tc çukurova üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü işletme

advertisement
T.C.
ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İŞLETME ANABİLİM DALI
İŞLETME MEZUNLARININ İŞ HAYATINDAKİ YERİ VE İŞLETME EĞİTİMİ
ARASINDAKİ İLİŞKİNİN ANALİZİ: 1000 BÜYÜK SANAYİ KURULUŞUNUN
İŞLETME MEZUNLARINDAN BEKLENTİLERİ ÜZERİNE ARAŞTIRMA
Özgün YILMAZ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
ADANA, 2008
T.C.
ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İŞLETME ANABİLİM DALI
İŞLETME MEZUNLARININ İŞ HAYATINDAKİ YERİ VE İŞLETME EĞİTİMİ
ARASINDAKİ İLİŞKİNİN ANALİZİ: 1000 BÜYÜK SANAYİ KURULUŞUNUN
İŞLETME MEZUNLARINDAN BEKLENTİLERİ ÜZERİNE ARAŞTIRMA
Özgün YILMAZ
Danışman: Doç. Dr. Erkut DÜZAKIN
YÜKSEK LİSANS TEZİ
ADANA, 2008
Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğüne,
Bu çalışma, jürimiz tarafından İŞLETME Anabilim Dalında YÜKSEK LİSANS TEZİ
olarak kabul edilmiştir.
Başkan: Doç. Dr. Erkut DÜZAKIN
(Danışman)
Üye: Prof. Dr. Ahmet Fazıl ÖZSOYLU
Üye: Yrd. Doç. Dr. Arzu UZUN
ONAY
Yukarıdaki imzaların, adı geçen öğretim elemanlarına ait olduklarını onaylarım.
...../..../....
Prof. Dr. Nihat KÜÇÜKSAVAŞ
Enstitü Müdürü
Not:Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve
fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri
Kanunu’ndaki hükümlere tabidir.
I
ÖZET
İŞLETME MEZUNLARININ İŞ HAYATINDAKİ YERİ VE İŞLETME EĞİTİMİ
ARASINDAKİ İLİŞKİNİN ANALİZİ: 1000 BÜYÜK SANAYİ KURULUŞUNUN
İŞLETME MEZUNLARINDAN BEKLENTİLERİ ÜZERİNE ARAŞTIRMA
Özgün YILMAZ
Yüksek Lisans Tezi, İşletme Anabilim Dalı
Danışman: Doç. Dr. Erkut DÜZAKIN
Temmuz 2008, 74 Sayfa
Bu çalışmada Türkiye’de önde gelen sanayi firmalarının değerlendirmelerine
başvurarak, işletme eğitiminin yeterlilik düzeyi, müfredat etkinliği, sosyal yararlılığı
gibi ölçütler açısından değerlendirilerek, işletme mezunlarının iş hayatındaki
durumlarıyla aralarında anlamlı ilişki olup, olmadığının saptanması, eğer varsa bu
ilişkinin yorumlanması amaçlanmıştır.
İşletme eğitiminin değerlendirilmesi ve mezunların iş bulma koşulları ile ilgili
ülkemizde yapılmış herhangi bir akademik çalışma bulunmaması, gerek işletmelerin
gerekse işletme eğitimi veren fakültelerin araştırmayı referans çalışma olarak
kullanabilecek olması çalışmayı önemli kılmaktadır.
Araştırma kapsamında web anket yöntemi kullanılmış anket İSO (İstanbul Sanayi
Odası) tarafından her yıl belirlenen Türkiye’nin 1000 Büyük Sanayi Kuruluşuna e-posta
aracılığı ile gönderilmiştir. Elde edilen sonuçlar ışığında işletme eğitiminin,
işletmecileri iş hayatına hazırlama konusunda yetersiz yönleri olduğu söylenebilir.
Anahtar Kelimeler: Yöneticilik, İşletme Eğitimi, İş Bulma, İşletme Müfredatı
II
ABSTRACT
THE ANALYSIS OF THE RELATIONSHIP BETWEEN PLACE OF BUSINESS
ADMINISTRATION GRADUATES IN WORK LIFE AND BUSINESS
ADMINISTRATION EDUCATION: RESEARCH ON EXPACTATIONS OF
THE BIGGEST 1000 INDUSTRIAL CORPORATIONS FROM BUSINESS
ADMINISTRATION GRADUATES
Özgün YILMAZ
Master Thesis, Business Department
Supervisor: Doç. Dr. Erkut DÜZAKIN
July 2008, 74 Pages
In this study, it is aimed to evaluate the sufficiency of the business administration
education, in terms of syllabus efficiency, social usefulness and so forth, with the help
of the assessments of the top industrial companies in Turkey, and to determine if there
is a relationship between the education and situations of business administration school
graduates in business life, and to construe this relationship if there is one.
Because there have been no academic researches done in Turkey about the evaluation of
the educational system and the job conditons for the graduates, the chance of using this
research as a reference by enterprises and schools of business administration will add an
extra value to this research.
Within this research, web poll method was used and the poll was sent to the “Turkey’s
Bıggest 1000 Enterprıses” which are designated annually by İstanbul Chamber Of
Industry. As a result of acquired datas, it is possible to say that the business
administration education is insufficient in some ways, espacially in point of preperation
the administrators for business life.
Key Words: Management, Business Administration Education, Finding Job,
Management Courses
III
ÖNSÖZ
Bu tez çalışmasının oluşturulmasında ilgi ve desteğini benden hiç esirgemeyen, doğru
adımları atmam konusunda her zaman yol gösterici olan değerli hocam Doç. Dr. Erkut
DÜZAKIN’a saygılarımı sunar, teşekkür ederim.
Çalışmalarım esnasında bana her an destek olup bana inanan, annem Huriye YILMAZ,
babam Zeki YILMAZ, kardeşim Özhan YILMAZ’a sevgi ve saygılarımı sunarım.
Tez çalışmam esnasında hiçbir şekilde bana yardımdan kaçınmayan başta Özlem ACER
olmak üzere, S. Barış ÜVEY, Arş. Gör. Koray TUAN, Serhat OVAYOLU, Sezer
ÇELEBİ’ye ve bütün arkadaşlarıma teşekkürlerimi sunarım.
Özgün YILMAZ
Temmuz 2008
ADANA
IV
İÇİNDEKİLER
Sayfa No
ÖZET ....................................................................................................................... I
ABSTRACT............................................................................................................. II
ÖNSÖZ .................................................................................................................... III
TABLOLAR LİSTESİ ............................................................................................ VI
KISALTMALAR .................................................................................................... VII
I. BÖLÜM
GİRİŞ....................................................................................................................... 1
1.1. Problem............................................................................................................. 3
1.2. Araştırmanın Amacı ......................................................................................... 4
1.3. Önem................................................................................................................. 5
1.4. Sınırlılıklar ....................................................................................................... 6
II. BÖLÜM
YÖNTEM ................................................................................................................ 7
2.1. Araştırma Modeli ............................................................................................. 7
2.2. Evren ve Örneklem .......................................................................................... 7
2.3. Verilerin Toplanması ....................................................................................... 8
2.4. Verilerin Çözümlenmesi ................................................................................... 8
III. BÖLÜM
İŞLETME EĞİTİMİ ...................................................................................................... 10
3.1. Amerika Birleşik Devletleri’nde İşletme Eğitimi ............................................ 12
3.2. Avrupa’da İşletme Eğitimi ............................................................................... 18
3.3. Türkiye’de İşletme Eğitimi .............................................................................. 22
V
3.4. Türkiye’de İşletme Eğitimi ve İşletmecilik Mesleği İlişkisi ........................... 32
IV. BÖLÜM
ARAŞTIRMANIN UYGULAMASI, YORUM VE BULGULAR ......................... 36
4.1. Anketin Özellikleri ........................................................................................... 36
4.2. Bulgular ve Yorum ........................................................................................... 43
4.2.1. İşletme Mezunu Çalışan Olup Olmaması ............................................. 44
4.2.2. İşletme Mezunu Sayısı ve Lisans Mezunu Sayısı .................................. 44
4.2.3. Şirket İçinde İşletme Mezunlarının Toplam Çalışanlara Oranı .......... 45
4.2.4. İşletme Mezunlarının Bilgi Düzeyleri ................................................... 49
4.2.5. İşletme Mezunlarının Performans Değerlendirmesi ............................ 53
4.2.6. Şirket İçi Eğitim Verilen Alanlar .......................................................... 56
4.2.7. İdari Kadroların İşe Alış Sürecinde Önemli Kriterler ......................... 57
4.2.8. Katılımcı Firmalar Hangi Sektörlerde Faaliyettedirler ....................... 59
4.2.9. Genel Değerlendirmeler......................................................................... 59
4.3. Hipotez Testleri ................................................................................................ 61
V. BÖLÜM
SONUÇ ve ÖNERİLER .......................................................................................... 68
KAYNAKÇA ........................................................................................................... 71
ÖZGEÇMİŞ ............................................................................................................ 74
VI
TABLOLAR LİSTESİ
Sayfa No
Tablo 3.1.
Haas İşletme Okulu Dersleri .............................................................. 15
Tablo 3.2.
Wharton İşletme Okulu Dersleri......................................................... 16
Tablo 3.3.
Amsterdam Üniversitesi İşletme Lisans dersleri ................................. 21
Tablo 3.4.
Boğaziçi Üniversitesi Dersleri ............................................................ 24
Tablo 3.5.
Marmara Üniversitesi Dersleri ........................................................... 25
Tablo 3.6.
Ege Üniversitesi Dersleri ................................................................... 27
Tablo 3.7.
İstanbul Üniversitesi Dersleri ............................................................. 28
Tablo 3.8.
Hacettepe Üniversitesi Dersleri .......................................................... 29
Tablo 3.9.
Çukurova Üniversitesi Dersleri .......................................................... 30
Tablo 3.10. ODTÜ Dersleri ................................................................................. 31
Tablo 3.11. 2008'de beyaz yakalılarda piyasa ücret aralıkları ................................ 34
Tablo 4.1.
İşletme mezunlarının departmanlara göre çalıştırılma oranları ............ 37
Tablo 4.2.
İşletme mezunlarının bilgi düzeyleri .................................................. 38
Tablo 4.3.
Performans değerlendirme tablosu ..................................................... 40
Tablo 4.4.
Şirket içi eğitimler ............................................................................. 41
Tablo 4.5.
İşe alış sürecinde önemli ölçütler ....................................................... 42
Tablo 4.6.
Sektör tespit tablosu ........................................................................... 43
Tablo 4.7.
İşletme ve lisans mezun tablosu ........................................................ 44
Tablo 4.8.
İşletme mezunlarının firmalarda çalıştırılma oranları sonuç tablosu.... 46
Tablo 4.9.
İşletme mezunlarının çalıştırılma oranlarının ortalamaları .................. 49
Tablo 4.10. İşletme mezunlarının bilgi düzeyleri sonuç tablosu ............................ 50
Tablo 4.11. İşletme mezunlarının performans değerlendirmesi.............................. 53
Tablo 4.12. Şirket içi eğitimler sonuç tablosu ....................................................... 56
Tablo 4.13. İşe kabul kriterlerinin önemi .............................................................. 58
Tablo 4.14. Hipotez 1 test tablosu ......................................................................... 65
Tablo 4.15. Hipotez 1 sonuç tablosu ..................................................................... 66
Tablo 4.16. Hipotez 2 sonuç tablosu ..................................................................... 67
VII
KISALTMALAR
AACSB
:
The Association to Advance Collegiate Schools of Business
ABD
:
Amerika Birleşik Devletleri
AMBA
:
The Association of MBAs
Ar-Ge
:
Araştırma - Geliştirme
DTM
:
Dış Ticaret Müsteşarlığı
EFMD
:
European Foundation for Management Development
HBS
:
Harvard Business School
İSO
:
İstanbul Sanayi Odası
KKTC
:
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti
MBA
:
Master of Business Administration
MIT
:
Massachusetts İnstitute Of Technology
ÖSYM
:
Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi
PhD
:
Doctor of Philosophy
RSM
:
Rotterdam School of Management
SPSS
:
Statistical Package for the Social Sciences
TÜİK
:
Türkiye İstatistik Kurumu
I. BÖLÜM
GİRİŞ
Ulusal ve uluslararası pazarlarda artan tüketim ihtiyacı ve paralelinde hızla
gelişen teknoloji,
şirketlerin
rekabet
ortamında
barınabilmeleri
için
bilindik
yöntemlerden çok daha fazlasına ihtiyaçları olduğunu göstermektedir. Bu ihtiyaçların
karşılanması müşteri, işgücü, para, teknoloji, talep gibi girdilerin verimli bir şekilde
yöneticiler tarafından değerlendirilmesine bağlıdır.
Yönetim insanlık tarihi kadar eski bir kavramdır. Ancak bir disiplin olarak,
sistemli bir biçimde incelenmesi oldukça yenidir. Taylor, Fayol, Weber, vb. uygulamacı
ve düşünürlerin temsil ettiği 1900’lerdeki klasik yaklaşıma göre üretkenlik ön plandadır
ve insanlar makinenin birer parçasıdırlar. 1930’larda Hawthorne, Argris, Maslow’un
temsil ettiği neoklasik yaklaşıma göre ise sosyal davranışlar, teknoloji ve çevre koşulları
birlikte senkronize edilmeye çalışılmalıdır (Özkan, 2007). İkinci Dünya Savaşı ve onun
ardından gelen savunma programı da işletme yöneticiliği kuramının gelişmesine
yardımcı olmuştur. Malzeme ve insan gücünde en fazla tasarrufu sağlayarak üretimi
artırma çabaları, yöneticilik konusuna daha fazla önem vermeyi gerektirmiştir (DTM,
2007). 1960’larda ortaya çıkan modern yaklaşımlarda teknolojik gelişmeler ve teknoloji
üzerinde elde edilen hâkimiyet ile insan faktörü giderek önem kazanmış ve stratejik
yönetim anlayışı ön plana çıkmıştır. 1950’li yıllardan bu döneme uzanan Douglas
McGregor’un X (otokratik yönetici)-Y (demokratik yönetici) teorisi geniş yankı
bulmuştur. Ardından her iki modelin bir bileşkesi olan 1960’ların Yönetim Grid modeli
gelmektedir. Diğer önemli aşamalar olarak, Drucker’ın “Hedeflerle Yönetim”ini,
1965’lerde Ansoft’un “Şirket Stratejisi”ni, 1970’lerde Tom Peters’ın “In Search of
Excellence” adlı kitabını, 1980 ve 1990’larda ise Toplam Kalite Yönetimini sayabiliriz
(Özkan, 2007). Tüm bu dönemlerin sonucunda ortaya çıkan anlayışa göre “yönetimin
bilim ya da meslekten ziyade bir uygulama olduğu” uyarısını yapan Drucker’ın
söylediklerini de dikkate alarak; yönetim için, içinde bulunduğumuz durumu, koşulları
ve çevreyi en iyi şekilde analiz edip, yarını şekillendirebilmek ve ona hâkim olabilmek
için bugünden yapılması gerekenleri planlamak ve uygulamaya sokmaktır diyebiliriz.
2
Zaman içinde, iş hacminin genişlemesine paralel olarak, yöneticilik konusu ile
ilgili sorunlar da artmıştır. İş yöntemleri, gereçler, malzeme, alet ve makinelerin daha
karmaşık bir hale gelmesi, herhangi bir kuruluşun, diğer işyerleri, tüketiciler, işçiler ve
devlet daireleri ile olan ilişkilerini daha dikkatle ayarlaması gereğini ortaya çıkarmıştır.
Bu durum dolayısıyla nispeten küçük işyerlerinde dahi, iyi yöneticilere olan büyük
gereksinimin kuvvetle duyulmasına neden olmuştur.
Günümüz koşullarında aranılan yöneticilerin ve idari personelin işletme eğitimi
almış olmalarının olumlu sonuçları olduğu düşünülmektedir. Öyle ki işletme eğitiminin
amacı, özel ve kamu sektörünün ihtiyaç duyduğu, olay ve olguları sorgulayabilme, karar
verme, sorun çözme, planlama yapabilme, ekip çalışmasına yatkın olabilme,
örgütleyebilme, düzenleyebilme ve denetleyebilme gibi niteliklere sahip yönetici
adaylarını yetiştirmektir. İşletme eğitimi iş hayatının temel kavramları hakkında verdiği
teorik eğitimin yanı sıra gerçek dünyaya uygun çözümler sunan, yetenek geliştirme
amacı güden pratik eğitime ve uygulamalara da önem vermektedir.
Şirketler işletme mezunlarını alanları dahilinde ve de dışında birçok pozisyonda
çalıştırmaktadırlar. İşletme alanı içerisinde uzmanlaşmak için çok sayıda değişik
alternatif bulunmaktadır. Bu alanlar işletmecinin şirket içerisindeki pozisyonunu ve
rolünü belirlemede etkilidir. Başlıca finans, muhasebe, pazarlama, yönetim, insan
kaynakları bu alanlardan sayılabilirler.
İşletme bölümleri gerek mezun sayıları gerekse iş alanları sayısı açısından diğer
lisans programlarından üstündür. Bu da sonuç olarak işletme bilimi üzerine yapılan
araştırma, makale, kitap ve tez sayısına yansımaktadır. İşletme bilimi ile ilgili bu kadar
çok araştırma olmasına karşın işletme eğitimi ile ilgili yapılmış çalışmalar yok denecek
kadar azdır. Prof. Dr. Şan ÖZ-ALP’in 1998 yılında Afyon Kocatepe Üniversitesi
Yayınları’ndan çıkan
“Türkiye’de İşletmecilik Eğitimi” isimli kitap bu birkaç
araştırmadan biridir.
Söz konusu çalışmada genel hatları ile Türkiye’deki işletme eğitiminin kalitesi
sorgulanmaktadır. Ayrıca üniversitelerdeki işletme bölümleri müfredat, öğretim üyesi
sayısı, öğrenci sayısı kriterleri ele alınarak birbirleriyle kıyaslanmış ve işletme
eğitiminin standart olup olmadığı değerlendirilmiştir. Çalışmada işletme eğitiminin özel
3
sorunlarına değinildiği, diğer bir deyişle okul odaklı sorunların baz alındığı
görülmüştür. Üretilen çözümler mevcut eğitim düzeninin kalitesinin artırılmasına
yöneliktir.
Konu ile ilgili bir diğer önemli çalışma 1998 yılının Kasım ayı içerisinde
Akdeniz Üniversitesi’nin ev sahipliğinde yapılan 6. Ulusal İşletmecilik Kongresi
olmuştur. “2000’li Yıllarda İşletmecilik ve Eğitimi”nin ele alındığı kongrede
işletmecilik eğitimi ile ilgili çalışmalarda, işletmecilik eğitiminin sorunlarına
değinilmiştir.
1.1. Problem
İyi birer yönetici olmak ya da işletme biliminin diğer alanlarında uzmanlaşarak
bu alanlarda kariyerlerine yön çizmek isteyen gençler işletme eğitimi veren fakültelerin
ilgili bölümlerine kayıtlarını yaptırmaktadırlar. Mezuniyetin ardından iş gücüne katılan
gençlerin %7-8’i işletme mezunudur (Kayhan, 2007). İşletme mezunu gençler büyüklü
küçüklü birçok şirketin çeşitli departmanlarında iş alanları bulabilmektedirler.
İşletme eğitimi veren okullar genelde iki misyona sahiptirler; pratikte çalışacak
olan iş insanlarını gerçek dünya için eğitmek ve diğer taraftan da araştırma yaparak
işletme ve yönetim alanında bilgi stokunu geliştirmek. Tarihsel olarak bakıldığı zaman
işletme eğitimi veren okullar başlangıçta, yani yirminci yüzyılın ilk yarısında, sadece
pratisyen yetiştirmek yönünde ağırlığı olan, meslek okulu mahiyetinde okullar idiler ve
hor görülürlerdi. Mesela MIT adlı ünlü okulun Sloan School of Management
bölümünde çoklukla yakındaki Ford fabrikasının yöneticileri ders verir ve kendi pratik
deneyimlerini aktarırlarmış. Ama 1960'lı yıllara girilirken ve hem ABD hem de dünya
genelinde profesyonel yöneticilere talep artarken, Ford ve Carnegie gibi vakıflar işletme
okullarındaki eğitimi çok eleştiren raporlar hazırlamışlar ve bu okullarda bilimsel metot
ve akademik yaklaşımın yerleştirilmesi için yol gösterip, para desteği de sağlamışlar.
Böylece bir meslek eğitimi (trade school) olarak başlayan işletme eğitimi değişim içine
girmiş ve diğer ekstreme doğru yollanmıştır (Gökçe, 2007a).
Şirketler yönetici adayları ararlarken, işletme mezunu olması şartı değil başta
tecrübe ve daha sonra iş ile ilgili mühendislik vs. eğitimi veren fakülte mezunu olma
4
şartı aramaktadırlar. Üstelik uzmanlık alanı her ne olursa olsun işe alınan personel
çeşitli eğitimlerden geçirilmektedir. Buradan hareketle iş dünyasının işletme
mezunlarından beklediklerini bulamadıkları ve beklentileri yönünde donanımlı
mezunlar ile karşılaşmadıkları gibi düşüncelere kapılmamak elde değildir. Öyle ki
rekabetin kaçınılmaz olduğu günümüz pazarlarında firmalar yöneticilik işini yıllarca
eğitim görmüş profesyoneller yerine teknik bilgi beceri sahibi personele teslim
edebilmişlerdir. Bu değerlendirmeler ışığında işletme bölümlerinde verilen eğitimle iş
dünyasının beklediği eğitim arasında bir fark olduğu, ya da firmaların beklentilerinin
değiştiğinin kanısına varmak yerinde olacaktır.
Firmaların beklentileri, işletme mezunu çalışanlar tarafından karşılanmadığı
takdirde bir takım sorunlar oluşabilmektedir. Çalışan, yıllarca eğitim aldığı bir konuda
kendini eksik hissedebilmekte bu da motivasyonu olumsuz yönde etkilemektedir.
Çalışan, kendine olan güvenini yitirebilir. Firmalar ise, istihdam ettiği personelden
beklediği verimi alamamakta, dolayısıyla yeni birey istihdam etmek durumunda
kalmaktadır. Bu durumun makro olarak etkisi ise, işletme mezunlarının firmalar
tarafından istihdamının olumsuz etkilenmesidir.
Firmaların beklentilerinin işletme mezunları tarafından karşılanamamasında,
firmaların yanlış istihdamları etkili olabilmektedir. İşletme mezunları idari kadrolarda
görev alabilecek şekilde eğitim almış, yöneticilik konusunda uzman kimselerdir. Oysa
firmalar kimi zaman işletme mezunlarını ilgisiz ve basit alanlarda kullanmaktadırlar.
İdareci olarak istihdam edilmesi gereken bir işletmeci, kimi durumlarda fotokopi
görevlisi, arşiv görevlisi vb. olarak istihdam edilmektedir.
1.2. Araştırmanın Amacı
Çalışmanın amacı işletme eğitiminin iş hayatına yönelik başarısını test etmektir.
Bunun ışığında işletme eğitiminin başarısız olduğu alanlar tespit edilip çözüm önerileri
sunulmaya çalışılacaktır. Bu çalışma kapsamında aşağıdaki sorulara cevap aranacaktır.
§
Firmaların işletme bölümü mezunlarında aradıkları özellikler nelerdir?
§
İşletme mezunları firmaların istedikleri özellikleri taşımakta mıdırlar?
§
İşletme bölümünde okutulan derslerin iş hayatına faydası var mıdır?
5
§
Ne tür derslerin okutulması, ne tip uygulamaların yapılması istenilen
seviyeye ulaşmayı sağlayacaktır?
Araştırma kapsamında anket sonuçlarından yararlanılmak suretiyle iki hipotez
test edilecektir.
Hipotez 1: Türkiye’deki 1000 büyük firma, bünyelerinde çalışan işletme
mezunlarının bilgi düzeylerini yeterli görmektedirler.
Hipotez 2: Türkiye’deki 1000 büyük firmanın idari kadrolarında çalışan işletme
mezunu oranı yüksek seviyededir.
İşletme bölümlerinde okutulan müfredatların iş hayatında mezunlara ne kadar
fayda sağladığı sağlamadığı, eksik kalan yönleri olup olmadığı da sınanmış olacaktır.
Bu da işletme bölümlerinde konu ile ilgili bir problemin istihdam sorunlarına sebep
olup olmadığını gösterecektir.
1.3. Önem
İşletme eğitimi ve iş dünyasının beklediği eğitim arasında bir fark veya
değişikliğin olup olmadığı konusunda yapılacak bir araştırma hem işletme bölümlerinin
müfredatlarını değerlendirmelerinde, hem de firmaların yönetici kavramından
anladıklarını değerlendirmede faydalı olacaktır.
İşletme bölümünden mezun olmuş birey lisans eğitimi sırasında seçmiş olduğu
dersler
ve
müfredat
dersleri
ışığında
çeşitli
alanlarda
uzmanlaşmaktadır.
Uzmanlaştıkları alanlar göz önüne alındığında birçok mezun bu alanların dışında
istihdama katılmaktadır. Lisans eğitimi sırasında bireyler idealleri doğrultusunda ilgi
alanlarına ve isteklerine göre derslerini seçmektedirler. Şüphesiz ki çoğunun amacı bu
alanda kendisini geliştirip iyi bir yönetici olmaktır. Bu problem yalnızca işletme bölümü
için geçerli bir sorun değildir. İstihdam problemleri ülkemizin kanayan yaralarından
biridir. Çalışma ile dikkat çekilmek istenen nokta eğitimleri açısından yöneticilik işine
uygun olan bireylerin bu tür pozisyonlarda yer alıp alamama durumlarını araştırmak ve
makul önerilerle yanlış uygulamalara çözüm üretilmesini sağlamaktır.
6
İşletme eğitiminin değerlendirilmesi ve mezunların iş bulma koşulları ile ilgili
ülkemizde yapılmış herhangi bir akademik çalışma bulunmamaktadır. Uluslar arası
boyutta ise özellikle ABD’de yaygın olan MBA (Master of Business Administration)
eğitimini değerlendiren yayınlar bulunmaktadır. Fakat bu yayınlar yoruma dayalı
olmakla beraber şirketler üzerinde bir deneme yapılmamıştır. Çalışma literatürde bir ilk
olmakla beraber, işletme bilimine ve eğitimine faydalı olacağı düşünülmektedir.
1.4. Sınırlılıklar
Çalışmada ulaşılmak istenen, Türkiye’deki şirketlerin işletme mezunlarını
değerlendirmesi ve işletme eğitimi hakkındaki görüşlerini nicel değerlerle belirlemektir.
Türkiye’de 2002 Devlet İstatistik Enstitüsü araştırması rakamlarına göre 1.858.191 adet
işyeri bulunmaktadır. Bu firmaların tümüne ulaşmak ve işletme mezunları ile ilgili bir
anket uygulamak mümkün olmadığından, 1000 büyük sanayi firması baz alınarak
araştırma yürütülmüştür. 1000 büyük sanayi firması zaman ve kaynak kısıtı bakımından
değerlendirmeye alınabilecek bir rakamdır. Ayrıca istihdam düzeyleri göz önüne
alındığında temsil ettikleri rakam bir sonuç elde etmek için tatmin edici olabilecektir.
2006 yılı için yaklaşık 2 milyon işyeri için toplam istihdam 21 milyon (TÜİK, 2008), ilk
1000 firmanın istihdamı ise 630.000 dolayındadır (İSO, 2007). İlk 1000 firmanın
istihdam yoğunluğu Türkiye ortalamasının çok üzerindedir. Bu da ilk 1000 firmanın
temsil yeteneğinin çok yüksek olduğunu gösterir.
1000 büyük sanayi firmasının her birine anketleri posta yoluyla ulaştırmak ya da
yüz yüze teslim etmek yoğun bir kaynak ve zaman israfına sebep olacağından,
firmaların aktif olarak kullandıkları elektronik posta adreslerine gönderilmiş anket linki
vasıtasıyla veriler toplanmıştır.
Çalışmanın özgünlüğü nedeni ile literatür taraması sonuçları çok az yayın
sayısına isabet etmektedir. Çalışmada kullanılabilecek kaynakların kısıtlı sayıda olması
gerekli bilgileri toparlamada zorluklarla karşılaşılmasına sebep olmuştur.
7
II. BÖLÜM
YÖNTEM
2.1. Araştırma Modeli
Araştırma tarama modelinde bir araştırmadır. İşletme eğitimi ile ilgili ön bilgiler
yapılandırılarak, çeşitli alanlardaki başarı örneklem üzerinde anket vasıtası ile test
edilmiştir.
2.2. Evren ve Örneklem
Araştırmada, işletme mezunlarına istihdam sağlayabilecek olan büyük firmaların
görüşleri belirlenmeye çalışılmıştır. Dolayısıyla özel ve kamu şirketleri evren olmuştur.
Türkiye’deki bütün şirketlere ulaşarak değerlendirme yapmak başta zaman olmak üzere
çeşitli olanaksızlıklardan dolayı mümkün değildir. Bu sebeple İstanbul Sanayi Odası
(İSO)’nın her yıl düzenlediği “En Büyük 1000 Sanayi Kuruluşu” araştırmasındaki
şirketler çalışma evrenini oluşturmuştur. Şirketlerin adresleri ve elektronik posta
adresleri internet üzerinden yapılan taramalar vasıtasında elde edilmiştir. Çoğu adres
orijinal firma web sitesinden alınmıştır. Toplam 1000 firma içerisinden 882 adedinin eposta adresi saptanmıştır. Fakat bunlardan 53 adedinin yanlış olduğu anlaşılmıştır.
Kalan 829 adet e-posta adresinden gelen dönüş sayısı 119’dur. Dolayısıyla örneklem
büyüklüğü 119’dur. 119’luk bir örneklem hacminin 1000’lik bir ana kütle hacmini ne
kadar temsil ettiği aşağıda hesaplanmıştır.
n=
n0 N
n0 + ( N - 1)
ve
n0 =
Z 2 p (1 - p)
formülleri hesaplamada
e2
kullanılmıştır.
n: düzeltme faktörü eklenmiş sonlu ana kütlelerde ortalama veya oran için
örneklem hacmi
n0: sonlu ana kütle düzeltme faktörü hesaba katılmadan belirlenen örneklem
hacmi
N: ana kütle hacmi
8
e: örnekleme hatası
p: oran
Z: Standart normal değer, olarak ifade edilmektedir.
119 =
n0 1000
n0 + 999
134,93 =
n0 = 134,93
1,96 2 0,5(1 - 0,5)
e2
e = 0,084
p değeri 0,5 alınarak p(1-p) değeri
maksimize edilmiş, hiçbir p(1-p) değeri bu değerin üzerine çıkamayacağı için
hesaplama garanti altına alınmıştır. Z değeri ise %95 güvenirlik için tablodan alınan
değerdir.
Örneklem üzerinde yapacağımız oransal analizlerin hatalı olma olasılığı
0,084’tür (%8,4). Örneklem ana kütleyi maksimum %8,4’lük bir sapma ile temsil
etmektedir.
2.3. Verilerin Toplanması
Verilerin toplanmasında anket yönteminden yararlanılmıştır. Anket sorularının
oluşturulmasında bu konuda daha önce yapılan çalışmalardan yararlanılmıştır. Çalışma
orijinal bir çalışma olduğundan daha önce uygulanmış benzer bir anket formu
bulunmamakla birlikte eğitim konulu formlar ışığında konuya odaklı sistemli sorular
üretilmiştir. İşverenin performans değerlendirmesine yönelik sorular performans
değerlendirme formlarından yararlanılarak hazırlanmıştır.
Konuyla ilgili teorik bilgilerin elde edilmesi için veri toplama tekniği olarak
öncelikle belge tarama tekniği kullanılmıştır. Veriler, kütüphanelerden, internetten ve
veri tabanlarından sağlanmıştır.
2.4. Verilerin Çözümlenmesi
Verilerin elde edildiği anket formu gerek eğitimde bir problem olup olmadığının
tespiti gerekse, çözüm önerileri elde etmek amacıyla düzenlenmiş sorulardan
9
oluşmaktadır.
Anket
içeriğinde
şirketlerden
işletme
mezunu
personelini
değerlendirmelerine yönelik sorular, şirket işe alım sürecinde önem verdikleri durumları
sorgulayan sorular, ve şirket içi eğitimlere yönelik sorular bulunmaktadır.
Elde edilen veriler hem Microsoft Office Excel 2003 programına hem de SPSS
(Statistical Package for Social Science) programına girilerek veri tabanları
oluşturulmuştur. Excelde oransal analizler yapılmıştır. SPSS 16.0 programında ise
frekans ve tanımlayıcı analizlerden yardım alınarak sonuçlar elde edilmiştir. Sonuçlar
ilişkilendirilerek raporlanmış, çözüm üretmekte kullanılmıştır.
10
III. BÖLÜM
İŞLETME EĞİTİMİ
Eğitim, iş yaşamı için zorunlu temel bilgileri içerdiğinden, gerçek yaşamla
bağdaşabilir, kullanılabilir ve güncel olmak zorundadır. Özellikle işletme eğitimi günün
dinamik işletme koşullarına paralel ve piyasa koşullarının gerektirdiği özellikleri
kazandırıcı olmalıdır. Mezunlarının iş hayatındaki başarısı, üniversitenin eğitim
kalitesini yansıtmaktadır. İşletme eğitimi, her türlü işletme için yönetici yetiştirmesi
nedeniyle programlarını, sistemlerini piyasaya uygun hale getirme konusunda üzerinde
yoğun bir baskı hissetmektedir.
Teknolojinin gelişimi paralelinde değişen dünya, beraberinde birçok yenilik
getirmiştir. Teknolojik cihazların firmalarda başta üretim süreçlerinde rol alması, üretim
kapasitesini ve hızını artırmıştır. Artık üretimle ilgili çok ince detaylar bile robotlar
tarafından yürütüldüğünden, üretim bir rekabet aracı olmaktan çıkmıştır. Şirketlerin
rekabet araçları arasında en başta teknoloji yerini almıştır. Öyle ki bilgisayarların,
enformatik sistemlerin, robotların firmalara getirdiği yenilikler işletme anlayışında
radikal değişimlere sebep olmuştur.
Yönetim işinin profesyonelleşmesi,
işletme sahibi-profesyonel yönetici-
sermayedar-girişimci vb gibi kavramların birbirinden ayrılarak netleşmesi, yönetim
işinin karmaşıklaşması, rekabetin şiddetlenmesi ve etki alanının genişlemesi, müşterinin
ve insan kaynaklarının değişmesi, önem kazanması işletme eğitimini zorlaştırmış ve
kesinlikle bir ihtiyaç haline getirmiştir.
Üniversite eğitiminin başlıca amaçlarından birinin iş hayatına kalifiye eleman
yetiştirmek
olduğu
göz
önüne
alındığında,
teknolojinin
eğitime
etkisi
yadsınamayacaktır. Kullanılan sistemler, uygulanan operasyonlar, aygıtlar, bilgi
kaynakları değişmiştir ve eğitimin bunlara entegrasyonu şarttır.
İşletme eğitimi günümüzde büyük bir iş alanı haline gelmiştir. Hatta yurtdışı
normlarında işletme okulları bir okuldan çok işletme konumundadır. Bunun kaynağı
11
olarak firmaların ve şirketlerin olağanüstü büyümesiyle birlikte, işletme mezuniyetinin
bir gereklilik halini alması gösterilmektedir. Yurtdışında üniversitelere ayrılan
ödeneklerdeki düşüş eğitim talebinin yoğun olduğu işletme bölümlerine özellikle MBA
programlarına olumsuz olarak yansımıştır. Üniversiteler bu bölümlerden büyük karlar
beklemektedirler (Reichert, 2006).
Henüz 20. YY başında dünyaya yayılmaya başlayan işletme okulları,
günümüzde 40’tan fazla ülkede 7500 okulla karşımıza çıkmaktadır. 1990’lardan
2000’lere kadar meydana gelen bu dramatik artış kapanan, birleştirilen, yenilenen
işletme bölümlerine neden olmuştur (Williams, 2006).
Geriye kalan okullar; ki şu an 1 milyar ABD doları’nın üzerinde bir pazarı
oluşturuyorlar, kısa programlara ağırlık vermişler ve esnekleşmişlerdir. Bu tablo yerini
daha güncel MBA programlarına bırakmıştır. Eskiden ayrılan en büyük farklılık işletme
eğitiminde global vurgulara yoğunlaşmasıdır. Tabiî ki önceki MBA programları da
global özellikteydiler fakat yeni program, eğitim müfredatlarının da globalleşip adeta
bir bayi sistemine dayanmasını olgunlaştırmıştır (Williams, 2006).
Firmalar
günümüzde
kendilerini
öğrenen
organizasyonlar
olarak
tanımlamaktadırlar. Kendi eğitim birimlerinin yanı sıra, bazılarının üniversiteleri
mevcuttur. Firmaların kendi eğitim birimlerini kurmalarının sebepleri;
§
Firmanın özniteliklerine tamamen uygun ve firmaya özel bir eğitimin
üniversitelerde verilemeyeceği,
§
Üniversitelerde beklenen hızda eğitimin gerçekleştirilememesi,
§
Çeşitli bürokratik ve siyasi emellerden arınmış bir eğitimin firma bünyesinde
mümkün olması olarak sıralanabilir.
Esnek eğitim yeni gündeme gelmiş olmamasına rağmen ilerleyişindeki hız; ki
pazarın büyüklüğü ile doğrudan ilgilidir, eğitim anlayışında değişikliklere sebep
olmuştur. İşletme eğitimi talep edenlere bu neredeyse ders, hatta ders saati
seçeneklerine kadar indirgenmiştir. Burada hala sorgulanmakta olan bir problem ortaya
çıkmıştır. İşletme okullarının taleplerden dolayı süratli eğitim anlayışı eleştirilmiş ve
verilen eğitimin işlenen konular itibarı ile eksik olduğu dile getirilmiştir (GFME, 2008).
12
İşletme eğitiminde oluşan ani değişiklikler artık bir sürpriz olmaktan çıkmıştır.
İşletme eğitimi günümüzde hiç olmadığı kadar popüler durumdadır. Öyle ki uluslararası
bir rekabet avantajı olarak görünen işletme eğitimi prestiji bazı durumlarda asıl işin
önüne geçer hale gelmiştir.
İşletme eğitiminde gelinen son nokta olarak, teknolojinin nimetlerinden üst
düzeyde faydalanan uzaktan eğitimden bahsedilmektedir. Bu eğitim dünyanın bir
ucundaki öğrenci ile diğer ucundaki öğrencinin aynı standartlarda eğitim almasını
sağlamaktadır. Hatta işletmeler dokümantasyonları internet yoluyla ilgili firmadan alıp
şirket için eğitim materyali olarak kullanmaktadırlar. Görüntülü ve sesli teknolojilerden
yararlanarak evlerde eğitim hayali gerçekleştirilmiştir. Hatta internet konferans salonları
oluşturulmuş ve dünyanın çeşitli yerlerindeki öğrencilerin eğitimcilerle ve birbirleriyle
canlı etkileşimi sağlanmıştır (Williams, 2006).
İşletme eğitiminin tarihine damgasını vurmuş ve halen de bu konuda lider olan
ülke ABD’dir. Ardından Avrupa’daki okullar işletme eğitiminin gelişimine yön
vermişlerdir. Dolayısıyla Türkiye’de işletme eğitimine göz atmadan önce ABD ve
Avrupa’da işletme eğitimi üzerine genel bir inceleme yapmak uygun olacaktır.
3.1. Amerika Birleşik Devletleri’nde İşletme Eğitimi
Plymouth 1635’den önce herhangi bir işletme okuluna dair bir kanıt
bulunmamaktadır. Kurucu Mr. Morton Plymouthda muhasebe hesapları oluşturma,
okuma ve yazma konusunda eğitimler vermiştir. Bundan 250 yıl sonra ABD’de 162
işletme okulu 27000 öğrencisini yazışma, dosyalama, muhasebe hesapları, ticari
mektuplaşma ile ilgili eğitmekteydi. İşletme eğitimi o zamanlar ilkokul, ortaokul ve
liselerde dar anlamda gösterilmekteydi (Rosett, 2008).
İlk fakülte 1881 yılında Pensilvanya üniversitesinde kurulmuştur. Joseph
Wharton 1925’te 38 üyesi bulunan American Association of Collegiate Schools of
Business (Amerikan İşletme Fakülteleri Birliği)’de öğrencilerin 1 yabancı dil dersi, 15
ingilizce (anadil) müfredat dersi, 2 felsefe ağırlıklı ders görmelerinin standart haline
getirilmesini talep etmiştir. Wharton aynı yılda işletme okullarında ekonomik ve ticari
bilimlerin yanı sıra bir yönetici için genel kültüründe önemine değinerek, ders olarak
13
müfredata katılmasını istemiştir. Öğrenciler o dönemde kültür dersi olarak Aristophanes
ve Euripides’ten birini seçebilmişlerdir (Rosett, 2008).
1925 yılında Columbia Üniversitesi Eğitim Fakültesi dekanı üniversite
mezunlarının belirli teknik dersler, dini dersler, sahte bilimin zararlarına değinen dersler
gibi dersleri almadan mezun olamayacaklarını savunarak, işletme müfredatına karşı
çıkmıştır (Mathias, 1975).
Harvard İşletme okulu kendini bütün bu gelişimlerin dışında tutmuş, kendi
belirlediği kriterlere uygun olarak eğitim sürecine devam etmiştir (1919). 1954 yılında
Malcolm McNair Harvard İşletme Eğitimi ile ilgili kitabında (Case Method at the
Harvard Business School) örnek olaylara dayalı muhasebe ve istatistik eğitimini
övmüştür. Bu da Harvard’ın günümüze uzanan başarısında bir mihenk taşıdır (HBS,
2008).
İşletme dalında ilk doktora derecesi 1928 yılında Chicago Üniversitesi
tarafından verilmiştir. 1940 yılında doktora mezunlarının sayısı 350’ye ulaşmıştır. Bu
doktorlar eğitimci ya da araştırmacı olarak işletme eğitiminde kariyerlerini
sürdürmüşlerdir. Araştırma üniversitelerinin işletmeyi bünyelerine almaları 1881
tarihinde olmuştur (Chicago GSB, 2008).
1958 yılında Ford Foundation desteği ile James Howell ve Robert A. Gordon
tarafından yazılan “Higher Education for Busines”, ve Carnegie Corporation tarafından
desteklenen Frank Pierson tarafından yazılan “The Education of American
Businessman” işletme eğitiminin yönetici yetiştirme fonksiyonun önemine dikkat
çekerek sosyal içeriğinin geliştirilmesine önayak olmuşlardır. Bu hareketlenme o
zamana kadar eğitimci ve araştırmacı yetiştiren işletme okullarında reform çanlarının
çaldığına bir işaretti. Chicago Üniversitesi, M.I.T. (Massachusetts Institute of
Technology) ve Stanford Üniversitesi’nin öncülüğü ile profesyonel yöneticiler için
MBA (Master of Business Administration), PhD (doktora) derecesine bir alternatif
olarak uygulanmaya konmuştur. MBA mezunları işletmeler için teorik bilgileri pratiğe
tercüme edebilecek çevirmenler olarak işletmelerde talep görmeye başlamışlardır
(Rosett, 2008).
14
İşletme okullarının mezun sayıları 1960-1981 yılları arasında büyük artış
göstermiş ve yıllık 55000 kişi ile hukuk ve tıp fakültelerinin yıllık mezunlarının
toplamını geride bırakmıştır. Bu artışın başlıca sebepleri arasında en iyi okullar
listesinde günden güne artan işletme okulları ve mezun olanlara teklif edilen yüksek
maaşlar sayılabilir (Rosett, 2008).
II. Dünya savaşı öncesinde 30’larda olan PhD yıllık mezun sayısı 1975’lerde
1000 seviyesine ulaşmıştır (Mathias, 1975). Günümüzde dönemlik 900 düzeyindedir.
ABD’nin işletme eğitimindeki başarısının sırrı, işletme eğitimini ileriye
götürecek adımları zamanında atmış olması olarak gösterilebilir. Gerekli reformları
ekonominin, pazarların şekillenişine göre gerçekleştirmiştir. Şüphesiz ki, ABD’nin lider
ekonomi olması bu durumda pay sahibidir.
Günümüzde Amerika Birleşik Devletleri’nde hemen hemen bütün işletme
okulları MBA eğitimi vermektedirler. Fakat lisans eğitimi bazında işletme, okulların
tümünce tercih edilmemektedir. Ayrıca işletme lisans eğitimi ABD’de pazarlama,
finans, yönetim gibi alt dallar düzeyinde verilmekte ve o isimleri almaktadır. Aşağıda
önde gelen bazı okulların İşletme Yönetimi (Business Administration) dalında
eğitimleri incelenmiştir.
California Üniversitesi Berkeley Haas İşletme okulu ABD’deki en eski işletme
okullarından biridir. Çoğu araştırmada en iyi işletme okulları arasında ilk 5’te yer
almıştır.
15
Tablo 3.1. Haas İşletme Okulu Dersleri
Ana Dersler
Bazı Seçmeli Dersler
İşletme iletişimi
Yönetsel ekonomi
Karar verme sürecinde mikroekonomik
İleri muhasebe
analiz
Karar verme sürecinde makroekonomik
analiz
Finansal kurum ve pazarlar
Finansal muhasebeye giriş
Yatırım
Yönetim muhasebesine giriş
E-işletme proje planlama ve dizayn
Finansa giriş
İşçi ve iş yasası
Organizasyona giriş
Tüketici davranışları
Sosyal, Politik, Etik Çerçevede İşletme
Bilgi ve teknoloji tabanlı pazarlama
Pazarlama
İşletme tarihi
(Veri Kaynağı: http://www.haas.berkeley.edu/Undergrad/ugbacourses.html )
Görüldüğü gibi Haas İşletme Okulu 9 ana ders uygulayarak öğrencilerine çok
esnek bir müfredat sunmaktadır. Toplamda 52 olan seçmeli alan derslerinden 9’u
tabloda örnek olarak verilmiştir.
Bir diğer işletme okulu dünyanın ilk işletme fakültesi olan Joseph Wharton
tarafından Pennsylvania Üniversitesi’nde kurulan Wharton Okulu’dur. Wharton’da
karşımıza çok daha esnek bir müfredat çıkmaktadır.
16
Tablo 3.2. Wharton İşletme Okulu Dersleri
İşletme Eğitimi
Sanat ve Bilim Eğitimi
Alınması
Alınması
Ana Konular
gereken
gereken
ders
ders
1
Liderlik ve iletişim grup 3
Ana Konular
Ekonomi dersleri
çalışması
9
Temel
işletme
dersleri 7
Sanat ve güncel bilim (Dil-
Finans,
Kültür-Sanat,
(Muhasebe,
4
Pazarlama, Yönetim…)
Teknoloji…)
Yoğunlaştırılmış
Seminer yazımı
işletme 1
Bilim
ve
konuları (çeşitli alanlardan
odaklanılmak
istenen
konudan 4 ders)
3
Seçmeli
konular 5
(odaklandığınız
Seçmeli ders (konu olarak
sınırlandırılmamış
dal
herhangi
bir ilgi alanı seçilebilir)
dışında başka bir işletme
dalında dersler)
2
Sosyal içerikli dersler
1
Organizasyon
3
Global içerikli dersler
içerikli
dersler
Ayrıca sınıflandırılmamakla beraber 1 adet yabancı dil öğrenilmesi de mezuniyet
koşuludur.
(Veri Kaynağı: http://www.wharton.upenn.edu/undergrad/subPage.cfm?pageID=16)
Wharton okulu öğrencilere sağladığı esneklikle, bireyin hedeflerine ulaşmasına
olanak tanımakta, onun tamamen ilgi alanları doğrultusunda gelişmesine olanak
sağlamaktadır. Örnek alınması gereken bir sistem olmasına rağmen uygulanması bir
hayli güçtür. Eğitimci sayısının çok olması ve üniversite içinde bölümler arası
etkileşimin uyumlu olması şarttır.
ABD, işletme eğitiminin belirli standartlara sahip olması konusuna önem
vermektedir. İşletme eğitiminde kalite standartlarının oluşturulmasına örnek olarak
17
merkezi ABD'de olan AACSB gösterilebilir. AACSB işletme eğitimindeki gelişimin
devamını desteklemek amacıyla kurulmuş, kar amacı gütmeyen bir kurum olup,
ABD'de işletme alanındaki lisans ve yüksek lisans programlarını akredite eden en üst
seviyedeki kurum olarak bilinir (seal of approval).
AACSB, ilk olarak 1916 yılında Amerika'nın New England bölgesinde 16 üye
okul arasında bilgi, deneyim paylaşımı ve ortak bir ders programı oluşturmak için
kurulmuş ve ilk işletmecilik standartlarını 1919 yılında ortaya koymuştur. AACSB 1980
yılında muhasebe alanında lisans ve yüksek lisans standartlarını oluşturmuş ve 1991
yılında ise yönetim (management) alanı için amaca yönelik akreditasyon standartlarını
ve sürecini tanımlamıştır (AACSB, 2008a).
Şu anda ABD'deki 1200 kadar işletme fakültesinden yaklaşık dörtte biri AACSB
tarafından akredite edilmiştir. Bir kere akredite edilen okullar, AACSB tarafından
periyodik olarak denetlemelere tabi tutulur. Kabul edilen AACSB standartları ile
birlikte bir adaylık programı geliştirilmiştir ve bu program dahilinde ileride AACSB
tarafından akredite edilebilecek okullar bu standartlara ulaştırılmaya çalışılmaktadır.
Aday olarak kabul edilen okullar adaylık programında kalabilmek için istenen
standartlara ulaşmada kabul edilebilir bir aşama kaydetmek zorundadır (Scherer ve
diğerleri, 2005). Hali hazırda 555 okul bu adaylık programındadır.
AACSB tarafından akredite edilmek isteyen bir işletme bölümü aşağıda
sıralanan alanlardaki standartları sağlamak zorundadır (AACSB, 2008b);
§
Programın amacı (misyon ve hedefleri)
§
Programa kabul şartları
§
Öğretim üyesi ve destek personel sayı ve kalitesi
§
Kütüphane ve bilgisayar olanakları
§
Finansal kaynaklar
§
Bina, araç ve gereçler
§
Eğitimde sağlanan yenilikler
§
Ders programı içeriği
18
3.2. Avrupa’da İşletme Eğitimi
Avrupa’da işletme eğitiminin ilk adımları Fransa’da atılmıştır. MBA eğitimi her
ne kadar Fransa'da 1960'larda verilmeye başlamış ve oldukça kısa bir geçmişe sahipse
de işletme eğitimi bakımından düşünüldüğünde 19.yy'da Napolyon'un ülkedeki elit
tabakanın eğitimi için oluşturduğu Grande Ecole ile işletme eğitiminin temelleri
atılmıştır. 1875'de kurulan HEC Fransa’nın en çok rağbet gören işletme okuludur.
Grande Ecole sistemi hala geçerliliğini sürdürmektedir. Ancak, artık bu eğitimi alacak
insanları sosyal statülerine göre değil akademik yeterliklerine göre belirlenmektedir
(Wikipedia, 2008).
İlk olarak ABD'de ortaya çıkmasına rağmen işletme eğitimi 100 yılı aşkın bir
süredir verilmekte olduğu Avrupa'da mümkün olduğunca arılaştırılmış ve belki de yeni
bir kimlik kazanmıştır. Şu an Avrupa, uluslararası işletme eğitimi almak isteyenler için
çok sayıda değişik alternatifi bir arada sunmaktadır. Avrupa, Avrupa Birliği çatısı
altında dünyanın en büyük ekonomisi olma yolunda hızla ilerlemekte, birliğin çok
kültürlü yapısı ve dinamik ekonomileri birçok yeni kariyer fırsatını da beraberinde
getirmektedir.
Avrupa oldukça sınırlı sayılabilecek bir kara parçası içerisinde sosyal, ekonomik
ve teknolojik gelişmelerle birbirine daha da çok yaklaşan birçok kültürü bir arada
bulundurmaktadır. Her şeyde olduğu gibi işletme eğitiminde de, giderek kaynaşan
kıtanın doğasında olan çok kültürlülüğün getirdiği ayrı bir öğretim anlayışı hakimdir.
Yirminci yüzyılın başlarında ABD'de ortaya çıkan MBA eğitimi Avrupa'da
neredeyse tamamen evrim geçirmiştir. Günümüzde işletme eğitimi dalları arasında en
popüler olanı MBA’dir. Avrupa okullarında lisans düzeyinde işletme eğitimi veren
fakülte sayısı ABD’dekiler gibi dallara ayrılmış durumdadır. Sürekli yenilenen esnek
müfredatlara göre öğrenciler eğitime tabi tutulmakta, bunun yanında kapsamlı değişim
programları düzenlenmekte ve verilen eğitim şirketlerle yapılan karşılıklı görüş alış
verişi ile şekillendirilmektedir. Avrupa'da büyük ilgi gören MBA okullarının çoğu
Amerika'daki benzerlerine göre daha kısa sürelerde tamamlanan MBA programları
sunmaktadır. Bunların çoğu 10 ay ile 2 yıl arasında değişen eğitim programları uygular.
Avrupa okullarındaki MBA’lerin diğer bir özelliği de hemen hepsinin İngilizce olarak
19
eğitim vermeleri ve ikinci bir dil öğrenimini de şart koşmalarıdır. Hatta bazı okullar
eğitimi iki farklı dilde yaparak öğrencilerini dil bakımından tam bir yeterliliğe
ulaştırmayı amaçlamaktadır. Özellikle uluslararası şirketlerde son derece büyük önem
taşıyan dil konusunda belli aşamaları kat etmiş insanlar gerçekten de çok iyi
konumlarda işe başlamaktadır (Cornuel, 2005).
Avrupa'nın önde gelen işletme okullarından birinde işletme eğitimi almak için
öğrenciler her geçen yıl giderek daha da fazla rekabet etmek zorunda kalmaktadırlar.
Bunda en önemli etken Avrupa'nın çok kültürlü dinamik yapısının özellikle uluslararası
boyutlarda işletme eğitimi için çok uygun olması ve iş çevrelerinin ihtiyaçlarına cevap
verecek şekilde yapılandırılmasıdır. Bunların yanında Avrupa işletme okulları bütün
öğrenciler için süre, biçim, metodoloji ve uzmanlaşma alanı bakımından değişik
alternatifler sunmaktadır (Hawawini, 2005).
Birçok şeyde olduğu gibi MBA konusunda da kalite çok önemli ve başta gelen
tercih sebeplerindendir. Avrupa'da işletme okullarının ve sundukları MBA ve işletme
programlarının kalite kontrolünü yapan iki ana kuruluş vardır. The Association of
MBAs (AMBA) ve European Foundation for Management Development (EFMD)
Avrupa’da gerek yapısal gerekse talep olarak bakıldığında özellikle Fransa ve
Hollanda’daki okulların farklılıkları dikkat çekmektedir. Coğrafi açıdan Avrupa'nın
göbeğinde yer alan Fransa, sunduğu işletme programlarının uluslararası bir nitelik
taşıması için gerekli bütün şartlara sahiptir. Programların çoğu İngilizce olarak
verilmekte, bir kısmı ise iki dil ile desteklenmektedir. Ayrıca işletme okulları
öğrencilerine dil eğitimi bakımından da birçok olanak sağlamaktadır.
Hollanda, sağladığı yüksek hayat standartları yanında kültürel yapısı itibariyle
de MBA yapmak isteyen öğrenciler için iyi bir alternatif olmaya devam etmektedir.
Hollanda, Avrupa kıtasının giriş kapılarından biri konumunda olduğu için stratejik
açıdan oldukça önemli bir yer işgal etmektedir. Ayrıca uluslararası şirketlerin
konuşlandığı önemli bir merkezdir. Hollanda'nın birçok endüstri dalında ileri bir
seviyede olmasının temel sebebi yeniliklerin ve gelişmelerin son derece yakından takip
ediliyor olmasıdır. Hollanda hükümeti son yıllarda altyapı çalışmaları için çok büyük
yatırımlar yapmış ve bu sayede Avrupa'da yeni yapılanmakta olan birçok uluslararası
20
şirketin dikkatini üzerine çekmiştir (Hutchinson, 2001). Hollanda'da 100'e yakın MBA
programı vardır. Bunlar içersinde en çok bilinenleri Rotterdam School of Management
(RSM), Nijenrode, TSM Business School işletme okullarıdır. Bunun yanında
Hollanda'da birçok yüksek öğrenim kurumu İngiltere'deki üniversitelerle birlikte ortak
programlar da düzenlemektedir. Hollanda'daki MBA programları dünyanın dört bir
tarafından oldukça fazla öğrenci tercih etmektedir. Örneğin; Rotterdam School of
Management (RSM), her yıl 50 değişik ulusal kökenden 120 öğrenci kabul etmektedir.
Nijenrode işletme okulunun ise her yıl kabul ettiği 60 öğrencinin %68'i yabancı
uyrukludur.
Uluslararası ve çok kültürlü bir ortamda alınan işletme eğitimi hiç kuşkusuz
öğrencilerin idari becerilerinin gelişmesi ve gelecekte üstlenecekleri rollere alışmaları
için büyük fırsatlar sunmaktadır. Zira öğrenciler yalnızca akademik ve profesyonel
olarak değil, sosyal ve kültürel açıdan da eğitilmektedir. Ayrıca farklı kültürlerden gelen
ve farklı bilgi ve birikime sahip insanlardan oluşan çalışma grupları, katılımcılara, takım
çalışmasının giderek daha da önem kazandığı günümüz iş dünyasında, yetenekli birer
yönetici olmaları için gerekli becerilerin kazandırılması noktasında oldukça büyük
avantajlar sağlamaktadır (EFMD, 2008).
Avrupa’daki işletme okullarında yoğun olan müfredat eğilimi işletmenin alt
dallarında uzmanlaşmayı öngören içeriklere sahiptir. Lisans eğitimleri direkt olarak
pazarlama, finans, muhasebe gibi dallar üzerinedir. Avrupa’daki okullar da ABD’deki
okullar gibi MBA eğitimi üzerine uzmanlaşmış ve yoğunlaşmıştır. MBA eğitimi
alanında başarı sıralaması ABD okulları ile beraber Avrupa okullarının üst sıralarda yer
aldığı bir listeyi oluşturmaktadır.
Avrupa’daki işletme okullarının ders içerikleri birbirleri arasında değişimler
göstermektedir. Daha çok öğrenciyi araştırmaya yönelten seminer, proje, tez gibi
uygulama dersleri lisans eğitiminde yer almaktadır. Tablo 3.3.’te Amsterdam
Üniversitesi İşletme ve Ekonomi lisansı dersleri verilmiştir. İşletme ve Ekonomi lisans
programı ilk iki yarıyıl ortak dersler almaktadır. Tabloda üçüncü yarıyıldan itibaren
yalnızca işletme lisans dersleri gösterilmiştir.
21
Tablo 3.3. Amsterdam Üniversitesi İşletme Lisans dersleri
Ders Adı
Yarıyıl Ders Adı
Yarıyıl
Organizasyon ve çevre
1
Organizasyon ve yönetim
2
Muhasebe
1
İstatistik
2
Matematik I
1
Matematik II
2
Akademik beceri I
1
Akademik beceri II
2
Yönetim muhasebesine giriş
1
Finans
2
Mikroekonomi
1
Makroekonomi
2
Stratejik yönetim
3
İşletme bilgi yönetimi
4
Psikoloji ve organizasyon
3
Pazarlama
4
Araştırma yöntemleri
3
Finansal yönetim
3
İleri yönetim muhasebesi
4
3
Strateji ve organizasyon
4
Proje uygulaması
3
Proje uygulaması
4
Bilgi Yönetimi
5
İleri Muhasebe
6
İleri pazarlama
5
Seminer
6
Geliştirilmiş yönetim
5
Seçmeli
6
Girişimcilik
5
Lisans tezi
6
Seçmeli
5
Pazarlama Yönetimi
5
Araştırma Projesi
5
Araştırma yöntemlerinde kalitatif
uyg.
Araştırma yöntemlerinde kantitatif
uyg.
4
(Veri Kaynağı:
http://www.studeren.uva.nl/bsc_economics/object.cfm/objectid=1FE6140B-1321B0BE-686FDB433BBA7C7D/download=true)
Ders programında organizasyon, yönetim, muhasebe ve özellikle araştırma
yöntemleri gibi derslerin yoğunluğu dikkati çekmektedir. Öğrencinin araştırmaya
yöneltilmesi onu bilim adamı olarak yetiştirmek amacını gütmektedir. Eğitimin 4.
yılında öğrenci istediği işletme yüksek lisanslarından birinde 1 yıllık eğitim almakta ve
uzmanlığını o konuda elde etmektedir. Her ne kadar araştırma bazlı bir eğitim olsa da iş
hayatına yönelik eğitim konusunda başarılı bir üniversitedir. Seçmeli dersler çok az olsa
22
da eğitim konusunda öğrenciye devamlı seçimler sunulması esnek bir eğitim ortamı
yaratmıştır.
3.3. Türkiye’de İşletme Eğitimi
İşletme eğitiminin Türkiye’deki gelişim yılları değerlendirildiğinde karşımıza
kısaca şöyle bir tablo çıkmaktadır: Ülkemizde ilk ticaret yüksek okulu 1881’de
Fransa’daki Ecole des Hautes Etudes Commerciales model alınarak İstanbul’da
kurulmuştur (Kipping ve diğerleri, 2004). Türkiye’de işletme eğitimi, Hitler
Almanya’sından kaçarak Türkiye’ye sığınan bazı yabancı bilim adamlarınca
başlatılmıştır Bu nedenle ilk başlarda işletme eğitiminde Alman ekolü etkili olmuştur.
Ancak, 1960 sonrasında ABD üniversiteleri ile iletişim başlayınca, bütün dünyada
olduğu gibi ülkemizde de Amerikan ekolü yerleşmiştir. Otuzlu yılların ilk yarısında,
işletme eğitimi ilk olarak “İşletme İktisadı” adıyla ders programlarına girmiştir. İşletme
eğitiminin Türkiye’de kurumsallaşmasının sağlanmasında önemli bir adım, 1936’da
İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi’nin kurulması ve 1937’de faaliyete geçmesidir.
1937 basım tarihli, “Genel İşletme Ekonomisi” kitabı, Türkiye’de işletme eğitiminin ilk
sistematik kitabı olarak kabul edilmektedir (Yelkikalan ve Pazarcık, 2005).
Türkiye’de 1930’lar ve 1940’lar sonrasında işletme eğitiminin önemi artmıştır.
Bunun iki temel gerekçesi vardır:1949 yılı vergi reformu ve 1950 seçimleri sonrasında
uygulanmaya başlanan liberal iktisat politikaları. 1949’daki vergi reformu sonucunda
devlet kademelerinde ve işletmelerde muhasebe eğitiminin önemi artmıştır. Dolayısıyla
vergi hukuku ve muhasebe eğitimini içerisinde barındıran işletme eğitiminin önemi de
artmıştır. Uygulanan liberal iktisat politikaları sonucunda ise özel kesim işletmelerinin
sayısında artış meydana gelmiştir. Böylece artan bu işletme sayısı ile birlikte muhasebe,
vergi hukuku, pazarlama, personel yönetimi vb. gibi alanlarda yetişmiş işgücüne olan
gereksinim de artmıştır. Bunun sonucunda her düzeyde işletme eğitimine olan talepte
artış gözlenmiştir. Ülkemizde işletme eğitimi bu nedenlerle önce muhasebe ve vergi
hukuku ağırlıklı derslerle başlamıştır. Ancak ilerleyen zamanlarda başta ifade edildiği
gibi, özel sektör işletmelerinin artmasıyla birlikte, globalleşmenin de etkisiyle
günümüzde ağırlıklı olarak yönetim, yöneticilik, insan kaynakları, pazarlama vb.
derslere yönelimli gelişme göstermektedir (Cömert, 1999).
23
Türkiye'de işletmecilik eğitimiyle çok geniş bir alana eleman yetiştirilmektedir.
İşletmecilik okullarının mezunları kendi işlerini kurabildikleri gibi büyük bir holdingde,
kamu
kesiminde,
kar
amacı gütmeyen
kuruluşlarda,
vb.
çeşitli
görevlerde
çalışmaktadırlar. Mezunların bu kurumlarda aldıkları görevler de birbirinden çok
farklıdır. Bu okulların mezunları satış, muhasebe, personel memurluğundan, bölüm
şefliklerine, üst yönetim basamaklarına kadar çok değişik işlerde veya patron olarak
kendi işlerinde çalışmaktadır (Erdoğan, 1998).
Türkiye’de işletmecilik eğitimi müfredatı ile ilgili bir standart bulunmamaktadır.
Fakat
müfredatlar
birbirlerine
benzemektedirler.
Aşağıda
üniversitelerinden bir kaçının müfredatları tablolanmıştır.
Türkiye’nin
büyük
24
Tablo 3.4. Boğaziçi Üniversitesi Dersleri
Dersler
Yarıyıl Dersler
Yarıyıl
Bilgi İşleme Giriş
1
İş İletişimi
2
İktisada Giriş I
1
İktisada Giriş II
2
Matematik I
1
Matematik II
2
Siyaset Bilimine Giriş
1
Hukukun Temel Kavramları I
2
Sosyolojiye Giriş
1
Psikolojiye Giriş I
2
Tarih/Felsefe
1
Tarih/Felsefe
2
Muhasebe İlkeleri I
3
İşletmelerde Araştırma Yöntemleri
4
Yönetime Giriş
3
Yönetim Muhasebesi
4
İşletme Hukuku I
3
İşletme Hukuku II
4
İktisat Teorisi I
3
İktisat Teorisi II
4
İstatistik I
3
İstatistik II
4
Genel Seçmeli
3
Genel Seçmeli
4
Türkçe
3
Türkçe
4
İşletme Finansı
5
Para ve Banka
6
Pazarlamaya Giriş
5
Maliyet Muhasebesi
6
Üretim Yönetimi
5
İnsan Kaynakları Yönetimi
6
Kamu Maliyesi
5
Yöneylem Araştırması
6
Genel Seçmeli
5
Genel Seçmeli
6
Bölüm Seçmeli
5
Bölüm Seçmeli
6
TC Tarihi
5
TC Tarihi
6
Küresel Sistemin Yönetimi
7
İşletme Politikaları
8
Yönetim Ekonomisi
7
Yönetim Bilgi Sistemleri
8
Bölüm Seçmeli
7
Bölüm Seçmeli
8
Bölüm Seçmeli
7
Bölüm Seçmeli
8
Genel Seçmeli
7
Genel Seçmeli
8
(Veri Kaynağı: http://www.isletme.boun.edu.tr/programs/undergrad_schedule_tr.html)
Tablodan da anlaşılabileceği gibi Boğaziçi Üniversitesi’nde çok esnek bir
müfredat uygulanmamaktadır. 50 derslik eğitim sürecinde 38 ders zorunlu, kalan 12
dersin 6’sı bölüm seçmeli, 6’sı genel seçmelidir. Seçmeli dersler eğitimin %24’ünü
oluşturmasına karşın 43 ders arasından seçim yapılabilmesi, seçmeli ders kavramının ne
25
kadar etkin uygulandığını göstermektedir. Öğrenci seçmeli derslerini tamamen ilgi
alanlarına yönelik olarak seçebilmekte, bu da bireyin kendini geliştirmesine destek
olmaktadır. Eğitim sürecindeki derslerin 26’sı; yani %52’si işletme bölümü dersleridir.
7 (%14) ders ekonomi bilimi üzerinedir. Geriye kalan dersler ise temel lisans eğitimi
dersleri olarak sayılabilir. Eğitim dili İngilizcedir.
Tablo 3.5. Marmara Üniversitesi Dersleri
Dersin Adı
Yarıyıl
Dersin Adı
Yarıyıl
Genel Matematik 1
1
Genel Matematik 2
2
Sosyoloji
1
Davranış Bilimleri
2
Genel Muhasebe 1
1
Genel Muhasebe 2
2
Uygarlık Tarihi
1
İşletmeye Giriş
2
Hukukun Temel İlkeleri
1
İktisada Giriş 2
2
İktisada Giriş 1
1
Yabancı Dil
2
Yabancı Dil
1
Türkçe
2
Türkçe
1
Envanter Ve Bilanço 2
4
Envanter Ve Bilanço 1
3
Yönetim Bilim ve Teknik
4
Yön. Düş. Sis. Ve Süreç.
3
Bilgi İşlem
4
Mikro İktisat
3
Sayısal Yöntemler 1
4
İstatistik
3
Ticaret Hukuku I
4
Borçlar Hukuku
3
Makro İktisat
4
Ata. İlk. Ve İnk. Tarihi 1
3
İnsan Kaynakları Yön.
4
Pazarlama İlkeleri
5
Ata. İlk. Ve İnkılap Tarihi 2 4
Üretim Yönetimi 1
5
Pazarlama Yönetimi
6
Finansman Yönetimi 1
5
Üretim Yönetimi 2
6
Ticaret Hukuku 2
5
Finansman Yönetimi 2
6
Maliyet Muhasebesi 1
5
Bilgi İşlem Ve Haber.
6
Türk Vergi Hukuku
5
Maliyet Muhasebesi 2
6
Sayısal Yöntemler 2
5
İş Hukuku
6
Stratejik Yönetim
6
(Veri Kaynağı: http://iibf.marmara.edu.tr/index.php?sayfa=36&bolum=4)
Marmara Üniversitesi’ndeki uygulamada ilk 6 yarıyıl (3 yıl) öğrenciler
müfredata bağlı zorunlu dersleri almaktadırlar. İlk 3 yıl içerisinde seçmeli ders
uygulaması yapılmamaktadır. Fakat 4. öğretim yılında öğrenciler Muhasebe ve
26
Finansman, Yönetim ve Organizasyon, Üretim Yönetimi ve Pazarlama uzmanlık
alanları içerisinden birini seçmekte ve asgari kredi limitini doldurmak koşuluyla
uzmanlık alanlarından ve uzmanlık alanına tabi olmayan dersler arasından seçimler
yapabilmektedirler. Dolayısıyla 4. öğretim yılında öğrencilere tam anlamıyla bir
esneklik kazandırılmıştır. Öğrenci uzmanlık alanı başına ortalama 9 dersten istediği 4-7
tanesini seçebilmektedir. Fakat öğrenci seçmeli dersleri arasında sanatsal veya tarihi ilgi
alanlarına yönelik dersler bulamamaktadır.
50 dersten 25’i mecburi olmak üzere toplam 32 (%64) si işletme müfredat
dersleridir. Bilgisayar ve teknoloji ile ilgili 3 dersin mecburi olarak verilmesi bilgi
çağına ayak uydurma adına yararlı bir uygulamadır.
27
Tablo 3.6. Ege Üniversitesi Dersleri
Dersin Adı
Yarıyıl
Dersin Adı
Yarıyıl
Matematik I
1
Matematik II
2
İşletme I
1
İşletme II
2
Mikro İktisada Giriş
1
Makro İktisata Giriş
2
Davranış Bilimleri
1
Örgütsel Davranış
2
Bilgisayar
1
Hukukun Temel Kavramları
2
Yabancı Dil
1
Yabancı Dıl
2
Atatürk İlk. Ve İnk. Tar.
1
Atatürk İlk. Ve İnk. Tar.
2
Türk Dili
1
Türk Dili
2
İstatistik I
3
İstatistik II
4
Muhasebe I
3
Muhasebe II
4
Yöneylem Araştırması I
3
Ürt Sisteminin Tas. ve Ürt. Str.
4
Pazarlama İlkeleri
3
Pazarlama Yönetimi
4
İşletme Hukuku I
3
İşletme Hukuku II
4
Yabancı Dilde Okuma Ve Kon. 3
Mesleki Yabancı Dil I
4
Yönetim İlkeleri
5
Maliyet Muhasebesi I
6
Üretim/İşlemler Yönetimi
5
Uluslararası Pazarlama
6
Finansal Yönetim
5
Finansal Yönetim II
6
Tüketici Davranışları
5
Örgüt Teorisi
6
Mesleki Yabancı Dil II
5
İş Hayatı İçin Yabancı Dil
6
Seçmeli Ders (Birinci Dönem)
5
Seçmeli Ders (İkinci Dönem)
6
İnsan Kaynakları Yönetimi
7
Dönem Projesi II
8
Mali Tablolar Analizi
7
Yönetim Bilgi Sistemleri
8
Dönem Projesi I
7
Stratejik Yönetim Ve İşl. Pol.
8
Seçmeli Ders (Birinci Dönem)
7
Seçmeli Ders (İkinci Dönem)
8
Seçmeli Ders (Birinci Dönem)
7
Seçmeli Ders (İkinci Dönem)
8
Seçmeli Ders (Birinci Dönem)
7
Seçmeli Ders (İkinci Dönem)
8
(Veri Kaynağı: http://erasmus.ege.edu.tr/dersListele.php?lang=tr&birimKod=15)
Ege Üniversitesinde öğrencilerin 4. öğretim yılında aldıkları 2 seminer dersini
saymaz isek, diğer işletme bölümlerinde olduğu gibi toplamda 50 derslik krediyi
doldurmaları suretiyle mezun olduklarını görmekteyiz. Bu 50 dersten 32’si (%64)
28
işletme bilimi dersleri iken müfredatta zorunlu tutulan 6 adet yabancı dil dersi dikkat
çekmektedir. Bu dersler mesleki yabancı dil ve okuma, konuşma gibi alt dallara
ayrılmışlardır. Ayrıca 3’üncü yıl itibarı ile seçmeli dersler uygulanmakta ve 8 derslik
kredi 41 seçenek arasından doldurulabilmektedir. Seçimlik dersler arasında İngilizce
dilinde eğitim verilen derslerin yanı sıra, “İşletmeler için Fransızca” dersi ilgi çekicidir.
Tablo 3.7. İstanbul Üniversitesi Dersleri
Ders Adı
Yarıyıl Ders Adı
Yarıyıl
İşletme Bilimine Giriş
1
Makro Ekonomi
2
Temel Matematik I
1
Davranış Bilimleri
2
Muhasebeye Giriş
1
Temel Matematik II
2
Mikro Ekonomi
1
Hukukun Temel Kavramları
2
Atatürk İlkeleri Ve İnkılap Tarihi I 1
Atatürk İlk. Ve İnkılap Tarihi II 2
Türk Dili I
1
Türk Dili II
2
Yabancı Dil I
1
Yabancı Dil II
2
İstatistiğe Giriş
3
İşletme Yönetimi
4
İşletme Matematiği
3
İşletme Finansına Giriş
4
İşletme Hukuku
3
İstatistik Analiz
4
İletişim Teknikleri
3
Muhasebe
4
Türk Vergi Sistemi
3
Pazarlama İlkeleri
4
İşletmecilikte Bilgisayar Uyg.
3
Para Ve Bankacılık
4
Beden Eğitimi - Güzel Sanatlar I
3
Beden Eğt. - Güzel Sanatlar II
4
Araştırma Yöntemleri
5
Yönetim Muhasebesi
6
Maliyet Muhasebesi
5
Finansal Yönetim
6
İşletme Finansı
5
Üretim Yönetimi
6
Pazarlama Yönetimi
5
Endüstri İlişkileri
6
İnsan Kaynakları Yönetimi
5
Yöneylem Araştırması
6
Yönetim Bilişim Sistemleri
5
Örgütsel Davranış
6
Stratejik Yönetim
7
Pazarlama Stratejileri
8
Üretim Sistemleri
7
Türkiye Avrupa Birliği İlişkileri 8
Denetim
7
Kurumsal Yönetim
8
Seçimlik ( Alan )
7
Seçimlik ( Alan )
8
Seçimlik ( Alan )
7
Seçimlik ( Alan )
8
Seçimlik ( Alan Dışı )
7
Seçimlik ( Alan Dışı )
8
(Veri Kaynağı: http://www.isletme.istanbul.edu.tr/egitim_programi2007-2008.xls)
29
İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi olarak hem Türkçe hem de İngilizce
eğitim vermektedir. Toplam 52 dersten 30’u (%57) işletme müfredat dersleridir. 6
seçimlik dersin tamamı 4. yılda uygulanmakta olup 2’si alan dışından seçilebilmektedir.
Tablo 3.8. Hacettepe Üniversitesi Dersleri
Dersin Adı
Yarıyıl
Dersin Adı
Yarıyıl
Ekonominin Temelleri
1
Mikroekonomi
2
İşletme Matematiği
1
İşletme Matematiği II
2
Genel Muhasebe I
1
Genel Muhasebe II
2
Yönetime Giriş I
1
Yönetime Giriş
2
Hukuka Giriş
1
İş Hukuku
2
Davranış Bilimlerine Giriş
1
İşletme İstatistiği I
2
Okuma Becerileri I
1
Okuma Becerileri II
2
Türk Dili I
1
Türk Dili II
2
Atatürk İlke Ve İnk.
3
Atatürk İlke Ve Ink. II
4
İşletme İstatistiği II
3
Doğrusal Programlama
4
İş Hukuku
3
Uluslararası İşletme
4
Organizasyon Teorisi
3
Bilgisayar Programlama II
4
Envanter Muhasebesi
3
Araştırma Yöntemleri
4
Bilgisayar Programlama
3
Maliyet Muhasebesi I
4
Makroekonomi
3
İş Hukuku II
4
Yazma Becerileri
3
Sözlü İletişim Becerileri
4
Finansal Yönetim I
5
Yöneylem Araştırması
6
Örgütsel Davranış
5
Finansal Yönetim II
6
Sayısal Yön. ve Karar Verme
5
İnsan Kaynakları Yönetimi
6
Yönetim Bilgi Sistemleri
5
Sistem Analizi
6
Maliyet Muhasebesi II
5
Yönetim Ekonomisi
6
Pazarlama I
5
Pazarlama II
6
Türk Vergi Hukuku
7
İşletme Pol. ve Str. Yönetim
8
Finansal Kurumlar
7
Denetim
8
Uluslararası Finansman
7
Proje Değerlendirme
8
Öngörü Teknikleri
7
Müzakere Süreçleri
8
Çalışma Ve Sosyal Sig. Kan.
7
Üretim Ve İşlemler Yönetimi II
8
Üretim Ve İşlemler Yönetimi I
7
Uluslararası İş Yönetimi
8
(Veri Kaynağı: http://www.isletme.hacettepe.edu.tr/prog_underg_tur.php)
30
Hacettepe Üniversitesi hepsi zorunlu olmakla beraber toplamda 56 derslik bir
müfredat ile öğrenci yetiştirmektedir. Bu derslerden 43’ü ( % 76 ) işletme biliminin
dersleridir. Fakat bu yoğunluk içerisinde pazarlama uzmanlık alanı derslerinin az
olduğu dikkat çekmektedir. Diğer uzmanlık alanları ile ilgili dersler oldukça yeterlidir.
Hacettepe Üniversitesi bünyesinde İngilizce eğitim vermektedir.
Tablo 3.9. Çukurova Üniversitesi Dersleri
Dersin Adı
Yarıyıl
Dersin Adı
Yarıyıl
İşletme Bilimine Giriş I
1
İşletme Bilimine Giriş II
2
Matematik I
1
Matematik II
2
İktisada Giriş I
1
İktisada Giriş II
2
Muhasebe I
1
Muhasebe II
2
Sosyal Bilimlere Giriş
1
Temel Hukuk
2
Türkçe I
1
Türkçe II
2
İngilizce I
1
İngilizce I
2
İstatistik I
3
İstatistik II
4
Mikro İktisat
3
Temel Bilgi Teknikleri II
4
Temel Bilgi Teknikleri I
3
Yöneylem Araştırması I
4
Yönetim Ve Organizasyon
3
Kamu Maliyesi
4
İşletme Hukuku I
3
Makro İktisat
4
Araştırma Yöntemleri
3
İşletme Hukuku II
4
Atatürk İlk. Ve İnk. Tarihi I 3
Atatürk İlk. Ve İnkılap Tarihi II 4
Pazarlama İlkeleri
5
Pazarlama Yönetimi
6
Üretim Yönetimi
5
Üretim Sistemleri
6
İşletme Finansmanı
5
İnsan Kaynakları Yönetimi
6
Vergi Hukuku
5
Finansal Yönetim
6
Seçimlik
5
Seçimlik
6
Seçimlik
5
Seçimlik
6
Seçimlik
5
Seçimlik
6
İş İletişimi
7
İşletme Pol. ve Stratejik Yön.
8
Seçimlik
7
Seçimlik
8
Seçimlik
7
Seçimlik
8
Seçimlik
7
Seçimlik
8
Seçimlik
7
Seçimlik
8
Seçimlik
7
Seçimlik
8
Seçimlik
7
Seçimlik
8
(Veri Kaynağı: http://idari.cukurova.edu.tr/tr/dicerik.pl?bolum=isletme)
31
Çukurova Üniversitesinde hem Türkçe dilinde, hem de %30 oranında İngilizce
olmak üzere iki çeşit işletme eğitimi verilmektedir. Mezun olmak için 56 dersi başarıyla
tamamlamak gerekmektedir. Derslerin 39’u ( % 69 ) işletme bilimi dersleridir.
Öğrencilere 3. yıldan itibaren yoğun bir esneklik sağlanmıştır. Öyle ki öğrenci 56
dersten, 18’ini (%32) ilgi alanlarına göre seçebilmektedir. Seçimlik ders adedi 36’dır.
Tablo 3.10. ODTÜ Dersleri
Dersin Adı
Yarıyıl
Dersin Adı
Yarıyıl
İşletme Bilimine Giriş
1
Bilgi Sistemleri ve Prog.
2
İşletme Uygulamaları (Pratik)
1
İşletme Ve Bilg. (Laboratuar)
2
Davranış Bilimleri
1
Muhasebe
2
İşletme İstatistiği
1
Temel Hukuk
2
Okuma Ve Yazma Becerileri I 1
Makroekonomi
2
Matematik
1
Okuma Ve Yazma Becerileri II 2
Türkçe I
1
Türkçe II
2
Bilgi Teknolojileri ve Uyg.
1
İş İletişimi I
4
Yönetici Becerileri I (Lab.)
3
İnsan Kaynakları Yönetimi
4
Organizasyon
3
Finansal Yönetim
4
Üretim Yönetimi
3
Seçimlik
4
Pazarlama İlkeleri
3
Seçimlik
4
Mikroekonomi
3
Atatürk İlke Ve İnkılapları II
4
Seçimlik
3
Yönetim Bilimi
6
Atatürk İlke Ve İnkılapları I
3
Seçimlik
6
İş İletişimi II
5
Seçimlik
6
Bilgi Sistemleri
5
Seçimlik
6
Seçimlik
5
Seçimlik
6
Seçimlik
5
Stratejik Yönetim
8
Seçimlik
5
Yönetici Becerileri II (Lab.)
8
İş Hukuku
7
Seçimlik
8
Seçimlik
7
Seçimlik
8
Seçimlik
7
Seçimlik
8
Seçimlik
7
Seçimlik
8
Seçimlik
7
(Veri Kaynağı: http://www.ba.metu.edu.tr/undergrad/curr.html)
32
Ortadoğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) 49 derslik İngilizce bir işletme müfredatı
uygulamaktadır. Seçimlik derslerle beraber 36 ders (%73) işletme bilimi dersleridir.
Diğer üniversitelerin işletme bölümlerinden farklı olarak ODTÜ’de laboratuar ve
uygulama derslerinin fazlalığı dikkat çekmektedir. Bunun yanı sıra bilgi teknolojileri ile
ilgili dersler de tatmin edici düzeydedir. ODTÜ işletme öğrencileri toplam 18 seçimlik
derslerini 53 ders arasından seçmektedirler. Bu oldukça tatmin edici bir rakam olmakla
beraber, esnek bir sistemin uygulandığının göstergesidir. Seçimlik dersler eğitim
müfredatının %36’lık bir kısmını oluşturmaktadır.
Müfredatları incelenen üniversiteler genel olarak değerlendirilecek olursa,
zorunlu derslerin ağırlıkta olduğu söylenebilir. İşletme müfredatlarının üniversiteler
arasında farklılık göstermediği söylenebilir. İktisat, muhasebe, işletme, pazarlama,
hukuk alanlarında giriş düzeyindeki derslerin ardından, yine bu alanlarda ileri seviye
zorunlu ve seçmeli dersler okutularak öğrenciler mezun edilmektedir.
Çukurova Üniversitesi ve ODTÜ işletme programlarında belirgin farklar
gözlemlenmektedir. Çukurova Üniversitesi seçmelik derslere çok fazla yer ayırmış,
öğrenciye ilgi alanına yönelik dersler alma imkanı sağlamıştır. ODTÜ işletme bölümü,
diğer üniversitelerin müfredatlarından daha farklı bir müfredat uygulamaktadır.
Seçimlik derslerin yoğunluğu, öğrencinin uzmanlaşmak istediği konulara yönelmesini
kolaylaştırmaktadır. Ayrıca ODTÜ, diğer üniversitelerde neredeyse hiç yer verilmeyen
pratik derslere de müfredatında önemli yer ayırmıştır.
3.4. Türkiye’de İşletme Eğitimi ve İşletmecilik Mesleği İlişkisi
Türkiye’de üniversitelerin işletme bölümlerine (127 bölüm) yılda ortalama
10000 öğrenci yerleştirilmektedir. Bu da her yıl işletmeci olarak iş hayatına atılan
yaklaşık 10000 yeni mezun demektir.
Büyük işletmelerde, fabrika ve atölyelerde üretim faaliyetlerinin planlanması,
finansmanı, organizasyonunda yönetici ve işletmeci olarak çalışabilen mezunlar ne
yazık ki bu işlere yerleşmekte sıkıntılar çekmektedirler (Öz-Alp, 1998). Örneğin 10 yıl
öncesinde meslek lisesi mezunu olmak bir banka memurluğu sınavına girmek için
yeterli iken günümüzde iktisadi ve idari bilimler fakültesi ya da dengi mezunu olmak
33
şart sayılmıştır. İş bulma konusunda sıkıntı çekenler işletme mezunları, aile
mesleklerine dönmüşler ya da farklı alanlara yönelmişlerdir. Bu sorunun kaynaklarından
biri de kuşkusuz işletme eğitiminin durumudur.
İşletme mezunları dünyanın diğer bölgelerinde elde ettikleri gelirlere bakıldığı
zaman ülkemizdeki meslektaşları ile aralarındaki uçurum ortaya çıkmaktadır. Aşağıdaki
şekilde ABD’de çeşitli mezuniyet dereceleri ve gelir düzeyleri(yıllık) belirtilmiştir.
Konservatuar dengi
Fen Bilimleri Yüksek Lisans
Bilgisayar Mühendisi
İşletme lisans
Fen Bilimleri alanında lisans
MBA
0
10000 20000 30000 40000 50000 60000 70000 80000 90000
$ Dolar Yıllık
Şekil 3.1. ABD Yükseköğretim mezunları Gelir düzeyleri
(Kaynak:
http://www.payscale.com/research/US/Country=United_States/Salary/by_Degree)
Aşağıdaki tabloda ise Türkiye’de beyaz yakalılar olarak tanımlanan meslek
tiplerinin ortalama maaşları görülmektedir. İşletme mezunlarının iş alanlarını ise beyaz
yakalı meslekler oluşturmaktadır.
34
Tablo 3.11. 2008'de beyaz yakalılarda piyasa ücret aralıkları
Deneyim
Pozisyon
Ücret (YTL-Net)*
-
Yeni üniversite mezunu
750-1500
2-3 yıl
-
1500-3000
3-5 yıl
Senior uzman, ilk kademe
yöneticisi, şef yardımcısı
2000-4000
Orta kademe yönetici, şef,
5-7 yıl
müdür yardımcısı, müdür
7-10 yıl
Orta/üst kademe yönetici,
müdür, grup müdürü
10-15 yıl
3500-7000
6000-10000
Üst kademe yönetici, genel
müdür yardımcısı, direktör
8000-16.000
10-20 yıl
Tepe yöneticisi
14.000-28.000
---
CEO/Genel koordinatör
20.000-50.000
*Ücretler 2008 yılındaki artışlarla gerçekleşmesi beklenen tutarlardır.
(Veri Kaynağı: http://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/7766114.asp?m=1)
ABD’de yeni bir işletme mezununun aldığı aylık tutar yaklaşık 5000 YTL iken
ülkemizde bu tutar maksimum 1500 YTL’dir. Ücretlerdeki bu dengesizliklerin birçok
nedeni olmasına karşın, işletme eğitimi de sorgulanması gereken bir faktördür.
Şan Öz-Alp’in 1998 yılında “Türkiye’deki İşletmecilik Eğitimi” kitabında
değindiği problemlerin 10 yıl içerisinde çok fazla değişikliğe uğramadığı görülmüştür.
Özalp, özellikle Anadolu’daki üniversitelerde öğretim üyesi sayısının azlığına dikkat
çekmiş, kimi öğretim üyelerinin farklı uzmanlık alanlarında bulunan dersleri üstlenmek
durumunda kaldıklarını ve haftalık ders yoğunluklarının yer yer 30 saati bulduğunu
eleştirmiştir. Şüphesiz böyle bir durumda eğitim kalitesinden bahsetmek söz konusu
değildir. Öz-Alp’in diğer değindiği nokta öğretim üyelerinin yenilikleri takip
etmemesidir. Yeniliklerin takip edilmemesi bir alışkanlık haline getirildiğinde 2-3
öğretim üyesi nesli geçmesine rağmen konuların ve hatta sınav sorularının dahi bir
değişikliğe uğramaması söz konusu olacaktır. Ayrıca işletme bölümünün bir fakülte
bölümü olduğu dolayısı ile üniversiter bir eğitim verilmesi gerektiği üzerinde
durmuştur. Bu da işletme mezunlarından mesleki performans bekleyen firmalara bir
35
mesajdır. Bu konu ile ilgili öğrencilerin daha verimli olabilmeleri için tecrübeli büyük
şirket yöneticilerinin eğitimci olarak davet edilmesi Öz-Alp tarafından önerilmiştir.
36
IV. BÖLÜM
ARAŞTIRMANIN UYGULAMASI, YORUM VE BULGULAR
4.1. Anketin Özellikleri
Anket web ortamında uygulanacak şekilde hazırlanmıştır. Anketin soruları
hazırlanırken araştırmanın amacına yönelik bilgilerin elde edilmesi için çalışmalar
yapılmıştır. Anketi soruları, amaçları ve elde edilmesi beklenen bilgiler açısından bu
bölümde değerlendirmek uygun olacaktır.
Soru 1) Şirketinizde işletme* mezunu personel çalışmakta mıdır?
A) Evet
B) Hayır
Bu soruda ilgili firmanın işletme mezunu çalışanı olup olmadığı saptanmak
istenmektedir. Böylece büyük firmaların işletme mezunu eğitimli personeli istihdam
edip etmediği saptanmış olacak ve firmanın diğer sorular yardımı ile sonraki analizine
ışık tutacaktır. Soruya “Hayır” cevabı verenler işletme mezunu personel ile ilgili diğer
sorulardan muaf tutulmuş anket bu şekilde dizayn edilmiştir.
işletme*: “Bu ankette sözü edilen "işletme" Türkiye'de ve KKTC'de ÖSYM
aracılığı ile öğrenci alan herhangi bir üniversitenin işletme lisans öğretimi yapan
bölümleridir. İktisat, maliye, ekonometri, işletme mühendisliği gibi benzer sayılabilecek
bölümler "işletme" ile denk görülmemelidir. Lisans öğretimi işletme dışından olup,
işletme alanında yüksek lisans öğretimi almış kişiler de "işletme" ifadesi dışındadır.
Ayrıca, şirketiniz bünyesinde çalışan personel
ifadesi, idari kadroda görev yapan
personel olarak dikkate alınmalıdır.” Açıklamanın amacı anketin bütün firmalarca
standart olarak anlaşılması ve işletme mezunu terimi ile anlatılmak isteneni belirtmektir.
Soru 2) Şirketiniz bünyesinde işletme mezunu kaç personel çalışmaktadır?
(yazınız)
37
Sorunun cevabından bilgi olarak edinilmek istenen hem büyük çaplı bir
işletmenin ne kadar profesyonel yönetici adayına sahip olduğunu belirlemek hem de 10.
soru ile yorumlanarak üniversite mezunlarının ne kadarının işletme dalından mezun
olduğunu görmektir. Bu bilginin oran olarak istenmemesinin sebebi firmanın üniversite
eğitimi personel sayısı hakkında veri elde etmektir. Böylece firmalar hakkında daha
geniş çaplı yorumlar yapmak mümkün olacaktır. Örneğin üniversite mezunu sayıları ve
işletmeci oranları ile ilgili ortalamalar kolaylıkla saptanabilecektir.
Soru 3) Şirketiniz bünyesinde çalışan işletme mezunu sayısının ilgili
bölümdeki toplam personel sayısına oranını işaretleyiniz.
Tablo 4.1. İşletme mezunlarının departmanlara göre çalıştırılma oranları
Bölüm
%0-15
%16-30
%31-45
%46-70
%70’in üstü
Yönetim
Pazarlama
İnsan Kaynakları
Üretim
Dış ticaret
Kalite Yönetimi
Muhasebe
Finansman
Halkla İlişkiler
Diğer
(……………………)
Firmaların bünyelerinde çalıştırdıkları işletme mezunlarını yoğun olarak hangi
departmanlarda
değerlendirdikleri
bu
yorumlanabilecektir.
Bu
soruda
değerlendirmelerin
karşılaştırılması
sorudan
gözlemlenen
çeşitli
elde
edilen
veriler
ışığında
dağılımlarla
Soru
4’teki
bulguların
saptanmasında
değerlendirilecektir.
Soru 4) Size göre şirketinizde çalışan işletme mezunlarının bilgi düzeyleri
nasıldır? Lütfen aşağıdaki alanlara göre işaretleyiniz.
38
Tablo 4.2. İşletme mezunlarının bilgi düzeyleri
Alanlar
Çok Az
Vasat
Yeterli
İyi
Çok İyi
Pazarlama
Stratejik Yönetim
Finansman
Muhasebe
Hukuk
Üretim
Bilgisayar Kullanımı
Yabancı Dil
Dış Ticaret
Kalite
Halkla İlişkiler
İletişim, İkna, Konuşma
Genel Kültür
İnsan Kaynakları Yönetimi
Sosyal Sorumluluk
Anketin en önemli sorularından olan 4. soruda firmaların işletmeci çalışanlarını
her yönüyle değerlendirmesi beklenmektedir. Bu soru firmaların işletme mezunların ne
beklediğinin ya da ne beklediklerini düşündüklerinin yorumlanmasında kaynak
niteliğinde olacaktır. Mümkün olduğunca uygulanmış anket örnekleri incelenip oldukça
çok
seçenek
eklenmeye
çalışılıp
kapalı
uçlu
tutulmuştur.
Alanlar
işletme
müfredatlarında uygulanan ve eğitim sürecinde yer verilen dallardan oluşmaktadır.
Soru 5) Sizce istihdam ettiğiniz işletme mezunları, dördüncü soruda
sıralanan alanlar dışında başka hangi alanlarda öğretim almış olmalılar? Varsa
belirtiniz. (açık uçlu)
Firmalar işletme mezunlarını değerlendirirken eksikliğini veya yokluğunu
saptadıkları alanları buraya yazacaklardır. Bu sorudan elde edilecek açık uçlu veriler
öneriler ve bulgular kısmında değerlendirilip yorumlanabilir.
39
Soru 6) İşletme mezunlarını istihdam ederken yüksek lisans yapmış
olmalarına ne kadar önem veriyorsunuz?
A) Önemsiz
B) Az
C) Orta Derece Önemli
D) Önemli
E)
Son
Derece
Önemli
Bilindiği üzere işletme yüksek lisansı günümüzde özellikle MBA olarak çok
fazla rağbet görmektedir. Firmaların bu kadar talep gören bir programla ilgili
düşüncelerini saptamak ve işe alım hususunda tavırlarını etkileyip etkilemediğini test
etmek amacıyla bu soru ankete alınmıştır. Soru 9’daki alt maddelerden birinde yine
yüksek lisans yapılmış olmasının önemi sorulmuştur, fakat burada yalnızca işletme
mezunları için bu soru yöneltildiğinden farklı bir sorudur. Ayrıca bu iki soru
karşılaştırıldığında diğer lisans dalları ve işletmeden firmaların eğitim olarak
bekledikleri kıyaslanmış olacaktır.
Soru 7) Bünyenizdeki işletme mezunlarının performanslarını genel olarak
dikkate alıp ölçütlere göre lütfen işaretleyiniz.
40
Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Kararsızım
Katılmıyorum
Ölçütler
Katılmıyorum
Kesinlikle
Tablo 4.3. Performans değerlendirme tablosu
Mesleği ve işiyle ilgili teknik bilgileri yeterlidir.
İşi kolaylaştırıcı ve pratik bilgiye sahiptirler.
Mesleği ile ilgili yeni gelişmeleri takip
etmektedirler.
Sektör ve işletmeye özel bilgilere haizdirler.
İşlerinde ilerleme arzuları yüksektir.
Eğitimlerden öğrendiklerini uygulamada
yeterlidirler.
Mesleği ile ilgili görevlerde çalışmaktadırlar.
Yeni mezunların işe uyumu hızlıdır.
Stajyerlere yardımcı olurlar, eğitirler.
İşletmeci ihtiyacını karşılayabilmektedirler.
İş arkadaşlarını motive ederler.
Soruda firmanın bünyesindeki işletme mezunlarını değerlendirmesi beklenmiştir.
Soruda
zeka,
çalışkanlık,
verimlilik,
hırs,
liderlik
bilinci
gibi
özelliklerin
değerlendirilmesi istenmiştir. Bu sorudan, işletme mezunlarının nasıl bir motivasyonla
mezun oldukları, çalışma istekleri, katılımcılıkları değerlendirilip eğitim süreciyle
ilişkilendirilerek yorumlanması beklenmektedir.
Soru 8) İstihdam ettiğiniz idari personele hangi alanlarda şirket içi
eğitimler uyguluyorsunuz? (Birden fazla işaretleyebilirsiniz).
41
Tablo 4.4. Şirket içi eğitimler
İthalat-İhracat
İnsan Kaynakları Yönetimi
Motivasyon Teknikleri
Kalite Yönetim Sistemleri
Organizasyonda Davranış
Problem Çözme Teknikleri
Stratejik Düşünme
Proje Planlama
Yöneticilik Sanatı
Diğer
(………………………………….)
Firmalar
çeşitli nedenlerle şirket
içi eğitimler uygulamaktadırlar. Bu
uygulamalardan bazıları işletme eğitimi sürecinde yer almakta iken bazıları müfredatta
bulunmamaktadır. Elde edilen veriler ışığında müfredattaki eksiklikler ve yetersiz
kalınan konular saptanabilir.
Soru 9) İdari kadrolar için işe alış sürecinde aşağıdaki ölçütlerin ne derece
önemli olduğunu lütfen işaretleyiniz.
42
Tablo 4.5. İşe alış sürecinde önemli ölçütler
Orta
Ölçütler
Önemsiz
Az önemli
derecede
önemli
Önemli
Çok
önemli
Üniversite mezuniyeti
Askerlik durumu
İş tecrübesi (farklı alanda)
İş tecrübesi (aynı alanda)
Sürücü belgesi
Yüksek Lisans (Master)
Cinsiyet
Sigara alışkanlığı
Yabancı dil bilgisi
Sosyal yaşam
İletişim becerisi
Bilgisayar bilgisi
İşletme bölümünden mezun olan birey başta yönetici kadrolarda kendini görmek
istemektedir. Firmanın yönetici kadrolar için belirlediği kriterlerden hangisine ne kadar
önem verdiği belirlenerek, eğitim süreci ile geliştirilebilecek özellikler saptanıp
yorumlanabilir.
Soru 10) Şirketinizde herhangi bir dalda üniversite (lisans) eğitimi almış
personel sayısı kaçtır? (yazınız)
Firmada lisans düzeyinde eğitim alanların sayısı saptanarak diğer soru/sorularda
ilişkisel saptamalar yapılacaktır. Örneğin; işletme mezunlarının şirket içindeki oranı, bu
soru ile bulunmaya çalışılacaktır.
Soru 11) Hangi sektörde faaliyet göstermektesiniz?
43
Tablo 4.6. Sektör tespit tablosu
Madencilik ve taş ocakları
Gıda, içki ve tütün
Dokuma, giyim eşyası, deri ve ayakkabı
Orman ürünleri ve mobilya
Kâğıt ve kâğıt ürünleri
Kimya, petrol üretimi, lastik, plastik
Taş ve toprağa dayalı sanayi
Metal ana sanayi
Metal eşya, makine ve teçhizat
Otomotiv
Diğer imalat sanayi
Elektrik
Firmaların sektör bazında kodlanması anketlerin değerlendirmesinde sektörel
bazda ayrımlar yapılmasına olanak sağlayacaktır. Bütün değerler sektörel olarak
yorumlanabilecektir. Örneğin; Otomotiv sektöründe işletme mezunları iş arkadaşlarını
motive etmekte yeterliyken, gıda sektöründe yetersiz kalmaktadırlar gibi bir sonuca
ulaşmak mümkün olacaktır.
Soru 12) Anketimizi yanıtladığınız için teşekkür ederiz. Eklemek istediğiniz
bir konu varsa lütfen aşağıdaki kutucuğa yazınız.
Açık uçlu olarak şirketlerden alınacak bu veriler araştırma kapsamında
incelenecektir. Araştırmaya ek kaynak oluşturacağı gibi anketin başarısını da kısmen
değerlendirmemizi sağlayacaktır. Öyle ki katılımcılardan ne kadar çok ek düşünce
gelirse bu anketin kısmen yetersiz olduğu yorumuna sebep olabilir.
4.2. Bulgular ve Yorum
Türkiye’de işletme eğitimi veren fakülteler her öğretim yılı yaklaşık olarak
10000 öğrenci kabul etmektedir. Lisans eğitimlerinin en önemli amaçları; bireyi bir
meslek sahibi yapmak ve iş hayatına hazırlamaktır. İşletme eğitimi iş hayatına yönelik
insan yetiştirme amacını daha yoğun yaşaması gereken bölümlerin başında gelmektedir.
44
Öyle ki işletme günümüz koşullarında üretim, ticaret ve hizmet alanında faaliyet veren
firmaların gereksinimlerini karşılamak durumundadır.
Anket çalışmasında, Türkiye’de faaliyet gösteren, İstanbul Sanayi Odası
tarafından yıllık net üretiminden satış tutarları baz alınarak sıralamaya tabi tutulan 1000
Büyük Sanayi Kuruluşu’nun yetkililerine e-posta yoluyla ulaşılmaya çalışılmış ve web
üzerinden kodlama yolu ile işletme mezunları değerlendirmeleri alınmıştır. Sorular
özellikleri itibarı ile genel bir yargıya ulaşmanın yanı sıra, tek tek incelendiklerinde
detay bilgiler edinilecek şekilde tasarlanmıştır.
4.2.1. İşletme Mezunu Çalışan Olup Olmaması
Değerlendirmeye tabi tutulan 119 geçerli anket formunun tümünde firma
yetkilileri bünyelerinde işletme mezunu personel çalıştırdıklarını 1. soruya “evet”
cevabı vererek beyan etmişlerdir. Bu firmalarda en az 1 işletmeci çalıştığının
göstergesidir. Diğer sorularda yargıda bulanacak yetkili gerek elindeki verilerden,
gerekse gözlemlerinden bünyesindeki işletme mezunlarını değerlendirecektir.
4.2.2. İşletme Mezunu Sayısı ve Lisans Mezunu Sayısı
2. ve 10. sorular açık uçlu olarak sırasıyla işletme mezun sayısını ve lisans
mezun sayısını öğrenmeye yöneliktir.
Tablo 4.7. İşletme ve lisans mezun tablosu
Toplam Minimum Maksimum
İşletme
mezunu
Lisans mezunu
Ortalama
Standart
Sapma
119
3
26
8,32673267
4,501
119
9
68
30,2277228
14,148
Ankete katılan firmalar işletme mezunu personel olarak ortalama 8 personel
çalıştırmaktadır. Standart sapma 4,501 olduğundan, işletme mezunu personel sayıları
çoğu firma için 4 ile 13 arasında değişmektedir. Buradan hareketle bazı firmaların
uzmanlık gerektiren çeşitli departmanlarda ya yeterince işletme mezunu personel
çalıştırmadığını ya da bu departman faaliyetlerini başka birimlere yaptırdığını
söyleyebiliriz. Sanayi firmalarından oluşan katılımcılarda ortalama 8 adet işletme
45
mezunu personel sayısı yönetici kadrosu ve çeşitli departmanlar göz önünde
bulundurulduğunda çok düşük bir rakamdır.
Ülkemizde eğitimli işsiz sayısı yıldan yıla büyük artışlar göstermektedir.
Üniversite mezunu olup da işgücüne katılamamış veya alanı dışında bir meslek edinmiş
çok sayıda insanımız mevcuttur. Anketimize katılan firmaların birçoğu yüksek
kapasiteli fabrikalar işletmektedirler. Bu nedenle bu firmalar çok sayıda işçi
çalıştırmaktadırlar. Ortalama 30 adet üniversite mezunu çalıştıran bu firmalar ki; sapma
göz önünde bulundurulduğunda 15-45 arasıdır, ve yeterli bir seviye değildir. Dünyanın
önde gelen firmaları yalnızca Ar-Ge çalışmaları için bu sayıları geride bırakmaktadırlar.
Dolayısıyla eğitimli personelin, başta üretim olmak üzere teknik bilgi gerektiren
departmanlarda değerlendirildikleri yorumunu yapmak yanlış olmayacaktır.
İşletme mezunu ve üniversite mezunu sayılarının ortalamalarını birbirine
oranladığımızda %27,5 sonucunu elde etmekteyiz. Yönetim, üretim, kalite, pazarlama,
muhasebe, finansman, halkla ilişkiler, insan kaynakları gibi departmanlar hemen
hepsinde işletme mezunlarına ihtiyaç duyulmaktadır. Yönetim, pazarlama, muhasebe,
finansman, insan kaynakları gibi bölümler ise işletme mezunlarının uzmanlık alanları
arasındadır. Üretimde çalışan uzman personelin yoğunluğunu düşündüğümüzde bile
%27,5 düşük bir orandır. Kimi büyümüş aile şirketlerinde bu ilgili birkaç departmandan
bir işletmecinin sorumlu olduğu bilinmektedir.
4.2.3. Şirket İçinde İşletme Mezunlarının Toplam Çalışanlara Oranı
Anket uygulamasının 3. sorusuna verilen yanıtlara ilişkin istatistiki tablo
aşağıdaki gibi oluşmuştur. Her hücre ankete katılanlarda % kaçının o şıkkı işaretlediğini
göstermektedir.
46
Tablo 4.8. İşletme mezunlarının firmalarda çalıştırılma oranları sonuç tablosu
Bölüm
%0-15 %16-30 %31-45 %46-70
Yönetim
66,4
26,1
5
2,5
Pazarlama
59,7
35,3
2,5
0,8
İnsan Kaynakları 54,6
27,7
12,6
2,5
Üretim
82,4
12,6
5
0
Dış ticaret
59,7
25,2
10,1
4,2
Kalite Yönetimi
77,3
19,3
3,4
0
Muhasebe
54,6
27,7
10,1
5,9
Finansman
67,2
25,2
0
6,7
Halkla İlişkiler
82,4
15,1
0,8
1,7
(Not: Hücrelerdeki sayı değerleri % değerleridir.)
Ülkemizde
yöneticilik
eğitimi
lisans
düzeyinde
%70’in üstü
0
1,7
2,5
0
0,8
0
1,7
0,8
0
işletme
bölümlerinde
verilmektedir. İşletme bölümü gerek özel sektöre, gerekse kamu sektörüne profesyonel
yöneticiler yetiştirmektedirler. Büyük firmaların yönetim, idari bölümlerinde şirket ve
departman yöneticileri ile yönetici adayları çeşitli görevler üstlenmektedirler. Anket
sonucuna göre ise firmalardan yalnızca %,2,5’i yönetim bölümlerinin yarısı veya
yarısından fazlasını işletmecilerden seçmektedir. Firmaların %66,4’ü yönetim
bölümlerinde işletme mezunlarına toplam yönetim personelinin %0’ı ila %15’i kadar
görev vermektedir. Bu sonuç firmaların işletme mezunlarını yöneticilik açısından
yetersiz bulmaları gibi dolaylı bir yargıya varmamıza sebep olmaktadır. Fakat bu sonuç
aynı zamanda firmaların çoğunun kesinlikle uzmanlar tarafından yönetilmediğinin de
bir göstergesidir.
Pazarlama faaliyetleri; hedef pazarlar, ürün, fiyatlandırma, dağıtım, promosyon
gibi adımlardan oluşmaktadır. Ülkemizde profesyonel pazarlama uzmanları yetiştirmeyi
amaçlayan bölümlerin başında yine işletme gelmektedir. Pazarlama birimlerinde
yönetim birimlerinde olduğu gibi işletmecilerin yoğun olmasını beklemek kısmen
yanlıştır. Çünkü pazarlama ile ilgili sayılan fonksiyonlar, bir bilgi birikiminden çok
yaratıcılık, tecrübe, öngörü gibi özellikleri taşıyan çalışanlarca yürütülmelidir. Tabii ki
işletme eğitimi almış donanımlı bir pazarlama uzmanı kişisel yeteneklerini mesleğine
yansıttığı sürece ilk tercih edilecektir. Anket sonuçlarında şirketlerin pazarlama
takımlarında işletmecilere %30 un altında yer verdiklerini söyleyebiliriz. Fakat %15 in
üzerinde yer ayıran firma oranı %35 gibi yüksek bir düzeydedir. Oranlar düşük
görünmesine karşın pazarlama birimlerinde, pazarlamanın amacı itibarı ile farklı
özellikte insanlar çalıştırılması doğaldır. Ancak yine yarıdan fazla firmanın %0-%15
47
aralığındaki çalıştırma oranı pazarlama fonksiyonlarının veya işletme mezunlarının
yetersiz olduğu gibi bir yargıya varılmasına sebeptir.
Anket sonuçlarına göre işletme mezunlarının %15’lik oranı yarı yarıya
geçtikleri, diğer bir deyişle yoğun olarak çalıştıkları departman insan kaynakları
departmanıdır. Katılımcılardan %45,4’ü insan kaynakları departmanında %15’den fazla
işletmeci çalıştırmaktadır. %27,7 oranında firma %16-%30 işletmeci çalıştırırken, %31%45 işletmeci çalıştıran firma oranı %12,6’dır. İşletme mezunlarının insan kaynakları
departmanı içerisindeki yoğunlukları firmaların hem işletme mezunlarından bu
konularda istediklerini bulduklarını hem de insan kaynakları ile ilgili verilen eğitimlerin
başarılı olduğu yorumunu yapmamıza sebep olmaktadır.
Üretim yönetimi, üretim sistemleri gibi dersler işletme bölümlerinde verilmesine
karşın,
ne
yazık
ki
üretim
departmanlarında
işletme
mezunu
personel
çalıştırılmamaktadır. Anketimizden elde edilmemesine rağmen üretim departmanlarında
daha ziyade mühendislerin iş olanakları olduğu bilinmektedir. Fakat üretim yönetimi işi
teknik bilgilerin varlığından ziyade iyi bir planlama becerisini gerektirmektedir. Üretim
planlaması ve yönetimi gibi işlerin işletmeciler veya en azından endüstri mühendisleri
tarafından yapılması hem üretimdeki teknik aksaklıkların önüne geçecektir hem de
teknik personelin bu tür işlere sevk edilerek körelmesi engellenmiş olacaktır. Elde
ettiğimiz sonuçlara göre hiçbir firma üretim departmanında %45 den çok işletmeci
bulundurmamakla beraber, %0-%15 oranında işletmeci bulunduran firmaların oranı
%82,4 gibi çok büyük bir orandır. Yani işletme mezunlarının üretim bölümlerinde
çalıştırılmadığı sonucuna varmak mümkündür.
Dış ticaret birimlerinde firmaların en çok önem verdileri özellik yabancı dili
etkin kullanabilme durumudur. Ayrıca dış ticaretle ilgili hukuksal duruma hakim olmak
da firmaların aradığı özelliklerdendir. İngilizce dilde işletme eğitimi veren fakültelerin
mezunlarının dış ticaret departmanlarında iş edinmede bir avantajı vardır. Fakat
anketimiz sonuçlarına göre yine bu departmanda da bir işletmeci yoğunluğu
görülmemektedir. Katılanların %59,7’si %0-15 aralığında, %25,9 %16-30 aralığında ve
%10,1 %31-45 aralığında işletmeci çalıştırmaktadır.
48
Kalite yönetimi bölümü de işletmecilerin yoğunluğu açısından üretim bölümü
kadar düşük seviyededir. İşletme bölümlerinin çoğunda kalite ile ilgili derslerin seçmeli
olması bu oranın bir sebebi olabilmektedir. Lakin mevcut kalite sistemleri hakkında
bilgisi olan tecrübeli bir çalışanı bu birimlerde değerlendirmek uygun olacaktır. Anket
sonuçlarına göre kalite departmanlarında yoğun olarak işletme mezunu kullanmayan
firma oranı %77,3’dür. Ankete katılan hiçbir firma kalite departmanlarında %46’dan
fazla işletmeci çalıştırmamaktadır.
Anket
uygulamasına
katılan
firmalardan
yarıya
yakını
muhasebe
departmanlarının %15’inden fazlasını işletmecilere ayırmışlardır. Şüphesiz ki işletme
bölümlerinde muhasebe ile ilgili yoğun bir eğitim verilmektedir. Bu eğitimin başlıca
nedenlerinden biri ise yöneticilerin muhasebe bilgi seviyelerini artırmak ve mali
tabloları analiz yeteneğini belirli bir seviyeye getirmektir. Katılımcı firmalardan %7,6sı
muhasebe birimini %46’nın üzerinde bir oranda işletmecilerden oluşturmaktadır. Bu
yoğun oranda çalışan işletmecilerin hepsinin muhasebede yönetici olarak yer alması
mümkün olmayacaktır. Dolayısıyla birim içerisinde bir kariyer gelişiminin mümkün
olup olmadığı bilinememektedir.
Finansman işletme bölümlerinde uzmanlık alanlarından birisidir. İşletmenin
kaynak yönetiminden sorumlu olan finansman departmanlarında işletmecilerin yoğun
olarak çalışmaları beklenirken, elde ettiğimiz sonuçlar bu birimlerde çalışanların
oranlarının %67,2 oranında %15’i geçmediğini göstermektedir. Sonuca göre
işletmeciler firmaların finansman bölümlerinde tercih ettikleri uzmanlar değillerdir.
Anket sonuçlarından elde edilen diğer bir bilgiye göre ise %46-70 aralığında işletmeci
oranında en yüksek değer finansman bölümüne aittir. %6,7 oranında firma finansman
birimlerinde %46-70 oranında işletmeci çalıştırmaktadır.
Katılımcı firmalar halkla ilişkiler departmanlarında az oranda işletmeci
çalıştırmaktadır. Halkla ilişkiler derslerinin işletme bölümlerinde düşük oranda
verilmesi, halkala ilişkiler uzmanlarını yetiştiren Halkla İlişkiler bölümlerinin
fakültelerde yaygınlaşması, halkla ilişkiler faaliyetlerinin firmalarca yoğun olarak
uygulanmaması gibi sebepler bu sonucun anormal olmadığını göstermektedir. %82,4
oranında katılımcı bünyesinde %15’den çok işletmeciye halkla ilişkiler birimlerinde
görev vermemiştir.
49
Ankette belirtilen departmanlar dışında başka herhangi departman ile ilgili kayıt
gelmemiştir. Diğer seçeneği işaretlenmemiştir. Bu da firmaların bunlar dışında bir
bölümde işletmeci çalıştırmadıkları sonucuna varmamıza neden olur.
Tablo 4.9. İşletme mezunlarının çalıştırılma oranlarının ortalamaları
Birimler
Muhasebe
İnsan Kaynakları
Dış Ticaret
Pazarlama
Finansman
Yönetim
Kalite Yönetimi
Üretim
Halkla İlişkiler
Minimum Maksimum Ortalama
1
1
1
1
1
1
1
1
1
Genel
5
5
5
5
5
4
3
3
4
1,72
1,71
1,61
1,50
1,49
1,44
1,26
1,23
1,22
1,46
Standart
sapma
0,98
0,96
0,89
0,75
0,87
0,71
0,51
0,53
0,54
0,75
Tabloda minimum ve maksimum sütunlarında sayılarla ifade edilen değerler
1=%0-15, 2=%16-30, 3=%31-45, 4=%46-70, 5=%70’in üzeri oranlarını temsil
etmektedir. Buradan hareketle ortalama değer olarak en yüksek olan muhasebe
departmanında ve hemen ardından insan kaynakları departmanlarında işletme
mezunlarının diğer birimlere göre daha yoğun olarak çalıştırıldığını görmekteyiz.
Sapmaların 1’e yakın olması bu oranların firmalar arasında değişiklikler gösterdiğini
ifade etmektedir. Dikkate değer bir diğer sonuç ise yönetim birimlerindeki ortalama
değerinin işletmenin diğer uzmanlık alanlarına göre düşük olmasıdır. Bu değer için
sapmanın da fazla yüksek olmaması işletmecilerin yönetici olarak çalıştırılmadığını
göstermektedir.
4.2.4. İşletme Mezunlarının Bilgi Düzeyleri
Katılımcı firmalardan işletme mezunlarını hangi birimlerde hangi oranda
çalıştırdıklarını öğrendikten sonra bu çalışanlarını değerlendirmeleri istenmiştir.
Firmaların işletme mezunlarının bilgi düzeylerini değerlendirmeleri kuşkusuz işletme
eğitimiyle doğrudan alakalıdır.
50
Tablo 4.10. İşletme mezunlarının bilgi düzeyleri sonuç tablosu
Standart
Sapma
0,71
Bilgisayar Kullanımı
2
5
3,5
0,53
Muhasebe
1
4
3,3
0,67
İnsan Kaynakları Yönetimi
2
4
3,27
0,75
Sosyal Sorumluluk
1
4
3,15
0,71
Genel Kültür
2
4
3,14
0,71
Pazarlama
2
4
2,96
1,18
Yabancı Dil
1
5
2,89
0,94
İletişim, İkna, Konuşma
1
5
2,89
0,95
Finansman
1
4
2,86
1,01
Stratejik Yönetim
1
4
2,73
0,73
Hukuk
1
4
2,66
0,82
Dış Ticaret
1
4
2,61
0,68
Üretim
1
4
2,46
1,02
Kalite
1
4
2,34
0,91
Halkla İlişkiler
1
4
2,29
0,82
Genel
2,87
(Minimum, Maksimum sütunları için 1=Çok az, 2=Vasat, 3=Yeterli, 4=iyi, 5=Çok iyi)
Alanlar
Minimum Maksimum
Ortalama
Katılımcı şirketlerin yaptıkları değerlendirme sonucunda diğer alanlara nazaran
bilgisayar kullanımı açısından işletmecilerin yeterli oldukları görülmektedir. İşletme
eğitimi sürecinde fakülteler, bilgisayar kullanımını, ofis programları kullanımını ve
hatta
bilgisayarlı
muhasebe
programlarını
kullanımını
konu
edinen
dersleri
programlarında bulundurmaktadırlar. Bazı fakültelerde daha ileri düzey eğitimler de
verilmektedir. Katılımcı firmalar, işletmecilerinin ortalama 3,5 değer ile yeterli-iyi
arasında bir bilgisayar kullanma becerisine sahip olduklarını belirterek eğitimin başarılı
olduğu sonucuna varmamıza neden olmuşlardır. Eğitimin başarısının yanı sıra günümüz
koşullarında bilgisayarın sosyal yaşamda bireylerin eğlence, hobi, bilgi edinme, iletişim
gibi birçok isteğine cevap vermesi, kişiyi bilgisayar kullanımına itmektedir. Bilgisayar
kullanımındaki başarı seviyesinin bir nedeni de bu olarak sayılabilir.
Anket çalışmasının 3. sorusunda elde ettiğimiz verilere göre muhasebe ve insan
kaynakları birimlerinde işletmecilerin yoğun olarak çalıştırıldıklarını görmüştük.
Firmalardan bu konularda değerlendirmeler aldığımızda gerek muhasebe gerekse insan
51
kaynakları alanlarında işletmecileri başarılı buldukları görülmektedir. Muhasebe 3,30 ve
insan kaynakları 3,27 ortalama ile işletme mezunlarının bu konulardaki bilgi
birikimlerini yeterlinin üzerinde değerlendirmemize sebep olmuşlardır.
Ayrıca
muhasebe alanı düşük bir standart sapma göstermiştir. Katılımcıların muhasebe bilgi
düzeyi konusunda hem fikir oldukları buradan anlaşılmaktadır. Buradan hareketle
işletme bölümlerinin eğitimlerinde muhasebe ve insan kaynakları ile ilgili derslerin
diğerlerine nazaran nispeten daha başarılı olduğu tespitini yapabiliriz.
Firmalar tarafından yeterli bulunan diğer iki alan genel kültür ve sosyal
sorumluluktur. Firmaların genel kültüre önem vermelerinin sebepleri arasında temsilci
olarak görevlendirme isteği yer almaktadır. Buradan hareketle işletme mezunlarının
genel kültür olarak firmaların istediği seviyede olduklarını söyleyebiliriz. Sosyal
sorumluluk ilkesinin bireye yerleşmesinde işletme bölümlerinde verilen sosyal
sorumluluk odaklı derslerin faydası olduğu şüphesizdir.
Firmalardan hiç biri işletmenin diğer bir uzmanlık alanı olan pazarlamayı
değerlendirirken “çok az” işaretlememelerine karşın ortalama bilgi seviyesi olarak
yeterli seviyede de değerlendirme yapmamışlardır. 2,96 oran ile yeterli sayılabilecek bir
bilgi düzeyinde değerlendirme alan pazarlamanın işletme bölümlerinde etkinliği
sorgulanmalıdır.
İşletme
uygulanmaktadır.
Fakat
bölümlerinde
pazarlama
pazarlama
derslerinin
dersleri
birçoğu
yoğun
seçmeli
olarak
olarak
ders
programlarına dahil edilmektedir. Pazarlama ile ilgili dersleri almayıp da bu birimlerde
çalışma
hayatını
devam
ettiren
personelin
başarı
oranını
etkileyebileceği
düşünülmelidir.
Bireylerin kendilerini doğru şekilde ifade edip karşılarındakini doğru olarak
anlayabilmeleri için bazı işletme bölümlerinde seçmeli de olsa iletişim, ikna, konuşma
dersi
verilmektedir.
İşletmecilerin
ilgili
firmalar
tarafından
bu
konuda
değerlendirilmeleri neticesinde 2,89 yani yeterliye yakın bir oran çıkmıştır.
Katılımcı şirketler dış ticaret başarısı olarak işletmecileri vasat ile yeterli
arasında bir değere yerleştirmişlerdir. Hukuk bilgisi açısından değerlendirme ile hemen
hemen aynı değere sahip olan dış ticaretin işletme eğitimi veren fakültelerde üzerinde
durulması gerektiği düşünülmektedir. Hukuk bilgisi açısından işletme ile ilgili hukuki
52
mevzuatın öğrenciye daha iyi aktarılması da, iki değeri de artırabilir. Dış ticarette
önemli olan bir diğer etken de yabancı dildir. Yabancı dil değerlendirilmesinde
işletmeciler yeterli bulunmamakla beraber 2,89 ortalama ile çok da kötü bir tablo
çizmemiştir. Fakat yabancı dil değerlendirmesinde standart sapmanın yüksek oluşu bu
değerin firmalar arasında değişikliler gösterdiğine işarettir.
Finansman birimlerinde firmalar çok yoğun olarak işletmeci çalıştırmamakla
beraber değerlendirme olarak da yeterli bulmamışlardır. 2,86 oranı yeterliye yakın bir
değerdir. Bazı firmaların yarıdan fazla oranda işletmeci çalıştırdığı düşünüldüğünde
aslında finansmanın başarı oranının diğer firmalara nazaran daha da düşük olabileceği
dikkate alınmalıdır.
Üretim, kalite ve halkla ilişkiler alanlarındaki değerlendirmelerde işletme
mezunları vasata yakın değerler almışlardır. Bu bölümlerde çalıştırılmamalarının sebebi
de bilgi düzeylerinin yetersiz oluşundan kaynaklanabilir. Ancak unutulmamalıdır ki
büyük ölçekli firmaların her departmanlarında profesyonel yöneticilere ihtiyaçları
vardır. Üretim planlamasını ve yönetimini gerçekleştirecek uzmanların işletme mezunu
olmaları şirketlerin başarısını artıracaktır.
Şirketlerin değerlendirmelerinde elde edilen en can alıcı sonuçlardan biri ise
stratejik yönetim ile ilgili değerdir. Bu değer 2,73 oranında kalmış ve yeterli
bulunmamıştır. Düşük oranda yönetici olarak işletme mezunu tercih eden firmalar,
yöneticilik konusunda değerlendirme yaparken de 3’ün üzerinde gerçekleşmesi
beklenen ortalamayı sağlamamışlardır. Firmaların işletme mezunlarından bekledikleri
bilgi birikimi olması gereken seviyede değildir. İşletme eğitimi veren fakültelerin ders
programlarında yöneticilik ile ilgili dersler yeterli düzeyde verilmesine karşın değerin
yeterince yüksek olmaması bir sorun olduğunun açıkça göstergesidir.
Anketimizin 5. sorusunda bu alanlar dışında hangi alanlarda eğitim almalılar
sorusuna verilen 5 yanıttan 3’ü pratik yönetim, uygulamalı iş idaresi, örnek olaydır.
Buradan da anlaşılabileceği gibi yönetimin uygulamalı olarak öğrenciye aktarılabileceği
bir çözüm üretmek işletme mezunlarının etkinliğini artırmakla kalmayacak firmaları da
memnun edecektir. 5. soruya katılımcılardan yalnızca 5 tanesinin yanıt vermesi,
firmaların işletme eğitimini mevcut müfredatıyla yeterli gördüğü gibi bir sonuca
53
varılmasını mümkün kılar. 4. soruda belirtilen alanlar dışında katılımcıların önerileri
olmaması eğitim alanlarının yeterli olduğunu bize gösterebilir.
4.2.5. İşletme Mezunlarının Performans Değerlendirmesi
Katılımcı
şirketlerin
bünyelerinde
çalıştırdıkları
işletme
mezunlarının
performanslarını değerlendirmeleri istenmiş ve sonuçta aşağıdaki tablo elde edilmiştir.
Tablo 4.11. İşletme mezunlarının performans değerlendirmesi
Ölçütler
Minimum Maksimum Ortalama
İşlerinde ilerleme arzuları
yüksektir.
3
Mesleği ve işiyle ilgili teknik
bilgileri yeterlidir.
1
İşletmeci ihtiyacını
karşılayabilmektedirler.
2
İş arkadaşlarını motive ederler.
2
İşi kolaylaştırıcı ve pratik bilgiye
sahiptirler.
2
Yeni mezunların işe uyumu
hızlıdır.
1
Stajyerlere yardımcı olurlar,
eğitirler.
2
Sektör ve işletmeye özel bilgilere
haizdirler.
2
Mesleği ile ilgili görevlerde
çalışmaktadırlar.
1
Mesleği ile ilgili yeni gelişmeleri
takip etmektedirler.
2
Eğitimlerden öğrendiklerini
uygulamada yeterlidirler.
1
Genel
(Minimum ve maksimum sütunlarındaki değerler
5
3,99
5
3,54
4
4
3,51
3,43
5
3,42
Standart
Sapma
0,50
0,84
0,59
0,59
0,93
0,86
4
3,22
0,85
5
3,21
4
3,09
4
3,09
5
3,08
0,78
1,00
0,87
0,91
2,71
3,30
0,79
içi, 1=kesinlikle katılmıyorum,
4
2=katılıyorum, 3=kararsızım, 4=katılıyorum, 5= kesinlikle katılıyorum olarak
değerlendirilmelidir.)
Mesleği ve işiyle ilgili teknik bilgilerin yeterli olması, gerek eğitim süreci ile
gerekse işletmecinin kendisini nasıl geliştirdiği ile ilgili bir ölçüttür. İşverenlerin
çalıştırdıkları işletmecileri bu konuda yeterli buldukları söylenebilir. 3,54 değeri
katılıyorum ibaresine yakın bir sayıdır. İşletme mezunlarının eğitim süreci boyunca
54
öğrendiklerini gerekli düzeyde tekrar etmeleri ve kendini işiyle ilgili konularda
yenileyip geliştirmeleri bu değerin artmasına sebep olacaktır.
İşi kolaylaştırıcı pratik bilgiye sahip olmak bireyin tecrübesini ve pratik
uygulama geçmişini ele almamızı sağlayan bir ölçüttür. Ortalama yüksek olmasa da
3,42 bir olumsuzluk ifade etmez. İstenilen düzeye gelinebilmesi için pratik eğitimlerin
yoğunlaştırılması ve bireyin işe konsantrasyonu yeterli olabilir.
Firmalar işe aldıkları işletmecilerin gelişmeleri takip etmeleri konusunda tam bir
kararsızlık içindedirler yargısına varmamız hiç de yanlış olmayacaktır. Buradan çıkan
sonuç işletme mezunlarının işletmeci olmayı bir meslek olarak mı yoksa bir geçim
kaynağı olarak mı gördüklerine yorum yapmamıza olanak sağlamaktadır. 3,08
ortalaması işletmecilerin çalışma hayatında gelişmeleri takip etmekte eksik kaldığını
göstermektedir.
Gelişmeleri
takip
etmemeleri
meslekleri
ile
yeterince
ilgili
olmadıklarının göstergesidir. Bu durumda gelişmeye açık olmayan bir işletmeci
yalnızca para kazanabilmek için o mesleği sürdürüyor diyebiliriz.
İçinde bulundukları sektörü ve işletmeyi iyi analiz etmek ve konu ile ilgili bilgi
sahibi olmak işletme mezunlarının sahip olması gereken bir özelliktir. Firmaların bu
ölçüt için de tam bir kararsızlık durumunda olduğu ortalamadan ve minimum
maksimum değerlerden ortaya çıkmaktadır. İşletme mezunlarının çeşitli sektörler ve bu
sektörlerde faaliyet gösteren işletmelerle ilgili örnekli dersler görmeleri büyük ölçüde
faydalı olacaktır.
Katılımcılar
işletme mezunlarının
ilerleme istekleri olduğu konusunda
hemfikirdirler (3,99). Bu sonuç da işletmecilerin asıl hedefleri olan yönetici olmaları ile
kendilerini motive ettiklerini ve güdülediklerini göstermektedir. Ne yazık ki, içlerinden
pek çoğu bu hayaline kavuşamamaktadır. Burada firmaların yönetimde az oranda
işletmeci çalıştırdığını hatırlatarak, bu durumu bildiği halde motivasyonunu yitirmeyen
işletmecilere daha çok şans vermeleri gerektiğini belirtmemiz gerekir.
Şirket içi eğitimlerde aktarılanları uygulamada çok düşük bir ortalama elde eden
(2,71) işletme mezunlarının bu ortalamaya sahip olmasının çeşitli nedenleri olabilir.
Üniversite eğitimleri sürecinde benzer dersleri yoğun bir şekilde almaları, yönetim
55
hakkında bilgi sahibi olduklarından eğitimin yararı olmadığına inanmaları, eğitimlerde
verilen bilgilerin önceki bilgileri ile çelişmeleri gibi bir çok neden firmaların işletme
mezunlarını bu konuda yetersiz görmesine sebep olabilir.
Meslekleri ile ilgili bir işte çalışmaları ölçütü, firmaların bu konudaki
ortalamalarının kararsıza yakın olması işletmecilerin hala pek çok şirkette mesleği ile
ilgisi olmayan bir görevde yer aldığını göstermektedir. Olumlu ve olumsuz sonuçlar
netice olarak ortalama bir değere yaklaşmıştır (3,09).
Yeni mezun işletmeciler işe uyum konusunda firmalardan olumsuz bir sonuç
almamışlardır. Yeni mezunların işe istekleri ve alışma süreçlerinin olumlu geçtiği 3,22
ortalama ile genellenebilir. Üniversite içerisindeki çeşitli konferansların ve staj
programlarının etkinliği artırılarak bu değer yukarı ortalamalara çıkarılabilir.
Stajyerlere yardım konusunda da firmalar işletme mezunlarından olumsuz bir
tavır görmemişlerdir. Firma içerisinde çalışanların birbirlerine yardımı ve desteği
önemli bir kavramdır. Örgüt kavramı ile ilgili dersler gören işletmecilerin bu tür
konularda daha başarılı olması beklenen bir durumdur. Örgüt derslerinin kimi
fakültelerde seçmeli olması veya uygulama eksikliklerinden kaynaklı olarak bu
ortalama 3,21 çıkmış olabilir.
İşletmecilerin firmadaki işletmeci ihtiyaçlarını karşıladıkları sonucuna varmak
3,51 ortalama ile mümkündür. Firmalar beklentilerini daha yukarılara taşıdıkları
takdirde daha iyi sonuçlar elde edebilirler. 3. ve 4. sorularda yetersiz buldukları alanlara
karşın, genel bir değerlemeye tabi tuttuğumuz işletmeciler için olumlu sonuç elde
edilmiştir. Bu da firmaların işletme mezunlarından beklentilerini net bir şekilde belli
etmedikleri yorumuna ulaşmamızı sağlar.
3,43 ortalama ile işletme mezunlarının iş arkadaşlarını olumlu yönde motive
ettiği yargısına varmamız yerinde olacaktır. Motivasyonun ne kadar önemli bir kavram
olduğu işletme bölümlerinde sıkça işlenmektedir. Yönetim ve örgüt ile ilgili derslerde
motivasyon teknikleri örnek olaylar yardımı ile desteklenmektedir.
56
4.2.6. Şirket İçi Eğitim Verilen Alanlar
Katılımcı firmalardan şirket içi eğitim verdikleri alanların bilgileri istenmiştir.
Bu da işletme bölümleri müfredatlarına eklenebilecek ya da geliştirilmesinde fayda
olacak alanları belirlemeye ışık tutacaktır.
Tablo 4.12. Şirket içi eğitimler sonuç tablosu
Eğitim alanları
Kalite Yönetim Sistemleri
İthalat-İhracat
Proje Planlama
Problem Çözme Teknikleri
Organizasyonda Davranış
İnsan Kaynakları Yönetimi
Stratejik Düşünme
Yöneticilik Sanatı
Motivasyon Teknikleri
Oran
(%)
48,7
41,2
41,2
37,8
35,3
31,1
25,2
25,2
0
Katılımcıların yarısına oldukça yakın bir bölümü (%48,7) Kalite Yönetim
Sistemleri ile ilgili çalışanlarına eğitimler uygulamaktadırlar. Firmaların hemen hepsi
kalite belgelerine sahiptirler ve çalışanlarına kalite sistemindeki işleyiş ile ilgili
eğitimler vermeleri gerekmektedir. Bu eğitimlere bütün çalışanlar katılmaktadırlar.
İşletme bölümlerinde verilen kalite eğitimi ne kadar sorunsuz olursa olsun bu oran
değişmeyecektir. Lakin
eğitimler üniversite mezunu olmayan çalışanlara da
verilmektedir.
Katılımcı firmalardan hiçbiri motivasyon teknikleri alanında şirket içi eğitim
uygulamamaktadır.
İthalat-İhracat ve Proje Planlama alanında yüksek oranlarda eğitimler alındığı
görülmektedir. İthalat-ihracat mevzuatı ve proje planlama ve uygulama gibi derslerin
işletme bölümlerinde verilmesi ile firmaların bu eğitimler için zaman ve kaynak
ayırmasına gerek kalmayacak, ayrıca daha donanımlı işletmeciler yetişmiş olacaktır.
57
Organizasyonda Davranış ve Problem Çözme Teknikleri ile ilgili dersler işletme
eğitimi kapsamı içerisinde yer alan derslerdir. Fakat bu tür eğitimlerin çalışanların bir
çoğuna verildiği göz önünde bulundurulursa oranın normal seviyede olduğu
düşünülmektedir.
İnsan
Kaynakları
yönetimi
ile
ilgili
firmalardan
%31,1’i
eğitime
başvurmaktadırlar. İnsan kaynakları birimlerinde yoğun olarak işletmeci çalıştırdıklarını
önceden saptadığımız bu firmaların bu eğitimlere başvurmalarındaki sebebin, kendi
istedikleri yönde işe alış sürecini ve personel yönetimini çalışanlara aktarma amaçları
olduğu düşünülmektedir.
Stratejik Yönetim ve Yöneticilik Sanatı yönetici yetiştirmeye yönelik alınan
eğitimlerdir. İşletme mezunlarına yöneticilik kadrolarında az sayıda yer veren bu
firmaların bir de eğitim konuları arasında yöneticilik eğitimlerine az yer vermeleri, bu
firmaların yönetici olarak hangi nitelikte kişileri çalıştırdıkları konusunda birçok soru
işaretine neden olmuştur.
4.2.7. İdari Kadroların İşe Alış Sürecinde Önemli Kriterler
İşletme mezunlarının idari kadrolarda iş başı yapabilmeleri için eğitimlerinden
başka ne tür özelliklere sahip olmalarının önemli olduğu araştırılmıştır.
58
Tablo 4.13. İşe kabul kriterlerinin önemi
Kriterler
Minimum
Üniversite mezuniyeti
Yabancı dil bilgisi
İletişim becerisi
Bilgisayar bilgisi
Askerlik durumu
İş tecrübesi (aynı alanda)
Sürücü belgesi
Sosyal yaşam
Yüksek Lisans (Master)
İş tecrübesi (farklı alanda)
Sigara alışkanlığı
Soru 6 Yüksek lisans (İşl. Mez.)
Cinsiyet
(Minimum ve Maksimum sütunları
Standart
Sapma
0,50
4,45
0,48
4,37
0,48
4,37
0,48
4,37
0,64
4,29
0,64
4,01
0,69
3,45
0,72
3,43
0,72
2,83
0,84
2,74
0,90
2,31
0,96
2,24
0,89
2,20
2 =az önemli, 3=orta derece
Maksimum Ortalama
4
5
4
5
4
5
4
5
3
5
3
5
1
5
2
5
2
4
1
4
1
5
1
5
1
5
için 1=önemsiz,
önemli, 4=önemli, 5=çok önemli)
Katılımcı firmalar yönetici pozisyonları değerlendirirken yüksek lisans yapmış
olmalarını 2,83 ortalama ile orta derece önemliye yakın değerlendirmişlerdir. Fakat 6.
soruda araştırılan işletme mezunlarının yüksek lisans yapmaları durumunu aynı firmalar
daha az önemli bulmuşlardır (2,24). Buradan firmaların yönetici pozisyonlarda
değerlendirdikleri elemanlardan yüksek lisans yapmış olmalarını bekledikleri sonucu
çıkarılmaktadır.
Bir yönetici adayı için en önemli kriter üniversite mezunu olması kriteridir.
Katılımcı firmalar 4,45 ortalama gibi çok yüksek bir ortalamada adayların üniversite
mezunu olmalarını şart koşmaktadırlar. Bir yöneticiden beklenen diğer önemli özellikler
yabancı dil bilgisi, bilgisayar bilgisi, iletişim becerisi ve erkek adaylar için askerlik
durumudur. Bu sayılan kriterlerin hepsi katılımcı firmalarca önemli bulunan değerlerdir
ki ortalamaları 4,30 civarlarındadır.
Bunların ardından ilk sırada gelen önemli koşul aynı alanda gerçekleşmiş iş
tecrübesidir. Buradan elde edilecek sonuç işletme mezunlarının iş hayatına atılırken
59
yöneticilik kadrolarında yer bulmalarının zor olduğudur. Firmalar tecrübeye önem
vermekte, bu da işletmecilerin kendilerini geliştirmeleri gerektiğini ortaya koymaktadır.
Diğer kriterlerden sürücü belgesi ve sosyal yaşam 3,40 ortalama ile orta derece
önemli ve sigara kullanımı, cinsiyet ve farklı alanda iş tecrübeleri de 3’ün altında
ortalamalar ile daha az önemli olmuşlardır. Yönetici kadrolar için adaylar belirlenirken
cinsiyet ayrımının söz konusu olmaması sevindirici bir durumdur. En az öneme sahip
kriter de 2,20 ortalama ile cinsiyet faktörüdür.
4.2.8. Katılımcı Firmalar Hangi Sektörlerde Faaliyettedirler
Katılımcı firmalardan gelen anket sonuçları, İSO tarafından belirlenen ilk 1000
sanayi kuruluşuna ilişkin sektörel verilerle uyuşmamaktadır. Soru değerlendirmeye
alınmamıştır.
4.2.9. Genel Değerlendirmeler
Bilgisayarın üretimde kullanılması ile birlikte yeni bir çağ başlamış ve bu çağ
üretim maliyetlerini düşürdüğünden, üretim bir rekabet aracı olmaktan çıkmıştır.
Maliyetleri düşürmek isteyen büyük firmalar araştırma-geliştirme (Ar-Ge) faaliyetlerini
hizmet olarak talep etmeye başlamışlardır. Üretimin bilgisayarlara, robotlara,
otomasyona dönmesi emek yoğun elemandan çok kalifiye eleman ve üretim-pazarlama
süreçlerini iyi planlayacak ve yönetecek yöneticilere ihtiyaç duyulmasına sebep
olmuştur. Bilgisayarlar aynı zamanda evrak ve arşiv sistemine yeni soluk kazandırmış
ve bu görevi yapan memurların kalitesinin de artmasını zorunlu hale getirmiştir.
İnternetle birlikte ise bilgi parmağımızın ucunda olduğundan ve rekabetin yoğunluğu
arttığından dış pazarlara açılmak bir mecburiyet haline gelmiştir. İşte bu ve bunun gibi
birçok neden sonucunda işletmecilik mesleği önem kazanmış ve işletmecilerden
beklenenler değişmiştir.
Günümüzde işletmecilerden beklenenlerin başında stratejik noktalarda hızlı
kararlar vermeleri gelir. Bu da fakültelerde çeşitli örnek olay uygulamaları ile sık sık
tekrarlanması gereken bir durumdur. Öğrenci bu sayede yeteneğini geliştirebilir.
İşletmecilerden günümüzde bir idari müdürün yaptığından daha fazlası
beklenmektedir. Firmanın rutin işleyişini düzenlemek şüphesiz ki yöneticinin görevidir.
60
Fakat günümüzde beklenen yöneticinin yarını görmesi, yenilikleri planlaması ve
belirlediği hedeflere çalışanları motive etmesidir.
Firmaların hemen hepsi çalışanlarından yabancı dil bilmelerini beklemektedir.
Şüphesiz ki dış ticaret ile yoğun ilgilenen firmalar daha ileri düzey bir dilbilgisini hatta
2-3 yabancı dil iletişimini çalışanlarından talep etmektedirler. Bu da beraberinde işletme
mezunlarının diğer ülke kültürleri hakkında bilgi sahibi olmasını gerektirmektedir.
Global işletmelerin çok fazla olmasına karşın fakültelerimizin çoğunda yalnızca
“Uluslar arası İşletme” dersi ile bu konu geçiştirilmektedir.
Teknolojinin hızla ilerlemesi firmaların teknolojilerini yenilemelerine sebep
olmaktadır. Dolayısı ile işletmecilerin teknoloji ile barışık olmaları gerekmektedir.
Teknolojik cihazları kullanma konusunda bir sıkıntısı olmak günümüz koşullarında
kabul görülen bir durum değildir. Buna bağlı olarak bilgisayar kullanımında yetkin
düzeyde olmak bütün işletme mezunlarında aranan bir özelliktir.
Günümüzde insan kaynakları departmanları tarafından aranan ve firmalarca
önemli bulunan diğer bir husus ise kişinin bir konuda üst düzey başarılı olmasıdır. Bu
herhangi bir spor dalı, müzik, sanat, okul, tiyatro vs. olabilir. Böyle bir beklentinin
sebebi ise mükemmeli deneyimlememiş insanın performansının belli bir seviyeyi
aşamayacağı inancıdır. Sayılanların dışında yaratıcı olmak, grup içerisinde etkin olmak,
kendine güvenmek işletmecilerde aranan özelliklerdir.
Geçtiğimiz 20 yıldan uzun süredir küresel iş çevreleri dramatik değişiklikler
yaşamakta, bu değişim yönetim uygulamalarını önemli ölçüde etkilemektedir. Bu
durum, işletme okullarına programlarını uluslararası yapma ve küresel anlamda daha
yeterli yöneticiler yetiştirme baskısı olarak yansımaktadır. Yeni tip işletme programları
için öneriler, sadece işletme eğitimini uluslararası yapma ve yenilemeyi değil, endüstri
ile de bağları artırmayı öngörmektedir. Önerilen yeni model, öğretim, araştırma ve
pratiğin sıkı sıkıya birbirine bağlı olduğu ve bir arada yürütüldüğü tıp fakülteleri
modeline benzemektedir. Bu yeni model, işletme eğitimini verimli yöneticiler değil,
vizyon sahibi etkili liderler yetiştirecek şekilde dönüştürmeyi amaçlamaktadır.
61
4.3. Hipotez Testleri
Araştırma kapsamında belirlemiş olduğumuz hipotezler tek yönlü T testi ile
analiz edilmiştir. Örneklem büyüklüğü
“n” olmak kaydı ile
n≤30
koşulu
sağlanmadığından z değerleri hesaplanmıştır.
Hipotez 1: Türkiye’deki 1000 büyük firma, bünyelerinde çalışan işletme
mezunlarının bilgi düzeylerini yeterli görmektedirler. Bu hipotezin analizinde anketin 4.
sorusundan elde edilen veriler kullanılmıştır. Soruda belirtilen alanların her biri H0 ve
H1 olarak hipotez şeklinde ifade edilmiştir.
Pazarlama için;
H0: Türkiye’deki 1000 büyük firma, bünyelerinde çalışan işletme mezunlarının,
pazarlama alanındaki bilgi düzeylerini yeterli görmektedirler.
H1: Türkiye’deki 1000 büyük firma, bünyelerinde çalışan işletme mezunlarının,
pazarlama alanındaki bilgi düzeylerini yeterli görmemektedirler.
Stratejik Yönetim için;
H0: Türkiye’deki 1000 büyük firma, bünyelerinde çalışan işletme mezunlarının,
stratejik yönetim alanındaki bilgi düzeylerini yeterli görmektedirler.
H1: Türkiye’deki 1000 büyük firma, bünyelerinde çalışan işletme mezunlarının,
stratejik yönetim alanındaki bilgi düzeylerini yeterli görmemektedirler.
Finansman için;
H0: Türkiye’deki 1000 büyük firma, bünyelerinde çalışan işletme mezunlarının,
finansman alanındaki bilgi düzeylerini yeterli görmektedirler.
H1: Türkiye’deki 1000 büyük firma, bünyelerinde çalışan işletme mezunlarının,
finansman alanındaki bilgi düzeylerini yeterli görmemektedirler.
62
Muhasebe için;
H0: Türkiye’deki 1000 büyük firma, bünyelerinde çalışan işletme mezunlarının,
muhasebe alanındaki bilgi düzeylerini yeterli görmektedirler.
H1: Türkiye’deki 1000 büyük firma, bünyelerinde çalışan işletme mezunlarının,
muhasebe alanındaki bilgi düzeylerini yeterli görmemektedirler.
Hukuk için;
H0: Türkiye’deki 1000 büyük firma, bünyelerinde çalışan işletme mezunlarının,
hukuk alanındaki bilgi düzeylerini yeterli görmektedirler.
H1: Türkiye’deki 1000 büyük firma, bünyelerinde çalışan işletme mezunlarının,
hukuk alanındaki bilgi düzeylerini yeterli görmemektedirler.
Üretim için;
H0: Türkiye’deki 1000 büyük firma, bünyelerinde çalışan işletme mezunlarının,
üretim alanındaki bilgi düzeylerini yeterli görmektedirler.
H1: Türkiye’deki 1000 büyük firma, bünyelerinde çalışan işletme mezunlarının,
üretim alanındaki bilgi düzeylerini yeterli görmemektedirler.
Bilgisayar Kullanımı için;
H0: Türkiye’deki 1000 büyük firma, bünyelerinde çalışan işletme mezunlarının,
bilgisayar kullanımı alanındaki bilgi düzeylerini yeterli görmektedirler.
H1: Türkiye’deki 1000 büyük firma, bünyelerinde çalışan işletme mezunlarının,
bilgisayar kullanımı alanındaki bilgi düzeylerini yeterli görmemektedirler.
63
Yabancı Dil için;
H0: Türkiye’deki 1000 büyük firma, bünyelerinde çalışan işletme mezunlarının,
yabancı dil alanındaki bilgi düzeylerini yeterli görmektedirler.
H1: Türkiye’deki 1000 büyük firma, bünyelerinde çalışan işletme mezunlarının,
yabancı dil alanındaki bilgi düzeylerini yeterli görmemektedirler.
Dış Ticaret için;
H0: Türkiye’deki 1000 büyük firma, bünyelerinde çalışan işletme mezunlarının,
dış ticaret alanındaki bilgi düzeylerini yeterli görmektedirler.
H1: Türkiye’deki 1000 büyük firma, bünyelerinde çalışan işletme mezunlarının,
dış ticaret alanındaki bilgi düzeylerini yeterli görmemektedirler.
Kalite için;
H0: Türkiye’deki 1000 büyük firma, bünyelerinde çalışan işletme mezunlarının,
kalite alanındaki bilgi düzeylerini yeterli görmektedirler.
H1: Türkiye’deki 1000 büyük firma, bünyelerinde çalışan işletme mezunlarının,
kalite alanındaki bilgi düzeylerini yeterli görmemektedirler.
Halkla İlişkiler için;
H0: Türkiye’deki 1000 büyük firma, bünyelerinde çalışan işletme mezunlarının,
halkla ilişkiler alanındaki bilgi düzeylerini yeterli görmektedirler.
H1: Türkiye’deki 1000 büyük firma, bünyelerinde çalışan işletme mezunlarının,
halkla ilişkiler alanındaki bilgi düzeylerini yeterli görmemektedirler.
64
İletişim, İkna, Konuşma için;
H0: Türkiye’deki 1000 büyük firma, bünyelerinde çalışan işletme mezunlarının,
iletişim, ikna, konuşma alanındaki bilgi düzeylerini yeterli görmektedirler.
H1: Türkiye’deki 1000 büyük firma, bünyelerinde çalışan işletme mezunlarının,
iletişim, ikna, konuşma alanındaki bilgi düzeylerini yeterli görmemektedirler.
Genel Kültür için;
H0: Türkiye’deki 1000 büyük firma, bünyelerinde çalışan işletme mezunlarının,
genel kültür alanındaki bilgi düzeylerini yeterli görmektedirler.
H1: Türkiye’deki 1000 büyük firma, bünyelerinde çalışan işletme mezunlarının,
genel kültür alanındaki bilgi düzeylerini yeterli görmemektedirler.
İnsan Kaynakları Yönetimi için;
H0: Türkiye’deki 1000 büyük firma, bünyelerinde çalışan işletme mezunlarının,
insan kaynakları yönetimi alanındaki bilgi düzeylerini yeterli görmektedirler.
H1: Türkiye’deki 1000 büyük firma, bünyelerinde çalışan işletme mezunlarının,
insan kaynakları yönetimi alanındaki bilgi düzeylerini yeterli görmemektedirler.
Sosyal Sorumluluk için;
H0: Türkiye’deki 1000 büyük firma, bünyelerinde çalışan işletme mezunlarının,
sosyal sorumluluk alanındaki bilgi düzeylerini yeterli görmektedirler.
H1: Türkiye’deki 1000 büyük firma, bünyelerinde çalışan işletme mezunlarının,
sosyal sorumluluk alanındaki bilgi düzeylerini yeterli görmemektedirler.
Belirtilen tüm alanların dağılımları Kolmogorov-Smirnov testi ile analiz edilmiş
ve normal dağılıma sahip oldukları belirlenmiştir. Aşağıdaki tabloda H0 ve H1
65
hipotezleri sayısal olarak ifade edilmiştir. Bütün alanlar için H0, “yeterli” değeri olan
3’e eşitlenmiştir. Yine bütün alanlar için “yeterli” değerinden düşük koşullar H0’ı
reddedecektir ( H1 kabul ). Tek yönlü alt kuyruk testi hipotezler H0 ve H1 sütunlarında
formüle edilmişlerdir.
Tablo 4.14. Hipotez 1 test tablosu
Finansman
Ortalama Standart Standart
Dağılım
H0
H1
(µ)
sapma
hata
116 2,957
0,715
0,066
normal µ = µ0 = 3 µ = µ0 ≤ 3
107 2,729
1,005
0,097
normal µ = µ0 = 3 µ = µ0 ≤ 3
110 2,864
0,953
0,091
normal µ = µ0 = 3 µ = µ0 ≤ 3
Muhasebe
119 3,303
0,530
0,049
normal
µ = µ0 = 3 µ = µ0 ≤ 3
Hukuk
107 2,664
0,726
0,070
normal
µ = µ0 = 3 µ = µ0 ≤ 3
Üretim
107 2,458
0,677
0,065
normal
µ = µ0 = 3 µ = µ0 ≤ 3
Bilgisayar Kul.
110 3,500
0,714
0,068
normal
µ = µ0 = 3 µ = µ0 ≤ 3
Yabancı Dil
110 2,891
1,176
0,112
normal
µ = µ0 = 3 µ = µ0 ≤ 3
Dış Ticaret
113 2,611
0,818
0,077
normal
µ = µ0 = 3 µ = µ0 ≤ 3
Kalite
110 2,336
1,016
0,097
normal
µ = µ0 = 3 µ = µ0 ≤ 3
Halkla İlişkiler
107 2,290
0,911
0,088
normal
µ = µ0 = 3 µ = µ0 ≤ 3
2,891
0,942
0,090
normal
µ = µ0 = 3 µ = µ0 ≤ 3
3,136
0,710
0,068
normal
µ = µ0 = 3 µ = µ0 ≤ 3
3,274
0,671
0,063
normal
µ = µ0 = 3 µ = µ0 ≤ 3
3,145
0,752
0,072
normal
µ = µ0 = 3 µ = µ0 ≤ 3
Alanlar
Pazarlama
Stratejik Yönetim
n
İletişim, İkna, Kon. 110
110
Genel Kültür
İnsan Kaynakları
113
Yönetimi
Sosyal Sorumluluk 110
Bütün alan hipotezleri için z değerleri hesaplanmış, α = 0,05 ve tablo değeri z = 1,645 koşulu ile kıyaslanarak H0 kabul veya reddedilmiştir. “z” değerlerinin -1,645’ten
küçük olması koşulu hipotezi reddeder (µ0 ≤ 3) .
66
Tablo 4.15. Hipotez 1 sonuç tablosu
z
Alanlar
H0
Pazarlama
-0,6493
Kabul
Stratejik Yönetim
-2,7886
Red
Finansman
-1,5010
Kabul
Muhasebe
6,2301
Kabul
Hukuk
-4,7930
Red
Üretim
-8,2841
Red
Bilgisayar Kullanımı
7,3491
Kabul
Yabancı Dil
-0,9731
Kabul
Dış Ticaret
-5,0626
Red
Kalite
-6,8495
Red
Halkla İlişkiler
-8,0628
Red
İletişim, İkna,
-1,2148
Kabul
Konuşma
Genel Kültür
2,0142
Kabul
İnsan Kaynakları
4,3431
Kabul
Yönetimi
Sosyal Sorumluluk
2,0281
Kabul
( α = 0,05 ve tablo değeri z = -1,645 )
H0 hipotezleri Stratejik Yönetim, Hukuk, Üretim, Dış Ticaret, Kalite ve Halkla
İlişkiler alanları için reddedilmiştir. İşletme mezunları Türkiye’deki 1000 büyük
firmaya göre sayılan alanlardaki bilgi düzeyleri açısından yeterli bulunmamıştır.
Hipotez 2: Türkiye’deki 1000 büyük firmanın idari kadrolarında çalışan işletme
mezunu oranı yüksek seviyededir. Bu hipotezin testinde 3. anket sorusunun verilerinden
faydalanılmıştır. Sorudaki % değerleri sözlü ifade edilebilmeleri açısından şu şekilde
alınmıştır; %0-15 : çok düşük, %16-30 : düşük, %31-45 : orta, %46-70 : yüksek,
%70’in üstü : çok yüksek. İdari kadrolarda çalışan personeller, yönetim departmanı
seçeneği verileriyle değerlendirilmiştir. Dolayısıyla hipotezler aşağıdaki gibidir.
H0: Türkiye’deki 1000 büyük firmanın idari kadrolarında çalışan işletme mezunu
oranı yüksek seviyededir.
H1: Türkiye’deki 1000 büyük firmanın idari kadrolarında çalışan işletme mezunu
oranı yüksek seviyede değildir.
67
Yönetim departmanı verileri için dağılımın normal olduğu Kolmogorov-Smirnov
testi uygulanarak anlaşılmıştır. Oranın “yüksek” seviyede olması anket verilerinde “4”
değerine karşılık gelmektedir.
H0: µ = µ0 = 4
H1: µ ≤ µ0 = 4
Tablo 4.16. Hipotez 2 sonuç tablosu
n
Ortalama Standart Standart
Sapma
Hata
z
Departman
119
1,43697 0,70877 0,06497 -39,448
Yönetim
(α = 0,05 ve tablo değeri z = -1,645 )
%5 yanılma payı ile H0 reddedilmiştir. Türkiye’deki 1000 büyük firmanın idari
kadrolarında çalışan işletme mezunu oranı yüksek seviyede değildir.
68
V. BÖLÜM
SONUÇ ve ÖNERİLER
İşletme okulları lider yetiştirmekle yükümlüdür. Mühendis, doktor, avukat
olması için bireylerin yeterli bilgi birikimlerine sahip olması programlara kabul
edilebilmeleri için kafidir. İşletmecilerin yönetici olabilmesi için bu bilgi birikimine ek
olarak cesaret, karar verme, hırs gibi özelliklere sahip olması gereklidir. Her ne kadar
işletme eğitimi kabul kriterleri arasında bireysel yetenek testleri yer almasa da, işletme
bölümünü tercih edecek öğrencilerin mezun olduktan sonra nasıl bir rekabet içerisinde
varlık göstermeleri gerektiklerini bilmeleri ve bu konuda kendilerini hazır hissetmeleri
başarılı bir işletmeci olmak için atılması gereken bir adımdır.
Özellikle işletmeciler için üniversitede yalnızca meslek öğrenmek yeterli
olmayacaktır. Medeni bir iş ortamında nasıl davranılması gerektiğini, iyi insan olmayı,
sosyal yaşamına özen göstermeyi vb. ideal yöneticide bulunması gereken özelliklerin
kazanılması firmaların aradığı türden işletmeci olmanın gerekliliklerindendir.
İşletme mezunlarının günümüzde daha çok muhasebe, insan kaynakları gibi
birimlerde yer edindiklerini düşünürsek, rekabet ortamından sıyrılarak az sayıda
yönetici arasına girebilmek için kişisel gelişimin önemi büyüktür. Her ne kadar
genellemeler vasıtası ile değerlendirmelere varsak dahi, her birey olumlu veya olumsuz
koşullar da dahil kendisini en iyi şekilde geliştirmekle yükümlüdür. Firmaların işletme
mezunlarından beklediklerinin başında gelişim ön plandadır. İşletmeci firmayı temsil
etmektedir. Firmanın aynası olduğu için kendisinden “en iyisi”nin beklenmesi çok da
şaşırılacak bir durum değildir.
İşletme eğitimi veren fakülteler öğrencilerine gerekli bilgileri pratik ve teorik
uygulamalarla göstermeli, aynı zamanda da öğrencisini iş hayatıyla buluşturma
noktasında bir aracı kurum sorumluluğunu almalıdır. Öğrencileri sık sık gerçek
yöneticilerle buluşturarak, gerçek örnek olaylar üzerinde çalışmalar yaparak konuların
işlenmesi onlara meslek sahibi olmaları yolunda gerekli avantajları sağlayabilir.
Stajyerliğin etkinliği artırılmalı gerekirse süresi uzatılmalıdır. Meslek liseleri örneğini
69
verecek olursak, müfredatın düzenlenmesi halinde 3. ve 4. yıllar içerisinde kademeli
artırılarak iş yerlerinde staj imkanları yaratılabilir. Öğrenci 3 ya da 4 gün müfredat
derslerini takip ederken diğer okul günleri staj için ayrılabilir. Şüphesiz burada
üniversitelerin ve firmaların koordine edilmesi gerekmektedir. Bu stajların işletme
bölümlerinin çoğunda mecbur olmayan 1 aylık stajlardan daha etkin olacağı
düşünülmektedir. Çünkü öğrenci iş yerinde karşılaştığı durumları üzerinden zaman
geçmeden
analiz
edebilecek,
okulda
öğrendiklerini
pekiştirebilecektir.
Gerek
eğitimcilere, gerekse iş yerindeki yetkililerle iletişim halinde olan öğrenci iş ilanlarında
istenen “2 yıllık tecrübe” gerekliliğini kısa sürede doldurmuş olacaktır. Firmalarla
devamlı etkileşim içinde olacak olan öğrenciler gerek firmaları gerekse sektörleri daha
yakından
tanıyarak,
iş
hayatlarına
nereden
başlayacaklarına
rahatça
karar
verebileceklerdir. Aynı şekilde firmalar da gerekli niteliklere sahip işletmecileri
aramadan bulabilecekleri bir havuza sahip olacaklardır.
Firmaların
bulundurulduğunda
uluslararası
işletme
faaliyetlere
eğitimi
veren
yoğunluk
fakültelerin
verdiği
göz
uluslararası
önünde
işletmeye
müfredatlarında yoğunluk vermeleri düşünülebilir. Fakat daha yapıcı bir çözüm olarak
öğrenci değişim programlarına benzer bir programın eğitimciler için de uygulanması
önerilebilir. Yurtdışından değişim ile gelecek eğitimci dil ve kültür farklılıklarını
öğrencilere kolayca aktarabilecek, öğrenci bu farkı görerek ve hissederek uluslararası
işletme alanına daha vakıf olabilecektir. Aynı zamanda değişim ile yurtdışına giden
eğitimci döndüğünde gittiği ülke ile ilgili bilgi sahibi olacak, böylelikle çeşitlendirme
artacaktır.
Eğitimle ilgili diğer bir konu ise dış ticaret ile ilgili mevzuatın işletme
mezunlarınca yetersiz bilindiğinin sonuçlar arasında sık sık karşımıza çıkmasıdır. Dış
ticaret ile ilgili dersleri müfredatında bulunduran işletme fakültelerinin bir uzmanlık dalı
olmayan dış ticaret konusunda daha fazla yoğunlaşmasını beklemek yanlış olacaktır.
Dış ticaret eğitimi veren iki yıllık Meslek Yüksekokulları’nın bu ihtiyacı karşılayacak
personel yetiştirmeye yönelik olduğu bilinmektedir.
Firmalar istihdam ederlerken işletmecilerin yoğun olması gereken bazı
birimlerde işletmecileri o konularda yetersiz bulduklarından başka bölüm mezunlarını
işe almaktadırlar. Oysa değerlendirmelerinde yöneticilerine ilgili eğitimleri verme
70
konusunda
yetersiz
oldukları
görülmüştür.
Buradan,
yöneticilik
mesleğinin
profesyonellerce yapılmadığı büyük ölçekli firmalar bulunduğu saptanmıştır. Firmaların
yöneticilik, işletmecilik ile ilgili daha geniş düşüncede olarak, bir firmayı profesyonel
bir işletmecinin yönetmesinden elde edecekleri faydayı göz önünde bulundurmaları
gerekmektedir.
İşletmecilerin iş hayatındaki yeri, ne yazık ki iş olanakları ve mezun sayılarına
bakıldığı zaman olmaması gereken bir konumdadır. Varılabilecek en somut
değerlendirmenin
işletme
eğitiminin
pratik
yönüne
ağırlık
vermek
olduğu
görülmektedir. Burada hem fakültelere, hem işverenlere ve hem de öğrencilere büyük
sorumluluk düşmektedir. Fakülteler ve işverenler gerekli pratik eğitimler için
entegrasyonu sağlarken, öğrenci de kendisini geliştirmeye istekli olmalı ve sonucunda
hedeflerine varabileceğine dair güdülenmelidir.
71
KAYNAKÇA
AACSB (The Association to Advance Collegiate Schools of Business), About Us,
http://www.aacsb.edu/aboutus.asp, 12 Ocak, 2008a
AACSB, Eligibility Procedures and Standards for Business Accreditation,
http://www.aacsb.edu/accreditation/process/documents/AACSB_STANDAR
DS_Revised_Jan08.pdf, 3 Şubat, 2008b
Chicago GSB (Graduate School of Business), GSB History,
http://www.chicagogsb.edu/about/history.aspx, 20 Ocak, 2008
Cornuel, Eric, (2005), The role of business schools in society, Journal of Management
Development, Vol. 29, No. 9
Cömert, Şükran, (1999), “İşletmecilik Uygulamalarında Toplam Kalite Uygulamaları ve
Öğretim Sürecine Yansımaları Konusunda Bir Araştırma”, Yüksek Lisans
Tezi, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı
DTM (Dış Ticaret Müsteşarlığı), İkinci Dünya Savaşı Sonrası Japonya Ekonomisi,
www.dtm.gov.tr/dtmadmin/upload/EAD/KonjokturIzlemeDb/japonya.doc, 22
Ağustos, 2007
EFMD, The Global Management Education Landscape,
http://www.gfme.org/landscape/reportonlineversion.pdf , 13 Mart, 2008,
Erdoğan, Niyazi, (1998), İşletme Yönetiminde Başarının Sırrı: “Üniversite-İş Hayatı
İşbirliği”, “2000’li Yıllarda İşletmecilik ve Eğitimi”, Akdeniz Üniversitesi
İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi 6. Ulusal İşletmecilik Kongresi Bildiri
Kitabı
GFME (Global Foundation for Management Education), A Global Guide to
Management Education 2006, http://www.gfme.org/global_guide/index.htm,
5 Ocak, 2008
72
Gökçe, Deniz, MBA diploması ne işe yarar? ,
http://www.aksam.com.tr/arsiv/aksam/2005/06/24/yazarlar/yazarlar30.html,
29 Aralık, 2007a
Gökçe, Deniz, MBA diploması neye yarar (2)!,
http://www.aksam.com.tr/arsiv/aksam/2005/06/25/yazarlar/yazarlar30.html,
29 Aralık, 2007b
Hawawini, Gabriel, (2005), The future of business schools, Journal of Management
Development, Vol. 29, No. 9
HBS (Harvard Business School), The Case Method, http://www.hbs.edu/case/, 29 Ocak,
2008
Hutchinson, John G. , Europe’s Business Schools: A Good Start, But… Columbia
Journal of World Business, Fall66, Vol. 1 Issue 4, p59, 2001
İSO (İstanbul Sanayi Odası), Türkiye’nin İkinci 500 Büyük Sanayi Kuruluşu 2006,
İstanbul Sanayi Odası Dergisi, Sayı:498, Eylül, 2007
Kayhan, Sanem, Amerikan sistemiyle yüksek lisans,
http://www.aksam.com.tr/arsiv/aksam/2003/05/12/yasam/yasam7.html, 24
Ağustos, 2007
Kipping, Matthias; Üsdiken, Behlül ; Puig, Nuria ; Imitation, Tension and
Hybridization: Multiple Americanizations Management Education in
Mediterranean Europe, Journal of Management Inquiry, Vol.13, No: 2, 2004.
Mathias, Peter, (1975), Business History And Management Education, Business
History, Vol. 17 Issue 1
Öz-Alp, Şan, (1998), Türkiye’de İşletmecilik Eğitimi, Afyon Kocatepe Üniversitesi
Yayını
73
Özkan, Mehmet, Stratejik Yönetim Tarihine Kısa Bir Bakış,
http://www.sgb.gov.tr/strplan/Kitap%20Tez%20ve%20Makaleler/Stratejik%2
0Y%C3%B6netim%20Tarihine%20K%C4%B1sa%20B%C4%B0r%20Bak%
C4%B1%C5%9F.pdf, 22 Ağustos, 2007
Reichert, Charles J., (2006), Deducting An Mba, Journal of Accountancy, Vol. 201
No:2
Rosett, Richard N., Business Education in the United States, Chicago GSB selected
Papers, No:59, www.chicagogsb.edu/faculty/selectedpapers/sp59.pdf, 26
Ocak, 2008
Scherer,Robert F; Javalgi ,Rajshekhar (Raj) G.; Bryant, Michael ; Tukel, Oya;
Challenges of AACSB International Accreditation for Business Schools in the
United States and Europe, Thunderbird International Business Review, Vol.
47(6) 651–669, 2005
TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu), İstihdam Edilenlerin Yıllar Ve Cinsiyete Göre
İktisadi Faaliyet Kolları,
http://www.tuik.gov.tr/VeriBilgi.do?tb_id=25&ust_id=8, 7 Mayıs, 2008
Wikipedia, Grandes écoles, http://en.wikipedia.org/wiki/Grande_ecole, 3 Şubat, 2008
Williams, Jeremy B., The New World of Management Education, U21Global Working
Paper No. 010, 2006
Yelkikalan, Nazan; Pazarcık, Yener; (2005), İşletme Eğitiminde Global Perspektif:
Çomü Biga İ.İ.B.F. Örneği, Selçuk Üniversitesi Karaman İktisadi ve İdari
Bilimler Dergisi Sayı:2 Cilt:5 / Aralık
74
ÖZGEÇMİŞ
KİŞİSEL BİLGİLER
Adı Soyadı: Özgün YILMAZ
Doğum Yeri / Yılı: Bursa / 1982
Adres: Kültür Mah. Gümüşdere Cad. Ilgaz Sok. Gence Sitesi G Blok Daire: 6
Nilüfer / BURSA
E-Posta: yilmazozgun@gmail.com
GSM No: 0 505 826 81 00
EĞİTİM DURUMU
Yüksel Lisans: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı
Tezli Yüksek Lisans (2005-2008)
Lisans: Çukurova Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İşletme Bölümü
(2000-2005)
Önlisans: Eskişehir Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi Halkla İlişkiler
Bölümü (2003-2007)
Lise: Diyarbakır Anadolu Lisesi (1997-2000)
Download