İlk kontratta Charles William Siemens imzası - e

062
sı e m e ns , s u ltan v e devl et — il et iş im
telgraf İlk Kontratta Charles William Siemens İmzası
6.490 km iken, 1904’te 36.640 km’ye ulaştı.18 1914 civarında,
İmparatorluk hatlarından yılda beş milyon telgraf mesajının
iletildiği kaydedilmektedir.
Şimdi Siemens kablolarının İmparatorluk karaları ve denizleri
boyunca katettiği inanılmaz mesafenin hikâyesine göz atalım.
İlk kontratta
Charles William Siemens imzası
Charles William Siemens, 1858'de Basra Telgraf
Hattı’nda kullanılmak üzere Osmanlılara 50.000
izolatör sattı.
İmparatorluk çapında telgraflaşma hamlesini
gerçekleştirirken, Devlet-i Aliyye’nin sıklıkla tercih ettiği isim
Siemens oldu. Sadece Şirket merkezi Berlin değil, Londra’daki
Siemens de İmparatorluğun telgraflaşma projelerinde aktif
rol oynadı. Werner von Siemens’in icatlarını pazarlaması için
1850’de İngiltere’ye göndererek, orada Siemens & Halske &
Co’yu kurdurduğu mühendis kardeşi Carl Wilhelm (Charles
Charles William Siemens ile Londra Büyükelçisi Musurus Paşa’nın 1858 yılında
William) Siemens, Devlet-i Aliyye ile uzun yıllar boyunca
imzalanan kontratla ilgili yazışmalarından Charles William Siemens ve Musurus imzalı
çalıştı. Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nden bu yakın ilişkiyi
birer örnek – Başbakanlık Osmanlı Arşivi, H. SFR. 3, 36/1
belgeleyen dokümanlara ulaşmak mümkün. Charles William
Document signed by Musurus, as an example of the correspondences between Charles William
Siemens ile Türkiye arasındaki ilişkiyi gösteren en erken kayıt
Siemens and London Ambassador Musurus Pasha on the contract signed in 1858 – Ottoman
1 Ocak 1858 tarihine ait. Hariciye Nezareti, Londra Sefareti
Archives of the Prime Ministry, H. SFR. 3, 36/1
19
tasnifi içerisinde yer alan 23 adet belgeden oluşan ilgili dosya
HR.SFR.3, 36/1 kodunu taşıyor. Kayıt, Konstantiniye’den
bilgisi yer almaktadır. Söz konusu kaynaklar isim değişikliği
(İstanbul) Basra’ya çekilecek telgraf hattı için Charles William
için evlendiği tarihi gösterseler de, Başbakanlık Osmanlı
Siemens ile imzalanan 1 Ocak 1858 tarihli kontratı ve aynı
Arşivi’nde muhafaza edilen kontrattaki imza, 1858 yılı
hat için gerekli malzeme listesini, Siemens’in tedarik ettiği
başında dahi Siemens’in Charles William adını kullandığını
ürünlerin ödeme emirlerini, makbuzlarını, yükleme ve
ispatlar.21
sevkiyata dair ayrıntıları ihtiva ediyor.20
İstanbul-Basra Telgraf Hattı için Türk
hükümeti adına Siemens ile çalışan
yetkili şahsın ismi John Staniforth’tu.
1857’de John Staniforth ile iletişim
kuran Carl Wilhelm Siemens, o
tarihte işlerini John Sokağı, Adelphi,
Middlesex, Londra adresinden
yürütmekteydi. İlgili kaynaklarda,
İngiltere’de yaşayan Carl Wilhelm’in
1859’da evlenip vatandaşlık aldığı,
ardından ismini İngiliz usulüyle Charles
William Siemens olarak değiştirdiği
18
Roderic H. Davison, “The Advent of the Electric Telegraph
in the Ottoman Empire”, Essays in Ottoman and Turkish History,
1774-1923, Texas, 1990.
19
BOA, HR. SFR. 3, 36/1, 1/1/1856.
20
BOA, HR. SFR. 3, 36/1, 1/1/1856.
21
BOA, HR. SFR. 3, 36/1, 1/1/1856. Bununla beraber belirtmek gerekir
ki Charles William Siemens, icatları vesilesiyle bilim dünyasına
sağladığı katkılarla, ulusları aşan bir kimliğe sahip olacaktır. İngiltere
Kraliçesi Victoria’dan, bilime yaptığı bu hizmetler sebebiyle 1883’te
“Sir” unvanı alacaktır. William Pole, The Life of Sir William Siemens,
Londra, 1986.
22
Wilfried Feldenkirchen, Siemens 1918-1945, Ohio State, ABD, 1999.
Ayrıca 1856’da ilan edilen Islahat Fermanı ile yenilenme misyonu
edinen İmparatorluğun, mucitlik karakteristiğine sahip inovatif bir
üretici olan Siemens ile çalışması yeni vizyonlarına da uygunluk
göstermekteydi.
impar atorluk’tan cumhuriyet’e sıemens tarihi
Devlet-i Aliyye’nin, Charles
William Siemens ile Basra Telgraf
Hattı için çalışması kuşkusuz
tesadüfen gerçekleşmemişti. Bu
hat, Siemens’in içinde yer aldığı,
1850’lerden sonra inşasına başlanan,
1870’te tamamlandığında 11.000
kilometre ile dünyanın en uzun
telgraf ağı unvanına erişen HintAvrupa Telgraf Hattı’nın önemli
ayaklarından biriydi.22 Görüşmelerin
ve yazışmaların ardından kontrat
Charles William Siemens ile Türk