tarihi başkent

BD ŞUBAT 2017
Düşler ve Düşünceler
Yahya Aksoy
MERV
TARİHİ BAŞKENT
“Cihanda iki ulu yol vardır; gök yüzünde Saman Yolu,
yeryüzünde İpek Yolu.”
Özbek özdeyişi Ulu İpek Yolu’nun kaderinde ticari,
kültürel, sosyal ve siyasi başkent görevi üstlenmiş olan
Türkmenistan’ın beş vilayetinden biri olan tarihi Merv (Marı)
şehri, Semerkand ile Meşhed’i birbirine bağlamaktadır.
68
BD ŞUBAT 2017
B
üyük Selçuklu Devleti’nin başkenti ve
Osmanlı Devleti’ni kuran Kayı Boyu’nun
doğup büyüdüğü Merv, 2500 yıl önce adını tarihi sütunlara işleyen Orta Asya’nın önemli
antik kentlerden biri...
4000 yıllık geçmişi ile bağrında insanlığın
nadide kültür mirasını barındıran “arkeolojik
alana” sahip bulunması nedeniyle UNESCO
tarafından “korunması gereken “Dünya Kültür
Mirası” olarak tescil edilmiştir.
Horasan ve Harezm tarihi ile Selçuklu
tarihine sahne olmuş Merv; Zerdüşt, Buda,
Hristiyanlık ve İslamiyet inançlarının Orta
Asya’da ilk merkezi olmuş ve tarihin en acı ve
kanlı sahnelerini yaşamıştır.
Antik kent restorasyon
çalışmalarıyla koruma altında
Tarihi İpek Yolu ile dünyanın önemli merkezlerine bağlanan Merv şehri ileri derecede
imar edilmiş, medreseler, kütüphaneler, tıp
merkezleri, hastaneler ve eşsiz tuğla, kesme taş
ve çinilerle bezenmiş kervansaraylar birer sanat
abidesi olarak yerini almıştır.
Sultan Alparslan savaşlardan sonra Merv’e
dönünce büyük törenlerle oğlu Melikşah’ı Karahanlı prenses Terken ile diğer oğlu Arslan Şah’ı
Gazne Hükümdarı’nın kızı ile evlendirmiş, ken69
BD ŞUBAT 2017
restorasyonları sürdürülmektedir.
1072 yılında hayata
gözlerini yuman bu büyük
komutan Sultan Sancar için
ünlü Şair Senâî kasidesinin
bir dörtlüğünde şöyle denilmektedir: “Göklere yükselen
Alparslan’ın başını gördün.
Merv’e gel, onun toprak olmuş
vücuduna bak: Ne ay gibi parlak yüzü, ne altında at ve ne de
elinde dizgin kalmıştır!”
Merv; Hazarlar, Mazagetler, Parfiyalılar, Saklar, Araplar, Ruslar ve Türkmenler için
önemli bir merkez olmuştur.
Sultan Sancar’ın türbesi Merv bölgesinde Sultan Sencer Türbesi, Han Kale, Marguş
di kızını da Gazne’ye gelin etmiştir. kalıntıları, Erk Kale, Yiğitler köşkü,
Kızlar Köşkü, Bureyda Türbesi,
Geçmişin tarihi kayıtlarında siyasî,
Talhatan Baba Camii, Muhammed
askerî ve sosyal amaçlar güden bu
Bin Zeyd Türbesi, Hoca Yusuf
tür evliliklere çok rastlanmaktadır.
Hemedanî Türbesi, ve arkeolojik
alanları ile tarihe tanıklık etmekte,
erv, Sultan Sancar’la
yerli ve yabancı turistlerin yoğun
birlikte Selçuklu İmparatorluğu’nun merkezi olarak ilgisini çekmektedir.
Merv’in “ateşin ilk defa bubir dünya kenti haline gelmiştir. 12
lunduğu yer” olarak tanınması ile
yaşında idareye başlayan Sultan
ilgili olarak ortaya çıkan çok sayıda
Sancar, İmparatorluğa dahil bütün
efsane bulunmaktadır. Şehrin gizini
emir, melik, han ve sultanların
ve özünü bu sözlü ve yazılı kültür
başında “Sultan-ul Azam” olarak
ürünleri anlatmaktadır...
tanınmıştır.
İpek Yolu’nun tüm acı tatlı anıÖlümünden sonra Sultan
larını benliğinde saklayan, dünyaca
Sancar için zamanın en anlamlı
ünlü Türkmen halılarının dokundutürbesi kalın ve sağlam duvarlarla
ğu Merv şehri, tarihi İpek Yolu’nun
inşa edilmiş ve bunların yüzeyleri
yeniden canlandırılması projesi ile
oymalı kerpiçler, nakışlı sıvalar ve
Orta Asya’nın kaderinde büyük rol
kûfi yazılarla bezenmiştir. Zamanın
oynayacaktır. •
acımasızılığı karşısında zarar gören
yahyaaksoybd@gmail.com
türbenin ve diğer tarihi yapıların
M
70