UPE, dtinya arenasmdaki devletler ve piyasa

ili~k.ilerini ara~tUlr (Strange, 1988) ve bu yUzden
politikanm kendilerine ait SlDulanm a~ar.1 Binyok
teon olarak bala.lamaz. 0 daha ziyade, bir yeni ara~
veya ye~itli kavramlan, yak1a~lmlan, varsayunlan v
sorolar ldimesi olarak kabul edilir. Bu durum ise, U
iyin - bir paradigma halini almasIlli, bliti.inlligti olan b
la.lmaz. Bu anlamda UPE'yi tartl~an Murphy ve Too
metodolojinin veya teorinin uygulamasl olmachgIm,
yaplslill nasIl anlamaIDlz gerektigi hakkmda, belli
sorolar seti ve bir varsaYImlar serisi oldugunu" ifade
1991: I). Bu disiplin dahm somut bir ~kilde o
·Yrd. Doer. Dr, Inonti Universitesi llBF. tktisat BOliimii.
lEn genel anlamda ekonomi, smull kaynaklann SInlrSlZ olan
hakkInda iken, siyaset kamu dilzenini saglama ve kamu mallanm
biliminin problemi, kIt olan kaynaklann etkin bir ~ekilde na
kaynak tahsisinin ne olduguduc. Bununla beraber, siyaset bilim
diizenin en iyi oldugu ve bunun nasI! gergekle~rilecegi ve slird
Kendi ilk orijinlerini uiuslararasl ili~kilerin aka
UPE, soguk sava~ d6nemi boyunca ozellikle bat! blokun
ili~kiler ise, 1970 lerin ba~llla kadar 'realism'in etkis
go~iin iki temel unsuru, politikalekonomi ve ulusal/u
dayanlyordu. Politika ve ekonominin aynlmasl varsay
yakla~lm "liberal" bir ekonomik dlizen kavramlIll hem
kullanmak iizere 6diin~ aldl, hem de bu kavrama de
ekonomik dlizen ise, ekonomik faaliyetin toplum ref
adma, politik kararlardan baglIDslZ oimasilli istiyordu.
bizzat kendisi a~lsmdan realist g6~, ikinci diinya sav
batlh illkeler ile bagImh liS;iincii diinya lizerinde e
ekonomik dlizenin, liberal unsurIanmn da desteklen
1944 Bretton Woods miizakerelerini takip eden zaman
20zellikle reahsmill "gU~" ve "gilvenlik" kavramlanyla yalandan i
'tOk askeri gUcii ve "guvenlik" ise Ierne! olarak toprak blitilnlUgiinu
problemler ylkannaya ba~ladI. Bu problemler, k
degi!jmelerin bir sonueu olarak ve daha yok
politikasmdan dolayt ortaya y1.krru~tl. Boyle bir durum
politika yaplcllarmm yoziimti kensinde aradtklan
~tiphes
problemlere beklenen katklyl saglamadl.
mevcut veri aynhklar altmda, geleneksel politika bili
de tek ba~larma bu anlamda ekonomi bilimimden dah
ikinci Dtinya Sava~)l somaSl liberal diizenin
paradoks te~kil edecek ~ekilde, bu ayn disiplinlerin
yardlID etmesiydi. Liberal ulusal sistem, uluslar
politikadan tecrid edilmi~ ve tekcik kaideler ve n
y6netilmi!j olabilecegi ftkri iizerine dayallilll~tI. Po
akademik sahalan arasmdaki fark gozden ylkanlm
ba~lannda ilk UPE ara~hnnalanndan pek yogunun
bilim dah arasmdaki ayrlml rnuhafaza edebilen yen
iyll bir araYl~b.. Bu yUzden, uluslararasl ili~kil
tammlamll1~
yeni problemler vardr ld bunlar mil
ekonomilerin iE~kileri iyinde yerle~tirilmi~ problemler
ikinci olarak bahsi geyen problemler giiciin takibind
takibinden kaynaklanan anlamda esas itibariyle ekono
Problemler ancak kural ve normlarm ytk1lmasmdan d
yfuden yagda~ UPE "uluslararasl ekonomik ili~kilerin p
yalr~ma sahasr olmaya ba~ladt.
III. Bir Ara~tIrma Sahasl Olarak U
Daha once de i~aret ettigimiz gibi UPE'nin
uluslararasr ekonomi, uluslararasl politika, iy ekonom
alanlannmm biraraya getirilmesinden olu~an bir saha
bakI~la bu yeni disiplin dah, uluslararasl ticaret, ulus
Kuzey-Giiney ili~kileri, yok uluslu ~irketler, global
d~vletlerin dl~ ekonomi politikalarr ve buna benzer diger
UPE'nin ara~tIrma odagrnt meydana getiren saha, ekono
iyi entellektiiel aletlere degil ayru zamanda farkll so
ihtiyas: vardlr.
Belki de ilk onem ta~lyan nokta, ekonomi ve
nis:in birbirinden ayn1rD1~ oldugunu ve aym stires:
alamnm nasI1 belli bir tarzda ortaya cyJ.khgldu. Ekono
aynhgl teorisi konsepti, devlet ve sivil toplum aras
ortaya S:lktlgl, belli bir taribi doneme (onsekizinc
yiizyI1m ba~larma) gotfui.ilebilir. Bu aynm iki ay
tekabtil eder: "Bir tarafia toplurn temelli bir statU,
Dzerine dayah olarak degi~mi~ bir 'fertler tophunu'
giivenlik ve piyasalar icyin gerekli ~artlan yerine getir
sahip bir devlet" (Cox, 1981: 126).
Bu ka
merkantilizmin ilkelerinde yerini buldugu gibi,
CYlkarlarlTIlll ekonominin devlet mlidehalesinden ayn
edildigi, gliciin muayyen bir da~hm1ll1 yanslt1r. Ay
soz konusu aynmrn devlet politik slirecy ve davram~
hakim bir ideolojinin (liberalizm) formunda kurum
konteksi i~inde anlamhdrr. Eger ~artlar degi~irse veya
on faraziyesinin tarim ve ideolojik olarak tayin edilebi
o zaman uluslararasl ili~kiler ~alt~masll1lIl politikadan a
dahnm birbirinden bagunslz olmaslTIl savunmak, ~ok d
uluslararasl ili~kiler genel anlamda politikadan ay
uluslararasl politik ekonomi ara~trrma sahasllUn da aym
ekonomiyi i~ine almasl gerekir.
IV. Bir Sorular Seti Olarak UP
Bir ara~tmna alanl olarak uluslararasl poUtik ek
klasik uluslararasl ili~kilerin problematiginin daha
giivenlilde ilgili sorular, uluslar ili~kiler iyin son derece
Fakat bu sorunlar uluslararasl politik ekonominin biT b
onlar, hem politika hemde ekonomiyi ilgilendirdikleri
anlamhdrr.
Bir UPE problematigi, ba~langl~ta va
hakkmda sorular soracaktlr. UPE, kabul edilmi~
bakt!?la anIa~tlmaslyla yfuiitiiliir ve aksiyon, probl
atll.mt!? belli bir imaja gore, gelecegi. ba~armaya dog
hakim degi~im, haraket ve gelecek problematigi, bug
daglltm yansunalarldtr. Mesela Uluslararasl Para Fo
bir !?eki1de liberal bir problematigi. yansltrr. Ulkelerd
artan verimlilik, fuetimin yiikselen seviyeleri, artan
olan problemmatik lerle tarif edilir. Onlar, mevcu
degi~imin problemleridir.
Diger konvansiyonel olmayan problematikl
egitim ve teknoloji ve glda sorunlan gibi, dtinya eko
temelini sarsan sonmlann iizerinde odaklamr. Bu
durumunun nasl1 ortaya yJ.kt1~ ve bazl arzu e
eri~~bilmek iyin ne
yapllmasl gerektiginin,
irtibatlartdmhr.
temel iiniteleri (dfulya sistemi, diinya ekonomisi, ulusla
frrmalar, silliflar, sosyal gruplar) ile ilgili olan varsaym
11). Bu varsaylmlar beraber almcbiP-nda, bir perspektif
te~his eder ve bir perspektifin bu konteks iyinde ne
gosterir.
VI. Uluslararasl Politik Ekonomideki Per
Bu son boliimde UPE'deki her bir perspektife ait
temas edilecek. UPE'nin yok disiplinli bir temel iizerin
sosyal bilimlerle ili!?kili yaparken, onun entellektiiel ge
4
ye~itli blar. Merkantilise, Liberal ve RadikaI gorU
perspektiflerini te!?kil eder.
3Bir laslm literatiirde, (ozellikle uIuslararaSI ili~kilerde) 'realist
kullaruhr.
41kinci dilnya sava~l sonrasl, bailmhhk (dependency) teorisi, UP
perspektifi oldu.
eder.' (Gilpin, 1987;Krasner, 1978; Viner, 1948).
Merkantilism ylizydlar iizerinde ye~itli metom
Bu yi.izden 0, ekonomik milliyetyilik, devletyilik., e
korumaclhk gibi faiklt etiketIerie isimlendirilebiLir (G
Gill and Law, 1988). R.J.Barry Jones yagda~ m
uluslararasl ekonomik ili~kilerinin y6netilmesinde
geli~tirilmesi" ~eklinde ifade eder (Jones, 1983
neomerkantilism piyasa kuvvetlerinin serbest harek
mantlgmm geli~imine i~aret eder. Zaten, Heilbr
buldugu gibi, devletin roanu@ piyasanm manhgl
olroayacaldarl ~ekilde farklldlr. Piyasa mantlgJ. ek
karb ve tiretken alanlarda olmasilli icap ettirir
(neomerkantilist anlamda) ekonoroik biiyiime ve s
kontrol edilroesine dayantr (Heilbroner, 1985: 94-95,
Neomerkantilismin
bulunabilir:
temel
6zellikleri
a~a
27). Bu gayaleri mfunkiin kllmak iryin liberal persp
bireysel ozgtirltik, 'blfakm yapsmlar' ve uluslararasl ser
te~ebblis olarak deklare eder (Barry Jones, 1983: 172).
Liberal dii~iince, bireyleri politik ekonomi iryindek
g6mr ve onlan rasyonel, fayda maksimize edici o
Liberaller iryin gaye, ferdi ozgtirltik, refahl koruma ve ge
Liberalizm b61~tim anlammda e~it1iktell ziyade 6zgtirltik
Liberal perspektifin temel varsayunlan, esas olar
hannonik bir yaplda oldugu; blitlin sosyal degerler i
olarak verirnliligi; denge slirecine dayall bit diinya ek
global refah gayesini ve devlete, piyasalar iryin giivenli
eden bir bakl~l iryine aht.
~Adam Smith, 1937, The Wealth of Nations; David Hume, 1955, W
Ricardo,1973, TIle Principals of Political Economy and Taxatio
Principles of Political Economy.
6see Friedman, 1962; Hayek, 1976.
C Marxist ve Bagzmhhk Perspektijleri
Marxist gelenek Karl Marx'lll yazIlanyla ba~
merkantilisme bir reaksiyon olarak ortaya ytkmt
19.yUzyllda Liberalismin yaytlmasllla bir tepkiydi. M
ve i~yiler arasmdaki ili~kiyi hasmane (dii~manca
ekonomiyi de yatl~macl bit temele oturttular. Bu
SlDl flan , politik ekonominin hakim akt6rleri ve a
olduguna inandIlar. Merkantilist perspektif devlet tem
Marxist perspektif tiretim slireciyle beraber, onun
iizerinde yogurua~1T. Klasik Marxist kavramlar ve te
degi~irnlere ugradl. Bunlardan Diinya Sistemi ve
perspektifleri onun emperyahsm kavrammdan yola
Ba8imhhk perspektifi bOyle bir kavramlll (emperyali
olan geli~mi~lik ile az geli~mi~lik arasmdaki ka~l
varsaylmlardan haraket eder. Bunula berabery Mar
gelio'jme veya geni~lemesi i1e kayltlandmldlgl bir dunu
(Dos Santos, 1970: 231). Bu yUzden esas itibariyle ba
hakim nokta, d1~ i1i~kilerdeki baglmhhk yaplsldlr
teoristlerinin birle~tikleri husus, az geli~mi~ligin esa
kelldi politikalanndan degil, diinya kapitalist sistemi
ili~kilerinde ro1 oynayan kuvvetlerinden kaynaklanmakta
'J. Baglmhhk perspektifinin onemli yazarlanndan S
iiryiincu diinyanm sistematik bir ~eki1de somfuiilme sonu
siirell bir somfuii teorisini geli~tinni~tir. Bu teorisinde A
az gelio'jmi~ligini, modem dtinya sisteminin ticaret ve
vasltasly1a periferide olu~an ekonomik fazlamn, gelio'
transfer edi1erek yok edi1mesine baglann~t1r. Ona gore
tanmsal maddelerin ihracat<ylsl ro1Unu oynayarak 'eo'jit
(unequal specialisation) dan dolayl geli.'jIDio'j ti1ke1ere bagnnh yapl1rr.
Bagunhhk teorisinin taraftar1an aynca klasik
prensiplerini sorgular. Mese1a, onlar mukayese1i avant
ulusal politika ve ekonominin bir bile~kesidir ki her
etkilenmektedir. Boyle kompleks ve etkile~imci dina
UPE ara~tmnasmm teme! karakteristigidir. Bund
oldugu meseleleri <;:ozmekte iki temel yak1a~lm gel
ulusal-uluslararaSI bOllinme bir yalI~ma odagJ olarak a
ayldan UPE'nin ilgisi ulusal politikamn ulusal politik
gerekse uluslararaSI politika ve uluslararasl ekonomi
iledir. Uluslararasl ayldan UPE nin ilgisi, uluslarara
hemde ekonomi sahasmda, ulusal politika ve ekono
iyinde olduguyla ve nasll etkilendigiyle iledir.
ilk yakla~Im tarzmda ulusal politika ve ekonom
bunlarm esasen aym zamanda global yevre tarafmdan
edilir. Gill and Law (1988) Skocpol'lUI (1979) ya
temas ettikleri gibi, uluslararasI gU<;:ler, iy politika
kurumlanm da etkiler. Devletlerin milE manevra
yaplsIyla smrrhdlr (Frieden and Lake, 1991). Pe
yak1a~1illl bir tarim vakalar zincirinden omeklendird
Politik degi~menin ulusal ve uluslararas1 kaynak
yapay bir fark oldugu belirtilmelidir. Yaygm bir :,?ekil
uiuslararasl sistem ve hemde ulusal sistemden gelen b
yap1lan politikalann nasl1 olu~tumldugunu izah etmeI
UPE'yi ilgilendiren anlamda kritik anIa~mazhklar,
kiimesine ait nisbi agIrltk ile, sorunlara ili~kin ulusal ve
hangisinin digerine daha baskIn y1kaca8i iizerindedir.
Summary: If the field of Intemational Relations is taken to be p
the twentieth century, then the associated field of Intemational Po
even newer, by and large emerging in the 1970s. Since the Secon
focus of much Intemationatl Relations writing has thus come to re
politics' with the security of the state in an anarchical internationa
concern. Economic issues, at best were seen In tenns of the 'po
state. Yet, the modem world cannot be Wlderstood Wlthout refe
and political questions, especially given the growing complexity
between politics and economics, both internationally and domesti
an attempt to build a bridge between the aforementioned social sci
Harvester-Wheatsheaf
Gilpin, Robert. 1975. U.S. Power and the Multin
Political Economy of Foreign Direct Invest
Investment.
Gilpin, R. 1987. The Political Economy of Internat
NJ: Princeton University Press.
Gourevltch, Peter A 1978. "The Second Image R
Sources of Domestic Politics" jnternational
952.
Hayek, F.A 1976. The Road to Serfdom. London: R
Heilbroner, Robert L. 1985. The Nature and Logic
W. W. Norton.
Hume, David. 1955. Writing in &onomics. London:
Jaffee, David. 1990. Levels of Socio-Economic D
York: Praeger.
Jones, R.J. Barry. 1983. Perspectives on Political e
Pinter.
Wealth of Nations. New York: Modern Library.
Stiles and Akaha, 1991. International Political Economy:
Power and Wealth New York: Harpers Collins.
Strange, Susan. 1970. "International Economics and Inter
case of Mutual Neglect." International Affairs, 46:
Strange, Susan. 1988. States and Markets. Loncfon: Pinter
Tooze, Roger. 1984. "Perspectives and Theori: A Cons
Strange (der). Paths to international Political Econ
Allen and Unwm.
Viner, J. 1948. "Power versus Plenty as Objectives of
17th and 18th Centuries' World Politics (1) 1, ss.IWallerstein,!. 1981. "Dependence in an Independent
Possibilities of Transfonnation within the Capita
Herald Munoz (der.), From Dependency to Deve
Overcome Underdevelopment and Inequality. Boul
verilmelidir. $ekil am, §eklin altmda, tablo ba~hgl tablonu
ve tablo numaraiarl I, 2, 3, ... gibi verilmelidir.
(8) Denk1emler satmn en sagmda paramez i«inde verilecek
gosLerilmelidir.
(9) Yararlamlan kaynaklar, eger varsa nOlJardan soma ayn b
altmda verIlmelidir. Kaynakoyada ai/agldaki bioyim kurallarm
Kitaplarda:
Keyder, N. (1990). Para. Teori-Polilika: Ttirkiye Dzerine
lkinci Ba..~kl, Bizim Biiro Basunevi, Ankara.
Dergilerde:
Bahmani-Oskooee, M. ve Malixi, M. (1987) "Effects of Ex
Demand for International Reserves", Economics Letters, 2
Derleme1erde:
Bernanke, B.S. (1986), "Alternative Explonations of The
K. Brurnner ve A. Meltzer (der.), Real Business Cycles, Re
Policies, North Holland, Amslerdan. 55. 49-100.
(10) Aynca. yazllarm tercihen IBM veya PC bilgisayar ortamln
versiyonunda ya7.llaraJc, diskele kopyah olarak gonderilme
(ll)Aynca yazITI1 kuraliarl o)arak sayfa yaplsl, tistten 5cm, al
2 satu arabkh, Times New Roman Tur 12 punto dipnotlar
yazllmasl uygun gortilmekledir.