Kafkas Üniv Fen Bil Enst Derg. Bitkilerde Kullanılan

advertisement
Kafkas Üniv Fen Bil Enst Derg.
7: 29-47, 2014
Bitkilerde Kullanılan Mutajenite Testleri
Doğan İLHAN
Kafkas Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Moleküler Biyoloji ve Genetik Bölümü, Kars
Yayın Kodu: 7-3A
ÖZET: Canlı organizmaların mutajen olarak adlandırılan çeşitli kimyasal, çevresel ve
radyolojik faktörlere karşı hassas oldukları ve bunun neticesinde genetik materyalleri
olan DNA’larının zarar gördükleri bilinmektedir. Mutasyon olarak adlandırılan bu
durumla birlikte canlılarda nesiller boyunca aktarılacak olan kalıtsal bozukluklar
meydana gelmektedir. Aynı zamanda meydana gelen bu hasarların yok edilmesi ya da
en aza indirgenmesi için canlıların DNA’ları onarım fonksiyonu da görmektedir. DNA
hasarları için otonom olarak geliştirilmiş olan onarım mekanizmaları bulunmaktadır. Bu
mekanizmalar sayesinde genlerde ya da kromozomlarda meydana gelen bozukluklar
minimum düzeye indirgenmekte ya da tamamen ortadan kaldırılmaktadır. Bu otonom
mekanizmaların yanısıra zaman içerisinde canlıların mutajenlere karşı genom düzeyinde
hassasiyet durumlarının belirlenmesi için farklı organizmalara göre geliştirilmiş olan
çeşitli mutajenite testleri bulunmaktadır. Bu testler memeliler, bakteriler ya da bitkiler
gibi farklı özel canlı grupları için spesifik olarak geliştirilmiş olan testlerdir. Bu derleme
makalesinde özellikle son yıllarda bitkisel organizmalar için populer olarak kullanılan
bitki gen mutasyon testleri (Klorofil Mutasyonları, Polen Mutasyonları (Mısırda Waxy
Lokus Mutasyonları), Somatik Mutasyonlar (Tradescantia Stamen Tüy Mutasyonu) ve
bitki kromozom mutasyon testleri (Kök Ucu Hücreler Testi (Mitotik Analiz ve Mitotik
İndeksin Hesaplanması), Kromozomal Anomaliler, Mikronükleus Oluşumları) gibi
önemli mutajenite testleri hakkında bilgiler verilmiştir. Bu derlemenin daha fazla
bitkisel organizma için mutajenite testlerinin optimal koşullarda, hassas ve uygun
kullanımına öncülük edebilmesi açısından referans bir çalışma olabileceği ve bilimsel
açıdan destek sunabileceği düşünülmektedir.
Anahtar Kelimeler: Bitki, DNA, Mutajenite, Test, Canlı Organizma
30
Bitkilerde Kullanılan Mutajenite Testleri
Mutagenicity Tests Used in Plants
ABSTRACT: It is known that living organisms have sensitivity against various
chemical, environmental and radiological factors called as mutagen and as a result of
this, their DNAs which are described as genetic materials damage. With this event
mutation term inheritable disorders occur in living organisms across the generations. In
addition, with the aim of eliminating or minimizing of these damages alive DNAs also
have repair function by itself. There are that repair mechanisms have been evolved as
autonom by DNA for DNA damages. Thanks to these mechanisms, mistakes on the
genes or chromosomes either are minimized or thoroughly eliminated. In addition to
these repair mechanisms, different mutagenity tests have been improved to determine
susceptibilities of based on genome level of living organims for mutagens. These tests
are developed for various spesific living groups like mammals, bacteria and plants. In
this review, especially used as common in recent years for plants are given informations
about major mutagenity tests like Plant Gene Mutation Tests (Chlorophyl Mutations,
Polen Mutations (Corn Waxy Loci Mutations), Somatic Mutations (Tradescantia
Stamen Hair Mutation) and Plant Chromosome Mutation Tests (Root Tip Cell Tests
(Mitotic Analyse and Mitotic Index), Chromosomal Aberrations, Mikronucleus
Formations). It is though that this review will be reference paper and will be support in
terms of scientific perspective with regard to make possible optimal, sensitive and
proper mutagenity tests
Key Words: Plant, DNA, Mutagenity, Test, Living Organism
E-mail: doganilhan@kafkas.edu.tr
İLHAN
31
1. Giriş
Bu durum genetik materyal olarak işlev
Canlılar yaşamları sürecinde ekolojik
gören DNA’ların en önemli özellikleri
çevreleri ile sürekli iletişim halindedirler.
arasında yer almaktadır (Pickrell and
Bu
Reich, 2014). Bu otonom mekanizmaların
süreçte
canlılık
özelliklerini
ve
nesiller boyunca devam edecek olan
yanısıra
genetik yapılarını korumak zorundadırlar.
mutajenlere
Genetik yapı olarak ifade edilen ve
hassasiyet durumlarının belirlenmesi için
canlının tüm kalıtsal özelliklerini taşıyan
farklı organizmalara göre geliştirilmiş
DNA
olan
molekülleri
canlılığın
temel
zaman
karşı
çeşitli
içerisinde
canlıların
genom
düzeyinde
mutajenite
testleri
yapısını oluşturmakta ve dolayısı ile
bulunmaktadır. Bu testler
canlıların tüm fenotipik karakterlerinden
bakteriler ya da bitkiler gibi farklı özel
sorumlu olmaktadır. DNA moleküllerinde
canlı
meydana
geliştirilmiş
gelebilecek
değişiklikler
grupları
için
olan
memeliler,
spesifik
testlerdir
olarak
(Akı
ve
mutasyonlar olarak ifade edilmekte ve
Karabay, 2004).
bunlar organizmaların yaşamlarını tehdit
İlaçlar,
edebilecek
kalıtsal
ilaçları, gıda katkı maddeleri, çeşitli
olmaktadırlar
kimyasallar, radyoaktif ışımalar, çevresel
nitelekte
olabilen
bozukluklara
neden
(Szövenyi
al.,
et
2014).
DNA’nın
kozmetik
maddeleri,
tarım
kirleticiler, doğal ya da sentetik pek çok
yapısında meydana gelen bozuklukların
maddenin
canlılar
üzerinde
olumsuz
ya da eksikliklerin ortadan kaldırılması ya
etkilerinin oldukları bilinmektedir. Bu
da en aza indirgenmesi yine DNA
etkilerinin belirlenebilmesi için canlılarda
molekülünün kendisi tarafından otonom
çeşitli mutajenite testleri geliştirilmiştir.
bir şekilde gerçekleştirmiş olduğu onarım
Mutajen olarak adlandırılan tüm bu
mekanizmaları sayesinde başarılmaktadır.
olumsuz faktörler canlıların özellikle
32
Bitkilerde Kullanılan Mutajenite Testleri
meydana
gelen
zorundadır. Memeliler ya da hayvanlar
belirlenmesi
oldukça
gibi organizmalar açısından bu testlerin
amaçla bitkisel organizmalar için zaman
gerek maliyetlerinin yüksek olması ve
içerisinde
geliştirilmiş
gerekse zahmetli ve süreçli olmalarından
mutajenite
testleri
dolayı bitkisel organizmaların mutajenite
Bunların bir kısmı genlerde meydana
testleri açısından kullanılmaları daha da
gelen mutasyonlar (Klorofil mutasyonları,
uygun
Polen
insanların
sağlığı
için
test
edilmek
bozuklukların
önemlidir.
olan
Bu
birçok
bulunmaktadır.
Mutasyonları,
Somatik
görünmektedir.
Mutajenite
kullanılan
kimyasal
Mutasyonlar (Tradescantia Stamen Tüyü
genetik
Mutasyonu)) şeklinde iken bir kısmı da
testlerinde
maddelerin
organizmaların
materyalleri üzerinde vermiş oldukları
Kromozomlarda
etkinin kanserojenik yönden yetkinliği
mutasyonlar
oldukça önemli bir durumdur (Akı ve
Mikronükleus
Karabay, 2004).
ortaya çıkmaktadır (İlhan, D., 2008).
Bitkiler
iyi
birer
monitor
sistem
Mutasyon
meydana
gelen
(Kromozom Anomalileri,
Oluşumları)
çalışmalarında
şeklinde
kromozomal
olmalarından dolayı mutasyon testleri
mutasyonları belirleme aşamasında uygun
açısından son yıllarda oldukça populer
dozajların ayarlanması ve etki boyutuyla
duruma gelmişlerdir. Bu amaçla, çeşitli
ilişkilendirilmesi
moleküler
sitogenetik
husustur. Bir maddenin ya da çevresel
çalışmalar ve genotoksisite çalışmaları
faktörün mutajen etki gösterebilmesi için
yoğun bir şekilde kullanılmaktadır (İlhan,
hem gen düzeyinde hem de kromozomal
D. ve Akı, C., 2009; Ilhan, D. ve Akı, C.,
düzeyde
2010). DNA hasarları ve onların biyolojik
gerekmektedir.
etkilerini
kromozomlarda
teknikler,
belirlemek
için
DNA’da
oldukça
etkisinin
önemli
bir
belirlenmesi
Genlerde
meydana
ve
gelen
İLHAN
mutasyonlar etki mekanizması açısından
Lokus
önemli
belirteçtirler.
Mutasyonlar (Tradescantia Stamen Tüy
(http://www.nadidem.net/bmk/Genotok04
Mutasyonu) ve bitki kromozom mutasyon
.pdf).
testleri (Kök Ucu Hücreler Testi (Mitotik
Bu derleme çalışmasında özellikle son
Analiz
yıllarda yaygın olarak kullanılan bitki gen
Hesaplanması), Kromozomal Anomaliler,
mutasyon testleri (Klorofil Mutasyonları,
Mikronükleus Oluşumları) hakkında bilgi
Polen
verilmiştir.
bir
Mutasyonları
(Mısırda
Waxy
Mutasyonları),
33
ve
Mitotik
Somatik
İndeksin
Bitkilerde Kullanılan Mutasyon Testleri
Tablo 1. Bitkilerde Gen ve Kromozom Mutasyonlarının Belirlenmesi İçin Kullanılan
Testler (Akı ve Karabay, 2004)
Bitki Testleri
Testler
1. Bitki Gen Mutasyon Testleri
Çiçek, polen ya da fidelerdeki mutasyonlar
Klorofil Mutasyonları, Polen Mutasyonları (Mısırda
Waxy Lokus Mutasyonları), Somatik Mutasyonlar
(Tradescantia Stamen Tüy Mutasyonu)
Kök Ucu Hücreler Testi (Mitotik Analiz ve Mitotik
2. Bitki Kromozom Mutasyon Testleri
Kök uçları, çiçek, polen ya da fidelerdeki İndeksin Hesaplanması), Kromozomal Anomaliler,
Mikronükleus Oluşumları
mutasyonlar
1.Bitki Gen Mutasyon Testleri
tehlikeye
Gen mutasyonları nükleotid dizilerinde,
olmaktadırlar. Bu mutasyonlar sonucunda
sıralarında ya da sayılarında meydana
bazı
gelen değişiklikler
sonucunda ortaya
karakterlerde
çıkan mutasyonlardır. Mutasyonların bu
gelmektedir.
tipleri
bitkisinde çiçek organında herhangi bir
durumda
ilerleyen
boyutlarda
organizmanın
olduğu
yaşamını
gen
atabilecek
fenotipik
ya
da
morfolojik
değişimler
meydana
Örneğin
mutasyonu
nitelikte
meydana
Tradescantia
geldiğinde
34
Bitkilerde Kullanılan Mutajenite Testleri
stamen
tüylerinde
değişiklik
belirlenebilmektedir (Nilan, 1978; Grant
gözlenebilmektedir. Bu tür mutasyonu
et al., 1981; Redei et al., 1984).
belirleyebilmek için türe özgü spesifik
1.2. Polen Mutasyon Testleri
testler geliştirilmiştir. Benzer şekilde
Bu tür mutasyonlar polen tanelerinde
zaman içerisinde bazı bitki türleri için
resesif allelin ortaya çıkması sonucu
ortaya çıkan mutasyona paralel olarak
oluşurlar. Bu durumu test etmek için
özel bitki mutasyon testleri geliştirilmiştir
geliştirilen sistemde polen tanelerinin
(Akı, 2011) (Tablo 1).
sayımı ve mutasyon sonrasında oluşan
1.1. Klorofil Mutasyon Testleri
renklerin tesipiti yapılmaktadır. Mısır
Çok lokuslu sisteme sahip olan bazı bitki
(Zea mays L.) bitkisinde Waxy lokus
türlerinde
için
sistemi bu duruma verilebilecek en güzel
geliştirilmiş olan testlerden birisidir. Bu
örneklerden birisidir. Dominant yabanıl
testlerin çok fazla lokus yapısından dolayı
tip Wx alleline sahip polen tanelerinin
oldukça hassas oldukları ve resesif letal
nişastası
allel
karışımından
oluşan
mutasyonlar
durumuna
bağlı
belirlenebildikleri
Hordeum
Klorofil
bilinmektedir.
vulgare
Arabidopsis
L.
thaliana
Mutasyon
verilebilecek
almaktadır.
L.
oluşmaktadır
pektin
ve
iyotla
mavimsi gri renk vermektedir. Allel
(Hardalotu)
çıkardığında amiloz kaybı neticesinde
testleri
için
polenler kırmızı renkli olmaktadır. Bu tür
arasında
yer
mutasyonlar
bitkilerde
klorofil
alleller şeklinde çimlenme döneminde ya
tohum
amilo
resesif mutant şeklinde kendini ortaya
yönünden eksik olan mutantlar resesif
da
ve
ve
(Arpa)
örnekler
Bu
olarak
amiloz
oluşum
sürecinde
diğer
görülebilmektedir
2004).
(Akı
bitkilerde
ve
de
Karabay,
İLHAN
1.3. Somatik Mutasyon Testleri
kullanılabilen
Somatik mutasyonlar bitkilerin yaprakları
almaktadır.
(Mısır,
Tradescantia
Yonca,
Tütün)
veya
çiçek
testler
stamen
tüyü
yer
mutasyon
yapılarında (stamen tüylerinde) bir ya da
analizi
iki
kimyasalların ya da ortamların mutajenik
lokusa
bağlı
olarak
gelişebilen
canlı
arasında
35
sistemlerde
mutasyonlardır. Bu mutasyonlarda da
etkilerini
ilgili dokuda fenotipik olarak farklılaşma
kullanılabilmektedir. Bu uygulamalara
görülmektedir. Örneğin tütün (Nicotiana
baktığımızda;
tabacum
Sıvı denemeleri için: Bilinen kimyasal
L.)
kimyasalların
bitkisinde
mutajenik
çeşitli
etkilerinin
değerlendirmek
çeşitli
solüsyonlar,
bilinmeyen
amacıyla
kirletici
belirlenmesinde yapraklar üzerinde yeşil
karışımları.
ya da beyaz bölgelerin belirlenmesi
Gaz denemeleri için: Bilinen gazlı
önemlidir (Schairer et al., 1981; Vig,
kimyasallar, bilinmeyen karışımlar
1975).
İn situ görüntüleme için: Yüzey suları
Benzer şekilde Tradescantia bitkisinde
(ırmak, göl, gölet, haliç), dış ortam
stamen tüy hücrelerinde meydana gelen
havası, iç ortam havası (kapalı alanlar) ve
mutasyona bağlı olarak mor ya da pembe
dış ortamdan gelen radyasyon.
renkli tüy hücrelerinin oluşumu söz
Toprak
konusudur (Şekil 1 ve Şekil 2). Bu
organik çözünebilir madde.
bitkiler için geliştirilen testler oldukça
Radyasyon: İyonize radyasyon ve UV,
etkili ve hızlı testlerdir. Bu testler aynı
nötron ve alfa partikülleri
zamanda
şeklinde olduğu görülmektedir (Ma et al.,
belirlenmesinde
hava
de
kirleticilerinin
referans
olarak
1994a).
ekstraktları:
Su
çözgeni,
Bitkilerde Kullanılan Mutajenite Testleri
36
Şekil 1. Stamen tüyü hücrelerinde mutasyon (Ma et al., 1994a)
Şekil
2.
Stamen
tüyü
hücre
yapısı
(http://botit.botany.wisc.
edu/courses
/botany_130/Eukaryotic_Cell/Cell.html ).
2.
Bitki
Kromozom
Mutasyon
gelmektedir.
Testleri
Bitki
yapısal
kromozomları
da
diğer
canlı
mutasyonlar
Bitkisel
kromozomlarda
meydana
organizmalarda
meydana
gelen
çeşitli
mutasyonları belirleyebilmek için çeşitli
mutajenlere karşı bir takım değişikliklere
testler geliştirilmiştir. Bunlardan en sık
maruz
değişiklikler
kullanılanları kök ucu hücreler testi ve
neticesinde kromozomlarda sayısal ya da
paralelinde mitotik analiz ile mitotik
gruplarında
olduğu
kalmaktadır.
gibi
Bu
İLHAN
indeksin
hesaplanması,
kromozomal
37
incelenmesi ve takibinde mitotic indeksin
anormallik yada anomali olarak ifade
hesaplanması
edilen
gerçekleştirilmektedir (İlhan, D., 2008).
kromozomal
bozuklukların
şeklinde
saptanması testleridir (Acar et al., 2010).
2.1.1. Mitotik Analiz
Bitkilerde meristematik dokular mitoz
2.1. Kök Ucu Hücreleri Testi
mitotik
bölünmenin incelebilmesi açısından en
kromozomların gözlenebileceği vejetatif
uygun olan hücreleri içermektedirler.
bölgelerden birisidir. Bu sebeple mitotik
Çünkü meristematik olan bölgeler sürekli
hücre bölünmelerini gözlemlemek için
olarak bölünebilme yeteneğine sahip olan
bitkilerin kök uçları kullanılmaktadır.
hücrelerden
Kök
örnekler
kökleri, yaprak ve çiçek gibi hem
incelendiğinde
vejetatif hem de generatif özellikte olan
kromozomlarda herhangi bir mutasyon
bazı bölgeleri meristematik hücrelere
oluşmuşsa bu durum doğrudan mitoz
sahiptirler. Kök ucu hücreler testinin de
bölünmenin safhalarına yansımakta ve
bir parçası olan mitoz bölünme analizi
kromozomal
herhangi
Bitkilerin
kök
uçları
uçlarından
mikroskop
alınan
altında
bozukluklar
oluşmaktadır.
bir
mutajenik
Bitkilerin
ajanın
belirlenmektedir. Kök ucu hücreler testi
belirlenmesinde mitoz bölünmenin tüm
kolay,
maliyetli
safhalarının detaylı olarak incelenmesini
bitkisel
içermektedir. Profaz, metafaz, anafaz ve
etkilerin
telefoz safhaları sırasında kromozomların
pratik
ve
düşük
olmasından
dolayı
organizmalarda
mutajenik
belirlenmesinde
oldukça
fazla
tercih
davranışları ya da yapısal değişiklikleri
edilmektedir. Kök ucu hücreler testi;
mutajenik
mitoz
çıkarmaktadır. Bitkilerde mitotik analiz
bölünmenin
tüm
safhalarının
ajanın
etkisinin
ortaya
38
Bitkilerde Kullanılan Mutajenite Testleri
yapmak
amacıyla
materyalin
4
aşamada
hazırlanması
gerçekleştirilmektedir
;
Ön
İşlem,
Fiksasyon, Maserasyon, Boyama.
Ön
gerçekleştirilmektedir.
kromozomlarda
mutasyonun
Çünkü
meydana
sayısal anlamda
gelen
mitotik
hücrelere yansımasının boyutu ve mitotik
işlem basamağında; İğ ipliklerinin tahrip
hücrelerin
edilerek kromozomların özellikle metafaz
yüzdelerindeki değişimin sayısal ifadesi
ve sonraki safhalarının gözlemlenmesi
etkinin belirlenmesinde önemli bir rol
sağlanmaktadır. Kromozom yapılarının
oynayacaktır. Bu sayım işlemi mitoz
bozulmaması
şekilde
öncesinde bölünmeye hazırlık evresinde
incelenebilmesi için fiksasyon işlemi
olan interfaz safhasındaki hücreleri ve
yapılmaktadır.
mitoz bölünmenin profaz, metafaz, anafaz
ve
sabit
bir
Mitotik
hücreleri
olarak
ve
verilen dokuların yumuşatılması işlemi
Bölünme gösteren tüm mitotik hücrelerin
gerçekleştirilmektedir. En son aşamada
interfaz safhasında olan bölünmeyen
ise kromozomlara özgü bazik nitelikte
hücrelere oranı mitotik indeks ifadesiyle
olan boyalar kullanılarak boyama işlemi
tanımlanmaktadır. Genel itibariyle yüzde
gerçekleştirilmektedir
mikroskop
(%) ile ifade edildiğinden 100 ile
safhaları
çarpılarak mitotik indeksin hesaplaması
detaylı bir şekilde incelenmektedir (İlhan,
yapılmaktadır. Mitotik indeksin formülü
D., 2008).
aşağıda verilmiştir (Akı ve Karabay,
altında
mitoz
bölünmenin
evrelerini
bölünme
inceleyebilmek amacıyla maserasyon adı
ve
telofaz
oransal
içermektedir.
2004).
2.1.2.Mitotik Aktivitenin Hesaplanması
Mitotik
analiz
kromozomlarda
işlemini
takiben
sayım
işlemi
Mitotik indeks (%) =
Bölünen Hücre Sayisi
x100
Toplam Hücre Sayisi
İLHAN
39
2.2. Kromozomal Anomaliler Testi
faktörün bitki kromozomlarında daha çok
Bitkilerde
hücrelerdeki
iğ iplikleri yapısını bozduğu ve buna
sırasında
bağlı olarak ta anafaz ve sonrasında
mitoz
meristematik
bölünme
safhası
kullanılan kimyasalların ya da diğer
telofaz
mutajenik ajanların dozajlarına bağlı
bozuklukların
olarak mitoz bölünmenin safhalarında
Bitkisel organizmaların mutajenik ya da
kromozomlarda
gelen
genotoksik etkilerini belirlemek amacıyla
deformasyonlar kromozom anomalileri ya
kullanılan bu test oldukça hassas ve
da
olarak
uygun mutajenik aralığın belirlenmesi
Bitkisel
açısından olukça önemlidir (İlhan, D.
meydana
anormallikleri
tanımlanmaktadır.
organizmalarda
kromozomal
en
sık
rastlanılan
bozukluklar;
anafaz
safhasında
genel
olduğu
anlaşılmaktadır.
2008).
ve
telofaz safhasında kalgın kromozomların
2.3. Mikronükleus Testi
oluşması, anafaz ve telofaz safhasında
Mikronükleus
ayrılmama
bölünmesi
durumu,
metafaz
itibariyle
plağı
yapısı
hücrenin
mitoz
sırasında
nükleusa
yakın
ve
telofaz
bölgelerde oluşan ona benzeyen fakat
kayması,
telofaz
daha küçük olan kromozomal yapılardır
safhasında enine bölünme, anafaz ve
(Şekil 3). Bu yapılar çeşitli mutajenik
telofaz safhasında kromozom kırıklarının
ajanların
oluşması, anafaz ve telofaz safhasında
ortaya çıkarılmasında kullanılmaktadırlar.
köprü
Klastojenite
deformasyonu,
safhasında
anafaz
kutup
oluşumu,
safhasında
düzensiz
sıralanabilir.
anafaz
tripolar
profaz
ve
telofaz
kutup
oluşumu,
safhası
şeklinde
Mutasyona
sebep
olan
kromozomlardaki
ve
mikronükleus
anöploidi
etkilerinin
durumları
yapılarının
oluşum
nedenleri arasında yer almaktadır (Zijno
et
al.,
1994,
Ford
et
al.,
1988,
40
Bitkilerde Kullanılan Mutajenite Testleri
Vanderkerken et al., 1989, Vanparys et
(Tradescantia bitkisinde erken tetrad
al., 1990). Çeşitli çevresel mutajenik
evresinde) ve meristematik özellikte olan
etkilere
ajanların
kök
açısından
yapılabilmektedir.
sahip
değerlendirilebilmesi
uçlarında
(Soğan,
Tıpkı
bakla)
Tradescantia
mikronükleus testleri yaygın bir şekilde
Stamen Tüyü Mutasyon Testinde olduğu
kullanılmaktadırlar.
verimli
gibi bu test için de birçok amaçla
sonuç eldesi, güvenilir ve daha fazla
mutajenik görüntüleme yapılabilmektedir.
istatistiki
analizlere
sunması,
Bunlar; Sıvı denemeleri için: Bilinen
istatistiki
açıdan
örneklem
kimyasal solüsyonlar, bilinmeyen kirletici
Yüksek
olanak
yüksek
sayısına izin vermesi ve anlamlı sonuçlar
karışımları.
vermesinden
Gaz denemeleri için: Bilinen gazlı
analizlerden
dolayı
daha
kromozomal
başarılı
oldukları
kimyasallar, bilinmeyen karışımlar
bilinmektedir (Labay et al., 2001, Majer
İn situ görüntüleme için: Yüzey suları
et al., 2001, Pastor et al., 2001, Schweikl
(ırmak, göl, gölet, haliç), dış ortam
et al., 2001, Hessel et al., 2001, Garewal
havası, iç ortam havası (kapalı alanlar) ve
et al., 1993, Maluf ve Erdtmann., 2001,
dış ortamdan gelen radyasyon.
Schneider
Toprak
et al.,
2001, Rozgaj ve
ekstraktları:
Su
çözgeni,
Kasuba., 2000, Naccarati et al., 2000).
organik çözünebilir madde.
Mikronükleus
Radyasyon: İyonize radyasyon ve UV,
testleri
insanlarda
lenfositler, epitel hücreler ve fibroblastlar
nötron ve alfa partikülleri
gibi
dokularda
şeklinde
yapılabildiği gibi (Fenech ve diğ. 2003)
1994b).
farklı
hücre
ve
bitkilerde de polen ana hücrelerinde
sıralanabilirler
(Ma
et
al.,
İLHAN
41
Şekil 3. Tradescantia da mayoz bölünmenin tetrad safhasındaki Mikronükleuslar (Ma et
al., 1994b)
Sonuç ve Tartışma
durum haline gelmiştir. Tüm bu sebepler
İnsanların da içerisinde olduğu canlılığın
göz
sınırları içerisinde ekolojik çevre ile olan
organizmaların
etkileşimde çeşitli fiziksel, kimyasal ya
kullanılarak değerlendirilmeleri için ve
da diğer olumsuz etmenlerden öncelikle
elde edilen sonuçların bilimsel açıdan
genetik
uygulanabilmesi açısından anlamlı olarak
yapının
korunması
önüne
gerekmektedir. Türlerin çoğalabilmesi ve
geliştirilen
genetik
yapılarını
bulunmaktadır.
sağlıklı
bir
şekilde
açısından DNA,
yapılarının
sonraki
nesillere
aktarabilmesi
kromozom ve gen
işlevselliğini
kaybetmeden
yüksek
pek
alındığında,
model
çok
Bu
duyarlılıkta
canlı
sistemler
mutasyon
testlerin
olan
ve
testi
herbirisi
vermiş
oldukları sonuçlar bakımından yetkin
sayılan
testlerdir.
Bu
testlerin
görev yapması bu noktada oldukça
uygulandığı, biyomonitör sistem olarak ta
önemlidir. Genetik materyalde meydana
ifade edilebilen bitkiler alemi, canlıların
gelebilecek mutasyonlar, populasyonları
genetik materyallerinde çeşitli faktörlere
da etkileyebilmektedir. Bunun yanısıra
bağlı
insan
değişikliklerin
sağlığının
çeşitli
karsinojenik
etkilerden de korunabilmesi elzem bir
olarak
meydana
gelen
gözlemlenmesinde
değerlendirilmesinde
ve
referans
42
Bitkilerde Kullanılan Mutajenite Testleri
niteliğindedirler. Dolayısıyla bu canlıların
Yapılan bu derlemede, özellikle son
kullanılmasıyla
mutasyon
yıllarda bitkisel organizmalar için populer
testleri de aynı zamanda diğer canlılar
olarak kullanılan bitki gen mutasyon
açısından
da
testleri (Klorofil Mutasyonları, Polen
Literatüre
bakıldığında
bitkisel
organizmalarda
geliştirilen
önemli
olmaktadır.
son
yıllarda
mutasyon
Mutasyonları
(Mısırda
Mutasyonları),
Waxy
Somatik
Lokus
Mutasyonlar
testlerinin yoğun bir şekilde yapıldığı
(Tradescantia Stamen Tüy Mutasyonu)
görülmektedir (Poli et al., 2003; Yi H ve
ve bitki kromozom mutasyon testleri
Meng Z, 2003; Minouflet et al., 2005;
(Kök Ucu Hücreler Testi (Mitotik Analiz
Wang ve Wang, 1999; Ivanova et al.,
ve
2005; Jiang et al., 1998; Duan et al.,
Kromozomal Anomaliler, Mikronükleus
1998; Carreas ve diğ., 2006).
Oluşumları)
Kullanışlı
biyoanalizler
testleri
mutajenlerin
Bitkisel organizmalar
için
mutasyon
genel
arasında
olan
çoğu
çevresel
değerlendirilmesinde
biyoindikatörler
Mitotik
İndeksin
Hesaplanması),
gibi
önemli
mutajenite
hakkında
bilgiler
verilmiştir.
testleri
kullanılan
olarak
olarak yüksek bitkilere dayanan mutasyon
değerlendirildiğinde, bu testlerin yüksek
testleri bazı avantajlara sahiptirler. Bu
verimlilikte,
testler genellikle özel yapısal ya da
zaman aralığında ve kullanılan bitkisel
lojistik desteklerden bağımsız olan düşük
organizma açısından hassas oldukları
maliyetli test sistemleridir ve aşırı örnek
görülmektedir. Elde edilen sonuçlar göz
kullanımına
önünde
ya
da
kompleks
örnek
düşük
maliyette,
bulundurulduğunda
uygun
bu
konsantrasyon prosedürlerine gereksinim
derlemenin daha fazla bitkisel organizma
göstermezler (Rodrigues, 1999a).
için
mutajenite
testlerinin
optimal
koşullarda, hassas ve uygun kullanımına
İLHAN
43
öncülük edebilmesi açısından referans bir
bioassay. Atmospheric Environment, 40:
çalışma olabileceği ve bilimsel açıdan
7824-7830.
destek sunabileceği düşünülmektedir.
Duan CQ, Hu B, Wang ZH, Wen CH,
Yan SQ, Jiang XH, Wang DK, Li Q,
Kaynaklar:
Liang XF 1998. Tradescantia bioassays
Acar O, Demirbas S, Ilhan D, Ozdinc
for the determination of genotoxicity of
N 2010. The Effects Of Glyphosate
water in the Panlong River, Kunming,
Isopropylamine
People’s Republic of China. Mutation
on
Mitotic
Activity,
Superoxide Dismutase and Peroxidase
Research, 426: 127-131.
Activities of Allium cepa L. Root Tips,
Fenech M, Chang WP, Kirsch-Volders
Fresenius Environmental Bulletin, vol.
M, Holland N, Bonassi S, Zeiger E
19, pp. 522-525.
2003.
Akı C, Karabay Ü 2004. Genetik
"HUMN Project: Detailed Description of
Laboratuvarı
Kitabı.
The Scoring Criteria for The Cytokinesis-
Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi
Block Micronucleus Assay Using Isolated
Yayınları, No.38, Çanakkale.
Human Lymphocyte Cultures.", Mutat
Akı C 2011. Genel Genetik Kitabı. Kriter
Re., 534 (1-2): 65-75.
Yayınları, Yayın No: 73, ISBN: 978-605-
Ford JH, Schultz CJ, Correll AT 1988.
5863-68-5, İstanbul
Chromosome elimination in micronuclei:
Carreas HA, Pignata ML, Saldiva PHN
A common of hypoploidy. Am J Hum
2006. In situ monitoring of urban air in
Genet, 43: 733-40.
Cordoba,
the
Garewal HS, Ramsey L, Kaugars G,
Tradescantia-micronucleus (Trad-MCN)
Boyle J 1993. Clinical experience with
Uygulama
Argentina
using
Human Micronucleus Project.
44
Bitkilerde Kullanılan Mutajenite Testleri
the
micronucleus
assay.
Cellular
Waters in a Mining Region of Southwest
Biochem, 17: 206-12.
Bulgaria. Journal of Cell and Molecular
Grant WF, Zinoveva-Stahevitch AE,
Biology, 4: 99-106.
Zura KD 1981. Plant genetic test system
İlhan D 2008. Tradescantia pallida H.,
for the detection of chemical mutagens.
Allium cepa L., Vicia faba L., bitkilerinde
In: Stich HF, and San RHC, (Eds) Short
bazı genotoksik bileşiklerin genetiksel
term test
etkilerinin
for chemical carcinogens.
belirlenmesi.
Çanakkale
Springer-Verlag, New York, Heidelberg,
Onsekiz Mart Üniversitesi, Fen Bilimleri
Berlin. 200-216.
Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale
Hessel H, Radon K, Pethran A, Maisch
İlhan D, Akı C 2009. Evaluation of
B, Grobmair S, Sautter I 2001. The
Genetic Effects of Some Genotoxic
genotoxic risk of hospital, pharmacy and
Compounds in Tradescantia pallida H.
medical
occupationally
With Micronucleus and Stamen-Hair
exposed to cytostatic drugsevaluation by
Mutation Test. Fresenius Environmental
the micronucleus assay. Mutat Res, 497:
Bulletin, Vol.18, No:10, pp. 1828-1831.
101-9.
Jiang YG, Yu ZD, Liu GZ, Chen RZ,
Ilhan D, Aki C 2010. Mutagenicity of
Peng GY 1998. Genotoxicity of water
Sunset Yellow and Brilliant Black in
samples from the scenic Lijang river in
Vicia faba L. and Allium cepa L.
the Guilin area, China, evaluated by
Fresenius
Tradescantia
personnel
Environmental
Bulletin,
bioassays.
Mutation
Vol.19, No:5, pp 769-772.
Research, 426: 137-141.
Ivanova E, Staikova TA, Velcheva I
Labay K, Ould-Elhkim M, Kles V,
2005. Cytogenetic Testing of Heavy
Guffroy M, Poul JM, Sanders P 2001.
Metal and Cyanide Contaminated River
Effects of griseofulvin in medium-term
İLHAN
45
liver carcinogenesis assay and peripheral
elevated risk of genetic damage and in
blood micronucleus test in rat. Teratog
chemoprevention trials. Mutat Res, 489:
Carcinog Mutagen, 21: 441-51.
147-72.
Ma
Maluf SW, Erdtmann B 2001. Genomic
TH,
Cabrera
GL,
Cebulska-
Wasilewska A, Chen R, Loarca F,
instability
Vandererg AL, Salamone MF 1994a.
Fanconi anemia assessed by micronucleus
Tradescantia-Stamen-Hair-Mutation
analysis
Bioassay – A Collaborative Study on
electrophoresis. Cancer Genet Cytogenet,
Plant Genotoxicity Bioassays for the
124-5.
International
Chemical
Minouflet M, Ayrault S, Badot PM,
Safety, WHO, The United Nations, Mut.
Cotelle S, Ferard JF 2005. Assessment
Res., 310: 211-220.
of The Genotoxicity of
Ma TH, Cabrera GL, Chen R, Gill BS,
Using Vicia-Micronucleus, Tradescantia-
Sandhu SS, Vanderberg AL, Slamone
Micronucleus and Tradescantia-Stamen-
MF 1994b. Tradescantia-Micronucleus
Hair Mutation Bioassays. Journal of
Bioassay – A Collaborative Study on
Environmental Radioactivity, 81: 143-
Plant Genotoxicity Bioassays for the
153.
International
Naccarati A, Molinu S, Mancuso M,
Program
Program
on
on
Chemical
in
Down
and
syndrome
single-cell
137
and
gel
Cs Radiation
Safety, WHO, The United Nations, Mut.
Siciliano
Res., 310: 221-230.
Cytogenetic
Majer BJ, Laky B, Knasmuller S,
lymphocytes of mitochondrial disease
Kassie F 2001. Use of the micronucleus
patients. Neurol Sci, 21: 963-5.
assay with exfoliated epithelial cells as a
Nilan RA 1978. Potential of plant genetic
biomarker for monitoring individuals at
system for monitoring and screening
G,
Migliore
damage
in
L
2000.
peripheral
46
Bitkilerde Kullanılan Mutajenite Testleri
mutagens. Environ. Health Perspect. 27:
Malformation, plenum Press, New York,
181-196.
London. 285-314.
Pickrell JK, Reich D 2014. Toward a
Rodrigues GS 1999a. Bioensaios de
new history and geography of human
Toxicidade
genes informed by ancient DNA. Trends
Superiores: Tradescantia (MCN, SHM),
Genet. 30(9):377-389.
Milho e Soja. Embrapa Meio Ambiente,
Pastor S, Gutierrez S, Creus A,
Circular Tecnica 02. Jaguariuna, 30.
Xamena N, Piperakis S, Marcos R
Rozgaj
2001. Cytogenetic analysis of Greek
Chromosome
aberrations
and
farmers using the micronucleus assay in
micronucleus
frequency
in
peripheral lymphocytes and buccal cells.
anaesthesiology personnel. Arh Hig Rada
Mutagenesis, 16: 539-45.
Toksikol, 51: 361-8.
Poli P, Mello MA, Buschini A, Castro
Schairer LA, Santkulis RC, Tempel
VLSS, Restivo FM, Rossi C, Zucchi
NR 1981. Monitoring ambient air for
Genetica
R,
Kasuba
com
V.,
Plantas
2000.
The
mutagenicity using the higher plant
Genotoxicity Induced by The Fungicide
Tradescantia. In: Tice RC, Costa DL,
Fenarimol in Mammalian and Plant Cells
Scheich KM (Eds) Genotoxic effects of
by Use of The Single-
airborne Agents, Plenum Press, New
TMAD
2003.
Electrophoresis
Evaluation
Assay.
of
Cell Gel
Mutation
York. 123-140.
Research, 540: 57-66.
Schneider M, Diemer K, Engelhart K,
Redei GP, Acedo GN, Sandhu SS 1984.
Zankl H, Trommer WE, Biesalski HK
Mutation induction and detection in
2001.
Arabidopsis. In Chu, EHY, and Generoso
and E on the number of micronuclei in
WM
lymphocytes in smokers and their role in
(Eds)
Mutation,
Cancer
and
Protective effects of vitamins C
İLHAN
ascorbate
free
radical
formation
in
47
parameters as effected by environmental
plasma. Free Radic Res, 34: 209-19.
mutagens. Mutation research. 31: 49-56.
Schweikl H, Schmalz G, Spruss T 2001.
Wang
The induction of micronuclei in vitro by
Tradescantia-Micronucleus Test on The
unpolymerized resin monomers. J Dent
Genotoxicity
Res, 80: 1615-20.
Mutation Research, 426: 151-153.
Szövenyi P, Devos N, Weston DJ, Yang
Yi H, Meng Z 2003. Genotoxicity of
X, Hock Z, Shaw JA, Shimizu KK,
Hydrated Sulfur Dioxide on Root Tips of
McDaniel SF, and Wagner A 2014.
Allium sativum and Vicia faba. Mutat.
Efficient
Res., 537 (1): 109-14.
Purging
of
Deleterious
S,Wang
of
X
1999.
UV-B
The
Radiation.
Mutations in Plants with Haploid Selfing.
Zijno A, Marcon F, Leopardi P,
Genome Biol. Evol. 6(5):1238-1252.
Salvatore G, Carere A, Crebelli R
P,
1994. An assessment of the in vivo
Verschaeve M, Volders K 1989. The
clastogenicity of erythrosine. Fd Chem
mouse bone marrow micronucleus assay
Toxic 32: 159-63.
can be used to distinguish aneugens from
(http://www.nadidem.net/bmk/
clastogens. Mutagenesis, 4: 6-11.
Genotok04.pdf), (22.03.2008)
Vanparys P, Vermeiren F, Sysmans M,
(http://botit.botany.wisc.
Temmerman R 1990. The micronucleus
/botany_130/Eukaryotic_Cell/Cell.htm)
assay as a test for the detection of
,(22.03.2008)
Vanderkerken
K,
Vanparys
aneugenic activity. Mutat Res, 244: 95103.
Vig BK 1975. Soybean (Glycine max): a
new test system for study of genetic
edu/courses
Download