Senil GÜNDÜZ1 Enver Erdinç DİNÇSOY2 İHRACATIN
advertisement
Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 4, Sayı: 22, Mart 2016, s. 218-228 Senil GÜNDÜZ1 Enver Erdinç DİNÇSOY2 İHRACATIN FİNANSMANINDA EXİMBANK’IN ROLÜ ve PERFORMANS ANALİZİ3 Özet 24 Ocak kararları ile birlikte ihracata yönelik sanayileşme dönemine giren Türkiye Cumhuriyeti, 1980 yılından bu yana her geçen yıl ihracat rakamlarını artırarak büyütmüştür. Dış ticaret işlemlerinde sağlanan serbestleşme ve ekonominin dışa açılma süreçleri, gelişmekte olan ülke ekonomilerinde olduğu gibi, Türkiye ekonomisinde de bir dönüm noktası olmuştur. Uluslararası rekabetin dış ticarette giderek öneminin artması Türkiye’nin rekabet konusunda kendisini geliştirmesini ve gelişen rekabet koşullarına adaptasyonunu gerekli kılmıştır. Gelişmiş ülkelerin aksine, Türkiye’de Eximbank oldukça geç kurulmuştur, buna rağmen Türk Eximbank’ı çok hızlı bir şekilde ilerleyerek Türkiye ihracatı içinde gerekli yerini almıştır. Bu çalışmada, Türkiye ihracat rakamlarında Türk Eximbank’ın etkisinin incelenmesi amaçlanmıştır. Veri toplama tekniği olarak, çalışmada birincil ve ikincil veri toplama teknikleri kullanılmıştır. Birincil veri toplama tekniklerinden yüz yüze mülakat yöntemi uygulanıp Eximbank’ın kredi-sigorta ve araştırma departmanı uzmanları ile görüşülmüştür. Sonuç olarak, 2002-2012 yılları arasında incelenen Türk Eximbank’ın aktifleri ile Türkiye İhracatının aynı yönde hareket ettiği ve geliştiği tespit edilmiştir. Bu sonuç Türk Eximbank’ın kaynaklarını Türk ihracatının gelişmesi açısından doğru bir şekilde kullandığını göstermektedir. Anahtar Kelimeler: Dış Ticaret, Türk Eximbank, İhracat Kredi Sigortası, İhracatın Finansmanı, Sanayileşme 1 Trakya Üniversitesi, Bankacılık ABD, Yüksek Lisans, senilgunduz22@gmail.com Yrd. Doç. Dr. Trakya Üniversitesi, Uygulamalı Bilimler Yüksekokulu, erdincdincsoy@trakya.edu.tr 3 Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bankacılık ABD yüksek lisans programı mezunu Senil GÜNDÜZ’ün tez çalışmasından türetilmiştir 2 219 İhracatın Fianasmanında Eximbank’ın Rolü ve Performans Analizi THE ROLE of EXIMBANK IN EXPORT FINANCING and the PERFORMANCE ANALYSIS Abstract After the Decisions of January 24, 1980 with the export-oriented industrialization period, Turkish economy has increased its exports every year since then. The liberalization and open market economy provided a turning point in foreign trade processes for emerging economies around the world as well as Turkish economy. As the competition of international trade in the world has become more important, Turkey has to improve and adapt herself to rapid changing competition conditions. It is observed that, although quite late established Eximbank in Turkey unlike some other developed countries, Türk Eximbank has hastily taken its important role in Turkish exports. In this study, it is aimed to investigate the role of Türk Eximbank in the Turkish export volume. For the analysis, primary and secondary data sources are used including face-to-face interview method with Eximbank credit-insurance experts and research department. As a result, the assets of the Türk Eximbank and Turkish exports have grown and developed in the same parallel between 2002 and 2012. This shows that Türk Eximbank uses its resources correctly in terms of the development of Turkish exports. Keywords: Foreign Trade, Türk Eximbank, Export Credit Insurance, Export Financing, Industrialization GİRİŞ 24 Ocak kararları ile birlikte ihracata yönelik sanayileşme dönemine giren Türkiye Cumhuriyeti 1980 yılından bu yana her geçen yıl ihracat rakamları artarak büyümektedir (Çelebi, 2011). Gerek ihracata yönelik serbestleşme için getirilen kanunlar, gerekse bu konuda kurulan Eximbank’ın etkin çalışmaları ihracat rakamlarının artışında önemli rol oynamaktadır. Türk Eximbank kuruluşundan itibaren Türk ihracatçısını ve KOBİ’leri uluslararası piyasalarda finansman olarak desteklemiştir. Ancak uluslararası rekabet koşullarının artması, küresel piyasa kavramının tüm dünya ülkelerine yayılması beraberinde çeşitli riskler de getirmiştir (Ay & Talaşlı, 2007). Bu bakımdan Eximbank Türk ihracatçısının ihraç ettiği mal bedellerini uluslararası piyasalarda ekonomik ve siyasal risklerden korumak amacıyla 1989 yılında İhracat Kredi Sigortası programını yürürlüğe koymuştur. İhracat kredi sigortası; ihracatçıların, mal ve hizmet ihracından doğan alacaklarını ticari ve politik risklere karşı teminat altına alan bir sigorta türüdür. İhracat kredi sigortası; tüm dünyada yaygın olarak kullanılan, Türk Eximbank’ın da temel görevleri arasında yer alan çağdaş ve etkin bir teşvik aracıdır (Atayeter & Erol, 2011). Kredi sigortasının ilk örnekleri; 1917 yılında Almanya (Hermes), 1919 yılında İngiltere (Ecgd), 1921 yılında Belçika (Ond) ve 1925 yılında Hollanda (Ncm) olmak üzere gelişmiş ülkelerde 20.yy’da uygulanmaya başlanmıştır. Gelişmekte olan ülkelerde ise ilk uygulamalar 1960’larda görülmüştür. Türkiye’de de 1989 yılında uygulanmaya başlanmıştır4 (Erel, 1994). 4 Eximbank, peşin ödeme gibi önce paranın ödenip ardından malın teslim alındığı risksiz sevkiyatları, banka ödeme garantisi içeren teyitli akreditifli sevkiyatları ve başka bir sigorta firması tarafından sigortalanmış sevkiyatları kapsam dışında tutmaktadır. The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 22, Mart 2016, s. 218-228 Senil Gündüz - Enver Erdinç Dinçsoy 220 İhracata yönelik devlet yardımları kararı 11 Ocak 1995 tarih ve 22168 sayılı Resmi Gazetede yayınlanıp Haziran 1995’de yürürlüğe girmiştir. Belli yıllarda aralıklı olarak düzenlemeler yapılmış olup ihracat artışına öncelik tanıyan her türlü resmi çaba hükümetler tarafından gerçekleştirilmektedir. İstikrar programını takiben, 2002 yılı itibariyle ihracat her yıl artış göstermiştir. 2003 ve 2004 yıllarında çıkarılan tebliğler ile yeni teşvikler de eklenmiştir (Selen, 2005). Türkiye Cumhuriyeti kuruluşundan bu yana ihracatta büyük paya sahip tarım sektörünün ihracattaki payı 1990 yılından itibaren küçülürken sanayi sektörünün ihracattaki payı artmaktadır ve sanayideki artış ara malı ithalatının da artmasına neden olmaktadır (Yalçınkaya, Yalçınkaya & Çılbant, 2006). Bu durumda artan ihracat daha fazla oranlarda ara malı ithalini gerekli kılması ve ithalatın ihracattan fazla artış göstermesi dış ticaret açığına neden olabilmektedir. 2002 yılından bu yana ekonomisi de ihracatı gibi büyüyen Türkiye henüz dünya ticaretinde büyük bir paya sahip değildir. Bunun nedenlerini; ihracatın mal bileşiminin katma değeri yüksek ürünlerden oluşmaması, ihraç sanayi ürünlerinin üretiminde kullanılacak olan ara malı ithaline özellikle de enerji ithaline ihtiyaç duyularak ihracatın ithalata bağımlılığının azaltılamamış olması, ihracatın yapısal sorunları olarak sıralamak mümkündür (Yentürk, 2008). Bu sorunlara çözüm arayışı ve ihracatı istikrarlı bir şekilde arttırmak için Dış Ticaret Müsteşarlığı ‘Türkiye Dış Ticaret Stratejisi (2005-2010-2015-2023)’ ni (Resmi Gazete, 2012) ve Devlet Planlama Teşkilatı da ‘Dokuzuncu Kalkınma Planı Dış Ticaret Özel İhtisas Komisyonu Raporu’ nu hazırlamışlardır (DPT, erişim: 10.01.2016). Sonuç olarak, tüm ülkelerin, küreselleşmenin bu kadar yaygınlaştığı dünya ticaretinde, ihracata verdiği önem göz önünde bulundurulduğunda ülkelerin Eximbank’larına verdiği önem de göz ardı edilemez. Türk İhracat Kredi Bankası bu bağlamda Türkiye’nin büyüyüp gelişmesinde zamanla daha önemli bir yere sahip olacaktır. ÇALIŞMANIN KAPSAMI ve AMACI Türkiye ekonomisi için ihracatın geliştirilmesi, korunması ve ithal bağımlılığından kurtarılması büyük önem arz etmektedir. Ancak, bu çalışmada ihracatın korunması ve geliştirilmesi açısından Eximbank’ın rolü ve performansı değerlendirilmiştir. Bu bakımdan ‘İhracat Kredi Sigortası’ önemli bir araç olarak karşımıza çıkmaktadır. Ayrıca, çalışmada TÜİK ve TCBM verilerine ek olarak Eximbank’ın sağladığı veri ve kaynaklar ile Türk Eximbank’ta konunun uzmanları ile yapılan mülakat bilgileri kullanılmıştır Türkiye Ekonomisini ihracata yönelik sanayileşme değişimine getiren nedenler, 24 Ocak kararlarıyla oluşan yapısal değişiklikler ve 1980 sonrasında Türkiye’de oluşan ekonomik ve sosyal değişimler ayrı ayrı dönemler adı altında incelemek gerekmektedir ancak bu çalışma 2001 yılında ilan edilen ‘Güçlü Ekonomiye Geçiş Programı’ sonrası dönem ile sınırlandırılmıştır. İHRACAT ve EXİMBANK Eximbank’ın toplam aktif büyümesi 2002 Aralık itibariyle Tablo 1’de verilmiştir. Yıllar içerisinde Türkiye’nin toplam ihracatında belirgin bir artış eğilimi görülmektedir. 2008 küresel finans krizinin Türkiye ihracatındaki etkileri 2009 ve 2010 yıllarında derinden hissedilmiştir. 2008 yılında ihracatta sağlanan %23’lük artış 2009 yılında -%23 azalma olarak geri dönmüştür. Türkiye ancak küresel piyasalardaki toparlanmaya bağlı olarak 2008 yılı rakamlarına ancak The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 22, Mart 2016, s. 218-228 221 İhracatın Fianasmanında Eximbank’ın Rolü ve Performans Analizi 2011 yılında %18 büyümeyle tekrar ulaşabilmiştir. Eximbank’ın toplam aktif yapısı kriz sonrası dönemde 2010 yılı hariç artmaya devam etmiştir. 2008 Küresel kriz öncesinde Eximbank’ın aktif toplam büyüme hızı ile Türk ihracatının büyüme hızları benzerlik gösterirken, özellikle 2010’dan sonra Eximbank’ın büyüme hızı daha yüksek gerçekleşmiştir. Bu da Eximbank’ın Türk ihracatındaki payını ve önemini giderek arttırdığının bir göstergesidir. Yıllar 2002 Aralık 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Eylül (dönem) Tablo 1: Türk Eximbank Aktifi ile İhracat Karşılaştırması Toplam aktif Büyüme (%) Toplam ihracat Büyüme (%) 4597 36059 4709 0,02 47253 0,31 4461 -0,05 63167 0,34 3518 -0,21 73476 0,16 4141 0,18 85535 0,16 4164 0,01 107272 0,25 4943 0,19 132027 0,23 6488 0,31 102143 -0,23 6289 -0,03 113883 0,11 9660 0,54 134907 0,18 15468 0,60 152462 0,13 22148 0,43 112000 -0,27 Kaynak: Merkez Bankası, Eximbank Finansal Raporu(2001-2012) Şekil 1’de aktiflerin ihracata oranı ihracat değişimi ile karşılaştırılmıştır. Türkiye ekonomisi 2001 yılı Şubat ayında gerçekleşen yüksek oranlı devalüasyonun ardından esnek kur sistemini tercih etmiştir. 2001 yılında artan kurun etkisiyle ihracat ivme kazanmış 2008 yılına kadar her yıl farklı oranlarda da olsa artış göstermiştir. Ancak 2009 yılında küresel krizin etkisiyle dünya ticaretinin daralması ihracat performansını olumsuz etkilemiştir. 2010 yılından itibaren dünyadaki likidite gelişimi dünya ticaretini yeniden toparlanmasına neden olmuş ve Türkiye’nin ihracatı da bu süreçte artmıştır. Eximbank’ın ihracatı destekleme işlevi göz önüne alındığında Eximbank’tan beklenen bu süreç içinde ihracatın desteklenmesidir. Doğal olarak bu işlevi yerine getirebilmesi için Eximbank’ın kaynak ve plasmanlarının kısaca toplam aktifinin büyümesi beklenir. Gerçekten de Eximbank’ın toplam aktifleri bu süreçte artış göstermiştir. Ancak toplam aktiflerin ihracatı destekleme oranı 2002 yılında %7,77 iken bu oran 2008 yılına kadar düşüş göstermiştir. Bu da ihracatın finansmanında Eximbank’ın payının azaldığının bir işareti olarak algılanmalıdır. Ancak 2008 küresel krizin ardından tekrar Eximbank’ın aktifinin gayrisafi yurtiçi hasılaya oranı artış göstermiştir. Her ne kadar bu oran artış göstermiş olsa da 2012 yılında %5,7 ye gelebilmiştir. The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 22, Mart 2016, s. 218-228 Senil Gündüz - Enver Erdinç Dinçsoy 222 Şekil 1: Aktif/İhracat ile İhracat Değişiminin Karşılaştırılması 0,4 0,3 0,2 0,1 0,078 0,071 0,053 2003 2004 0,036 0,035 0,033 0,025 0,042 0,036 0,038 0,057 2005 2007 2009 2010 0 2002 2006 2008 2011 2012 -0,1 -0,2 -0,3 aktif/ihracat ihracat % Doğrusal (aktif/ihracat) Kaynak: Merkez Bankası, Eximbank Hiç kuşkusuz 2010 ve 2011 yılında aktif/ihracat oranlarının %3’ler seviyesinde gerçekleşmesi oldukça yetersizdir. Burada özellikle bu dönemlerde iç talebe dayalı büyüme tercihi etkili olmuş ve dış talebe yönelik büyüme ihmal edilmiştir. Ancak 2012 yılında, 2010 ve 2011 yılında yükselen cari açığa yönelik önlemler devreye sokulmuş, yumuşak iniş programı çerçevesinde iç talebe dayalı büyüme yerine dış talebe dayalı büyüme tercih edilmiştir. Merkez bankası 2012 yılında bu sürece Eximbank’a kullandırdığı kredileri ve vadelerini arttırarak destek vermiştir. Dolayısıyla 2012 yılında toplam aktifin / ihracata oranı %5,7 ye yükselmiştir. Bu dönem aynı zamanda cari açığın /GSYİH oranının düştüğü bir dönem olarak saptanmıştır. İhracattaki artış eğilimi ile Eximbank’ın aktifindeki artış 2002 yılından 2008 yılına kadar aynı eğilimde devam etmiştir (Şekil 2). Ancak 2009 yılında küresel krizin etkisiyle dünya ticaretindeki daralma Türkiye ihracatını olumsuz yönde etkilemiş ancak aynı yıl iç talepteki gerileme ile birlikte ekonomik büyümenin negatif değer alması söz konusu olmuştur. Kısaca 2009 yılında ekonomi küçülmüştür. Doğal olarak ekonomi yönetimi ihracat artışını desteklemek için Eximbank’ın aktifini yani kaynak ve plasman olanaklarını arttırmıştır. 2010 yılında tersine dönen gelişim 2011 ve 2012 yılından itibaren yeniden Eximbank’ın aktifinde büyüme olarak karşımıza çıkmıştır. Çünkü 2010 ve 2011 yılında artan cari açık karşısında ihracatın desteklenmesi zorunlu hale gelmiş, teşvik politikaları devreye sokulmuş ve kontrol edilen iç talep yerine ihracat ikame edilmeye çalışılmıştır. Dolayısıyla ihracat artış eğilimi ile Eximbank’ın bilançosundaki artış eğilimi genelde birbirini desteklemektedir. Diğer taraftan Eximbank bilançosundaki değişim ekonomi politikasının eğilimini yansıtmaktadır. Ne zaman Türkiye cari açık ve finansmanı konusunda sıkıntı yaşasa iç talep kontrol edilmekte bunun yerine dış talep yani ihracat ön plana çıkarılmaya çalışılmaktadır. Bu gelişimde Eximbank’ın bilançosuna yansımakta ihracatın desteklendiği dönemlerde Eximbank bilançosu büyümekte iç talebin ön plana çıktığı dönemlerde ise Eximbank bilançosundaki artış eğilimi yavaşlamaktadır. The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 22, Mart 2016, s. 218-228 223 İhracatın Fianasmanında Eximbank’ın Rolü ve Performans Analizi Şekil 2: İhracattaki Değişimin Aktif Değişim ile Karşılaştırılması 0,8 0,6 0,4 0,2 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 -0,2 -0,4 ihracat % değişimi aktifin % değişimi Kaynak: TCBM 2001 krizi iç talebin hızla gerilediği finans sisteminin çöküntüyle karşılaştığı bir dönemi temsil etmektedir. Ancak 2001 yılında serbest bırakılan kur ihracatı desteklemiş bu destek Eximbank kredileri ile kendini göstermiştir. Bu durum Şekil 3’de açıkça gösterilmektedir. 2002 yılından itibaren Türk lirasının değer kazanması, iç talebin yeniden canlanmaya başlaması özelikle dış konjonktürün etkisi ile bu sürecin desteklenmesi (dünyada faiz oranlarının gerilemesi ve genişletici para politikalarının başlaması) ihracatın yeniden ikinci plana atılmasına neden olmuş ve Eximbank’ın ihracat kredileri 2002 yılında gerilemiştir. Şekil 3: Yıllara Göre Kredi Artış ve Krediler/İhracat Oranları (2002-2012) 1,6 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 -0,2 -0,4 -0,6 0,048 0,041 0,060 0,068 0,053 0,035 0,046 0,033 0,048 0,099 0,032 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 kredi artışı % krediler/ ihracat Kaynak: Eximbank Şekil 3’e eğilim olarak da bakılırsa, Eximbank kredilerinin yeniden hızlı artışı 2012 yılında gerçekleşmiştir. 2012 yılında Türkiye ekonomisi %2,2 oranında düşük bir büyüme oranı göstermiş ancak büyümenin dinamiğini dış talep oluşturmuştur. Bu Eximbank kredileri ile desteklenmiştir. The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 22, Mart 2016, s. 218-228 Senil Gündüz - Enver Erdinç Dinçsoy 224 EXİMBANK ve İHRACAT KREDİ SİGORTASI Türk Eximbank Türk ihracatçısının ihraç ettiği mal bedellerini uluslararası piyasalarda ekonomik ve siyasal risklerden korumak amacıyla 1989 yılında İhracat Kredi Sigortası Programını yürürlüğe koymuştur (Eximbank, erişim: 19.01.2016). İhracat kredi sigortası; ihracatçıların, mal ve hizmet ihracından doğan alacaklarını ticari ve politik risklere karşı teminat altına alan bir sigorta türüdür. İhracat kredi sigortası; tüm dünyada yaygın olarak kullanılan, Türk Eximbank’ın da temel görevleri arasında yer alan çağdaş ve etkin bir teşvik aracıdır. İhracat kredi sigortasının teminat, hizmet ve finansman olmak üzere üç fonksiyonu mevcuttur: (a) Teminat fonksiyonu; sigortanın temel fonksiyonu olup, bu fonksiyon ile ihracat alacağı belirli risklere karşı güvence altına alınmaktadır; (b) Hizmet fonksiyonu; ihracatçıların, risk analizi ve mevcut riski izleme servisi ile alıcı firmaların mali yapılarında gözlenen olumsuz gelişmeleri takip edebilme ve risklerini daha sağlıklı şekilde yönetmeleri sağlanmaktadır ve (c) Finansman fonksiyonu ile ihracatçı, tahsilat riskinden arındırılmış olan vadeli alacaklarını ticari bankalardan kredilendirmek yoluyla sevk sonrası finansman imkanına kavuşmaktadır (Sakarya & Uçak, 2007). Türk Eximbank’ın ihracat kredi sigortası, ticari risk (alıcı kaynaklı) ve politik risk (ülke kaynaklı) olmak üzere iki çeşit riski kapsamaktadır. Ticari riskler; iflas, konkordato, tasfiye, mal bedellerinin ödenmemesi ve malın, ihracatçıdan kaynaklanan nedenlerle kabul edilmemesi durumlarıdır. Politik riskler ise (Yavuz, 2003); savaş hali, ihtilal, iç savaş, isyan, ayaklanma, transfer güçlükleri, alıcının ülkesinin ithal yasağı ve alıcı bir devlet veya devlet garantisini haiz bir kuruluş ise ödeme yükümlülüğünü yerine getirmemesi durumlarıdır5. Aşağıda Türkiye açısından önemli kayıplara neden olan bazı politik risk örnekleri verilmiştir; -1991 yılında yaşanan Körfez Savaşı Türkiye’de mülteci sorununa, petrol sıkıntısına ve turizm gelirlerinde önemli bir azalışa neden olmuştur. -Yakın tarihte yaşanan Mısır darbesi bu ülkeyle yapılan ihracatımız olumsuz etkilenmiştir -Suriye’deki iç savaş Türkiye’yi büyük bir mülteci sorunu ile karşı karşıya getirmiştir ve ihracatımız oldukça olumsuz etkilemektedir 6. İlk olarak 1989 yılında uygulamaya başlayana ‘kısa vadeli ihracat kredi sigortası’ Şekil 3’te 2003-2012 yılları arasındaki sigortalanan sevkiyat miktarları ABD Doları cinsinden gösterilmiştir. 2003 yılından, 2012 yılına kadar, kriz yılı hariç, ihracat kredi sigortası her yıl artarak ihracatçılar tarafından kullanılmıştır. 2011 yılında 5.752 milyon dolar sigortalanan sevkiyat tutarı 2012 yılında 6.923 milyon dolara yükselmiştir. Bu da göstermektedir ki ihracat kredi sigortası ortaya çıktığından bu yana ihracat kredi sigortası Türk İhracatçıları tarafından her geçen yıl daha fazla tanınmakta, benimsenmekte ve yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. 5 Türk Eximbank kısa vadeli ihracat kredi sigortası programı ile ticari ve politik risklerden kaynaklanan zararları % 90 oranında tazmin eder. 6 Ancak orada yaşayan halkın temel ihtiyaçları göz önünde bulundurularak ihracatımız tamamen kesilmemiştir. Gıda, giyim gibi temel ihtiyaçları kapsayan mallarda ihracata Eximbank tarafından destek verilmektedir. Bu durum Eximbank’ın ülkemizin gelirini arttırıcı ekonomik faaliyetlerini insani olarak da destekleyen bir prensibe sahip olduğunu göstermektedir. The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 22, Mart 2016, s. 218-228 225 İhracatın Fianasmanında Eximbank’ın Rolü ve Performans Analizi Şekil 3: Sigortalanan Sevkiyat Tutarı (milyon dolar) 8000 6923 7000 5752 6000 5080 5000 4173 4253 4000 4588 5010 4524 3553 3056 3000 2000 1000 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 SİGORTALANAN SEVKİYAT TUTARI (MİLYON ABD DOLARI) Kaynak: Eximbank Çeşitli çabalarla her geçen yıl ihracatçılar üzerindeki etkinliğini arttıran ihracat kredi sigortasının toplam ihracatın içindeki kullanım payı incelendiğinde (Tablo 2) 7; Eximbank’ın kredi kullanım tutarı ihracat miktarı ile doğru orantılı olarak artmıştır. Tablodan da görüleceği üzere her yıl bir önceki yıla göre ihracat miktarı arttıkça Türk İhracat Kredi Bankasının sağladığı kredilerde, sigortalanan sevkiyat tutarı da benzer oranda artış göstermiştir. Bu da Eximbank’ın etkinliğini her geçen yıl daha da arttığını göstermektedir 8. Tablo 2: Sigortalanan Sevkiyat Tutarının İhracat İçindeki Payı Yıllar Toplam İhracat Kısa Vadeli Sigortalanan Kısa Vadeli Tutarı İhracat Kredileri Sevkiyat Tutarı İhracat Kredi (milyon USD) (milyon USD) (milyon USD) Sigortası/Toplam İhracat (%) 47253 3192 3056 6,5 2003 63167 3338 3553 5,6 2004 73476 3529 4173 5,7 2005 85535 3503 4253 5,0 2006 107272 3712 4588 4,3 2007 132027 4276 5080 3,8 2008 102143 4666 4524 4,4 2009 113883 3815 5010 4,4 2010 134907 6500 5752 4,3 2011 152462 15100 6923 4,5 2012 Kaynak: TÜİK, Eximbank 7 1992 yılında Türk Eximbank kredisi kullanan tüm ihracatçılara sigorta yaptırma zorunluluğu getirildi. 1997 yılına isteğe bağlı sigorta kullanımına faiz indirimi şeklinde bir uygulamaya dönüştürüldü. Günümüzde Eximbank ihracat kredisi kullanımlarının yanında ihracat kredi sigortası da kullanırlarsa ihracat kredi sigortasında belli bir indirim oranı uygulanmaktadır. 8 Ancak kısa vadeli ihracat kredi sigortasının ihracatçılar üzerindeki gerçek etkinliğinin olup olmadığını anlamak için ihracat yapılan ülkelerin risk oranlarına da bakılmalıdır. The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 22, Mart 2016, s. 218-228 Senil Gündüz - Enver Erdinç Dinçsoy 226 Türk menşeli mal ve hizmetlerin ihracatından doğan alacaklarda uluslararası risklere karşı ihracatçıyı korumak amacıyla kullanılan ve en az 2 yıl vadeli işlemlerde uygulanan teminat işlemleri ‘orta ve uzun vadeli ihracat kredi sigortası’ kapsamındadır ve bu ihracat işlemi için ticari bankalardan finansman olanağı sağlanmaktadır. Programın amacı; Türk ihracatçısına rekabet üstünlüğü yaratmak, riskli ancak gelişmekte olan pazarlarda ihracatçıya uzun vadeli satış imkanı sunmak, poliçe teminatı ile ticari bankalardan finansman olanağı bulunmasını kolaylaştırmaktır. Prim oranı belirlenmesinde tıpkı kısa vadeli ihracat kredi sigortasında olduğu gibi, alıcının türü, alıcının bulunduğu ülkenin risk derecesi, teslim süresi ve ödeme vadesi etkilidir. Zarar tazmin oranı yine %90 olup, sözleşmede belirtilen mal bedelinin en az % 15 ‘inin malın teslimine kadar ihracatçıya ödenmiş olması gerekmektedir9. 2013 yılı itibari ile uygulamaya konulan ‘Spesifik İhracat Kredi Programı Sevk Sonrası Risk Programı’ ise yurtiçinde yerleşik ihracatçı firmaların, mevcut ihracat pazarlarında kalıcılığının sağlanması, rekabet gücünün arttırılması ve yeni pazarlara açılmalarının desteklenmesi amacıyla, Spesifik İhracat Kredi Sigortası Programı uygulamaya konulmuştur. Söz konusu programa ilişkin Spesifik İhracat Kredi Sigortası Sevk Sonrası Risk Poliçesi ile ihracatçıların tek bir satış sözleşmesine bağlı olarak vadeli ödeme koşuluyla yapacakları her türlü Türk menşeli mal ve hizmet ihracatlarından doğacak alacakları, sevk sonrası dönemde ortaya çıkabilecek ticari ve/veya politik risklere karşı teminat altına alınmakta ve poliçelerin teminat olarak gösterilmesi suretiyle finans kuruluşlarından kredi sağlayabilmeleri hedeflenmektedir. SONUÇ Türkiye 1980 yılı ile ihracat ağırlıklı sanayileşme sürecine girmiştir. İhracatın bu denli önemli hale geldiği bu süreçte Türk İhracat Kredi Bankasının Türk ihracatının mevcut konumunu koruması ve gelişmesi için aktif bir rol oynaması gerekmektedir. Gelişmiş ülkelerin aksine Türkiye’de Eximbank’ın kuruluşu oldukça geç olmuştur, ancak Türk Eximbank çok hızlı bir şekilde Türkiye ihracatında etkin bir rol oynamaya başlamıştır. Türk Eximbank’ı gerek ihracatı desteklemek amacıyla sunduğu kredi çeşitliliği açısından gerekse dış ticarette ihracatçıların karşılaşacağı sorunları sigortalama açısından her geçen yıl artan oranda Türk ihracatçısına destek sağlayacağı görülmektedir. Sonuç olarak, Türk Eximbank Türk ihracatçısına sunduğu destek kredileri açısından yeterli çeşit yaratabilmiştir. Aynı zamanda, Türk ihracatçısının ihtiyaçları dahilinde farklı krediler üzerinde çalışmalara da devam etmektedir. Bulgular, Türk Eximbank’ı kaynaklarını Türk ihracatının gelişmesi açısından doğru bir şekilde kullanmakta olduğu sonucuna bizi götürmektedir. Ayrıca, Türkiye Dünya Ticareti içerisinde daha etkin hale gelebilmesi için Türkiye’nin ihraç ettiği ürünlerin katma değerinin yüksek olması gerekmektedir ve Türk Eximbank’ı Türk ihracatçısını katma değeri yüksek ürünlere yönlendirebilmek adına da çalışmalar yürütmesi oldukça önemlidir. 9 Sözleşmede belirtilen mal bedelinin tamamı, tamamı ödenemiyorsa en az % 15’inin ödenmemesi durumunda Eximbank gerekli yasal işlemleri başlatma hakkına sahiptir. The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 22, Mart 2016, s. 218-228 227 İhracatın Fianasmanında Eximbank’ın Rolü ve Performans Analizi TEŞEKKÜR Bu çalışmamın yürütülmesi aşamasında yapılan yüz yüze görüşmelerde Eximbank’ın kredi, sigorta ve araştırma departmanı uzmanlarının ayırmış oldukları vakit ve paylaşmış oldukları değerli bilgi ve görüşleri için teşekkür ederiz. KAYNAKLAR ATAYETER, C., & EROL, A. (2011). Türkiye’de Uygulanmakta Olan İhracat Teşvikleri. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 1(1), 1-26. AY, H. M., & TALAŞLI, E. (2007). Türkiye'de Kobi'lerin İhracattaki Yeri ve Karşılaştıkları Sorunlar. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal Ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, Yerel Ekonomiler Özel Sayısı, 173-184. ÇELEBİ, E. (2011). Türkiye’de devalüasyon uygulamaları (1923-2000). Doğuş Üniversitesi Dergisi, 2(1), 55-66. DPT, Özel İhtisas Komisyonu Raporları, http://www.kalkinma.gov.tr/Pages/OzelIhtisasKomisyonuRaporlari.aspx (erişim: 10.01.2016) EREL, S. İ. (1994). Dünyada Eximbank'lar" 26 Ülkenin İhracat Kredi, Sigorta ve Garanti Kuruluşlarına Genel Bir Bakış". Ankara Üniversitesi SBF Dergisi,49(1), 77-140. Eximbank, İhracat Kredi Sigortası, https://www.eximbank.gov.tr/TR,684/ihracat-kredisigortasi.html (erişim: 19.01.2016) Eximbank, ‘İstatistikler’ https://www.eximbank.gov.tr/ Resmi Gazete (2012). http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2012/06/20120613-31-1.pdf (erişim: 10.01.2016) SAKARYA, Ş., & UÇAK, S. (2007). Türkiye’de İhracat Kredi Sigortası Uygulaması; ABD Ve Güney Kore İle Karşılaştırması, İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(11), 103-117. SELEN, U. (2005). Dış Ticaret Yardım Unsuru Olarak Dahilde İşleme Rejimi: Türkiye Açısından Değerlendirilmesi. Akdeniz University Faculty of Economics & Administrative Sciences Faculty Journal/Akdeniz Universitesi Iktisadi ve Idari Bilimler Fakultesi Dergisi, 5(10), 182-205. TCBM, ‘İstatistikler’ http://www.tcmb.gov.tr/ TÜİK, ‘’Dış Ticaret Endeksleri’’, http://www.tuik.gov.tr YALÇINKAYA, N., YALÇINKAYA, M. H., & ÇILBANT, C. (2006). Avrupa Birliği’ne Yönelik Düzenlemeler Çerçevesinde Türk Tarım Politikaları ve Sektörün Geleceği Üzerine Etkisi. Yönetim ve Ekonomi: Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 13(2), 97-118. The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 22, Mart 2016, s. 218-228 Senil Gündüz - Enver Erdinç Dinçsoy 228 YAVUZ, A. (2003). Türkiye’de Ekonomik Sorunların Politik Ve Yönetsel Temelleri. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 8(1), 197-211. YENTÜRK, N. (2008). Körlerin yürüyüşü: Türkiye ekonomisi ve 1990 sonrası krizler. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, (Vol. 1), 1-10. The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 22, Mart 2016, s. 218-228
