2011 yılı hedef ülke iran

advertisement
7272>
>
İnceleme
Batı’nın ambargosunun da etkisiyle, İran pazarı Türkiye gibi ülkelere çok önemli ticaret ve yatırım imkânları sunuyor.
İnceleme
>
Yusuf TÜRKOĞLU
İran Ülke Masası Sorumlusu
yusuft@igeme.gov.tr
2011 YILI HEDEF ÜLKE İRAN: PAZAR FIRSATLARI,
POTANSİYEL İŞBİRLİĞİ ALANLARI
Iran, the Target Country of 2011: Market Oppurtunities, Potential Cooperation Fields
Abstract
The Middle East region and countries will continue to have an influence on Turkey’s commerce in the
following years by increasing its importance. Among these countries, Iran is the leading country in terms
of having a particular importance. With its population, geographical position and magnitude, its being the “Source of Energy”, its developing commerce and investment opportunities and with its young
population which has a high consumption capacity; Iran is a country which is not possible to leave
out. The importance given to this market, which has been neglected for years, is undeniable for several
years. 30 billion dollars of trading volume target between the two countries is one of its most significant
indicators. Pleasant relations and their continuity are going to bring Turkish-Iranian commerce to the
further levels.
Ortadoğu Analiz
Aralık’10 Cilt 2 - Sayı 24
>
73
İnceleme
İran büyük bir pazar potansiyeline sahip olup bu pazar girişimcilerimiz
için büyük fırsatlar taşımaktadır. İran’da Türkiye ve Türk malı imajı çok
üst seviyelerdedir. 2009 küresel krizine rağmen büyümesini yüzde 0,5
sürdüren İran, 2010-2011 yılı için Dış Ticaret Stratejisi çerçevesinde belirlenen 15 hedef ülkeden biridir.
İran büyük bir pazar potansiyeline sahip olup bu pazar girişimcilerimiz için büyük fırsatlar taşımaktadır. İran’da Türkiye ve Türk malı imajı çok üst seviyelerdedir.
2009 küresel krizine rağmen büyümesini yüzde
0,5 sürdüren İran, 2010-2011 yılı için Dış Ticaret
Stratejisi çerçevesinde belirlenen 15 hedef ülkeden biridir.1
İran yaklaşık 75 milyonluk nüfusu (nüfusun yüzde 56’sı 25 yaşın altında) ile dünyanın en kalabalık 17. ülkesi, 330 milyar dolarlık GSMH’si ile
dünyanın 29. büyük ekonomisi, 1.65 milyon km2
yüzölçümü ile dünyanın en büyük yüzölçüme
sahip 18. ülkesidir. 2009 küresel krizine rağmen
yüzde 05’lik büyüme gösteren ve geçen yılı büyüme ile kapatan ender ülkelerden birisidir.
İran tam anlamıyla enerji deposu bir ülkedir.
Dünya petrol rezervlerinin yüzde 11’i (138 milyar varil) ile dünyada 3. sırada, dünya doğalgaz
rezervlerinin yüzde 15’i (1.045 milyar m3) ile
dünyada 2. sıradadır.
İran’da enerjinin bol oluşu ve İran hükümetinin
sübvansiyonları enerji kullanımı konusunda bir
rahatlık sağlamakta ve bu da israfı ortaya çıkarmaktadır. İran’daki enerji tüketimi dünya ortalamasının 6 katından daha fazladır. İsraf diye
tanımlayabileceğimiz bu durumun düzeltilmesinin dahi İran ekonomisine önemli bir katkı sağlayacağı aşikârdır.
İran hükümeti yıllık 80-100 milyar dolar civarında sübvansiyon vermektedir. İran GSMH’sinin
yaklaşık yüzde 30’una denk gelen yıllık 100 milyar dolarlık gaz ve diğer rafine ürünler, elektrik,
su, temel gıda gibi sübvansiyonları indirmeyi
planlamakta ve 2015’e kadar serbest pazar fiyatlarında yukarıdaki söz konusu ürünleri vermeyi
planlamaktadır.
Söz konusu planlanan reformun bu yılın Eylül ayından itibaren 6 ay içerisinde başlatılması
planlanmaktadır. Reformun ilk safhasında 20
milyar dolarlık bir kesinti yapılması düşünülüyor. Sübvansiyonlarla ilgili reformla elde edilecek paranın yüzde 50’si elden nakit olarak (her
aileye 50$ ), yüzde 30’u endüstrilere borç şeklinde, yüzde 20’si ise sosyal güvenlik alanlarında
kullanılması düşünülmektedir.
İran hicri takvime göre 21 Mart-20 Mart’a
göre mali yıl hesapları yapılmaktadır. Resmi tatil günleri Perşembe ve Cuma günleri olup, bu
durum bir açıdan bizim firmalarımız için fırsat yaratmaktadır. Mevcut işlerini aksatmadan
Türkiye’deki Cumartesi ve Pazar resmi tatil günlerinde İran pazarını ziyaret, ticaret veya yatırım
imkânları konusunda inceleme imkânı bulunmaktadır.
İran 2009 yılı verilerine göre 65,2 milyar dolar
ihracat (yüzde 85’ini petrol doğalgaz), 52,1 milyar dolar ithalat (her türlü tarım ve sanayi ürünü) gerçekleştirmiştir. İran’ın ihracatında sırasıyla Çin, Hindistan, Japonya, G.Kore ve Türkiye
şeklinde sıralanmaktadır. İthalatında ise Çin,
BAE, Almanya, G.Kore, İtalya, Rusya, Türkiye
ve Fransa’dır. İthalatının önemli bir kısmını Dubai üzerinden Qeshm Serbest Bölgesi’ne oradan
İran’a şeklinde yapmaktadır.
İran’ın ithalatında otomotiv ana ve yan sanayi, demir çelik ürünleri, petrol ürünleri, gıda
maddeleri; buğday, pirinç, mısır, arpa, elektrikli cihazlar, makineler, pompa ve kompresörler,
klima cihazları, iş makineleri; dozerler, greyder,
ekskavatör ve bunların aksam ve parçaları, ilaç,
medikal ürünler ve daha birçok ürün sayılabilir.
İran ile dış ticaretimiz yıllar itibariyle artış gös-
Ortadoğu Analiz
Aralık’10 Cilt 2 - Sayı 24
>
74
İnceleme
İran’da ABD mallarına alternatif olarak üretilen ürünlerin en tanınmışlarından biri de “Zem Zem Cola.”
termiş ve 2008 yılında 10 milyar doları aşarak rekor kırmıştır. 2009 yılında küresel kriz ve dünya
emtia fiyatlarındaki azalış dış ticaret hacminin
5,4 milyar dolara gerilemesine neden olmuştur.
2010 yılı ilk on aylık ihracatımız yüzde 35’lik
bir artış göstermiştir. İhraç ettiğimiz ürün/ürün
grupları olarak ağaç ve ağaç mamülleri, petrol
yağları, demir çelik, otomotiv yan sanayi, sentetik iplik, cam mutfak eşyası, mobilyalar, beyaz
eşya, turunçgiller, makineler, dokuma tezgahları, temizlik kağıtları, plastik inşaat malzemeleri,
gıda işleme makineleri sayılabilir. İthalatımızda
da önemli artışlar görülmekte olup artış oranı
yüzde 100 civarındadır. İthalatımızın yüzde 85’i
petrol ve doğalgaz, yüzde 5’i plastik hammaddesi, yüzde 4’ü bakır, geri kalanını ise otomotiv
ana ve yan sanayi, işlenmemiş çinko, işlenmemiş
kurşun ve kauçuk oluşturmaktadır.
İran, Ekonomik İşbirliği Teşkilatı(EİT) ve İslam
Konferansı Teşkilatı Ekonomik ve Ticari İşbirliği
Daimi Komitesi(İSEDAK) üyesidir. 1996 yılında
Dünya Ticaret Örgütüne üyelik başvurusu yapan
İran gözlemci statüsündedir. Ayrıca, İran, 2004
yılında Sri Lanka ile ikili ticaret uyumu anlaşması, 2005 yılında Venezuela ile serbest ticaret anlaşması, 2006 yılında Pakistan ile tercihli ticaret
anlaşması, 2008 yılında Bosna-Hersek ile tarifeler üzerinden tercihli ticaret anlaşması imzalamıştır. 2010 yılı Kasım ayında Suriye ile serbest
ticaret anlaşması görüşmelerini başlatmıştır.
İran ile ticarette en önemli sorunlardan bir tanesi yüksek gümrük vergileridir. Tekstilde yüzde
100, otomotivde yüzde 70, mobilyada yüzde 1055, tarım ürünlerinde yüzde 25, gıdada yüzde 15,
makinelerde yüzde 10-30, kimyada yüzde 10’dur.
Yüksek gümrük vergilerinin yanı sıra tarife dışı
engeller olarak mevsimlik kısıtlamalar, gümrüklerdeki değişken uygulamalar, transit ticarette
görülen uygulama değişiklikleri, akaryakıt fiyat
Ortadoğu Analiz
Aralık’10 Cilt 2 - Sayı 24
>
İnceleme
farkı uygulaması, referans fiyat uygulamaları sayılabilir.
İran’da kurumlar vergisi oranı yüzde 25, gelir
vergisi ise yüzde 0-35 artan oranlarda uygulanmaktadır. Yabancı personele uygulanan gelir
vergisi ise yüzde 35’dir. KDV 2008’de 5 yıllık süreyle kabul edilmiş olmasına rağmen nihai tüketici henüz KDV ödememektedir. İran’da ayrıca,
belediye vergisi adında yüzde 3’lük bir vergi olduğu bilinmektedir.
İran’da ürün ithalatında İran Ticaret ve Sanayi
Odası’na (ICCIM) kayıt olmak ve farsça Kart-e
Bazargani denilen ticaret lisansına sahip olmak
gerekmektedir. İran’a ithal edilecek ürünlerin İran Ticaret Bakanlığına müracaat edilerek
kaydettirilmesi ve diğer bakanlıkların (Tarım,
Sanayi, Sağlık Bakanlığı gibi) iznini gerektiren
kalemlerle ilgili ithalat ön izninin alınması gerekmektedir. İran mevzuatına göre ithali ön izne
bağlı mallar: ev aletleri, donanım, mobilya, taşıt
araçları, telefon, ölçü aletleri, gıda, medikal, ilaç,
kozmetiktir. Gıda, ilaç, kozmetik, medikal ve diğer hijyen ürünlerde GMP belgesi, lisans, serbest
satış sertifikası, helal belgesi, hijyen belgesi, uygunluk sertifikası zorunlu vesaiklerdir. İthalatı
yasak mallar ise alkol, domuz, silah, kumar aletleri, kullanılmış giysi ve halı, yasadışı ilaçlardır.
Sigara ithalatı devlet tekelinde bulunmaktadır.
İran yatırım olanakları açısından da önem arz
eden ülkelerden birisidir. 2007 yılında 700 milyon dolar doğrudan yabancı yatırım alan İran,
2009 yılında 3 milyar dolar doğrudan yabancı
yatırım almıştır. İran Yabancı Yatırımı Koruma
ve Teşvik Kanunu savaş durumunda İran’da yabancı yatırım sermaye lisansı almış şirketlerin
yatırımını sigortalamakta, fabrikası kapanan yatırımcılara yatırım bedelini geri ödemeyi taahhüt etmektedir. İran Yatırım Promosyon Ajansı
(OIETAI), gerekli izinler alındıktan sonra yatırım onayını 45 gün içerisinde vermektedir.
İran’da 6 adet (Qeshm, Kish, Chabahar, Bandar
Anzali, Arvand ve Aras) serbest bölge, 17 adet
özel ekonomik bölge bulunmaktadır. Bu bölgelere yapılan yatırımlar, gümrüksüz hammadde ithalatı, ucuz enerji, altyapı, 15-20 yıllık vergi muafiyeti gibi olanaklardan faydalanabilmektedir.
İran çok önemli ticaret ve yatırım imkânları sunmaktadır. Ambargonun sürmesi, Türkiye ile iyi
ilişkiler, firmalarımıza önemli fırsatlar doğurmaktadır. Sektörel olarak aşağıdaki sektörler öncelik arz etmektedir.
-Turizm (Otel yatırımı ve Otel İşletmeciliği):
Türkiye İran’da en önemli turizm destinasyon alanı olarak görülmektedir. Antalya, Bodrum ve Dalaman gibi önemli turizm destinasyonlarımıza direk uçuş izni verilmemektedir.
THY’nin İstanbul’dan Tahran, Tebriz, Meşed’e,
Ankara’dan Tahran’a tarifeli uçuşları bulunmaktadır. Pegasus Havayollarının yaz ağırlıklı olmak
üzere haftalık seferleri bulunmaktadır. Ülkemizden Onur Air, Atlas Jet, Sky Airline ve Sun Express gibi uçak firmalarıda yaz ağırlıklı charter
seferler düzenlemektedirler. İran Air’in İstanbul,
Ankara ve İzmir’e seferleri bulunmaktadır. Ayrıca İran uçak firmalarından Kish Air, Mahan Air
ve Caspian Air’ın da ülkemize uçuşları bulunmaktadır. İran en çok ziyaretçi gönderen 5 ülke
arasında, turist olarak en çok para harcayan ve
en uzun kalan turistlerden, 2009’da 1,4 milyon
turist ülkemizi ziyaret etmiştir. 2010’un ilk on
ayında İran 1,6 milyonun üzerinde turist ile en
çok turist gönderen beşinci ülkedir.
-Enerji; Petrol, doğalgaz ve petrokimya yatırımları
-Müteahhitlik; Altyapı, toplu konut, alışveriş
merkezleri
-Otomotiv, yedek parça ve aksesuar
-Tekstil, hazır giyim, ev tekstili,
-Kozmetik ve temizlik ürünleri
-Perakende, alışveriş marketleri zincirleri, zincir
mağazalar
-Sanayi, Demir Çelik, Boru, Cam Eşya, Beyaz
Eşya, Elektrikli Eşyalar, Plastik Ürünler, İş Makineleri, Gıda Makineleri, Ambalaj ve Paketleme
Makineleri vb.
-Tarım, tarım makineleri, tarım ürünleri
Ortadoğu Analiz
Aralık’10 Cilt 2 - Sayı 24
75
>
76
İnceleme
İran büyük bir pazar potansiyeline sahip.
-Hizmet sektörü; tamamı, turizm, lojistik,..)
-Bankacılık; (yaptırımların kalkmasının ardından)
-Madencilik; (maden işletimi, yatırımı) bakır
(dünyanın en büyük 2. rezervi), çinko, demir,
kurşun, kromit, manganez, kömür, altın
- Bilgi Teknolojileri, yazılım, donanım
Ayrıca, İran’da yapılacak özelleştirmeler2 önemli
fırsatlar içerebilir.
İran pazarına girişte firmalarımız ülke masaları
ve müşavirlikler web sitesini mutlaka incelemeli
ve ihtiyaç duydukları ticari bilgilere erişmeleri
gerekmektedir. Dış Ticaretten sorumlu Devlet
Bakanı Zafer Çağlayan’ın ortaya koyduğu “ülke
odaklı” çalışma stratejisi paralelinde hedef ülkeler ve öncelikli ülkeler belirlenerek hem ülkemizin ihracatında hem de dünya ithalatında
öne çıkan pazarların sürekli ve düzenli olarak
izlenmesi, incelenmesi ve bu pazarların analiz
edilerek potansiyel ürünlerin tespit edilerek hızlı
ve etkin bir şekilde ihracatçılarımıza duyurulmasını teminen Başbakanlık İhracatı Geliştirme
Etüd Merkezi (İGEME) bünyesinde “Ülke Masaları” oluşturulmuştur.3 Oluşturulan 34 Ülke
Masası’ndan bir tanesi de İran Ülke Masası’dır.
Firmalarımızın ilk başvuru noktası konumunda olan İran Ülke Masası, ticari bilgi açısından
Türkiye’nin İran’a olan ihracatında odak noktası
konumunu sağladığı güncel ve kapsamlı bilgilerle sürdürmektedir. İran pazarına girişte ikinci
önemli kaynak ticaret müşavirleri ve müşavirlik
web siteleridir.4
Ortadoğu Analiz
Aralık’10 Cilt 2 - Sayı 24
>
77
İnceleme
İran pazarına giriş kısa değil uzun vadeli bir proje olarak ele alınmalı, kısa vadede sonuç hedeflenmemelidir. Mümkünse sektörle ilgili fuarlara
önce ziyaretçi olarak gidilmeli sonra da bireysel
ya da milli katılım ile iştirak edilmelidir. (2009
yılında İran 18 fuar 2010 yılında 15 fuar ile an
fazla milli katılımlı fuar düzenlenen ülkedir). Fuarlarda ya da firma ziyaretlerinde karşılaşılacak
yoğun ilgi ve teklifler karşısında dikkatli olunmalı, ticari bağlantılar konusunda aceleci davranılmamalıdır.
büyük önem taşımaktadır.
Herhangi bir ticari bağlantıdan önce mutlaka
hukuki yardım alınmalı, sözleşmesiz iş yapılmamalıdır. Çok güvenilir olduğu belirlenen veya
bilinen şirketler dışında ödemelerde çek kabulünden kaçınılması, peşin veya akreditif tercih
edilmesi gerekmektedir.
İran’da bazı Türk mobilya firmalarının çok sayıda mağazaya sahip olduğu dikkatlerden kaçmamaktadır. İran halkı ev içerisinde misafir ağırlama yeri olan salona çok önem göstermekte ve
güzel görünüm için kaliteli ve pahalı ürünleri
almaktan çekinmemektedir.
Distribütör ve bayilik verilmesi pazara ilk girişte düşünülmeli ancak uzun süreli bağlantılardan
kaçınılmalıdır.
Tahran’da yoğun bir trafik var. Trafik sorunu
yoğun bölgelere araç girişinin kısıtlanması ve
yolların çoğunlukla tek yönlü yapılması ve otobüslere özgü yolların ayrılmasıyla çözülmeye çalışılmıştır.
Ticaret heyetlerine katılım sağlanmalı, yatırım
planlarında hazırlık evresi uzun tutulmalı, acele
edilmemelidir.
İran hakkında bazı pratik bilgiler aşağıda aktarılmaktadır.
Tebriz’de yaşayan nüfusun neredeyse tamamı
Türkçe konuşmaktadır. İletişimde herhangi bir
sıkıntı yaşanmamaktadır. Aynı dilin konuşulması ticari ilişkilerin kurulmasında ve geliştirilmesinde önemli bir etkendir.
İran halkı kendi televizyon kanallarını çok fazla
seyretmemektedir. Özellikle Azeri kökenli vatandaşlar Türk televizyonlarını ve Türk dizilerine yoğun ilgi göstermektedir.
Türkiye’ye ve Türk ürünlerine karşı çok yoğun
bir talep bulunmaktadır. Türk ürünleri pazarda
kaliteli olarak algılanmakta ve diğer ürünlere
göre yüksek fiyata alıcı bulmaktadır. Bu ülkeye
ihracatta bulunacak olan firmaların bu olumlu
imajı sarsacak davranışlardan sakınmaları çok
1
2
3
4
Tahran’da dahi büyük alışveriş merkezleri henüz
bulunmamaktadır. 2-3 tane alışveriş merkezi
varsa da bunlar içerisinde büyük bir süpermarket ve sayısı 20’yi geçmeyen marka mağazalarından oluşmaktadır. İran halkının bu alışveriş merkezlerine ilgisi çok yoğundur. Şehir içerisinde
trafik ve park yeri önemli bir sorun olduğu için
ücretsiz ve geniş park imkânı sunan bu tip alışveriş merkezleri daha çok tercih edilmektedir.
Gelişmişlik düzeyi ve tüketim alışkanlıkları olarak ülkemizle karşılaştırıldığında İran’ın
Türkiye’yi takip ettiği söylenebilir. Bunun en
önemli avantajı gelişimin hangi yönde olacağının önceden görülebilmesidir. Bu sayede İran
pazarına yönelen firmalar satış stratejilerini bu
gelişim doğrultusunda şekillendirebilirler.
Petrol ürünlerinin ve doğalgazın son derece ucuz
olduğu ülkede sanayi yoğun sektörler için ciddi
yatırım fırsatları bulunmaktadır. İran’a yatırım
yapan firmalar düşük üretim maliyetlerinin yanında yüksek gümrük vergilerinden dolayı İran
pazarı için rekabet avantajı sağlamakta ve Arap
ülkelerine düşük gümrükle ürünlerini pazarlayabilmektedirler. Birçok Türk firma İran’da yatırım
olanakları konusunda çalışma yapmaktadır.
İran’da yerli üretim kapasitesi sınırlı olup kalitesi
düşüktür. Bu nedenle genelde ithal ürünler tercih edilebilmektedir. İthal ürünler içerisinde de
Türkiye menşeli mallar tercih sebebidir.
İran ile ilgili detaylı bilgilere www.igeme.gov.tr. Ülke Masaları’ndan İran Ülke Masası tıklanarak erişilebilir, İran ile ilgili sorularınızı web üzerinden gönderebilirsiniz, ayrıca, söz konusu
ülke ile ilgili her türlü soruyu Ülke Masası sorumlusu Yusuf TÜRKOĞLU’na iletebilirsiniz.
İGEME ve İran Ülke Masası her türlü ticari bilgi ve desteği sağlamaktadır.
www.en.ipo.ir
Detaylı bilgi için bkz. www.igeme.gov.tr
www.musavirlikler.gov.tr
Ortadoğu Analiz
Aralık’10 Cilt 2 - Sayı 24
DİPNOTLAR
Download