MUHAMMED HlDlR HÜSEYiN ce mehdi olarak ortaya çıkıp hakimiyetini kuracağını iddia etmiştir. Bu inancın Küseyyir ve Seyyid el- Himyeri'nin şiirlerine de aksettiği görülmektedir (bk. KEYSANİYYE ) . Muhammed b. Hanefiyye'nin kahrakonusu tarihi olaylara uygun olmayan dini-destani hikayeler Türk halk edebiyatında Muhammed Hanefi Cengi, Fars edebiyatının etki alanındaki Güneydoğu Asya ülkelerinde }jikô.yô.t-1 MuJ:ıammed }janefiyye manlıklarının anlatıldığı. adıyla şöhret bulmuştur. BİBLİYOGRAFYA : İbn Sa'd. et-Taba~at, V, 91-116; Belazüri, elEnsab(Zekkar). ll, 423-424; lll, 463-488;Ya'kübi. Taritı , ll, 261-263; Taberi, Taritı (Ebü'I-Fazl). V, 13, 154,341-342, 560-561; VI, 17 , 75-77, 138; Mes'üdi, MürCicü '?·?eheb (Abdülhamid). lll, 123; Ali b. Muhammed en-Nessabe, el-Mecdi {i ensabi't·Talibiyyin (nşr. Ahmed ei-M ehdevi ed-Damga ni). Kum 1409, s. 223 ; İbn Asakir. Taritıu Dımaş~ (Am ri), LIV, 318 -359; İbn Ebü'IHadid, Şerf:ıu Nehci'l-belaga (nşr. Muh ammed Ebü'I-Fazl). Beyrut 1385/1965, 1, 243-246; İb n Hallikan. Ve{eyat, IV, 169-173; Nüveyri. Nihiiyetü'l-ereb, XXII, 38-40; Zehebi, A'lamü'n-nübela' , ıv, 110-129; İbn lnebe, 'Umdetü 'ı-ta lib, Beyrut, ts. (Da ru mektebeti'l-hayat). s. 389390; ibnü'I-Murtaza. Taba~atü 'l-Mu'tezile, s. 15-16; Ali Sami en-Neşşar. Neş'etü'l-{ikri 'l-{el­ sefi {i' i-İslam, Kahire 1977, ll, 54-59; Fr. Buhl. "MuJ::ıammad Ib n al-l;!anafıyya". EJ2 ( İ ng.). VII, 402-403. Iii MUSTAFA Öz MUHAMMED b. HASAN müştür. (bk. ŞEYBANi, Muhammed b. Hasan). L _j MUHAMMED HASAN HAN ( ı,;,l> ,;r:> ı ..w.. ) (ö . 1313/1896) L İranlı devlet adamı ve yazar. Fransızca'dan yazılar tercüme etti. 1871'de Devlet Basımevi ve ertesi yıl Devlet Tercüme Bürosu başkaniıkiarına getirildi ve kendisine "Sanluddevle" unvanı verildi. Resmi saraylar ve bahçeler yöneticiliği, protokol arnirliği ve Adalet bakan ı yardım­ cılığı gibi görevlere tayin edildiği 1873'te Nasırüddin Şah'ın ilk Avrupa seyahatine katıldı. Devlet Basımevi ve Tercüme Bürosu yöneticiliği sırasında çeşitli gazetelerin yayımını başlattı, birçok kitap tercüme ettirdi ve telif çalışmalarını yürüttü. Bunlar arasında yazımına daha önce baş­ lanan Nô.me-yi Dô.nişverô.n adlı biyografik çalışma özellikle anılmalıdır (1-VII, Tahran 1296-1 324, şi n harfine kadar). 1878'de Nasırüddin Şah'la birlikte tekrar Avrupa seyahatine çıktı. 1882'de Meclis-i Şura üyeliğine. ertesi yıl Basın Yayın bakanlığına getirildi ve bu görevi hayatının sonuna kadar sürdürdü. 1887'de kendisine "i'timadüssaltana" unvanı verildi. Bu arada Paris ve Londra Asya cemiyetleri üyeliklerine seçildi. Şahın 1889'daki Avrupa seyahatine katıldı. 18 Şevval 1313 (2 Nisan 1896) tarihinde vefat etti ve Necef'te defnedildi. Muhammed Hasan çok sayıda kitap telif etmiş ve Fransızca'dan pek çok tercüme yapmıştır. Ancak onun Devlet Basımevi yöneticiliği sırasında baş­ kaları tarafından yazılmış eserleri kendi adına yayımladığı ve bunlardan H als e yô. Hô.bnô.me ile Ruznô.me-i Hô.t1rô.t dı­ şındakilerin ona ait olmadığı ileri sürül- _j 21 Şaban 1259'da ( 16 Eylül 1843) Tahran'da doğdu . Kaçar Hanı Nasırüddin Şah'ın Meraga hacibüddevlesi Hacı Ali Han'ın oğlu olup anne tarafından Kaçarlar, baba tarafından ilhanlı hükümdarlarının soyundan gelir. Muhammed Hasan, Tahran'daki darülfünunda eğitim gördükten sonra veliaht Kasım Mirza'nın yaverliğine getirildi. 1858'de HCızistan bölgesine vali ve ordu kumandanı, 1861 'de de adalet bakanı olan babasının yardımcılı­ ğını yaptı. 1863'te büyükelçilik ikinci sekreteri ve askeri ataşe olarak Paris'e gönderildi. 1867'de iran'a döndüğünde şahın özel mütercimi oldu ve seyahatlerinde ona eşlik etti. Bu arada Millet gazetesi için Eserleri. 1. Mir'ô.tü'l-büldô.n-1 Nô.ş1ri. iran bölge ve şehirlerinin tarih ve coğraf­ yasına dair alfabetik olarak bilgi veren bir kitaptır (1-IV. Tahran 1294-1297 h., 1367 h ş.; nşr. Abdülhüseyin N eva!- Mlr Ha ş im Muhaddis, 1-111, Tahran 1368-1 369 h ş . ) . Eserden bir bölüm Tô.ri]].-i Bô.bil ve Nineva adıylayayımlanmıştır (Bombay 1311 ). z. Tô.ri]].-i Munta~am-1 Nô.ş1ri. Umumi bir tarih olup Hz. Peygamber'in hicretinden 1300 ( 1883) yılına kadarki olayları kapsar (1-111 , Tahran 1298- ı 300; n şr. Muhammed İsmail Rızvanl. Tahran 1363- ı 368 hş.). 3. Matla'u'ş-şems. Horasan bölgesi. özellikle Meşhed şehri ve yöresinin tarihine, burada yetişmiş kişilerin biyografisine dairdir (Tahran ı3oı-ı303; nşr. TeymOr Burh Eın LlmOdihl, Tahran ı 362 h ş.). 4. Ijayrô.t-1 lfisô.n. Adını Rahman sOresinin 70. ayetinden alan eser. Osmanlı alimi Mehmed Zihni Efendi'nin Meşô.hi­ rü 'n-nisô. adlı kitabının ilaveli tercümesidir (1-111, Tahran ı 304- ı 307). S. el-Me'ô.şir ve'l-ô.şô.r. Nasırüddin Şah'ın kırkıncı hükümdarlık yılı münasebetiyle yazılmış olup onun dönemiyle ilgili olaylar ve ileri gelen kişiler hakkında bilgi içerir (Tahran ı 309, 1348 h ş.; nşr. Trec Efşar, 1-111, Tahran ı 363- ı 368 h ş .) . 6. Dürerü 't-ticô.n fi tô.rilj.i Beni Eşkô.n. Eşkanller'in (m.ö. 247-m.s. 225) tarihinden bahseder (1-ıll, Tahran 1308- ı 31ı; nşr. N i 'm et Ahmed!, Tahran ı 37 ı hş .). 7. et-Tedvin fi a]].vô.li cibô.li'ş ­ Şervin. Mazenderan bölgesindeki SevadkCıh şehrinin tarihiyle ilgilidir (Tahran ı 3 ı ı) . B.}jiccetü's-sa'ô.de fi J:ıacceti'ş­ şehô.de . Kerbela şehidleri hakkındadır (Tahran ı 304 ; Tebriz ı 3ıO). 9. Ijalseyô. Ijô.bnô.me . Kaçar hanedanlığını ve o dönemin devlet adamlarını eleştiren edebi nitelikli bir eserdir (M eşhed ı 324 hş .; Tahran ı 348 hş .). 10. Ruznô.me-i Ijô.t1rô.t-1 İ'timô.di's-saltana (Tahran ı 345 hş.; nşr. Trec Efşar, Tahran 1356 h ş.). 11. Tatbi~-i Lugiit-i Cogrô.fiyô.-i Kadim ve Cedid-i lrô.n (Tahran 131ı; nşr. Muhammed Muhaddi s, Tahran ı 363 hş.). Muhammed Hasan Han'ın ayrıca Batı dillerinden birçok tercümesi ve yazma halde bir sözlük çalışması vardır. BiBLİYOGRAFYA : M. Hasan Han. Matla'u'ş-şems (nşr. TeymOr Burhan LimQdihi). Tahran 1362 hş ., neşredenin girişi , s. XVI-XL; a.m lf .• M ir' atü '1-büldan ( nşr. Abdülhüseyin Nevai- Mir H aş im Muhaddis). Tahran 1362 hş ., Neviii'nin önsözü, 1, s. 1-XLVI; Browne, LHP, VI , 453-456; Tebrizi, Reyf:ı a n e­ tü'l-edeb, ı, 151 -152; Name-i Danişveran-ı Naşıri, Kum, ts. (Da rü 'l-fikr).l , Seyyid Rıza Sadr'ın önsözü; ı. Krackovsky. Taritıu ' l-edebi'l-cogra­ {iyyi 'l-'Arabi (tre. Selahaddin Osman Ha şi m), Kah i re 1965, ll, 548-550; Rypka, H IL, s. 341; Yahya Aryanpür. Ez Şabii ta Nima, Tahran 2535 şş., ı . 264-271; Mehdi Bamdad, Şer/:ı-i Jjal-i Rical-i iran, Tahran 1371 hş ., lll, 330 -348; V. Minorsky, "MuJ::ıammadl:Iasan Khan", EJ2 (Ing.). VII, 440; Abbas Amanat, "E'temad al-Saltana", Elr., VIII, 662-666. r:iJ J.!l!l!!l RızA KURTULUŞ ı MUHAMMED HASENEYN MAHLÜF (bk. ADEVİ, Muhammed Haseneyn). _j L 1 MUHAMMED HlDlR HÜSEYiN ı ( ~~!..W.. ) Muhammed el-Hıdr b. Hüseyn b. Ali b. Ömerel-Haseni (1876-1958) L Tunus asıllı alim, Ezher şeyhi. _j 26 Receb 1293'te (ı 7 Ağustos ı876) 1\.ı ­ nus'un Nefta şehrinde doğdu . Ahdar lakabını Mısır, Suriye ve istanbul'u kapsayan seyahatleri sırasında bu bölgelerde- 539 MUHAMMED HlDlR HÜSEYiN ki kullanıma göre Hıdr olarak değiştirdi. ilim tahsiline Nefta'da başladı. ardından istanbul'a gidip dayısı Muhammed Mekki b. AzzQz'un gözetiminde devam etti. Ailesiyle beraber 1888'de Tunus şehrine göç etti ve 1889'da Zeytüne Medresesi'ne girdi. Burada Tunus ıslah hareketinin önderlerinden. Abduh 'un arkadaşı SilJim Bühacib'in yanı sıra ömer b. Şeyh ve Muhammed en-Neccar'ın talebesi oldu. 1903'te alimlik diplaması aldı. 1904 yılında Tunus'un ilkArapça dergisi olan es-Sa'ô.detü '1- 'u?mô.'yı yayımladı. Bazı araştırmacı­ lara göre aynı zamanda Kuzey Afrika'daki ilk ilmi- edebi Arapça dergi sayılan bu yayma yirmi bir sayı çıktıktan sonra Fransızlar tarafından son verildi. Muhammed Hıdır. Muhammed Tahir b. Aşür'un teş­ vikiyle 190S'te Benzert (Bizerte) kadılı­ ğı görevini kabul ettiyse de kısa bir süre sonra ayrılarak ders vermek üzere Zeytüne'ye döndü. 1906'da Fransız sömürge yönetiminin tepkisini çeken islam'da hürriyet konulu bir konferans verdi. 1907'de Sadıkıyye Medresesi'ne hoca tayin edildi ve ei-Cem'iyyetü'I-Haldüniyye'de Arap edebiyatı dersi vermeye başladı. Daha sonra ei-Cem'iyyetü'z-ZeytQniyye adını alacak olan ve eğitimde ıslahı hedefleyen ZeytQne Öğrencileri Birliği'nin kurulmasına katkıda bulundu. Osmanlı topraklarına seyahat etmek 1912'de çıktığı yolculuğu esnasında kütüphanelerindeki nadir yazmaları inceledi, çeşitli medreseleri ziyaret etti ve buralarda ders verdi. Kahire'de Ahmed Emin eş-Şinkitl. Şam ' da Yusuf en-Nebhanl ve Said ei-Cezairl ile görüştü . Osmanlı dünyasında siyaset ve kültür alanında birçok çekişme ve problemin varlığına şahit oldu . Aynı yıl istanbul'a gidip darülfünunda hocalık yapan dayısı ibn AzzQz'u ziyaret etti. Tunus'a döndükten kısa bir süre sonra Osmanlı topraklarında yaşamaya karar verdi , Şam'a giderken Kahire'ye uğ­ rayıp burada M. Reşld Rıza ile görüştü . amacıyla Şam'da Sultaniyye Medresesi'nde ders okuttu . Bu arada istanbul'a ve hac maksadıyla Hicaz'a gitti. Bu dönemde makalelerinde ve konferanslarında Osmanlı hilafetini desteklemeye çalıştı. 191 S'te istanbul'a gitti ve Enver Paşa tarafından görevle Berlin'e gönderildi. Yaklaşık dokuz ay kalıp Şam'a döndü. Cemal Paşa'­ nın. faaliyetlerinden şüphelenerek hapse attığı alim ve aydınların arasında yer aldı. Altı ay sonra muhtemelen Osmanlı hilafetini destekleyen ve istanbul'da önemli vazifeler üstlenen Tunuslular sayesinde 29 Ocak 191 Tde serbest bırakıldı ve Harp 540 Nezareti'nde çalışmak üzere istanbul'a davet edildi. Bazı Tunuslu alimlerle birlikte ikinci defa Berlin'e gönderildi. Berlin'de Abdülaziz Çavlş. Abdülhamld Said ve Ahmed Fuad ile görüştü. Fransız ordusundaki Kuzey Afrikalı askerlerin kaçmasını sağlayarak bir ordu meydana getirip Fransızlar ' a karşı savaşmaları için çalıştı. 1. Dünya Savaşı sona erince istanbul'a dönüp Muhammed Baş Hambe ile buluştu ve onun oluşturduğu Tunus-Cezayir Kurulu'na yardım etti. istanbul'un Müttefik kuvvetler tarafından işgali üzerine Şam'daki Sultaniyye Medresesi'ne döndü. 1919'da burada tesis edilen ei-Mecmau'lilmiyyü'I-Arabl'nin üyeliğine tayin edildi ve bir yıl boyunca Muhammed Kürd Ali . Hasan Hüsnl Abdülvehhab, Louis Massig non ve Cari Brockelmann ile birlikte çalış­ tı. Fransa 1920'de Suriye'yi işga l edince Fransız sömürgeyönetimine karşı faali yetlerinden dolayı daha önce hakkında idam kararı verilmiş olduğu için Mısır 'a kaçmak zorunda kaldı. Kahire'de Ahmed Teymür Paşa'nın aracılığıyla girdiği Darü ' l-kütübi ' I-Mısriyye ' de musahhihlikyaptı. 1924'te Kuzey Afrika'dan Mısır'a göç edenlere yardım amacıyla Cem'iyyetü teavüni caliyyati ifrlkıyya eş­ Şimaliyye'yi kurdu. Mısır'da tanınması büyük ölçüde Ali Abdürrazık veTaha Hüseyin'e karşı reddiyeleri sayesinde oldu. Ali Abdürrazık'ın el-İslô.m ve uşulü '1J:ıükm'üne reddiye olarakyazıp Mısır Kralı Fuad'a ithaf ettiği çalışması. hilafetin kaldırılmasına yönelik ulema tepkisinin bir ifadesi olduğu kadar Kral Fuact ' ın halifelik teşebbüsüne destek şeklinde de yorumlanmaktadır. Taha Hüseyin'in Fi 'ş -şi'ri'l­ Cô.hili adlı eseri için kaleme aldığı reddiye Mısır ilim ve kültür hayatındaki yerini pekiştirdi. 1926'da Ezher'in bazı hocaları ile birlikte müslüman halklar arasındaki iliş­ kiyi kuvvetlendirmek, islam'ı asrın ruhuna uygun biçimde anlatmak, ilhact hareketleriyle mücadele ve Arapça'yııslah et- Muhammed Hıdır Hüseyin mek amacıyla Cem'iyyetü'l-hidayeti'l-islamiyye'yi kurdu ve başkanlığını üstlendi. Bu cemiyetin 1928'de çıkarılan el-Hidô.yetü'l-İslô.miyye adlı dergisi ll. Dünya Savaşı'na kadar yayımını sürdürdü . Daha önce Ezher'de çeşitli dersler vermekle beraber Muhammed Mustafa ei-Meragi'nin 1928'de Ezher şeyh i olmasıyla sürekli kadroya aktarıldı. 1930'da yayımlanan ve üç yıl sonra adı Mecelletü'l-Ezher olan NCı­ rü'l-İslô.m dergisinin yazı işleri müdürlüğüne getirildi. 1921'den beri el-Menô.r'da makaleleri neşredilen Muhammed Hıdır'ın NCırü'l ­ İslô.m'ın ilk sayısında eski Ezher Şeyhi Muhammed Mustafa ei-Meragi'nin katkılarını anmamasından dolayı M . Reşld Rıza tarafından suçlanmasıyla başlayan tartışma uzun süre her iki dergide devam etti. Muhammed Hıdır. 1932'de Kahire'de kurulan Mecmau'l-lugati'I-Arabiyye'nin ilk üyeleri arasına girdi ve el-Mu'cemü'l-vasit gibi önemli projelerin komisyonlarında çalıştı. 1940' 1arın sonuna kadar Kuzey Afrika ' nın sömürge düzeninden kurtarılması için siyasi faaliyetlerini sürdürdü . Bu amaçla Kahire'de Cebhetü'd-difa' an ifrlkıyya eş-Şimaliyye'nin oluşumuna katkıda bulundu ve çalışmaların­ da yer aldı. 1950'de el-Kıyô.s fi'l-luga adlı eseriyle Mısır'daki Hey'etü'l-kibari'l-ulema'ya kabul edildi. 1952'de Hür Subaylar'ın (ed-Dubbatü'l-ahrar) gerçekleştirdi­ ği ihtilalin ardından Eylül'de Ezher şeyh­ liğine getirildi. General Muhammed Neclb'in azlinden sonra Ocak 1954'te istifa etti. 13 Receb 1377'de (2 Şubat 1958) ölünce vasiyeti üzerine Ahmed Teymur Paşa'nın yanına defnedildi. Eserleri. 1. Na]f.zu Kitô.bi'l-İslô.m ve uşuli'l-J:ıükm (Kahire ı 344). Muhammed imare. Ali Abdürrazık' ın eseriyle bu tenkidi Ma'reketü'l-İslô.m ve uşulü'l-J:ıükm adıyla yeniden neş redip değerlendirmiş­ tir (Kah i re ı 4 ı o; ı 989). z. Na]f.zu Kitabi Fi'ş-Şi'ri 'l-Cô.hili (Kah i re ı 345). Yeğeni Ali Rıza et-TOnisi tarafından düzenlenip indeks eklenerek tekrar yayımlanmıştır ( Dıma şk ı 397/ ı 977). 3. el-Kıyô.s fi'l-lugati'l-'Arabiyye (Kah i re ı 353) . 1922'de elMenô.r'da çıkan yazılarının bir araya getirilmesinden oluşan eser. diğer araştır­ maları ile beraber Ali Rıza et-TOnisi'nin hazırladığı Dirô.sô.t fi'l-luga'l-'Arabiyye ve tô.ril].ihô. içinde de basılmıştır (Dıma şk ı 960). 4. MuJ:ıammed Resuluilah ve l].ô.temü 'n-nebiyyin (Kahire 1352) . Ali Rıza et-TOnisi tarafından bazı konferanslarıyla birlikte yeniden neşredilmiştir (Dımaşk ı 391/1971). 5. ijavô.tırü '1-l:ıayô.t (Kah i re MUHAMMED ei-HÜT ı 366. ı 373/1953 ). Türkiye'de bulunduğu günlerden hilafetin ilgasına kadar geçen zaman içinde şahit olduğu hadiselere temas eden şiirlerinin yer aldığı divanıdır . 6. Resa'ilü'l-ışlaf:ı (Kahire 1358) Çeşitli konferans ve makalelerini ihtiva eden üç ciltlik eseri bazı değişiklik ve ilavelerle Ali Rıza et-TOnisl tekrar yayımiarnıştır (Dı­ ma şk ı 391/ 197 ı) . Bu neşirde ilk iki ci lt bazı çıkarmalarla tek cilt haline getirilmiş . lll. cilt ise birkaç konferans ve makale daha eklenerek eş-Şerfatü'l-İslfımiyye şa­ lil).a li-külli zaman ve mekan başlığı ile neşredilmiştir ( Dımaşk ı 39 1/ 197 ı) . 7. Beldgatü'l-Kur'an (n ş r. Ali Rıza et-TOni sT. Dımaşk I 39 1/197 I) . 8. ed-Da've ile 'l -ış ­ lôf:ı (Tunus 1328; Kah i re I 346; n şr. Ali b. Hasan el-H alebT, Riyad 141 7) 9. el-Ijayal fi'ş-şi'ri 'l-~rabi(Dım aşk I 340; n şr. Ali Rı­ za et-TOnisl. Dımaşk I 392/ 1972). 10. Tu nis ve Cami'u'z-Zeytli.ne ( Dıma şk ı 39 1/ ı 97 ı ı. Ali Rıza et-TOnisi tarafından müellifin bazı yazılarının bir araya getirilmesiyle oluşmuştur. 11. Ta'itetü'l-Kadiyaniyye (Kah i re ı 35 ı. ı 970). 12. TU.nis : Seb'a ve sittine 'am en taf:ıte '1-i]].tilali'l-Feransevi (nşr. Kemal el-Arif, Tunus I 989, bu eserin ilk baskıs ı daha önce gerçekleştirilmiştir). 13. Teracimü'r-rical (Tunu s ı 972). 14. Adabü'l-f:ıarb fi'J-İs­ lôm(Kahire 1394/ 1974) .15. el-B abiyye ve'l-Baha'iyye ( n şr. Abd ülfettah Hüseyin ez-Zeyyat v.dğ r. , Kahire 1405/1984). Muhammed Hıdır ' ın bazı konferansları el-ljürriyyetü fi'l-İslam (Tunus ı 32 7/ ı 909),ljayatü'l-lugati'l-'Arabiyye (Tunu s ı 32 7; nşr. Ali Rıza et-TOnisT, Dirasat {i 'l-luga'l-'Arabiyye ve tarif:ıiha içinde, Dı­ ma şk I 960). el-'A?ame (Kah i re 1346/ 1928, Ali Abdürrazık' ın bir mevlid kandili münasebetiyle Hz. Peygamber hakkınd a kaleme aldığı yazıya redd iyedir). el-Ijitôbe 'inde'l-~rab (Kahire ı 346) ve 'Ul ema'ü'lİslam fi'l-Endelüs (Kah i re ı 347)adıyla yayı mlanmıştır. BİBLİYOGRAFYA : Hüseyin, Na~zu Kitabi Fi'ş­ Şi'ri'l-Cahilf (nşr. Ali Rıza et-TGnisi), Dıma şk 1397 /]977, ne ş red e nin girişi, s. 5-6 ; Ahmed Teymur Paşa. A'lamü '1-{lkri'l-İslami {l'l-'aşri'l­ f:ıadiş (nş r. M. Şevki Emin). Kahire 1387/1967, s. 378-381; Muhammed imare. Ma'reketü 'i-İs ­ lam ve u ş ülü ' l-f:ıükm, Kahire 1410/1989, s. 169-423; Muhammed Muvaade, Muf:ıammed el-/jıc;iır Hüseyin: Hayatühü ve aşaruh, Tunus 1974; Ali Abdülazlm , Meşil:ıatü ' l-Ezher mün?ü inşa'ihtı t:ıatte 'l-a n , Kahire 1399/ 1979, ll, 145162; el-Ezherü 'ş-şe rif {f 'idihi'l-el{f, Kah i re 1403/1983, s. 258-259; Şüyüf:ıu'l-Ezher(nşr. Vizaretü'l -i 'lam). Kahire, ts., s . 42 -43; Zirikll. elA'lam (Fethullah). vı, 113-114; M. Mehdi Allam, el-Mecma'iyyün {i f:ı amsi ne ' amen , Kahire 1406/1986, s. 249-251 ; Muhibbüddin ei-Hatlb. Muhammed "es-Seyyid Muhammed e l-l::lıçiır l:lüseyi n" , ME, XXIX 119571. s. 736-744; M. Receb ei-Beyyüml. "M uJ:ıam m ed e l-f::lıçlır J:!üseyin", a.e., XLII /] 119701 . s. 58-64; XLII/3 ( 1970). s. 233-239; M. Ali en-Neccar. "el- MerJ:ıiım eş -Şeyb MuJ:ıammed e l-l::lıçiır J:!üseyin ", MMLA, XIV ( 1962) . s. 323334; J. Majed, "al-Khaçlir, MuJ:ıammad b. al-J:!usay n " , EJ2 (ing ı. IV, 906-907. r:;v;ı IJll!lllJ ALi CuM'A r L r L r MUHAMMED b. HİNDUŞAH (bk. ŞEMS-i MÜNŞİ). ---, _j ---, MUHAMMED HUDABENDE (bk. OLCAYTU HAN). _j ---, MUHAMMED el-HÜT ( .:.ıy<Jf~ ) Ebu Abdiilah (Ebu Abdirrahman) Muhammed b. Derviş b. Muhammed el-HCıt el-BeyrCıti el-Alevi (ö. 1276/ 1860) L Muhaddis, Şafii fakihi. _j 1209'da ( 1794) Beyrut'ta doğdu. Hz. Ali'nin soyundandır. Kur'an'ı ezberledikten sonra Muhammed el-Müseyyerl el-İs­ kenderanl'den usulü'd-din okuyarak baş­ ladığı öğrenimini sürdürmek için 1228'de ( 18 13) Şam'a gitti ve özellikle Abdurrahman et-Tibl, Muhammed Emin İbn Abidin ve Abdurrahman b. Muhammed el-Küzberl'den istifade etti. Temel İsla­ mi ilimler yanında felsefe, mantık, şiir ve edebiyat alanındaki eserleri okudu. 1231'de ( 1816) Beyrut'a döndü. 1236 (1821) yı­ lına kadar Kitap ve Sünnet'le ilgili ilimleri e uğraştı . Bu arada el-Camiu'l-Ömeriyyü'lkeblr'de ders okuttu, bir taraftan da vaaz ve irşadla meşgul oldu. Değişik meslek gruplarından insanların bu derslere devam etmesini sağlamak için özel gayret sarfetti. En tanınmış talebesi, daha sonra Beyrut müftülüğü görevinde bulunan Hıdır Abdülbasıt el-FahOrl'dir. Ayrıca Ebü'l-Hasan Kasım b. Muhammed el-Kesti. Ömer Halid ile oğulları Abdurrahman ve Muhammed de kendisinden faydalandı. Sünnete bağlı bir alim ve zahid olan. ayrıca şiirle de uğraşan Muhammed el-HOt tasawufa yönelmiş ve geçimini temin edecek kadar ticaretle uğraşmıştır. Muhammed el-HOt B Zilhicce 1276'da (27 Hazi ran 1860 ) Beyrut'ta vefat etti ve Baş Ore Kabristanı'na defnedildi. Eserleri. 1. ed-Dürre tü 'l-vaz'iyye ii rabbi'l-beriyye. Akaide dair olup Muhammed Misbah el-HOt tarafından neşredilmiştir (Beyrut. ts.). 2. er-Risaletü 'r-ra'i]fa. Halku'l-ef'al hakkında filozoflar. Mu'tezile kelamcıları ve Ehl-i sünnet alimlerinin görüşlerinin ele alındığı bir risaledir. 3. e l-~]fid et ü'l-fa'ilw Müellifin talebesi Abdülbasıt el-FahOrl'ye imla ettiği küçük bir risaledir (Mahmud Selim elHOt, s. 139; ed-Dürretü 'l-va.Z'iyye ile birlikte basılan son iki ri sa le. Kema l Yusuf elHOt tara fınd an yine ay nı eseri e birlikte Resa'il fi beyani 'a~a'idi Ehli 's-sünne ue'l-cema'a adıyla yeniden yay ıml a nmı şt ır 1Beyrut 1403/1983, 1404/ 1984 1) . 4. Esne'l-metalib ii eJ:ıfıdi§ mu]Jtelifeti'l-meratib . Halk arasında hadis diye bilinen meşhu r sözlerin sıhhat derecesini tesbit amacıyla kaleme alınan ve 1784 rivayet ihtiva eden eser 1265'te ( 1849) tamamlanmıştır. Müellifin oğlu Abdurrahman'ın alfabetik sı­ raya koyduğu bu çalışma Beyrut ( ı 319) ve Kahire'de ( 1346 ) basılmış . daha sonra Halil el-Meys tarafından neşredilmiştir ( Beyrut ı 403/ ı 983 ). Ancak bu son baskı hatalarla doludur (örnekler için bk. a.g.e., s. ı 4 ı- ı 44 ı Kemal Yusuf el-HOt'un el Ef:ıddi§ü 'l-müşkil e fi'r-rütbe adıyla yayımladığı eser de bu kitaptır (Beyrut 1403/ 1983 ) s. ljüsnü 'l- e§er !ima fihi Q_a'f ve']Jtilaf min f:ıadi§ ve ]]aber ve e§er. Gazzall'nin Şafii fıkhına dair el- Veciz'ine Abdülkerlm b. Muhammed er-Rafil'nin tevf:ıidi yazdığı Fetf:ıu'l - 'aziz (eş-Şerf:ıu'l-kebir) adlı şerhteki Muhammed e ı- Hüt'un Beyrut Başüre Kabristan ı 'nda ki meza rı hadislerin tahrlcini yapmak üzere İbnü 'l-M ülakk.ın ' ın kaleme aldığı elBedrü'l-münir fi ta]Jrici el).adi§i'ş-Şer­ J:ıi'l-kebir' i özetlemek ve bazı yerlerdeki zaaflarla ihtilaflara işaret etmek amacıy­ la telif edildiği belirtilen eser (Muhammed el-HOt, Muotaşar, s. 17) fıkıh bablarına göre düzenlenmiştir. Müellifin bir ad vermediği anlaş ıl an kitabı Muhammed Tevfik Halid lfüsnü'l-e§er başlığıyla neş­ retmiş (Beyrut 1353/1934), daha sonra bu neşrin eksik ve yanlışlarla dolu olduğunu söyleyen Kemal Yusuf el-HOt eseri Mu]Jtaşaru Bedri'l-münir adıyla yeniden ya- 541