sudan

iSTANBUL
TiCARET ODASI
Yayın No: 1989/25
Ülke Etüdleri Dizisi No: 37
SUDAN
Atbara o
Omelurman
o
•
Hartum Kuzey
o
HARTUM
o
Wadi-Medani
o
AI-Obeit
iSTANBUL- 1989
iÇiNDEKiLER
TABLOLAR LiSTESi ................................................. .
ÖNSÖZ .................................................................... ..
BiRiNCi KlSlM
GENEL BiLGiLER
1. COGRAFi VE DEMOGRAFiK YAPI ...... .. ..... ... .. .. .... ....
1
ll. SiYASAL TARiH VE SiYASAL SiSTEM .....................
2
lll. EKONOMiK YAPI .. .......... ............ .... ................ ....... ....
A. Geçmişteki Seyri ve Geleceği ............ ......... ... .......
B. Yatırımlar ve Gayrisafi Yurtiçi Hasıla .....................
C. Tarım, Orman ve Balıkçılık ....................................
D. imalat Sanayi ........................................................
E. Madencilik ve Enerji ..............................................
F. Ulaştırma ...............................................................
G. Bütçe .....................................................................
H. Dış Yardımlar ........................................................
i. istihdam ................................................................
6
6
9
11
16
19
20
21
22
26
IV. DIŞ EKONOMiK iLiŞKiLER ........................................ 26
A. Ödemeler Bilançosu .............................................. 26
B. Dış Ticaret ............................................................. 27
V. TÜRKiYE iLE EKONOMiK iLiŞKiLER ........................ 31
A. ihracatımız ............................................................. 32
B. ithalatımız .............................................................. 32
iKiNCi KlSlM
TiCARi ENFORMASYON
VI. DIŞ TiCARET MEVZUATI
A. ihracat Rejimi ........................................................
B. ithalat Rejimi .........................................................
C. Kambiyo Rejimi .....................................................
D. Gümrük Rejimi ......................................................
E. Ticari Belgeler .......................................................
38
38
39
40
42
VII. PiYASA HAKKINDA BiLGiLER
A. Genel Bilgiler ........................................................ 43
ÜÇÜNCÜ KlSlM
ZiYARETÇiLER iÇiN ENFORMASYON
VIII. ÜLKEYE GiRiŞ
A. Vize ....................................................................... 44
B. Para Birimi ............................................................ 45
C. Ülkeye Ulaşım ...................................................... 45
IX. ÜLKEDE iKAMET
A. Oteller ...................................................................
B. Şehiriçi Ulaşım ......................................................
C. Haberleşme ...........................................................
D. Çalışma Saatleri ....................................................
E. Resmi Tatil ............................................................
F. Din ........................................................................
G. Basın .....................................................................
45
46
47
47
47
48
48
X. FAYDALlADRESLER
A. Büyükelçilik ve Müşavirlikler ..................................
B. Bakanlıklar .............................................................
C. Kamu Kuruluşları ...................................................
D. Ticari ve Endüstri Kuruluşları ................................
48
48
49
50
TABLOLAR liSTESi
1.
2.
3.
4.
So
6.
70
80
9.
10.
110
12.
130
14.
15.
160
17.
180
190
20.
Makro Ekonomik Göstergeler ·o o. o....... oo· ... o.. o..... o..... ooo. 8
Sektörlere Göre Fonların Dağılımı o·o·o····ooo••o•oo••oooooo···· 10
GSYH, faktör Maliyeti ve Sabit Fiyatlarla oooo ... o.oo,o.oo··· 11
Tarım Ürünleri .................... oooooo•·o····oo·····oo .. ooo.ooooo ... o... 13
Canlı Hayvan Üretimi ........ o... o.... oooooooooo, .. o...... o.ooooooo ... 14
Canlı Hayvan Ürünleri ... o.... o..... o....... o.o .. o.
o. o... o 15
Balıkçılık ......................................
16
Ormancılık .............. o............... o..... o........ o. o............... o... 16
Petrol Ürünleri ..............
18
Seçilmiş Mallar itibariyle Üretim ............................. o... 18
Madenler .................................................................. o. 19
Bütçe
23
Bütçe IMF'nin tahmini .............. 0................................. 25
Yıllar itibariyle Dış Ticaret .............................
o.. 28
ihraç Ettiği Mallar ........................
29
Ülkeler itibariyle ihracat ..............................
29
ithal Ettiği Mallar ....
30
Ülkeler itibariyle ithalat .............. o.... o........ o................. 31
Türkiye-Sudan Dış Ticareti ............
32
GTiP Pozisyonuna Göre Yıllar itibariyle TürkiyeSudan ithalat ve ihracat Kalemleri ..... o............ o.. o....... 33
00000
0
0
........
........ 0
•••
000.
. . . . . . . . . . . . 0.0 . . . . . .
o ............ o .......................
o .... o ............................................. o .....................
000 . . . . . . .
0
..............................
o ........ o .....
0
....................................... 0
...........
o ........................... o
ÖN SÖZ
Odamız
uzun süreden beri özellikle
ihracatçı
üyelerimizin ya-
rarlanmaları amacıyla Ülke Etüdleri Dizisi kapsamında etüdler hazırlamaktadır. Bu kez Türkiye'nin Afrika Kıtası'ndaki ülkelerle
giderek gelişen ticari ilişkileri alanında Mısır ve Kenya etüdlerine
ek olarak Sudan ülke etüdü hazırlanmıştır.
Bu inceleme Sudan ekonomisine ait genel bilgileri ile dış ticaret ve piyasa hakkındaki bilgileri kapsamakta olup ayrıca ziyaretçiler için faydalı malumata da yer verilmiştir.
Kitabın işadamlarımıza, ihracatçılarımıza
ve diğer ilgililere yadiler, bu etüdü hazırlayan Dış Ticaret Araştırma Servisi Raportörü Erdinç Çağda'ya teşekkür ederim.
rarlı olmasını
Dr.ismail Özaslan
Genel Sekreter
BiRiNCi
GENEl
KlSlM
BiLGilER
1. COGRAFi VE DEMOGRAFiK YAPI
Sudan, kuzeyinde Mısır, libya, batısında Çad, Orta Afrika, güneyinde Zaire, Uganda, Kenya, doğusunda Etopya ve Kızıl Denizi ile sınırianan ve yüzölçümü 2.505.809 km2 olan bir ülkedir. Ülke
toprağı zengin bir tarım potansiyeline sahiptir. Etopya yüksek kara
parçasının erozyona uğraması neticesinde balçık topraklar olup
bu alanların küçük bir bölümünde tarım yapılabilmektedir. Hartum'un kuzeyinde Nil vadesinde verimli tarım yapılabilmektedir.
Batı ve doğu toprakları, kumlu ve zayıf tarım potansiyeline sahip
olup, bazı nemli bölgelere rastlanmaktadır. Savana tipi bir iklim
ve bitki örtüsüne sahip ülke, akasya ve kısa otlarla kaplıdır. Dartur ve Kordofan ise çorak ve kurak, çöl iklimine sahip bölgelerdir. Sudan'ın önemli bir karakteristik özelliği de Nil nehrinin bu
ülkeden doğmasıdır. Nil sulan ülkenin Yuba bölgesinden kaynaklanmakta 3.000 Km.lik bir yol aldıktan sonra Mısır sınırında Nubia gölüne dökülmektedir. Nil nehrinin önemli bir kolu olan Mavi
Nil 2.000 Km uzunluğunda muson yağmurlarıyla beslenir, Nil'in
diğer bir kolu da Atbara'dır. Nil nehri uluslararası bir nehir olup
7 ülke bu nehirden yararlanmaktadır.
Sudan halkı daha çok karma ve etnik gruplardan oluşmakta­
Nijerya ve Çad'dan göç edenler, Fulaniler, Güneyde Nil ahali si Nuer, Dinka ve Şilukiler, Sudan halkını meydana
getirmektedirler.
dır.
Hartum bölgesi genel olarak Arap kültürü etkisi altında olup,
güney kısmında Hrıstiyan kültürü hüküm sürmektedir. Resmi
dil Arapça olup, ticari hayatta yaygın bir şekilde ingilizce ve Fransızca kullanılmaktadır.
Birleşmiş
Milletler (B.M.) değerlendirmesine göre nüfus artış
% 2,9'dur. Halk daha çok merkezi bölgelerde ve Hartum
alanında toplanmıştır. Nüfusun% 71 'i şehirlerde, % 11 'i de köylerde yaşamaktadır. Şehirleşme oranı% 18'dir. 1985 nüfus sayı­
mına göre nüfus 21.550 milyon olup en önemli şehirleri ve
nüfusları aşağıda gösterilmektedir:
oranı
1
Omdurman
Hartum (Başkent)
Hartum Kuzey
Port-Sudan
W adi-Medani
Al-O beit
Atbara
526.287
476.218
341.146
206.727
141.065
140.024
73.009
ll. SiYASAL TARi H VE SiYASAL SiSTEM
Sudan'ın coğrafi pozisyonu, Akdeniz, Orta-doğu ve Merkezi
Afrika arasında bulunması, antik çağdan bu yana politik, ekonomik karakterini belirlemektedir. Sudan, zamanında Firavunlar,
iranlılar, Yunanlılar, Romalılar, Araplar, Türkler ve ingilizler tarafından zaptedilmiş ve yönetilmiştir. islamlığın yayılmasından bu
yana ülke ve ülke insanları Mısır'a bağımlı olarak ve Mısır etkisi
altında politik alternatifleri seçmişlerdir.
M.Ö. (1530-1520) bugünkü Gezira bölgesi (antik devirlerde kuş
diye nitelendiriliyordu) Firavunların kontrolü altında olmuş, bölgede yaşayan insanlar firavun hakimiyeti altına girmişlerdir.
Kuşların Kralı ve kendisini firavun hanedan ı sayan Tirhaka ülkesini Suriye ve israil'e kadar genişletti. Kuş Krallığı uzun yaşa­
madı. M.S. 639 tarihinde müslüman arapların Mısır'ı işgalinden
sonra yıkıldı ve krallığın başkenti Nubia'da islamlık yayıldı. M.S.
1250'de Memluk devrinde Arap ve islam kültürü yerleşti. Parçalanan küçük sultanlıklar birleşerek Sinnar başkent olmak üzere
"kara sultanlık" diye adlandırılan Furji Sultanlığı kuruldu. Sinnar
hükümdarlığına son verildi.
Osmanlı hakimiyetinden sonra 19. yüzyılda Sudan, ingilizierin politik ve ekonomik idaresi altına girdi. Mısır'a hakim olan in2
gilizler Afrika ve Nil vadisini ellerinde bulundurmak amacınday­
Sudan bağımsızlığını ilan edenekadar kendilerine bağımlı
hükümetler kurdurdular. Bu hükümütler de, milliyetçi hareketler
ve etnik halk toplulukların ayaklanmaları nedeni ile zamanla idare edemez duruma geldiler.
dılar.
Sudan, 1 Mart 1954 bağımsızlığının
si dönem geçirmiştir.
Kasım
1958
1964
Mayıs 1969
Nisan 1985
Nisan 1986
Ekim
ilanından
bu yana 6 siya-
Sivil parlamento
Askeri idare (General ibrahim Abud)
Askeri idare (General Cafer Nümeyri)
Askeri idare (General Sward El Dhab)
Genel Seçimler ve Sivil Hükümet
Ülkede güvenliği ve huzuru sağlamak, dış dünya ile olan iliş­
kileri geliştirmek amacıyla iktidara gelen Abud, ekonomik alanda kalkınmayı hedefliyordu. Pamuk üretimini arttırmak, sulama
barajları yapmak amacıyla dış ülkelerden mali yardım istedi.
Ekonomide kontrol düzeyinin yetersizliği, bazı idarecilerin yolsuzluk olayiarına karışmalarından dolayı ülke mali güçlüklerle karşılaştı. Güneyde baş gösteren etnik sorunlar, genel grevler,
gençlik hareketleri sonunda bir takım ekonomik tedbirler alınma­
sına rağmen Abud iktidarını sivil hükümete bırakmak zorunda
kaldı.
Muhammed Ahmet Mahgub ve Azhari başkanlığından oluşan
Ulusal Birlik Partisi ve Ummah Partisi yeni koalisyon hükümetini
kurdular. Koalisyon hükümetinin başta gelen sorunu, Juba ve
Wau bölgelerindeki, etnik ayaklanma sorununu halletmek idi. Kuzey ve Güney Sudanlılar dialoğu adında konferans yapıldı. IMF'nin mali ve ekonomik yardımıyla ekonomi iyileştirilmeye başlan­
dı. Güneydeki sorunlar çözülmeye gayret edildi. Batı ülkeleriyle
ekonomik ilişkiler güçlendirildi, Doğu bloku ile ilişkilerde zayıf­
lama görüldü. Ancak Mahgub'un kurmuş olduğu hükümette
ekonomik ve mali sorunları çözemedi. Güneyde güvenlik bo-
3
zuldu. Cafer El Numeyri başkanlığında bir grup asker ve sivilden
oluşan askeri konsey idareyi ele aldı.
Sudan'da en uzun hükümet devri, Numeyri devridir. Nurneyri devri ikiye ayrılır. Mayıs 1969-Temmuz 1971 arası radikal politikalar izlendi. Sivil ve askerden oluşan yeni hükümet, Sudan
Demokratik Cumhuriyeti olarak ülke ismini belirledi. Bankalar, şir­
ketler devletleştirildi. Eski parti idarecileri yargılandı. Güney Bölgesinin kalkınması ve yeniden inşası amacıyla bir program
hazırlandı. Güneyden politik temsilciler, yeni hükümete katılma
hakkını elde ettiler.
Dış ilişkilerde Demokratik Alman Cumhuriyeti başta olmak
üzere Çin ve Sovyetler Birliği ile diplomatik ve ticari ilişkiler geliştirildi.
1970'1erden sonra ülkenin ekonomik ve sosyal gelişmesine
pragmatik olarak yaklaşıldı. Bazı yerli ve yabancı firmalara tekrar hakları iade edildi. Yabancı yatırımlar teşvik edildi. Batı teknolojisi ve petrolden elde edilen gelirler ve Arap ülkelerinin yardımı
ile tarım potansiyelini arttırma stratejisi uygulandı. A.B.D. ile iliş­
kilerde yumuşama görüldü. Alınan ekonomik tedbirler ve uygulanan politikalar neticesinde ülke ekonomisi bozulmaya, bazı gıda
maddelerinde fiyatlar ve enflasyon artmaya başladı. Grevler, şid­
det hareketleri, olaylar ülkeyi bunalıma sürükledi.
Kuzey-Güney antlaşmazlığı, Güneyde petrolün Port-Sudan kaDeniz' e aktarılması, kanal projesi ve bölgedeki geliş­
me planları, yöre halkını rahatsız etti.
nalıyla Kızıl
Krizin derinleşmesine ikinci neden ise tüm devlet organları­
islam hukukuna göre, yani şeriat kanuniarına göre yürütülmesi idi.
nın
Mart, 1985' de gıda maddeleri ve yakacağa yapılan zam ve
genel grevin gelmesi Savunma Bakanı General Sward
Al Dahab kamutasında askeri konseyi iktidara getirdi. Geçici konardından
4
seyin ilk görevi güneyde ayaklananlara bazı kolaylık ve tavizler
vermek idi. Kuzeyde muhalefet partilerinin protestolan yüzünden
geçici bir hükümet kuruldu. 12 Aylık geçici askeri hükümet döneminde ülkenin komşularıyla, özellikle iran'la olan diplomatik iliş­
kiler geliştirildL
Nisan, 1986'da genel seçimler yapıldı. Tüm politik partiler seçime katıldılar. Sward AI-Dahab görevinden alındı. Askeri konsey
bartaraf edildi. Güneydeki ayaklanma ve iç savaş durmadı. Ekonomik krizler ve kıtlıklar, gelecek yıllarda da devam etti.
Sudan parlamento seçim sistemi ile idare edilen bir ülke olbir siyasi yapıya sahiptir. Sivil idare ve
arkasından kurulan askeri idareler ekonomik, sosyal ve siyasal
krizierin sonucunda değişmektedir. Ülke idaresi Sudan Demokratik Cumhuriyeti olarak nitelendirilmektedir.
masına rağmen istikrarsız
Eylül1983'den itibaren yargı sistemi sivil ve islam olmak üzere
iki kısma ayrıldı. Numeyri devrinde yeni bir islam hukuk sistemi
getirildi. Buna göre yargı sistemi Kuran'da belirtilen esaslar gibi
işiernekte idi. Nisan 1985'de başbakan Sadık El Mehdi islam esaslarına dayanan yargı sistemi yerine medeni hukuk sistemini
getirdi.
Sudan'da önde gelen politik partiler ve son seçimlere göre
parlamentoda sandalye dağılımı:
Politik Partiler
Ummah Partisi
Demokratik Birlik Partisi
islamcı Ulusal Cephe
Güney Sudan Politik Birlik
Sudan Milliyetçi Partisi
ilerici Halk Partisi
Sudan Afrika Halk Kongresi
Sudan Kominist Partisi
Sandalye
Sayısı
99
63
51
9
8
5
5
3
5
2
Sudan Afrika Kongre
Diğerleri
19
lll. EKONOMiK YAPI
A.
Geçmişteki
Seyri ve
Geleceği
1950'1erden buyana Sudan ekonomisi kırsal tarım ekonomisine dayanmakta olup,halkın % 80'i ekonominin bu kesiminde
çalışmakta ve tarımın milli gelirdeki payı% 40, imalat sanayiinin
% 9'dur. Tarımsal ürünlerin ihracı ise en önemli döviz kaynağını
teşkil etmektedir.
Tarım
ürünleri, özellikle tahıl üretimi 1970' den itibaren artmış,
reel milli gelire % 6.9 oran ında katkıda bulunmuştur. Batı ve doğu Sudan'da yağışlann olmaması, kuraklığın
hakim olduğu 1981/85 yıllarında üretimde önemli ölçüde düşüş­
ler kaydedilmiştir. Tahıl üretiminin milli gelirdeki payı, %36'dan%
28'e kadar azalmıştır. 1985/87 yıllarında yağışlarınartmasıyla üretim artmış olmasına rağmen milli gelire katkısı % 2 oranında azal1980/81
yıllarında
mıştır.
Sudan'ın 1970 yıllarına kadar ticaret açığı yok denecek kadar azdı. Bu durumun nedeni üretimin arttığı, ithalatın aynı düzeyde kaldığı yıllarda, Sudan ihracatında önemli bir yeri olan
pamuğun dünya pazarlarında yüksek fiyatlarla satılması idi.
1970'1erden sonra pamuk ihracatının düşmesi, aynı yıllarda ithalatın hızlı bir şekilde artması nedeniyle, 1980/82 yıllarında ticaret
açığı 900 milyon $'a varmıştır. Bir dizi önlemler alınmasına rağ­
men 1983/84 yıllarında da ticaret açığı artmıştır.
1970'1erde alınan bir takım ekonomik tedbirlerle özel sektöre
önem verilmeye başlandı. Ülkenin çorak ve verimsiz bölgeleri ekonomiye kazandınimaya çalışıldı. Ekonomik yatırımlar, hızla artan
ithalat, hükümeti içte ve dışta zor duruma düşürdü. 1978'den itibaren ödemeler bilanço açıklarının büyümesi, şeker ve petrol gibi maddelerin maliyetlerinin artması, ve pamuk üretiminin ge6
rilemesi, dış borçların
neden oldu.
Kasım/1982'de
13.8 milyar $'a
tırmanma­
sına
Yeni kapital yoğun projeler içerisine girildi. Bunlardan Kenana şeker kompleksi, yol inşaat programı, sulama tesisleri, pamuk
ve diğer ihraç mallarının nakliyesi için demiryolu yapımı, kamu
sektörünün verimsiz çalışması ve artan idari yeteneksizlik ekonomiyi dar bağaza götürdü.
1970'den itibaren ülke ekonomik bunalıma girdi. IMF hibe yarpaketi hazırlanarak krizi giderme tedbirleri alınmaya başlan­
dı. Programın amacı, tahıl ihracatını arttırmak, sulama sektörünü
teşvik etmekti. 1983 de pamuk üretimi arttırıldı. 1970 seviyesine
vanldı. 1980'deki ödemeler bilançosundaki 784 milyon $açık 318
milyon $'a indirildi. 1983'de Numeyri'nin ekonomik programı ve
ülke içinde güvensizlik, yabancı yatırımcı ve kredi kuruluşlarını
olumsuz yönde etkiledi. Ekonomiyi uzun müddet ayakta tutabilecek ekonomik projeler, Jonglei kanal projesi, petrol kaynakları­
nın açılması 1984 yılında terk edildi.
dım
1979/83 yıllannda ekonomik büyüme yavaşladı. Enflasyon ora% 25'e tırmandı. 1981/82 yıllarında büyüme% 4'ün altına indi. 1988'de ise daha da azaldı. 1983 yılında Uluslararası Para
Fonu (IMF) ile varılan stand-by antiaşmasında 170 milyon $, dış
borçların ödenmesi planını gerçekleştirmek amacıyla 95 milyon
$ tutarında bir antlaşma imzalandı.
nı
1982' de milli gelirin % 6'sını teşkil eden sanayi, özel sektör
edilmektedir. Sanayide kapasite kullanımı % 50'den azdır. Sanayinin zayıflığı, alt yapı tesislerini dezavantajlığı, ithal girdilerindeki kısıtlamalar, kalifiye eleman
eksikliğinin mevcudiyeti sanayinin gelişmesine engel teşkil etmektedir.
ve
dış yatırımlarla teşvik
Güneyde petrol üretimi 250 milyon varil olmakla beraber, PortSudan Limanına sevkiyatın bağlanması projesi henüz gerçekleş­
memiştir.
7
cx:ı
TABLO- 1
MAKROEKONOMiK GÖSTERGELER
1981
Piyasa fiyatlarıyla GSYH (t$)
Piyasa fiyatlarıyla GSYH (milyon $)
Tüketici fiyat endeksi (1980 = 100)
Nüfus-yıl ortası (milyon)
(milyon$)
ihracat
ithalat
(milyon$)
Cari işlemler dengesi (milyon $)
Döviz Rezervi-altın (milyon $)
Dış Borçlar (milyon$)
Kambiyo kuru-ortalama (1ES = $)
6,398.4
4,921.8
124.6
19.24
479.8
567.8
-542.9
17.0
9,568
1'110
1982
1983
1984
1985
8,810
6,776.9
156.6
19.80
266.2
736.5
-190.9
20.5
13,751
0,769
9,981
7,677.7
204.5
20.36
466.8
1,273.5
-218.4
16.6
21,445
0,769
11,771
9,054.6
274.3
20.5
687.3
\237.
-41.9
17.2
22,129
0,769
398.8
21.55
333.9
695.6
-41.8
12.2
11 ,531
0,400
Kaynak: International Financial Statistics July 1988 S-480-483
Handbook of InternationalTrade and Development Statistics
Supplement; United Nation 1987
~
504.2
333.3
960.9
-131.6
58.5
12,807
0,400
B.
Yatırımlar
ve Gayri Safi Yurtiçi Hasıla
1980-1985 yılı kalkınma planında hedeflenen projeler, alt yave sulama projelerine harcamalar ödemeler bilançosunu olumsuz etkiledi. Üçer yıllık yatırım programı ile ekonominin
stabilizasyonuna gidildi.
pı inşaası
Yatırımlar 1981/82'den 1991/92 yıllarını kapsamakla olup,
programda ağırlık verilen konular şunlardır:
* Hükümetçe 1981-1992
nın
yıllarında milli gelirdeki artış oranı­
% 5.6, olarak gerçekleştirilmesi hedef alınmıştır.
* Ekonomik büyümenin bir
kısmı ham petrol ihracatına da1990 yılına kadar ham petrol üretimi günde
100.000 varile çıkanlmak istenmektedir.
yandınlmak,
*
Tarım
sektöründe yıllık büyüme% 5.5 (yıl içersinde sabit
fiyatlarla % 6.5) olarak öngörülmektedir.
* 1O
yıihk
(petrol
devrede ihracatın yıllık olarak % 10.6 arttırılması,
dahil olmak üzere) düşünülmektedir.
ihracı
* ithalatın, bu süre içersinde yıllık% 4.1 oranında arttınima­
sı
beklenmektedir.
* 1984/85
yıllarında
dış borçların,
ödemeler bilançosunun% 63'ünü tutan
1991/92 senelerine kadar% 22'ye indirilmesi
planlanmaktadır.
Program Stratejisi ve Konular
a.
b.
c.
d.
e.
f.
Ekonomik projelerin tamamlanması
ve sanayi sektöründe verimliliğin arttınlması
ihracatın arttırılması (özellikle tarım ürünleri)
Başarılı sektörlerde alt yapı tesislerinin belirlenmesi
Özel sektörün gelişmesi
Ülkenin tabii kaynaklarının açılması ve bunlardan optimal
ölçüde yararlanılması.
Tarım
9
1982-1992 yıllarına kadar planlanan yatırımların
sektörlere göre fon dağılımı:
TABLO 2
Milyon U
Tarım
Sanayi
Enerji
Su
Ulaşım, haberleşme
Hizmetler
Bölgesel gelişme
%
32.3
6.4
11.6
533
105
192
68
343
168
20.8
10.2
241
14.6
1,650
4.1
100
Kaynak : Arab lndustry Review 1980-1987
Görüldüğü gibi fonun 1/3'i tarımın yenilenmesi ve modernize
edilmesi ve sulamaya, özellikle verimsiz sahaların tarıma kazandırılması ve jonglei kanalının açılmasına ayrılmıştır. Sektörlerde
planlanan hedefler sırayla şöyledir: .
* Pamuk gibi
tarımsal ürünler, tavukçuluk ve diğer canlı hayvanlar gibi hayvansal ürünlerinde iş bölümünün arttırılması,
* Sanayide yeni projelerin
şeker
üretiminin
geliştirilmesi,
özellikle tekstil ve
arttırılması,
* Enerji üretim kapasitesinin büyütülmesi,
*
demiryolu, hava ve deniz
Ulaşım yollarının genişletilmesi,
yollarının
10
modernize edilmesi,
Kalkınma planına
göre milli gelir projesi ve sektör
dağılımı:
TABLO 3
1981/82
1986/87
1991/92
(Milyon $) (Milyon $) (Milyon f$)
GSYH (faktör maliyeti ve
sabit fiyatlarla)
Tarım, hayvancılık
Madencilik
imalat
Elektrik, Su
inşaat
Ticaret, Otel
Transport, Haberleşme
Finansman (tahminen)
Personel hizmetler
Kamusal hizmetler
GSYH faktör maliyetleriyle
Petrol hariç
Petrol dahil
Büyüme oranı (yıllık %)
Petrol hariç
Petrol dahil
1,780.8
7.7
284.7
100.0
250.8
887.0
506.1
282.3
119.2
564.6
1,244.0
206.0
172.0
93.6
150.4
548
382
162
70
332
3,903
1,090
564
286
438
1,707
1,085
458
203
986
4,783.2
n.a
3,110.0
3,310.0
9,660
10,720
- 4.6
5.9
4.4
5.3
Kaynak : Arab lndustry Review 1986-1987
NOT: (1981/82, 1986/87 rakamları $'a çevrilmiş
1991/92 ise Sudan paundu olarak hesaplanmıştır.)
C.
Tarım,
Orman ve
Bahkç!lık
Toplam arazinin %3'ü halen tarıma elverişli arazi olarak kulla% 15'i mera, % 15'i ise
ormandır. Tarım sektörünün en başta gelen sorunu sulama sistemlerinin geliştirilmemesidir.
nılmaktadır. Tarıma elverişli toprakların
Her türlü iklim şartlarının olumsuzluğuna rağmen tarım ürünleri ülkenin ekonomik gelişmesine önemli ölçüde katkıda bulunmaktadır. En önemli ihraç ürünleri pamuk, Afrika darısı, arap
zamkı ve yer fıstığıdır. Hayvansal ürünler et, süt gibi gıda maddeleri, kendi iç ihtiyacını karşılamak için üretilir. Verimin bol olduğu senelerde ihraç edilmektedir.
Pamuk: Beyaz ile Mavi Nil arasında kalan bölge (ki burası Gezira diye nitelendirilir.) 12 milyon hektarlık sulama alanını kapsamaktadır. Birkaç pamuk türü yanında barakat denilen pamuk tipi
'ekilmektedir. En önemli ihraç maddesi olan pamuk 1983 yılında
155.2 milyon $'lık, 1984 yılında ise 344.2 milyon $'lık değerlerde
ihraç edilmiştir.
Afrika darısı: Pamukdan sonra önemli ihraç ürünü Afrika daIhraç gelirleri, 1983 yılında 75.8 milyon $, 1984 yılında 31.6
milyon$ olup, 1985 yılında kuraklık nedeniyle ihracı yapılamamıştır.
rısıdır.
Arap zamkı: Önemli tarım ürünleri arasında yer almakta olan
arap zamkı, tab; ormanların yok olması nedeniyle -azalmıştır.
1970'1ere kadar Sudan, arap zamkı ihracında önde gelen ülkeler
arasında yer almakta idi. Diğer ülkelerin devreye girmesiyle bu
pozisyonunu kaybetti. 1985/85 yıllarında arap zamkından elde edilen ihraç gelirleri ve üretim azaldı. Tahminlere göre 1984/85 yılı
gelirleri 20,8 milyon $ tutmaktadır.
Susam: 4. önemli ihraç maddesi olan Susam üretimi 1981 'den
itibaren arttırıldı. ihraç gelirleri 1985/86 yıllarında 22.6 milyon $'a
ulaşmıştır. Üretimin, gelecek yıllarda iki katına.400.000 t'na çı­
kartılması planlanmaktadır.
Yer fıstığı: Nijerya, Senegal ve Zaire'den sonra 4 üretici ülkelerden biri olan Sudan'ın ürettiği yer fıstığı önemli ihraç maddeleri arasında yer almaktadır. 1980'den sonra dünya pazarında
fiyatların düşmesi ve kuraklık nedeniyle 1985/86 yılında üretim
741.000 t'dan 344.000 t'na; ihracat gelirleri ise 13.1 milyon $'dan
3.05 milyon $'a düştü.
12
Sudan'ın ürettiği başlıca tarım
ürünleri:
(1000 t)
TABLO 4
Buğday
Mısır
Darı
Afrika
Pirinç
darısı
Şeker
Patates
Patates (tatlı)
Manyok (Nebat)
Japon patatesi
Soğan
Fasulye (kuru)
Bakla (kuru)
Bezelye
Baklagiller
Portakal, Mandalina
Limon
Greyfurt
Manga eriği
Hurma
Muz
Yer fıstığı
Pamuk tohumu
Cigit
Keten lifi
Susam tohumu
Hint fasulyesi
Domates
Kabak
Patlıcan
1983
1984
1985
141
20
314
1,829
8
3,500
25
43
125
115
35
4
40
3
60
51
40
58
70
115
90
413
592
380
201
206
5
152
60
78
169
19
158
1,097
3
4,150
20
40
125
79
40
558
4,271
6
4,800
25
44
128
115
35
4
40
3
60
51
40
59
70
116
92
344
560
360
196
228
5
150
60
78
11 o
30
4
38
3
54
51
40
58
70
115
90
386
629
410
219
133
5
140
55
70
13
Kavun
Karpuz
Arap zamkı
10
95
41
10
95
20
8
90
20
Kaynak : FAO Production Yearbook.
Canh hayvan: 1970'1erden itibaren canlı hayvan ihracı önemli
ölçüde arttı. Canlı hayvan ihracı, 1975/76 yıllarında tüm gelirlerin % 2'sini, 1981/82yıllarında% 13'ünü, 1984/85 yıllarında %
17'sini kapsamaktadır. ihracat, genellikle Orta-Doğu ülkelerine
yapılmaktadır. Hayvancılıkla ilgili birçok firmalar kurulmuştur. Hayvancılığın geliştirilmesi amacıyla Dünya Bankası 20 milyon $yardımda bulundu. 1983 yılında 2,5 milyon sığır, 19.3 milyon koyun,
14 milyon keçi, 2.8 milyon deve kaydedilmiştir. Kuraklık devirlerinde 1/3 oranında hayvan kaybı tespit edilmektedir.
TABLO 5
Canlı Hayvan Üretimi (hayvan sayısına göre 1000)
Sığır
Koyun
Keçi
At
Deve
1983
1984
1985
20.500
i 9.332
13.707
20
2.764
21.000
20.000
14.000
20
2.800
20.00(,
19.000
13.500
18
2.750
Kaynak: FAO Production Yearbook
14
Canlı
Sığır
eti ve kotlet
Kuzu eti
Keçi eti
Tavuk eti
Diğerleri
Süt (dana)
(koyun)
(keçi)
Tereyağı
Peynir
Yumurta
Yün (Kalın)
(Temiz)
Deri (sığır)
(koyun)
(keçi)
TABLO 6
hayvan ürünleri (1 000 t)
1983
1984
1985
300
88
38
24
60
1,753
585
552
12.8
59.5
297
91
38
25
60
1,573
600
550
13
60.9
42
15
6.2
37.8
13
7.3
330
96
42
26
64
1,700
590
530
13
53
38
15.5
6.3
42
13.8
8
40
15
6.2
38
12.5
7.3
Kaynak : FAO Production Yearbook
Balıkçılık
ve ormancıhk: Nil nehri ve buna bağlanan kollaiç göllerde ve Kızıl Deniz'de balıkçılık yapılmakla birlikte
balık sanayi yeterli gelişmiş bir düzeyde değildir. Nehirlerde ve
denizlerde avianan balık miktarı aşağıdaki tabloda gösterilmektedir.
rında,
15
TABLO 7
(1 000 t)
(Balıkçılık
Göller ve nehirlerde
Hint okyanusu
1981
1982
1983
27,660
870
28,660
1,050
25,050
4,450
Kaynak : FAO, Yearbook of Fishery Statistics.
Ülkenin orta ve güney-doğu bölgesini kapsayan orman sahası, ormanların tahrip olması neticesinde gittikçe azalmaktadır. Or-
man ürünlerine
ilişkin
bilgiler
aşağıdaki
tabloda gösterilmektedir.
TABLO 8
(1 000 mJ)
Ormancılık
Kütük
Kütük (endüstri için)
Odun
1982
1983
1984
41
1,652
16,247
41
1,700
16,708
41
1,748
17,184
Kaynak : lndustrial Statistic Yearbook
D. imalat Sanayi
Milli gelirin % 12-14'ünü kapsayan imalat sanayiinde son yıl­
larda önemli ölçüde bir düşüş kaydedilmektedir. imalat sanayiinin milli gelirdeki payı 1981 'de % 9 iken 1982'de % 6'ya
düşmüştür.
16
20.yüzyılın başlarında
Gezira bölgesinde pamuk üretiminin art-
masıyla beraber, ingilizierin yardımıyla dokuma fabrikaları kurulmuştur.
1970'1erden itibaren urulan
fabrikaların
sayısı
25'i
bulmuştur.
Kurulan fabrikalar, sadece ülke içi talebi karşılamaktadırlar.
1985 yılında alınan tedbirlerle üretimin daha da arttırılması ve fabrikaların çoğaltılması planlanmıştır. Sabun, meşrubat ve nebati
yağ fabrikalarının üretime başlaması ile bu sektörün 1984/85 yıl­
larında milli gelire katkısı % 9 oranında olmuştur. 1986 yılında
kamu sektörüne 4 şeker fabrikası, 3 porselen, bir dizi gıda plantasyon ları, 2 çimento, 2 dokuma ve örme fabrikaları Güney-Kore
ile ortaklaşa Port-Sudan'da lastik fabrikası, güney Hartum'da gübre fabrikası kurulmuş ve işletmeye girmiştir. 191.000 ton üretim
yapan fabrika % 40'ın altında bir kapasite ile çalışmaktadır.
1980'den itibaren özel sektöre önem verilmesine rağmen, özel
sektör, daha çok ithalat ve ihracata yönelmiştir. Özel teşebbüs,
tekstil, sigara, gıda maddeleri, içecek maddeleri, kozmetik ve inşaat malzemeleri branşlarında girişimlerine devam etmiştir.
A.A.i.D. (Arap Autority for Agricultural lnvestment and Development) yardımıyla glikoz, yağ ve tavukçuluk alanlarında projeler
hazırlanmıştır.
Standart Oil, Texas Estern, union Texas ve Sun Oil gibi petrol şirketlerine izin verilmiştir. Fransız firması Chevron ülkenin güney batı bölgesinde günde 50.000 varil petrol çıkarmaktadır.
Kesti'de 25.000 varil petrol çıkaracak bir rafineri planlanmaktadır. Yeni rafinerinin inşaası yüksek maliyette olduğundan, Sudan
hükümeti, 1.400 Km uzunluğunda petrol boru hattını Port-Sudan
!imanına bağlanmasında anlaşmıştır. Petrol boru hattının tamamlanması, Kosti planına finansman sağlamak amacıyla WIMPC ünvanında (White Nile Petroleum Corp.) ortak bir şirket kuruldu.
Chevron ve Sudan hükümeti% 43, IMF% 8, Dünya Bankası%
6, OPEC % 25 oranında katılmaktadırlar.
Güneyde güvenlik sorunu nedeniyle plan gerçekleşmedi.
1986'dan itibaren WNPC'yi kaldırmayı ve yabancı şirketlerin petrol
çıkarma ve arama imtiyazlarının kaldırılması istendi.
17
1986'dan itibaren Chevron şirketinin üretim ve imtiyazları alı­
narak Gezira bölgesinde Amerikan Marathon Oil Corp'a verildi.
Güney Kore Cumhuriyeti ile de ortak petrol aramalarına başla­
nıldı. Yapılan araştırma ve inceleme neticesinde Enerji Bakanlığının yaptığı tahminlere göre ülkenin 2 milyon varil petrol
rezervine sahip olduğu hesaplanmakta, Dünya petrol fiyatları göz
önünde bulundurulursa petrol ihraemın ülkeye gelecek yıllarda
10 milyon$ gelir getireceği tahmin edilmektedir.
TABLO 9
Petrol ürünleri (1000 t)
Petrol
Gasolin
Benzin (ağır)
Benzin (jet)
Kerosin
Fueloil (destile edilmiş)
Fueloil (artık)
Gaz (likide edilmiş)
1982
1983
1984
150
2
17
32
18
530
310
7
147
2
17
30
16
490
295
6
148
2
16
30
15
510
298
7
Kaynak : UN lndustrial Statistic Yearbook
TABLO 10
Seçilmiş Mallar itibariyle Üretim
(1 000 t.)
Çimento
Buğday
unu
Şeker
fıstığı
Yer
18
1982
1983
1984
183
265
270
145
200
270
400
n.a
176
n.a
360
n.a
Sigara (milyon)
Elektrik (m.Kwh)
740
1,010
700
1,010
700
1,032
Kaynak : UN, lndustrial Statistic Yearbook
E. Madencilik ve Enerji:
Ülkenin en önemli madenieri arasında mermer, mika, alçı ve
firavunlar devrinden beri bilinen Kızıl Deniz bölgesindeki altın rezervleri, batıda Merkezi Afrika ve Çad sınırında uranyum rezervi,
Habeşistan sınırı yakınında lngessena dağlarında kromit rezervleri önde gelmektedir. Sudan madencilik şirketi SMC (Sudan Min ing Co.) madenieri işletmektedir. Yılda 10.000-15.000 tarasında
maden ihraç edilmektedir. Japonların yardımı ile yüksek dereceli kromit elde edilmekte, gelecekte yıllık kapasite 150.000 t. 'a yükseltilmesi planlanmaktadır. Kızıl Deniz bölgesinde altın yabancı
firmaların yardımıyla çıkartılmaktadır. ingiliz Greenwich Mining Resource ve SMC'nin işbirliği ile yüksek derecede altın elde edilmekte, bir ton çıkarılan toprak, ortalama olarak 34 gr, altın ihtiva
etmektedir. Fransızların yardımıyla 1992 senesine kadar altın üretimine başlanılacaktır. Bakır, çinko ve demir gibi diğer kıymetli
madenler, Suudi Arabistan'la ortaklaşa çıkartılmaktadır.
TABLO 11
Madenler (1 000 t)
Tuz (rafinesiz)
Krom (cevher)
Magnesium (cevher)
Mika (ton)
Altın (cevher )
1982
1983
1984
28
7
400
165
12
73
7
400
10
16
73
10
400
47
Kaynak : UN lndustrial Statistic Yearbook
19
1982 yılında ülkenin enerji üretimi 300 MW olup bunun % 80'i
hidro elektrik santrallerinden, geri kalanı termik santrallerden
elde edilmiştir. Enerji Mavi Nil üzerinde kurulan Roseires ve Sinnar barajlarından elde edilmektedir. Yaz dönemlerinde barajlardaki su seviyesi % 50'nin altına düşmektedir.
Enerjinin % 87'si Hartum ve Merkezi bölgede, % 2'si ise güney ve batı bölgelerinde tüketilmektedir. Sektörel olarak enerjinin % 39'u endüstride,% 37'si diğer sektörlerde tüketilmektedir.
1982 yılında Dongola; Şendi, Wau, Juba ve Niyala'da yeni enerji
istasyonları kuruldu. Mavi Nil'deki Enerji HI barajı, Hartum kuzeyinde 60 MW'Iık termik enerji istasyonu, 1985'de ingiltere'nin 35
milyon Sterlin'lik yardımıyla, 1986'dan itibaren Burri termik santrali ve yeni türbün inşaa edildi. Federal Almanya ve Dünya Bankası'nın yardımıyla Roseires'in kapasitesi 84 MW'dan 250 MW'a
çıkartıldı.
2000 yılına kadar enerji üretim kapasitesi iki misline çıkarıl­
mak istenilmektedir. Bunun için 800 milyon$ finansman kaynağı aranmaktadır. Kuzey Hartum'daki Burri enerji istasyonlarının
kapasitesinin 90 MW-120 MW'a genişletilmesi için Dünya Bankası, F.Aimanya ve Afrika Gelişim Bankasından 100 milyon $'lık
kredi alınmıştır.
F.
Ulaştırma
1980'den itibaren önemli oto yollarının inşaasına başlanıldı.
Port-Sudan ile Hartum arasındaki 2.000 km.lik yol inşaası, WadiMedani ile beraber Kosti ve Sinnar'a yol bağlantısı 1984'de tamamlandı. Bunun yanı sıra Etyopya ve Mısır'a bağlantı yolların
yapımı planlandı. 166 Km. Umm Rawaba yolu A.B.D. ile Afrika
Gelişme Bankası (Africa Development Bank) tarafından finanse
edildi.
Demiryolu yapımı, araç ve gereçlerin temini F.Aimanya ve
Fransa'nın yardımlarıyla gelişti. 1982/83-1984/85 senelerinde ay-
20
rılan
349 milyon fS'nun% 23'ü demiryoluna ayrıldı. Port-Sudan
la Haiya kısmını kapsayan proje, AET tarafından 20 milyon$ yardımla finanse edildi.
Hartum ve
doğu
bölgesine demiryolların
inşaası
ve yenilenmesi
programı Haziran 1986'da tamamlandı. Ülke 4,068 Km. uzunluğunda
ne hiriere sahip olmasına rağmen 1, 732 kilometresinde
nehir taşımacılığından yararlanma olanağı yoktur. Kosti ve Juba
ile Beyaz Nil arasında 1,435 km.lik kısım Karima ve Dongolaile
Nil nehri arasındaki 187 km.lik kısım, ABD ordusunun yardımıyla
açıldı.
Süveyş kanalının açı:masından
sonra 1975'de Port-Sudan !ive genişletilmesi çalışmalarına baş­
lanıldı. Bu çalışmalar Dünya Bankası ve ingiltere tarafından
finanse edildi. Yükleme kapasitesi 13 milyon tona çıkarılarak PortSudan Limanının ilk kısmı 1982 yılında tamalandı. ikinci kısım ise
Dünya Bankası'nın 25 milyon$ kredisi ile yapıldı. Tarım girdilerinin eski Suakin limanından sağlanması amacıyla, F.Aimanya ve
Suudi Arabistan'ın 157 milyon DM.Iık yardımıyla petrollimanı tamanının modernleştirilmesi
mamlandı.
iç ve uluslararası hizmetleri yürütmekte olan ve 1947 yılında
kurulan Sudan Hava Yolları, Avrupa, Orta-Doğu ve Afrika'ya seferler yapmaktadır. Hartum'da yeni hava yolu inşaası planlanmakta, Tuba hava alanı AET tarafından modernleştirilmektedir.
G. Bütçe
Diğer gelişmekte olan ülkeler gibi Sudan'ın devlet gelirleri
önemli ölçüde ithal vergilerinden, özellikle dalaylı vergilerden sağ­
lanır. 1970'1erden itibaren ekonominin gerilemesiyle beraber dolaylı vergiler azalmaya başladı. ithalatta alınan bir takım
tedbirlerde ithalatın kısılması yoluna gidilip ödemeler dengesi açık­
larının giderilmesine çalışıldı. Hükümet dalaylı vergileri, tüketim
ve gelişme vergisi, son olarak işletme vergisiyle arttırma yollarını
aradı. 1980/81 yıllarında dalayli vergiler, tüm gelirlerin% 36'sını
kapsamakta idi.
21
H.
Dış Yardım
Sudan, Suudi Arabistan ve Kuveyt gibi arap ülkelerinden demiryolu projesi ve şeker üretim projelerini finanse etmek amacıyla 2 milyon $'lık yardım almıştır.
1984'den itibaren ABD'nin, Mısır'dan sonra en fazla finans
ülke Sudan'dır. Ekonomik durumun kötüye gitmesi
nedeniyle alınan yardım 200 milyon $'ı aşmaktadır. 1984'den önce
alınan yardım ise 194 milyon$ tutarındaydı. 1985 yılında ABD'den 45 milyon $ askeri, 151.000 milyon t.hububat yardımı alın­
yardımı yaptığı
mıştır.
Mart 1986'dan itibaren Libya ile ticari ilişkiler geliştirilipiki ülke arasında 158 milyon $'lık ekonomik ve askeri yardım program
anlaşması imzalanmıştır.
ingiltere'nin 1981'den bu yana Hindistan'dan sonra en fazla
ülke Sudan' dır. 140 milyon$ tutarında olan bu yardım, Power lll. programı çerçevesinde verilmiştir.
yardım ettiği
Norveç ve AET üyesi olan ülkeler de son on
yılda
bu ülkeye
yardıma başlamışlardır.
1985 yılında ödemeler dengesi
ud i Arabistan'dan
ber
300
açığını kapatmak amacıyla Suyardım alınmıştır. ABD ve Hollanda ile bera-
milyon
$'lık
dondurulmuş
proje
yardımı
gerçekleştirilmiştir.
Eylül1982'de ülkenin toplam borcu 9,568 milyon$ olup Ma1984'de 430 milyon $'lık hibe yardım paketi sunulmuştur. Paris
Club 300 milyon$, London Club ile 1983 borçlarının ertelenmesi
için anlaşmalar yapılmış, yıl sonunda anlaşmalar iptal edilmiş ve
IMF ile olan ilişkiler daha da kötüleşmiştir.
yıs
Sudan'ın 1987 yılında 3,700 milyon $'lık ödenecek borcu bulunmakla beraber bu borcun 600 milyon $'lık bölümü IMF borcudur. Ülkenin toplam borcu 10-13 milyon$ arasında olup, yıllık 1
22
milyar $'lık borç servisi programı planlanmaktadır. 1987/88 yılla­
rında geri ödenecek borçların faizi 74.6 milyon $'dır. Hükümet
harcamaları, 1984 yılında 702,8 milyon $'a varmış, idarede kontrol eksikliği ve ücretierin zamanında ödenememesinden dolayı
bütçe açıklarının büyüdüğü görülmüştür.
Müslümanlardan % 2,5 oranında uniforma adı altında zekat
kesilmekte, bu da ayda 200 ES tutmaktadır. Müslüman olmayanlardan da gelir vergisi kesilmektedir.
1984-85 senelerinde toplam gelirler 641 ,6 milyon $, zekatlar
ise 240 milyon $'a ulaşmış, bu tutarlar dolaysız vergilerden daha
fazla olmuştur. Projelerdeki harcamalar % 9 oranında artarak
1.053 milyon $'a varmıştır.
Geçici askeri konseyden sonraki sivil hükümetin bütçesi 9 ayiçermekte olup, bütçe açığı 255.8 milyon $'dan
1985/86 yılında 1187 milyon $'a yükselmiştir. Borçların faizleri,
58.8 milyon $olup, bu toplam borçların dışında kalan bir rakamdır. Hizmetler için gerekli 843 milyon $'lık para, ihracat ve ithalattan alınan vergilerden % 50 daha fazla olmuştur.
lık kapsamı
30 Haziran
TABLO- 12
sonu Bütçesi (milyon $)
yıl
Gelirler (1)
Vergi gelirleri
Gelir vergisi
Tekel vergisi
!Vlonopol karlar (fiskal)
Ithal vergileri
Gümrük vergisi
Savunma vergisi
ihracat vergisi
Patent hakkı
Döviz alım/satım vergisi
1978/79
1979/80
1981/82
405.1
55.3
117.9
3.0
167.9
148.1
2.4
15.0
353.8
61
90
20.7
172.4
135.2
22.2
7.5
517.9
101.7
91.1
295.1
244.8
50.2
25.6
42.6
23
Vergi olmayan gelirler (2)
Kapital gelirleri
TOPLAM
139.1
3.0
1,099.4
68.8
7.1
938.7
127.3
0.5
1,454.2
180.4
66.4
58.6
10.0
9
2.8
145.4
77.2
31.3
32.5
227.2
-17.2
824
196.5
79.2
58.9
8.4
4.1
1.6
119
56.6
21.8
31.6
152.9
-20.8
709.8
166
87.6
55.9
12.3
20.6
Harcamalar (3)
Genel kamu hizmetleri
Savunma
Eğitim
Sağlık
Sosyal güvenlik
Diğer sosyal servisler
Ekonomik hizmetler
Tarım, Orman ve Balıkçılık
Madencilik, sanayi
inşaat
Transport ve haberleşme
Diğer projeler
TOPLAM
1. Dış kapital yardımları hariç
2. Kasa düzenlemeleri dahil
3. Subvansiyonlar hariç
24
13~5
216.2
78.4
37.9
32.2
357.7
-8.1
1)070.2
TABLO~ 13
IMF'nin yaptığı tahminlere göre (milyon $)
Yıllar itibariyle Sudan'ın bütçesi
Gelirler
Vergi gelirleri
Vergi olmayan gelirler
Harcamalar
Döviz harcamaları
Gelişme
Borçlar
Senetler
1982/83
1983/84
1984/85
1985/86
1986/87
794.7
946.2
504.6
404.6
100
426.1
105.3
-
179.5
144.5
34.6
812.6
271.2
85.1
449.7
6.7
268.3
167
101.5
554.2
361.6
138.1
52
2.5
-
1 '130.2
297.1
-
1,457.4
-
360.9
-
-
Kaynak: IMF, Goverment Finance Statistios Yeıarbook
1\)
c.n
-
i.
istihdam
Ekonomide çalışan nüfus 4,6 milyon kişi olup bunun % 56'sı
erkek, % 24, ?'si kadın, % 19,3'ü gençlerden oluşmaktadır. Mevcut iş gücü potansiyelinin %86, ?'si tarım sektöründe, % 3,3'ü
endüstride, % 1 O' u da hizmetler sektöründe çalışmaktadır.
ILC'nun (Uluslararası Çalışma Organizasyonu) değerlendir­
melerine göre 1980'de çalışan nüfus 6 milyonu bulmakta, işsiz­
ler sayısı ise 300.000 aşmaktadır. 1970'1erden itibaren komŞu arap
ülkelerine iş gücü gönderilmiş, bu durumda içteki işsizler oranını % 6 oranında azaltmıştır. Yurt dışındaki işçilerin getirmiş oldukları dövizler hem kendi ailelerine hem de ulusal gelire katkıda
bulunmakta, kamu sektöründeki bazı açıklar işçi dövizleriyle kapanmakta idi. Dış ülkelerde işçilerin yurda geri gelmeleri neticesinde işçi dövizlerinde azalma görüldü. Yurda dönen işçiler ilgisi
olmayan işlerde çalıştırıldılar.
IV. DIŞ EKONOMiK iLiŞKiLER
A. Ödemeler Bilançosu
1956'dan 1970'e kadar ödemeler bilançosundaki açık önemsizdi. 1970'den sonra izlenen ekonomik politikalar neticesinde
borçlar artmıştı. 1979'da yapılan ekonomik araştırmalara göre dış
ödemeler 466 milyon $'ı tutmakta idi. IMF ile yapılan anlaşmalar
neticesinde Sudan Pound'unun devalüe edilmesi öngörüldü.
Programda tarım mallarının ihracatı, kamu sektör harcamaları­
nın kısılması, ücretierin dondurulması, ithalatın kısılması, ihracatın geliştirilmesi
tü.
ve sağlıklı bir yapıya kavuşturulması öngörülmüş­
Alınan
ğı yıldan
başında
bir takım önlemlere rağmen ödemeler bilançosunun açı­
yıla büyüdü. 1982 yılında Sudan'ın önemli problemlerinin
8.9 milyar $'a varan dış borçlar idi.
Numeyri devrinde de 100 milyon $'ı aşan dış yardımlarla ödemeler dengesi açığının kapanması için önlemler alındıysa da dış
26
borçlar daha da arttı. Bazı arap devletierinin ve IMF'nin ekonomiyi düzeltme yardımları ve hibelerine rağmen ithalatın artması
ve dış kredi kapitalinin geri ödenmesi nedeniyle açıklar büyüdü.
Kurulan as~eri konsey hükümeti de IMF ile standby anlaşma
için girişimde bulundu. Ticari bankalara kredi verme ve vergileme sistemi getirildi. Bazı gıda ve petrol maddelerinde rasyonelleşmeye başlandı. Sudan Po undu devalüe edilerek 1$ = 2.50
Sudan Poundu oldu. Ülkenin yeni alınan borçlan 300 milyon $'a
ulaştı.
B.
Dış
Ticaret:
1980-1983 yıllan arasında ihracat 514 milyon $'dan 466 milyon $'a; ithalat ise 504 milyon $'dan 1273 milyon $'a ulaşmıştır.
ithalatın ihracata oranla artma durumu, hükümetin ekonomik büyüme programında yüksek tüketim seviyesine ulaşmayı gaye
edinmesinden kaynaklanmaktadır.
ihraç gelirlerinin % 90'ı tarım ürünlerinden sağlanmaktadır.
ürünleri arasında en başta gelen pamuğun ihraç gelirlerindeki oranı %SO' den% 30'a düşmüştür. Bu düşmenin nedeni dünyada pamuk fiyatlannda azalma ve diğer tarım ürünlerinin
ihracının artmasındandır. Petrol ve petrol ürünleri başta gelen ithal malları arasındadır. Makina ve transport ekipmanları diğer
önemli ithal maddeleri olup, 2. sıradaki ithal maddesi% 15'1e şe­
kerdir.
Diğer tarım
Sudan'ın yıllar
itibariyle ticari seyri, aşağıdaki tablolarda gös-
terilmektedir.
27
N
(X)
TABLO - 14 (milyon $)
ihracat
ithalat
Ticaret Hacmi
Ticaret Dengesi
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
514.4
504.4
1,018.8
10
479.8
567.8
1,047.6
-88.0
266.2
736.5
1,002.7
-470.3
466.8
1273.5
1,740.3
-806.7
687.3
1237.0
1,924.3
-549.7
337.9
695.6
1,033.5
-357.7
333.3
960.9
1,294.2
-627.6
Kaynak: Bank of Sudan
Ülkeler itibariyle ihracat TABLO 15 ve 16'da gösterilmektedir.
TABLO 15
ihraç ettiği mallar (milyon $)
o
Pamuk
Arap zamkı
Yer fıstığı
Susam fidesi
Canlı hayvan
Afrika darısı
Hayvan derisi
Nebati yağ ve un
Yer fıstığı yağı
Diğerleri
TOPLAM
1982
1983
1984
46.2
28.5
32.4
28.4
33.5
43.8
4.9
23.1
6.7
19.7
266.2
155.2
42.0
14.2
45.9
63.5
75.8
9.2
14.6
4.8
41.6
466.8
344.2
64.5
16.5
67.6
70.2
31.6
12.9
17.2
14.8
47.8
687.3
Kaynak : UN Commodity Statistic Yearbook
TABLO- 16
Ülkeler itibariyle ihracat (milyon $)
Belçika
Çin Halk Cumhuriyeti
Mısır
Fransa
F.Aimanya
Yunanistan
italya
Japonya
Hollanda
Sovyetler Birliği
ingiltere
1982
1983
1984
4.5
9.7
13.2
22.5
10.5
2.8
25.5
19.6
9.7
5.5
10.3
5.4
22.3
19.7
13.4
32.2
7.2
22.4
29.3
14.1
26.6
9.5
6.2
55.2
40.9
24.5
46.7
11 .1
62.8
36.0
12.5
19.8
21.1
29
ABD
Yugoslavya
(diğer ülkelerle)
TOPLAM
8.3
4.8
12.5
11.8
17.5
26.2
266.2
466.8
687.3
Kaynak : UN Commodity Statistic Year Book
iTHAlAT
TABLO- 11
(Milyon $)
ithal ettiği mallar
Çay
Kahve
Şeker
Buğday
ve un
maddeleri
içki ve sigara
Makina
Transport ve ekipman
Tıbbi ve kimyasal mad.
Tekstil mamulleri
Petrol ve petrol ürünleri
Diğer maddeler
TOPLAM
Diğer gıda
1982
1983
1984
9.8
1.8
60.9
49.2
21.1
9
105.1
87.3
49.8
21.7
130.6
207.5
736.5
25
4
38.8
63.5
83.3
19.5
196
141.5
122.5
28.4
317.2
233.8
1,273.5
26.3
4.8
24.2
81.5
28.8
23.7
180.2
129.4
148.0
16
336.6
237.4
1,237.0
Kaynak : UN Commodity Statistic Yearbook
30
TABLO- 18
(Milyon$)
Ülkeler itibariyle ithalat:
Belçika
Çin Halk Cumh.
Fransa
F.Aimanya
Hindistan
italya
Japonya
Kore Cumh.
Hollanda
ingiltere
ABD
(Diğer ülkelerle)
TOPLAM
1982
1983
1984
29.4
21.3
45.7
47.2
13.0
19.7
33.9
12.2
24.1
75.9
86.9
28.4
27.3
53.7
82.5
30.2
36.4
46.2
17.8
80.5
167.1
108.1
40.1
28.3
67.4
79.8
35.1
39.9
38.6
17.2
49.9
127.2
123.9
736.5
1,273.5
1,237.0
Kaynak: IMF Trade Statistic
V. TÜRKiYE iLE EKONOMiK iLiŞKiLER
Sudan'la ülkemiz arasındaki ticari hacim düşük bir seviyededir. Toplam ihracatımızda Sudan'ın payı % 0.4 oranındadır.
31
TABLO- 19
Türkiye-Sudan Dış Ticareti (1 000 $)
1983
1984
1985
1986
1987
1988
ihracat
ithalat
4.355
2.798
5.127
7.010
4.796
39.626
268
146
120
1.004
17.625
11.542
Kaynak: DiE Devlet istatistik Enstitüsü
Tabloda görüldüğü gibi ihracatımız 1983 yılından 1986'ya kadar artmış, 1987 yılında düşme kaydetmiştir. ithalatımız 1985'e
kadar düşmüş ve 1986'dan itibaren artış kaydetmiştir.
A. ihracatımız
Tablo 20 incelendiğinde ihraç ettiğimiz önemli maddeler mercimek, nohut, cam ve camdan mamul maddelerdir. Nohut ve mercimek ihracatı mız 1985/86 yıllannda artış göstermiş, ancak 1987
yılında düşüş kaydetmiştir. Cam ihracatımız ise 1986/87 yılların­
da artış göstermiştir.
B. ithalatımız
1983/85 yıllarında ithal ettiğimiz mallar önemsiz idi. 1986/87
susam, kuru deri, pamuk, ithali artmıştır. Tablo 20 Sudan'a ihraç ve Sudan'dan ithal ettiğimiz malların GTiP'na göre
seyrini göstermektedir.
yıllarında
32
TABLO- 20
YiLLAR iTiBARiYLE SUDAN'A iHRAÇ ETTiGiMiZ ÖNEMLi MADDELER
M3 : Metreküp
M2 : Metrekare
DL :Bin Dolar
AD: Adet
KG : Bin l5ilogram
G.T.i.P.
07
07
07
08
03
05
05
04
08
08
09
11
12
14
25
25
05
12
09
01
03
05
23
23
10 Soğan-Yeşil
41 Nohut-Kabuklan Ayıklanmış
52 Kırmızı mercimek-kabuklan ayıklanmış
32 Üzüm-Kuru çekirdeksiz
normal, std.15 Kg.'a kadar
85 Fındık kabuksuz
1O Kayısı-Kurutulmuş
51 Kimyon-Öğütülmüş veya dövülmemiş
11 Buğday unları
31 Yonca tohumu
51 Çöven
12 Partiand Çimentosu
19 Çimentolar-Öğütülmüş diğer
1988
1986
1987
Birim Miktar Dolar Miktar Dolar Miktar Dolar
----------Kg.
- 2.00 700
1.787 826
11.200 4.745 6.164 1.783 15.938 4.631
"
40
35
40
10
9
"
18
600
850
144
35
7
32
81
68
21
41
27.197 2.745
70 228
28
28
28
29
29
29
30
30
31
31
36
40
40
48
55
17
17
38
16
36
44
03
03
02
03
06
11
11
16
09
55 09
55 09
55 09
56 07
11 Sodyum-Hidroksit, kimyaca saf
Kg.
12 Sodyum-Hidroksit,diğer
18 Krom sülfat
75 Asetil-Salisilik asit
00 Sülfamitler
1O Penisilin ler
39 Antibiyotik ilaçlar,diğer
74 ilaçlar-3.sınıf perakende, diğer iyotsuz
20 Üre-Azot Oranı % 45'den fazla
13 Süper fosfat-üçlü
"
90 Kibritler-Diğer
17 Dış Lastik-Traktör ön
Adet
18 Dış Lastik-Traktör arka
13 Çimento, Gübre Torbaları
22 Boyanmış mensucat-En az % 85
pamuk-Eni 85 cm.'den az
M
30 Fasonesiz Ham bezler en az % 85
pamuk-eni 85 cm
41 Ağartılmış mensucat, en az % 85
pamuk eni en az 85 cm.
43 Baskılı Mensucat-En az % 85 pamuk
Eni en az 85 cm.
24 Sentetik mensucat-Suni madde
karışı m lı
611 257
2.798 1.230
70
36
29 122
5 137
2 129
16 1.114
4 373
8.698 1.105
1.950
269
1.200
160
119
74.672
- 177.366
839
139
159
324
727
-
22.353
264
- 228.380
833
-
70.399
365
65.933
541
19.800
169
-
-
62 03 63 Çuval ve torba-Po!ietilen,
Polipropilen Şeritlerden
68 12 11 Amyantlı (Asbestli) Çimentodan
Borular
70 13 13 Camdan sofra, mutfak eşyası el imali
70 13 14 Camdan sofra, mutfak eşyası
makine imalr işlenmiş
73 1O 21 Yuvarlak demir-çelik çubuk çapı
6-8 mm. (8 mm.dahil)
73 1O 22 Yuvarlak demir-Çelik çubuk çapı
8-10 mm. (10 mm.dahil)
73 1o 23 Yuvarlak demir-çelik çubuk çapı
10-26 mm. (26 mm.dahil)
73 11 16 Demir, çelik köşebantler
(eşit veya çeşit kenarlı)
73 11 26 Demir, çelik köşebantler
(eşit veya çeşit kenarll)
73 13 82 Çinko galvanizli demir çelik saçlar
73 18 39 Demir veya çelikten diğer borular,
taslaklar
76 15 11 Alüminyum ev işleri için eşya
84 1O 62 Kanatlı pompalar
84 18 51 Sıvıların filtresine tasviyesine
mahsus cihazlar
M
-
-
-
-
277
445
-
-
-
-
466
213
1.476
723
3.055
1.312
695
879
"
-
-
-
-
186
158
"
-
-
-
-
3.560 1.061
"
547
123
-
-
6.377 1.812
"
"
-
-
-
-
-
-
2.126
1.021
612
295
"
-
-
-
-
2.600
605
-
-
-
10.413 6.743
-
58.853
222
8 164.297
824
"
Kg.
"
"
"
Ad.
"
81
25
2
4
-
-
-
-
103.742
103
5.500
84 29 12 Hububat Danelerini öğütmeye
mahsus cihaz,makinalar
85 12 61 Elektrikli fırınlar-Ev işleri için
85 20 12 Dekoratif ampullerkızma esaslı çapı 25 mm.
87 01 25 Tekerlekli Zirai Traktörler
(5 beygir gücü ve üstü)
87 02 25 Diğer kara nakil vasıtaları
87 02 72 Diğer Dampersiz kamyonlar
87 06 95 Traktörlerin şasi aksarnı
87 14 31 Traktör römorkları
87 06 96 Kara nakil vasıtaları şasi aksarnı
-
-
-
"
-
14
97
56.000
51
110
116
"
-
-
-
-
34.376
153
"
"
-
-
Ad.
"
"
"
"
155
68
-
-1.279.847 5.068
245
- 19.900 130
41 280
101
58 498
-
YillAR iTiBARiYLE SUDAN'DAN iTHAL ETTiGiMiZ ÖNEMLi MADDELER
1986
1987
1988
Birim Miktar Değer Miktar Değer Miktar Değer
G.T.i.P.
12
12
12
13
23
41
01
01
01
02
04
01
35
33
41
41
24
21
41 01 22
41
41
41
55
55
55
73
01
01
05
01
01
01
03
--
-
Susam
Kendir (Kenevir) tohumu
Kg.
979
diğer
---
627 10.731 5.856
400 220
Ayçiçeği
Zamki Arabi
Ayçiçeği küspesi
Kuru Deriler-Öküz-inek 9 Kg.
ve daha fazla
Kuru deriler inek yavrusu 9 kg.
ve daha fazla
Yaş Deriler (Pünlü) koyun
Kuru deriler (diğer) Koyun
Kuru Deriler (kıllı keçi)
51
62
65
1O Pamuk-Kısa elyaflı
39 Pamuk-Orta elyatlı diğer
40 Pamuk-Uzun elyaflı
1O Dökme Demir-Pik demir h urdaları
Sınıfiandınimıştır
31
300
79
244
-
35
171
115
214
5.661 2.906
9.683 2.874
62 139
6.255 813
256 651
21 106
154 257
276 525
200 332
6.429 8.296
296 399
2.652 3.002
493 627
4.796
4.252
384
11
91
961
iKiNCi KlSlM
TiCARi ENFORMASYON
VI. DIŞ TiCARET MEVZUATI
A. iıuacat Rejimi (1984)
israil ve G.Afrika'ya ihracat yasaklanmıştır. ihraç edilen pamuk, arap zamkı, canlı hayvan gibi maddeleri ihraç etmek isteyen ihracatçılar, ihraç lisansı ile birlikte Sudan Bankası'nın müsadesiyle bir ticari banka kanalıyla ihracat işlemlerini yürütürler.
Yüklemeden 4 ay sonra döviz bankaya getirilmek zorundadır. ihraç gelirlerinin % 70'i ve diğer ihraç gelirleri Sudan Bankası'na
resmi kurdan yatırılır. Diğer ürünlerin ihracında ise% 30'u ticari
bankalara yatırılması zorunludur. Vesaik mukabil i ve kredili ödeme, yükleme evraklannda gösterilmesi gerekmektedir. Diğer
ihracat tarzlarında ise ihracat süreci alışılageldiği gibi olmaktadır.
12 Nisan 1985'de ihracattan elde edilen dövizin Sudan Merkez Bankasına yatırımı pamuk ve arap zamkı maddelerinde %
1OO'den % ?O' e indirildi. Geri kalan % 30 ise ticari bankalarda
tutulmaktadır.
4 Ekim 1985'de, demir külçesi, tuz, bal, karpuz fidesi, balmumu, şeker mayası gibi seçilmiş maddelerin ihracatına izin verilmiştir.
B. ithalat Rejimi (1984)
Kitap ve diğer yayınlar hariç ithal edilen her mal lisansa tabidir. ithalat lisansı mevcut döviz olanaklan göz önünde bulundurularak Sudan Ticaret Bakanliğı taratından verilmektedir. Özel
sektörün ithalat yapabilmesi için Bakanlığa kayıtlı olması gerekmektedir. ithalatçılar, ithal dövizlerini 30 gün içinde Sudan Bankası'na yatırmak zorundadırlar. Geçerli ithal süresi 6 ay olup özel
durumlarda 45 ve 15 gün olmak üzere ek süre tanınmaktadır. Malların gümrükten geçmesi bu süreye bağlı değildir. lisansla ithal
edilen mallar ise bebek sütü, bira mayası, eczacılığa ait ilaçlar,
tarımsal aletler ve yedek parçalard ır. Çay ise Bakanlığa kayıtlı ithalatçılar tarafından ithal edilmektedir.
ithal Kısıtlamaları:
Politik nedenlerden dolayı israil ve G.Afrika'dan ithalat ve ihracat yasaktır. Bazı makina ve aletlerin yedek parça ve aksamları gibi kısıtlı sayıdaki malların ithalatı dışında üçüncü ülkelerden
ithalat da yasaklama kapsamındadır.
ithalatı kısıtlayıcı tedbirler ise üç ana grupta ele alınabilir:
a) Genel olarak
kısıtlamaya
tabi olan mallar:
Bu mallara ihtiyaç duyulduğunda izin verilmektedir. Otomobiller ve lastikler, aküler, çinko saçlar, değirmen taşı, boyalar, kibrit, her çeşit parfümeri, kozmetik ve tuvalet malzemeleri, sabun,
deri mamulleri, kiremit, saatler, kameralar, fotoğraf makineleri,
plastik, aluminyum mamulleri, kırtasiye, mobilyalar, buzdolaplar,
çamaşır makinaları, ısıtıcılar, televizyon setleri, konserve meyve
ve sebzeler, video ve teypler, oyun kartları, kumaş, sebze ve meyveler, çocuk bezleri, şeritler, metal olmayan düğmeler, çiviler,
elektrodlar, fermuarlar, pamuk, aynalar, paketlema kartonlan, reçel ve meyve sulan, çoraplar, ayakkabılar, zarflar, kitaplar, tek
dalgalı radyo.
b) Kotalara tabi mallar:
Kadın ve çocuk arabaları, domates salçası, battaniye, suni deri, bisiklet, odun, tarımsal makinalar.
c) ithali müsaadeye tabi olan maddeler
Sanayi Bakanlığı'nın onayı ile ithal edilebilmektedir. Her çeçanta, pamuk, gazli bez, bandaj, çengelli tel, stensil, mürekkep, karbon kağıt, sodyum silisat, şapkalar, asbest maddeleri,
çimento torbası, kürek ve tırmıklar, alkol ve alçı taşı (tıbbi ve endüstriyel amaçlar için)
şit
C) Kambiyo Rejimi
Sudan'da temel maddeler için uygulanan döviz kuru ve diğer
mallara uygulanan dalgalı döviz kuru olmak üzere iki şekilde belirlenmiştir. Döviz kontrolü ve tüm ödemeler Sudan Merkez Bankası ve diğer yetkili bankalar tarafından yürütülmektedir. ithalat
ve ihracat lisanslan ve kayıt formlannda Kooperatif ve Ticaret Bakanlığı sorumlu olmasına rağmen resmi piyasada diğer ticari
39
bankalar tarafından onaylanmaktadır. ithalat ve döviz ödemeleri, Sudan Bankası ve Ticaret Bakanlığı ile bağlantılı Maliye ve iktisadi Planlama Bakanlığı tarafından belirlenen yıllık döviz bütçesi
çerçevesinde gerçekleştirilir.
D) Gümrük Rejimi
Gümrük tarifesinde BTN sınıflandırma sistemi uygulanmaktaBuna göre gümrük tarife cetveli üç kolon halinde düzenlenmiş olup birinci kolonda malların cinsleri, ikinci kolonda Mısır ve
Ürdün hariç diğer ülkelerden ithal malları ve mallara uygulanan
gümrük oranları, üçüncü kolonda Mısır ve Ürdün ithal edilen mallar için tercihli oranlar gösterilmektedir.
dır.
ithal edilen bazı mallardan alınan gümrük vergi oranları ise
şunlardır:
Gıda
maddeleri (et, balik gibi)
Taze meyve sebzeler
Değirmen ürünleri
Endüstriyel mamuller
Tekstil ve elbiseler
Otomobil
Mobilya
Kimyasal maddeler ve ilgili endüstri
mamulleri
En az gümrük
oranı
Gümrük Oranı
% 125
% 125
% 75
% 10
% 125-200
% 125-175
% 125
%
10-15
ilaç hammaddesi ve röntgen filmlerden
alınır.
Gümrük vergi oranı, malın cif değerinden alınır. Malın tüketiciye teslimine kadar ki masraflar, ihracatçı tarafından karşılanır.
Bir çok mallar (alkollü içki, domuz ve domuz eti gibi) dini inanç
ve ekonomiye katkıda bulunması ve bulunmaması açısından genel olarak ithali yasak mallardır.
40
ithalele alınan vergiler: Gümrük vergisiyle beraber alınır. Bunları şöyle sıralayabiliriz:
a) Tüketici vergisi:
Tüm ithalatçılar, ithal ettikleri her mal için önceden depozit
(% 4.25-% 5 oranında) ödemeleri gerekmektedir. Tüketici vergisi kapsamına giren maddeler ise şunlardır:
Buğday unu, şeker ve şekerli maddeler, makarna ve un lu mamu ller, mineral su ve limonatalı içecekler, sigara, çimento, ham
petrol ürünleri, bazı boya ve reçineler.
b) Royalty (Patent
hakkı)
(% 5-70
oranında)
Vücut koruma maddeleri, deri, ayakkabı, çimento, ham demir
ve demir mamulleri, havalandırma cihazlan, aküler, fermuarlar.
c) Savunma vergisi: (% 1O, tavizi i olarak % 5)
ithal edilen malların cıf değerinden alınır, belirli mallar muaftır.
d) Ek vergj
Malların
cif
değerinden
advalorem olarak % 1 .2
e) ithal mallan ve ülkede üretilen ihraç malları:
Fildişi, yağ
bitkileri,
yağ
ihtiva eden meyveler, hastik, man-
gan cevheri.
f) Kai Vergisi:
Hava yolu ile yapılan ithalat ve ihracatta malın cif değerinden
% 1,5 oranında alınır. % 0,5 oranında indirim yapılabilmektedir.
41
g) Damga vergisi:(% 13 resim,% 10 koruma ve pul giderleri)
Gümrük işlemleri esnasında alınan vergidir. Yabancı ülkelere yapılan ödemeler, konşimento buna benzer dökümaniann tatkikinde farklı miktarlarda uygulanır.
E. Ticari Belgeler
a) Ticari Faturalar Tüm mallar için üçer adet düzenlenmesi
istenmektedir. Belge şunları içermektedir:
Alıcının/satıcının isim ve adresi, paket numarası ve işaretli,
miktar ve brüt ağırlığı, muhteviyatı, kalitesi ve net ağırlığı, ithalatçıya ait maliyet fiyatı, varsa iskonto komisyon ve diğer indirimler.
Ticari faturada cif değeri belirlenmayen malların, navlun ve
gösteren dökümanların faturaya eklenmesi gerekmektedir.
diğer masrafları
b) Menşe Şehadetnamesi: istenildiğinde kesin olarak gösterilmesi gerekmektedir. Belge, Oda Birliği'nden temin edilip Sudan elçiliği tarafından onaylanması zorunludur. Şehadetnamenin
üzerinde imalatçının ismi açık olarak belirtilmelidir.
c) Konşimento: isteğe göre hazırlanmakta olup geminin adı,
yükleme limanı alıcının adı ve adresi ve malların özellikleri belirtilmelidir.
d) Pro-forma fatura: iki veya üç kopya düzenlenmekte olup
ülkesi ve Sudan'a varacağı yer, malın birim ve toplam değeri ödeme şekli ve
navlun masrafını bildiren bilgiler yazılmalıdır.
ithalatçının kayıt numarası, malların tanıtımı, menşe
e) Sigorta sertifikası: Kamu ve özel sektör ithalatında ithal
edilen malların sigortalanması gerekmektedir. Gümrükte diğer
belgelerle birlikte sigorta sertifikası talep edilmektedir.
42
ve
f) Çeki listesi: Gümrük muayenesinde gerekli
belgelenmesi gösterilmelidir.
görüldüğünde
istenildiğinde
g) Konsolosluk ücreti: Menşe şehadetnamesi ve ticari faturada orijinal için 50 tS ve ek kopiler için 50 tS konsolosluk ücreti alınır.
VII. PiYASA HAKKINDA BiLGiLER .
A. GENEL BiLGiLER
Sudan, gelişmekte olan ve ekonomisi tarıma dayalı bir ülke
olup milli geliri 1984 itibariyle 11.711 milyon $, kişi başına düşen
milli geliri 570 $'dır.
Sudan'ın ithalatı, millileştirilmiş olmasına rağmen inşaat malzemeleri tüketici malları gibi bazı malların ithalinde özel sektöre
müsaade verilmekte olup,ender durumlarda hükümet planiarına
uygun olarak yabancı şahıslara da ithal müsaadesi verilmektedir. Yabancı firmalar aracılığıyla Sudan pazarına girmek isteyen
ihracatçıların yerel acentalara kayıtlı olmaları gerekmektedir. Yerel
acentalarda Ticaret Bakanlığı'na bağlı olup hükümet mal ihtiyacının belirli bir kısmını bu acentalardan sağlamaktadır.
Ülke toprakları genellikle devletin mülkiyetindedir. Hükümet
fiyatlar ve uzun vade ile yabancılara kiralayabilmektedir.
toprakları düşük
Ülkemiz ile Sudan arasında ticari ilişkiler son yıllara kadar dübir seviyede kalmış, son yıllarda yapılan ticari antlaşmalarla
ticari hacmimizin genişletilmesine karar verilmiştir. Mısır'la olan
ticari ilişkilerimizin gelişmesi özellikle Port-Said ve iskanderiye
serbest bölge limanlarından Sudan pazarına girme olanaklarının
şük
sağlandığı anlaşılmıştır.
43
Ekonomide tarım sektörü payının büyük olması, tarım ürünlerinin ihraç gelirlerinin önemli bölümünü oluşturması hükümeti
tarım sektörüne yöneltmektedir. Yatırımların genişletilmesi özel
ve yabancı yatınmcılarla ortak teşebbüs olanakları doğmaktadır.
Ülkemiz ile özellikle mühendislik, araştırma, planlama, fizibilite
çalışmaları, dizayn konularında işbirliği yapılabilir. Tarım ürünleri yanısıra bazı endüstriyel ürünlerin de ihraç edilmesi olanaklıdır.
Ülke zengin ham madde kaynağı ve ekonomik potansiyele sahip olmasına rağmen mali sıkıntı ve ödeme güçlüğü çekmektedir. Mal karşılığı taksitle ödeme yapma zorunluluğu ülkeyle olan
ticari ilişkilerimizi olumsuz yönde etkilemektedir.
ÜÇÜNCÜ KlSlM
ZiYARETÇiLER iÇiN ENFORMASYON
VIII. ÜLKEYE GiRiŞ
A. Vize
Sudan'a girmek isteyen yabancılar için geçerli pasaport ve
önceden alınmak koşuluyla vize istenmekte, diplamatlardan bazı önemli durumlarda da vize talep edilmektedir. Üç günden fazla ülkeyi ziyaret etmek isteyenler (otel kanalıyla) veya Mülteci
Pasaport Dairesi Birliği'ne (Aiiens Seetion of the Department of
immigration and Passports)'a kaydalmaları gerekmektedir. Hartum, Kuzey Hartum ve Cmduran gibi üç şehrin dışında diğer yerleri ziyaret etmek isteyen yabancılar, adı geçen makama ziyaret
amacını bildirmeleri gerekmektedir. Pasaportlarında israil ve Güney Afrika vizesi olanlar geri çevrilebilirler.
Ekim-Nisan
arası
ticari ziyaret olarak en uygun
zamandır.
Güney bölgesini turistik olarak ziyaret etmek isteyenler, san
humma hastalığı olmadığına dair bir belgeyi yanlannda bulundurmaları gerekmektedir. Mısır'a ve ingiltere'ye geri dönmek isterlerse giriş ve çıkışlarda sarı hum ma bölgesine gitmediklerine dair
belgeyi göstermek zorundadırlar.
44
B. Para Birimi
Sudan'ın para birimi Sudan paundudur. (ES)
1.000 milliames = 100 piastres = 1ES 1986 yılında 1 $ =
2.50 ES
Paund'un ithali ve ihracı yasaktır. Yabancı paraların ithalinde herhangi bir sınırlama olmamakla beraber ülkeye girişte beyan edilmeleri gerekir.
C. Ülkeye Ulaşım
Ülkeye ulaşım hava yolu ile sağlanmakta olup Sudan Hava
20 Ortadoğu, Afrika ve Asya bağlantılı seferleri vardır.
Yolları
IX. ÜLKEDE iKAMET
A; Oteller
-
-
-
45
Acropole Hotel
P.O.Box 48 Khartum
Tel: 72860, 78090
Ambassador Hotel
P.O.Box 1808 Hurriya St Khartoum
Arak Hotel (200 Odalı)
P.O.Box 1957 Khartoum
Tlx: 22190
Tel: 72974
Tel: 74826, 75980
Tlx: 2251
-
Canary Hotel
P.O.Box 362 Khartoum · Tel: 45104
-
Excelsior Hotel
P.O.Box 272 Khartoum Tel: 81 101, 81137 Cable: Exelhotel
-
Grand Hotel
P.O.Box 316 Sharia El Nil Khartoum Tel: 72782 Tlx: 22436
-
Khartoum Hilton Hotel
P.O.Box 1910 Junction of the Nils, Mogram Khartoum
Tel: 74100, 78930 Tlx: 22250 Cable: Hiltels
-
Meridien Khartoum Hotel
P.O.Box 1716 Rue Algasr, Khartoum Tel: 75970, 75977
Tlx: 22499
-
Metro Hotel
P.O.Box 589, Khartoum
-
-
Oasis Hotel
P.O.Box 272, Khartoum
Shara Hotel
P.O.Box 2208, Khartoum
Tel: 71166
Tel: 81101, 81137
Tel: 75240
Tlx: 22361
Cable: Sarotel
-
Sudan Hotel
P.O.Box 1845, Khartoum Tel: 80811, 76407 hg
Cable: Sudatel Tlx: 22594
-
Taaka Hotel
P.O.Box 6912, Khartoum
Tel: 75369, Port Sudan
Red Sea Hotel
P.O.Box 105 Port Sudan
Tel: 2513 Juba
-
-
Juba Hotel, Juba Tel: 10
B.
Şehiriçi Ulaşım
Sudan'da taksiler sarı yeşil olarak boyanmış ve kolayca farkedilmekte, uzun seyahatlerde uluslararası standartlarla karşılaş­
tırıldığında ucuzdur. Her yerde taksi çevrilebilir. Özellikle pazar
yerlerinde taksi bulunabilir.
46
C.
Haberleşme
1983 yılında tahminlere göre 5 milyon radyo dinleyicisi bulunduğu Sudan Mısır ortakyapımı radyo istasyonu Agusters, ingiliz-
ce,
Fransızca,
Arapça, Sornal ice, Taymanca
yayın yapmaktadır.
-Sudan Radyo
Sudan Broadcasting Servis
P.O.B. 572 Omdurman Tel: 53151
Sudan TV.si UM Haraz'da 36 kanaldan satelit vasıtasıyla yaBu satelite bağlı 14 yer istasyonu kurulmuş, televizyon yayınlannın % 90'nı ulaşmaktadır. Gezira merkezde ve
Albara kuzey bölgesinde bölgesel istasyonlar vardır.
yım yapmaktadır.
-
Sudan TV işletmesi
Sudan National Broadcasting corporation
P,O.Box 1094 Omdurman
Tel: 52100 Tlx: 28002
D.
Çalışma
Saatleri
iş Saatleri:.
08.30-13.30 Cumartesinden
17.00-20.00 Cumartesinden
Perşembe'ye
Perşembe'ye
Devlet Daireleri:
7.30-14.30 Cumartesinden
18.00-14.00 Horturnda
Perşembe'ye
Bankalar:
8.30-12.00 Cumartesiden
Perşembeye
E. Resmi Tatil
Haftalık
47
tatil Cuma günleridir.
kadar
F. DiN
Devlet Dini islamiyettir.
G.
Basın
Sudan'da günlük ve periodik olmak üzere;
Günlük: Al Ayyam, As Sahafer
Periodik: AI-Guwwat, Al Musallaha (haftalık gazete: Magaum)
Al Kihar (Aylık arapça)
Kordofan (Haftalık ingilizce)
Southern Sudan Review (aylık)
Sudanow (aylık, ingilizce, politik ve ekonomik)
Sudan Standart (Hükümet ingilizce yayın)
Xo FAYDAllADRESLER
-
A. Büyükelçilik ve Müşavirlikler
T.C. Büyükelçiliği:
ST. 29, New Extension,
P.O.B. 1161, Khartoum
Tel: 47194
B. Bakanliklar
-
Tarım
-
Kültür Bakanlığı
Ministry of Callare
Khartoum Tel: 79850
-
ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı
Ministry of Agricultur and Natural Resources
Khartoum
Tel: 72300
Tlx: 22275
Eğitim Bakanlığı
Ministry of Education
Tel: 78900
-
Enerji Bakanlığı
Ministry of Energy Khartoum
Tel: 78880
48
-Maliye ve Planlama Bakanlığı
Ministry of Finance and Planning
P.O.Box 700 Khartoum Tel: 77 003
Tlx: 22 324
-
Dış işleri Bakanlığı
Ministry of Foreign Affairs
Tlx: 459
Khartoum Tel: 73101
-
Sağlık Bakanlığı
Ministry of Health Khartoum
Tel: 73 000
-
-
Ticaret Bakanlığı
Ministry of Trade
Khartoum
Tel: 73030
Ulaştırma Bakanlığı
Ministry of Trasport
P.O.Box 300 Khartoum
-
Tlx: 22329
Tel: 79700
Çalışma Bakanlığı
Ministry of Work
Khartoum
Tel: 78631
C. Kamu
49
Kuruluşları
-
Sudan Tobacco Co.Ltd.
P.O.Box 87, Khartoum
-
Sudan Workers Trade Unions Federation
P.O.Box: 2258, Khartoum
Tel: 77463
-
SudanExhibitions and Fairs Corporation
P.O.Box 2366 Khartoum
Tel: 77702
Tlx: 22407
-
Tourism and Hotel Corporation
P.O.Box 7104, Khartoum
Tel: 74031
Tlx: 22203
-
Sudan Airways (S.A.)
Sharia AI.Gaam P.O.Box 253
Gamhouria Avenue
Khartoum
Tel: 70325
D. Ticari ve Endüstri
Kuruluşları
-
Agriculture Research Corporation
P.O.Box 126, Wadi Medani
-
Animal Production Public O.
P.O.Box 624 Khartoum Tel: 40611
-
-
Cotton Public Corporation
P.OB. 1672 Khartoum Tel: 71567
General Petroleum Corporation
P.O.Box 2986 Khartoum Tel: 71809
-
Gum Arabic Company
P.O.Box 857 Khartoum
Tel: 77288 Tlx: 22314
-
lndustrial Production Corparation
P.O.Box 1034 Khartoum Tel: 71278
Tlx: 24048
Tlx: 22245
Tlx: 22638
Tlx: 22236
-
Buildings Materials and Refructories Corporation
P.O.Box 2241, Khartoum Tel: 81128
-
Food lndustries Corporation
P.O.Box 2341 Khartoum Tel: 75463
-
Leather Trading and Manufacturing Co.Ltd.
P.O.Box 1639 Khartoum Tel: 78187 Ti>c 22298
-
Oil Corporation
P.O.Box 64 Khartoum North
Tel: 32044 Tlx: 22198
-
Spinning and Weaving General Co.Ltd.
P.O.Box 765 Khartoum
Tel: 74306 Tlx: 22122
-
Sudan Tea Corporation
P.O.Box 1219 Khartoum
-
Tel: 81261
Tlx: 22320
Sudanase Mining Corporation
P.O.Box 1034 Khartoum
Tel: 70840
Tlx: 22298
-
Sugar and Distilling lndustry Corporation
P.O.Box 511 Khartoum
Tel: 78417 T!x: 22665
-
Mechanized Farming Corporation
P.O.Box 2482 Khartoum
-
Public Agricultural Production Corp.
P.O.Box 538 Khortum
-
Public Corporation for Building and Construction
P.O.Box 2110 Khartoum
Tel: 75544
-
Public Corporation for Irrigation and Exeavation
P.O.Box 619 Khartoum
Tel: 80167
-
Public Corporation for Oil Products and Pipelines
Tel: 78290
P.O.Box 1704 Khartoum
-
Public Electricity and Water Corporation
P.O.Box 1380 Khartoum
-
Rohad Corpor. (Dünya bankası, ABD ve Küveyt Finance)
P.O.Box 2523 Khartoum
Tel: 81381
-
The State Trading Corporation
P.O.Box 221 Khartoum
Tel: 78555
Tlx: 22355
-
-
Automobile Corporation
P.O.Box 221 Khartoum
Tel: 7855
Tlx: 22230
Engineering Equipment Corporation
P.O.Box 97, Khartoum Tel: 73731
Tlx: 22274
-
Gezira Trade and Services Corporation
P.O.Box 215 Khartoum
Tel: 81691
Tlx: 22302
-
Khartoum Commercial and Shipping Corporation
P.O.Box 221 Khartoum
Tel: 78555
Tlx: 22311
-
Silas and Storage Corporation
P.O.Box 1183, Khartoum
-
Sudan Gezira Board
H.Q Barakat Wadi Medani, Gezira Province
Tel: 2412 Tlx: 50001
Tel: 40145
Sales Office P.O.Box 884, Khartoum
-Sudan Oi!seeds Co.Ud.
P.O.Box 167, Khartoum
Parlamant Ave Tel: 80120
Tlx: 22312
-
Sudan Ticaret Odası (Sudan Chamber of Commerce)
P.O.Box 81, Khartoum
Tel: 72346
-
Endüstri Birliği (lndustrial Assocation)
P.O.B, 2565, Khartoum
Başta
Gelen Endüstri Kı.mıluşian
-
Abomlela Cotton Ginning Co.ltd.
P.O.Box 121, Khartoum
Tel: 70020
-
AGIP (Sudan) ltd.
P.O.Box 1155, Khartoum
-
Bata (Sudan)ltd.
P.O.Box 88 Khartoum
Tel: 80253
Tel: 32240
Tlx: 22317
T lx: 22327
-
The Blue Nile Brewery
P.O.Box 1408 Khartoum
-The Central Dessert Minning Co.Ltd.
P.O.Box 20, Port Sudan
-
Kanana Sugar Co.Ltd.
P.O.Box 2632 Khartoum
Tel: 44297
Tlx: 24033
YARARlANilAN KAYNAKLAR
* iGEME, Sudan 1985
* DiE, Dış Ticaret Yıllıkları
* Arab Business Yearbook, 1986
* Arab lndustry Review, 1986-1987, P.285-288
* Arab Agriculture 1987, P.84-86
* FAO Production Yearbook
* FAO Yearbook of Fishery Statistics
* UN lndustrial Statistic Yearbook
* IMF, International Financial Statistic
* ILO, Yearbook of Labour Statistic
* The Middle East and Nord Africa 1988, p.700-731
* IMF Trade Statistic, 1986
* UN, Handbook, of International Trade and Development
Statistics 1987
* UN, Commodity Statisatic Yearbook
* South
* New African
* IMF Exchange Arrangements
* MEED
* Tijards
* The Middle East
* SESTRICIC
/!fr' LEBIB YALKJN YA_YJMLARI
WJI VE BAS!lvf /ŞLERI A. Ş.
BUyükdere Cad. Ecza Sk.No: 6 Safter Han Kat
80640 Gültepe ·ISTANBUL
Tel :{1) 179 67 5018 Hat
ı