İslamiyet`in Kabulünden Sonraki Türk Destanları

3. CENGİZ HAN DESTANI (CENGİZNAME)
Bu destan, 13. yüzyılda Orta Asya'da yaşayan Türk boyları arasında meydana
gelmiştir. Cengizna-mede Moğol hükümdarı Cengiz Han'ın yaşamı, kişiliği ve
fetihleri anlatılır. Orta Asya'da yaşayan Türkler özellikle de Başkurt, Kazak ve
Kırgız Türkleri, Cengiz destanını çok severek günümüze kadar yaşatmışlardır.
Cengizname'de, Cengiz bir Türk kahramanı olarak kabul edilmektedir ve hikaye
Türk tarihi şeklinde anlatılmaktadır.
17. yüzyılda Orta Asya Türkçesinin
büyük yazan Ebü'I Gazi Bahadır Han,
"Şecere-i Türk" adlı eserinde
"Cengizname"nin 17 varyantını tespit
ettiğini söylemektedir. Bu bilgi, bu
destanın, Orta Asya'daki Türkler
arasındaki yaygınlığını göstermektedir.
Orta Asya Türkleri, Cengiz'i İslam
kahramanı olarak da görmüşler ve ona kutsallık atfetmişlerdir. Batıdaki Türkler
tarafından ise Cengiz hiç sevilmemiştir. Arap tarihçilerinin, bu hükümdarı
İslamiyet düşmanı olarak göstermeleri ve tarihi olaylar da bunda etkili olmuştur.
Moğolların Anadolu'ya saldırgan biçimde gelip burayı yakıp yıkmaları, Bağdat'ın
önce Hülagu daha sonra Timurlenk tarafından yakılıp yıkılması, Timurlenk'in
Yıldırım Beyazıt'la sebepsiz savaşı gibi tarihi gerçekler, Cengiz'in de diğer
Moğollar gibi sevilmemesine yol açmıştır.
4. TİMUR VE EDİGE DESTANI
Edige destanı, 15. yüzyılda yaşamış bir
tarihi kişilik olan Nogay beylerinden
Edige'nin kahramanlıkları etrafında
oluşmuştur. Destanda Altınordu
hükümdarı Toktamış Han ile Edige
arasındaki mücadeleler anlatılır. Yine
Edige Timur'un kızını ve bazı askerlerini
kaçıran ve herkese meydan okuyan Kare
Tiyin'i öldürür ve Timur'un gözüne girer. Timur'un yardımıyla Toktamış üzerine
açılan sefer kazanılır, Altınordu Hanlığı yıkılır. Sonunda Edige, Nogay halkının
başına geçer, han olur. Bu destan Nogay ve Kıpçak Türkleri arasında yayılmıştır.
Destanın 6 değişik biçimi tespit edilmiştir.
5. BATTAL GAZİ DESTANI (BATTALNAME)
Battalname, 9. yüzyılda Müslüman Türk ve Arapların
Anadolu'ya yaptıkları akınları ve Bizanslılarla
çarpışmalarını anlatır. Bu destanın asıl kahramanı,
soyu Peygamb er'e dayandırılan Battal Gazi ile Malatya
Beyi Ömer'dir.
"Battal", Arap dilinde "kahraman" demektir, Battal
Gazi, Arap kahramanına verilen unvandır. Türklerin
Müslüman olmalarından sonra Battal Gazi destan tipi
Türkleştirilmiş, önceki destan epizotlarıyla
zenginleştirilmiş ve anlatım geleneği içine alınmıştır.
12. ve 13. yüzyıllarda Battalname adı ile ve nesir
biçiminde
yazıya
geçirilmiştir. Hikayeci aşıkların repertuarlarınca da yer almıştır. Seyyid
Battal adıyla da anılan bu kahraman çok bilgili, dindar ve cömerttir.
Battal Gazi, İslamiyet'i yaymak için yaptığı mücadelelerde insanların yanında
büyücü, cadı ve dev gibi olağanüstü güçlerle de savaşır. "Aşkar Devzade" isimli
atı da kendisi gibi kahramandır. Bu destan; Arap, Fars ve Türklerin 10. - 20.
yüzyıllar arasında oluşturdukları ortak İslam kültür dairesinin ürünlerinden biri
olmakla beraber, Orta Asya'da yaşayan Türkler arasında da yayılmıştır.
6. DANİŞMEND GAZİ DESTANI (DANİŞMENDNAME)
Danişmend-name, 11. yüzyılda yaşamış
Türk devlet adamı Melik Danişmend
Gazi'nin hayatını, savaşlarını,
Anadolu'daki bazı şehirleri fethini ve
çeşitli kerametlerini anlatır. Danişmend
Gazi Destanı, üç ayrı kişi tarafından
farklı yüzyıllarda kaleme alınmıştır. Hem
tarihi olayların hem de metinlerin yazıya
geçirilişi açısından bu eser, Battal Gazi
Destanı ve Saltık Gazi Destanı zincirinin
ikinci halkasını oluşturur. Danişmend Gazi Destanı, Battal Gazi Destanı'nın
tamam olduğunu, Battal Gazi ve gaza arkadaşlarının ebediyete intikal ettiğini
bildiren cümlelerle başlar.
Eserin şimdiye kadar on dokuz nüshası tespit edilmiştir. Tokatlı Arif Ali'nin kaleme
aldığı Danişmend Gazi Destanı Oğuzcanın Anadolu'da hakim duruma geçtiği
yıllarda yazılmıştır ve oldukça sadedir. Baştan sona kadar nazım-nesir iç içe olan
eser, bu yönüyle incelendiğinde türünün diğer örnekleri olan Battal Gazi Destanı