– — ˜ ™ - İslam Ansiklopedisi
advertisement
TABERÂNÎ el-Gumârî, Mekke 1419). Müjdat Uluçam, Süleyman b. Ahmed et-Taberânî ve Fadlu’r-Remy ve Ta‘lîmih Adlý Cüz’ü ismiyle yüksek lisans tezi hazýrlamýþtýr (1990, MÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü). 8. Kitâbü’d-Du£âß. Eserde Hz. Peygamber’den nakledilen dualara dair 2255 rivayet yer almaktadýr (nþr. Muhammed Saîd b. Muhammed Hasan el-Buhârî, Beyrut 1407/ 1987; Riyad 1429). Ebü’l-Eþbâl Sagýr Ahmed Þâgif, el-Müstedrek adlý çalýþmasýnda (s. 105-120) Kitâbü’d-Du£âßyý neþredenin, biyografilerini bulamadýðýný söylediði seksen kiþinin biyografilerinin geçtiði kaynaklarý göstermiþtir (Riyad 1414/ 1993). 9. Müsnedü’þ-Þâmiyyîn. Sahâbe adlarýna göre alfabetik düzenlenmiþtir (nþr. Hamdî Abdülmecîd es-Selefî, I-IV, Beyrut 1409-1416/1989-1996). 10. e¦-¡ülâ¦iyyât. Eserde üç râvi ile Hz. Peygamber’e ulaþan âlî isnadlý rivayetler yer almaktadýr (diðer beþ sülâsiyyât ile birlikte nþr. Ali Rýzâ Abdullah – Ahmed Bezre, Dýmaþk-Beyrut 1406/1986). 11. Cüzß fîhi ¹urušu ¼adî¦i “men ke×ebe £aleyye” (nþr. Muhammed b. Hasan b. Ahmed el-Gumârî, Beyrut 1417/1997; nþr. Ali Hasan Ali Abdülhamîd – Hiþâm b. Ýsmâil es-Sekka, Amman 1410/1990; nþr. Abdülhamîd Râif, Beyrut, ts.). 12. Men ismühû A¹âß min ruvâti’l-¼adî¦ (nþr. Hiþâm b. Ýsmâil esSekka, Riyad 1405/1985). 13. Kitâbü’s-Sünne (kýsmen nþr. Abdullah b. Sâlih el-Berrâk, Mecelletü Câmi£ati’l-Ýmâm Mu¼ammed b. Su£ûd el-Ýslâmiyye, XLVII [Riyad 1425/2004], s. 13-94). 14. ez-Ziyâdât fî Kitâbi’l-Cûd ve’s-seÅâ (nþr. Âmir Hasan Sabrî, Beyrut 1423/2003). 15. ¥adî¦ li-ehli’l-Ba½ra (Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, nr. 85/8, vr. 110-126). Ýbn Merdûye, bu kitaptan yaptýðý seçmelerle Cüzß fîhi intišåß min ¼adî¦i ehli’l-Ba½ra’yý oluþturmuþtur (nþr. Muhammed Hasan Muhammed Hasan Ýsmâil – Müs‘ad Abdülhamîd Sa‘denî, Beyrut 1426/2005). Taberânî’nin bugün sadece adlarý bilinen eserleri dýþýnda yazma halinde bulunan kitaplarý þunlardýr: Cüzß fîhi mâ inteÅabehû Süleymân li’bnihî Ebî Zer (Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, nr. 105, vr. 228236); Cüzß min ¼adî¦ihî £ani’n-Nesâßî (Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, nr. 107, vr. 310320); E¼âdî¦ (Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, nr. 107/12, vr. 274-279); Erba£atü mecâlis min mecâlisi’¹-ªaberânî (Köprülü Ktp., Fâzýl Ahmed Paþa, nr. 252, vr. 113-120). Ebû Zekeriyyâ Ýbn Mende, Cüzß fîhi ×ikrü Ebi’l-Æåsým Süleymân b. A¼med e¹ªaberânî (Menâšýbü’¹-ªaberânî) adýyla bir risâle kaleme almýþ (bk. bibl.), burada Ta312 berânî’nin biyografisine, menkýbelerine, rüyalarýna, ilmî ve ahlâkî þahsiyetine ve eserlerinin listesine yer vermiþtir. Onun ilmî kiþiliði üzerinde Mustafa Gündoðdu bir yüksek lisans tezi hazýrlamýþtýr (bk. bibl.). BÝBLÝYOGRAFYA : Taberânî, el-Mu£cemü’l-kebîr (nþr. Hamdî Abdülmecîd es-Selefî), Kahire, ts. (Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî), I, 51; a.mlf., el-Mu£cemü’½-½a³¢r, Beyrut 1403/1983, I, 23, 25, 27, 29, 58, 77; a.mlf., ed-Du£âß (nþr. Muhammed Saîd b. Muhammed Hasan el-Buhârî), Beyrut 1407/1987, neþredenin giriþi, s. 13-49; Ebû Zekeriyyâ Ýbn Mende, Cüzß fîhi ×ikrü Ebi’l-Æåsým Süleymân b. A¼med e¹ªaberânî: Menâšýbü’¹-ªaberânî (Taberânî, elMu£cemü’l-kebîr [nþr. Hamdî Abdülmecîd esSelefî] içinde), Kahire, ts. (Mektebetü Ýbn Teymiyye), XXV, 329-368; Ýbn Ebû Ya‘lâ, ªabašåtü’l-¥anâbile, II, 49-51; Ýbnü’l-Cevzî, el-Munta¾am, VII, 54; Ýbn Hallikân, Vefeyât, II, 407; Zehebî, A£lâmü’n-nübelâß, XVI, 119-130; a.mlf., Te×kiretü’l¼uffâ¾, III, 912-917; Ýbnü’l-Cezerî, øåyetü’n-Nihâye, I, 311; Ýbn Hacer, Lisânü’l-Mîzân, III, 7375; a.mlf., el-Mu£cemü’l-müfehres (nþr. M. Þekkûr el-Meyâdînî), Beyrut 1418/1998, s. 332; Dâvûdî, ªabašåtü’l-müfessirîn (Lecne), I, 204-206; Ýbnü’l-Ýmâd, Þe×erât, III, 30; Brockelmann, GAL Suppl., I, 279; Kettânî, er-Risâletü’l-müste¹rafe, s. 135; Sezgin, GAS (Ar.), I, 393-396; Mustafa Gündoðdu, Taberânî’nin Hadis Ýlmindeki Yeri (yüksek lisans tezi, 1999), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, s. 116-119; Abdülkadir Palabýyýk, “Taberânî ve el-Mu‘cemü’s-saðîr Adlý Eseri”, DÜÝFD, XIV (2001), s. 191-203; M. Yaþar Kandemir, “Heysemî”, DÝA, XVII, 292-293; Abdülkadir Þenel, “Ýbn Merdûye”, a.e., XX, 184. ÿMehmet Görmez – TABERÎ, Abdülkådir b. Muhammed ( À) אא — Ebû Bekr Muhyiddîn Abdülkådir b. Muhammed b. Yahyâ b. Mekrem el-Hüseynî et-Taberî el-Mekkî (ö. 1033/1624) ˜ Arap edebiyatý ve tarihi âlimi, hatip ve þair. ™ 17 Safer 976’da (11 Aðustos 1568) Mekke’de doðdu ve burada yetiþti. Bazý kaynaklarda doðum yeri Tâif, doðum yýlý 972 (1564) olarak geçer. Soyu Hz. Hüseyin’e ulaþýr. Atalarý 570 (1174) yýlý civarýnda Taberistan’dan Mekke’ye göç etmiþtir. Ýyi bir eðitim almasý için kendisiyle bizzat babasý ilgilendi; bir ilim ve edebiyat çevresi oluþturan aile ortamýndan yararlandý. On iki yaþýnda hýfzýný tamamladýktan sonra Yahyâ b. Muhammed el-Hattâb, Ýbn Zahîre ailesinden Ali b. Cârullah, Muhammed b. Muhammed el-Behnesî, Þemseddin er-Remlî, Cemâleddin Hüseyin b. Ýsmâil el-Ýsâmî, Ali b. Ýsmâil el-Ýsâmî, Abdurrahman eþÞirbînî, Muhammed b. Abdülazîz ez-Zem- zemî, Ahmed b. Fazl Bâkesîr ve Ali elKarî gibi âlimlerden ders aldý. Nevevî’nin el-Erba£ûne’n-Neveviyye’sini, Nesefî’nin el-£Ašåßid’ini, Ýbn Mâlik’in el-Elfiyye’sini, Þeyhülislâm Zekeriyyâ el-Ensârî’nin Menhecü’¹-¹ullâb’ýný ezberledi. Fýkýh, hadis, Arap edebiyatý ve tarihi alanlarýnda kendini yetiþtirdi. Öðrenimini tamamladýktan kýsa bir süre sonra Filistin’deki el-Halîl þehrinde Mescidü’l-Halîl’e imam oldu (Ömer Ferruh, II, 372). 1018 (1609) yýlýnda Kâbe’nin imamlýðýna tayin edildi. 1033’te (1624) ramazan bayramý namazýný kýldýrmaya hazýrlanýrken Yemen Valisi Haydar Paþa’nýn Taberî’nin Þâfiî olmasý sebebiyle bu görevi Hanefî mezhebine mensup bir imama verdiðini duyunca çok üzüldü ve 1 Þevval 1033 (17 Temmuz 1624) tarihinde vefat etti. Cenaze namazý bayram namazýnýn ardýndan kýldýrýldý ve Cennetü’l-muallâ kabristanýna defnedildi (Bender b. Muhammed b. Reþîd el-Hemedânî, s. 152). Ýbn Ma‘sûm 1030 (1621), Þevkânî 1032 (1623) yýlýnda öldüðünü kaydeder (Sülâfetü’l-£a½r, s. 43; el-Bedrü’¹-¹âli£, I, 372). Geniþ bilgiye sahip olan Abdülkadir et-Taberî, usta bir hatip, þair ve yazar olup þiirlerinde ve nesirlerinde edebî sanatlarý maharetle kullanmýþtýr. En önemli öðrencilerinden biri Halîfe b. Ebü’l-Ferec ez-Zemzemî’dir. Eserlerinin çoðunu Mekke þerifi Hasan b. Ebû Nümeyy’in isteðiyle yazmýþtýr. Eserleri. A) Tarih ve Siyer. 1. Ýnbâßü’lberiyye bi’l-enbâßi’¹-ªaberiyye. Ailesinden olan Taberistanlýlar’ýn biyografilerini içerir. Altmýþ dört varaklýk tek ve eksik nüshasý Mekke’deki Harem-i þerif Kütüphanesi’nde kayýtlýdýr (nr. 16). 2. Keþfü’nnišåb £an ensâbi’l-erba£ati’l-aš¹âb (Kahire 1309; nþr. Muhammed Ömer el-Hüsâmî el-Beyrûtî, Kahire 1316/1898). 3. Neþßetü’s-sülâfe bi-münþeßâti’l-Åilâfe (Neþßetü’s-sülâfe fî menþeßi’l-Åilâfe). Ýmâmet, vezirlik, emirlik, devlet teþkilâtýnda yer alan görevler, halifeler ve sultanlar hakkýndadýr. Mekke tarihi ve Mekke þeriflerine dair önemli eserlerden biri olup yazma nüshasý Mekke’deki Ümmü’l-kurâ Üniversitesi Kütüphanesi’nde bulunmaktadýr (nr. 1818). Süleymaniye Kütüphanesi’nde de (Esad Efendi, nr. 2949) eksik bir nüshasý mevcuttur. Eser Hamed el-Arînân tarafýndan doktora tezi olarak neþre hazýrlanmýþtýr (1973, Ýngiltere Saint Andrews Üniversitesi). 4. Delâßilü’l-Ýmâme (Necef 1946, 1963). 5. el-Müsterþid fî imâmeti £Alî b. Ebî ªâlib (Necef, ts. [el-Matbaatü’l-Haydariyye]). 6. Risâle fi’l-müßellefeti šulûbühüm mine’½-½a¼âbe. Süleymaniye Kütüphanesi’nde (Þehid Ali Paþa, nr. 585) TABERÎ, Ebü’t-Tayyib Abdülkådir b. Muhammed et-Taberî’nin Müßellefe fi’l-müßellife adlý eserinin ilk iki sayfasý (Süleymaniye Ktp., Þehid Ali Paþa, nr. 585) nüshasý bulunan Müßellefe fi’l-müßellife adlý eserle ayný kitap olmalýdýr. 7. Sîret man¾ûme. Hz. Peygamber’in sîretine dair olup Muhibbî tarafýndan ƒulâ½atü’l-e¦er’de kýsmen nakledilmiþtir. 8. ¥üsnü’s-serîre fî ¼üsni’s-sîre. Bir önceki kitabýn þerhidir. 9. el-Esâ¹în fî ¼acci’s-selâ¹în (Esâ¹înü’þ-þe£âiri’l-Ýslâmiyye ve fe²âßilü’s-selâ¹în ve’l-meþâ£iri’l-¥aremiyye). Osmanlý pa- diþahý II. Osman’ýn geleneðe aykýrý olarak hacca gitmek istemesiyle yeniçeriler tarafýndan öldürülmesi üzerine (1031/1622) kaleme alýnmýþtýr. 10. ¡ebet. Müellifin kendi hayatý, eserleri ve hocalarý hakkýnda kaleme aldýðý eseridir. 11. ¥ýf¾u’l-¼urem fî evšåfi ehli’l-¥arem. B) Edebiyat. 1. £Uyûnü’l-mesâßil min a£yâni’r-resâßil. Kafiye, inþâ, ensâb, muamma, lugaz, hat, ayrýca tefsir, hadis ve fýkýh usulü, kelâm, ferâiz gibi otuz ilim dalý hakkýnda bilgiler içermektedir (nþr. M. Ömer el-Hüsâmî el-Beyrûtî, Kahire 1316/ 1898). 2. Künnâþetü £Abdilšådir e¹-ªaberî. Müellifin cuma ve bayram hutbeleri, çeþitli kiþilerle mektuplaþmalarý, þiirleri, Mekke’de yaþayan âlimler, edebiyatçýlar, emîrler, burada cereyan eden olaylar, vefatlar, düðün merasimleri ve yaþadýðý dönem hakkýnda önemli bilgiler içerir (Ümmülkurâ Üniversitesi Ktp., nr. 1892). 3. Keþfü’l-Åâfî min Kitâbi’l-Kâfî fî £ilmeyi’l-£arû² ve’l-šavâfî (Keþfü’l-Åâfî £an metni Kitâbi’l-Kâfî). Ahmed b. Abbâd el-Havvâs’a ait eserin þerhidir (Abdullah Muhammed el-Habeþî, II, 1408). 4. er-Râyâtü’lman½ûre £alâ ebyâti’l-Maš½ûre. Ýbn Düreyd’in el-Maš½ûre adlý kasidesinin þerhidir (M. Habîb el-Hîle, s. 293-304; Abdullah Muhammed el-Habeþî, III, 1827; Mu£cemü’l-maŹû¹âti’l-mevcûde, II, 827). 5. el-Kelimü’¹-¹ayyib £alâ kelâmi Ebi’¹- ªayyib. Mütenebbî divanýnýn þerhidir (Abdullah Muhammed el-Habeþî, II, 931). 6. Vesîletü’l-âmâl (fi’l-edeb) (Mu£cemü’lmaŹû¹âti’l-mevcûde, II, 827). 7. Dürretü’l-a½dâfi’s-seniyye fî ×irveti’l-ev½âfi’l¥aseniyye. Mekke Emîri Þerîf Hasan b. Ebû Nümeyy’in methine dairdir. 8. Dîvânü Åu¹abi’l-enki¼a. Müellifin nikâh merasimlerinde yaptýðý konuþmalarýn toplandýðý eseridir. 9. Dîvânü Åu¹abi’½-½alât £ale’l-emvât. Taberî’nin ayrýca, Ýbn Hicce’nin ƒizânetü’l-edeb’ine kendisi tarafýndan verilen Tašdîmü Ebî Bekr adýný doðru bulmadýðý, bu konuda £Aliyyü’l¼ücce bi-teßÅîri Ýbn ¥icce adýyla bir eleþtiri kaleme aldýðý belirtilir (DÝA, XX, 65). C) Diðer Eserleri. 1. Bulû³u’l-merâm fi’l-ištidâßi min cidâri’l-Mescidi’l-¥arâm. 2. Ref£u’l-iþtibâk fî tenâvüli’t-tünbâk. Nargile ve sigaranýn fýkhî hükmü hakkýndadýr. 3. £Arâßisü’l-ebkâr ve ³arâßisü’l-efkâr (£Arâßisü’l-ebkâr min nefâßisi’l-efkâr; Risâle fî tefsîri šavlihî te£âlâ: “Ýnnemâ yürîdü’llåhü li-yü×hibe £ankümü’rricse ehle’l-beyt” [Mu£cemü’l-maŹû¹âti’lmevcûde, II, 827]). Ahzâb sûresi 33. âyetinin tefsiridir. 4. Fevâßidü sülûki’l-verâ bi-£avâßidi Ümmi’l-šurâ. 5. Ýfhâmü’l- mümârî fî ifhâmi’l-BuÅârî (Abdullah Muhammed el-Habeþî, I, 415). Buhârî’nin el-Câmi£u’½-½a¼î¼’inin þerhidir. Muhibbî’nin ƒulâ½atü’l-e¦er’i (II, 5 vd., 459-460) ve Ýbn Ma‘sûm’un Sülâfetü’l-£a½r’ý (s. 4344, 47-49) gibi eserlerde Taberî’nin þiirleriyle edebî nesrinden örneklere yer verilmiþtir. BÝBLÝYOGRAFYA : Ali et-Taberî, el-Erecü’l-miskî fi’t-târîÅi’l-Mekkî ve terâcimi’l-mülûk ve’l-Åulefâß (nþr. Eþref Ahmed el-Cemmâl), Mekke 1416/1996, neþredenin giriþi, s. 12; Muhibbî, ƒulâ½atü’l-e¦er, II, 5 vd., 457-464; a.mlf., Nef¼atü’r-Rey¼âne, IV, 35-40; Ýbn Ma‘sûm, Sülâfetü’l-£a½r, Kahire 1324, s. 4250; Þevkânî, el-Bedrü’¹-¹âli £, I, 371-372; Serkîs, Mu£cem, II, 1231; Brockelmann, GAL, II, 378; Suppl., II, 509; βâ¼u’l-meknûn, II, 97; Hediyyetü’l-£ârifîn, I, 600; Kehhâle, Mu£cemü’l-müßellifîn, V, 303-304; Nüveyhiz, Mu£cemü’l-müfessirîn, I, 293; Sâlihiyye, el-Mu£cemü’þ-þâmil, III, 493; Abdullah Mirdâd Ebü'l-Hayr, el-MuÅta½ar min Kitâbi Neþri’n-nevr (nþr. M. Saîd el-Âmûdî – Ahmed Ali), Cidde 1406/1986, s. 267-272; Ömer Ferruh, Me£âlimü’l-edebi’l-£Arabî fi’l-£a½ri’l-¼adî¦, Beyrut 1406/1986, II, 372-392; M. Habîb el-Hîle, etTârîÅ ve’l-müßerriÅûn bi-Mekke, Mekke 1994, s. 293-304; Bender b. Muhammed b. Reþîd el-Hemedânî, el-Menhecü’t-târîÅî li-müßerriÅî Mekkete’l-mükerreme fi’l-šarni’l-¼âdî £aþer el-hicrî, Riyad 1418/1997, s. 147-175, 267-274; Abdullah Muhammed el-Habeþî, Câmi £u’þ-þürû¼ ve’l-¼avâþî, Ebûzabî 1425/2004, I, 415; II, 931, 1408; III, 1827; Mu£cemü’l-maŹû¹âti’l-mevcûde fî mektebâti Ýstânbûl ve Ânâ¹ûlî (haz. Ali Rýza Karabulut), [baský yeri ve tarihi yok], II, 827; Nasuhi Ünal Karaarslan, “Ýbn Hicce”, DÝA, XX, 65. ÿMusa Yýldýz – — TABERÎ, Ali b. Abdülkadir ˜ (bk. ALÝ et-TABERÎ). – ™ — TABERÎ, Ali b. Rabben ˜ (bk. ALÝ b. RABBEN et-TABERÎ). – ™ — TABERÎ, Ebü’t-Tayyib ( À !אÀ"א# ) Ebü’t-Tayyib Tâhir b. Abdillâh b. Tâhir et-Taberî (ö. 450/1058) ˜ Þâfiî fakihi. ™ 348 (959) yýlýnda Taberistan’a baðlý Âmül’de doðdu. Memleketinde Ebü’l-Abbas Ýbnü’l-Kas’ýn seçkin talebesi Ebû Ali Hasan b. Muhammed ez-Zücâcî’den fýkýh dersleri aldý. Tahsilini ilerletmek için gittiði Dînever’de Ebü’l-Kasým Yûsuf b. Ahmed b. Kec’den fýkýh, Cürcân’da Muhammed b. Ahmed el-Gýtrîfî’den hadis ve Ebû Sa‘d Ýsmâil b. Ahmed el-Ýsmâilî’den fýkýh, Ýsferâyin’de Ebû Ýshak el-Ýsferâyînî’den usûl-i fýkýh okudu. Nîþâbur’da dört yýl Ebû Ýshak el-Mervezî’nin talebesi Ebü’l-Hasan el-Mâsercisî’nin derslerine devam etti. Daha sonra Baðdat’a gitti. Dârekutnî, Mûsâ b. Arefe, Muâfâ en-Nehrevânî, Ali b. Ömer elHarbî’den hadis, Abdullah b. Muhammed el-Bâfî’den ileri düzeyde fýkýh dersleri aldý; Ebû Hâmid el-Ýsferâyînî’nin ilim meclisine katýldý. Çok geçmeden Irak bölgesin- 313
