KESĐNTĐSĐZ GÜÇ KAYNAKLARI ĐÇĐN YARIĐLETKEN

advertisement
KESĐNTĐSĐZ GÜÇ KAYNAKLARI ĐÇĐN
YARIĐLETKEN AKTARIM ANAHTARI TASARIMI VE
GERÇEKLEŞTĐRĐLMESĐ
Hüseyin KÖSE
YÜKSEK LĐSANS TEZĐ
ELEKTRĐK-ELEKTRONĐK MÜHENDĐSLĐĞĐ
GAZĐ ÜNĐVERSĐTESĐ
FEN BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ
HAZĐRAN 2012
ANKARA
Hüseyin KÖSE tarafından hazırlanan “KESĐNTĐSĐZ GÜÇ KAYNAKLARI
ĐÇĐN
YARIĐLETKEN
AKTARIM
ANAHTARI
TASARIMI
GERÇEKLEŞTĐRĐLMESĐ” adlı bu tezin Yüksek Lisans tezi olarak uygun
olduğunu onaylarım.
Doç. Dr. M. Timur AYDEMĐR
…….…………………….
Tez Danışmanı, Elektrik Elektronik Mühendisliği Anabilim Dalı
Bu çalışma, jürimiz tarafından oy birliği ile Elektrik Elektronik Mühendisliği
Anabilim Dalında Yüksek Lisans tezi olarak kabul edilmiştir.
Prof. Dr. Muammer ERMĐŞ
…….…………………….
Elektrik Elektronik Mühendisliği Anabilim Dalı, ODTÜ
Doç. Dr. M. Timur AYDEMĐR
…….…………………….
Elektrik Elektronik Mühendisliği Anabilim Dalı, G.Ü.
Doç. Dr. Đres ĐSKENDER
…….…………………….
Elektrik Elektronik Mühendisliği Anabilim Dalı, G.Ü.
Tarih: 01/06/2012
Bu tez ile G.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Yönetim Kurulu Yüksek Lisans derecesini
onamıştır.
Prof. Dr. Bilal TOKLU
Fen Bilimleri Enstitüsü Müdürü
…….…………………….
TEZ BĐLDĐRĐMĐ
Tez içindeki bütün bilgilerin etik davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde
edilerek sunulduğunu, ayrıca tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu
çalışmada bana ait olmayan her türlü ifade ve bilginin kaynağına eksiksiz atıf
yapıldığını bildiririm.
Hüseyin KÖSE
iv
KESĐNTĐSĐZ GÜÇ KAYNAKLARI ĐÇĐN
YARIĐLETKEN AKTARIM ANAHTARI TASARIMI VE
GERÇEKLEŞTĐRĐLMESĐ
(Yüksek Lisans Tezi)
Hüseyin KÖSE
GAZĐ ÜNĐVERSĐTESĐ
FEN BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ
Haziran 2012
ÖZET
Yarıiletken Aktarım Anahtarları (YAA), iki veya daha fazla sayıdaki kaynak
arasında yüksek hızlı bir seçim yaparak yüke, mümkün olan en kaliteli enerjiyi
sağlamak amacıyla kullanılırlar. Özellikle hassas ve kritik yükler için enerji
güvenilirliği çok büyük önem taşıdığından, kaynak geriliminde kabul edilebilir
değerlerden herhangi bir sapma olduğunda bu sapmanın en kısa zamanda
algılanarak yükün seçenek enerji kaynağına aktarılması gerekmektedir. YAA,
içerdikleri algılayıcılar, denetleyiciler ve tristörlü güç devreleri aracılığıyla bu
işlevi kolaylıkla yerine getirebilirler.
Tez içeriğinde, kesintisiz güç kaynaklarıyla kullanılabilecek, üç kaynak girişine
izin veren, alternatif kaynak olarak yenilenebilir enerji kaynaklarının da
bağlanabildiği 3 fazlı bir YAA sistemi tasarlanmış ve gerçekleştirilmiştir.
Çalışmalar sırasında arıza tiplerine ve sürelerine bağlı olarak aktarım
sürelerinin nasıl değişebildiği incelenmiştir. Ayrıca, arızaları uygun zaman
dilimlerinde algılayabilecek algılayıcı sistemi ile hızlı ve güvenilir denetim
yapacak bir denetleyici devre geliştirilmiştir. Gerçekleştirilen prototip farklı
yük koşullarında denenmiş, arıza durumunda kaynaklar arası geçişin simetrik
v
şebeke varlığında 5 ms’nin altında, asenkron şebeke varlığında ise 20 ms’nin
altında gerçekleştiği görülmüştür.
Bilim Kodu
Anahtar Kelimeler
Sayfa Adedi
Tez Yöneticisi
: 905.1.033
: Yarıiletken aktarım anahtarı, AA anahtar, KGK
: 68
: Doç. Dr. M. Timur AYDEMĐR
vi
STATIC TRANSFER SWITCH DESIGN AND IMPLEMENTATION
FOR UNINTERRUPTABLE POWER SUPPLIES
(M.Sc. Thesis)
Hüseyin KÖSE
GAZĐ UNIVERSITY
INSTITUTE OF SCIENCE AND TECHNOLOGY
June 2012
ABSTRACT
Static Transfer Switches (STS) are used to provide energy to a specific load with
the highest possible quality by fast switching between two or more alternative
power sources. Energy reliability is especially important for critical and
sensitive loads. Therefore, any deviation from acceptable levels should be
detected very quickly and load should be transferred to an alternative source.
STS, can easily fulfill this job by means of the sensing circuits, controllers and
thyristor power stages it includes.
A three phase STS system that can be used with uninterruptable power supplies
has been designed and implemented in this thesis work. The system allows the
connection of three different supplies, and therefore it can also be used with
renewable energy sources. Effects of fault types and fault instants on transfer
times have been investigated. Also, sensing circuits that detect the faults in
specified time periods and controllers that act quickly and safely have been
designed. The implemented system has been tested at different load conditions.
It has been observed that transfer time is below 5 ms when the sources are
synchronous, and below 20 ms when they are not.
vii
Science Code : 905.1.033
Key Words : Static transfer switch, AC switch, UPS
Page Number : 68
Adviser
: Assoc. Prof. Dr. M. Timur AYDEMĐR
viii
TEŞEKKÜR
Çalışmalarım boyunca değerli yardım ve katkılarıyla beni yönlendiren Hocam Doç.
Dr. M. Timur AYDEMĐR’ e yine kıymetli tecrübelerinden faydalandığım Elektrik
Elektronik Yük. Müh. Harun GÜL’e, manevi destekleriyle beni hiçbir zaman yalnız
bırakmayan çok değerli aileme, eşime ve iki ay önce dünyaya gözlerini açan ikiz
erkek çocuklarım Yusuf ve Bilal’ e teşekkürü bir borç bilirim. Ayrıca, bu tez
çalışmasının yürütüldüğü 00616.STZ.2010-1 kodlu “Kesintisiz Güç Kaynakları için
Yarıiletken Aktarım Anahtarı Geliştirilmesi” başlıklı SAN-TEZ projesine destek
veren Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’na teşekkür ederim.
ix
ĐÇĐNDEKĐLER
Sayfa
ÖZET……………………………………………………………………………….. iv
ABSTRACT………………………………………………………………………... vi
TEŞEKKÜR………………………………………………………………………. viii
ĐÇĐNDEKĐLER……………………………………………………………………... ix
ŞEKĐLLERĐN LĐSTESĐ ............................................................................................ . xi
SĐMGELER VE KISALTMALAR……………………………………………….. xiv
1. GĐRĐŞ .......................................................................................................................1
2. LĐTERATURE TARAMASI ...................................................................................4
3. GERÇEKLEŞTĐRĐLEN YARIĐLETKEN AKTARIM ANAHTARI SĐSTEMĐ... 14
4. BENZETĐM ÇALIŞMALARI…………………………………………………... 19
4.1. YAA Sisteminin Simulink Benzetimi………………………………………. 19
4.2. Benzetim Sonuçları ………………………………………………………… 23
5. ÜÇ FAZLI YAA SĐSTEMĐNĐN GERÇEKLEŞTĐRĐLMESĐ............................... . 28
5.1. YAA Güç Devresi…………………………………………………………... 28
5.2. YAA Elektronik Devresi …………………………………………………… 28
5.2.1. Đzleme kartları……………………………………………………….. 30
5.2.2. Yönetici kart ……………………………………………………….... 35
5.2.3. Ön panel kartı………………………………………………………... 38
5.2.4. DC-DC çevirici kartı ………………………………………………... 44
5.3. YAA Tetikleme Algoritması………………………………………………... 45
6. DENEYSEL SONUÇLAR .................................................................................. . 50
x
Sayfa
7. SONUÇ VE ÖNERĐLER ……………………………………………………….. 57
KAYNAKLAR ........................................................................................................ . 58
EKLER ..................................................................................................................... . 61
EK-1 PIC18F4431 mikrokontrolcü entegresi .......................................................... . 62
EK-2 PIC18F2525 mikrokontrolcü entegresi……………………………………… 63
EK-3 HCPL-4502 yalıtım entegresi ......................................................................... . 64
EK-4 RS485 iletişim entegresi ................................................................................. . 65
EK-5 LM393 karşılaştırıcı entegresi……………………………………………….. 66
EK-6. MCC95-12 tristör modülü…………………………………………………... 67
ÖZGEÇMĐŞ ............................................................................................................. . 68
xi
ŞEKĐLLERĐN LĐSTESĐ
Şekil
Sayfa
Şekil 1.1. Üç fazlı YAA’ nın basit gösterimi .......................................................... 2
Şekil 3.1. YAA sisteminin genel yapısı .................................................................. 14
Şekil 3.2. Paralel artık YAA uygulaması ................................................................ 15
Şekil 3.3. Seçenek kaynaklı YAA uygulaması ....................................................... 15
Şekil 4.1. Tek fazlı YAA sistemi modelinin genel görünümü ................................ 20
Şekil 4.2. Tristör modüllerine ait benzetim blokları ............................................... 21
Şekil 4.3. Geçiş kontrol bloğu ................................................................................. 21
Şekil 4.4. Tristör tetikleme işareti üreticisi bloğu ................................................... 22
Şekil 4.5. Kaynak izleme bloğu .............................................................................. 22
Şekil 4.6. Kaynak gerilimi örnekleme bloğu .......................................................... 22
Şekil 4.7. Kesinti durumu R tipi yük ...................................................................... 23
Şekil 4.8. Kesinti durumu R tipi yük ...................................................................... 24
Şekil 4.9. Normal aktarım R tipi yük ...................................................................... 24
Şekil 4.10. Kesinti durumu RL tipi yük .................................................................. 25
Şekil 4.11. Normal aktarım RL tipi yük.................................................................. 26
Şekil 4.12. Kesinti durumu RC tipi yük .................................................................. 26
Şekil 4.13. Normal aktarım RC tipi yük ................................................................. 27
Şekil 5.1. Üç fazlı üç girişli YAA sistemine ait elektriksel şema kesiti ................. 29
Şekil 5.2. YAA izleme kartı ve bağlantıları ............................................................ 31
Şekil 5.3. YAA izleme kartı üzerinde bulunan giriş gerilimi izleme devresi ......... 31
Şekil 5.4. YAA izleme kartı üzerinde bulunan tristör tetikleme devresi…………32
xii
Şekil
Sayfa
Şekil 5.5. YAA izleme kartı üzerinde bulunan paralel haberleşme devresi............ 32
Şekil 5.6. YAA izleme kartı üzerinde bulunan seri haberleşme devresi ................. 33
Şekil 5.7. YAA izleme kartı yerleşimi .................................................................... 34
Şekil 5.8. YAA yönetici kartı ve bağlantıları .......................................................... 35
Şekil 5.9. YAA yönetici kartı üzerinde bulunan çıkış gerilimi izleme devresi….. 36
Şekil 5.10. YAA yönetici kartı üzerinde bulunan çıkış akımı izleme devresi ........ 37
Şekil 5.11. YAA yönetici kartı üzerinde bulunan anahtar bilgileri......................... 37
Şekil 5.12. YAA yönetici kart yerleşimi ................................................................. 39
Şekil 5.13. YAA ön panel kartı üzerinde bulunan geriye dönük hafıza devresi ..... 40
Şekil 5.14. YAA ön panel kartı üzerinde bulunan uzaktan haberleşme devresi...40
Şekil 5.15. YAA ön panel mimik diyagram ve mamuren ....................................... 41
Şekil 5.16. YAA ön panel menüleri kullanma kılavuzu ......................................... 42
Şekil 5.17. YAA uzaktan izleme bilgisayar arayüzü .............................................. 43
Şekil 5.18. YAA uzaktan izleme bilgisayar arayüzü .............................................. 43
Şekil 5.19. YAA dc-dc çevirici ve besleme kartı………………………………….44
Şekil 5.20. YAA tristör tetikleme işaretleri………………………………………46
Şekil 5.21. YAA tristör tetikleme işaretleri………………………………………47
Şekil 5.22. YAA tristör tetikleme işaretleri………………………………………47
Şekil 5.23. YAA tristör tetikleme işaretleri………………………………………48
Şekil 5.24. YAA tristör tetikleme işaretleri………………………………………48
Şekil 5.25. YAA tristör akımları………………………………………………….49
Şekil 5.26. YAA tristör akımları………………………………………………….49
Şekil 6.1. Kesinti durumu senkron geçiş R tipi yük……………………………….50
xiii
Şekil
Sayfa
Şekil 6.2. Kontrollü senkron geçiş R tipi yük ......................................................... 51
Şekil 6.3. Kesinti durumu asenkron geçiş R tipi yük .............................................. 51
Şekil 6.4. Kontrollü asenkron geçiş R tipi yük ……………………………………52
Şekil 6.5. Kesinti durumu senkron geçiş RC tipi yük ............................................. 52
Şekil 6.6. Kontrollü senkron geçiş RC tipi ............................................................. 53
Şekil 6.7. Kesinti durumu asenkron geçiş RC tipi yük ........................................... 53
Şekil 6.8. Kontrollü asenkron geçiş RC tipi............................................................ 54
Şekil 6.9. Kesinti durumu senkron geçiş RL tipi yük ............................................. 54
Şekil 6.10. Kontrollü senkron geçiş RL tipi yük..................................................... 55
Şekil 6.11. Kesinti durumu asenkron geçiş RL tipi yük ......................................... 55
Şekil 6.12. Kesinti durumu asenkron geçiş RL tipi yük ......................................... 56
xiv
SĐMGELER VE KISALTMALAR
Bu çalışmada kullanılmış bazı simgeler ve kısaltmalar, açıklamaları ile birlikte
aşağıda sunulmuştur.
Simgeler
Açıklama
R
Rezistif
C
Kapasitif
L
Endüktif
RC
Rezistif ve kapasitif
RL
Rezistif ve endüktif
ms
milisaniye
s
saniye
Kısaltmalar
Açıklama
YAA
Yarıiletken Aktarım Anahtarı
KGK
Kesintisiz Güç Kaynağı
MCB
Manyetik Devre Kesici
1
1. GĐRĐŞ
Sanayi kuruluşları ve iş yerlerindeki hassas ve kritik yüklerin enerji güvenliğinin
sağlanması için yedek enerji kaynaklarının hazır bulunması ve gereksinim
duyulduğunda bu kaynakların hızlıca devreye alınması gereklidir. Hastaneler,
iletişim ve veri işleme merkezleri, üretimin kısa bir süre durmasının bile çok büyük
maliyetler getirebileceği sanayi kuruluşları, gerilimin belli bir değerin altına
düşmesine izin veremezler. Birçok kuruluş, enerji güvenliğinin sağlanması için
yedekli kesintisiz güç kaynakları barındırmaktadır.
Geçmişte birincil ve ikincil kaynaklar arasındaki geçişleri sağlamak için mekanik
anahtarlar kullanılmıştır. Ancak, yarıiletken teknolojisindeki gelişim ve hızlı
denetleyicilerin artık erişilebilir olması nedeniyle günümüzde kaynaklar arası geçiş
için yarıiletken aktarım anahtarları (statik transfer anahtarı) kullanılmaktadır.
Yarıiletken Aktarım Anahtarlarında (YAA) genellikle tristör kullanımı tercih
edilmektedir. Tristörlerin yüksek akımlarda güvenli olarak kullanılabilir olması bu
tercihin en önemli nedenidir. Şekil 1.1’de kritik yükü iki adet üç fazlı kaynak
arasında aktarabilen bir YAA’nın basit yapısı gösterilmektedir.
Klasik bir YAA sisteminde iki tane kaynak bulunmaktadır: “Tercih edilen kaynak”
ve “seçenek kaynak.” Yük, YAA anahtar aracılığıyla bu kaynaklardan birine
bağlanır. YAA, iki ana kısımdan oluşmaktadır: Güç devresi ve denetim devresi. Güç
devresinde, her bir faz için ters-paralel bağlı tristör anahtarlar kullanılır. Böylece
istenilen yönde akım akıtılması ve istenilen yönde gerilim tıkanması olasıdır.
Sistemin, tristörler devrede değilken de yüke enerji sağlayabilmesi gereklidir. Bunun
için mekanik by-pass anahtarları (kesiciler) kullanılır. Ayrıca, tristör bloklarının
bakım işlemleri sırasında sistemin yalıtımın sağlamak için de ayırıcı anahtarlar
kullanılır.
2
Şekil 1.1 Đki kaynak arasında aktarım yapabilen 3-fazlı YAA’nın basit gösterimi
YAA sistemleri herhangi iki kaynak arasında geçiş yapabilir. Bazı durumlarda
şebeke ile bir jeneratör arasında, bazı durumlarda şebeke ile bir kesintisiz güç
kaynağı (KGK) arasında, bazı durumlarda da iki KGK arasında geçiş yapılabilir. Son
dönemlerde yenilenebilir enerji kaynaklarının da yaygınlaşmaya başlamasının
sonucu olarak, YAA sistemleri rüzgâr, güneş ve hidroelektrik gibi değişik enerji
kaynaklarının bir arada bulunduğu sistemlerde kritik yükleri güvenilir biçimde
beslemek için de düşünülmektedir.
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’nın (yeni adı Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı)
tarafından SAN-TEZ projeleri kapsamında desteklenen ve GESS Ortadoğu
Elektronik San. Tic. Ltd. Şti. firması ile birlikte yürütülen 00616.STZ.2010-1 kodlu
“Kesintisiz Güç Kaynakları için Yarıiletken Aktarım Anahtarı Geliştirilmesi” başlıklı
proje içerisinde gerçekleştirilen bu tez çalışmasında üç farklı kaynak arasında hızlı ve
güvenilir geçiş sağlayabilecek 75 kVA gücünde 3 fazlı bir YAA’nın geliştirilmesi
hedeflenmiştir. Kaynakların senkron olması durumunda 5 ms’nin altında geçiş
yapması istenen sistemin ayrıntılı teknik özellikleri 3. Bölümde verilmektedir.
Sistemin bir başka önemli özelliği ise üç kaynak seçeneği sunmasıdır.
3
Tezin 2. Bölümünde YAA sistemleri ile ilgili ayrıntılı bir literatür özeti
sunulmaktadır. 3. Bölümde, geliştirilen sistem tanıtılmakta, 4. Bölümde ise
MATLAB
Simulink
yazılım
kullanılarak
yapılan
benzetim
çalışmaları
sunulmaktadır. Gerçekleştirilen sistemin ayrıntıları 5. Bölümde, bu sistem üzerinde
yapılan deneysel çalışmaların sonuçları ise 6. Bölümde verilmektedir.
4
2. LĐTERATÜR TARAMASI
Yarıiletken Aktarım Anahtarları, iki veya daha fazla sayıdaki kaynak arasında
yüksek hızlı bir seçim yaparak yüke, mümkün olan en kaliteli enerjiyi sağlar [1].
Sistemde kullanılan tristörler her ne kadar 1971’den beri biliniyor olsa da, YAA
kullanımı, yarıiletken teknolojisindeki ve algılayıcılar konusundaki gelişmeler
sayesinde yaygınlaşmaya başlamıştır. Böylece, petrokimya tesisleri, veri işleme
merkezleri, internet hizmeti sağlayıcıları, yarıiletken üretim tesisleri ve hastaneler
gibi birbirinden farklı pek çok hassas ve yaşamsal yerde bu sistemlerin kullanımı
talep edilmeye başlamıştır [1-2].
YAA sistemlerine olan ilginin artması şu üç öğeden kaynaklanmaktadır: a) Güvenilir
yarıiletkenlerin varlığı, b) hassas yüklere uygulanacak gerilimlerle ilgili katı
kısıtlamalar ve c) aynı amaçla daha önceden kullanılan elektromekanik anahtarların
yavaş kalması [3].
Enerjinin kalitesine ve güvenilirliğine yönelik ilginin artması sonucu Özel Güç
(Custom Power) elemanları daha fazla uygulama alanı bulmaktadır. Çok sayıda özel
güç elemanının bir sanayi veya ticari park içerisinde bir arada kullanılmasıyla da
Özel Güç Parkı oluşturulur. YAA sistemleri bu parklar içerisinde de kullanılmaktadır
[5-7].
YAA sistemlerin çekici yanı, diğer güç kalitesi arttırıcı sistemlere göre daha düşük
maliyetli olmasıdır. Elbette bu ancak sistemde ikinci bir hat bulunmakta ise
geçerlidir. Böyle bir durumda sistemde bulunan mekanik aktarım sistemi kolaylıkla
YAA sistemine dönüştürülebilir [8].
Güç kalitesi ile ilgili en önemli parametrelerden biri gerilim çökmesi olup, gerilim
çökmelerinin etkilerini ortadan kaldırmak için bugüne kadar pek çok güç elektroniği
devresi önerilmiştir. YAA, Dinamik Gerilim Düzeltici (Dynamic Voltage Restorer),
Dağıtım Statik Kompanzatörü (DSTATCOM), Statik VAr Kompanzatörü (SVC) ve
Yarıiletken Uç Değiştirici (Solid State Tap Changer) bunların en yaygın olanlarıdır.
5
YAA ise bunlar arasındaki en etkin çözümdür. Ortamda ikinci bir hat seçeneği
olması durumunda, YAA hassas yükü hızlıca bu hata aktarabilir. Bu süre boyunca
yük sadece sığ bir gerilim çökmesi yaşar [8]. YAA sistemleri sayesinde, kısa süreli
gerilim çökmeleri nedeniyle kesicilerde oluşan gereksiz açmalar da önlenmiş
olmaktadır [9].
YAA sisteminin başarımının yüksek olması için hızlı bir algılama ve denetim işlemi
gereklidir. Tristör tabanlı YAA için hızlı bir gerilim algılama ve tristör anahtarlama
mekanizması [10]’da önerilmektedir. Bu makalede önerilen gerilim algılama
tekniğinde AA gerilimler senkron referans eksen takımına dönüştürülür. Herhangi bir
üç fazlı sistemde kullanılabilecek olan bu teknik arızaların veya bozucu etkilerin
hızlıca algılanmasına yardım eder. Teknik, kondansatör anahtarlamasından
kaynaklanan geçici gerilimlere karşı da duyarsızdır.
YAA kontrol
devresi,
iki
bölümden oluşmaktadır:
Gerilim
algılama ve
aktarma/anahtarlama devresi. Kontrol devresi, gerilim kaynaklarının kalitesini izler
ve gerektiği zaman yük aktarımını gerçekleştirir. Bunun için hat gerilimleri ve hat
akımlarına bakılır. abc-dq dönüşüm tekniği kullanılarak bu akım ve gerilimler
senkron eksen takımına aktarılır. Elde edilen çıkış bir DA değer olup, bu değerin
yine DA referans gerilim değeriyle karşılaştırılmasından bir hata işareti üretilir. Hata
işareti bir alçak geçiren süzgeçten geçirilerek geçici gerilimlerin etkisinden
arındırılır. Bu süzgecin çıkışı da bir karşılaştırıcıya uygulanarak tolerans sınırı ile
karşılaştırılır. Karşılaştırıcının çıkışı, tercih edilen kaynağın arıza yapması
durumunda aktarım işlemini başlatacak “aktarım işareti”dir. Bu denetleyicinin aynısı
diğer kaynak için de kullanılır.
[10]’da kullanılan anahtarlama stratejisi hat akımlarının yönüne bağlı olarak
işlemekte olup şu biçimde tanımlanmaktadır:
1) Tercih edilen kaynakta bir arıza veya bozuntu algılanırsa, bu kaynağa bağlı
tüm tristörlerin kapı darbeleri kaldırılır.
2) Đkinci aşamada, hat akımlarına bakılır. Hat akımının yönüne göre ikinci
kaynağa bağlı gruptaki uygun tristörler anahtarlanır. Başlangıçta akımın
6
yönünün pozitif ve ilk gruptaki pozitif yönlü tristörün iletimde olduğu
varsayılırsa, ikinci grupta da aynı yöndeki anahtar iletime girecek biçimde
anahtarlanır.
3) Komütasyon başarılı olur ve tercih edilen kaynağın (ilk kaynak) akımı belli
bir sınır değerin altına düşerse, ikinci grubun negatif yönlü anahtarı devreye
alınır ve aktarım süreci tamamlanmış olur.
4) Bazı durumlarda komütasyon gerçekleşmeyebilir veya çalışma bölgesi
değişene kadar tamamlanmamış olur. Bu durumda, birinci gruptaki anahtarlar
hala daha iletimde olacağından, aynı grubun negatif yönlü anahtarı iletime
sokulur ve akımın sıfıra düşmesi beklenir. Bu geçişin ardından, tanımlanmış
bir gecikme ile ikinci grubun negatif yönlü anahtarları tetiklenir.
5) Eğer akımın yönü değişir ancak sıfır geçiş algılanmazsa, ikinci grubun negatif
yönlü anahtarları, gerilimin sıfır geçişi sırasında anahtarlanarak geçiş süresi
optimize edilmiş olur.
Makalede, önerilen algoritmanın EMTDC ile yapılan benzetim çalışmalarının ve
deneylerin sonuçları verilmektedir. Çalışmada, üç faz gerilim çökmesi, tek faztoprak kısa devre arızası ve faz arası kısa devre arızaları incelenmiş ve kullanılan
algoritma ile olaylar kısa sürede belirlenmiş ve aktarım gerçekleştirilmiştir. Verilen
örneklerde en hızlı tepkinin tek fazdan toprağa kısa devre durumunda (3 ms), en
yavaş tepkinin ise üç faz kısa devre durumunda (7.91 ms) olduğu görülmektedir.
Aktarım sırasında kaynaklar arasında akım dolaşımı olup olmadığını belirlemekte
kullanılan bir algoritmada [1]’de önerilmektedir.
YAA sistemlerinin doğal olarak ilk kullanım alanı enerji dağıtım sistemleridir.
Ancak zamanla orta gerilim sistemlerinde de bu düzenekler kullanılmaya
başlanmıştır. Yüksek güç uygulamalarında kritik yükleri iki orta gerilim fideri
arasında aktarmak için Elektromekanik Aktarım Anahtarları kullanılmaktadır. Bu
anahtarların aktarım süresi 2 ila 10 saniye arasındadır. Bu yavaş tepki nedeniyle bir
kaç periyotluk enerji kesintileri ortaya çıkabilir. Bu anahtarların yerine, aktarımı
hızla gerçekleştirebilmek amacıyla artık YAA kullanımı önerilmektedir [11-13].
7
YAA sistemlerinde aktarım, yükün tipinden ve bozucu etkinin karakteristiğinden
bağımsız olarak mümkün olduğunca hızlı gerçekleştirilmelidir [3]. Birincil (tercih
edilen) kaynakta bir bozuntu oluşması durumunda yaşanacak güç kesinti süresi,
yükün davranışının uygunluğunu belirlemekte kullanılacak önemli bir etmendir. Güç
kesintisi, toplam aktarım süresi ile tanımlanır. Bu süre, gerilim algılama devresindeki
gecikmeyi ifade eden algılama süresi ve yük aktarım mekanizmasının gecikmesini
ifade eden aktarım süresinin toplamına eşittir.
Anahtarlama siteminin yapısı [3]’de ayrıntılı olarak incelenmektedir. Makalede yük
aktarımındaki gecikmeyi etkileyen parametreler belirlenmekte, R-L yüklü 3 fazlı 4
iletkenli bir sistemde aktarım zamanını tahmin etmek için analitik eşitlikler
çıkartılmakta ve maksimum aktarım gecikmelerine yol açabilecek senaryolar ortaya
konulmaktadır. Örnek bir orta gerilim sisteminin çeşitli bozucu etkiler altındaki
davranışının PSCAD/EMTDC yazılımı ile benzetimi verilmektedir.
Aktarım süresi her bir fazdaki tristörlerin arasındaki komütasyon ile ilintili
olduğundan, bu süreyi tahmin etmek kolay değildir [3]. Komütasyon süresi de,
sistem parametrelerine ve elemanların karakteristiklerine bağlıdır. Ancak, bazı
varsayımlarla tahmin işlemi basitleştirilebilir. Bu varsayımlar aşağıda sıralanmıştır:
• Birincil ve ikincil kaynağın aynı fazda olması. Bu, gerçekçi bir varsayımdır.
• Tristörlerdeki gerilim düşümü, sistemin gerilim düzeyi ile karşılaştırıldığında
ihmal edilebilir.
• Hat empedansları, yük empedansının yanında ihmal edilebilir.
• Aktarım sırasında kaynaklar arasında akım dolaşımı olmaz.
Makalede bu varsayımlar kullanılarak simetrik ve asimetrik, değişik arıza
koşullarında R-L yükler için aktarım süreleri tahmin edilmiş, bu çalışmalar
sonucunda, aşağıdaki çıkartımlar yapılmıştır:
8
• Tristörler arasındaki komütasyon ile belirlenen aktarım süresi, YAA denetim
stratejisine, sistem parametrelerine ve arıza tipine bağlıdır.
• Aktarımın en uzun sürdüğü durum, devreden çıkmakta olan ve devreye
girmekte olan tristörlerin komutasyonlarının başarısız olduğu durumdur.
Komütasyonun başarısız olması, devreye alınacak tristörün gerilim
düşümüyle bu tristörün bağlı olduğu hat akımının yönünün birbirine ters
olmasından kaynaklanmaktadır.
• Yükün güç katsayısı küçüldükçe aktarım süresi uzar.
Gerilim çökmesinin genliği ve süresi doğrudan YAA denetim mantığına bağlıdır. Bu
nedenle, gerilimin algılanması ve aktarım olabildiğince hızla gerçekleştirilmelidir
[8]. [10]’da önerilen aktarım algoritmaları seçenek kaynaklar arasındaki faz ve genlik
farkının sıfıra yakın olduğu varsayımına dayanmaktadır. Arızanın tipi ve şiddetinin
etkisi ile rejeneratif yüklerin aktarım zamanına etkisi de [14]’de aynı varsayımla
incelenmiştir. Ancak gerçekte iki kaynağın fazları arasında oldukça büyük farklar,
genlikleri arasında da küçük de olsa farklılıklar olabilir. [9]’da, bu gerçekçi durum
için gerilim algılama ve aktarım yöntemleri geliştirilmiştir.
Makalede önerilen gerilim algılama algoritmasında, anlık gerilimler yüksek frekanslı
olarak örneklenmekte ve gerilimin etkin değeri hesaplanmaktadır. Herhangi bir
gerilim dalgalanmasına hızlı tepki verebilmek için algoritmada ikinci mertebeden bir
transfer fonksiyonu kullanılmaktadır. Tepkiyi daha da hızlandırmak için üç faz için
hesaplanan etkin değerlerden en küçük olanı işleme alınır. Sonra da, referans
değerden sapma hesaplanarak, toleransın dışına çıkıldığında gerekli tristör
anahtarlamaları yapılmaktadır. Aktarım yapılmadan önce, ikincil kaynağın da
gerilimlerinin toleranslar içerisinde olduğunun saptanması gereklidir.
Bir gerilim çökmesi yaşandığında tristörlerin hızlı ve güvenilir biçimde
anahtarlanması, üç değişkenin bağıl konumuna ve genliğine bağlıdır: a) Birincil
kaynağın anlık gerilimi, b) Đkincil kaynağın anlık gerilimi, c) Birincil kaynağın anlık
9
akımı. Bunun sonucu olarak da, aktarım zamanı aşağıdaki parametrelerle doğrudan
ilişkilidir:
• Đki kaynağın arıza öncesindeki faz gerilimleri arasındaki faz açısı (Yüke
aktarılan aktif ve reaktif güç değerlerine, hat empedansına bağlı olarak bu
değer 0 ile 40 derece arasında olabilir.)
• Đkincil kaynağın arıza öncesindeki gerilim genliği
• Yükün güç katsayısı (Bu değer, ikincil kaynağın akımının gerilimine göre
konumunu belirler.)
• Arızanın şiddeti (Bu da aktarım işareti üretildiği anda birincil kaynağın anlık
gerilim değerini belirler.)
• Arızadan kaynaklanan faz açısı sıçraması
• Arıza sonrası faz gerilimleri (dolayısıyla arıza tipi)
• Arızanın oluştuğu an
Makalede, tüm bu parametreleri göz önüne alarak anahtarlama stratejilerinin nasıl
belirlendiği ayrıntılı olarak anlatılmaktadır.
Alçak gerilim sistemlerinde YAA transformatörlerin alçak gerilim tarafında, yüksek
gerilim sistemlerinde ise yüksek gerilim tarafında bulunurlar. Hassas yükler
içerisinde bir transformatör bulunduğunda, bu transformatör aktarım sırasında geçici
olaylara maruz kalır. Dolayısıyla, yük aktarımının ardından transformatör akısı anlık
olarak bir yükselme yaşar ve bu da geçici bir akıma neden olur. Bu geçici olaylar
transformatör uçlarında aktarım sonrası bir gerilim çökmesine neden olur. YAA
sisteminin, besleme hattındaki gerilim çökmesi ile transformatörün yaşadığı bu
aktarım kaynaklı çökmeyi ayırt edebilmesi gereklidir. Aktarım sonrası gerilim
çökmesi, transformatörün parametrelerine (doyma karakteristikleri, hat empedansı ve
aktarım süreci gibi) bağlıdır [15].
[15]’de ayrıca geçici akımın tepe değerinin algılama süresine ve aktarım süresine
bağlı olduğu, toplam aktarım süresinin kısa olması durumunda geçici akının ve
akımın genliğinin de küçüldüğü, algılama ve aktarım sürelerinin ayrıca yükün tipine
10
ve bozucu olayın karakteristiğine bağlı olduğu vurgulanmaktadır. Ayrıca, en kötü
durumun rejeneratif yük olması durumunda ortaya çıktığı, motor içeren bir yükte
bazı bozucu olaylarda komütasyonun başarısız olabildiği ve aktarım süresinin çok
uzadığı belirtilmektedir. Bu çalışmanın sonucunda, YAA sisteminin denetim
algoritmasının, aktarım sonrası oluşabilecek gerilim çökmelerini ayırt edebilecek
biçimde tasarlanması gerektiği ve YAA sisteminin tristörlerinin akım değerlerinin bu
geçici olaylar göz önüne alınarak seçilmesi gerektiği vurgulanmaktadır.
Benzer olarak, motor da içeren endüktif bir yük olması durumunda yük aktarımı
sırasında rejeneratif bir çalışma söz konusu olabilir [16]. Bunu, motorun yükü ve RL yükünün parametreleri belirler. Ayrıca, oluşan arızanın niteliği ve ortaya çıkma anı
da bu çalışmaya yol açabilir. Maksimum aktarım süresi, komütasyonun başarısız
olduğu ve yükün rejeneratif hale geldiği fazda ortaya çıkar. Eğer yük rejeneratif hale
gelirse, aktarım süreleri gerilimlerin sıfırdan geçiş anları ile belirlenir.
Yükün motor içermesi durumunda aktarım süresini uzatan bir başka etken de fazlar
arasındaki farktır [17]. Fazlar arasındaki farkın kaynağı da hat endüktansıdır [18]. 25
derece civarında bir faz farkı aktarım süresini 2 ms kadar uzatabilmektedir. Bu
farklılıklardan dolayı kaynaklar arasındaki dolaşım akımının genliği de artmaktadır.
Çok sayıda asenkron motor içeren sanayi tesislerinde kısa süreli enerji kesintileri
veya gerilim çökmelerinin ardından sıkıntılar yaşanabilir [19-20]. Gerilim geri
geldikten sonra motorların çektiği yüksek akım gerilimin çökmesine yol açabilir.
YAA, bu problemi önlemek için de kullanılabilir. Ancak, yük asenkron motorları
içerdiğinde aktarım süresi daha uzun olur. Bu nedenle, YAA sistemin tasarımında
dikkatli olmak gereklidir. Sistemde kullanılan tüm bileşenlerin, örneğin güç
kaynakları, KGK sistemi, koruma devreleri, dağıtım sistemi, transformatörler,
dikkatlice incelenmesi
gereklidir. Çok değişik YAA türleri
söz
konusu
olabildiğinden, hedef uygulama göz önünde bulundurularak karar verilmelidir [2].
YAA sistemlerinde karşılaşılabilen bir problem de ikincil dağıtım sistemlerinde
olabilecek dengesizlikler konusudur [21]. Đkincil dağıtım sisteminde dengesizliği en
11
aza indirgemek için bir teknik geliştirilmesi gerekmektedir. Dengesizlik, tek fazlı
sistemlerin eşit dağıtılamamasından kaynaklanır. Otomatik ve uzaktan kumandalı bir
YAA sistem kullanılarak bu sorunun başarıyla giderildiği ileri sürülmektedir.
Tüketicilerin fazlara düzgün dağıtılması için düzenlemeler önerilmektedir. Önerilen
sürekli dinamik on-line yük kaydırma tekniği minimum kesintiye, daha az güç
kaybına ve gerilim düşümüne yol açmaktadır.
YAA içeren sistemlerin güvenilirlik analizleri de özellikle önemlidir. YAA sistemi
de bulunan bir KGK için karşılaşılabilecek arıza türleri açısından bir güvenlik analizi
[22]’de verilmiştir.
YAA sistemlerin tasarımı ve başarım değerlendirmesi besleme sisteminin, YAA’nın
ve hassas yükün ayrıntılı bir analizini gerektirir. IEEE PES,
•
YAA sistemlerin benzetim çalışmalarında bir kılavuz oluşturmak,
•
YAA
sistemlerin
analizi
için
kullanılan
benzetim
programlarının
başarımlarının değerlendirilmesi için temelleri oluşturmak
•
YAA sistemlerinde kullanılan çeşitli algılama ve denetim stratejilerinin
başarımlarını değerlendirmek için temel göstergeleri oluşturmak
amaçlarıyla bir komite oluşturmuş ve bu komite de YAA anahtarların benzetiminde
kullanılacak iki temel model geliştirmiştir. Her iki sistem, a) kaynak, b) YAA, ve c)
hassas yük içermektedir [14]. Geliştirilen sistemler YAA-1 ve YAA-2 olarak
adlandırılmış olup daha sonra bu alanda çalışan kişiler tarafından da kullanılmıştır.
[23-24] benzetim çalışmaları için farklı model önerileri vermektedir. [25]’de ise
YAA sisteminin gerçek zamanlı benzetimi için bir çalışma sunulmaktadır.
YAA sistemleri yenilenebilir enerji kaynakları ile birlikte de kullanılabilmektedir.
[26]’da, yakıt pilinden beslenen şebeke etkileşimli bir eviricinin şebekeden ayrılıp
kendi başına çalışması anlatılmaktadır. Eviricinin çıkış geriliminin genlik
modülasyonu veya faz modülasyonu ile YAA’nın akımının sıfıra düşmesi sağlanır.
Evirici, YAA devre dışı bırakılmadan önce akım denetim modundan gerilim denetim
12
moduna geçirilir. Bu nedenle, bu sırada yük üzerinde aşırı gerilim oluşması önlenir
ve yumuşak bir geçiş sağlanır. [27]’de [26]’da incelenen sisteme LCL süzgeci de
eklenerek analiz yapılmıştır.
[28]’de “dürtü komütasyonlu” köprü bağlantılı YAA devresi önerilmektedir. Her faz
için bir adet köprü kullanan sistemde böylece daha iyi bir geçiş ve daha kısa aktarım
süreleri söz konusu olabilmektedir. Makalede ayrıca geçişler sırasında yük
tarafındaki transformatörlerde oluşan inrush olayı irdelenmektedir. Gerilim çökmesi
durumunda yüke uygulanan bozulmuş gerilimler akıda bir DA ofsete neden
olmaktadır. Bunun üzerine gelen aktarım sırasında da transformatör doymaya
girebilmekte ve 2-6 pu arasında inrush akımları oluşabilmektedir. Makalede dürtü
komütasyonlu köprü YAA ile birlikte kullanım için tasarlanan akı bir tahmin edici
tanıtılmaktadır. Bu devre, daha düşük DA ofsete yol açacak aktarım anını
belirlemekte kullanılmaktadır.
YAA sistemlerinde bozuntuların hızlı algılanabilmesi çok önemlidir. Hızlı algılama
için literatürde çeşitli yöntemler önerilmiştir. Fourier dönüşümü kullanımı, çentik
süzgeç veya bant durduran süzgeç kullanımı, p-q teorisinin α-β dönüşümü ile
kullanımı, senkron referans eksen takımı yöntemlerinin kullanımı, genişletilmiş PLL
yöntemlerinin kullanımı ve dalgacık dönüşümü bunların bazılarıdır. Bu yöntemlerin
her birinin bazı üstünlüklerinin yanı sıra bazı eksiklikleri de bulunmaktadır. [29]
numaralı makalede bu yöntemlerle ilgili ayrıntılı değerlendirmeler yapılmaktadır.
Örneğin Fourier dönüşümü veya PLL tipik izleme bilgisini üretmekte yavaş kalırlar.
Dalgacık dönüşümü kullanıldığında üretilen sonuçların yorumlanması zordur. IEEE
tarafından
önerilen
abc-0dq
dönüşümü
gerilim
bozuntusunu
çok
çabuk
algılayabilmekte ancak dengeli 3-fazlı sistemlerde bir DA ofset varsa bu yöntem
başarısız olmaktadır. Ayrıca, tek faz-toprak arızası olması durumunda algılama süresi
uzun olmaktadır. 90° faz kaydırma algoritması hem 3 fazlı sistemlerde DA ofseti ve
birçok gerilim dengesizliği durumunu algılamada çok hızlı sonuç vermekte, hem de
arıza türünü ve karakteristiğini ayırt edebilmektedir. Bu makalede, abc-0dq yöntemi
ile 90° faz kaydırma algoritması birlikte kullanılarak çoğu gerilim bozuntusunu hızla
algılayabilen yeni bir karma yöntem geliştirilmiştir. Geliştirilen yöntemde faz
13
gerilimleri her iki teknikle aynı anda izlenmekte, her iki teknik ayrı ayrı hata
algılama yapmaktadır.
14
3. GERÇEKLEŞTĐRĐLEN YARIĐLETKEN AKTATIM ANAHTARI SĐSTEMĐ
Bir YAA sisteminin basit yapısı Şekil 3.1’ de yeniden gösterilmektedir. Bu sistemde
2 tane kaynak bulunmaktadır. Sistemde güç elemanı olarak tristörler kullanılmakta
olup, ayrıca bir algılama ve denetleme birimine de gereksinim duyulmaktadır.
Şekil 3.1. YAA sisteminin genel yapısı
Bu tez kapsamında geliştirilen YAA sistemi KGK’ lar ile birlikte kullanılmak üzere
tasarlanmıştır. Şekil 3.2 ve Şekil 3.3 bu tez kapsamında üzerinde çalışılan yapıları
göstermektedir.
Şekil 3.2’deki yapıda kritik bir yük iki ayrı KGK üzerinden beslenmektedir.
Gerektiğinde, bu KGK’lar devre dışı bırakılarak yük şebekeden beslenebilmektedir.
15
Şekil 3.2. Paralel artık YAA uygulaması
Şekil 3.3. Seçenek kaynaklı YAA uygulaması
Şekil 3.3’deki yapı ise kritik bir yükün çeşitli kaynaklardan beslenebilmesine olanak
sağlamaktadır. Yük, duruma göre şebekeden, bir dizel jeneratörden veya
yenilenebilir bir enerji kaynağından beslenebilir. Bu durumlarda geçişler, YAA
aracılığıyla gerçekleştirilmektedir.
16
Hedeflenen sistemin temel teknik özellikleri aşağıda sıralanmaktadır:
Çalışma gerilimi
220/230/240 VAC 1 Faz, 50/60Hz
380/400/415 VAC 3 Faz, 50/60Hz
Çalışma Akımı
50 A / 100 A / 200 A – 1 Faz
3x50 A /3x100 A /3x200 A /3x 300 A-3 Faz
Çalışma Gerilim Aralığı
± % 15
Çalışma Frekans Aralığı
±%5
Senkron Aralığı
± % 10
Yükün Güç Katsayısı
0 – 1 endüktif, kapasitif
Aşırı Yük Kapasitesi
% 100 - % 125 arası, 10 dakika.
% 125 - % 150 arası, 5 s.
% 150 - % 300 arası, 100 ms.
% 300 üzeri kısa devre koruma.
Transfer Yönetimi
Geçmeden önce bırak (Break before make)
Senkron Transfer süresi
< 5 ms ( ¼ periyot, 50 Hz’de)
Asenkron Transfer Süresi
< 20 ms
Çalışma Sıcaklığı
- 10 °C / + 50 °C
Haberleşme
RS232, RS485, Modbus, TCP/IP
Sistemin diğer özellikleri de aşağıda sıralanmıştır:
•
Mikroişlemci kontrolü ile hızlı denetim ve yüksek performans.
•
Bağımsız kaynaklar arasında otomatik veya manuel kesintisiz transfer.
•
3. Kaynak girişini paralel yedekli KGK kullanımında ortak by-pass hattı olarak
kullanabilme.
•
3. Kaynak girişini yedek hat girişi olarak kullanabilme.
•
Öncelikli kaynak tercihi yapabilme.
•
Asenkron transfere izni verme veya yasaklama.
Geliştirilen YAA, sürekli olarak girişlerine bağlanmış kaynakları izlemekte ve
gerilim veya frekansın sınırlar içinde olup olmadığına, kaynakların birbirlerine
senkron olup olmadığına karar vermektedir. Eğer öncelikli kaynak öngörülen
17
değerler arasında ise kritik yük öncelikli kaynağa aktarılmakta, eğer öncelikli kaynak
öngörülen değerler arasında değil ise yük ön görülen değerler içerisinde olan 2.
kaynağa aktarılmaktadır. Öncelikli kaynak tekrar öngörülen değerler içerisine
girdiğinde yük öncelikli kaynağa geri aktarılmaktadır. Öncelikli olan kaynak panel
üzerinden seçilebilmektedir.
YAA, senkron denetimli aktarımlarda kritik yükü kesintiye uğratmadan kaynaklar
arasında aktarır. Kritik yükü besleyen kaynaktaki bir kesinti durumunda yük, 5
ms’den daha az bir süre içinde diğer kaynağa aktarılmaktadır. Eğer kaynaklar
birbirine asenkron ise ve asenkron transfere izin verilmişse aktarım süresinin üst
sınırı 20 ms olmaktadır.
YAA üzerinde bulunan 3. kaynak girişi sayesinde 3. bir kaynak veya şebeke elektriği
sisteme bağlanabilmektedir. 3. Kaynak, önceliği en son olan kaynak olarak
kullanılabilir. Ayrıca 3. kaynak yedek kaynak girişi olarak arızalı hattın yerine de
kullanılabilir. Böylece yedekli çalışma sağlanarak güvenilirlik arttırmaktadır. YAA
paralel yedekli olarak KGK’lar ile kullanılacağı zaman 3. kaynak giriş önem
kazanmaktadır. Çünkü normal uygulamada KGK’ dan birisi arızalandığında her iki
KGK da önce kritik yükü şebekeye, yani by-pass hatlarına aktarır ve daha sonra
sağlam olan KGK yükü üzerine alır. Bu süre kısa da olsa, o anda şebekede kesinti
veya dalgalanma riski oluşur. 3. kaynak girişli YAA’da ise ancak iki KGK da
arızalanırsa kritik yük şebekeye transfer olur.
Geliştirilen sistemde 3. kaynak girişi KGK’ların ortak by-pass hattı olarak görev
yapmaktadır. Böylece KGK’ların kendi by-passları kullanılmadan gerçek paralel
yedekli çalışma sağlanmış olmaktadır. Đki kaynak girişli YAA’da paralel çalışan
KGK’ların herhangi biri arızalandığında ikinci KGK’ya geçişte önce KGK’lar
beraberce by-pass hattına kritik yükü transfer eder ve daha sonra ikinci KGK’ya
geçiş sağlanır. Ayrıca, statik transfer anahtarlarında kritik yük %100 değerini aşmış
ise yük kesintisiz olarak 3. kaynağa aktarmakta ve böylece gereksiz kapanmalar ve
kesintiler önlenmiş olmaktadır.
18
YAA mikroişlemci kontrolü sayesinde tristör modül arızasını da tespit eder ve yükü
uygun kaynağa aktarır. Arıza uyarısı vererek arızalı olan tristör modül bloğunu ön
panelde gösterir. Bu kaynağın tristör bloğu arızası giderilmediği takdirde yükü bir
daha bu kaynağa aktarmaz.
19
4. BENZETĐM ÇALIŞMALARI
Bu bölümde, YAA sistemlerinin işleyişini incelemek için tek fazlı bir YAA
sisteminin
MATLAB
Simulink
yazılımı
yardımıyla
benzetim
çalışmaları
anlatılmaktadır. Kurulu sistemde üç faz için de aynı işlemler yapıldığından, üç fazlı
sistemin benzetimi ayrıca yapılmamıştır.
Bu benzetimdeki amaç YAA’nın aktarım yönteminin doğruluğunu görmek ve
aktarımlar sırasında akım ve gerilim işaretlerini izlemektir. Buna ek olarak bu
benzetim sayesinde R tipi yük, R-L tipi yük ve R-C tipi yükler altında YAA
davranışı incelenecektir
4.1. Tek Fazlı YAA Sisteminin Benzetimi
Tek fazlı YAA sisteminin çalışmasına yönelik modelleme ve benzetim çalışmaları
için SIMULINK ortamında geliştirilen sistem modeli ve alt blokları Şekil 4.1. – Şekil
4.6. arasında verilmektedir.
Şekil 4.1.’de sistemin genel yapısı gösterilmektedir. Şekil 4.2-4.6 arasında sırasıyla
tristör modülleri bloğu, geçiş kontrol bloğu, tristör tetikleme işareti üreticisi bloğu,
kaynak izleme bloğu ve kaynak gerilimi örnekleme bloğu için kullanılan yapılar
verilmektedir. Kaynak izleme bloğunun görevi; bağlı bulunduğu kaynağın gerilim
örnekleme değerini referans değerler ile karşılaştırmaktır. Bu karşılaştırma sonucu
oluşan lojik değer geçiş kontrol bloğuna gönderilir. Çıkış gözetleme bloğunun
görevi; çıkış gerilimini referans değerler ile karşılaştırıp bir hata sinyali oluşturmak,
transferler esnasında tristör akımlarının sıfıra düştüğünden emin olmak ve bunun
sonucunda lojik bir sinyal ile geçiş kontrol bloğuna haber vermektir. Geçiş kontrol
bloğunun görevi; farklı kaynaklardan gelen lojik değerlere ve çıkış gözetleme
bloğundan gelen lojik bilgiye göre en uygun olan kaynağın yükü üzerine alması için
o kaynağa ait tristör tetikleme işareti üretici bloğunu devreye alır. Tristör modülleri
bloğu içerisinde tristör modüllerini barındırır. Bu modüller tristör tetikleme blokları
ile tetiklenir ve bu sayede uygun olan kaynak yüke doğrudan bağlanmış olur.
20
poz gate
enable
neg gate
g1
SOURCE1 THYRISTOR GATE
poz gate
g2
enable
neg gate
g3
ac input2
SOURCE2 THYRISTOR GATE
g4
In1
trig1
ac input1
In2
trig2
out_con
ac output
TRANSFER CONTROLLER
REAL POWER CONTROL UNIT
ac input
+
- v
Out1
+
- v
+v
-
Voltage Measurement1 Voltage Measurement2 SOURCE1 MONITORRING
Voltage Measurement
Current Measurement
A
B
C
A
B
C
Out1
Three-Phase
Programmable
Voltage Source 1
SOURCE2 MONITORRING
N
N
Three-Phase
Programmable
Voltage Source2
Out1
ac input
OUTPUT CONTROLLER
Şekil 4.1. Tek fazlı YAA sistemi modelinin genel görünümü
i +
-
Parallel RLC Branch
ac input
Scope
21
1
ac input 1
Demux
g
m
a
k
Thyristor
1
g1
2
g2
Scope 1
Demux
Scope 2
m
g
k
a
Scope 5
Scope 6
Thyristor1
3
g3
3
ac output
4
g4
g
m
a
k
Thyristor2
Demux
2
ac input 2
m
g
k
a
Scope 3
Scope 7
Demux
Thyristor3
Scope 4
Scope 8
Şekil 4.2. Tristör modüllerine ait benzetim blokları
Şekil 4.3. Geçiş kontrol bloğu
22
Şekil 4.4. Tristör tetikleme işareti üreticisi bloğu
1
rec. Out
ac input
ac
logic
ac input
double
Data Type Conversion
Scope
ac band control
ac input feedback
double
Data Type Conversion 1
Out1
In2
1
Out 1
controller
Şekil 4.5. Kaynak izleme bloğu
1
ac input
A
1
+
- v
+
2
Voltage Measurement1
B
Linear Transformer 1
-
Scope
Series RLC Branch 2
Universal Bridge 1
1
rec. Out
Series RLC Branch 3
Şekil 4.6. Kaynak gerilimi örnekleme bloğu
23
4.2. Benzetim Sonuçları
Đlk benzetim çalışması değişik yük koşullarında 1. kaynağın tamamen devre dışı
kalması durumuna ilişkindir. Tanımlı sınırların dışına geçildiği anlaşıldığında
denetleyici 2. kaynağı devreye almaktadır. Kaynak 2 saniye boyunca istenilen
sınırlar içerisinde ise kaynak var kabul edilmektedir.
Şekil 4.7. – Şekil 4.13. arasında R yükü için (R=100 ohm)
edilen değişimler
verilmektedir. 1. Kaynak t = 3 s anında kesintiye uğramaktadır (Şekil 4.7). Bu durum
algılanmakta ve 5 ms’nin altında bir sürede diğer kaynak devreye alınmaktadır. Şekil
4.8’de ise bu çalışma koşulu sırasındaki genel görünüm verilmektedir. Kesintiye
uğrayan kaynak 1 gerilimi t=4s’de geri gelmektedir. Algılayıcı bu durumu görmekte,
2s izledikten sonra t = 6s’de kaynağa geri aktarmayı gerçekleştirmektedir. Bu geçiş
Şekil 4.9’da gösterilmektedir.
Şekil 4.7. Kesinti durumu R tipi yük (v1:1. kaynak, v2: 2.kaynak, v3: çıkış, v4: akım)
24
Şekil 4.8. Kesinti durumu R tipi yük genel görünüm (v1:1. kaynak, v2: 2.kaynak, v3:
çıkış, v4: akım)
Şekil 4.9. Normal aktarım R tipi yük (v1:1. kaynak, v2: 2.kaynak, v3: çıkış, v4: akım)
25
Şekil 4.10.’da ve Şekil 4.11.’de RL (R=100 ohm L=3mH) yük altında, Şekil 4.12.’de
ve Şekil 4.13.’de RC (R=10 ohm C=200µF) yük altında, benzetim sonuçları
görülmektedir.
Değişik yükler altında gerçekleştirilen benzetim sonuçları incelendiği zaman yük
akımındaki enerji kesintisi 5 ms’ den küçük olduğu görülmektedir.
Şekil 4.10. Kesinti durumu RL tipi yük (v1:1. kaynak, v2: 2.kaynak, v3: çıkış, v4:
akım)
26
Şekil 4.11. Normal aktarım RL tipi yük (v1:1. kaynak, v2: 2.kaynak, v3: çıkış, v4:
akım)
Şekil 4.12. Kesinti durumu RC tipi yük (v1:1. kaynak, v2: 2.kaynak, v3: çıkış, v4:
akım)
27
Şekil 4.13. Normal aktarım RC tipi yük (v1:1. kaynak, v2: 2.kaynak, v3: çıkış, v4:
akım
28
5. Üç Fazlı YAA Sisteminin Gerçekleştirilmesi
Bu bölümde üç fazlı 380 V, 100 A, 75 kVA YAA devresinin tasarım ve geliştirme
çalışmaları verilmiştir. Geliştirilen sisteme ait mevcut devre diyagramları ise Ek-1 –
Ek-4 arasında verilmiştir.
5.1. YAA Güç Devresi
YAA güç devresi tasarımı Şekil 5.1.’de verilmiştir. Tasarım sırasında aşağıdaki
hususlar göz önüne alınmıştır.
-
YAA’ nın elektronik devresini güç devresinden tamamen yalıtmak gerekir.
Bu yüzden giriş kaynaklarının gerilimlerini, çıkış gerilimleri ve çıkış akımı
izole trafolar vasıtası ile örneklenmektedir.
-
YAA’ nın girişlerinde, çıkışında ve bypass hatlarında aşırı akım korumalı
MCB’ ler anahtar görevi görmektedir.
-
Ayrıca tristörlerin düşük yüklerde de iletime geçirilebilmesi için çıkışa
paralel olarak boşta çalışma yükü (dummy load) eklenmiştir.
Tristör seçimi yük izin aralığı dikkate alınarak yapılmalıdır. Bir YAA %150 yük
akımına sürekli olarak dayanabilmelidir. Yani, 100 amper bir YAA 150 amper yük
akımına sürekli dayanabilmelidir. Ayrıca kısa devre akımlarına anlık olarak
dayanabilmelidir. Bu çalışmada 180 amper rms akım değerine sahip MCC95-12
tristör kullanılmıştır. Bu tristör modülüne ait katalog bilgileri Ek-6’da verilmiştir.
Tristörleri uzun süreli aşırı akımlardan korumak için tristörlere seri olarak hızlı
sigorta bağlanmalıdır. YAA 100 amper değerli olduğu için ve %300 tepe akımına
dayanabildiği için hızlı sigortalar 300 amper değerinde seçilebilir.
Ayrıca YAA iç sıcaklığının artması durumunda fanı devreye almak için 50 derecelik
termostat devresi kullanılmıştır. Fan bozulması veya aşırı ısı durumlarında YAA’nın
kendini kapatması gerekir. Bunun için 70 derecelik termostat kullanılmıştır.
29
5.2. YAA Elektronik Devresi
3 Fazlı YAA elektronik katı 6 adet elektronik kart içermektedir.
• 3 adet izleme kartı
• 1 adet yönetici kart,
• 1 adet ön panel kartı
• 1 adet (310v-16v) DA-DA dönüştürücü ve besleme kartı.
Şekil 5.1. Üç fazlı üç girişli YAA sistemine ait elektriksel şema kesiti
30
5.2.1. Đzleme kartları
Bu kartlar, kendi kaynak girişine ait üç faz gerilimleri sürekli olarak izler ve yönetici
(master) karta bu bilgileri aktarır. Yönetici kart görevlendirdiği takdirde bu kart
kendi kaynağına ait tristör gruplarını tetikleyerek bu kaynağın yükü üzerine almasını
sağlar. Özetle bu kart kendi kaynağını izler ve bu kaynağa ait tristör tetiklerini üretir.
YAA girişlerinde üç kaynak bulunduğu için bu karttan üç adet vardır. Bu kartlar
slave1, slave2 ve slave3 kartları olarak adlandırılmıştır. Bu kartlar yönetici (master)
kart ile optik tranzistörler vasıtası ile izole olarak çok hızlı (20 kHz) bir haberleşme
içerisindedirler. Ayrıca bu kartlar ön panel ile izole-rs485 seri haberleşme (9600
baud rate) kullanarak haberleşmektedirler. Bu sayede her bir izleme kartı ölçüm
değerlerini LCD panele gönderebilmekte ve kullanıcı ayar parametrelerini ön
panelden alabilmektedir. Đzleme kartı ve bağlantıları Şekil 5.2.’de gösterilmiştir.
Kartın sol tarafında kartın beslemesi olan 15 volt DA giriş bağlantısı görülmektedir.
Kartın üst kısmında giriş gerilimlerine ait geri besleme devreleri (15-0-15)
bulunmaktadır. Kartın alt kısmında tristör kapı sinyallerinin üretildiği devre ve tristör
kapı bağlantıları bulunmaktadır. Kartın sağ tarafında görünen 14’lü konnektör
bağlantısı ile yönetici kart ve izleme kartı arasındaki RS-485 haberleşmesi ve paralel
haberleşme sağlanmaktadır. Kartın sağ tarafında görünen diğer konnektör 1.
kaynağın giriş sigortasının konum bilgisini öğrenmek ve uyarı vermek için
kullanılmıştır. Bu karttan 3 adet vardır. Her bir kaynak için bir adet kart
kullanılmıştır.
Đzleme kartı üzerinde bulunan giriş kaynağının bir fazına ait gerilim izleme devresi
ve tristör tetikleme devresi Şekil 5.3 ve 5.4’de gösterilmiştir. Sistemin her fazında bu
devrelerden üçer adet bulunmaktadır. Şekil 5.3.’de L1 girişinde 15-0-15 isimli
konnektör orta uçlu 220V/15V örnekleme trafosu girişidir. Bu devre çıkışında iki
adet sıfır geçiş bilgisi ve bir adet doğrultulmuş gerilim analog bilgisi elde edilir. Bu
bilgiler mikrokontrolcü tarafından kullanılır. Şekil 5.4.’de L3 çıkışında görülen
konnektör tristör kapılarına bağlanmaktadır. Devre girişine gelen mikrokontrolcü
31
sinyalleri bir tampon ile güçlendirilmiş ve bir tranzistör kullanılarak trafo yardımı ile
tristör kapılarından tamamen izole edilmiştir.
Şekil 5.2. YAA izleme kartı ve bağlantıları
Şekil 5.3. YAA izleme kartı üzerinde bulunan giriş gerilimi izleme devresi
32
Şekil 5.4. YAA izleme kartı üzerinde bulunan tristör tetikleme devresi
Şekil 5.5. YAA izleme kartı üzerinde bulunan paralel haberleşme devresi
Şekil 5.5’de izleme kartı üzerinde bulunan ve tamamen izole edilmiş olan paralel
haberleşme devresi gösterilmiştir. Bu devre vasıtası ile 3 adet giriş ve 2 adet çıkış
33
bilgisi yönetici kart ile izole bir şekilde haberleşebilmektedir. Bu bilgiler sayısal
olduğu için ve 50 mikro saniye gibi çok hızlı zaman dilimlerinde değerlendirilmeleri
gerektiğinden paralel bağlantı kullanılmıştır. 1. Kaynağa ait herhangi bir kart
arızasının yönetici karttan tamamen izole edilmesi şarttır. Çünkü bu durumda bile
YAA’nın doğru çalışmaya devam etmesi ve diğer kaynakları çıkışa aktarması
beklenmektedir. Bu yüzden her bir izleme kartı yönetici karttan tamamen izole
edilmelidir.
Şeklin
sol
tarafındaki
sinyaller
mikrokontrolcü
tarafından
değerlendirilmektedir. Şeklin sağ tarafında görünen bağlantı elemanı vasıtası ile
yönetici kart ile haberleşme gerçekleştirilmektedir.
Şekil 5.6’da izleme kartı üzerinde bulunan ve tamamen izole edilmiş olan seri
haberleşme devresi gösterilmiştir. Bu devre vasıtası ile RS-485 yolu üzerinden
modbus protokolü kullanılarak yönetici kart ve ön panel kartı ile 8 bit ve 16 bit seri
haberleşme yapılmaktadır. Şeklin sol tarafındaki sinyaller mikrokontrolcü tarafından
değerlendirilmektedir. Şeklin sağ tarafında görülen iki adet bilgi Şekil 5.5.’de
görünen bağlantı elemanı vasıtası ile yönetici karta ve ön panel kartına taşınmaktadır.
Şekil 5.7’de bu devrelerin tamamının bulunduğu YAA izleme kartı baskı devre
yerleşimi gösterilmiştir.
Şekil 5.6. YAA izleme kartı üzerinde bulunan seri haberleşme devresi
34
Şekil 5.7. YAA izleme kartı yerleşimi
35
5.2.2. Yönetici kart
Bu kart çıkışa ait üç faz gerilim ve akım ölçümlerini yapar. Đzleme kartlarını sürekli
olarak tarayarak ilgili kaynakların güvenilirliği hakkında bilgi sahibi olur. Bu
kaynakların birbirleri arasında olan senkron olma durumlarını denetler. Bypass
anahtarlarının mevcut konumlarını izler. Aşırı ısı, aşırı akım durumlarını denetler. Ön
panel ile sürekli haberleşme halindedir. Bu sayede çıkışa ait gerilim ve akım
değerlerini LCD panele gönderir, kullanıcı ayar parametrelerini LCD panelden alır.
Bütün bu bilgileri kullanarak izleme kartlarını yönetir. Bu sayede güvenilir kaynağı
çıkışa aktarabilir veya deforme olmuş kaynağı devre dışı bırakabilir. Yönetici kart ve
bağlantıları Şekil 5.8.’de gösterilmiştir.
Şekil 5.8. YAA yönetici kartı ve bağlantıları
36
Kartın sağ tarafında bu kartın çalışması için gerekli olan 15 V DA bağlantı girişi
görülmektedir. Kartın sağ alt köşesinde slave1, slave2 ve slave3 diye isimlendirilmiş
bağlantılar izleme kartları bağlantılarıdır. Bu bağlantı yolu sayesinde hem paralel
hem de seri haberleşme bilgilerinin izleme kartları ve yönetici kart arasında aktarılır.
Buraya gelen izole edilmiş bilgiler mikrokontrolcü tarafından değerlendirilir. Hemen
bu konnektörlerin sağ yanında görünen dörtlü konnektör RS-485 seri haberleşme
bilgilerinin burada toplanarak ön panele aktarıldığı bağlantıdır. Kartın sağ üst
köşesinde 3 adet çıkış gerilimi izleme devresi bulunmaktadır. Kartın sol üst
köşesinde akım trafolarından gelen çıkış akım bilgilerinin algılandığı 3 adet devre
bulunmaktadır. Kartın sol tarafında görünen bypass ve termostat girişleri
görülmektedir.
Şekil 5.9’da çıkışa ait üç fazlı gerilim bilgilerini algılamakta kullanılan çıkış gerilimi
izleme devresi görülmektedir. Bu devre ile çıkış gerilimi 50 mikro saniyelik zaman
dilimlerinde izlenmektedir.
Şekil 5.9. YAA yönetici kartı üzerinde bulunan çıkış gerilimi izleme devresi
37
Şekil 5.10. YAA yönetici kartı üzerinde bulunan çıkış akımı izleme devresi
Şekil 5.10’da çıkışa ait üç fazlı akım bilgilerini algılamakta kullanılan çıkış akımı
izleme devresi görülmektedir. Bu devre ile çıkış akımının ortalama değeri ve tepe
değeri ölçülmektedir. Bu ölçümler YAA’nın çıkış gücü sınırlamasında, aşırı yük
uyarılarında ve YAA aşırı akım korumasında kullanılmaktadır.
Şekil 5.11. YAA yönetici kartı üzerinde bulunan anahtar bilgileri
38
Şekil 5.11.’de gösterilen devre yardımı ile bypass anahtarlarının konumları
algılanmakta ve hangi manuel bypass anahtarı açılırsa YAA ona göre bir aktarım
gerçekleştirmektedir. Örneğin YAA birinci kaynağı çıkışa aktarırken diğer
kaynaklardan biri bypass yapılmak istenirse YAA kendini korumalıdır. Çünkü eğer
bypass yapılan diğer kaynak birinci kaynak ile asenkron ise iki kaynak arasında çok
büyük bir çakışma olacaktır. Bu gibi yanlış kullanımlara karşı önlem almak için
bypass anahtarlarından konum bilgisi almak şarttır. Doğru kullanımda ise, normalde
hangi kaynak çıkışa aktarılıyor ise o kaynağa ait bypass anahtarı kullanılır ve
bakımdan sonra bu anahtar normal konuma alınır. Şekilde görünen diğer bilgi ise
termostat bilgisidir. Aşırı ısınmalara karşı YAA kendini kapatır. Bunun için 70
derecelik termostat bilgisi kullanılır.
Şekil 5.12.’de bu devrelerin tümünün içinde bulunduğu YAA yönetici kart baskı
devre yerleşimi gösterilmiştir.
5.2.3. Ön panel kartı
Bu kart kullanıcıya ölçülen değerleri, uyarı ve alarmları göstermek ve kullanıcının
bazı parametreleri ayarlayabilmesini sağlamak için tasarlanmıştır. Kart üzerinde 1
adet 2*16 karakter lcd, ledler (bilgi, uyarı, alarm amaçlı), butonlar (ayar yapabilmek
için) ve mimik diyagram bulunmaktadır. Bu kart yönetici ve izleme kartları ile izolers485 seri haberleşme kullanarak sürekli haberleşme halindedir. Ayrıca bu kart
üzerinde bulunan ikinci bir izole-rs485 seri portu sayesinde uzak noktadaki bir PC
veya PLC ile de haberleşme sağlayabilmektedir. Bu dış dünya ile haberleşmede
rs485 üzerinden MODBUS-RTU haberleşme protokolü kullanılmaktadır. Kullanıcı
isterse bir plc ile modbus kaydedici bilgilerinin bulunduğu tabloyu kullanarak
istediği bilgiyi okuyabilir veya ayar parametrelerini değiştirebilir. PC ile kullanmak
isteyen kullanıcılar için görsel bir arayüz tasarlanmıştır. Bu arayüzü kullanarak
kullanıcı kilometrelerce uzak bir bilgisayardan YAA cihazını izleyebilir ve müdahale
edebilir. Bir de internet üzerinden haberleşmek isteyen kullanıcılar için MODBUSTCP-IP arayüzü tasarlanmıştır.
39
Şekil 5.12. YAA yönetici kart yerleşimi
40
Bir adet “FROM MODBUS-RTU TO MODBUS-TCP-IP” dönüştürücü ve uygun
arayüz kullanılarak YAA’nın uzaktan erişilmesi ve ayarlanabilmesine olanak
tanınmıştır. Ön panel üzerinde bulunan bazı devreler, mimik diyagram, ön panel
menüleri kullanıcı kılavuzu ve bilgisayar arayüzleri Şekil 5.13. ve Şekil 5.18.
arasında verilmiştir.
Şekil 5.13. YAA ön panel kartı üzerinde bulunan geriye dönük hafıza devresi
Şekil 5.14. YAA ön panel kartı üzerinde bulunan uzaktan haberleşme devresi
41
Şekil 5.15. YAA ön panel mimik diyagram ve mamuren
42
Şekil 5.16. YAA ön panel menüleri kullanma kılavuzu
43
Şekil 5.17. YAA uzaktan izleme bilgisayar arayüzü
Şekil 5.18. YAA uzaktan izleme bilgisayar arayüzü
44
5.2.4 DA-DA dönüştürücü kartı
YAA’nın elektronik beslemesini 3 kaynaktan birden ve sorunsuz bir şekilde
sağlayabilmek için yeni besleme devresi tasarlanmıştır. Üç kaynak gerilimi üç adet
transformatör ile doğrultulmuş ve 310 volt DA gerilim elde edilmiş, bir DA-DA
dönüştürücü devre ile 4 adet 18 volt DA ve 1 adet 5V DA besleme gerilimi elde
edilmiştir. Bu besleme çıkışlarının hepsi izoledir. 18 V besleme çıkışlarından 3 tanesi
slave kartlar için, diğer 18 V besleme master kart ve LCD panel beslemesi için, 5V
besleme çıkışı da dış ortamla olan izole haberleşme için kullanılmıştır. Şekil 5.19’da
bu karta ait görünüm verilmiştir.
Şekil 5.19. YAA DA-DA dönüştürücü ve besleme kartı
45
5.3. YAA Tetikleme Algoritması
YAA girişine bağlı olan kaynakların hem sıfır geçişlerini hem de analog değerlerini
50 µs’lik zaman dilimlerinde sürekli denetlemektedir. Referans AA değerleri ile
sürekli karşılaştırma yapmaktadır.
Eğer çıkışa aktardığı kaynakta bir sorun algılar ise derhal o kaynağın tristorlerinin
pozitif ve negatif yöndeki tristörlerinin tetiklerini susturur. Tristör tetiklerinin
susturulması tristorlerin iletimden çıkmasını sağlamaz. Tristörlerin iletimden çıkması
üzerlerindeki akımın sıfıra düşmesi ile olur. YAA tristörlerin iletimden çıktığından
emin olmak için çıkış geriliminin analog değerini sürekli olarak denetler. Çıkış
gerilimi 1 ms’ den daha fazla bir süre sıfırın altında ise YAA tristörlerin iletimden
çıktığından emin olmuştur. Bundan sonra uygun olan diğer kaynağı devreye almak
için o kaynağa ait tritör kapı sinyallerine tetik verecektir.
Kontollü geçişlerde (öncelikli kaynak seçimi ve geri transferlerde) YAA çıkışa
aktardığı kaynağın tristör tetiklerini kaynak geriliminin sıfıra yakın olduğu
noktalarda keser ve çıkış gerilimini izleyerek tristörlerin iletimden çıktığından emin
olduktan sonra diğer kaynağın tristör tetiklerini üretir. Bu şekilde diğer kaynağa
kontrollü geçiş yapmış olur.
Eğer kaynaklar senkron ise ve öncelikli kaynakta bir kesinti olmuş ise burada
algılama ve transfer için bir gecikme yaşanması mecburidir. Bu gecikme en iyi
durumda 3 ms, en kötü durumda 5 ms’dir.
Eğer kaynaklar senkron ise, öncelikli kaynak seçimi ve transferlerde transfer süresi 5
ms’nin altındadır. Eğer kaynaklar asenkron ise, öncelikli kaynak seçimi ve
transferlerde transfer süresi 20 ms’nin altındadır.
YAA’nın transferleri gerçekleştirirken dikkat edilmesi gereken en önemli şey;
asenkron geçişlerde yanlış kollardaki tristörleri anahtarlayarak kaynakların
çakışmasına ve birbirlerine kısa devre olmalarına engel olmaktır. Böyle bir yanlışlık
46
girişlerde bağlı olan kaynaklara kalıcı büyük zararlar vereceği gibi kritik yükte de
kalıcı hasarlar oluşturabilir. Bunu önlemek amacı ile YAA girişlerdeki kaynakların
gerilimlerini,
pozitif
ve
negatif
yarı
dönemlerin,
kaynaklar
arasındaki
senkronizasyonu, kaynaklarda kesinti olup olmadığını sürekli izler. Bunların hepsini
kullanarak aktarım sırasına ve algoritmasına göre aktarımlarını yapar.
Şekil 5.20. YAA tristör tetikleme işaretleri
Şekil 5.20’de bir faza ait olan tristör akımı ve tristör kapı işaretleri görülmektedir.
Akımın sıfır geçiş anı zoom yapılmıştır. 4 nolu sinyal tristör akımını, 2 nolu sinyal
pozitif kol tristör kapı sinyalini ve 3 nolu sinyal negatif kol tristör kapı sinyalini
göstermektedir. Görüldüğü üzere tristör kapı sinyalleri yarı doluluk oranına sahip 20
kHz sinyallerdir.
Şekil 5.21. ve 5.22.’de ise aktarım anında bir faza ait akım sinyali ve iki kaynağa ait
tristör kapı sinyalleri görülmektedir. Daha öncede ifade edildiği gibi pozitif ve
negatif kol tristör kapı sinyalleri birbirinin aynıdır. Bu yüzde her iki kaynağa ait
tristör kapı sinyallerinden birer adeti görülmektedir. Şekilde görüldüğü üzere
kontrollü transferlerde gerilimin sıfır geçiş anında kaynağa ait tristörlerin kapı
sinyalleri susturulur ve belirli bir gecikme ile diğer kaynağa ait tristörlere kapı işareti
uygulanır.
47
Şekil 5.21. YAA tristör tetikleme işaretleri
Şekil 5.22. YAA tristör tetikleme işaretleri
Şekil 5.23. ve 5.24.’de endüktif yük altında bu transfer görülmektedir. Tristör kapı
işareti kaldırılmasına rağmen tristörler iletimde kalmaktadır. Bunun sebebi gerilimin
sıfır geçiş noktasının akımın sıfır geçiş noktasından önce gelmesidir. Tristörün
susturulması zaman almaktadır. Ama bu geçiş kontrollü geçiş olduğundan yükü
herhangi bir kesintiye uğratmayacaktır. Bu esnada tercih edilen kaynağın akımında
kesinti olsa bu transferi hızlandıracaktır. Dolayısı ile bu tip durumlarda transfer
48
süresi uzamasına rağmen yükün kesintiye maruz kalma süresi yine <5ms sınırları
içerisinde kalmaktadır.
Şekil 5.23. YAA tristör tetikleme işaretleri
Şekil 5.24. YAA tristör tetikleme işaretleri
49
Şekil 5.25. YAA tristör akımları
Şekil 5.25.’de rezistif yük altında sürekli çalışma esnasında 3 faza yük akımları
görülmektedir. Akımın sıfır geçiş zamanı zoom yapılmıştır.
Şekil 5.26.’da endüktif yük altında yapılan bir transfer esnasında 3 faza yük akımları
görülmektedir. Tristör tetikleme zamanı zoom yapılmıştır.
Şekil 5.26. YAA tristör akımları
50
6. DENEYSEL SONUÇLAR
Bu bölümde, geliştirilen üç fazlı sistemde elde edilen deneysel sonuçlar
sunulmaktadır. Şekil 6.1 - Şekil 6.12 arasında, direnç yükü, endüktif yük ve kapasitif
yük için çeşitli arıza durumlarında sistem tepkisi gösterilmektedir.
Deneylerde rezistif yük olarak 15 amper direnç, endüktif yük olarak her bir fazı 3,5
amper yükleyen 2.5 kVAr üç faz reaktör, kapasitif yük olarak her bir fazı 3,5 amper
yükleyen 2.5 kVAr üç faz kondansatör kullanılmıştır. R tipi yük için direnç yükü 15
amper, RL ve RC tipi yüklerde direnç yükü 7 amper olarak seçilmiştir.
Üç fazlı reaktör ve üç fazlı kondansatör yükleri YAA için en kötü yüklerdir. Çünkü
üç fazlı yüklerde bir fazın diğer fazlardan endüklenmesi söz konusudur. Bir fazın
tristörleri tamamen kapalı olsa bile diğer iki fazdan bu faza gerilim endüklemesi
oluşmaktadır. Bu tür durumlar YAA aktarım algoritmasının geç gerçekleşmesine
sebep olabilir.
Şekil 6.1. Kesinti durumu senkron geçiş R tipi yük (v1:çıkış-r, v2:çıkış-s, v3: çıkış-t,
v4:akım-r)
51
Şekil 6.2. Kontrollü senkron geçiş R tipi yük (v1:çıkış-r, v2:çıkış-s, v3: çıkış-t,
v4:akım-r)
Şekil 6.3. Kesinti durumu asenkron geçiş R tipi yük (v1:çıkış-r, v2:çıkış-s, v3: çıkış-t,
v4:akım-r)
52
Şekil 6.4. Kontrollü asenkron geçiş R tipi yük (v1:çıkış-r, v2:çıkış-s, v3: çıkış-t,
v4:akım-r)
Şekil 6.5. Kesinti durumu senkron geçiş RC tipi yük (v1:çıkış-r, v2:çıkış-s, v3: çıkış-t,
v4:akım-r)
53
Şekil 6.6. Kontrollü senkron geçiş RC tipi yük (v1:çıkış-r, v2:çıkış-s, v3: çıkış-t,
v4:akım-r)
Şekil 6.7. Kesinti durumu asenkron geçiş RC tipi yük (v1:çıkış-r, v2:çıkış-s, v3: çıkışt, v4:akım-r)
54
Şekil 6.8. Kontrollü asenkron geçiş RC tipi yük (v1:çıkış-r, v2:çıkış-s, v3: çıkış-t,
v4:akım-r)
Şekil 6.9. Kesinti durumu senkron geçiş RL tipi yük (v1:çıkış-r, v2:çıkış-s, v3: çıkış-t,
v4:akım-r)
55
Şekil 6.10. Kontrollü senkron geçiş RL tipi yük (v1:çıkış-r, v2:çıkış-s, v3: çıkış-t,
v4:akım-r)
Şekil 6.11. Kesinti durumu asenkron geçiş RL tipi yük (v1:çıkış-r, v2:çıkış-s, v3:
çıkış-t, v4:akım-r)
56
Şekil 6.12. Kesinti durumu asenkron geçiş RL tipi yük (v1:çıkış-r, v2:çıkış-s, v3:
çıkış-t, v4:akım-r)
Osiloskop görüntülerindeki renklendirmeler şu biçimdedir:
Yeşil (v4):
Çıkış akımı 1. fazı örnekleme sinyali
Sarı (v1):
Çıkış gerimi 1. fazı doğrultulmuş örnekleme sinyali
Mavi (v2):
Çıkış gerimi 2. fazı doğrultulmuş örnekleme sinyali
Kırmızı (v3): Çıkış gerimi 3. fazı doğrultulmuş örnekleme sinyali
Üç fazlı sistemde de tetikleme algoritması bir fazlı sistem ile aynıdır. Fakat arada
sistemin üç fazlı olmasından kaynaklanan şöyle bir fark vardır. Aktarmalar ve
geçişler esnasında fazlar sırası ile tetiklenir.
Deneylerde görüldüğü üzere senkron transferler 5 ms’nin altında başarılı bir şekilde
gerçekleştirilmektedir. Asenkron transferlerde; çıkıştaki trafo tipi yüklerde 10 ms
içerisinde pulse tekrarlamasından kaçınmak ve trafonun demagnetize olması için 10
ms’lik bir transfer boşluğu istenir. Dolayısı ile asenkron transferlerin 10 ms’nin
altında gerçekleşmesi istenmeyen bir durumdur. Deneylerde asenkron transfer süresi
20 ms’nin altındadır.
57
7. SONUÇ VE ÖNERĐLER
Yarıiletken aktarım anahtarları kritik yüklerin enerji sürekliliğinin sağlanması için
yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu tez çalışmasında, üç kaynak arasında geçişe
olanak sağlayan bir YAA sistemi tasarlanmış ve gerçekleştirilmiştir. Ayrıca farklı
yük durumları için benzetim çalışmaları yapılmıştır.
Bu tasarımda giriş kaynak gerilimleri örneklemesi ile hem kaynakların nitelikleri
belirlenmekte
hem
de
aktarım
anında
tristörlerin
susturulduğundan
emin
olunmaktadır. Yani tristörler üzerindeki akımın sıfırlandığı çıkış gerilimi
örneklemesinden anlaşılmaktadır. Bu algıyı daha hızlı ve daha güvenilir hale
getirebilmek için gerekli algoritmaları geliştirilmiş ve yazılıma eklenmiştir.
Üç fazlı bazı yüklerde bu yöntem zorlayıcı olmaktadır ve aktarım süresini
uzatmaktadır. Örneğin tamamen endüktif veya tamamen kapasitif üç fazlı yüklerde
bir fazın tristör bloğu tamamen susturulsa dahi diğer iki fazdan bu faza bir gerilim
indüklemesi olmakta ve bu durum aktarım süresini uzatmaktadır. Bu durumdan
sakınmak ve aktarım algoritmasını daha güvenilir hale getirmek için aktarım yöntemi
olarak akım izleme yöntemi kullanılabilir. Bunun için çıkış akım izleme devresi
tasarlanabilir ve bu akım izleme devresi yönetici kart ile haberleşebilir. Tasarlanacak
akım izleme devresi çok yönlü olmalıdır. Çıkış gücünün maksimum değerindeki
akım büyüklüklerini ölçmesinin yanı sıra tristör tutma akımı kadar küçük akımları
bile ölçebilmelidir. Bu sayede çıkış akımının sıfıra düştüğünden dolayısı ile tristör
bloğunun susturulduğundan çok daha hızlı emin olunabilir. Bu yöntem sayesinde
aktarım sürelerini daha kısa sürelere çekilebilir.
YAA sistemi yarıiletkenler vasıtası ile gerçek bir izolasyon sağlamaktadır. Yüksek
güçlere çıkıldığında maliyet olarak daha avantajlı olacak olan YAA sistemleri
endüstriyel uygulamalarda daha büyük öneme sahip olacaktır. Özellikle kritik
yüklerin bulunduğu uygulama tiplerinde YAA kullanımı çok büyük öneme sahiptir.
58
KAYNAKLAR
1.
Bhanoo, M.M.; "Static transfer switch: advances in high speed solid-state
transfer switches for critical power quality and reliability applications", Textile,
Fiber and Film Industry Technical Conference, 1998 IEEE Annual , 5: 1-8
(1998).
2.
Bertuzzi, G.; Cinti, U.S.; Cevenini, E.; Nalbone, A.; "Static transfer switch
(STS): Application solutions. Correct use of the STS in systems providing
maximum power reliability", 29th International Telecommunications Energy
Conference, 2007. INTELEC 2007, 587-594 (2007).
3.
Mokhtari, H.; Dewan, S.B.; Iravani, M.R.; "Analysis of a static transfer switch
with respect to transfer time", IEEE Transactions on Power Delivery, 17 (1):
190-199 (2002).
4.
Mokhtari, H.; Dewan, S. B.; Iravani, M. R.; "Analysis of a Static Transfer
Switch with Respect to Transfer Time", IEEE Power Engineering Review, 21
(11): 61-61 (2001).
5.
Emin Meral, M.; Teke, A.; Tumay, M.; "Overview of an extended Custom
Power Park", IEEE 2nd International Power and Energy Conference, 2008.
PECon 2008, 1364-1368 (2008).
6.
Ghosh, A.; "Performance study of two different compensating devices in a
custom power park", IEE Proceedings- Generation, Transmission and
Distribution, 152 (4): 521-528 (2005).
7.
Ghosh, A.; Joshi, A.; "The concept and operating principles of a mini custom
power park", IEEE Transactions on Power Delivery, 19 (4): 1766-1774 (2004).
8.
Sannino, A.; Svensson, J.; Larsson, T.; “Power-electronic solutions to power
quality problems”, Electric Power Systems Research, 66: 71-82 (2003).
9.
Moschakis, M.N.; Hatziargyriou, N.D.; "A detailed model for a thyristor-based
static transfer switch", IEEE Transactions on Power Delivery, 18 (4): 14421449 (2003).
10. Mokhtari, H.; Dewan, S.B.; Travani, M.R.; "Performance evaluation of thyristor
based static transfer switch", IEEE Transactions on Power Delivery, 15 (3):
960-966 (2000).
11. Schwartzenberg, J.W.; De Doncker, R.W.; "15 kV medium voltage static
transfer switch", Thirtieth IAS Annual Meeting Industry Applications
Conference, IAS '95, Conference Record of the 1995 IEEE , 3: 2515-2520
(1995).
59
12. De Doncker, R.W.; Eudy, W.T.; Maranto, J.A.; Mehta, H., and Schwartzenberg,
J. W.; “Medium voltage subcycle transfer switch”, Power Qual. Assur., 46–51
(1995).
13. Jipping, J.E.; Carter, W.E.; "Application and experience with a 15 kV static
transfer switch", IEEE Transactions on Power Delivery, 14 (4): 1477-1481
(1999).
14. IEEE PS Task Force, “Benchmark systems for digital computer simulation of a
static transfer switch”, IEEE Trans. Power Delivery, 16: 724-731 (2001).
15. Mokhtari, H.; Reza Iravani, M.; Dewan, S.B.; "Transient behavior of load
transformer during subcycle bus transfer", IEEE Transactions on Power
Delivery, 18 (4): 1342-1349 (2003).
16. Mokhtari, H.; Dewan, S.; Iravani, M.; “Effect of regenerative load on a static
transfer switch performance”, IEEE Trans. Power Delivery, 16: 619-624
(2001).
17. Mokhtari, H.; Iravani, M.R.; "Effect of Source Phase Difference on Static
Transfer Switch Performance", IEEE Transactions on Power Delivery, 22 (2):
1125-1131 (2007).
18. Mokhtari, H.; Iravani, M.R.; "Impact of difference of feeder impedances on the
performance of a static transfer switch", IEEE Transactions on Power
Delivery, 19 (2): 679-685 (2004).
19. Sannino, A.; "STS and induction motors", IEEE Industry Applications
Magazine, 9 (4): 50-57 (2003).
20. Sannino, A.; "Power quality improvement in an industrial plant with motor load
by installing a static transfer switch", Industry Applications Conference, 2001.
Conference Record of the 2001 IEEE Thirty-Sixth IAS Annual Meeting., 2:
782-788 (2001).
21. Popoola, O.; Jimoh, A.; Nicolae, D.; "On-line automatic switching of
consumers' connections for improved performance of a distribution feeder",
IEEE/PES Power Systems Conference and Exposition, 1-7 (2009).
22. Pievatoloa, A.; Valade`, I.; “UPS reliability analysis with non-exponential
duration distribution”, Reliability Engineering and System Safety, 81: 183-189
(2003).
23. Iravani, M.R.; "Modeling and simulation of a static transfer switch", IEEE
Power Engineering Society Winter Meeting, 2: 643-646 (2001).
60
24. He, C.; Feng, Li; Sood, V.K.; "Static transfer switch (STS) model in
EMTPWorks RV", Canadian Conference on Electrical and Computer
Engineering, 2004., 1: 111- 116 (2004).
25. Le-Huy, H.; Sybille, G.; Giroux, P.; Soumagne, J.-C.; Guay, F.; "Digital realtime simulation of a four-quadrant DC drive for static transfer switch testing",
IEEE Power Engineering Society 1999 Winter Meeting, 1: 761-765 (1999).
26. Shen, G.; Dehong, Xu; Danji, Xi; "Novel seamless transfer strategies for fuel
cell inverters from grid-tied mode to off-grid mode", Twentieth Annual IEEE
Applied Power Electronics Conference and Exposition, 2005. APEC 2005., 1:
109-113 (2005).
27. Shen, G.; Dehong, Xu; Xiaoming, Yuan; "Voltage Phase Regulated Seamless
Transfer Control Strategy for Utility-interconnected Fuel cell Inverters with an
LCL-filter", 37th IEEE Power Electronics Specialists Conference, 2006. PESC
'06., 1-6 (2006).
28. Po-Tai, Cheng; Yu-Hsing, Chen; “Design of an Impulse Commutation Bridge
for the Solid-State Transfer Switch”, IEEE Transactions on Industry
Applications, 44 (4): 1249-1258 (2008).
29. Pouresmaeil, Edris; Funsho Akorede, Mudathir; Hojabri, Mojgan; “A hybrid
algorithm for fast detection and classification of voltage disturbances in electric
power systems”, European Transactions on Electrical Power, 21: 555–564
(2011).
61
EKLER
62
EK-1. PIC18F4431 mikrokontrolcü entegresi
63
EK-2. PIC18F2525 mikrokontrolcü entegresi
64
EK-3. HCPL-4502 yalıtım entegresi
65
EK-4. RS485 iletişim entegresi
66
EK-5. LM393 karşılaştırıcı entegresi
67
EK-6. MCC95-12 tristör modülü
68
ÖZGEÇMĐŞ
Kişisel Bilgiler
Soyadı, adı
: KÖSE, Hüseyin
Uyruğu
: T.C.
Doğum tarihi ve yeri
: 16.08.1986 Çorum/Đskilip
Medeni hali
: Evli
Telefon
: 0 (537) 771 19 48
e-mail
: huso481@gmail.com.
Eğitim
Derece
Lisans
Eğitim Birimi
Gazi Üniversitesi
Mezuniyet tarihi
2009
Elektrik Elektronik Mühendisliği
Lise
Kalaba Anadolu Lisesi
2004
Đş Deneyimi
Yıl
Yer
Görev
2009-2012
OES LTD ŞTĐ
Ar-ge Mühendisi
Yabancı Dil
Đngilizce
Hobiler
Masa tenisi, Bilgisayar teknolojileri, Yüzmek
Download