %
-
2005
904
1.732
-828
10,6
13,6
52
2006
1.037
1.919
-882
14,7
10,8
54
2007
1.163
2.017
-855
12,1
5,1
58
2008
1.300
2.165
-865
11,8
7,3
60
2009
1.057
1.602
-545
-18,7
-26,0
66
2010
1.277
1.966
-689
20,9
22,8
65
2011
1.480
2.263
-783
15,9
15,1
65
2012
1.546
2.334
-788
4,4
3,1
66
2013
1.578
2.328
-750
2,1
-0,2
68
YILLAR
İHRACAT
İTHALAT
DENGE
İTHALAT
DEĞİŞİM %
-
İHRACATIN İTHALATI
KARŞILAMA ORANI %
54
Kaynak: UNCOMTRADE, HS, Milyar ABD Doları
29. Grafik - ABD - Dünya Dış Ticareti
İhracat
İthalat
Denge
2,500
2,000
1,500
1,000
500
0
-500
-1,000
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Kaynak: UNCOMTRADE, HS, Milyar ABD Doları
2012
2013
68
HS ürün gruplamasına göre ABD-Dünya dış ticareti ise;
40. Tablo - ABD - Dünya Dış Ticareti-1
ÜRÜNLER
MAKİNE VE ELEKTRONİK EŞYALAR
ULAŞIM EKİPMANLARI
KİMYASAL YA DA BENZER ENDÜSTRİ
ÜRÜNLERİ
MİNERAL ÜRÜNLER
OPTİK VE FOTOĞRAFİK ARAÇLAR
BAZ METALLER
PLASTİK, KAUÇUK
İNCİ, DEĞERLİ METALLER
BİTKİSEL ÜRÜNLER
GIDA ÜRÜNLERİ, İÇECEKLER VE TÜTÜN
GİZLİ VERİ
ODUN SELÜLOZU, KAĞIT VE MUKAVVA
CANLI HAYVAN VE HAYVANSAL ÜRÜNLER
TEKSTİL VE TEKSTİL MALZEMELERİ
ÇEŞİTLİ MAMUL EŞYALAR
CAM, SERAMİK VE TAŞ
ODUN, KÖMÜR, MANTAR
SANAT ESERİ VE ANTİKALAR
HAM POSTLAR, DERİLER VE SARACİYE
SİLAH VE CEPHANELER
HAYVANSAL VE BİTKİSEL YAĞLAR
AYAKKABI, ŞAPKA VE DİĞER BAŞLIKLAR
GENEL TOPLAM
2004
İthalat
İhracat
395
274
215
119
104
91
222
51
82
43
33
18
32
51
25
18
91
64
16
25
5
10
1
2
21
1.525
22
52
37
41
18
31
18
25
21
10
22
12
7
6
4
4
2
2
1
818
Kaynak: UNCOMTRADE, HS, Milyar
2005
İthalat
İhracat
440
296
223
137
117
97
2006
İthalat
İhracat
484
328
240
165
129
110
2007
İthalat
İhracat
510
347
244
189
143
2008
İthalat İhracat
512
365
224
190
124
163
142
305
32
353
42
380
50
53
56
57
63
61
68
94
44
119
55
121
63
51
47
55
52
56
59
37
22
44
31
48
40
20
30
22
34
25
47
35
19
40
22
42
24
55
27
59
29
61
34
27
23
28
25
29
27
20
12
21
13
22
16
97
22
101
23
104
22
71
13
75
14
82
17
18
7
20
8
19
9
26
6
25
7
21
7
6
4
7
6
9
7
11
4
11
4
12
5
1
2
2
3
2
3
2
2
3
2
4
3
22
1
24
1
24
1
1.732
904
1.919
1.037
2.017
1.163
ABD Doları,2013 ihracat büyüklüklerine göre sıralanmıştır.
511
64
129
59
49
29
45
64
29
22
101
79
18
16
7
12
2
5
24
2.165
85
72
75
63
51
62
28
37
30
21
23
18
9
7
8
4
3
5
1
1.300
69
41. Tablo - ABD - Dünya Dış Ticareti-2
ÜRÜNLER
MAKİNE VE ELEKTRONİK EŞYALAR
ULAŞIM EKİPMANLARI
KİMYASAL YA DA BENZER ENDÜSTRİ
ÜRÜNLERİ
MİNERAL ÜRÜNLER
OPTİK VE FOTOĞRAFİK ARAÇLAR
BAZ METALLER
PLASTİK, KAUÇUK
İNCİ, DEĞERLİ METALLER
BİTKİSEL ÜRÜNLER
GIDA ÜRÜNLERİ, İÇECEKLER VE TÜTÜN
GİZLİ VERİ
ODUN SELÜLOZU, KAĞIT VE MUKAVVA
CANLI HAYVAN VE HAYVANSAL
ÜRÜNLER
TEKSTİL VE TEKSTİL MALZEMELERİ
ÇEŞİTLİ MAMUL EŞYALAR
CAM, SERAMİK VE TAŞ
ODUN, KÖMÜR, MANTAR
SANAT ESERİ VE ANTİKALAR
HAM POSTLAR, DERİLER VE SARACİYE
SİLAH VE CEPHANELER
HAYVANSAL VE BİTKİSEL YAĞLAR
AYAKKABI, ŞAPKA VE DİĞER
BAŞLIKLAR
GENEL TOPLAM
2009
İthalat
İhracat
425
278
154
161
2010
İthalat
İhracat
518
334
208
183
2011
İthalat
İhracat
577
364
231
213
2012
İthalat
İhracat
611
377
273
245
2013
İthalat İhracat
615
379
286
256
141
129
161
149
183
161
178
163
177
163
284
55
75
46
37
27
42
55
22
60
67
53
52
38
52
28
31
26
369
65
98
60
52
31
46
56
25
89
76
67
66
52
59
32
42
30
472
73
119
71
66
37
53
60
26
140
81
81
73
72
68
38
41
33
441
76
125
74
63
41
55
66
24
147
86
82
75
72
71
40
43
31
396
79
119
75
64
42
57
70
24
158
86
80
76
72
69
44
44
31
19
18
21
21
24
26
25
27
27
29
87
64
13
11
5
9
3
4
18
15
7
6
6
3
3
4
100
76
16
13
6
11
3
5
24
17
9
7
6
4
4
5
108
76
17
13
7
13
3
7
29
18
10
8
7
5
4
5
108
81
18
15
8
14
3
6
27
20
10
8
7
5
4
5
112
85
19
17
9
15
4
6
27
20
11
9
8
6
5
4
21
1
26
1
28
2
29
2
30
2
1.602
1.057
1.966
1.277
2.263
1.480
2.334
1.546
ABD Doları,2013 ihracat büyüklüklerine göre sıralanmıştır.
2.328
1.578
Kaynak: UNCOMTRADE, HS, Milyar
70
7.2.2. Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Tarımsal Dış Ticaret İstatistikleri
ABD tarımsal ticareti, ABD Dışişleri Bakanlığı altında Tarım, Biyoteknoloji ve
Tekstil Ticari İşler Ofisi tarafından, ülke çıkarları, küresel ticari hedefleri ve gıda güvenliği
hedefleri gözetilerek oluşturulmaktadır. Etkili gıda politikalarını geliştirmeye, kırsal
kalkınmanın teşvik edilmesi ve biyoteknoloji ile tarımsal üretimin arttırılmasına katkı
sağlanmaktadır. Tüketicilerin sağlığı ve refahı için gıda güvenliği, hayvan ve bitki sağlığı
sürekli takip edilmektedir. Gıda güvencesi konusunda paydaşları ve karar vericileri bir araya
getirerek küçük ölçekli çitçilerin ihtiyaçları gözetilmektedir (U.S. Department of State, 2015).
Ek olarak Birleşik Devletler 2013 yılında, 145 milyar $ tarımsal ürün ihracatı, 2012
yılı tarımsal ihracatından 9,2 milyar $ daha fazla olup, tarım sektöründe 30 milyar $ dış ticaret
fazlası kaydedilmiştir (U.S. Department of State, 2015).
71
7.2.2.1.
SITC Ticaret Sınıflamasına Göre Amerika Birleşik Devletleri (ABD)
Tarımsal Dış Ticaret İstatistikleri
42. Tablo - ABD - Dünya Tarımsal Dış Ticareti
YILLAR
İHRACAT
İTHALAT
80
83
93
114
140
120
143
168
172
176
88
96
104
110
116
101
116
137
142
146
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
DENGE
-9
-13
-11
4
24
19
26
31
30
29
İHRACAT
DEĞİŞİM %
3,9
12,1
22,6
23,4
-14,6
19,0
18,0
2,3
2,0
İTHALAT
DEĞİŞİM %
8,7
8,2
5,7
5,8
-13,1
15,6
17,8
3,4
3,3
İHRACATIN İTHALATI
KARŞILAMA ORANI %
90
86
89
104
121
119
122
123
121
120
Kaynak: UNCOMTRADE, SITC, Milyar ABD Doları
30. Grafik - ABD - Dünya Tarımsal Dış Ticareti
İhracat
2003
200
2004
2005
2006
2007
İthalat
2008
2009
Denge
2010
2011
2012
2013
2014
40
30
150
20
100
10
0
50
-10
0
-20
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Kaynak: UNCOMTRADE, SITC, Milyar ABD Doları
2012
2013
72
7.2.2.2.
HS Ticaret Sınıflamasına Göre Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Tarımsal
Dış Ticaret İstatistikleri
43. Tablo - ABD - Dünya Tarımsal Dış Ticareti
YILLAR
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
İHRACAT
İTHALAT
62
64
72
91
116
101
116
138
143
147
71
77
86
93
101
92
102
121
128
132
DENGE
-9
-13
-14
-2
15
9
14
17
16
15
İHRACAT
DEĞİŞİM %
3,5
11,9
26,7
28,1
-13,5
15,6
18,5
4,2
2,3
İTHALAT
DEĞİŞİM %
9,1
11,7
8,1
8,7
-9,1
11,5
17,9
5,8
3,1
İHRACATIN İTHALATI
KARŞILAMA ORANI %
87
83
83
97
115
109
113
114
112
111
Kaynak: UNCOMTRADE, HS, Milyar ABD Doları
31. Grafik - ABD - Dünya Tarımsal Dış Ticareti
İhracat
2003 2004 2005 2006 2007
160
140
120
100
80
60
40
20
0
2004
2005
2006
2007
İthalat
2008
2009
2008
2009
Denge
2010
2010
2011
2012
2011
2012
2013
2014
20
15
10
5
0
-5
-10
-15
-20
2013
Kaynak: UNCOMTRADE, HS, Milyar ABD Doları
Son on yıllık dönemde ABD tarımsal dış ticareti için bir başarı tablosu gibidir.
Tablolar (42-43) ve grafiklerden (30-31) takip edileceği üzere 2004-2008 yılları arasında
tarımda ithalatçı konumda olan ABD, 2008 yılından itibaren net ihracatçı konuma geçmiştir.
73
7.2.3. Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Dış Ticaretinde
Önde Gelen Ürünler ve Ülkeler
Bu başlıkta ABD dış ticaretine ilişkin denge tablolarına ek olarak ABD'nin ticaret
ortakları, dış ticaretindeki ürün portföyü ve ticaret hacmine ilişkin bilgiler verilecektir.
7.2.3.1.
Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Dış Ticaretinde
Önde Gelen Ürünler
ABD'nin 2013 yılı genel dış ticaretinde ilk 5 ürün grubu;
44. Tablo – ABD – Dünya İhracatı İlk Beş Ürün Grubu 2013
ÜRÜN GRUBU ADI
GİZLİ VERİ
PETROL YAĞLARI
BİNEK OTOMOBİLLER
KARAYOLU TAŞITLARI(AKSAM,PARÇA)
ELEKTRONİK ENTEGRE DEVRELER
GENEL
PAY
%
İHRACAT
149,4 9,5
111,8 7,1
57,1 3,6
42,9 2,7
34,5 2,2
Genel İhracat 2013
GIZLI VERI
PETROL YAĞLARı
9%
7%
75%
GENEL TOPLAM
1.578,0
4%
3%
2%
-
BINEK
OTOMOBILLER
KARAYOLU
TAŞıTLARı IÇIN
AKSAM, PARÇA
ELEKTRONIK
ENTEGRE DEVRELER
Kaynak: UNCOMTRADE, HS4, Milyar ABD Doları
45. Tablo – ABD – Dünya İthalatı İlk Beş Ürün Grubu 2013
ÜRÜN GRUBU ADI
HAM PETROL
BİNEK OTOMOBİLLER
MULTİMEDYACİHAZLARI
PETROL YAĞLARI
BİLGİ İŞLEM CİHAZLARI
GENEL
İTHALAT
279,1
155,7
89,9
88,8
83,1
PAY
%
12,0
6,7
3,9
3,8
3,6
Genel İthalat 2013
12%
70%
GENEL TOPLAM
2.328,3
-
Kaynak: UNCOMTRADE, HS4, Milyar ABD Doları
HAM PETROL
BINEK OTOMOBILLER
7%
4%
MULTIMEDYACIHAZLARı
4%
PETROL YAĞLARı
3%
BILGI İŞLEM CIHAZLARı
DIĞER
74
ABD'nin 2013 yılı genel dış ticaretinde ilk 20 ürün,
46. Tablo – ABD – Dünya Genel İhracatı İlk 20 Ürün 2013
ÜRÜN HS6
KODU
999999
271019
271012
710812
870323
870324
120190
300490
710239
854231
851762
847330
901890
870899
270112
100199
870829
851712
711319
870431
GENEL TOPLAM
ÜRÜN ADI
İHRACAT DEĞERİ
gizli veri
diğer yağlar ve müstahzarlar
petrol ve bitümenli yağlar ve müstahzarları
altın (diğer işlenmemiş şekillerde)
motorlu taşıt; (1500cm3<silindir=<3000 cm3)
motorlu taşıt; (3000cm3<silindir hacmi)
soya fasulyesi (kırılmış olsun olmasın); tohumluk olmayan
tedavide/korunmada kullanılmak üzere hazırlanan diğer ilaçlar
diğer elmaslar (sanayide kullanılmayan)
elektronik entegre devreler; işlemci ve kontrolör
multimedya cihazları
otomatik bilgi işlem makine ve ünitelerinin aksam, parçası
tababetle ilgili diğer alet ve cihazlar
kara taşıtları için diğer aksam, parçaları
bitümenli taşkömürü
Buğdayvemahlut; tohumluk olmayan
kara taşıtlarının diğer aksam-parçaları
hücresel ağlar için veya diğer kablosuz ağlar için telefonlar
diğer kıymetli metal-kaplamalarından mücevherci eşyası
kıvılcım ateşlemeli motorlu taşıtlar (taşıma kapasitesi<5 ton)
149,4
77,3
34,5
31,9
22,8
22,8
21,5
19,1
19,1
16,9
15,8
15,3
11,2
10,8
10,5
10,3
9,8
9,7
9,2
8,9
1.578,0
İHRACAT
PAYI %
9,5
4,9
2,2
2,0
1,4
1,4
1,4
1,2
1,2
1,1
1,0
1,0
0,7
0,7
0,7
0,7
0,6
0,6
0,6
0,6
-
Kaynak: UNCOMTRADE, HS6, Milyar ABD Doları
47. Tablo – ABD – Dünya Genel İthalatı İlk 20 Ürün 2013
ÜRÜN HS6
KODU
270900
870323
999999
870324
271019
851712
847130
271012
300490
851762
710239
854231
847330
847150
852872
710812
880330
870899
847170
950300
GENEL TOPLAM
ÜRÜN ADI
ham petrol
motorlu taşıt; (1500cm3<silindir=<3000 cm3)
gizli veri
motorlu taşıt;(3000cm3<silindir hacmi)
diğer yağlar ve müstahzarlar
hücresel ağlar için veya diğer kablosuz ağlar için telefonlar
portatif nümerik otomatik bilgi işlem makineleri;
petrol ve bitümenli yağları ve müstahzarları
tedavide/korunmada kullanılmak üzere hazırlanan diğer ilaçlar
multimedya cihazları
diğer elmaslar (sanayide kullanılmayan)
elektronik entegre devreler; işlemci ve kontrolör
otomatik bilgi işlem makine ve ünitelerinin aksam, parçası
diğer nümerik bilgi işlem birimleri
televizyon; diğerleri, renkli olanlar
altın (diğer işlenmemiş şekillerde olanlar)
uçak ve helikopterlerin, aksam ve parçaları
kara taşıtları için diğer aksam, parçaları
bellek birimleri
diğer oyuncaklar, küçültülmüş modeller, bulmacalar
Kaynak: UNCOMTRADE, HS6, Milyar ABD Doları
İTHALAT DEĞERİ
279,1
84,2
70,5
62,8
53,9
50,0
43,2
34,3
34,0
30,3
23,0
16,9
15,8
15,3
14,5
14,1
13,2
13,0
12,2
11,7
2.328,3
İTHALAT
PAYI %
12,0
3,6
3,0
2,7
2,3
2,1
1,9
1,5
1,5
1,3
1,0
0,7
0,7
0,7
0,6
0,6
0,6
0,6
0,5
0,5
-
75
ABD'nin 2013 yılı tarımsal dış ticaretinde ilk 5 ürün grubu;
48. Tablo – ABD – Dünya Tarımsal İhracatı İlk Beş Ürün Grubu 2013
ÜRÜN GRUBU ADI
SOYA FASULYESİ
BUĞDAY VE MAHLUT
KABUKLU MEYVELER
MISIR
DİĞER GIDA ÜRÜNLERİ
TARIMSAL
İHRACAT
21,5
10,5
7,1
6,9
5,5
PAY
%
14,6
7,2
4,8
4,7
3,8
Tarımsal İhracat 2013
146,7
BUĞDAY VE MAHLUT
7%
5%
KABUKLU MEYVELER
MıSıR
65%
GENEL TOPLAM
SOYA FASULYESI
14%
5%
-
4%
DIĞER GıDA ÜRÜNLERI
DIĞER
Kaynak: UNCOMTRADE, HS4, Milyar ABD Doları
Tablo 46-48'den görüleceği üzere ABD’nin tarımsal ihracatında ve genel ihracatındaki
en önemli ürünlerin buğday ve soya fasulyesi olduğu görülmektedir. ABD’nin genel
ihracatından soya fasulyesi yaklaşık %1,5, buğday ise %1 pay almaktadır. ABD ihracat
portföyü ve ihracat kalemlerinin çeşitliliği düşünüldüğünde küçük görülebilecek bu payların
önemi artmaktadır.
ABD tarımsal ihracatında sadece soya fasulyesinin payı yaklaşık %15, buğday ise
%7,2’dir. Bu iki ürün ihracatı ile ABD tarımsal ihracat pazarının beşte birine denk
gelmektedir.
49. Tablo – ABD – Dünya Tarımsal İthalatı İlk Beş Ürün Grubu 2013
ÜRÜN GRUBU ADI
ETİL ALKOL, LİKÖR VE
ALKOLLÜ İÇKİLER
KABUKLU SU CANLILARI
ÜZÜM ŞARABI,ŞIRASI
KAHVE
BALIK FİLETOLARI,ETLERİ
GENEL TOPLAM
TARIMSAL
İTHALAT
PAY
%
7,0
5,4
6,1
5,5
5,5
5,2
4,7
4,2
4,2
3,9
131,7
Tarımsal İthalat 2013
-
Kaynak: UNCOMTRADE, HS4, Milyar ABD Doları
5%
5% 4%
4%
4%
78%
ETIL ALKOL, LIKÖR VE
ALKOLLÜ IÇKILER
KABUKLU SU CANLıLARı
ÜZÜM ŞARABı VE
ÜZÜM ŞıRASı
KAHVE
BALıK FILETOLARı VE
BALıK ETLERI
DIĞER
76
ABD'nin 2013 yılı tarımsal dış ticaretinde ilk 20 ürün;
50. Tablo - ABD - Dünya Tarımsal İhracatı İlk 20 Ürün 2013
ÜRÜN HS6 KODU
120190
100199
100590
210690
230400
020714
080212
230330
020130
040210
020329
020230
190590
020319
230990
120810
230910
121490
100630
220830
GENEL TOPLAM
ÜRÜN ADI
soya fasulyesi
buğday
mısır
diğer gıda müstahzarları
soya fasulyesi küspesi
horoz ve tavukların et ve sakatatı
badem (kabuksuz)
içki sanayinin posa ve artıkları
sığır eti; kemiksiz (taze/soğutulmuş)
süt, krema
diğer domuz etleri (dondurulmuş)
sığır eti; kemiksiz (dondurulmuş)
ekmekçi mamulleri
domuz etleri (taze/soğutulmuş)
hazır diğer hayvan yemleri (perakende)
soya fasulyesinin unu ve kaba unu
kedi/köpek maması (perakende)
diğer hayvan yemleri
pirinç
viskiler
İHRACAT DEĞERİ
21,5
10,3
6,5
4,8
4,0
3,5
3,2
3,0
2,7
2,1
2,0
1,7
1,6
1,6
1,5
1,4
1,4
1,4
1,3
1,3
146,7
İHRACAT PAYI %
14,6
7,0
4,4
3,2
2,7
2,4
2,2
2,0
1,8
1,4
1,3
1,2
1,1
1,1
1,0
1,0
0,9
0,9
0,9
0,9
-
Kaynak: UNCOMTRADE, HS6, Milyar ABD Doları
51. Tablo - ABD - Dünya Tarımsal İthalatı İlk 20 Ürün 2013
ÜRÜN HS6 KODU
090111
220421
030617
220300
080390
190590
070200
220830
210690
020230
220210
130232
220860
010229
170490
220710
080610
020130
070960
030441
GENEL TOPLAM
ÜRÜN ADI
kahve (kafeini alınmamış, kavrulmamış)
şarap ve üzün şırası
diğer karidesler; dondurulmuş
biralar (malttan)
muz (plantain hariç); taze veya kurutulmuş
diğer ekmekçi mamulleri
domates (taze/soğutulmuş)
viskiler
diğer gıda müstahzarları
sığır eti; kemiksiz (dondurulmuş)
sular,alkolsüz diğer içecekler
k. boynuzu, s. baklası tohumundan yapışkan maddeler
votka
sığırlar; damızlık olmayan
kakao içermeyen diğer şeker mamulleri
etil alkol; alkol derecesi
üzüm (taze)
sığır eti; kemiksiz (taze/soğutulmuş)
capsicum/pimenta cinsi meyveler
pasifik,atlantik somonları filetoları
Kaynak: UNCOMTRADE, HS6, Milyar ABD Doları
İTHALAT DEĞERİ
4,4
4,3
4,2
3,9
2,3
2,1
2,1
2,0
2,0
1,9
1,8
1,8
1,8
1,8
1,5
1,5
1,4
1,3
1,3
1,2
131,7
İTHALAT PAYI %
3,3
3,3
3,2
3,0
1,8
1,6
1,6
1,5
1,5
1,5
1,4
1,4
1,4
1,3
1,2
1,1
1,0
1,0
1,0
0,9
-
77
7.2.3.2.
Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Dış Ticaretinde
Önde Gelen Ülkeler
ABD'nin 2013 yılı dış ticaretinde ilk sırada gelen ilk on ülke;
52. Tablo - ABD - Dünya Genel Dış Ticareti 2013
SIRA
TİCARET HACMİ
DEĞER PAY %
İHRACAT
1
KANADA
637
16
KANADA
2
ÇİN
582
15
MEKSİKA
3
MEKSİKA
509
13
ÇİN
4
JAPONYA
207
5
JAPONYA
5
ALMANYA
164
4
BİRLEŞİK KRALLIK
6
GÜNEY KORE
107
3
ALMANYA
7
BİRLEŞİK KRALLIK
101
3
BREZİLYA
8
FRANSA, MONAKO
80
2
HOLLANDA
9
BREZİLYA
73
2
ÇİN (HONG KONG)
10
SUUDİ ARABİSTAN
72
2
GÜNEY KORE
GENEL
3.906
TOPLAM
Kaynak: UNCOMTRADE,HS2, Milyar ABD Doları
DEĞER
300
226
122
65
47
47
44
43
42
42
PAY %
19
14
8
4
3
3
3
3
3
3
1.578
-
İTHALAT
ÇİN
KANADA
MEKSİKA
JAPONYA
ALMANYA
GÜNEY KORE
BİRLEŞİK KRALLIK
SUUDİ ARABİSTAN
FRANSA
HİNDİSTAN
DEĞER
460
337
283
142
117
65
54
53
46
43
PAY %
20
14
12
6
5
3
2
2
2
2
2.328
-
ABD genel dış ticaretinin yaklaşık üçte birini sınır komşuları Kanada ve Meksika ile
yapmakta, ticari ortağı Çin ile de toplam ticaret pazarının %15’ini paylaşmaktadır. ABD
ihracatındaki en büyük paylar sınır komşularına ait olup toplam ihracatının üçte birini ifade
etmektedir. İthalatının ise neredeyse yarısını Çin, Kanada ve Meksika’dan yapmaktadır.
53. Tablo - ABD - Dünya Tarımsal Dış Ticareti 2013
SIRA
TİCARET HACMİ
DEĞER PAY %
İHRACAT
1
KANADA
51
18
KANADA
2
MEKSİKA
38
14
ÇİN
3
ÇİN
30
11
MEKSİKA
4
JAPONYA
14
5
JAPONYA
5
BREZİLYA
7
2
KORE CUMHURİYETİ
6
ŞİLİ
6
2
ÇİN (HONG KONG)
7
GÜNEY KORE
6
2
DİĞER ASYA
8
FRANSA, MONAKO
5
2
FİLİPİNLER
9
İTALYA
5
2
ALMANYA
10
ENDONEZYA
5
2
ENDONEZYA
GENEL
278
TOPLAM
Kaynak: UNCOMTRADE,HS2(01-24), Milyar ABD Doları
DEĞER
26
23
18
13
5
4
3
3
3
3
PAY %
18
16
12
9
3
3
2
2
2
2
147
-
İTHALAT
KANADA
MEKSİKA
ÇİN
ŞİLİ
BREZİLYA
FRANSA
HİNDİSTAN
İTALYA
TAYLAND
ENDONEZYA
DEĞER
25
20
7
5
5
5
5
4
4
3
PAY %
19
15
6
4
4
4
4
3
3
2
132
-
ABD, tarımsal ticaretinde ise genel ticarette olduğu gibi ilk sıralar sınır komşuları
Kanada, Meksika ve en büyük ticari ortaklarından biri Çin tarafından ilk üç sıra
paylaşılmaktadır.
78
7.3.
AVRUPA BİRLİĞİ (AB) VE AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ (ABD)
İKİLİ DIŞ TİCARETİ
T-TIP tarafları AB ve ABD’nin dünya ile olan genel ve tarımsal dış ticaretleri, ticaret
hacimleri, Ürün portföyleri ve ithalat ve ihracat pazarları önceki başlıklarda verilmiştir. Bu
başlık altında AB-ABD ikili ticaret trendi ve ticaret detaylarına yer verilecektir.
AB-ABD dış ticareti istatistiklerinin kaynağı ve seçimi metodolojide açıklanacak olup
kaynaklardaki farklıklar sebebi ile ikili ticaret verileri AB’nin açıkladığı dış ticaret
istatistiklerine göre düzenlenmiştir.
79
7.3.1. Avrupa Birliği (AB) ve Amerika Birleşik Devletleri (ABD)
İkili Genel Dış Ticaret İstatistikleri
54. Tablo – AB – ABD Genel Dış Ticareti
YILLAR
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
İHRACAT
İTHALAT
290
308
331
351
364
278
313
360
372
378
197
197
213
243
269
210
224
265
264
258
TİCARET
HACMİ
488
505
544
594
633
487
537
625
635
636
İHRACAT
DEĞİŞİM %
5,9
7,8
6,0
3,5
-23,6
12,8
14,9
3,3
1,7
İTHALAT
DEĞİŞİM %
-0,1
8,1
13,9
10,9
-22,1
6,9
18,3
-0,6
-1,9
TİCARET ARTIŞ
ORANI %
3,4
7,9
9,1
6,5
-23,0
10,3
16,3
1,6
0,2
Kaynak: UNCOMTRADE, SITC-HS, Milyar ABD Doları
Yukarıdaki tablodan da takip edileceği üzere AB-ABD ticareti son on yılda (20082009 yılları arasındaki kriz haricinde) bir önceki yıla göre istikrarlı biçimde artış göstermiştir.
Ticaret hacmi giderek büyümüş, AB ise net ihracatçı konumunu sürdürmüştür.
32. Grafik – AB – ABD Genel Dış Ticareti
İhracat
2003 2004 2005 2006 2007
400
350
300
250
200
150
100
50
0
2004
2005
2006
2007
İthalat
2008
2009
2008
2009
Ticaret Hacmi
2010
2010
2011
2011
2012
2012
Kaynak: UNCOMTRADE, SITC-HS, Milyar ABD Doları
2013
2014
700
600
500
400
300
200
100
0
2013
80
SITC ticari faaliyet gruplarına göre AB-ABD ikili ticareti;
55. Tablo - AB - ABD Dış Ticareti-1
FAALİYET GRUPLARI
MAKİNE VE ULAŞIM ARAÇLARI
KİMYASALLAR VE İLGİLİ ÜRÜNLER
ÇEŞİTLİ MAMUL ÜRÜNLER
MAMUL ÜRÜNLER
ESAS MALZEMESİNE
GÖRE SINIFLANDIRILANLAR
MİNERAL YAKITLAR, YAĞLAR
İLGİLİ MALZEMELER
İÇECEKLER VE TÜTÜN
GIDA VE CANLI HAYVANLAR
BAŞKA YERDE
SINIFLANDIRILMAMIŞ
MAL VE İŞLEMLER
HAM MADDELER (PETROL HARİÇ)
YENİLEMEYEN
HAYVANSAL VE BİTKİSEL
SIVI, KATI YAĞLAR, MUMLAR
GENEL TOPLAM
2004
İthalat İhracat
92
125
39
57
27
38
2005
İthalat İhracat
95
135
39
59
28
38
2006
İthalat İhracat
97
141
43
67
30
39
2007
İthalat İhracat
109
147
49
74
33
41
2008
İthalat İhracat
110
146
51
78
34
40
11
31
12
34
15
37
18
39
19
37
3
15
4
20
5
23
6
26
15
33
2
5
7
5
2
5
8
5
1
5
9
5
2
7
10
6
2
7
9
6
11
8
4
5
6
5
9
5
18
10
7
3
7
3
9
3
12
3
13
3
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
197
290
197
269
364
Kaynak: UNCOMTRADE, SITC, Milyar ABD
308
213
331
243
351
Doları,2013 ihracat büyüklüklerine göre sıralanmıştır.
56. Tablo - ABD - Dünya Dış Ticareti-2
FAALİYET GRUPLARI
MAKİNE VE ULAŞIM ARAÇLARI
KİMYASALLAR VE İLGİLİ ÜRÜNLER
ÇEŞİTLİ MAMUL ÜRÜNLER
MAMUL ÜRÜNLER
ESAS MALZEMESİNE
GÖRE SINIFLANDIRILANLAR
MİNERAL YAKITLAR
YAĞLAR VE İLGİLİ MALZEMELER
İÇECEKLER VE TÜTÜN
GIDA VE CANLI HAYVANLAR
BAŞKA YERDE
SINIFLANDIRILMAMIŞ
MAL VE İŞLEMLER
HAM MADDELER (PETROL HARİÇ)
YENİLEMEYEN
HAYVANSAL VE BİTKİSEL
SIVI, KATI YAĞLAR, MUMLAR
GENEL TOPLAM
2009
İthalat İhracat
87
108
46
74
29
32
2010
İthalat İhracat
88
123
50
78
31
36
2011
İthalat İhracat
100
145
56
84
33
41
2012
İthalat İhracat
101
155
56
83
33
43
2013
İthalat İhracat
99
163
57
79
33
47
13
24
15
30
18
37
17
37
17
36
11
19
13
21
24
26
25
25
25
23
1
5
8
5
2
6
8
6
2
7
9
7
2
7
10
7
2
8
11
8
9
6
9
7
12
6
12
7
5
7
7
2
10
2
12
3
11
3
12
3
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
210
278
224
313
265
360
264
372
258
378
Kaynak: UNCOMTRADE, SITC, Milyar ABD Doları,2013 ihracat büyüklüklerine göre sıralanmıştır.
81
SITC faaliyet gruplarına göre 2013 yılı AB-ABD dış ticaretinin dağılımı;
33. Grafik - AB - ABD İhracatı SITC Faaliyet Grupları Dağılımı 2013
AB-ABD İhracat 2013
Makine ve ulaşım araçları
Kimyasallar ve ilgili ürünler
Çeşitli mamul ürünler
2% 1%
3% 2%
Mamul ürünler, esas malzemesine
göre sınıflandırılanlar
6%
10%
43%
Mineral yakıtlar, yağlar ve ilgili
malzemeler
İçecekler ve tütün
12%
Gıda ve Canlı Hayvanlar
21%
Başka yerde sınıflandırılmamış mal ve
işlemler
Ham maddeler (petrol hariç),
yenilemeyen
Hayvansal ve bitkisel sıvı yağlar, katı
yağlar ve mumlar
34. Grafik - AB - ABD İthalatı SITC Faaliyet Grupları Dağılımı 2013
Makine ve ulaşım araçları
AB-ABD İthalat 2013
Kimyasallar ve ilgili ürünler
Çeşitli mamul ürünler
1%
3% 2%
4%
Mamul ürünler, esas malzemesine göre
sınıflandırılanlar
10%
38%
Mineral yakıtlar, yağlar ve ilgili malzemeler
7%
İçecekler ve tütün
13%
Gıda ve Canlı Hayvanlar
22%
Başka yerde sınıflandırılmamış mal ve işlemler
Ham maddeler (petrol hariç), yenilemeyen
Hayvansal ve bitkisel sıvı yağlar, katı yağlar ve
mumlar
82
AB-ABD 2013 yılı genel dış ticaretinde ilk 20 ürün;
57. Tablo – AB – ABD Genel İhracatı İlk 20 Ürün 2013
ÜRÜN HS6 KODU
870323
300490
870324
271012
841191
999999
880240
271019
841112
300210
880330
293359
300431
293399
293499
901890
300220
220421
970110
270900
ÜRÜN ADI
motorlu taşıt;(1500cm3<silindir=<3000 cm3)
tedavide/korunmada kullanılan ilaçlar
motorlu taşıt;(3000cm3<silindir hacmi)
petrol ve müstahzarları
turbojetler/turbopropellerin aksam-parçaları
gizli veri
uçak ve diğer hava taşıtları (boş ağırlık >15000 kg)
diğer yağlar ve müstahzarlar
turbojetler (itici gücü > 25 kn) (türboreaktörler)
serumlar, bağışıklık sağlayan ürünler
uçak ve helikopterlerin diğer aksam ve parçaları
piridin/piperizin halkası olan diğer bileşikler
ensülin içerenler (2937'de ki hormonları içeren)
sadece azotlu heterosiklik diğer bileşikler
nükleik asitler vb. tuzları;
tababetle ilgili diğer alet ve cihazlar
insanlar için kullanılan aşılar
şarap ve üzüm şırası
tamamen elle yapılmış tablo ve resim
ham petrol
GENEL TOPLAM
İHRACAT DEĞERİ
18.624
17.023
16.541
14.453
7.592
6.934
5.858
5.609
4.639
4.178
4.093
3.859
3.560
3.234
2.875
2.850
2.749
2.595
2.556
2.547
378.039
İHRACAT PAYI %
4,9
4,5
4,4
3,8
2,0
1,8
1,5
1,5
1,2
1,1
1,1
1,0
0,9
0,9
0,8
0,8
0,7
0,7
0,7
0,7
-
Kaynak: UNCOMTRADE, HS6, Milyon ABD Doları
58. Tablo – AB – ABD Genel İthalatı İlk 20 Ürün 2013
ÜRÜN HS6 KODU
271019
300490
841191
841112
880330
880240
300210
270112
901890
999999
870333
901839
382200
851762
293359
841199
120190
710813
870332
902139
ÜRÜN ADI
diğer yağlar ve müstahzarlar
tedavide/korunmada kullanılan ilaçlar
turbojetler/turbopropellerin aksam-parçaları
turbojetler
uçak ve helikopterlerin díğer aksam ve parçaları
uçak ve diğer hava taşıtları
serumlar, bağışıklık sağlayan ürünler
bitümenli taşkömürü
tababetle ilgili diğer alet ve cihazlar
gizli veri
motorlu taşıt; dizel/yarı dizel (silindir hacmi>2500cm3)
kateterler, kanüller vb. aletler
laboratuvarlarda, teşhiste kullanılan karma reaktifler
multimedya cihazları
piridin/piperizin halkası olan diğer bileşikler
diğer gaz türbinlerinin aksam-parçaları
soya fasulyesi tohumluk olmayan
altın (diğer yarı işlenmiş şekilde)
motorlu taşıt; dizel/yarı dizel
(1500cm3<silindir hacmi=<2500cm3)
vücudun diğer suni parçaları
Genel Toplam
Kaynak: UNCOMTRADE, HS6, Milyon ABD Doları
İTHALAT DEĞERİ
16.681
14.111
10.936
9.007
7.682
7.663
5.190
4.472
3.380
3.305
2.856
2.505
2.464
2.437
1.939
1.907
1.828
1.739
1.735
1.349
258.439
İTHALAT PAYI %
6,5
5,5
4,2
3,5
3,0
3,0
2,0
1,7
1,3
1,3
1,1
1,0
1,0
0,9
0,8
0,7
0,7
0,7
0,7
0,5
-
83
7.3.2. Avrupa Birliği (AB) ve Amerika Birleşik Devletleri (ABD)
İkili Tarımsal Dış Ticaret İstatistikleri
59. Tablo – AB – ABD Tarımsal Dış Ticareti, SITC
TİCARET
HACMİ
2004
15
12
27
2005
16
12
27
2006
17
12
30
2007
18
14
32
2008
17
16
33
2009
15
11
26
2010
16
14
30
2011
19
16
35
2012
20
15
35
2013
21
17
38
Kaynak: UNCOMTRADE, SITC, Milyar ABD Doları
YILLAR
İHRACAT
İTHALAT
İHRACAT
DEĞİŞİM %
4,4
11,5
4,4
-4,6
-13,7
9,6
16,6
4,1
5,6
İTHALAT
DEĞİŞİM %
-1,0
5,4
16,2
11,6
-28,3
19,8
17,5
-7,6
14,5
TİCARET ARTIŞ
ORANI %
2,0
8,9
9,3
2,5
-20,6
14,0
17,0
-1,2
9,4
Tarımsal ticaret söz konusu olunca AB, 2004-2013 periyodunda ABD karşısında net
ihracatçı konumda olup, tarımsal ticaret hacmi (2008,2009 kriz dönemi ve 2012 yılları
haricinde) istikrarlı artışını sürdürmüştür.
35. Grafik – AB – ABD Tarımsal Dış Ticareti
İhracat
2003
25
2004
2005
2006
2007
İthalat
2008
2009
2008
2009
Ticaret Hacmi
2010
2011
2012
20
15
10
5
0
2004
2005
2006
2007
2010
2011
Kaynak: UNCOMTRADE, SITC, Milyar ABD Doları
2012
2013
2014
40
35
30
25
20
15
10
5
0
2013
84
AB-ABD 2013 yılı tarımsal dış ticaretinde ilk 20 ürün;
60. Tablo – AB – ABD Tarımsal İhracatı İlk 20 Ürün 2013
ÜRÜN HS6 KODU
220421
220300
220830
220860
040690
220820
220410
220870
220210
150910
210690
090112
200570
030214
220890
180690
180500
010129
220110
190590
ÜRÜN ADI
şarap ve üzüm şırası
Biralar (malttan)
Viskiler-alkol
Votka
Diğer peynirler
Üzüm şarabı
Köpüklü şaraplar
Likör
Sular (tatlandırıcılı, lezzetlendirilmiş)
Saf zeytinyağı
Diğer gıda müstahzarları
Kahve (kafeini alınmış, kavrulmamış)
Zeytin
Atlantik somonları ve tuna somonları
alkol ve alkollü içkiler
çikolata, kakao içeren gıda müstahzarları
Kakao tozu
Atlar; damızlık olmayan
Mineral ve gazlı sular
Diğer ekmekçi mamulleri
GENEL TOPLAM
İHRACAT DEĞERİ
2.595
1.567
1.543
887
835
828
768
668
596
588
489
331
324
311
293
262
251
250
221
218
20.268
İHRACAT PAYI %
12,8
7,7
7,6
4,4
4,1
4,1
3,8
3,3
2,9
2,9
2,4
1,6
1,6
1,5
1,4
1,3
1,2
1,2
1,1
1,1
-
Kaynak: UNCOMTRADE, HS6, Milyon ABD Doları
61. Tablo – AB – ABD Tarımsal İthalatı İlk 20 Ürün 2013
ÜRÜN HS6 KODU
120190
080212
230400
220830
210690
240120
080251
220840
220421
230990
100199
030475
120242
080232
020130
220429
151800
120600
030622
151790
ÜRÜN ADI
soya fasulyesi
badem
soya fasulyesi küspesi
viskiler
diğer gıda müstahzarları
tütün
antep fıstığı; kabuklu
rom
şarap ve üzüm şırası
hazır diğer hayvan yemleri (perakende)
buğday
alaskamezgiti filetoları
yer fıstığı
ceviz (kabuksuz)
sığır eti; kemiksiz
şarap ve üzüm şırası
hayvansal ve bitkisel yağlar
ayçiçeği tohumu
ıstakozlar
margarin; diğer
GENEL TOPLAM
Kaynak: UNCOMTRADE, HS6, Milyon ABD Doları
İTHALAT DEĞERİ
1.828
1.259
860
597
470
384
375
348
316
289
264
234
210
209
204
166
155
142
130
128
13.163
İTHALAT PAYI %
13,9
9,6
6,5
4,5
3,6
2,9
2,9
2,6
2,4
2,2
2,0
1,8
1,6
1,6
1,6
1,3
1,2
1,1
1,0
1,0
-
85
TRANSATLANTİK TİCARET VE YATIRIM ORTAKLIĞI ANLAŞMASI
7.4.
(TTIP) VE ETKİLERİ
T-TIP taslak metinlerinin bir kısmının yayınlandığı bu günlerde girişimin sadece iki
taraf ticaret anlaşması olmasının dışında küresel ekonomiyi etkileyecek bir anlaşma olacağı
tüm çıplaklığı ile ortaya çıkmıştır.
Önceki başlıklarda T-TIP hakkında kısa bilgiler verilmişti bu bölümde ise T-TIP
taslak anlaşma başlıklarına ilişkin detaylı bilgilere değinilecektir.
AB TTIP’nin yirmi dört (24) bölüm ve bölümlerin üç (3) ana başlık altında
birleştirmeyi planladıklarını açıklamıştır. Bu üç ana başlık ilerde detaylandırılacak olup, sırası
ile Pazara Giriş, Mevzuata İlişkin İşbirliği ve Kurallar’dır. Şeffaflık anlayışı gereği bu güne
kadar bazı başlıklarda özet raporlar yer alırken bazı başlıklarda anlaşma teklif belgelerinin
başka bir deyişle müzakere belgelerini yayınlamıştır. Tüm metnin yayınlanmasının ise
müzakere turlarının sona ermesinin ardından yapacağını duyurmuştur (The European
Commission, 2015).
7.4.1. Pazara Giriş
ABD ile müzakerelerini yürüttüğü TTIP, AB’nin kuruluşundaki ve temelinde de esas
olan üç (3) sütuna “Three Pillars” benzer bir yapıda ele almaktadır. Bunlardan ilki ve
müzakere etmesi ve uzlaşması zor olan bölümlerden biri “Pazara Giriş” bölümüdür.
AB Pazara Giriş Bölümünde;
 Mal ticaretinde gümrük tarifeleri,
 Hizmet ticareti,
 Kamu alım ve ihaleleri,
 Menşe kuralları,
alt başlıklarında müzakerelerin konularını oluşturmaktadır.
86
Mal Ticareti
AB, bu bölümün ana amacının ihracat ve ithalat maliyetlerini düşürmek olduğunu
belirtmiş, bu başlık altında ulaşmak istedikleri hedeflerin;
 Gümrük vergisi ve ticarette diğer engelleri kaldırılmak,
 Ekonomiyi canlandırmak ve istihdam yaratmak,
 Özel sektör rekabet gücünü küresel boyuta taşımak,
olduğunu ifade etmiştir. AB mal ticareti ve gümrük tarifelerinde müzakere gerekçelerinin
arasında gümrük vergilerinin ticaretin maliyetini arttırması, AB ürünlerinin ABD piyasasında
rekabet gücünü arttırılması, AB ve ABD arasındaki ortalama gümrük oranının %2 olmasına
karşın bazı özel ürünlerde bu durumun değişmesi gibi sebeplerden kaynaklandığını ifade
etmiştir (European Commission, 2015).
AB ile ABD arasındaki gümrük tarifelerinin dağılımını özetlemek gerekirse AB’nin
ABD ile ticaretinin yarısından fazlası gümrük tarifelerine konu değildir. Diğer tarifeler ise
geniş bir aralıkta değişmektedir. Örneğin hammadde ve işlenmiş ürünler için %1-%3 arasında,
tekstil ürünleri için %30 civarındadır. Bazı ürünlerde ise gümrük vergi oranları ticareti
engeller durumdadır. Örneğin ABD’nin uyguladığı gümrük oranları işlenmemiş tütünde
%330, yer fıstığında ise %130’dur. Aynı mamul ürünlerde farklı gümrük uygulamaları da
mevcuttur. Örneğin motorlu taşıtlarda binek araçlar için AB gümrük oranı %10 iken ABD
gümrük oranı sadece %2,5, tren vagonları için ABD gümrük vergisi %14 iken AB vergi oranı
%1,7’dir. Bu bölümde hedeflerin gümrük vergileri ve diğer ticarete engel durumları (uzun
idari kontroller gibi) ortadan kaldırmasının hedeflendiği AB Komisyonu tarafından ifade
etmiştir (European Commission, 2015).
Ek olarak AB bu bölümde çıkarlarını özel sektör için tasarruf sağlanması, yayılma
etkisi sayesinde;
gümrük tarifelerin kaldırılması ile ürün fiyatlarının düşmesi, satışların
artması buna bağlı istihdam ve üretim artışı ve ikili ticaretin teşvik edilmesi şeklinde
sıralamıştır (European Commission, 2015).
87
Hizmet Ticareti
AB bu bölümde isteklerinin AB firmalarının ABD’de yerel firmalarla rekabet gücünün
artması olduğunu ifade etmiştir. Hizmetlerin önemini AB ve ABD ekonomilerinin omurgası
olduğunu söyleyerek dile getirmiştir. Hizmetlerdeki bazı engellerin (ABD'de çalışabilir AB
tedarikçi sayısına bir tavan gibi) iki taraf içinde sınırlayıcı olduğunu ve tedarikçi firmalara eşit
muamele konularında adımların atılması gerektiği vurgulanmıştır. Ek olarak her iki tarafında
hassasiyetlerinin bulunduğu sektörlerin (kamu hizmetleri gibi) korunmasında özen
gösterileceği belirtilmiştir (EU Commission, 2015).
AB hizmet ticareti ile ilgili ana amaçlarının;
 Erişim (AB firmalarının karşılaştıkları engellerin ortadan kaldırılması, denizcilik
hizmetleri gibi),
 Mobilite (Hizmet sektörlerinin karşılıklı iyi örneklerin, tarafların gereksinimlerini
karşılayacak şekilde geliştirilmesi),
 Lisanslar ve onaylar (Bankacılık ve sigortacılık, muhasebe, yönetim danışmanlığı,
hukuki danışmanlık gibi alanlarda üst standartlar belirlenerek daha hızlı ve net hizmet
verilmesi),
 Yeni kurallar (Telekomünikasyon, e-ticaret, posta ve kargo hizmetleri, deniz
taşımacılığı, finansal hizmetler gibi ekonomide anahtar sektörlerde yeni kuralların
belirlenmesi gibi),
 Kesinlik (Tarafların şirketlerinin piyasalar üzerindeki erişimlerinin güvencesinin
sağlanması),
 Koruma (Hassasiyeti bulunan sektörler televizyon-radyo-sinema, halk sağlığı ve
eğitimi, sosyal hizmetler ve su dağıtımı gibi)
olduğunu ve bu amaçlara ulaşırken hassasiyetlerin bulunduğu alanlar (kamu hizmetleri, kültür
ve veri korunması) doğrultusunda da güvencenin temin edileceğini belirtmiştir (EU
Commission, 2015).
88
Kamu Alım ve İhaleleri
AB’nin yeni nesil STA’larda sadece mal ve hizmet ticareti üzerine yoğunlaşmak
yerine bir adım öteye geçip ticaret ortağının kamu ihalelerinde AB firmaları tarafından da
teklif verilmesi için müzakerelerde ve anlaşmalarda ofansif tavır sergilemektedir.
Buna örnek olarak TTIP’de ayrı bir başlık olarak açılan kamu ihalelerinde AB
isteğinin ABD kamu ihalelerinden daha fazla pay almayı ve ABD yerli firmalarıyla eşit
şartlarda rekabet etmeyi istediklerini ifade etmiştir (EU Commission, 2015).
AB ve ABD kamu alımları bakımından dünyadaki en büyük kamu ihale pazarlarıdır.
AB kamu ihalelerinde yaratılacak rekabetin ülke bütçelerine ödenen para karşılında daha iyi
katma değer, daha fazla seçenek, ekonomik etkinlik getirdiği gibi firmalara da hizmetlere ve
ürünlere olan talebin artacağı, gelişme için fırsat yaratılacağı, devam eden işlerde güvence
sağlanacağı ve ek istihdam yaratılacağını belirtmiştir (EU Commission, 2015).
AB ortak amacın, karşı pazarlardaki faaliyet gösteren firmaların ayrımcılığa maruz
kalmamasının sağlanması, kamu ihalelerinde şeffaflık sağlanarak fırsatlara eşit erişim
sağlanması, herhangi bir kısıtlama olmaksızın yerel, bölgesel ve merkezi devlet seviyelerinde
kamu ihalelerine katılmak olduğunu ifade etmiştir (EU Commission, 2015).
Menşe Kuralları
AB’nin imzaladığı ikili ticaret anlaşmalarında üzerinde müzakere edilmesi zor
alanlardan biri olan menşe kuralları TTIP’de ayrı bir başlık olarak yerini almıştır.
AB bu bölüm altındaki isteklerinin kullanıcı dostu kurallar koyarak TTIP’e konu olan
ürünlerin gerçekten AB ve ABD’de üretilmesini garanti altına almak olduğunu vurgulamıştır.
Menşe kurallarının müzakerelerde yer almasının gerekçelerini ise menşe kurallarının her
ticaret anlaşmasında kilit rol oynadığını belirtip, menşe kurallarının o ülkeye özgü olan
ürünlerin garanti altına alınarak ticaret anlaşmasından yarar sağlar duruma getirmek olduğunu
ifade etmiştir. Ortak kurallar geliştirerek menşe ülkenin korunması ana gerekçelerden biridir.
AB amaçlarının basit ve anlaşılır menşe kurallarının uygulanması, kuralların gelecekte
89
oluşacak gereksinimlere cevap verir nitelikte olması ve kuralların etkin uygulanması,
sahteciliğin sınırlandırılması, gereksiz engellerin ortadan kaldırılması gibi prosedürler ile
ticaretin kolaylaştırılmasını sağlamak olduğu ifade edilmiştir (EU Commission, 2015).
7.4.2. Mevzuata İlişkin İşbirliği
Bu sütunda AB ve ABD ortak çalışarak tarafların düzenlemelerin bugünden daha
benzer konuma getirerek, otomotivden kimyaya tüm sektör düzenlemelerinde uyum
yakalamayı hedeflemektedir.
TTIP’nin belki de zor uyumlaştırılacak ve üzerinde en çok mesai harcanacak
bölümüdür. Bunun sebeplerinin en başında ülke mevzuatları ve ikilinin yönetimsel
farklılıkları yer almaktadır. AB, yirmi sekiz (28) farklı ülkenin farklı mevzuatını temsil
ederken ABD elli farklı eyaletin farklı yasal uygulamalarını temsil etmektedir.
AB yayınladığı bilgi notlarında bu bölümdeki isteklerinin, taraflar arasındaki uyumun
arttırılması, tüketiciler için çeşitlik artışı, büyüme ve istihdam artışı olduğunu bildirmiştir. Bu
bölümün müzakere edilme gerekçelerini ise;
 Küreselleşme sonucu farklı ülkelerin kurallar ve düzenlemeleri ile benzer problemlerle
karşılaşan ihracatçı firmaların sayısının artması,
 İhracat yapan firmaların ithalatçı ülke düzenlemeleri ile uymak zorunda olması
özellikle KOBİ’ler için maliyetlerin artması,
 Koruma düzeylerinin (insan sağlığı, tüketici hak ve refahları, doğa ve toplum yararına
olan faaliyetler) ödün verilmeden engellerin kaldırılması
olarak belirtmiştir. Bu tip engellerin kaldırılmasının büyüme ve istihdam alanında ve
tüketici çeşitliliğinin artmasını destekleyeceğini savunmuştur. AB temel amaçlarının;
 Düzenlemeler üzerinde birlikte çalışarak; yeni düzenlemelerin geliştirilmesi, eski
düzenlemelerin ticarete engel oluşturmayacak şekilde revize edilmesi, mal ve
90
hizmetlerin kalitesinin artmasına olanak sağlanması, ürün gereksinimlerinin
benzerleştirerek maliyetlerin düşürülmesi,
 Sadece ikili değil uluslararası düzenlemeler alanında birlikte çalışarak; ortak görüş
oluşturmak,
 Düzenleyici İşbirliği Kurumu gibi bir girişim yaparak; TTIP kapsamında mutabık
kalınan kararların güvencesini sağlamak ve birlikte çalışılacak alanları belirlemek
olduğunu ifade etmiştir (EU Commission, 2015).
Ayrıca bu sütuna ilişkin detaylandırılmış ana başlıklar;
 Mevzuata ilişkin uyum,
 Ticarette Teknik Engeller (TBT),
 Gıda Güvenliği ve Sağlık ve Bitki Sağlığı (SPS)
iken, spesifik sektörlere ilişkin başlıklar; kimya, kozmetik, mühendislik, sağlık hizmetleri,
pestisitler (tarım ilaçları), bilgi ve iletişim teknolojileri, eczacılık, tekstil, motorlu taşıtlara
ilişkin detaylı düzenlemelere ilişkin başlıklar yer almaktadır (EU Commission, 2015).
TTIP girişiminin tarım sektörünü etkileyecek en kritik başlıklarından birinin ise "Gıda
Güvencesi ve Hayvan ve Bitki Sağlığı" konusu olacağı öngörülmektedir. İki bloğun tarım ve
işlenmiş gıda üreticilerini yakından ilgilendiren bu başlıkta ortak çalışma ve yeni standartlar
belirlemenin yanı sıra mevcut standartların iyileştirilmesi hedefinin belirlendiği ifade
edilmektedir.
AB yayınladığı bilgi notunda ithalata konu olan bitki, hayvan ve gıda ürünlerinin
karşılıklı yerli bitki, hayvan ve insan sağlığı için risk oluşturduğunu ifade etmiştir. SPS olarak
bilinen bu bölümdeki düzenlemelerin ikili ticaretine büyük etkisi olacağı bilgisini vermiş, AB
ve ABD taraflarının yüksek seviye tedbirler alarak bazı durumlarda (örneğin güvenli olduğu
kanıtlanmış ürünlerde mükerrer kontrollerin karşılıklı olarak yapılması gibi) ikili ticaretini
zorlaştırdığı vurgulanmıştır. SPS başlığındaki düzenleme sebeplerinin; SPS alanında
91
yapılacak düzenlemelerin ortak hazırlanması için tarafların teşvik edilmesi, bitki, hayvan ve
insan sağlığının korunmasındaki mevcut yasalara sadık kalınması, ticaretteki gereksiz
engellerin kaldırılması, ürünlerin onayında ve kabullerinde şeffaflık ve zaman süreçlerini
geliştirmek olduğu ifade edilmiştir. Ek olarak AB ve ABD arasında ayrıcalıklı bir ortaklık
oluşturarak ticarete konu olan düzenleme ve prosedürlerin hızlandırılması, karşılıklı yapılan
ihracatta tek onay sürecinin hayata geçirilmesi ve bu alandaki ticari problemleri çözmek için
sağlam bir mekanizma oluşturulacağı anlaşmanın vaatleri arasındadır (EU Commission,
2015).
SPS başlığı altında geleceğe yönelik ortak çalışma kararının işlerliği tartışılabilir zira
konu başlığı altında AB'nin sıkı kuralları olduğu hayvancılıkta hormon, büyüme takviyeleri ve
ABD'nin mikrobiyal bulaşanlardaki hassasiyetlerinde bir değişiklik olması beklenmemektedir.
Bir başka tartışma konusu ise genetiği değiştirilmiş organizmalar (GDO) ve hayvan refahı
konularıdır. AB yayınladığı bilgi notunda bu iki konuda kabul mekanizmasında herhangi bir
değişiklik öngörmediğini TTIP'nin halihazırdaki standartları değiştirmeyeceğini ifade etmiştir.
AB ve ABD'nin tarım ve gıda ürünleri ticaretinin 2013 yılı itibarı ile 38 milyar $
ticaret hacmi olması, ikilinin OIE, CODEX ve IPPC gibi uluslararası standartları belirleyen
kuruluşlarda aktör olarak yer alması sebepleri ile söz konusu kuruluşların ve oluşturulan
standart ve tavsiyelerinde büyük etki yaratacağı beklenmektedir.
92
7.4.3. Kurallar
Son sütun “Kurallar” içeriği itibarı ile ticaretin sürdürülebilir kalkınma çerçevesinde
büyümesini teşvik ederken, işçi hakları, çevre, gümrük işlemlerinin basitleştirilerek ticaretin
kolaylaştırılması, KOBİ’lerin haklarının korunması, özel sektörün yada kamu teşebbüslerinin
serbest ve adil rekabetinin teşvik edilmesi, coğrafi işaretlerin tanınması ve anlaşmazlıkların
halli mekanizması sayesinde devletler arasındaki anlaşmazlıkların çözüme kavuşmasıdır
(European Commission, 2015).
Kurallar sütunu altında spesifik olarak;
 Sürdürülebilir kalkınma,
 Enerji ve hammaddeler,
 Gümrük ve ticaret kolaylaştırma,
 Küçük ve orta büyüklükteki şirketler,
 Yatırım koruma ve yatırımcı-devlet anlaşmazlıkların halli,
 Rekabet,
 Fikri mülkiyet (IPR) ve coğrafi işaretler,
 Hükümet-hükümet uzlaştırma mekanizması
gibi başlıklar detaylandırılmıştır (European Commission, 2015).
TTIP ile ilgili yayınlanan metin ve anlaşma özetinden anlaşılacağı gibi ana hedefin
ikilinin son yıllardaki ekonomik durgunluğundan kurtulmak, uykuda olan pazarlarına şok
etkisi yaratarak istihdam ve refah artışı sağlamaktır.
AB ve ABD bağımsız bir kuruluşa yaptırdığı çalışmada anlaşmanın makro ve mikro
ekonomik etkileri çeşitli senaryolar dahilinde incelenmiş ve sonuçlandırılmıştır.
93
Londra Ekonomik Politika Araştırma Merkezi (Centre for Economic Policy Research,
London-CEPR) tarafından hazırlanan çalışma; ikilinin ticari ilişkisini hesaplanabilir genel
denge modeli üzerinden gümrük tarifleri ve tarife dışı engellerin kaldırılmasının etkisini
ölçecek şekilde tasarlanmıştır. Raporda GSH'da meydana gelecek değişimler, sektör çıktıları,
toplu ve ikili ticaret akışları, iş gücü yer değişimi, ücretler gibi ekonominin temel
fonksiyonunun değişken enstrümanları kullanılmıştır. Analizde veri tabanı Küresel Ticaret
Analizi Projesi (Global Trade Analysis Project-GTAP) sekizinci versiyon yani GTAP8
kullanılmış ve 2027 yılı itibarı ile ortaya çıkacak sonuçlar hesaplanmıştır.
GTAP hakkında özet bilgi verilecek olursak; ülkelerin ikili ticaret, nakliye, koruma
gibi küresel verilerinin bulunduğu ve bu veri tabanı sayesinde küresel ekonomik konuları,
genel denge analizi kullanarak politika uygulayıcılara muhtemel ekonomik senaryolar
çizmektedir. Şu anki en güncel (GTAP 8) veri tabanında 129 ülke, 57sektör bulunmaktadır.
Veri tabanı tarım ile ilişkili yaklaşık 20 sektörü içermektedir.
Çalışma, AB ve ABD arasındaki ikili ticareti olduğu kadar yatırım ilişkilerinin
derinleşmesini öngören farklı politika senaryo seçeneklerini de barındırır. Çalışmada tam
teşekküllü ve kapsamlı anlaşmanın yapılmasını öngörmüş ve kapsam bakımından iki senaryo
üzerinde durulmuştur. Bunlardan birincisi dar kapsamlı (daha az iddialı) tarife dışı engellerde
%10 ve gümrük tarifelerinin tamamına yakınının (%98), geniş kapsamlı (iddialı) olan ise
TBT'de %25 maliyet azalışı ve tüm gümrük tarifelerinin açılışı (%100) olarak hesaplanmıştır.
CEPR, TTIP'nin genel ekonomik etkileri bakımından iki ülke için de pozitif ve kayda
değer sonuçlar elde etmiştir. TTIP senaryolarında;
 GSH AB için dar kapsamlı TTIP senaryosunda 68,2 milyar avro (€), tam kapsamlı ve
istekli TTTIP senaryosunda 119,2 milyar avro, ABD için dar kapsamlı senaryoda 49,5
milyar €, tam kapsamlı senaryoda 94,9 milyar € ek getirisi olacağı ortaya çıkmıştır.
Ancak STA sadece tarifeler yada hizmetler, ihale liberalizasyonundan ibaret olursa bu
kazanımların daha düşük olacağının altı çizilmiştir. Örneğin sadece tarife
eliminasyonu söz konusu olduğu durumda AB için GSH 'da 23,7 milyar € ve ABD
için 9,4 milyar € ek getirisi olacağı vurgulanmıştır.
94
 Dünyanın geri kalanı için kapsamlı TTIP senaryosunda 100 milyar dolarlık üst limiti
bulunan bir dalga etkisi yaratacağı ifade edilmiştir. Bu kaynağı oluşturmada önemli
payın ortak standartlar ve düzenlemeler sayesinde maliyet düşmesinde yaşanacağı
ifade edilmiştir.
 Dış Ticarette ise anlaşma yürürlüğe girdiği anda 2027 yılı projeksiyonları; tam
kapsamlı ve dar kapsamlı TTIP senaryolarında AB ihracatında %3,37(dar kapsamlı)
ile %5,91 (tam kapsamlı) ek getiri, ABD için %4,75 ile %8,02 arasında ek getirisi
olacağı öngörülmüştür. İthalatta ise AB için %2,91 ile %5,11 artış, ABD %2,81 ile
%4,74 oranında artış olması öngörülmüştür. Değer olarak AB ihracatında 125-220
milyon € ve AB ithalatında 128-225 milyon €; ABD ihracatında 142-240 milyon € ve
ABD ithalatında 119- 200 milyon € değişim olacağı öngörülmüştür.
 Yayılma etkisi ile diğer ülkelerin GSH üzerine yapılan çalışmada Türkiye hesaba
katılmamıştır fakat Doğu Avrupa ülkeleri GSH’na ek 16-36 milyon €, Akdeniz
ülkeleri GSH’na 237-1.063 milyon €, Çin GSH’na ek 3.810 ile 5.487 milyon €,
ASEAN ülkeleri GSH’na 15.081 ile 28.834 milyon € ek getirileri
dar ve tam kapsamlı TTIP senaryolarında hesaplanmıştır. (World Bank, 2014)
AB Komisyonu Ticaret Genel Müdürlüğü tarafından yayınlanan bir raporda (EU
Commission, 2013) anlaşmanın gelecek kazanımlarını sektörel olarak detaylandırmıştır.
Sektörel Kazançları
 AB ihracatın hemen hemen her sektörde artış göstermesi beklenmektedir. Dünyanın
geri kalanı ile yapılan ticarette; metal sanayi %12, işlenmiş gıda %9, perakende gıda
da %6 ve ulaşımda %6 artış olması beklenmektedir.
 Fakat ticarete konu olan en büyük ilerlemenin motorlu taşıtlar sektöründe olması ve
ithalatın %42 ihracatın ise %43 genişlemesi beklenmektedir. Sektördeki ikili ticaretin
%149 artması beklenmektedir.
95
Gümrük Dışı Engellerin Azaltılması
 Anlaşmanın kilit noktalarından biri ise “sınır arkası” engeller olarak bilinen bürokrasi
ve düzenlemelerin azaltılması sayesinde %80 potansiyel geri kazanım öngörülmüştür.
İş Gücü Piyasası
 Anlaşma dahilinde artan üretim ve verimliliğin AB ve ABD iş gücü piyasasına da
yansıması, yeni iş sahaları ve iş fırsatlarının oluşması beklenmektedir.
Sürdürülebilir Kalkınma
 Anlaşma CO2 emisyonları ve doğal kaynakların sürdürülebilir kullanımı konusunda
ihmal edilebilir etkileri olabilir (Avrupa Birliği Komisyonu, 2013).
96
7.5.
TÜRK DIŞ TİCARETİNE ETKİLERİ
Türkiye’nin küreselleşme hareketine katılımı, özellikle ikinci dünya savaşı sonrasında
olmuştur. Türkiye Uluslararası Para Fonu (IMF), Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası
(IBRD), Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD) ve Kuzey Atlantik Paktı (NATO)
gibi uluslararası kuruluşlara katılarak uluslararasılaşma yolunda önemli adımlar atmıştır.
Uluslararasılaşma adımlarından biride 31 Temmuz 1959 tarihinde Avrupa Ekonomik
Topluluğu’na yapılan katılma başvurusudur. 1 Aralık 1964’te yürürlüğe giren Ankara
Anlaşması ile Türkiye AB ilişkileri resmen başlamış ve 1 Ocak 1996 tarihinde Türkiye’nin
Gümrük Birliği’ne katılımı ile ilişkiler yeni bir boyut kazanmıştır (Çolpan, 2007).
İlk haber niteliği kazandığı günden bu güne dünya ticaret gündemini belirleyen ve
neredeyse tüm gelişen ve büyük ekonomilerin etkileri üzerine araştırma yaptığı T-TIP Türkiye
dış ticareti gündemine de damgasını vurmuştur. Aynı dönemde GB’nin Türkiye için
işlevselliğini yitirmesi; ticaret sapması ve rekabet gücü gibi konularda Türkiye dış ticareti için
dezavantaj haline gelmiş, dünya arenasında ise Trans Pasifik Ortaklığı (TPP), TTIP gibi
küresel ticaret dengelerini değiştirecek girişimler başlatılmıştır. TPP pasifik ülkelerini
(Avustralya, Brunei, Kanada, Şili, Japonya, Malezya, Meksika, Yeni Zelanda, Peru, Singapur,
Amerika Birleşik Devletleri ve Vietnam) ortak ticaret zemininde buluşturmaya çalışırken,
TTIP (ABD ve AB-28) Atlantik ticaret köprüsünü kurmayı hedeflemektedir. Söz konusu iki
anlaşma hem üyelerini hem de tedarikçisi olan En Az Gelişmiş Ülkeler (EAGÜ) (The World
Bank, 2014), Gelişmekte Olan Ülkeler (GOÜ) (The World Bank, 2014) için mevcut ticaret
dengelerinin değişmesi anlamına gelmektedir. Tedarikçi ülkeler dışındaki ülkeleri dolaylı
yollardan etkileyecek olan bu girişimler GB bağlantısı sebebi ile Türkiye dış ticaretini direkt
olarak etkileyecektir.
TTIP işlerlik kazandıktan sonraki AB ve ABD ekonomileri üzerindeki etkileri
hakkında yapılan çalışmalar önceki başlıklarda bahsedilmiş olup, üçüncü ülkeler üzerine olan
yayılma etkisi için yapılmış yeterli sayıda çalışma bulunmamaktadır. Yapılan çalışmalarda ise
GTAP8 modelinde üçüncü ülkelerin verilerinin güncel ya da güvenilir olmayışıdır.
Türkiye’de Transatlantik Anlaşması’na yönelik olarak artan bir diğer endişe
konusuysa, Türk ihraç ürünlerinin ABD pazarında AB menşeli ürünler karşısında aynı
şartlarda rekabet avantajını yakalayamayacak olmasıdır. Zira ABD ile Türkiye arasında bir
97
serbest ticaret anlaşmasının olmaması ve bu nedenle Türk ihraç ürünlerine ABD pazarında
korumacılığın devam etmesi, buna karşın TTIP’nin AB menşeli ürünlere uygulanan benzer
uygulamaları kaldıracak olması, Türkiye’nin AB karşısında haksız rekabete uğramasına yol
açacaktır (TOBB, 2013).
AB ile ticareti gümrük birliğine dayanan Türkiye ABD ile STA’sı olmadığı için ABD
pazarında AB’li ürünler karşısında dezavantajlı duruma düşmektedir. Üçüncü ülkelerin TTIP
anlaşması karşısında, AB ve ABD’nin daha önce STA yaptığı ticaret ortaklarının bu pazarlara
ayrıcalıklı ve öncelikli giriş imkanlarını olumsuz etkileyecektir (Langhammer, Mart, 2008).
AB ve ABD’nin düzenleyeceği müşterek düzenle hareket etmeleri durumunda
dünyanın geri kalan ülkeleri için belirleyici olacak küresel kural ve standartları oluşturacaktır
(Schott & Cimino, Mart,2013).
TTIP’nin üçüncü ülkelerin en doğru ifade ile ABD ve AB ile ticaret hacmi geniş olan
ülkeleri etkilemesinin temel sebeplerinden biri anlaşmanın sadece gümrük indirimi olmayıp
ticarete yeni düzenlemeler ve yeni standartlar getirecek olmasıdır. AB ve ABD’nin ticaret
ortakları örneğin Türkiye alışık olmadığı bir ticaret sistemine adapte olmaya çalışacak, GB ilk
dönemlerinde olduğu gibi ithalat baskısı ile riski ile karşılaşacaktır. Dış ticarette yeni
standartlar ve düzenlemelerin anlamı yeni üretim süreçleri (sanayi ve tarım), dış ticaret
politikalarına ek olarak ülke iç düzenlemelerinin yeniden belirlenmesini ifade etmektedir.
Bu durumda diğer ülkeler, örneğin Türkiye, bu kurallara uyumlu bir üretim süreci,
sanayi ve ticaret politikası belirlemek, kendi iç düzenlemelerini de bu ülkelerle uyumlu hale
getirmek zorunda kalacaktır. Bu Türkiye’nin ihracatı açısından AB ve ABD pazarlarının
genişliği düşünüldüğünde olumlu yönde bir belirlilik sağlayacaktır. Ancak, sağlık, tüketici
hakları vb. teknik standartlar, gıda güvencesi, rekabet politikası, çevre standartları, emisyon
miktarının azaltılmasına ilişkin kurallar ve çalışma hayatına ilişkin düzenlemeler gibi pek çok
alanda maliyetli bir dönüşüm sürecini de beraberinde getirecektir. Bugüne kadar AB’ye
katılım sürecinde müktesebat uyumundaki zorluklar ve yanında sağlayacağı yararlar dikkate
alındığında, böyle bir mega anlaşmanın Türkiye gibi ülkelere yükleyeceği şartlar konunun
üzerinde durulması gereken en önemli yönünü oluşturuyor (TOBB, 2013).
98
Tabiatıyla, bu girişimin gerek iki taraf, gerekse -Türkiye de dâhil olmak üzere- üçüncü
ülkeler ve dünya ekonomisi üzerinde oluşturacağı etki dikkatlerin bu yöne çekilmesine yol
açmıştır. Günümüzde AB ya da ABD’den en az bir tanesinin, ihraç pazarında öncelikli ülkeler
arasında olmadığı bir ülke yok denecek kadar azdır. Örneğin bu iki ekonominin Türkiye’nin
toplam ihracatındaki payları 2012 yılı itibarıyla yaklaşık olarak % 42,5 olmuştur. Türkiye’ye
gelen doğrudan yabancı sermayenin (FDI), beşte dördünden fazlası Avrupa Birliği ve ABD
kaynaklıdır (Akman, 2013).
TTIP’nin AB ve ABD ikili ekonomileri üzerindeki etkilerine önceki bölümlerde
belirtilmiştir. Türkiye’nin anlaşmanın hangi tarafında olacağı halen kesinlik kazanmamışken
olası senaryolar üzerinde bazı çalışmalar yapılmıştır.
Dünya Bankası (WB) Türkiye’nin farklı düzeylerde TTIP’ye katılımı hallerinde
Türkiye’nin ihracatındaki değişimlerin sektörlere göre simülasyonunu hazırladığı raporda
açıklamıştır. Araştırmaya göre üç senaryo belirlenmiş olup bunlar;
1. AB-ABD STA – Türkiye’ye kapalı, AB ile ABD’nin tüm tarifeleri kaldırdığı,
Türkiye’nin ABD ile ticareti tarifeli uygulandığı durumda 130 milyon ABD $ refah
kaybı, (AB üzerinden ticaret sapması durumunda 160 milyon ABD $),
2. AB-ABD STA – Türkiye’nin ABD ile bir STA imzalaması, AB’nin TTIP
imzalamaması halinde ise, Türkiye’nin 260 milyon ABD $ refah artışı,
3. AB-ABD – Türkiye STA (üçlü bir anlaşma), kazanımı Türkiye’ye açık olduğu
durumda 130 milyon ABD $ refah artışı,
senaryolarıdır (World Bank, 2014). Bunlardan AB-ABD-Türkiye STA (üçlü bir anlaşma)
gerçekleşmesi müzakerelerin şu anki durumu ve ABD – AB yetkililerinin duruma bakışları
sebebi ile mümkün görünmemektedir. Çalışmada Türkiye’nin ihracat sektör kalemleri
gruplandırılarak incelenmiş olup;
1. senaryoda Türkiye’nin ihracatında %0,07 kayıp, değer olarak 83,84 milyon ABD $,
2. senaryoda Türkiye’nin ihracatında %0,02 artış, değeri 28,95 milyon ABD $,
99
3. senaryoda ise Türkiye’nin ihracatında %0,21 kazanç değer olarak 257,29 milyon ABD
$ olacağı öngörülmüştür.
Ancak Söz konusu çalışmada bazı değişkenler ihmal edilerek ve GTAP genel denge
modeli üzerinden hesaplanmıştır (World Bank, 2014).
Dünya Bankası'nın söz konusu çalışmasında TTIP'nin Türkiye genel ihracatı üzerine
olan etkileri farklı senaryo başlıklarında incelenmiş olup aşağıdaki gibidir;
62. TTIP'nin Genel İhracat Üzerindeki Etkisi
ÜRÜNLER
Kömür
Petrol
Gaz
Mineraller
Tekstil
Giyim eşyaları
Deri ürünleri
Ahşap ürünleri
Kağıt ürünleri
Petrol, kömür ürünleri
Kimya, plastik ürünleri
Mineral ürünler (diğer)
Demirli metaller
Metaller (diğer)
Metal ürünleri
Motorlu taş. Ve parçaları
Ulaşım ekipmanları (diğer)
Elektronik cihazlar
Makine, ekipman (diğer)
İmalatlar
Elektrik
Gaz üretimi, dağıtımı
Su
İnşaat
Ticaret
Taşımacılık (diğer)
Deniz taşımacılığı
Havayolu taşımacılığı
Haberleşme
Finansal hizmetler (diğer)
Sigortacılık
İş hizmetleri
Eğlence hizmetleri
Kamu idaresi, sağlık
GENEL TOPLAM
AB-ABD STA – TÜRKİYE’YE
KAPALI
Milyon ABD$
Değişim %
0,00
0,14
0,00
0,00
0,00
-0,16
-0,97
-0,06
-7,94
-0,06
-5,63
-0,07
0,53
0,10
4,13
0,26
3,48
0,37
-4,40
-0,25
-16,25
-0,23
-22,97
-0,65
9,07
0,10
-3,51
-0,14
4,55
0,11
-132,30
-0,82
-10,58
-0,55
8,04
0,28
22,12
0,18
2,55
0,12
0,40
0,19
0,00
0,36
0,07
0,49
0,36
0,05
4,44
0,24
17,87
0,17
0,14
0,14
7,09
0,16
1,82
0,31
3,40
0,40
3,61
0,43
1,99
0,27
3,94
0,28
6,36
0,40
-83,84
-0,07
Kaynak: (World Bank, 2014).
AB-ABD STA – TÜRKİYE’YE
AÇIK
Milyon ABD$
Değişim %
0,00
0,14
0,01
0,13
0,00
0,16
-1,01
-0,06
12,59
0,10
4,84
0,06
1,48
0,29
4,81
0,30
4,09
0,43
-4,07
-0,23
4,02
0,06
-21,77
-0,62
14,53
0,17
-1,01
-0,04
7,67
0,18
-121,13
-0,75
-2,41
-0,13
10,74
0,37
32,77
0,27
4,31
0,21
0,43
0,20
0,00
0,36
0,07
0,50
0,52
0,06
4,53
0,24
22,32
0,21
0,19
0,18
11,94
0,26
1,84
0,31
3,49
0,41
3,71
0,44
2,09
0,28
4,23
0,30
6,60
0,42
28,95
0,02
AB-ABD-TÜRKİYE STA
(ÜÇLÜ YAPI)
Milyon ABD$
Değişim %
0,00
-0,45
0,00
0,01
0,00
0,31
-1,99
-0,11
537,21
4,08
378,50
4,42
4,52
0,89
-9,87
-0,61
-4,02
-0,42
-2,30
-0,13
-50,31
-0,70
39,03
1,11
-39,24
-0,45
-22,64
-0,89
-29,28
-0,68
-241,75
-1,49
-31,41
-1,63
-28,20
-0,98
-111,48
-0,93
-14,88
-0,72
-0,79
-0,37
0,00
-0,76
-0,09
-0,62
-4,27
-0,53
-8,56
-0,45
-33,25
-0,31
-0,38
-0,37
-12,79
-0,28
-2,30
-0,39
-2,26
-0,27
-2,04
-0,24
-2,74
-0,37
-4,69
-0,34
-4,84
-0,30
257,29
0,21
100
Tablo 62'den takip edileceği üzere TTIP'nin genel ticaret üzerindeki etkileri farklı
senaryolarda incelenmiştir. Tüm senaryolar dahilinde en fazla etkilenecek sektörün motorlu
taşıtlar olacağı öngörülmüştür. Bu durumun tüm sektör tarafından öngörüldüğünü söylemek
mümkündür. Yanı sıra tabloda ki dikkat çekici durum hizmetler sektörü ihracatının ilk iki
senaryoda öngörülen artışıdır.
63. Tablo - TTIP'nin Tarımsal İhracat Üzerindeki Etkisi
ÜRÜNLER
Çeltik
Buğday
Tahıllar, (diğer)
Sebze,meyve,kaba yem
Yağlı tohumlar
Şeker kamışı, şeker pancarı
Bitkisel lifler
Tarım ürünleri (diğer)
Canlı hayvan
Hayvansal ürünler
Ham süt
Yün, ipek-koza
Ormancılık
Balıkçılık
Sığır eti ürünleri
Et ürünleri,bys
Bitkisel ve katı yağlar
Süt ürünleri
İşlenmiş çeltik
Şeker
Gıda ürünleri (diğer)
İçecek ve tütün ürünleri
TARIM ALT TOPLAMI
GENEL TOPLAM
AB-ABD STA – TÜRKİYE’YE
KAPALI
Milyon ABD $ Değişim %
0,00
0,32
0,13
0,54
0,03
0,06
3,27
0,10
0,13
0,12
0,00
0,18
0,57
0,25
1,93
0,31
0,02
0,18
0,00
0,00
0,04
0,28
0,05
0,69
0,05
0,18
-0,53
-0,34
0,04
0,44
0,28
0,62
0,91
0,23
0,72
0,43
0,00
0,20
0,08
0,20
6,87
0,20
0,19
0,05
14,78
-83,84
-0,07
AB-ABD STA – TÜRKİYE’YE
AÇIK
Milyon ABD $ Değişim %
0,00
0,40
0,14
0,59
0,04
0,08
3,49
0,11
0,15
0,14
0,00
0,23
0,78
0,34
2,03
0,32
0,02
0,19
0,00
0,00
0,04
0,30
0,05
0,76
0,05
0,18
-0,50
-0,33
0,04
0,49
0,30
0,68
1,22
0,31
0,79
0,47
0,00
0,22
0,08
0,21
7,58
0,22
0,21
0,05
16,51
28,95
0,02
AB-ABD-TÜRKİYE STA
(ÜÇLÜ YAPI)
Milyon ABD $ Değişim %
0,00
-1,15
-0,19
-0,80
-0,10
-0,21
-10,46
-0,33
-0,44
-0,42
0,00
-0,62
-0,55
-0,24
-4,05
-0,64
-0,04
-0,47
-0,37
-0,30
-0,14
-1,03
-0,12
-1,86
-0,10
-0,38
-0,78
-0,50
-0,08
-0,95
-0,45
-1,01
-2,69
-0,67
-1,48
-0,87
-0,01
-0,59
-0,26
-0,67
-12,42
-0,35
-0,85
-0,21
-35,58
257,29
0,21
Kaynak: (The World Bank, 2014)
Dünya Bankası raporu çıktılarına göre; 1. senaryoda yani Türkiye'nin TTIP'ye taraf
olmaması durumunda genel ticarette olumsuz etkilenirken tarımsal ihracatta yaklaşık 15
milyon ABD $ artış olacağı, 2. senaryoda 16 milyon ABD $ üzerinde artış ve TTIP'ye 3. taraf
olma durumunda ise ihracatta 35 milyon ABD $ üzerinde daralma olacağı öngörülmüştür
(The World Bank, 2014). Ancak Dünya Bankası'nın raporu mevcut ticaret akışı üzerinden
yorumlandığında söz konusu simülasyon çıktıları üzerine şüphe yaratmaktadır. Birinci
senaryo değerlendirilecek olursa Türkiye TTIP'ye taraf olmadığı durumda birincil tarım
ürünlerinin ticareti mevcut şartlarda devam edecek ki hali hazırda birincil tarım ürünleri
açısından AB ve ABD karşısında ithalatçı konumda bulunan Türkiye'nin ABD ticaret sapması
yaşaması sureti ile ihracatta fazla vermesi pek muhtemel görünmemektedir. İkinci senaryoda
101
ise projeksiyonun muhtemel görünmeyen kısmı, ABD ile AB olmaksızın imzalanan STA’nın,
Türkiye’nin hali hazırdaki (tarifeler uygulanırken) ABD karşısındaki ithalatçı konumunu,
gümrük tarifeleri kaldırıldığında değiştirmesi olanak dışıdır. 3. ve son senaryonun geçekleşme
olasılığı ise en düşük olanıdır. Türkiye TTIP' girişimi içerisindeki yerini 8. müzakere turu
itibarı ile alamamıştır. AB ve ABD'nin açıklamalarından yola çıkarak, Türkiye'nin müzakere
masasına üçüncü ülke olarak oturma şansı bulunmamaktadır.
Türkiye Merkez Bankası (TCMB) uzmanları tarafından hazırlanan başka bir raporda
Türkiye’nin sürecin dışında kaldığı ve dâhil olduğu iki senaryo üzerinde inceleme yapılmıştır.
Çalışma bulgularında Türkiye’nin AB-ABD STA sürecinin dışında kaldığı durumda
Türkiye’nin toplam ihracat (tüm ülkelere olan) kaybının %0,450’ye kadar çıkabileceği ifade
edilmiştir. Türkiye’nin de anlaşmaya taraf olarak veya ABD ile geniş kapsamlı bir STA
imzalayarak sürece dâhil olduğu durumda ortaya çıkan durum ise mal ihracat rakamları da
Türkiye’nin sürece dâhil olması ile artış göstermiş; ihracatta anlaşmanın derinliğine bağlı
olarak %1,303 ile %6,974 arasında değişen yükselişler gözlendiği belirtilmiştir (TC Merkez
Bankası, 2013).
TTIP’nin Türkiye dış ticaretine etkilerini daha net görebilmek için Türkiye’nin AB ve
ABD ile olan genel ve tarımsal dış ticaretlerinin detaylı incelenmesi gerekmektedir.
7.5.1. Türkiye’nin Dünya, Avrupa Birliği (AB) ve Amerika Birleşik Devletleri (ABD)
İle Dış Ticareti
AB Katma Protokolün ticari hükümlerinin Eylül 1971’de yürürlüğe girmesi ile
Türkiye’den ithal edilen sanayi ürünlerinde (belirlenen istisnalar dışında) uyguladığı gümrük
vergilerini ve miktar kısıtlamalarını kaldırmıştır (Özkale & Karaman, 2006).
Ancak, uygulanan tarım politikaları arasında büyük farklılıklar olması nedeniyle tarım
ürünleri ticareti serbest bırakılmamıştır (Yavuz, 2012).
Türkiye’nin dış ticaretinde son otuz yılda önemli değişimler yaşanmıştır;1982 yılında
15 milyar $ olan dış ticaret hacmi 1990 yılında 35 milyar $, 2000 yılında 82 milyar $ ve 2013
yılında 404 milyar $ olmuş, Türkiye'nin dünyaya ihracatı 1982 yılında 6 milyar $ iken 2013
yılında 152 milyar $, ithalatı ise 1982 yılında 9 milyar $ iken 2013 yılında 252 milyar $ olarak
102
gerçekleşmiştir. Ticaret hacmi 1982 yılının yaklaşık yirmi yedi (27) katı, ihracat yirmi beş
(25) ve ithalat yirmi sekiz (28) katına çıkmıştır. İthalattaki artış ihracattaki artışa göre daha
büyük olmakla birlikte ihracatın ithalatı karşılama oranı % 50-90 bandında kalmıştır. Dışa
bağımlılık olarak nitelendirilebilecek olan bu göstergenin yüksek değeri 1988 yılında %88
olarak hesaplanmıştır.
TTIP tarafları ile ticaretin nasıl etkileneceği Türkiye’nin dış ticaret incelenmesi ile AB
ve ABD ile olan üçlü dış ticaretin incelenmesi ile daha net ortaya çıkacaktır.
103
7.5.1.1.
Türkiye - Dünya Dış Ticaret İstatistikleri
Türkiye genel dış ticareti SITC ve HS istatistik sınıflamalarında eşit olması sebebi ile
tek tabloda verilmiştir.
64. Tablo – Türkiye – Dünya Dış Ticareti
2004
63.167
97.540
-34.373
İHRACAT
DEĞİŞİM %
-
2005
73.476
116.774
-43.298
16,3
19,7
63
2006
85.535
139.576
-54.041
16,4
19,5
61
2007
107.272
170.063
-62.791
25,4
21,8
63
2008
132.027
201.964
-69.937
23,1
18,8
65
2009
102.143
140.928
-38.786
-22,6
-30,2
73
2010
113.883
185.544
-71.661
11,5
31,7
61
2011
134.907
240.842
-105.935
18,5
29,8
56
2012
152.462
236.545
-84.083
13
-1,8
65
2013
151.803
251.661
-99.859
-0,4
6,4
60
YILLAR
İHRACAT
İTHALAT
DENGE
İTHALAT
DEĞİŞİM %
-
İHRACATIN İTHALATI
KARŞILAMA ORANI %
65
Kaynak: TÜİK, SITC-HS, Milyon ABD Doları
36. Grafik – Türkiye – Dünya Dış Ticareti
İhracat
İthalat
Denge
Hacim
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
300,000
500,000
400,000
250,000
300,000
200,000
200,000
150,000
100,000
100,000
0
50,000
-100,000
0
-200,000
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Kaynak: TÜİK, SITC-HS, Milyon ABD Doları
Türkiye dış ticareti son on yıllık dönemde (2008-2009 kriz dönemi hariç), ticaret
hacmi bakımından sürekli artış göstermiştir. Genel dış ticaret dengesi Türkiye aleyhine artış
göstermekle birlikte aynı dönemde (bir önceki yıla göre) ihracat artış ortalaması (%17,5),
ithalat artış ortalamasından (%15,6) yüksektir.
104
SITC faaliyet gruplarına göre Türkiye genel dış ticareti;
65. Tablo - Türkiye – Dünya Dış Ticareti-1
FAALİYET GRUPLARI
MAMUL ÜRÜNLER
ESAS MALZEMESİNE
GÖRE SINIFLANDIRILANLAR
MAKİNE VE ULAŞIM ARAÇLARI
ÇEŞİTLİ MAMUL ÜRÜNLER
GIDA VE CANLI HAYVANLAR
KİMYASALLAR VE İLGİLİ ÜRÜNLER
MİNERAL YAKITLAR, YAĞLAR
VE İLGİLİ MALZEMELER
HAM MADDELER (PETROL HARİÇ)
YENİLEMEYEN
BAŞKA YERDE
SINIFLANDIRILMAMIŞ
MAL VE İŞLEMLER
HAYVANSAL VE BİTKİSEL
SIVI YAĞLAR
KATI YAĞLAR VE MUMLAR
İÇECEKLER VE TÜTÜN
GENEL TOPLAM
2004
İthalat
İhracat
2005
İthalat
2006
İhracat
İthalat
2007
İhracat
İthalat
2008
İhracat
İthalat
İhracat
16.523
18.633
19.990
20.409
24.884
23.855
32.163
29.983
36.295
40.595
33.704
5.354
1.818
14.211
18.275
14.763
5.044
2.566
38.028
6.706
1.616
16.439
21.609
16.051
6.512
3.061
43.037
7.941
1.730
18.408
26.386
16.746
6.595
3.923
49.858
9.874
3.084
22.107
34.251
20.019
7.822
4.739
51.595
11.486
5.024
25.542
39.147
20.795
9.155
6.122
14.407
1.429
21.255
2.641
28.859
3.566
33.883
5.148
48.281
7.532
6.970
1.461
7.661
1.660
9.191
2.279
12.240
2.931
16.199
3.321
3.750
199
4.037
391
4.299
928
5.672
1.284
5.383
3.899
532
205
745
405
933
438
829
290
1.702
570
270
97.540
591
63.167
299
736
296
820
353
116.774
73.476
139.576
85.535
170.063
Doları,2013 ihracat büyüklüklerine göre sıralanmıştır.
805
107.272
456
201.964
891
132.027
Kaynak: TÜİK, SITC, Milyon ABD
66. Tablo – Türkiye – Dünya Dış Ticareti-2
FAALİYET GRUPLARI
MAMUL ÜRÜNLER
ESAS MALZEMESİNE
GÖRE SINIFLANDIRILANLAR
MAKİNE VE ULAŞIM ARAÇLARI
ÇEŞİTLİ MAMUL ÜRÜNLER
GIDA VE CANLI HAYVANLAR
KİMYASALLAR VE İLGİLİ ÜRÜNLER
MİNERAL YAKITLAR, YAĞLAR
VE İLGİLİ MALZEMELER
HAM MADDELER (PETROL HARİÇ)
YENİLEMEYEN
BAŞKA YERDE
SINIFLANDIRILMAMIŞ
MAL VE İŞLEMLER
HAYVANSAL VE BİTKİSEL
SIVI YAĞLAR
KATI YAĞLAR VE MUMLAR
İÇECEKLER VE TÜTÜN
GENEL TOPLAM
2009
İthalat
İhracat
2010
İthalat
İhracat
2011
İthalat
İhracat
23.187
28.600
31.802
33.181
38.429
40.328
36.040
41.262
38.713
41.811
41.055
9.325
3.591
20.266
28.789
17.581
9.126
5.293
53.876
11.638
4.505
25.446
31.811
19.763
10.499
6.806
67.077
14.138
6.888
31.191
37.442
22.464
12.286
8.047
61.606
13.153
6.340
29.686
37.432
24.318
12.686
8.913
68.407
15.124
6.784
31.873
41.022
27.290
14.112
9.456
29.905
3.921
38.497
4.469
54.117
6.539
60.116
7.708
55.916
6.724
9.936
2.557
15.395
3.870
20.052
4.358
18.630
4.492
16.798
5.317
2.062
4.915
2.888
2.239
6.726
1.681
8.392
13.493
15.472
3.649
1.122
427
1.047
346
1.672
862
1.943
1.061
1.871
1.230
479
140.928
933
102.143
450
898
551
901
639
185.544 113.883 240.842 134.907
236.545
Doları,2013 ihracat büyüklüklerine göre sıralanmıştır.
1.098
152.462
703
251.661
1.191
151.803
Kaynak: TÜİK, SITC, Milyon ABD
2012
İthalat
2013
İhracat
İthalat
İhracat
105
37. Grafik -Türkiye - Dünya İhracatı SITC Faaliyet Grupları Dağılımı 2013
Mamul ürünler, esas malzemesine göre
sınıflandırılanlar
Türkiye İhracat 2013
Makine ve ulaşım araçları
Çeşitli mamul ürünler
4%
4% 2% 1%
1%
Gıda ve Canlı Hayvanlar
28%
6%
Kimyasallar ve ilgili ürünler
9%
Mineral yakıtlar, yağlar ve ilgili
malzemeler
Ham maddeler (petrol hariç),
yenilemeyen
18%
27%
Başka yerde sınıflandırılmamış mal ve
işlemler
Hayvansal ve bitkisel sıvı yağlar, katı
yağlar ve mumlar
İçecekler ve tütün
38. Grafik - Türkiye - Dünya İthalatı SITC Faaliyet Grupları Dağılımı 2013
Türkiye İthalat 2013
Makine ve ulaşım araçları
Mineral yakıtlar, yağlar ve ilgili
malzemeler
3% 1%
6%
Mamul ürünler, esas malzemesine göre
sınıflandırılanlar
6%
27%
Kimyasallar ve ilgili ürünler
7%
Ham maddeler (petrol hariç),
yenilemeyen
13%
Başka yerde sınıflandırılmamış mal ve
işlemler
15%
22%
Çeşitli mamul ürünler
Gıda ve Canlı Hayvanlar
Hayvansal ve bitkisel sıvı yağlar, katı
yağlar ve mumlar
İçecekler ve tütün
106
HS ürün gruplamasına göre Türkiye-Dünya dış ticareti ise;
67. Tablo – Türkiye – Dünya Dış Ticareti-1
ÜRÜNLER
2004
2005
2006
2007
2008
İthalat
İhracat
İthalat
İhracat
İthalat
İhracat
İthalat
İhracat
İthalat
İhracat
TEKSTİL VE TEKSTİL MALZEMELERİ
6,3
17,6
6,7
18,9
7,4
19,7
9,8
22,9
9,6
23,1
MAKİNE VE ELEKTRONİK EŞYALAR
21,8
8,9
26,1
10,7
29,9
12,8
35,9
16,2
36,4
18,2
BAZ METALLER
12,0
8,9
14,6
9,5
19,1
12,2
25,8
15,7
33,4
24,4
ULAŞIM EKİPMANLARI
12,0
9,5
12,1
11,1
13,3
13,7
14,4
18,3
15,6
21,3
MİNERAL ÜRÜNLER
14,8
2,5
21,9
4,0
29,9
5,2
35,0
7,5
49,6
10,8
PLASTİK, KAUÇUK
5,8
2,2
7,0
2,7
8,5
3,4
10,6
4,4
11,6
5,4
İNCİ, DEĞERLİ METALLER
3,8
1,1
4,2
1,3
4,4
1,8
5,9
2,6
5,7
5,4
GIDA ÜRÜNLERİ, İÇECEKLER VE TÜTÜN
1,3
2,6
1,3
3,1
1,4
3,3
1,8
3,8
2,3
4,4
BİTKİSEL ÜRÜNLER
1,3
2,8
1,3
3,8
1,2
3,9
2,5
4,4
4,5
4,9
10,2
1,8
11,5
2,1
12,5
2,5
14,6
2,9
17,4
3,8
0,8
1,0
1,1
1,1
1,4
1,2
1,7
1,7
1,9
2,1
0,7
1,8
0,9
2,1
1,2
2,3
1,4
2,7
1,4
3,0
0,2
0,3
0,2
0,4
0,2
0,4
0,3
0,5
0,3
0,8
0,5
0,3
0,7
0,5
0,9
0,5
0,8
0,4
1,7
0,8
1,9
0,5
2,2
0,6
2,5
0,7
3,0
0,9
3,2
1,2
0,8
0,6
0,8
0,6
1,0
0,6
1,2
0,7
1,2
0,7
0,3
0,2
0,5
0,2
0,6
0,3
0,7
0,3
0,8
0,4
0,6
0,2
0,8
0,3
1,0
0,3
1,2
0,5
1,2
0,5
OPTİK YADA FOTOĞRAFİK ARAÇLAR
2,1
0,2
2,6
0,2
2,9
0,2
3,2
0,3
3,7
0,4
SİLAH VE CEPHANELER
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,2
0,1
0,2
GİZLİ VERİ
0,3
0,1
0,1
0,3
0,3
0,3
0,3
0,3
0,4
0,3
KİMYASAL YADA BENZER ENDÜSTRİ
ÜRÜNLERİ
ÇEŞİTLİ MAMUL EŞYALAR
CAM, SERAMİK VE TAŞ
CANLI HAYVAN VE HAYVANSAL
ÜRÜNLER
HAYVANSAL VE BİTKİSEL YAĞLAR
ODUN SELÜLOZU, KAĞIT VE
MUKAVVA
HAM POSTLAR, DERİLER VE SARACİYE
AYAKKABI, ŞAPKA VE DİĞER
BAŞLIKLAR
ODUN, KÖMÜR, MANTAR
SANAT ESERİ VE ANTİKALAR
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
GENEL TOPLAM
97,5
63,2
116,8
73,5
139,6
85,5
170,1
107,3
202,0
132,0
Kaynak: TÜİK, HS, Milyar ABD Doları,2013 ihracat büyüklüklerine göre sıralanmıştır.
107
68. Tablo – Türkiye – Dünya Dış Ticareti-2
ÜRÜNLER
2009
2010
2011
2012
2013
İthalat
İhracat
İthalat
İhracat
İthalat
İhracat
İthalat
İhracat
İthalat
İhracat
TEKSTİL VE TEKSTİL MALZEMELERİ
8,5
19,3
12,0
21,8
13,7
25,0
11,4
25,5
12,5
27,7
MAKİNE VE ELEKTRONİK EŞYALAR
29,4
14,8
35,9
16,9
43,9
20,4
42,6
21,4
47,9
22,5
BAZ METALLER
18,0
14,8
26,1
17,3
33,0
21,6
31,5
22,0
31,2
21,0
ULAŞIM EKİPMANLARI
12,0
14,4
18,1
15,2
23,4
17,5
19,2
16,6
20,7
19,0
MİNERAL ÜRÜNLER
11,6
57,6
11,2
31,1
6,8
39,8
8,3
55,8
10,3
61,8
PLASTİK, KAUÇUK
8,5
4,6
12,1
5,6
15,9
7,2
15,5
7,4
16,9
8,1
İNCİ, DEĞERLİ METALLER
2,0
5,9
3,0
3,7
7,0
3,7
8,5
16,3
16,2
7,0
GIDA ÜRÜNLERİ, İÇECEKLER VE TÜTÜN
2,0
4,2
2,3
4,7
2,8
5,4
3,3
6,1
3,8
6,9
BİTKİSEL ÜRÜNLER
3,0
5,2
3,5
6,0
4,7
6,6
4,3
6,4
4,8
6,8
14,3
3,4
16,9
4,4
20,1
5,1
18,5
5,6
19,5
5,8
KİMYASAL YADA BENZER ENDÜSTRİ
ÜRÜNLERİ
ÇEŞİTLİ MAMUL EŞYALAR
1,4
1,8
1,9
2,0
2,5
2,3
2,3
3,3
2,7
3,9
CAM, SERAMİK VE TAŞ
1,1
2,4
1,4
2,7
1,7
3,0
1,6
3,1
1,9
3,4
CANLI HAYVAN VE HAYVANSAL ÜRÜNLER
0,3
0,8
0,9
0,9
1,9
1,3
1,3
1,6
0,8
1,9
HAYVANSAL VE BİTKİSEL YAĞLAR
1,1
0,5
1,0
0,5
1,6
1,0
1,9
1,2
1,8
1,4
ODUN SELÜLOZU, KAĞIT VE MUKAVVA
2,7
1,1
3,5
1,3
3,9
1,5
3,6
1,1
3,9
1,3
HAM POSTLAR, DERİLER VE SARACİYE
0,7
0,5
1,0
0,7
1,3
0,8
1,3
0,8
1,3
0,9
AYAKKABI, ŞAPKA VE DİĞER BAŞLIKLAR
0,6
0,3
0,8
0,4
1,0
0,5
1,0
0,6
1,1
0,8
ODUN, KÖMÜR, MANTAR
0,7
0,5
1,1
0,6
1,4
0,7
1,6
0,7
1,6
0,7
OPTİK YADA FOTOĞRAFİK ARAÇLAR
3,0
0,4
3,7
0,4
4,5
0,5
4,4
0,6
4,9
0,7
SİLAH VE CEPHANELER
0,1
0,1
0,2
0,2
0,1
0,2
0,2
0,3
0,2
0,4
GİZLİ VERİ
0,4
0,3
0,4
0,2
0,5
0,2
0,8
0,1
0,3
0,3
SANAT ESERİ VE ANTİKALAR
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
140,9
102,1
185,5
113,9
240,8
134,9
236,5
152,5
251,7
151,8
GENEL TOPLAM
Kaynak: TÜİK, HS, Milyar ABD Doları,2013 ihracat büyüklüklerine göre sıralanmıştır.
108
SITC sınıflamasına göre Türkiye 2004-2013 tarımsal dış ticareti;
69. Tablo – Türkiye – Dünya Tarımsal Dış Ticareti
YILLAR
İHRACAT
İTHALAT
6.501
8.309
8.634
9.769
11.474
11.190
12.664
15.279
15.994
17.739
6.059
6.480
7.286
9.812
13.038
9.631
12.880
17.574
16.370
16.916
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
DENGE
442
1.829
1.348
-43
-1.564
1.559
-216
-2.295
-376
823
İHRACAT
DEĞİŞİM %
27,8
3,9
13,1
17,5
-2,5
13,2
20,7
4,7
10,9
İTHALAT
DEĞİŞİM %
6,9
12,4
34,7
32,9
-26,1
33,7
36,4
-6,9
3,3
İHRACATIN İTHALATI
KARŞILAMA ORANI %
107
128
119
100
88
116
98
87
98
105
Kaynak: TÜİK, SITC, Milyon ABD Doları
39. Grafik – Türkiye – Dünya Tarımsal Dış Ticareti
İhracat
2003
20,000
2004
2005
2006
2007
İthalat
2008
2009
Denge
2010
2011
2012
2013
2014
3,000
2,000
15,000
1,000
10,000
0
-1,000
5,000
-2,000
0
-3,000
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Kaynak: TÜİK, SITC, Milyon ABD Doları
2012
2013
109
HS sınıflamasına göre Türkiye 2004-2013 tarımsal dış ticareti;
70. Tablo – Türkiye – Dünya Tarımsal Dış Ticareti
YILLAR
İHRACAT
İTHALAT
6.009
7.828
8.048
9.142
10.840
10.701
12.040
14.427
15.251
16.977
3.238
3.463
3.685
5.393
8.760
6.355
7.683
10.961
10.734
11.200
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
DENGE
2.772
4.365
4.363
3.749
2.081
4.347
4.358
3.466
4.517
5.777
İHRACAT
DEĞİŞİM %
30,3
2,8
13,6
18,6
-1,3
12,5
19,8
5,7
11,3
İTHALAT
DEĞİŞİM %
7
6,4
46,3
62,4
-27,5
20,9
42,7
-2,1
4,3
İHRACATIN İTHALATI
KARŞILAMA ORANI %
186
226
218
170
124
168
157
132
142
152
Kaynak: TÜİK, HS, Milyon ABD Doları
40. Grafik – Türkiye – Dünya Tarımsal Dış Ticareti
İhracat
2003
20,000
2004
2005
2006
2007
İthalat
2008
2009
2008
2009
Denge
2010
2011
2012
2013
15,000
10,000
5,000
0
2004
2005
2006
2007
2010
2011
Kaynak: TÜİK, HS, Milyon ABD Doları
2012
2014
7,000
6,000
5,000
4,000
3,000
2,000
1,000
0
2013
110
Türkiye dış ticaretinde önde gelen ürün ve ülkeler aşağıda sıralanmaktadır.
Türkiye 2013 yılı genel dış ticaretinde ilk 5 ürün grubu;
41. Grafik - Türkiye - Dünya İhracatı İlk Beş Ürün Grubu 2013
Türkiye Genel İhracat 2013
4%
4%
BINEK OTOMOBILLER
3% 3%
3%
PETROL YAĞLARı
DEMIR VEYA ÇELIKTEN ÇUBUKLAR
KARAYOLU TAŞıTLARı PARÇALARı
83%
MOTORLU TAŞıTLAR (TAŞıMA IÇIN)
DIĞER
Kaynak: UNCOMTRADE, HS4
42. Grafik - Türkiye - Dünya İthalatı İlk Beş Ürün Grubu 2013
Türkiye Genel İthalat 2013
GIZLI VERI
14%
6%
PETROL YAĞLARı
6%
67%
4%
3%
ALTıN
BINEK OTOMOBILLER
DÖKME DEMIR
DIĞER
Kaynak: UNCOMTRADE, HS4
111
Türkiye 2013 yılı genel dış ticaretinde ilk 20 ürün;
71. Tablo - Türkiye - Dünya Genel İhracatı İlk 20 Ürün 2013
ÜRÜN HS6 KODU
721420
870421
710812
711319
271019
271012
870331
610910
570242
870322
870323
852872
854449
610990
620462
870899
620342
870210
080222
870332
ÜRÜN ADI
köşeli çubuklar
dizel/yarı dizel motorlu taşıtlar
altın
kıymetli metal-kaplamalarından mücevherci eşyası
diğer yağlar ve müstahzarlar
petrol ve bitümenli yağlar ve müstahzarları
motorlu taşıt; dizel/yarı dizel (silindir hacmi=<1,5m3)
giyim eşyası; pamuktan (örme)
dokunmuş hazır eşya (sentetik/suni elyaftan)
motorlu taşıt;(1m3<silindir=<1,5m3)
motorlu taşıt;(1500cm3<silindir=<3000 cm3)
televizyon
elektrik iletkenleri
giyim eşyası;diğer maddelerden (örme)
kadın/kız çocuk için pantolon, şort vs. pamuktan
kara taşıtları parçaları
erkek/erkek çocuk giyim eşyası pamuktan
dizel/yarı dizel motorlu toplu yolcu taşıtları
fındık (kabuksuz)
motorlu taşıt; dizel/y. dizel (1,5m3<s.hacmi=<2,5m3)
GENEL TOPLAM
İHRACAT DEĞERİ
4.697
3.485
3.349
3.307
3.124
2.836
1.808
1.791
1.789
1.733
1.710
1.669
1.595
1.485
1.363
1.130
1.093
1.091
1.024
996
151.803
İHRACAT PAYI %
3,1
2,3
2,2
2,2
2,1
1,9
1,2
1,2
1,2
1,1
1,1
1,1
1,1
1,0
0,9
0,7
0,7
0,7
0,7
0,7
-
Kaynak: TÜİK, HS6, Milyon ABD Doları
72. Tablo - Türkiye - Dünya Genel İthalatı İlk 20 Ürün 2013
ÜRÜN HS6 KODU
279999
710812
271019
720449
870332
851712
740311
271119
390210
300490
840820
870323
870331
520100
847130
880240
271012
870322
760110
720711
ÜRÜN ADI
gizli veri
altın
yağlar ve müstahzarlar
döküntü ve hurdalar
motorlu taşıt; dizel/y.dizel (1,5m3<s.hacmi=<2,5cm3)
hücresel veya kablosuz ağlar için telefonlar
rafine bakır-katotlar
hidrokarbon gazları (sıvı)
polipropilen
tedavide/korunmada kullanılan ilaçlar
kara taşıtları için motorlar-dizel, yarı dizel
motorlu taşıt;(1500cm3<silindir=<3000 cm3)
motorlu taşıt;dizel/yarı dizel (silindir hacmi=<1,5m3)
pamuk (kardesiz, taranmamış)
bilgi işlem makineleri
uçak ve hava taşıtları
petrol ve bitümenli yağlar ve müstahzarları
motorlu taşıt;(1m3<silindir=<1,5m3)
işlenmemişaluminyum
demir/alaşımsız çelik
GENEL TOPLAM
Kaynak: TÜİK, HS6, Milyon ABD Doları
İTHALAT DEĞERİ
35.680
15.125
13.996
7.440
3.668
2.693
2.683
2.646
2.259
2.216
1.928
1.811
1.685
1.681
1.559
1.432
1.415
1.411
1.356
1.296
251.661
İTHALAT PAYI %
14,2
6,0
5,6
3,0
1,5
1,1
1,1
1,1
0,9
0,9
0,8
0,7
0,7
0,7
0,6
0,6
0,6
0,6
0,5
0,5
-
112
Türkiye 2013 yılı tarımsal dış ticaretinde ilk 5 ürün grubu;
43. Grafik - Türkiye - Dünya Tarımsal İhracatı İlk Beş Ürün Grubu 2013
KABUKLU MEYVELER
Türkiye Tarımsal İhracat 2013
7%
6%
BUĞDAY UNU/MAHLUT UNU
6%
5%
4%
72%
TURUNÇGILLER
(TAZE/KURUTULMUŞ)
EKMEKÇI MAMÜLLER
KONSERVELER (MEYVE,SEBZE)
DIĞER
Kaynak: UNCOMTRADE, HS4
44. Grafik - Türkiye - Dünya Tarımsal İthalatı İlk Beş Ürün Grubu 2013
Türkiye Tarımsal İthalat 2013
12%
BUĞDAY VE MAHLUT
8%
YAĞLı TOHUMLAR (SOYA HARIÇ)
6%
64%
SOYA FASULYESI
SOYA FASULYESI KÜSPESI
6%
4%
PALM YAĞı
DIĞER
Kaynak: UNCOMTRADE, HS4
113
73. Tablo - Türkiye - Dünya Tarımsal İhracatı İlk 20 Ürün 2013
ÜRÜN HS6 KODU
080222
110100
200819
151219
080620
190219
240110
020712
070200
170490
240220
190590
210690
080520
040721
180690
151620
081310
080550
190531
ÜRÜN ADI
Fındık (kabuksuz)
Buğday unu/mahlut unu
meyve ve karışımlarının konserveleri
Ayçiçeği tohumu yağları (diğer)
Üzüm; (kurutulmuş)
Makarna; yumurtasız (pişirilmemiş)
Tütün (saplı, damarlı)
Horoz ve tavukların etleri (dondurulmuş)
Domates (taze/soğutulmuş)
Kakao içermeyen şeker mamulleri
Tütün içeren sigaralar
Diğer ekmekçi mamulleri
Diğer gıda müstahzarları
Mandarin, klemantin, viking vb. (taze/kurutulmuş)
Tavuk yumurtaları (damızlık olmayan)
çikolata, kakao içeren gıda müstahzarları
Bitkisel yağlar vb. fraksiyonları
Kayısı (zerdali dahil) kurutulmuş
Limon ve tatlı limon (taze/kurutulmuş)
Tatlı bisküviler
GENEL TOPLAM
İHRACAT DEĞERİ
1.024
947
675
495
490
461
434
411
391
388
374
363
357
356
356
356
329
314
299
298
16.977
İHRACAT PAYI %
6,0
5,6
4,0
2,9
2,9
2,7
2,6
2,4
2,3
2,3
2,2
2,1
2,1
2,1
2,1
2,1
1,9
1,9
1,8
1,8
-
Kaynak: TÜİK, HS6, Milyon ABD Doları
74. Tablo - Türkiye - Dünya Tarımsal İhracatı İlk 20 Ürün 2013
ÜRÜN HS6 KODU
100199
151211
120190
230400
151190
120600
100590
210690
240120
100119
180100
010229
120740
230230
230330
230630
071340
120991
230120
080390
ÜRÜN ADI
Buğday
Ayçiçeği yağları
Soya fasulyesi
Soya fasulyesi küspesi
Palm yağı ve fraksiyonları; diğer
Ayçiçeği tohumu
Mısır (diğer)
Diğer gıda müstahzarları
Tütün
Makarnalık buğday
Kakao
Sığırlar; damızlık olmayan
Susam tohumu
Buğdaydan kepeği
içki sanayinin posa ve artıkları
Ayçiçeği küspesi
Mercimekler; kabuksuz (kuru)
Sebze tohumları
su ürünlerinin un, pelletleri
Muz (plantain hariç); taze veya kurutulmuş
GENEL TOPLAM
Kaynak: TÜİK, HS6, Milyon ABD Doları
İTHALAT DEĞERİ
1.060
908
643
628
499
474
459
397
352
228
222
196
182
168
166
142
132
119
116
115
11.200
İTHALAT PAYI %
9,5
8,1
5,7
5,6
4,5
4,2
4,1
3,5
3,1
2,0
2,0
1,7
1,6
1,5
1,5
1,3
1,2
1,1
1,0
1,0
-
114
Türkiye'nin 2013 yılı genel dış ticaretinde ilk sırada gelen ilk on ülke;
75. Tablo - Türkiye - Dünya Genel Dış Ticareti 2013
SIRA
TİCARET HACMİ
DEĞER
PAY %
1
ALMANYA
37.885
9,4
2
RUSYA FED.
32.028
7,9
3
ÇİN
28.287
7,0
4
İTALYA
19.603
4,9
5
ABD
18.236
4,5
6
İNGİLTERE
15.067
3,7
7
İRAN
14.576
3,6
8
FRANSA
14.457
3,6
9
GİZLİ ÜLKE
13.362
3,3
10
IRAK
12.095
3,0
GENEL
403.464
TOPLAM
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
İHRACAT
ALMANYA
IRAK
İNGİLTERE
RUSYA FED.
İTALYA
FRANSA
ABD
BAE
İSPANYA
İRAN
DEĞER
13.703
11.949
8.785
6.964
6.718
6.377
5.640
4.966
4.334
4.193
PAY %
9,0
7,9
5,8
4,6
4,4
4,2
3,7
3,3
2,9
2,8
İTHALAT
RUSYA FED.
ÇİN
ALMANYA
GİZLİ ÜLKE
İTALYA
ABD
İRAN
İSVİÇRE
FRANSA
İSPANYA
151.803
-
DEĞER
25.064
24.686
24.182
13.362
12.885
12.596
10.383
9.645
8.080
6.418
PAY %
10,0
9,8
9,6
5,3
5,1
5,0
4,1
3,8
3,2
2,6
251.661
-
Tablo 73'den de görüldüğü gibi Türkiye dış ticaret hacminin beşte birinden fazlasını,
sıralamada ilk on içinde bulunan dört AB üyesi ülke ile yapmakta olup ABD ile dış ticaretinin
%5'ini paylaşmaktadır.
Türkiye'nin 2013 yılı tarımsal dış ticaretinde ilk sırada gelen ilk on ülke;
76. Tablo - Türkiye - Dünya Tarımsal Dış Ticareti 2013
SIRA
TİCARET HACMİ DEĞER PAY %
1
IRAK
3.542
12,6
2
RUSYA FED.
3.148
11,2
3
ABD
1.887
6,7
4
ALMANYA
1.740
6,2
5
UKRAYNA
1.218
4,3
6
İTALYA
925
3,3
7
HOLLANDA
887
3,1
8
FRANSA
723
2,6
9
İNGİLTERE
593
2,1
10
ENDONEZYA
526
1,9
GENEL
28.177
TOPLAM
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
İHRACAT
IRAK
ALMANYA
RUSYA FED.
İTALYA
ABD
HOLLANDA
SURİYE
FRANSA
İNGİLTERE
SUUDİ ARABİSTAN
DEĞER
3.538
1.347
1.179
665
635
533
507
460
443
363
PAY %
20,8
7,9
6,9
3,9
3,7
3,1
3,0
2,7
2,6
2,1
16.977
-
İTHALAT
RUSYA FED.
ABD
UKRAYNA
ENDONEZYA
ALMANYA
HOLLANDA
BREZİLYA
BULGARİSTAN
ARJANTİN
MALEZYA
DEĞER
1.969
1.251
871
440
393
354
338
326
309
282
PAY %
17,6
11,2
7,8
3,9
3,5
3,2
3,0
2,9
2,8
2,5
11.200
-
Tarımsal dış ticaret hacminin neredeyse beşte biri sırlamada 10'da olan AB üyesi
ülkeler ile toplam ticaretinin yaklaşık %7'lik kısmını ise ABD ile yapmaktadır. Tarımsal dış
ticaretinin beşte birinden fazlasını ise Irak ve Rusya Federasyonu ile yapmıştır.
115
Türkiye 2013 yılı genel ihracatının %42 ithalatının ise %37’ni AB-28’den, ihracatının
%5 ithalatının ise %10 ABD'nin payı olduğu düşünüldüğünde, Türkiye aldığı ve sattığı her iki
malın birini kısaca ticaretinin yarısını T-TIP havuzundan yapmıştır. Türkiye 2013 yılı tarımsal
dış ticaretinde ise ihracatının ve ithalatının yaklaşık üçte birini T-TIP muhtemel piyasası ile
yapmıştır. Kısaca Türkiye mutfağına giren ve Türkiye'de üretilen üç üründen birini AB ve
ABD ile paylaşmaktadır. Türkiye’nin bu sıralamada en büyük payı ve ilk sırayı şüphesiz ki en
eski ticaret ortağı AB, ABD ise Irak ve Rusya Federasyonu ardından dördüncü sırada yer
almaktadır.
Türkiye’de ihracatın ithalatı karşılama oranının giderek düşmesi, Türkiye ihracatının
daha fazla ithalata bağımlı hale geldiğini gösteren önemli faktörlerden biridir (Terin, Keskin,
& Terin, 2012).
116
7.5.1.2.
Türkiye'nin Avrupa Birliği (AB) - Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ile Dış
Ticareti
Türkiye'nin dış ticaret seyri bu rotada devam ederken AB ve ABD'nin TTIP girişimi
halihazırdaki dengeyi değiştireceği aşikardır. Türkiye'nin dış ticaretinin ne ölçüde
etkileneceğini öngörmek anlaşmanın tehdit ya da fırsat olup olmadığını anlamak için
Türkiye'nin dış ticarette AB ve ABD'ye ne kadar bağımlı olduğunu incelemek gerekir.
Türkiye'nin AB, ABD ve Dünya ile genel dış ticareti;
77. Tablo - Türkiye - AB - ABD - Dünya Dış Ticareti-1
YILLAR
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
AB-28
İTHALAT
İHRACAT
48,1
36,7
52,8
41,5
59,4
48,1
68,5
60,8
74,5
63,7
56,6
47,2
72,4
52,9
91,4
62,6
87,7
59,4
92,5
63,0
ABD
İTHALAT
İHRACAT
4,7
4,9
5,4
4,9
6,3
5,1
8,2
4,2
12,0
4,3
8,6
3,2
12,3
3,8
16,0
4,6
14,1
5,6
12,6
5,6
DİĞER ÜLKELER
İTHALAT
İHRACAT
44,7
21,6
58,6
27,0
73,9
32,3
93,4
42,3
115,5
64,0
75,7
51,7
100,8
57,2
133,4
67,7
134,8
87,5
146,6
83,1
GENEL TOPLAM
İTHALAT
İHRACAT
97,5
63,2
116,8
73,5
139,6
85,5
170,1
107,3
202,0
132,0
140,9
102,1
185,5
113,9
240,8
134,9
236,5
152,5
251,7
151,8
Kaynak: TÜİK, SITC-HS, Milyar ABD Doları
78. Tablo - Türkiye - AB - ABD - Dünya Dış Ticareti-2
YILLAR
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
AB-28
HACİM
DENGE
84,8
-11,4
94,3
-11,2
107,6
-11,3
129,2
-7,7
138,2
-10,8
103,8
-9,4
125,3
-19,5
154,0
-28,9
147,1
-28,3
155,5
-29,4
ABD
HACİM
DENGE
9,6
0,1
10,3
-0,5
11,3
-1,2
12,3
-4,0
16,3
-7,7
11,8
-5,3
16,1
-8,6
20,6
-11,5
19,7
-8,5
18,2
-7,0
Kaynak: TÜİK, SITC-HS, Milyar ABD Doları
DİĞER ÜLKELER
HACİM
DENGE
66,3
-23,1
85,6
-31,6
106,2
-41,5
135,8
-51,1
179,5
-51,5
127,4
-24,1
158,0
-43,6
201,1
-65,6
222,2
-47,3
229,7
-63,5
GENEL TOPLAM
HACİM
DENGE
160,7
-34,4
190,3
-43,3
225,1
-54,0
277,3
-62,8
334,0
-69,9
243,1
-38,8
299,4
-71,7
375,7
-105,9
389,0
-84,1
403,5
-99,9
117
45. Grafik - Türkiye İhracat Pazarındaki Pay Değişimi
100%
80%
34
37
38
60%
8
7
6
39
4
48
51
50
50
3
3
3
3
40%
20%
58
57
55
4
4
57
56
57
48
46
46
46
39
42
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
0%
2004
AB-28 İhracat
ABD İhracat
D.Ü İhracat
Grafik 45 ve 46'dan görüldüğü gibi Türkiye ihracat ve ithalatının yıllar içerisindeki
payları değişmiş AB-28 payı düşerken diğer ülkelerin payları artmıştır. ABD ise görece sabit
kalmıştır. Söz konusu değişim ithalat ve ihracattaki pazar çeşitlenmesi yani Türkiye’nin
ihracat için yeni müşteri ve ithalat için yeni tedarikçi ülke arayışı olarak adlandırılabilir. Söz
konusu değişiklik Türkiye'nin dış ticaretteki enstrümanlardan olan pazar çeşitlenmesindeki
başarısı olarak adlandırılabilir.
46. Grafik - Türkiye İthalat Pazarındaki Pay Değişimi
100%
80%
60%
46
50
53
55
57
54
54
55
57
58
5
5
4
5
6
6
7
7
6
5
49
45
43
40
37
40
39
38
37
37
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
40%
20%
0%
AB-28 İthalat
ABD İthalat
D.Ü İthalat
118
Türkiye'nin AB, ABD ve Dünya ile tarımsal dış ticareti;
79. Tablo - Türkiye - AB - ABD - Dünya Tarımsal Dış Ticareti-1
YILLAR
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
AB-28
İTHALAT
İHRACAT
1.978
3.326
2.182
4.284
2.387
3.984
2.795
4.421
3.319
4.608
2.685
4.256
3.573
4.742
4.802
5.115
4.522
4.914
4.375
5.285
ABD
İTHALAT
İHRACAT
1.167
340
1.229
404
1.248
423
1.808
499
2.086
422
1.700
486
2.269
476
3.010
522
2.284
604
2.568
704
DİĞER ÜLKELER
İTHALAT
İHRACAT
2.914
2.835
3.069
3.621
3.651
4.226
5.210
4.850
7.633
6.444
5.245
6.448
7.038
7.446
9.763
9.642
9.564
10.476
9.973
11.750
GENEL TOPLAM
İTHALAT
İHRACAT
6.059
6.501
6.480
8.309
7.286
8.633
9.813
9.769
13.038
11.474
9.631
11.190
12.880
12.664
17.574
15.279
16.370
15.994
16.916
17.739
Kaynak: TÜİK, SITC, Milyon ABD Doları
Gümrük Birliğinden sonra AB’ye yapılan tarım ürünleri ihracatının toplam tarım
ürünleri ihracatı içerisindeki payı oransal olarak artmış, ithalatın payı ise oransal olarak
azalmıştır. Ancak tablolardan (77 ve 78) görüleceği üzere son yıllarda AB’ye yapılan tarımsal
ürün ihracatının toplam tarımsal ürün ihracatı içindeki payı düşerken, ithalatın payı
yükselmektedir. AB ile yapılan ticarette ihracatın ithalatı karşılama oranı yıllar içerisinde
düşmüş olsa da Türkiye halen ihracatçı konumdadır. Türkiye, ABD karşısında son on yıllık
dönemde yapılan ticarette yağlı tohumlar ve yem hammaddeleri sebebi ile ithalatçı
konumunda bulunmaktadır. Bunun yanı sıra Türkiye'nin tarımsal ticaret piyasasının neredeyse
%40'ı AB ve ABD arasında paylaşılırken, ticaretin %60'lık kısmı diğer dünya ülkeleri ile
paylaşılmaktadır.
80. Tablo - Türkiye - AB - ABD - Dünya Tarımsal Dış Ticareti-2
YILLAR
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
AB-28
HACİM
DENGE
5.304
1.348
6.466
2.102
6.371
1.597
7.215
1.626
7.927
1.289
6.940
1.571
8.315
1.169
9.917
314
9.436
392
9.661
910
ABD
HACİM
DENGE
1.507
-827
1.634
-825
1.670
-825
2.307
-1.310
2.508
-1.664
2.187
-1.214
2.745
-1.793
3.531
-2.488
2.888
-1.680
3.272
-1.864
Kaynak: TÜİK, SITC, Milyon ABD Doları
DİĞER ÜLKELER
HACİM
DENGE
5.749
-79
6.690
552
7.878
575
10.059
-360
14.076
-1.189
11.693
1.203
14.484
408
19.405
-121
20.040
911
21.723
1.777
GENEL TOPLAM
HACİM
DENGE
12.560
443
14.789
1.828
15.919
1.347
19.582
-44
24.511
-1.564
20.820
1.559
25.544
-216
32.854
-2.295
32.363
-376
34.655
823
119
HS sınıflamasına göre Türkiye'nin AB, ABD ve Dünya ile tarımsal dış ticareti
81. Tablo - Türkiye - AB - ABD - Dünya Tarımsal Dış Ticareti-1
YILLAR
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
AB-28
İTHALAT
İHRACAT
951
3.104
1.173
4.077
1.164
3.759
1.561
4.188
2.059
4.369
1.621
4.084
2.086
4.517
3.196
4.811
2.806
4.663
2.708
4.972
ABD
İTHALAT
İHRACAT
530
325
515
379
513
376
746
437
1.216
369
944
447
1.145
412
1.288
438
1.145
537
1.251
635
DİĞER ÜLKELER
İTHALAT
İHRACAT
1.756
2.580
1.775
3.373
2.008
3.914
3.087
4.517
5.484
6.103
3.790
6.170
4.452
7.112
6.478
9.178
6.783
10.051
7.241
11.369
GENEL TOPLAM
İTHALAT
İHRACAT
3.238
6.009
3.463
7.828
3.685
8.048
5.393
9.142
8.760
10.840
6.355
10.701
7.683
12.040
10.961
14.427
10.734
15.251
11.200
16.977
Kaynak: TÜİK, HS, Milyon ABD Doları
AB-28 ile olan tarımsal ticaret hacim olarak artmış olsa da hacim içerisindeki ihracat
ve ithalatın payları düşmüştür. AB ve diğer ülkeler ile olan tarımsal ticaret ise son yıl boyunca
ticaret hacmi ve toplam tarımsal ticaret hacmindeki payları artmıştır.
82. Tablo - Türkiye - AB - ABD - Dünya Tarımsal Dış Ticareti-2
YILLAR
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
AB-28
HACİM
DENGE
4.055
2.153
5.250
2.904
4.922
2.595
5.749
2.627
6.428
2.310
5.705
2.463
6.603
2.432
8.007
1.616
7.469
1.857
7.680
2.264
ABD
HACİM
DENGE
855
-205
894
-137
889
-138
1.183
-309
1.585
-847
1.391
-498
1.557
-733
1.726
-850
1.682
-607
1.887
-616
Kaynak: TÜİK, HS, Milyon ABD Doları
DİĞER ÜLKELER
HACİM
DENGE
4.336
824
5.148
1.598
5.922
1.906
7.604
1.431
11.587
618
9.960
2.381
11.564
2.660
15.656
2.700
16.834
3.268
18.610
4.128
GENEL TOPLAM
HACİM
DENGE
9.247
2.772
11.292
4.365
11.734
4.363
14.535
3.749
19.600
2.081
17.056
4.347
19.723
4.358
25.389
3.466
25.985
4.517
28.177
5.777
120
47. Grafik - Türkiye Tarımsal İhracat Pazarındaki Pay Değişimi
100%
80%
60%
44
5
44
5
40%
20%
51
52
49
50
5
5
56
58
59
63
65
66
4
4
4
3
4
4
46
45
40
38
37
33
31
30
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
0%
2004
2005
AB-28 İhracat
ABD İhracat
D.Ü İhracat
Grafik 47 ve 48'den anlaşılacağı üzere yıllar içerisinde AB ile olan tarımsal ürün
ticaretinde ihracat ve ithalatın payı giderek azalmış ve AB Türkiye için vazgeçilmez bir pazar
olmaktan çıkmıştır. ABD ise Türkiye ile olan tarımsal ticaret pazar payını göreceli olarak
korumuştur.
48. Grafik - Türkiye Tarımsal İthalat Pazarındaki Pay Değişimi
100%
80%
48
47
50
53
59
54
55
56
58
59
40%
19
19
17
18
16
18
18
17
14
15
20%
33
34
33
28
25
28
28
27
28
26
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
60%
0%
AB-28 İthalat
ABD İthalat
D.Ü İthalat
121
7.5.2. Türkiye Dış Ticaret Tahminleri
Bu bölümde Türkiye'nin dış ticareti ile ilgili geleceğe yönelik tahmin yapılırken
halihazırdaki mevcut ekonomik durum, döviz kurları ve fiyat dalgalanmaları göz ardı edilmiş
basit doğrusal regresyon modeli kullanılarak hazırlanmıştır. Tahmin yapılırken etkili
gözlemler ve uç değerler model dışında tutulmuştur. Hesaplamalarda dış ticaret istatistikleri
HS sınıflaması esas alınmıştır. Tahminler bağımlı ve bağımsız model olmak üzere iki farklı
düzende hesaplanmıştır.
83. Tablo - Genel Dış Ticaret Tahmini Bağımlı Model
Yıllar
İhracat
İthalat
Denge
Hacim
2011
135
241
-106
376
2012
152
237
-84
389
2013
152
252
-100
403
2014
158
242
-85
400
2015
169
285
-117
454
2016
179
302
-123
481
2017
189
319
-130
508
2018
200
336
-136
536
2019
210
353
-143
563
2020
220
369
-149
590
2021
231
386
-156
617
2022
241
403
-162
644
2023
251
420
-169
671
Kaynak: TÜİK, HS, Milyar ABD Doları, 2015-2023 yılları tahmin edilen verileridir
84. Tablo - Genel Dış Ticaret Tahmini Bağımsız model
Yıllar
İhracat
İthalat
Denge
Hacim
2011
135
241
-106
376
2012
152
237
-84
389
2013
152
252
-100
403
2014
158
242
-84
400
2015
168
288
-120
457
2016
178
306
-128
485
2017
189
324
-136
513
2018
199
342
-143
541
2019
209
360
-151
569
2020
219
378
-159
597
2021
229
396
-167
625
2022
239
414
-175
653
2023
249
432
-182
681
Kaynak:2011-2014 TÜİK, HS, Milyar ABD Doları, 2015-2023 tahmin edilen verileridir.
85. Tablo - Tarımsal Dış Ticaret Tahmini Bağımlı Model
Yıllar
İhracat
İthalat
Denge
Hacim
2011
14
11
3
25
2012
15
11
5
26
2013
17
11
6
28
2014
18
12
6
30
2015
18
12
6
30
2016
19
13
6
32
2017
20
14
6
34
2018
21
15
6
36
2019
22
15
7
38
2020
23
16
7
39
2021
24
17
7
41
2022
25
18
7
43
2023
26
19
8
45
Kaynak:2011-2014 TÜİK, HS, Milyar ABD Doları, 2015-2023 tahmin edilen verileridir.
86. Tarımsal Dış Ticaret Tahmini Bağımsız Model
Yıllar
İhracat
İthalat
Denge
Hacim
2011
14
11
3
25
2012
15
11
5
26
2013
17
11
6
28
2014
18
12
6
30
2015
20
12
8
31
2016
21
13
8
33
2017
22
14
8
35
2018
23
14
9
38
2019
24
15
9
40
2020
25
16
9
42
2021
27
17
10
44
2022
28
18
10
46
Kaynak:2011-2014 TÜİK, HS, Milyar ABD Doları, 2015-2023 tahmin edilen verileridir.
2023
29
19
10
48
122
7.6.
TRANSATLANTİK TİCARET VE YATIRIM ORTAKLIĞI ANLAŞMASI
(TTIP) MEDYA YANSIMALARI
Bu bölümde müzakere turları devam eden AB-ABD TTIP anlaşmasının uluslararası ve
yerel medyadaki yansımaları ve uzman yorumlarına yer verilecektir.
7.6.1. Yabancı Medya
“The Newyork Times” olayı, ilk ve en zor görüşmelerin kapalı kapılar ardında
başladığını ve tarihteki en büyük ekonomik girişimlerden biri olduğuna vurgu yapıp, amacın
sadece gümrükleri kaldırmak olmadığını taraflar arasında motorlu taşıtlar, sağlık ve ilaç
sanayi gibi alanlarda ortak bir düzenleme ve uyumlaştırmanın da amacının içerdiğinin
haberini vermişti. Anlaşma önündeki tek engelin ise AB üyelerinin anlaşmaların kabulü için
oy birliği ilkesi olduğu ve Fransa’nın tarım ürünleri üzerindeki kısıtlamalar gibi birkaç konu
üzerinde yoğunlaştığı aktarılmıştı (JAMES KANTER, JACK EWING, 13 Şubat 2013).
BBC dünya servisi ekonomi muhabiri Andrew Walker, STA’ların amacının gümrük
tariflerinin ve ihracata konu olan ürünlerden gümrük vergilerinin kaldırılması olduğunu,
halihazırda ortalama gümrük tarifelerinin düşük olduğunu fakat aradaki farkın ek ticaret
olarak geri döneceğini ekleyerek gıda sektöründeki vergilerin yüksek olduğunu vurgulamıştır.
Bu anlaşma için girişimde bulunulmasının, DTÖ ile yapılan müzakerelerin başarısızlığını
yansıttığını aktarmıştır (Walker, 13 Şubat 2013).
Reuters, anlaşmanın 1995 yılında DTÖ ile yapılan müzakereden bu yana yapılan en
iddialı teklif olduğunu, dünya üretiminin yarısı ve tüm ticaretinin üçte birini kapsayan
anlaşma niteliğinde olup, küresel anlamda tarifelerin kesilip ticaretin kolaylaştırılması adına
atılmış önemli bir adım ve anlaşmaya olan ihtiyaç hakkında yorumlara yer vermiştir (RobertJan Bartunek,Adrian Croft, 13 Şubat 2013).
Birçok ana akım medya anlaşmanın gerekli ve beklenen bir anlaşma olduğu ve taraflar
arasındaki düzenlemeler ve uyum için bir fırsat olduğu ifade edilmişse de TTIP karşıtı sesler
de yükselmeye devam etmiştir. Anlaşmanın tarafı olanlar kadar anlaşmadan taraf olmayanlar
da bulunmaktadır.
123
Ek olarak TTIP karşıtları bir web sitesi15 kurarak söz konusu anlaşmaya karşı çıkanları
ortak zeminde toplamaya çalışmaktadır. Şu ana kadar "Kirli Ticareti Durdurun" başlığı ile
Avrupa'nın farklı ülkelerinden 1,5 milyondan fazla kişi tarafından desteklenmekte ve eyleme
dökülmektedir.
T-TIP müzakerelerinin durdurulmasının gerektiğini savunanların ortak sebepleri ise;
mevcut tüm düzenlemelerin değişecek olması (bankacılık, sağlık, iş ve işçi hakları gibi), kamu
yardımları, sivil özgürlüğün kısıtlanması ve en önemlisi olarak karbondioksit emisyonlarının
artışı argümanları tüm karşıtların birleştiği ortak sebeplerdir.
"Huffingtonpost", T-TIP'den bir an önce vazgeçilmesi için on elzem konu başlığı
sıralamıştır. Tarihin en büyük STA'sı olarak nitelendirdiği anlaşmayı yayımlanmayan belgeler
ve alınan bağlayıcı kararlar neticesinde şaibeli olarak değerlendirmiştir. Ayrıca anlaşmanın
sadece büyük çok uluslu şirketlerin kar marjlarını yükselmek için fırsat olduğu vurgulanmıştır
(Weidemann, 2014).
"The Guardian" ise İngiltere’nin tüm TTIP düzenlemelerini ve TTIP içeriğini tamamı
ile kabullenmesinin zor olduğunu ifade etmiştir. Özellikle ulusal sağlık sistemi üzerindeki
düzenlemelerin İngiltere'nin hassas noktası olduğunun açık şekilde dile getirmiştir
(theguardian, 2015).
15
https://stop-ttip.org/
124
7.6.2. Yerel Medya
Türkiye’de ise anlaşmaya ilişkin görüşler;
…Küresel kriz bu iki büyük ekonomik gücün ihracat pazarlarının daralmasına yol açtı.
Bu durumda iki büyük grubun tercihi birbirleriyle olan ticaretin geliştirilmesi oldu. Fakat
mevcut yapıda gümrük ve koruma tedbirleri iki büyük grup arasında ticareti engelliyor.
Çözüm, serbest ticaret anlaşması ile gümrük ve koruma tedbirlerini ortadan kaldırmak. Sonuç
olarak biz müzakerelerin dışında kalır isek ve ABD ile ikili bir serbest ticaret anlaşması
imzalayamaz isek, büyük fatura ödeyeceğiz. ABD ürünleri dolaylı olarak Türkiye'ye
gümrüksüz girerken, biz ABD'ye gümrüklü mal satma çabasını sürdüreceğiz (Güngör, 05
Temmuz 2013).
…ABD ile AB arasındaki müzakerelerin son derece çetin şartlarda geçeceğini, 27
Birlik üyesinin kendi aralarında bile anlaşmakta zorlanması ve ancak geçtiğimiz cuma uzlaşı
sağlayabilmesi de net şekilde gösteriyor. Fransa’nın kültürel istisna da ısrar edip bunu elde
etmesi, süreci yavaşlatma potansiyeli en yüksek olan unsur olarak görülüyor… ABD ile AB
arasındaki anlaşmayla ilgili müzakerelere Türkiye’nin doğrudan katılımı teknik olarak
mümkün değil. Tamamen sürecin dışında olması halinde büyük zarar görme riskiyle
karşılaşabilecek olan Türkiye, karar alma mekanizmasında yer alamayacak olsa da kararın
şekillenmesinde sesini duyurmanın yollarını arıyor. Ankara, bu çerçevede gözlemci statüsüne
sahip olma arayışına girmiş durumda… AB ile gümrük birliğinin de etkisiyle, serbest ticaret
anlaşmaları arasındaki uçurumun artmasından endişe ediyor. AB’nin imzaladığı serbest ticaret
anlaşmalarının kapasitesi Türkiye’nin imzaladıklarından beş kat daha fazla potansiyele sahip
(Özalp, 19 Haziran 2013).
Dışişleri Bakanlığı bu gelişmeden önce;
…Türkiye’nin, AB’nin olumlu görüşünü almadan ABD ile STA imzalaması halinde
ise, AB’nin ülkemizden ithal edeceği ürünler için menşe belgesi talep etmeye başlaması ve
bunun sonucunda, Gümrük Birliğinin esasını teşkil eden ve en önemli kazanımımızı oluşturan
malların serbest dolaşımının fiilen geçersiz hale gelmesi söz konusu olacaktır (Karakaş,
2002).
125
"Deutsche Welle", Türkçe sayfasında Türkiye TTIP anlaşmasının içinde olmalı
başlığında Ekonomi Bakanı'nın açıklamalarının yanı sıra Türkiye'nin AB ve ABD ile teknik
görüşmelere başlanacağının haberini vermiştir (Duran, 2014).
"Sabah", haberinde Türkiye'nin TTIP sürecine dahil olmasının hem AB hem de ABD
yararına olduğunu ifade etmiş. Ne gümrük birliğinden ne de TTIP'nin dışında kalmamızın
olası olmadığından bahsetmiştir (Menlik, 2014).
Milliyet, AB Bakanı ve Başmüzakerecisi Volkan Bozkır'ın "AB ve NATO üyeliği
bizim temel gemimiz" başlığı altında TTIP'nin Türkiye için önemine yer vermiştir (Ersoy,
2015).
Radikal, haberinde mevcut hali ile açık vermekte olan Türkiye ABD ticaretinin TTIP
tarafı olunması ile daha da artacağı, gümrük vergi indirimleri ile ya da ticaret sapması ile
durumun ticaret dengesi adına; Türkiye için daha da kötüleşeceğini ifade etmektedir (Ercan,
2015).
TTIP, Türkiye basınında sıcaklığını ve haber değeri kaybetmemektedir. Türkiye
basınının yanında vakıf ve bazı fikir enstitüleri konu ile ilgili araştırma ve kaynaklara gün
geçtikçe yenisi eklenmektedir.
.
126
8. SONUÇ
İlk kez otuz yıl önce tasavvur edilen AB-ABD serbest ticaret anlaşması fikri
Kuzey İrlanda’da yapılan G-8 zirvesinde sadece fikir olmaktan çıkmış, önümüzdeki yıllarda
Atlantik’in iki yakasının bu gün adı konulan TTIP ile birleşeceğinin sinyalleri verilmiştir.
Müzakere turları bile çok uluslu yatırımcılarda büyük beklenti yaratmış, gerek etki
değerlendirme raporları gerekse bizzat kendi temsilcileri müzakereler içinde paydaş olarak
yerlerini almıştır.
TTIP sıradan bir STA olmaktan çok ticari ve kültürel bir birleşmenin çerçevesi olacak
niteliktedir. Anlaşma metin ve vaatlerinden yola çıkarak sadece ticaretin değil çalışma
standartlarından istihdama, üretimden pazarlamaya, alışkanlıklardan günlük yaşantıya tüm
insanların dolaylı ya da doğrudan etkileneceğini söylemek mümkündür.
TTIP günlük yaşantının standartlarını ve düzenlemelerini yeniden yorumlamaktadır.
Özellikle üreticilerin üretim süreçleri ve standartlarında da birtakım değişiklikler ve
düzenlemeler yapılması planlanmaktadır.
Anlaşmanın muhtemelen en çok tartışılacak başlıklarından biri "Gıda Güvencesi ve
Hayvan ve Bitki Sağlığı" başlığı olacaktır. AB ve ABD'li üreticileri (özellikle tarımsal ürün
üreticilerini) yakından ilgilendiren bu başlıkta AB, sıkı standartların korunarak gıda
ihracatının arttırılması, hayvan refahı, bitki sağlığı gibi konularda geleceğe yönelik olarak
ABD ile ortak çalışarak düzenlemelerin geliştirilmesi, ürün onayları için kaybedilen süreleri
ortadan kaldırmak istediklerini ifade etmiştir.
Tam anlamı ile küresel ekonominin seyrini değiştirecek olan anlaşmanın önündeki tek
muhtemel engelin ise Fransa’nın tarım ürünleri ve kültürel istisna konusundaki tutumu ve
İngiltere'nin ulusal sağlık hizmetleri konularındaki hassasiyetlerinin süreci yavaşlatacağı
düşünülmektedir.
Diğer taraftan tüm AB, ABD üretici ve tüketicilerine ek bu ülkelerin tedarikçi ya da
rekabet halinde olduğu ülkelerin vatandaşlarının TTIP’i desteklediği söylenemez. TTIP
müzakere turları ilerledikçe imzalanmaması yönünde yoğunlaşan ve kalabalıklaşan bir kitle
oluşmaktadır. Temel hedefin çok uluslu şirketlerin kar marjlarını arttırmak olduğunu;
127
KOBİ’ler, tabiat ve CO2 emisyonları, gıda güvencesi ve hayvan refahı, kamu hizmetleri
(sağlık, eğitim, vs,) gibi konularda TTIP’in negatif etkilerinin yararlarından kat ve kat fazla
olacağı ifade edilmektedir.
Şüphe götürmeyen gerçek ise TTIP girişiminin sadece gümrük tarife indirimlerinden
ibaret olmayıp ikili arasındaki standardizasyon ve uyumun da sağlanarak tarife dışı engellerin
ve bürokrasinin aşılmasının ana hedef olarak kararlaştırılmasıdır.
AB ve ABD, hem stratejik olarak hem de ticari olarak Türkiye’nin en önemli ortakları
arasında olması sebebi ile iki blok arasında gerçekleşen bu girişimin sonuçları ve etkileri
bakımından Türkiye ekonomisini dolaylı ve doğrudan etkileyeceği aşikardır.
Türkiye’nin hali hazırda devam eden müzakerelere eklenmesine ne AB ne de ABD
tarafından sıcak bakılmıştır. Müzakerelere taraf olma şansı bulamayan Türkiye TTIP'ye taraf
olmak için farklı bir çözüm yolu geliştirmek durumundadır. En muhtemel ve olası yöntem ise
Türkiye-ABD arasında eş zamanlı STA imzalanması yöntemi olacaktır.
ABD ile bir STA imzalanması konusunda girişimler, TTIP girişimi ile neredeyse eş
zamanlı başlamış fakat şu ana kadar ortaya çıkmış somut bir gelişme kamu ile
paylaşılmamıştır. Türkiye’nin ABD ile genel dış ticaretinin toplam ticaret hacmi içerisindeki
payı (tablo 75, yaklaşık %5) küresel ölçeklerde oldukça düşüktür. Türkiye’nin genel ve
tarımsal ihracatı içinde ABD’nin payı % 4 civarındadır. Türkiye ABD’nin ithalat yaptığı
ülkeler listesinde alt sıralarda kalmıştır. ABD’nin ihracatında Türkiye’nin payı da görece
düşüktür. Ek olarak son on yılda dış ticaret dengesi artan şekilde ABD lehine yön değiştirmiş,
2004 yılına kadar dış ticaret fazlası veren Türkiye,2013 yılı verileri ile ihracatın ithalatı
karşılama oranı %45’e gerilemiştir. Kısaca ABD’ye satılan her 4 dolarlık ürüne karşılık 10
dolarlık ürün alınmaktadır.
AB ise Türkiye'nin en eski ve sağlam dış ticaret ortaklarından olmuştur fakat on yıl
içerisinde Türkiye'nin dış ticaretinde köklü değişimler olmuş ve bu durum hızla değişmiştir.
Türkiye'nin genel ihracatında 2004 yılında %58 olan AB'nin payı 2013 yılında %42'ye,
ithalatında ise %49'dan %37'ye düşmüştür. AB ile olan tarımsal ihracat ise %51'den %30'a,
ithalat %33’den %26'ya düşmüştür. Türkiye ile AB arasındaki ticaret hacmi 2013 yılı itibarı
128
ile 155 milyar $'ın üzerindedir ve her yıl AB'nin ülke payı azalıyor olsa bile ticaret hacmi
artmaktadır.
Türkiye'nin AB ve ABD ile dış ticaret seyri önceki paragraflarda belirtildiği gibi
devam ederken ikili arasındaki dev ticari bütünleşme girişiminin, tüm bu ticaret dengesini
değiştirmesi öngörülmektedir.
ABD ve AB gibi iki büyük pazarın üzerinde uzlaştığı bir serbest ticaret anlaşmasının,
Türkiye’nin müzakerelerine katılmadığı ve dolayısıyla kararları etkileyemediği kurallarının
yürütülmesine, Türkiye’nin de buna uymak zorunda kalmasına ve bu zorunluluğu yerine
getirmeye çalışırken sorun yaşamasına yol açması muhtemeldir. Dolayısıyla Türkiye,
anlaşmaya dönük olarak yürütülen müzakereleri izlemenin yanında, diplomatik zeminde
AB’nin, üçüncü ülkeleri Türkiye’ye dönük serbest ticaret konusunda anlaşmaya
yönlendirilmesine de çalışmalıdır (Mercan, 2013).
TTIP'nin yürürlüğe girmesi durumunda Türkiye'ye olan olası etkileri hakkında detaylı
ve robust verilere dayanan ve tüm dış etkenlerin değişimlerini hesaba katan bir çalışma henüz
mevcut değildir. Çalışmada yer verilen ve tartışılan çalışmalarda gelecek tahminlerinde belli
başlı maliyetler ve etkenler göz ardı edilmektedir. Tüm çalışmaların incelenmesinden ortak
çıkarılan sonuç TTIP'nin imzalanması durumunda Türkiye'nin alacağı pozisyona göre
etkilerinin farklı olacağıdır. Söz konusu farklı senaryolar Türkiye'nin anlaşmadan kar
etmesinden çok ne kadar az zararla ticaret içinde kalacağını göstermektedir. TTIP yayılma
etkisi sayesinde Türkiye gibi anlaşmaya üçüncü taraf olan ülkelerin faydalanacağı
düşünülmemelidir zira yayılma etkisinden faydalanacak ülke sayısının çok fazla olduğu
unutulmamalıdır. TTIP’nin tüm durumlarda Türkiye ve üçüncü dünya ülkeleri ticaretinde ek
getiriden ziyade negatif etkilerinin olacağı yapılan tüm çalışmalar ve uzman görüşleri ile
sabitlenmiştir. Türkiye'nin TITP'den nasıl etkilendiğini gösteren senaryolar içinde en az zararı
TTIP'e ABD ile STA imzalayarak taraf olduğu durumda ortaya çıktığı söylenebilir.
TTIP'nin tarımsal ticaret üzerindeki tüm maliyetler ve dışsal değişkenlerin, SPS
maliyetlerinin etkilerini ölçen bir çalışma henüz mevcut değildir. Tarım özelinde ise
Türkiye'nin ABD ile olan ticaret hacminin artması, ABD'nin son yıllardaki tarımsal ihracat
başarısı, karşılıklı olarak AB'nin Türkiye'nin tarımsal pazarlarını çeşitlendirmesi gibi
129
etkenlerin yanı sıra TTIP gibi dev bir anlaşmanın Türkiye'nin tarımsal ticaret dengesini
negatif yönde etkileyeceği sonucu çıkarılabilir.
130
9. METODOLOJİ
Çalışmada kullanılan veriler SITC ve HS istatistik sınıflandırmaları dikkate alınarak
hazırlanmıştır..
SITC, karşılaştırma amacıyla uluslararası ticaret istatistikleri için taşınabilir malların
toplulaştırılmış (kümelenmiş) bir sınıflamasıdır. Kullanılan malzemeler, işleme aşamaları ve
son kullanımın ana etmenler olduğu geleneksel bir sıralamayı izler. SITC temel alınarak
derlenmiş verileri ekonomik analiz amaçlı anlamlı kümelere dönüştürmek için bir araç olarak
hizmet etmek üzere tasarlanmıştır (TÜİK, 2013).
HS, Dünya Gümrük Organizasyonu tarafından dış ticaret için oluşturulmuş, bir
uluslararası gümrük ürün sınıflamasıdır. HS, hem gümrük tarifeleri hem de dış ticaret
istatistikleri için kullanılmaktadır. HS, hiyerarşik olarak yapılandırılmış bir mal sınıflamasıdır
ve 5000 mal hakkında ayrıntılı tanım ve özellikleri ortaya koymaktadır. Her biri iki basamaklı
sayısal bir kodla belirtilmiş, 96 fasıldan oluşmaktadır. Her bir fasıl kendi içerisinde alt
başlıklara bölünmüş başlıklardan meydana gelmektedir. Başlıklar 4 basamaklı, alt başlıklarsa
6 basamaklı sayısal kodlarla belirtilmiştir. HS, her ne kadar temelde malları yani, fiziksel bir
boyuta sahip ürünleri kapsasa da, elektriği de içine alır. HS hizmetleri kapsamaz. Ama
hizmetlerin fiziksel ”görüntülerini” kapsar (Örneğin; Mimarların planları, bilgisayar yazılım
disketleri, hatta 100 yıldan daha eski antikalar ve orijinal sanatlar vb.). Ayrıca, kullanılmış
donanımlar gibi üretilmemiş malları da kapsar (TÜİK, 2013).
Ayrıca çalışmada kullanılan verilerde binlik ayırma ayracı nokta (.), ondalık ayırma
ayracı virgül (,) kullanılmış ve veri seti 2004-2013 yılları arası panel veri olarak, on yıllık
seçilmiştir.
Çalışmada kullanılan verilerde HS sınıflamasında tarımsal ürünlerin seçimi DTÖ tarım
anlaşması ek bir birinci fıkrasına bağlı kalınarak HS(01-24) kalemleri baz alınmıştır. HS(2599) kalemleri ise sanayi ürünleri olarak hesaplamalara dahil edilmiştir.
Araştırmada hazırlanan verilerde SITC sınıflamasında tarımsal ürünler AB ve DTÖ
metodolojisine
yani
SITC
Rev.3
ikili
kod
sistemine
(Tarım
Ürünleri:
0_+1_+21+22+23+24+26+29+4_ ) bağlı kalınarak derlenmiş ve su ürünleri kalemi eklenerek
hesaplanmıştır. Bu kapsam dışındaki kalemler ise sanayi ürünü kabul edilmiştir.
131
Türkiye için kullanılan dış ticaret verileri TÜİK veri tabanı, AB, ABD ve diğer
ülkelerin ticaretleri için ise UNCOMTRADE veri tabanı kullanılmıştır. UNCOMTRADE veri
tabanında istatistikler çeşitli sebeplerden ötürü veri açıklayan ülkeye göre değerler
değişebilmektedir. İkili ticaret verilerinde AB'nin bildirmiş olduğu veriler kullanılmıştır.
Ek olarak tüm çalışmada kullanılan veriler ABD doları ($) olup yıllar içindeki ortalama döviz
kuru Türk lirası karşılıkları aşağıdaki gibidir.
USD Alış
USD Satış
2004*
1.422.341,23
1.429.201,65
2005
1,34
1,35
2006
1,43
1,44
2007
1,30
1,31
2008
1,29
1,30
2009
1,55
1,55
2010
1,50
1,51
2011
1,67
1,68
2012
1,79
1,80
2013
1,90
1,91
Kaynak: TCMB, 2004* YTL geçiş dönemi yılı kurudur.
Türkiye dış ticaret tahmini bölümünde oluşturulan tahmin dış ticaret değerleri basit
doğrusal regresyon modeli kullanılarak hazırlanmış verilerdir. Bu model dahilinde döviz kuru,
fiyat duyarlılığı ve dalgalanmaları, mevsimsellik, kriz etkileri, bağımlı-bağımsız ve dışsal
değişkenler ile benzeri dış ticarete etki edebilecek unsurlar göz ardı edilmiştir. Bağımlı ve
bağımsız olarak iki farklı model hazırlanmıştır bağımlı modelde ihracat, ithalat ve ticaret hami
bağımlı olarak hesaplanmış, bağımsız model de ise R2 maksimize etmek için ihracat ve ithalat
için
ayrı
modeller
oluşturulmuştur.
Basit
doğrusal
regresyon
modeli
(y = β0+β1x1t+et/t: 0, 1, 2,... ; β0; Sabit Terim, β1;Xt dışındaki tüm açıklayıcı değişkenler
sabitken, X1’deki bir birimlik değişmenin bağımlı değişkende ortaya çıkardığı değişmedir. et;
Hata Terimi, t; t. zaman) kullanılmıştır. Bulunan değerler gösterge niteliğinde olup
gerçekleşecek rakamlardan farklı olması muhtemeldir.
132
KAYNAKÇA
AB Komistonu. (2013, Şubat 28). EU trade agreement with Peru goes live – Colombia’s next
in
line.
Haziran
25,
2013
tarihinde
Avrupa
Basın
Odası
Basın
Duyuruları:
http://europa.eu/rapid/press-release_IP-13-173_en.htm adresinden alındı
AB Komisyonu . (2013, Nisan 22). EU and Morocco start negotiations for closer trade ties.
Haziran
28,
2013
tarihinde
Avrupa
Basın
Odası
Basın
Duyuruları:
http://europa.eu/rapid/press-release_IP-13-344_en.htm adresinden alındı
AB Komisyonu. (2012, Aralık 16). EU and Singapore agree on landmark trade deal. Haziran
24, 2013 tarihinde Avrupa Basın Odası Basın Duyuruları: http://europa.eu/rapid/pressrelease_IP-12-1380_en.htm adresinden alındı
AB Komisyonu. (2012, Haziran 27). EU-Korea trade agreement: one year on. Haziran 26,
2013 tarihinde Avrupa Basın Odası Basın Duyuruları: http://europa.eu/rapid/press-release_IP12-708_en.htm adresinden alındı
AB Komisyonu. (2012, Aralık 11). European Commission welcomes European Parliament's
support for closer ties with Central America and new trade deals with Peru and Colombia.
Haziran
24,
2013
tarihinde
Avrupa
Basın
Odası
Basın
Duyuruları:
http://europa.eu/rapid/press-release_IP-12-1353_en.htm adresinden alındı
AB Komisyonu. (2013, 04 19). "First Round of EU-Japan Trade Talks A Success". 07 10,
2013 tarihinde Avrupa Basın Odası Duyuruları: http://europa.eu/rapid/press-release_MEMO13-348_en.htm adresinden alındı
AB Komisyonu. (2013, Mayıs 31). EU and Thailand hold first round of negotiations for Free
Trade
Agreement.
Haziran
20,
2013
tarihinde
http://trade.ec.europa.eu/:
http://trade.ec.europa.eu/doclib/press/index.cfm?id=908 adresinden alındı
AB Komisyonu. (2013, Haziran 17). Statement by President Barroso on the EU-US trade
agreement. Haziran 20, 2013 tarihinde Avrupa Basın Odası Basın Duyuruları:
http://europa.eu/rapid/press-release_SPEECH-13-544_en.htm adresinden alındı
133
AB Komisyonu Ticaret Komiserliği. (2012, Eylül 7). EU-Morocco Agreement on
agricultural, processed agricultural and fisheries products. Haziran 30, 2013 tarihinde
http://ec.europa.eu/trade/policy/countries-and-regions/countries/morocco/:
http://eur-
lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2012:241:FULL:FR:PDF
adresinden
alındı
AB Komisyonu Ticaret Komiserliği. (2013, Mayıs 30). Association of South East Asian
Nations
(ASEAN).
Haziran
23,
2013
tarihinde
AB
Komisyonu:
http://ec.europa.eu/trade/policy/countries-and-regions/regions/asean/ adresinden alındı
AB Komisyonu Ticaret Komiserliği. (2013, Haziran 12). EU and Moldova conclude Deep
and Comprehensive Free Trade Area. Temmuz 1, 2013 tarihinde AB Komisyonu Basın
Duyurusu: http://trade.ec.europa.eu/doclib/press/index.cfm?id=914 adresinden alındı
AB Komisyonu Ticaret Komiserliği. (2013, Mayıs 15). Signature of Association Agreement
with the EU will depend on Ukraine's performance. Haziran 20, 2013 tarihinde Avrupa Basın
Odası Basın Duyuruları: http://europa.eu/rapid/press-release_IP-13-436_en.htm adresinden
alındı
AB Komisyonu ve Kanada Hükümeti. (2008, Ekim 17). Assesing the costs and benefits of a
closer
EU
and
Canada
economic
partnership.
Haziran
20,
2013
tarihinde
http://ec.europa.eu/trade/policy/countries-and-regions/countries/canada/:
http://ec.europa.eu/trade/policy/countries-and-regions/countries/canada/ adresinden alındı
AB Ticaret Genel Müdürlüğü. (Temmuz 2013). "Trade negotiations step by step", Adım Adım
Ticaret Müzakereleri. Brüksel: Avrupa Birliği Komisyonu.
Akman, D. S. (2013). AB - ABD TRANSATLANTİK TİCARET VE YATIRIM ORTAKLIĞI
(TTIP) VE TÜRKİYE. Ankara: Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı.
Avrupa Birliği Komisyonu. (2012, 12 16). Gerçekler ve Rakamlar ile AB-Singapur Serbest
Ticaret Anlaşması. MEMO, s. 1.
Avrupa Birliği Komisyonu. (2013, Haziran 18). Avrupa Komisyonu Memorandum. Temmuz
7,
2013
tarihinde
http://ec.europa.eu/trade/policy/countries-and-
134
regions/agreements/index_en.htm:
http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2012/november/tradoc_150129.pdf adresinden alındı
Avrupa Birliği Türkiye Delegasyonu. (2015, Şubat 01). Avrupa Birliği Türkiye Delegasyonu.
Şubat
01,
2015
tarihinde
Avrupa
Birliği
Türkiye
Delegasyonu
web
sitesi:
http://avrupa.info.tr/tr/abde-ticaret-ve-ekonomi/guemruek-birligi.html adresinden alındı
Centre for Economic Policy Research. (2013, Mart). Reducing Transatlantic Barriers to Trade
and Investment An Economic Assessment. Londra, İngiltere.
Çolpan, N. E. (2007). Gümrük Birliği Sonrası Türkiye’nin Batı. Ege Akademik Bakış Dergisi,
239-250.
DG Agriculture & Rural Development, A. T. (2014). Agricultural trade in 2013: EU gains in
commodity exports. Brussels: European Commission.
Duran, A. E. (2014, Ağustos 30). Türkiye TTIP anlaşmasının içinde olmalı. Eylül 15, 2014
tarihinde
http://www.dw.de/:
http://www.dw.de/t%C3%BCrkiye-ttip-
anla%C5%9Fmas%C4%B1n%C4%B1n-i%C3%A7inde-olmal%C4%B1/a-17890018
adresinden alındı
Ekonomi Bakanlığı. (2013, 06 10). Serbest Ticaret Anlaşmaları, Ekonomi Bakanlığı. 07 12,
2013 tarihinde www.ekonomi.gov.tr: http://www.ekonomi.gov.tr/sta/index.cfm adresinden
alındı
Ercan, M. (2015, Ocak 25). TTIP ve Türkiye-ABD ticareti. Ocak 30, 2015 tarihinde
http://www.radikal.com.tr/:
http://www.radikal.com.tr/yazarlar/metin_ercan/ttip_ve_turkiye_abd_ticareti-1279576
adresinden alındı
Ersoy, P. (2015, Şubay 10). ANA GEMİ AB AMA HASSAS NOKTA TTIP. Şubat 12, 2015
tarihinde http://www.milliyet.com.tr/: http://www.milliyet.com.tr/ana-gemi-ab-ama-hassasnokta-ttip/ekonomi/detay/2009888/default.htm adresinden alındı
135
EU Commission. (2013, Mart 12). Independent study outlines benefits of EU-US trade.
Brüksel, Avrupa.
EU Commission. (2015, Şubat 10). Public procurement in TTIP. EU Trade :
http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2015/january/tradoc_153000.3%20Public%20Procureme
nt.pdf adresinden alınmıştır
EU Commission. (2015, Şubat 10). Rules of origin (ROOs). EU Commission Trade:
http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2015/january/tradoc_153001.4%20RoO%20REV%2015
0109.pdf adresinden alınmıştır
EU Commission. (2015, Şubat 10). SPS in TTIP. Şubat 10, 2015 tarihinde Regulatory
Cooperation:
http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2015/january/tradoc_153004.3%20Food%20safety,%20a
+p%20health%20(SPS).pdf adresinden alındı
EU
Commission.
(2015,
Şubat
10).
Trade
in
Services.
EU
Trade:
http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2015/january/tradoc_152999.2%20Services.pdf
adresinden alınmıştır
EU Commission. (2015, Şubat 10). TTIP AND REGULATION:AN OVERVIEW. EU TRADE:
http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2015/february/tradoc_153121.1.2%20TTIP%20and%20r
egulation%20overview.pdf adresinden alınmıştır
EU Commission, T. (2014, Ekim 02). "10 benefits of trade". Ocak 01, 2015 tarihinde
European
Commission
Trade
Policy:
http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2010/november/tradoc_146935.pdf adresinden alındı
EU Commission, T. (2014, Aralık). Comprehensive Trade and Economic Agreement (CETA).
Aralık
25,
2014
tarihinde
EU
Trade
Policy:
http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2014/december/tradoc_152982.pdf adresinden alındı
European
Commission.
(2015,
Şubat
10).
Rules
in
TTIP.
EU
http://trade.ec.europa.eu/doclib/press/index.cfm?id=1230#rules adresinden alınmıştır
Trade:
136
European Commission. (2015, Şubat 10). Trade. EU negotiating texts in TTIP:
http://trade.ec.europa.eu/doclib/press/index.cfm?id=1230#market-access adresinden alınmıştır
Gökalp M.F., A. Y.-2. (2004). Türkiye AB Gümrük Birliği Sürecinin Ekonomik Etkileri.
Ankara: Seçkin Yayınevi.
Güngör, T. (05 Temmuz 2013). ABD-AB Serbest Ticaret Anlaşması müzakereleri başlıyor.
Dünya Gazetesi, 1.
Hatipler, M. (2011, 1 1). Türkiye-AB Gümrük Birliği Anlaşması ve Anlaşmanın Türkiye
Ekonomisine Etkileri. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, s. 26-28.
International Monetary Fund, I. (2014, Ekim 14). Report for Selected Countries and Subjects.
01
24,
2015
tarihinde
http://www.imf.org/:
http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2014/02/weodata/weorept.aspx?sy=2012&ey=2019
&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=41&pr1.y=3&c=512%2C668%2C914%
2C672%2C612%2C946%2C614%2C137%2C311%2C962%2C213%2C674%2C911%2C676
%2C193%2C548%2C122%2C556%2C912%2C6 adresinden alındı
İstanbul İhracatçı Birlikleri Genel Sekreterliği. (2010). STA Kılavuzu. İstanbul: İstanbul
İhracatçı Birlikleri Genel Sekreterliği.
JAMES KANTER, JACK EWING. (13 Şubat 2013). A Running Start for a U.S.-Europe
Trade Pact. The New York Times, 1,2.
Karakaş, O. (2002, Kasım). Türkiye ile ABD Arasında Olası Bir Serbest Ticaret
Anlaşmasının, Dünya Ticaret Örgütü ve Avrupa Birliği Çerçevesindeki Yükümlülüklerimiz
Açısından İncelenmesi. Dışişleri Bakanlığı Yayınları Uluslararası Ekonomik Sorunlar
Dergisi, s. 1. T.C. Dışişleri Bakanlığı. adresinden alınmıştır
Karlı, B. (2004). Türkiye-AB Dış ticaret yapısı ve gümrük birliğininin Türk tarım ürünleri Dış
Ticaretine Etkileri. Türkiye VI. Tarım Ekonomisi Kongresi, (s. 289-296). Tokat.
137
Langhammer, R. J. (Mart, 2008). Why a market Place Must Not Discriminate: The Case
Against a US-EU Free Trade Agreement. Kiel, Almanya: Kiel Institute for the World
Economy.
Menlik, İ. (2014, Eylül 22). Türkiye’nin TTIP’e dahil olması herkesin yararına. Eylül 24,
2014
tarihinde
http://www.sabah.com.tr/ekonomi:
http://www.sabah.com.tr/ekonomi/2014/09/22/turkiyenin-ttipe-dahil-olmasi-herkesin-yararina
adresinden alındı
Mercan, S. (2013). Yeniden Gümrük Birliği Meselesi. Ankara: Yirmi Birinci Yüzyıl Türkiye
Enstitüsü.
Özalp, G. (19 Haziran 2013). Serbest ticaret için ‘dev’ adım atıldı. Milliyet Ekonomi, 1.
Özkale, N. L., & Karaman, F. N. (2006). Gümrük Birliği’nin Statik Etkileri. Uluslararası
Ekonomi ve Dış Ticaret Politikaları, 117-138.
Robert-Jan Bartunek,Adrian Croft. (13 Şubat 2013). EU, U.S. to start free trade talks. Reuters,
1.
Schott, J. J., & Cimino, C. (Mart,2013). Crafting a Transatlantic Trade and Investment
Pratnership: What can be done. Washington: Th e Peterson Institute for International
Economics.
TC Merkez Bankası. (2013, Kasım 26). AB-ABD Serbest Ticaret Anlaşması ve Türkiye
Üzerine Etkileri. EKONOMİ NOTLARI, s. 30.
Terin, M., Keskin, A., & Terin, S. (2012, Aralık 27). Gümrük Birliği’nin Türkiye-AB Tarım
Ürünleri Dış Ticareti Üzerine Etkileri. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, s. 133139.
The Central Intelligence Agency, C. (2012, Haziran 2). CIA, The World Fact Book. Ocak 15,
2015 tarihinde The World Factbook: https://www.cia.gov/library/publications/the-worldfactbook/fields/2195.html adresinden alındı
138
The European Commission. (2015, Şubat 10). EU negotiating texts in TTIP. Şubat 11, 2015
tarihinde
European
Commission
Trade:
http://trade.ec.europa.eu/doclib/press/index.cfm?id=1230 adresinden alındı
The United Nations Statistics Division, U. (2014, Aralık). GDP and its breakdown at current
prices
in
US
Dollars.
Ocak
20,
2015
tarihinde
http://unstats.un.org/:
http://unstats.un.org/unsd/snaama/dnllist.asp adresinden alındı
The World Bank. (2014, Temmuz 1). Country and Lending Groups. data catalog:
http://data.worldbank.org/about/country-and-lending-groups adresinden alınmıştır
The World Bank. (2014, Aralık 30). World Development Indicators. 01 10, 2015 tarihinde
http://data.worldbank.org/indicator: http://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD
adresinden alındı
theguardian. (2015, Şubat 8). Britain isn’t buying everything in TTIP. Şubat 14, 2015
tarihinde
http://www.theguardian.com:
http://www.theguardian.com/business/2015/feb/08/britain-isnt-buying-everything-in-ttip
adresinden alındı
TOBB.
(2013,
Ekim).
Türkiye
Odalar
ve
Borsalar
Birliği.
Ekonomik
Forum:
http://haber.tobb.org.tr/ekonomikforum/2013/10/064-069.pdf adresinden alınmıştır
TÜİK. (2013). NACE Rev.2 - ALTILI EKONOMİK FAALİYET SINIFLAMASI 2013. T. İ.
KURUMU içinde, NACE Rev.2 - ALTILI EKONOMİK FAALİYET SINIFLAMASI 2013
Güncellenmiş Baskı (s. 27,28). Ankara: Türkiye İstatistik Kurumu.
U.S. Department of Commerce, U.S. Census Bureau. (2013). Foreign Trade. Washington,
DC: U.S. Census Bureau.
U.S. Department of State. (2015, Ocak 16). Trade Policy and Programs,Office of Agriculture,
Biotechnology, and Textile Trade Affairs. Ocak 16, 2015 tarihinde http://www.state.gov/:
http://www.state.gov/e/eb/tpp/abt/index.htm adresinden alındı
Walker, A. (13 Şubat 2013). EU and US free-trade talks launched. BBC News Business, 1.
139
Weidemann, M. P. (2014, Eylül 09). Ten Reasons to Get Active and Stop TTIP. 11 15, 2014
tarihinde
http://www.huffingtonpost.co.uk/:
http://www.huffingtonpost.co.uk/marienna-
popeweidemann/ttip_b_5581800.html adresinden alındı
World Bank. (2014). 2014. Evaluation of the EU-Turkey Customs Union. Washington, DC.:
World Bank. https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/20444 adresinden alınmıştır
Yavuz, F. (2012). Uluslararası Tarım Ticareti Ders Notları. 09 30, 2013 tarihinde Atatürk
Üniversitesi:
http://eobs.atauni.edu.tr/Courses/
Course.aspx?Course=LaIqJVDAAne
adresinden alındı
Ziya Öniş, Mustafa Kutlay. (2012, 9 1). Ekonomik Bütünleşme,Siyasal Parçalanmışlık
Paradoksu: Avro Krizi ve Ab geleceği. Uluslararası İlişkiler, s. 16.
OZAN ÖZDEMİR
İLETİŞİM BİLGİLERİ
Adres
Posta Kodu
Mobil
İş
E-posta
: Çankaya/Ankara/Türkiye
: 06060
: +090541 316 63 66
: +90312 287 33 60-4597
: ozan.ozdemir@tarim.gov.tr
ozdemir.ozan@hotmail.com
KİŞİSEL BİLGİLER
Doğum Yeri-Tarihi
Uyruğu
Yabancı Dil
: Ankara- 08.08.1985
: Türkiye Cumhuriyeti
: İngilizce (Advanced)
Fransızca (A1)
EĞİTİM
2004-2010
1999-2004
Gazi Üniversitesi (İstatistik Bölümü) (Ankara)
Ankara Ayrancı Anadolu Lisesi
İŞ TECRÜBESİ
30.12.2011-… Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı (Avrupa Birliği Uzman Yardımcısı)
2009-2010
Türkiye İş Bankası (Bilgisayar Operatörü)
2005-2008
Türkiye Basketbol Federasyonu (Bilgisayar Operatörü, İstatistik)
GÖNÜLLÜLÜK TECRÜBESİ
2005-2007
2007-2008
12.06.2007-17.06.2007
2002-2008
Türkiye Basketbol Federasyonu
Opel Türkiye Basketbol Kupası
Türkiye Küçükler Basketbol Şampiyonası
TRT Halk Dansları Ekibi
SERTİFİKA VE EĞİTİMLER
Avrupa Birliği Uzmanlık Eğitimi (2013)
Avrupa Birliği Temel Eğitimi (2012)
Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı (2006), stajyer olarak
Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı Bilgilendirme Programı (2007)
BİLGİSAYAR BECERİSİ
Microsoft Office Programları (Word, PowerPoint, Excel) Programlama ve İstatistik Programları (C ++,
Q Basic, Mat-Lab, Mini-Tab, SPSS, WINQSB , Smart Stats for Basketball)