UYGULAMALARI ve

TÜRKİYE'DE TEŞVİK UYGULAMALARI ve
AVRUPA BİRLİGİ
Meral TECER·
. Serbest piyasa ekonomisinin benimsendigi gelişmiş ve az gelişmiş ülkelerin hemen
hemen tümünde yatınmlan ve ihracatı yönlendirme ve destekleme amacıyla çeşitli
özendirme önlemleri uygulanmaktadır. Mevzuatımızda "teşvik tedbirleri" olarak anılan bu
tür önlemlere "sübvansiyonlar", "ekonomik amaçlı mali yardımlar" ve "devlet yardımları"
da denilmektedir. Yatırım ve ihracat teşviklerinin türleri ve uygulanma biçimleri;
ülkelerin kalkınma ve sanayileşme dü~yi, kamu ve özel kesimin ekonomideki yeri,
bölgesel gelişm~şlik farkları, yatmmların ve üretimin yapısal özellikleri, iç ve dış pazar
koşulları, uluslararası anlaşmaların ve ekonomik birleşmelerin rekabet hukuku
çerçevesinde getirdigi yükümlülükler gibi etmenlerle belirlenmektedir.
Türkiye'de özellikle ara ve yatırım malları alanında yerli sanayilerin kurulmasını ve
destekleme amaçlı teşvik tedbirleri, hem yasal ve kurumsal düzenlemeler,
hem de uygulama açısından, planlı kalkınma dönemine geçilen 1960'lı yıllarla birlikte
kapsamlı bir biçimde ele alınmaya başlanmıştır}
geliştirilmesini
Planlı
dönem boyunca uygulanan çeşitli teşvikler, kalkınma ve sanayileşme
sektörler ve bölgeler itibariyle öngörülen hedeflere yönlendirmede kuşkusuz
önemli katkılar saglamıştır. Ancak, planlarda öngörülen sektörel gelişme hedeflerine
ulaşma, geri kalmış yörelerdeki yatırımlara belli bir yogunluk kazandırma, ihracatta,
oto~otiv, makina~imalat, kimya vb. alt sektörlerdeki gelişmelerle, yüksek teknolojili ve
katma degerli sanayi ürünleri lehine yapısal bir dönüşümü gerçekleştirme ve uluslararası
rekabet gücümüzü artırma konularında yeterince başarılı olabildigimizi henüz
söyleyememekteyiz.
çabalarını,
\
Prof. Dr., TODAtE Öjretim Üyesi. Osmanlı tmparatorluju teşviklere ilişkin ilk yasal dÜZenleme 1913 IDrihinde çıkarılan "feşvik-i Sanayi Kanunu"dur. Sanayi işletmelerine hammade, makina ve donatma ithalatında gUmrUk vergisi muaflıjı lamyan bu yasa, daha sonra 17 Şubat - 4 Mart 1923 tarihlerinde toplanan 1. tzmir tktisat Kongresindeki ilke karadan dojrultusunda, 1924 ve
1927 yıllarında yapılan dejişikliklerle sanayileşmeyi daha da kolaylaştıracak dunıma getirilmeye çalışılmıştır.
Teşvikler konusunda, planlı kalkınma dönemi öncesinde bir başka önemli dUzenleme, 19S1 yılında çıkanlan 6224
sayılı "Yabancı Sermayeyi Teşvik Kanunu" ile gerçekleştirilmiştir.
AnIIM Idlln6i IHrgUi, Cilt 29, StlJı 1, Mtut 1996.
AMME İDARESİ DERGİSi
108
Bu makalenin amacı. planlı dönemde beniliisenen teşvik politikalanna ilişkin
ilkeleri, ilgili yasal ve kummsal düzenlemeleri .açıklamak ve bizdeki yatırım ve
ihracatı teşvik uygubmalarını AB ile bütünleşme süreci açısından irdelemektir.
amaçları,
KALKıNMA PLANLARlNDA TEşvİK POLiTiKALARı
Kalkınma, sanayileşme
Ye dış ticaret politikalannda zamanla meydana gelen
uygulanan teşviklerin amaçları, ilkeleri, ilgili düzenlemeler ve araçlar
üzerinde kuşkusuz belirleyici etkisi olmuştur.
degi~ikliklerin,
1963-1979 Dönemi
'Beş yıllık kalkınma planlarından
ilk üçünün gerçekleştirildiAi, Dördüncü Beş Yıllık
da ilk uygulama yılının tamamlandıgı bu dönemde; ithal girdilere
bağımlı olan ara ve yatIrlm mallarında, dış rekabetlen daha çok iç pazar koşullarını dikkate
aJan ve sınai yatırım ve üretim faaliy\!tlerini tüm ülkeye yaymayı amaçlayan bir
sanayileşme politikası izlenmiştir. Öte yandan, sabit dövjz kuru, kotalar, ithal izinleri ve
yasakları gibiaraçlarla yürütiilen, ithal ikamesine yönelik InÜdahaleci ve korumacı bir dış
ticaret rejimi geçerli olmuştur.
Kalkınma Planının
Makalenin bu böliimiinde, plan dökümanlarmda yeı· alan teşvik ve yönlendirme
politikalarının başlıca amaç ve ilkeleri ilc gerçekleştirilen yasal
kurumsal düzenıeineler
ve
özetlenmeye çalışılacaktır.
Amaçla';
· Bireysel
girişimcilik
giicünü ortaya çıkanr.ak ve
geliştirmek,
· Özel sektörün karma ekonomi modeli ve plan hedefleri doArultusunda ka1kınmaya
katkısını artırmak,
· Fiyat mekanizmasının
likIeri gidermek,
kalkınma
gerekleri
açısından
ortaya çıkardıAı kimi yetersiz­
· Öngörülen ekonomik yapının gerçekleşmesinde' ve sanayiinin yurt düzeyine
p!an öncelikler.i ile uyumlu olarak Urün ve
mekan bazında yönJendirmek,
yaygınlaştırılmasmda girişimcinin karannı,
· Yatırımları, sınai mal
ihracatını
ve döviz kazandıncı hizmetleri
· İstihdamı artırmak,
· İşletmelerde teknolojik düzeyi yükseltmek.
Beş Yıllık Kalkınma Planı, (J%3. 1967), s. 494. ıkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, (1968-]972), ıı. ] 16. ÜçUncü Bc~ Yıllık Kalkınma Planı, (1973-1977), s. b99. Birinci
DördüncU
Beş Yıllık
Kalki,nma
Planı,
(1979-1983), 276. geliştirmek,
TÜRKİYE'DE TEŞVİK UYGUlAMAlARI ve AVRUPA BİRLİöl
109
ılkele~
· Geri
kalmış
yörelerle, sanayi merkezi olarak kurulması düşünülen bölgelerdeki
vergi indirimleriyle de teşvik edilmesi,
yatınmlann, di~er özendirme önlemlerinin yanısıra
· Yeni kurulan sanayiler için selektif (seçici) bir gümrük koruması
sa~lanması,
· İhracatı teşvik için ihraç mallarından alınan İstihsal vergisinin geri verilmesi,
· İhraç mallannda kullanılan ithal girdilerin geçici ithalatının kolaylaştırılması ve
gümrük vergisi muaflı~ndan yararlandınlması,
· Teşvik uygulamalannda kurulmuş ya da kurulacak sanayi ile özel sektör ya da
kamu sektörü arasında ayrıcalık gözetilmemesi,
· Teşvik ve yöneltme önceliklerinin, ölçütlerinin ve araçlannın açıklıkla belirlen­
mesi,
· Sanayinin yurt düzeyinde yaygınlaştırılması amacıyla, Kalkınmada Öncelikli Yöre­
lere (KÖY) özel bir önem verilmesi,
· özendirme ve yönlendirme araçlannın, ürün dalı, kapasite, teknoloji, sermaye
ödemeler dengesine katkı ve kuruluş yeri gibi ölçütler dikkate alınarak daha
seçici bir şekilde uygulanması,
sahipli~i,
· Yurt içi ve yurt dışı tasarruflann de~erlendirilmesi amacıyla kurulan
ile kooperatiflere uygulamada ayrıcalıklar tanınması,
yaygın
halk
girişimleri
· Uygulanacak araçların gerektiğinde yeniden gözden geçirilerek değiştirilmesi, üretici
kooperatif ve birliklerin ihracat olanaklannın geliştirilmesi,
· Teşvik mevzuatının tek bir yasa içinde toplanması,
· Dış talebe uygun nitelik ve nicelikte ürün çeşitlendirmesine giden işletmelere
uygulamada a~ırl ık verilmesi.
·
Yabancı
sermayenin yurda
gelişinin teşvik
edilmesi, gerekli yönetsel
işlemlerin
basitleştirilmesi.
1980
Sonrası
Dönem
24 ocak 1980 ekonomik istikrar önlemleriyle birlikte,
uluslararası
rekabet
koşullarını .dikkate alan, dışa dönük·' bir sanayileşme ile sanayi ürünleri ihracatının
teşvikine
dayanan bir dış ticaret politikası uygulanmaya başlanmıştır.
Enflasyonun kontrol altına alınmaya, döviz darbo~nın sınai ihracatın teşviki ile
giderilmeye ve ithalatın serbestleştirilmesi ve ihracatın teşviki ile ekonomiye uluslararası
rekabet gücü kazandırılmaya çalışıldı~ı bu dönemde, teşvik ve yönlendirme politikaları
Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, 5.494-495.
• tkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, s. 116-900. Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı, s. 899-900. Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı, s. 276-278. AMME İDARESİ DPROİSİ
i LO
amaçlan
ve
ilkeleriyle yeniden
biçimlendirilmiş,
kullanılan
araçlar daha
dı
çeşitlendirilmiştir.
Döneme ilişkin olarak hazırlanan Beşinci, Altıncı ve Yedinci
amaçlar ve ilkeler yer almıştır.
Kalkınma
Planlannda
aşajıdaki
Amaçlar"
· Girişimcilerin tercihlerini plan hedefleri dojroltusunda yönlendirmek, ihmcatta
sürekli artışlar sajlamak ve sınai ürUn ihracatı payını artırmak;
· Rekabet edebilir bir yapı içinde, döviz kazandıncı faaliyetleri ve yatırımları plan
hedefleriyle uyumlu olarak artırmak ve bölgelerarası dengesizliji azaltmak,
· Sanayide verimliliji , kalite ve standardizasyonu geliştirmek, esnek üretim
sistemleri ile modem teknoloji kullanımını yaygınlaştırmak, küçük-büyük sanayi
bütünleşmesini sajlamak ve katma degeri yüksek üretim yapısına kavuşturmak, AB'ye
uyum ve dünya piyasalanyla bütünleşme çerçevesinde sanayinin rekabet gücünü artırmak.
ilkeler
· Yurt dışında çalışanlann yapacakları yatırımlar ile KÖY'le* ve organize sanayi
bölgelerinde yapılacak yatırımlara ve ihracata dönük yatırımlara ek teşvikler sajlanması,
· Dejişen iç ve dış piyasa koşullanna uyum sajlayabilecek esneklikte bir
sisteminin geliştirilmesi,
yatırım
ve
ihracatı teşvik
· Yatırımların finansmanında öz kaynak kullanımının teşvik edilmesi..
· Dayanıklı tüketim ve yatırım mallarının dış pazarlamasında, satış sonrası bakım
hizmetlerinin süreklilijinİ sajlamak üzere depolama, büro, acentelik, bayilik ve
temsilcilik kurulması için devletçe gerekli her türlü destejin sajlanması,
· Öncelikle ihracatçılar içİn haberleşme alt yapısının finansmanının teşvik edilmesi.
· Teşvik edilecek.yatırım projelerinin uzu'n dönemde rekabet şansına sahip teknolojik
kurulması, mevcut tesislerin modemizasyonuna ve genişletilmesine önem
verilmesi.
yapıda
· AR-GE, yüksek teknoloji, çevre kirlilijini önleme, enerji tasarrufu, dojal kaynak­
lan harekete geçirme gibi konuların üzerinde önemle durulması,
· KÖY'lerde yatırım ve işletme dönemine ilişkin daha etkili tedbirlerin uyglltanması,
4
Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, (1985-1989) s. 32.
(1990-1994), s. 30.
Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, (1996-2000), s. 67.
Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, s. 32-33.
Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı,
5
Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı,
Yedinci
s. 30-31.
s. 68-69.
Beş Yıllık Kalkınma Planı.
TÜRKİYE'DE TEŞVİK UYGULAMALARI ve AVRUPA BtRUöt
ılı
· İhracat kredisi ve ihracat/sigortası sistemleri geliştirilmesi ve ihracatçının her türlü
teknik yardımdan yararlandanlması,
· Koruma politikaları yerine işletmelerin dış rekabete açılması ve uluslararası piyasa­
larda söz sahibi olacak güçlü işletmelerin oluşumunun desteklenmesi,
· Sanayinin sektör yerine faaliyet esasına göre desteklenmesi,
arası
· Teşvik sisteminin basitleştirilerek yeniden düzenlenmesi, teşvik araçlannın uluslar­
yükümlülüklerimizle uyumlu hale getirilmesi ve etkinliginin artmlması,
· Teşvik için aynlacak kaynakların önceden belirlenerek bütçeleştirilmesi,
sınai
· Rekabet gücünü ve ihracat potansiyelini
girdi yatanmlarının desteklenmesi,
geliştirmek
üzere yurt
dışında yapılacak
· İhracata yönelik sanayi ürünlerinin yurt dışında tanıtımı ve pazar geliştirilmesi
kesimin örgütlenmesinin özendirilmesi,
konularında özel
· Ekonomik degişime ve yeniliklere uyum saglama yetenegi ve istihdam yaratma
gücü yüksek küçük ve orta ölçekli işletmelerin, gümrük birligi sürecinde
karşılaşılabilecek uyum güçlükleri nedeniyle özel bir programla desteklenmesi,
· Finansman
olanaklarlOın artınıması amacıyla
gerekli mevzuat düzenlemelerinin
gerçekleştirilmesi,
· Risk sermayesi ,kurumu ve kredi garanti fonuna işlerlik kazandırılması,
· Küçük ve orta ölçekli işletmelerin (KOBİ) pazann talep ettigi ürünlere re
yöneltilmesi, uluslararası standart ve kalitede mal üretebitmek için aynı alandaki
işletmelerin çok ortaklı ihracat şirketi oluşturmalannın desteklenmesi,
· Rekabet gücünün artınımasına yönelik olarak küçük ve orta ölçekli işletmelerde
teknoloji düzeyinin geliştirilmesi, kalitenin yükseltilmesi, verimliligin artınıması, yan
sanayiinin gelişmesine ve ana - yan sanayi bütünleşmesine özel önem verilmesi,
· Küçük ve orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekl~me .İdaresi Başkanlıgının
(KOSGEB) yeni girişimleri; teknolojik gelişmeler ve yönetim teknikleri konusunda
egitim, proje finansmanı ve danışmanlık hizmetleriyle desteklemesi,
· Sanayinin gerek duydugu her aşamada insangücü yetiştirilmesi,
· Sanayiciye yönelik hizmet verecek ulusal bilgi merkezlerinin geliştirilm~si, bilgi­
nin yaygınlaştırılması ve etkin kullanımına olanak verilmesi,
· Mevcut tesislerin organize sanayi bölgelerine taşınmasının özendirilmesi, doluluk
organize sanayi bölgelerinin bulundugu yörelerde, bu bölgelerin dışındaki
sanayi yatırımlarlOın zorunlu haller dışında desteklenmemesi,
oranı düşük
· Mal ve hizmet üretimini kapsayan TS-ISO 9000 kalite sistem belgelendirilmesinin
büyük kuruluşların yanısıra küçük ve orta ölçekli işletmelere de yaygınlaştınıması.
AMME İDARESi DERGtsi
112
PLANLı DÖNEMDEKi YASAL ve KURUMSAL DÜZENLEMELER
1980 Öncesi Dönem
- Gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerine tanınmış bir vergi istisnası olan "yatırım
indirimi" 19.2.1963 tarih ve 202 sayılı Kanunla uygulanmaya başlanmıştır. Yatırım
indirimi, sabit yatırım tutarına, yıllık program kararnameleriyle, yatırım yapılan
bölgelerin gelişmişlik düzeyi dikkate alınarak belirlenen onınlarda hesaplanan kar
. tatarının, işletme döneminde' vergi matrahından indirilmesi· esasına dayanan bir teşvik
aracıdır.
- 14.5.1964 tarih ve 474 sayılı Kanunla yatırım malları ithalatında gümrük vergisi
ve resimlerinden muaflık ve en çok beş yıllık birdönem için taksitlendirme uygulaması
yürürlüğe konmuş; Bakanlar Kurulu bu konularda yetkili kılınmıştır.
- 27.6.1963 tarih ve 261 sayılı Kanunla, sanayi ürünlerine ihraç gücü kazandınnak
için bunların imalinde kullanılmak üzere ithal edilen mallara ilişkin gümrük vergi, resim
ve harçlarını kaldınna yetkisi hükümete verilmiş; ihraç edilen malın bedelinden istihsal
vergisinin düşülmesi şeklinde uygulanan "ihracatta vergi iadesi" başlatılmıştır.
- 28.7.1967 tarih ve 933 sayılı "Kalkınma Planının Uygulanması Esaslarına Dair
Kanun"la· bugünkü teşvik sisteminin temelleri atılmıştır. Yasanın ı. maddesinde
"Geliştinne ve Teşvik Fonları" kurulması öngörülmüştür. Bugünkü teşvik sistemimizin
temellerini atan bu Yasayla, o zamana kadar dağınık bir şekilde uygulanmakta olan teşvik
tedbirleri genişletilerek bir araya toplanmış; bazı yeni önlemler de getirilmiştir. Uygulama
yetkisi Yasanın 4.maddesi ile kurulan ve daha sonra DPT' ye bağlanan "Yatırımları ve
ihracatı Geliştirme ve Teşvik Bürosu"na verilmiştir. 933 sayılı Yasa 1969 yılında
Anayasa mahkemesi kararıyla iptal edilmiştir.
- 1968 yılında yatırım teşviklerini, DPT'den
sistemine geçilmiştir.
alınan birteşvik
belgesine
bağlı
olarak
dağıtma
- Yine 1968 yılında 611049 sayılı Kararname ile ihracata düşük faizli kredi ve döviz
tahsisi olanakları ~nımıştır. Başka bir deyişle, yatırımların teşvik araçlarından
yararlanabilmesinin ön koşulu, yıllık Karamamelerle velveya Tebliğlerle belirlenen
yatırım teşvik ilke ve koşullarına uygun bulunduğunun, özellikle en az sabit yatırım
tutarı koşulunun karşılandığının yetkili merci tarafından verilen bir teşvik belgesiyle
doğrulanmasıdır.
.
- 1970 yılında orta ve uzun 'vadeli yatırım kredilerinde faizleri, cari piyasa faiz
altmda tutarak maliyeti azaltma düşüncesiyle "faiz farkı iadesi" uygulaması
oranının
başlatılmıştır.
- 10.2.1973 tarih ve 7/5821 sayılı Kararname ile; ihracat garantili yatırımlar ve gemi
için açılan orta ve uzun vadeli kredilere vergi, resim ve harç istisnası tanınmıştır.
yapımı
-10.2.1973 tarih ve 7/5822 sayılı Kararname ile faiz
yeniden düzenlenmiştir.
farkı
iadesi daha
ayrıntılı
olarak
TÜRKİYE'DE TEŞvtı< UYGUl.AMAl.ARI.ve AVRUPA atRı.löı
- 1973 yılında çıkarılan: l08no.lu Maliye. Babnlııı Genel Teblili ile
indirimi ,uygulamasına. ilişkin ilk~ ve usuller açıldanmışur. - 9.9.1975 tarih ve 7/10624
düzenlenmiştir.
sayılı
Kararnameile ihracatta vergi iadesi
113
yatınm yenıden i. - 1980 'öncesi ·dönemde yatınm' indirimi, ihracatta vergi iadesi, 'gUmrtık vergi ve resimlerinin muafiyet ve taksitlendirilmesi ve selektif kredi teşvik uygulamalan yaygınlaştınlml,;,,933 sayılı ,Yasanın ,iptalinden sonra \teşvik~ sisteminde görUlen aksaklıktiırçıkanbm kaıamamelerle giderilmeye çalı,ılmışqr. - 12 Mart 1971 tarihinden sonra yapılan önemli bir kurumsal delişiklik Teşvik ve Uygulama, Dairesi ,fruD) adıyla DPT'ye balıanmış bulunan Baş~ık Yatınmlan ve ıhracatı Geliştirme Bürosunun çeşitli Bakanlıklar masında dalıblmasıdır. TUD önce bu dönemde kurulan Dış Ekonomik ılişkiler Bakanlılı içine alınmış; daha sonra bu bakanlılınkaldınlınası ile' Ticaret BakaDııAma' devredilmiştir. 17.1.1972 tarih ve 4140 sayılı Cumhurbaşkanlılı' onayıilefkiye aynıSrak ,ihracat teşvikleri Ticaret Bakanlılı içinde kalırken, yatırım teşvik uygulam8Jan konusunda Sanayi ve Teknoloji Bakanlılı görevlendirilmiştir. 1980
SO"'llsı
DiI"em
24 ocak 1980 ekonomik istikrar,önlemleri ile, ~nfIasyonun, kontrol altına alınması, ekonominin dışa açılarak uluslararasılekabet koşullanna uygun dinamik bir yapıya kavuşturulması ve döviz; ,c:JarboAazınm sanayi ürünleri ihracatına öncelik veren bir , kalkınma ve dış ticaret politikası ile giderilmesi amaçlanmıştır.
Yatın~ıann ve ibracatın, teşvikine ilişkin olarak 1980 sonrası ~ benimsenen yeni anlayışla önemli yasal ve kurumsal düzenlemeler gerçekleştirilDıiştir. ,
- Önceljkle kurumsal bakımdan önemli ,bir. deliıiklik yapılmış; teşvik uygulamalann~ sorumlu' çeşitli ,birimler DPT Teşvik ve UygulamaDairesi (rup> adıyla 'yeniden bir aıı,dl toplanmıştır. D$a sonra 1993 yılında, TUD, Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlılına devredilmiştir. Anılan Müsteşarıılın 1994 yılında ikiye ayrılmasıyla, yatırım teşvilderinden Hazine Müsteşarlılına ballı Teşvik ve Uygulama Genel Müdürtülü sonımlo hale gelirken, ihracat teşvilderi Dış Ticaret· MUSteşarlılının görevalanına girmiştir. -:- Ekonomik isti~ önlemleri ve buna
ilişkin k:anmıamelerle
ihra~t. teşvik mevzuatında deAişiklikler y,pılh1ış,
gümrükmuaflılı
.
gibi
bazı
yeni
gemi ve gemi
1980 yılında ÖZellikle ile ilgili inşa ~sisleri
teşvikler getirilmiştir. ~ 24.1.1980 tarih vc'81168 sayılı Yabancı Sermaye çerçeve Karamaıtıesi ile, 1951
yılında çıkarılmış olan 6224 sayılı Yabancı Sermayeyi Teşvik KanunuDda delişiklilder
yapılmış; yabancı
sermayenin ülkeye
ve tek elde toplamak dUşüncesiyle
kurulmuştur.
gelişine ilişkin
bürokratik
işlemleri basitleştirmek
Başbakanlıla ballı "Yabancı
Sermaye Dairesi"
•
AMME IDARESı DERotsı
114
- 1985 yılında Kaynak: Kullanımını Destekleme Primi (KKDP) uygulaması
1991 yılına kadar sürdurulmUştUr. 1991 yılında bu teşvik aracı yerine Fon
Kaynaklı Kredi Uygulaması getirilmiştir.
başlatılmış,
- Yine
donatım
yatınmlara ilişkin
kullanımına
olarak, 1984 yılında yürürlükten kaldınlan, yerli makina­
uygulanan teşvik primi, 1992 yılında yeniden uygulamaya
konmuştur.
- ıhracat teşvikleri çerçevesinde 1981 yılında kurumlar vergisi istisnası, 1985 yılında
KKDP ve 1986 yılında da Destekleme ve Fiyat İstikrar Fonu (DFİp) uyguJamalan
gerçekleştirilmiştir.
- 1986 yılında KKDP, 1.1.1989 tarihi itibariyle
ise DFİF uygulamalarına son verilmiştir.
•
i1ımcatta
vergi iadesi;
ım yılında
- Teşvik uygulamalan yatınmın yapıldılı bölgelerin gelişmişlik düzeyleri ve özel
durumlan dikkate alınamk farklılaştınlmıştır. Bu çerçevede ülke, gelişmişlik düzeyi
bakımından bir iklyıl öncesine kadar şöyle aynımıştır:
1. Gelişmiş yöreler
2. Nonnal yöreler
3. Öncelikli Nonnal Yöreler. . I. Derecede Kalkınmada öncelikli Yöreler (KÖY) . II. Derecede Kalkınmada öncelikli Yöreler. - Gelişmiş Yörelerden ı. ~ KÖY'lere doAnı gidildikçe teşvik oIanak1anndan
daha çok yararlanılmak söz konusudur.
Her yıl çıkanlan karamamelerle teşviki öngörüİen yatınm konulannda Organize
Sanayi Bölgelerine de yüksek omnlarda çeşitli ayncalıklartanınmıştır.
- Planlı dönemin başından bu yana teşvik önlemlerinden yararlanılabilmek için bazı
özel koşullar aranmaktadır. Bunlar; teşvik belgesi alabilmek, yatınmlarda' en az yatınm
tutan ve öz kaynak: oranı koşullanru karşılayabilmek ve bazı sektörler içinöngörülen en
az ihracat omnlanm gerçeldeştirebilmektir.
öte yandan, teşvik belgesi alma zorunlululu 1990'lı yıllarda bir ölçüde kalkmıştır.
Her yıl çıkanlan kararname ve tebliAlerle çeşitli sektör ve bölgelere göre farklı düzeyde
belirlenen en az yatınm tutan, bazı teşvik araçlanndan belgeli ya da belgesiz oiamk
yararlanabilmeyi sallayan en önemli ölçütlerden biri durumuna gelmiştir. örnelin, son •
yıllarda, Yatınm hacmi belirlenen tutarlarda olmak koşuluyla, yatınm indirimi ve gümrük
muaflılı hemen her alandaki yatınma .uygulanabilmektedir. Başka bir deyişle, teşvikler
ülke çapında yaygınlaşırken genel bir uygulama niteliAi kazanmış; zamanla daha, belirgin
bir şekilde seçicilik özelliAini yitirmiştir.
i
TÜRKİYE'DE TEŞVİKUYGULAMALARI ve AVRUPA BtRUöl
llS
UYGULANMAKTA OLAN YATIRIM ve İHRACATı TEŞVİK SİSTEMı
YATIRIM T~vtKLERİ
Amaç ve
Kapıam
Yatınm teşviklerine ilişkin olarak en son 13 ocak 1995 tarih ve 22170 sayılı Resmi
Gazete' 'de yayınıarian 26.ıı.ı994 tarih ve 94164ı'ı sayılı BaIau1lar Kurulunun
"Yatınmlarda Devlet ' Yardımlan Hakkında Kamr" öncelikle teşviklerin amacı ve
kapsamını belirlemiştir.
. Amaç: Kalkınma Planı ve 'yıllık programlara uygun, istihdam artınci, bölgelerarası
dengesizlikleri .giderici, -döviz kazandırıcı, faaliyetlere dönük, ileri ve· uygun teknoloji
getiren, Uıusıararası rekabet gücü şallayany.atınmlann; uluslararası yükümlülüklerimize
aykın olmayacak şekilde desteklenmesidir.
, .',
: Kapsam: Teşviklerin destekleyeceAi yatınmlann ve işletmelerin ~telikleri; AR-GE
çevre koruma, kalite ve standlut geliştinne, yöresel el sana:tlanm geliıtinne yabnmlan ile
küçük. ve orta boy işletmelerdir.
9
T~fVikli Yatırımlarda. Manan Ea
Az. Sabit
Yatınm Tutarı ve ÖZ Kaynak
Oranları
"Teşvik belgesi düzenlenebilmesi için gerekli sabit yatınm tutan, halen KÖY'ler için
6 Milyar TL., diler yörelerde gerçekleştirilecek yatınmlarda ise 10 Milyar TL., AR-GE ve
çevre ,yatırıml~ ile ,finansal. kiralama, şirketlerinee yapılacak yatın~lar, için de yörelere
göre belirtilen tutarlann yanSl kadardır.
.
94/641 ı sayılı Kararda; ,gelişmiş yörelerde yapılacak, AR:'OE yatınmlan, çevre
korümaya yönelik yatınmlar ile' genişleme~ yenileme, niOdemi7.8SYOn, kalite dtızelbne ve
darbolaz gidenne yatınmlan' dışındaki' yatınm1ar için teşvik belgesi düzenlenmesi ve
teşvik araçlanndan yararlandınıması öngörülmemiştir. ~. ,bir d~yişle, gelişmiş
yörelerde üretim kapasitesini artIncı nitelikteki yeni yatınmlar' teşvik araçlanyla
desteklenmeyecektir.
.
öte yandan yatınmlarda kullanılması gerekli öz kaynak oranı, ilkece KÖY'lerde %40,
Norm~ Yörelerde %50, Gelişmiş Yörelerde %6O'dır. AR·GE, çevre koruıtıa, yöresel el
sanatlarını geliştirme ve KOBt yatınmlanDda daha dUşük oranlar uygulanabilmektedir.
Tümüyle dışkıedi ya da döviz kredisi kullanan yatınmlarda öz kaynak oranı % lS'e kadar
indirilebilir. Ancak, ih~ edilmek 'üzere inşa edilen gemi ve yatlar ile Yap-tşlet":Oevret
moc::leli çerçevesinde yapılacak Hazinece uygun görülen yatırimlarda ve finansal kiralama
şirketlerinee yapılacak yaunmlarda bu oran da aranmayacaktır.
Yatırım . Teıvi"i Uygulamalarında BIJlgelel Geliımi"i" Ölçütil
Son yasal düzenlemelerde teşvik sistemimiz, gelişmiş ülkelerdekine benzer ,ekilde,
sektör ayrımı yerine dahaaAırlıkll olarak böig~ı kalkınmışlık ölçülüne dayandınımıştır.
. AMME IDARESI DFRGlSı
116 KÖY uygulaması bir yana 9416411 sayılı 1cararda
yeni bir UçlU yöresel-sektörel.ayınm yapılmıştır:
teşvik·
uygulamalan" bakımından
1. Gelişmiş Yöre. İstanbul, Kocaeli illeri ile Ankara, ızmir, Bursa ve Adana
içi gelişmiş yöredir. Ancak, bu yörelerdeki mevcut organize
sanayi bölgeleri normal yöreler kapsamındadır.
bUyUkşehir belediye sımrlan
2. Sanayi Kuşa'ı. YUksek Planlama Kurulu'nun94144
sayılı
Karan ile
belirlenmiş
olan;~
- Normal yörelerde bulunan ve faaliye te geçmiş organize sanayi bölgeleri, 1995
ile başlayarak Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı sUresi~,
yılı
Programı
- Normal-yörelerde bulunan henUz faaliyete geçmemiş organize sanayi bölgelerinin
oldulu iller ile organize sanayi bölgesi bulunmayan iller ise, 1995 yılından itibaren 3 yıl
sUre ile sanayi kuşalı sayılmıştır.
3. 6ı.el 6nem Taşıyan SektiJr Yatırımları. Elitim, saltık, uluslararası taşımacılık,
terininal tesisleri, kongre ve sergi merkezleri, gelişmiş yöreler dışında
yapılacak diler turizm yabnmlan, gemi ve yat inşa, AR-GE, çevre konuna yatlnmlan,
Yap-ışlet-Devret modeli çeıvevesinde yapılacak yatlnmlar, normal yörelerde bulunan ve
özellili gereli Orgaiıize Sanayi Bölgelerinde gerçekleştitilemeyecek yatlnmlar, Sanayi
Kuşaklannda gerçekleştirilecek yatlnmlar ile gelişmiş ve normal yörelerdeki genişleme,
modernizasyon, yenileme,. kalite dUzeltme ve CIarbOAaZ gidenne. yatlnmlan bu grupta
havaalanlarındaki
sayılmıştır.
özetıe vurgulamak gerekirse, son dUzenlemelerle gelişmiş yörelerdeki komple yeni
yatlnmlann jeŞvikinden vazgeçilmesi ,öngörülmUş, ÖZel önem taşıyan sektör kavramı
sektörelbazda terkedilm.Jş, yalmzca sanayi kuşaklan ve belirtilen yatınm türleri bu tanım
içine alınmıştır. Dolayısıyla, özel önem taşıyan sektör yatlnmlanna bölgesel gelişmişlik
farklanm gidermek amacıyla alırlıkverilf!1esi söz konusudur.
Ytıtırım
Te,"ik
9416411
sayıh
A.r.F'.rı
Karar'da "destek unsurlan" olarak adlandıntan, halen geçerli
yatıom
teşvik araçlan şunlardır: 6
1.. Gümrlik Vergisi ve Fon MuoJlı,ı Teşvik belgesi kapsamında ithal edilecek
yabnm malı, hammadde, ara malı ve işletme malmnelerigUmrUk vergisi ve· Toplu
Konut Fonu'ndan muaf olarak ithal edilir. Ancak, Merkez Bankası nezdindeki "Yatınmlan
ve Döviz Kazandıncı Hizmetleri Teşvik Fonu'na gelir"yazılmak Uzere, yatlnm mallanmn
önem ~erine göre, eıF bedellerinin %5, %10, %13 ve %20 oranIanndatahsilat
yapılır.
6
_,tl.
Karar'ın bazı maddeleri daha sonra LO Mart 1995 llrih ,e 22223
Resmi Gaı.etede ya,ınianan KaWIa
Halen .....' tq,ik lihlmlae m,kin IÇIklanıdiiııenie:me 'e
veqi lIIIYZI8b çerçevesiDdeki
deliıtirilmifdr.
belirlemelerdir.
".iii
TORKt\13'OOTF.ŞV!K UYGtJl.AMAlARI veAVRUPA BtRıJÖı
117
2. Yatırım Indirimi. Hazine Müsteşarlılınca dUzenlenecek teşvik ,belgeli yatınmlara
Gelir Vergisi yasası ile belirlenen genel indirim oranı, özel önem taşıyan sektörler ile
KÖY'lerde yapılacak yatınmlara ise daha yüksek oranlar uyJulanır.7
i
3. Makina ve Teçhizat Alımlarında KDV Desteli. Yurt içinde iriuil edilmiş, yeni
makina ve donabm kullanımını desteklemek amacıyla, teşvik belgeli yabnmlar için yerli
ve yeni makina ve donabm sallandılında,' KDV'ye LO puan 'eklenerek 'bulunan tutar,
Hazine Müsteşarlılınca Fon kaynaklarından, teşvik primi adıyla y'abnmcllara ödenir.
4.D'I Kredi Teminat Mektubrı MaSrQjIOrına Katlcl"TUrldyc'de döviz kazandıncı
yabnm yapan ve mal imaı eden girişimcilerin faaliyetleri için kendi oIanaldarı ile
salladıkları dış laediye ,kamu bankaıan itacılılıyta, v~kleri teminat mektubu
giderlerinin %SO'siHazine MuSteşarlılıncabelirlenen ilkelerçerçevesinde' ,Rm'dari
karşılanır.
''.
'
\ ' ,
5. Arsa Sallanması. KÖY1erde ve Sanayi Kuşaklannda' yapıltak teşvikbelgeli
arsa istemeleri. durumuıKlabu talep öncelikle Arsa
Ofisi Genel MOdOrlulOnOnstok amzi1eri ya da saIlayacaJıarazilerden k8rşılanır.
yatınmIan:Ja, yabnmcıların ~
6. Kalite..standart Sallanra. Yatınmcılara, TSE ve ISO normlarına uygun kalite ve
standart belgesi verilmek üzere, Türk Standa:rtJarı Enstitüs.Unce yapılan hizmet kaq~ıltrun
bu Kuruluşca belirlenen bedelinin tUmü Fon kaynaklarından karşılanır.
Enerji Desteli: 1992 yllı'neJa başlatılan bu uygulama ile, KÖY'lerde teşvik belgeli
olarak ,belli sektörlerde gerçekleştirilecek, komple . yeni y8ıınmların ilk beş işletme
yılındaki elektrik enerjisi Wketiminin %2S'ine kadar olan kısmı, Para, Kıedi ve
Koordinasyon Kundu'nca belirlenecek ilkelerçerçevesinde Fon kaynaklanndan
karşılanabilir.
. ,
.7.
8. Ithal Teminatından Istisna. Yukandaki koşullarla yapılaCak yabnm \ malları
ithalatında teminat aranmaz.
9. Orta ve Uzım Vadeli Iç ve DIf Kredi peltekle,;.
10. Çeşitli Mevr.uatla (JngiJrülen Difer DestelcJer. Bu baIIamda aşalıdaki vergi ve
diler teşvikler sayılabilir:
"
a. Vergi, Resim, Harç İstisnası b.Bina İnşaat Harcı İstisnası c. Vabnm fi~man Fon~ndan Y8rarlanma8
7 Gelir Vcqlsi Kanunun indiıimi ile ilaili 8. bölümbe. en 108 2.6.199S tarib ve 22300 Sayıh Resmi Gazetede
ya)'ınlanan 2.5.5.199S tarih ve 4108 .)'ıh Kanunla 6 et madde JOIirilmi,tir. Yapılan deli,ikUkle',. md. Din S.
fıkrası.. JÖIe. aenei )'atınm indirim tul8nmn, "3O'u olarak öııaGrUIml1l; ancak KÖY ile Kalkmma PJan)an ve Yıllık
POJramIanIa ÖZeL önem tqldılı belirtilen sekt6rlerclelti yaıınrnlar içi. bu OI8DI ~ıoo·. bdar aınimaya Bakanlar
Kurulu ),etkili kıhnmllhr.
8
sermaye ,irkfleri ve kooperatiflerin.
lefvik bel. . . . 1ıaJIannUI. )'atınln indiriminden . ~ yatınmcılanam
finansmanında kullanılmak ve )'IIIrII'R indirimi IıeItiIlnde bu yatınm için ÖDJÖlUIen aUroIe IIJIlrbblmak ko,ulu)'la
finansman fonu a)'ık net kurum bzaacmdan dlltalebilir. Bir önceki )'II net kurum kazımcından finansman fonu
olarak a)'nlan tutar, bir I08n1ki )'ıi net iwnım tazancı..:etlenir.
AMME İDARESI DERGISI
llS
d. KDVErtelemesi
e. Döviz Ertelemesi
e. Döviz Tahsisi
f. öz.eı önem Taşıyan Sektörlerile
vergilendirilmesinde indirim
g. Finansal Kiralama
YIıI"ı.ltlrılı Deııetleıı.-,;
KÖY'lerde
ça1ışanların
ücretlerinin
Hazine MüsteşarlıAt Gümrük Müsteşarlıjt ve Maliye Bakanlıgı teşvikli yatınmıarda
öngörülen koşullara uyulup uyulmadıjtnı denetlemeye" denetim sonuçlarına göre gerekli
önlemleri almaya ve yaptınmlar uyg~amaya yetkilidir. Hazi~e, gerekli görülen
'durumlarda, ilgili makamlara, kamu bankalarına, yasa ile düzenlenmiş denetim mercilerine
ve kamu kurumu niteligindeki meslek kuruluşlarına bu denetimi yapıırabilir.
İHRACAT TEŞViKLERİ
Bugün içingeçerli ihracat teşviklerinin amacı, kapsamı, araçlan, yetkili organliır ve
finansman kaynajı Bakanlar Kurul\lnun 9416401 sayılı bir buçuk sayfalık karannda çok
genel ve kısa açıldamalarla belirtilrtıiştir.9
'
AmtIÇ.
Yatınm-teşvikleri
için öngörülenierin aynıdır.
Klipılim. İlgili Kararda, ihracat teşviklerinin kapsayacaAt alanlar, AR-GE
programlan iJe KOBi'lerin örgütlenmesi, çevre sorunlan, sanaYinin yeniden yapılanması,
tarım ürünlerinin desteklenmesi ve ürünlerimizin uluslararası tanıbm ve pazarlanmasına
yönelik faaliyetler olarak belirlenmiştir.
'
Ibrııcıınıı Deıılet Yıırdımlıırı
- Çevre koruma yardımlan
- Yurt içi ve yurt dışı uluslararası ihtiSas fuarlarına ilişkin yardımİar,
- pazar araştJrmasına yönelik yardımlar
- Yurt dışı ofis-magaza işletme ve tanıtım faaliyetlerine ilişkin yardımlar,
- Egitim yardımları
- Tanmsal ürünler ihracatı r
- Diger devlet yardımları olarak sıralanmış; öngörülen yardımların içerilleri ise
açıkca belirtil memiştir .10
Yetlcili Orgıınltır. Devlet yardımlarına ilişkin her türlü düzenlemeyi yapmak için,
PQKIl-Kredi ve Koordinasyon Kurulu, uygulama ve izleme için de Dış' Ticaret MüsteşathAt
yedıili kılınmışbr. Başka bir deyişle, Kurul "karar" Müsteşarlık da "yürütme" organı
konumundadır.
9
11 ocak ı995 tarih ve 22168 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan "ıbracata Yönelik Devlet Yardımları Kararı",
LO
Selabattin Tuncer. "1995 Yahnm ve
ı~ Tqvik Tedbirleri", OOn,_,2:! Mart 1995, s. 6.,
TÜRKİYE'DE TEŞVİK UYGUl..AMALARI veA VRUPA BfRI1Öı
II
::
~a
~
\
J
ii ~
i
11'~iI
~
~
, it
'8 i
9
~~
!i ii
j....
, a i~:ıI !i I, ;ra:tıa ~ ~ ~':d
...
!i '
ii i ;;,il " a- i ı ::t ~ da' ~ ~ !
va.
ç«tl
1
!Jiii
&
jr .11, "~a
i
! tl;;" ii
ı~,~~a ~
i,a~;~a
1ı 9
~~ ci
i
i' :. ~ :rı ~ i ld i';1 ii
J
'"
2~~'a
a a~:' 'ii '
s
}
i
'~
...
e
ı
t ! ii a ~ ~
i
,
! ıı ~. :r;
L· .
I'·
. i İ ~ ~ Ji
i ~ li ı fjf LL lll ~L ~ i; ~i
~,~ ~ ~ ~d ~,~:;,
=­
~
... ~
~
'ı
"", , ~
'
al
=- !J
':1:i !i
'
~
~
ç;
UJI
'
J~ AMME İDARESI DERGISI
120
Pi""",.."" K",,,,,,,.
İhracata yönelik devlet yardımları ıçın gerekli kaynak,
Genel BUtçe kapsamındaki Destekleme ve Fiyat İstikrar Fonu ve bu Fona transfer edilecek
ödeneklerden oluşacaktır.
Özetle, son Kararname ile ihracatta dolfudan parasal ve"finan~l teşvik uygulaması
terkediimiş; teşvikler UrUn bazında öngörUhnUştUr. Uluslararası yükümlülUklerimiz cb
dikkate alınarak,yardımlar AR-GE, çevre koruma, e~itim, dış
konularıyla sınırlandınlmıştır.t l
tanıtım
ve pazarlarna
'
TEşvİK BtLGELİ YATıRıMLARıN DAGILIMIN~ İLİşKİN SAYıSAL
DEGERLENDİRME
'
1980'li yıllarda benimsenen dışa dönük sanayileşme ve dış ticaret politikası, büyük
bir sınai üretim ve yatırım artışı gerektirmiş; teşvik belgeli yatınmlar, verilen belge
sayısı ve yatınm ~tan itibariyle önemli artışlar göstermiştir~
Teşviklerin yaygınlaşması öncelikle verilen belge sayısında büyük bir artış olarak
ortaya çıkmaktadır. 1980-90 döneminde verilen teşvik belgesi sayısı yaklaşık 25000 adetle '
1970-80 döneminde jerçekleşen toplamın 5 katı düzeyindedir. Yıllık belge sayısı ,ilkkez
ı'983'te l000'i aşmış, 1989 ve 1990 yıllarında en yUksek (1990 da 3139 adet) düzeylere
ulaşmış; 1991 ve 1992 yıııarının yatınmlar için olumsuz ekonomik koşulları sonucu yan
yarıya azalırken, 1995 yılında yeniden yaklaşık 3000'e yükselmiştir. Yatınm tutan
bakımından da önemli artışlar vardır. Teşvik belgeli yatınm tutan 1~0 yılında 473,
milyar lira iken, 1995 yılında 750 trilyon liraya çıkmıştır. (Tablo: 1)
.
i
Teşvikli yatırımların sektörel daAılıml bakımından imalat sanayininin 'genel olarak:
aAırlı~ı söz konusudur. 1980-84 arasında imalat sanayi yatırım payı %75-55 arasında
deAişirken, 1985'te normalde %0,1-10 arasında" önemsiz bir payı olan enerji yatınmlanm.n
oranı %4O'a çıkmış, imalat sanayiinin payı ise %27'ye gerilemiştir. 1985-89 arasıım
%50'nin altında gerçekleşeı;ı imalat sanayi yatırımlan payı, 1990'1ı yıllarda%60'ı aşmış,
1995 yılında %72'ye çıkmıştır. 1985-89 döneminde hizmet kesimi yatınmlan payında
%30'a kadar yükselebiten önemli artışlar, turizm ve konut yatınmlarından
kaynaklanmıştır. 1990'h yıllarda ise hizmetler sektörünün payı %20'nin altındadır.
(Tablo:!).
Teşvik belgeli yatırımların niteliAi , yeni yatınmlann yanısıra. genişleme,
tamamlama yenileme, modernizasyon ve diAerleri (ka1ite düzeltme, darboğaz giderme,
entegrasyon, finansal kiralama, devir, nakil, restOrasyon) olarak degiŞebiJmektedir.
Komple yeni yatırımlar, teşvik belgeli' yatırımlar içinde %70-80 payla en büyük aAırlıp
sahiptir. Tevsi (genişleme) yatınmlanmn, 1980'de %7,s'ten, 1995'te %21 te yükselen
il Ih.mcatçılar' 968 yılından batlayarak Merkez Bankası kaynaklı aısa vadeli dllfUk faizli tqvik kredilerinden
yararlandınimaya çah,ı1ml,tır. Bu JÖreVi 1988 yılından beri TUrkiye Ibnat"Kredt Bankası A.Ş .. (TUrk Eximbank)
üstlenmi,tir.
Bankanın
ihracata dönük malüretimine destek satlama.
ibracatçılann
manyetini ve riskini dU,Umte
amaçlı; Sevkiyat Oncesi Ihracal Kredisi, l1u:aCai FiltllllSman Kredisi, Dı, Dicaret Sennaye Şirketlerinin Kısa Vadeli
senet Reeskont Kredisi. yine bu tUr ,Itketleıe açılan Kısıı Vadeli DiM: Kredisi, Alıc, Olke Kredileri gibi çok çetitli
kredileri ve Ihracat Kredi Sigortası uygulamalan bu makale kapsamı içinde inceleme konusu yapılamamiltır.
Tablo:2
i
YATIRIM"ıi~~_GöRE~E~A~DJMI
'ı.tss
1980
YA'l1IlIMQi
Il!UiE
~
!&Tl!!
KOMPIB YENİ
YATIRIM '
82,s
'~
• 1'QI'IAM
DI!!IM.
78,7
..-
'._'.- ..
~
i~
'.J.9t5-
ULGE.
. 1'OPIAM
8I!I.GB
'.I'OI'LAII
~
'L'OPI.ıAM
!!Y!!-
I6'!1I!M
!!Y!!
!6'!!lII,
MDI
,B.D!II­
62,5
79,1
86,8
78,9
s8,4
71,0
~
~
~
~
TBVSİ (GBNİŞUŞMB)
7,5
13,0
15,9:,
7,1
6,4
14,6,
. rI/II
,,21.~
TAMAMLAMA
2,6
O~
2,9
0,7
0,5
0,6
0,9
0,5
YENiLEMB
1,1
O~.
3,7,
1/11
0,4
0,5
t.3
o.a
MODERNIzAsYON
.2,3
0,4
6,7
6p
.3,1
2,1
4/tI
3,5
DİÖBR
4,0
7,1
8,2
5,6
2,7
2,7
7~
2,8.
100
100
100
.100
lGQ
100
100
100
TOPLAM
~;s.
§
<.
(i
>
~
)i.
a:ı
~
~
to-)
ı 22
.
AMME IDARESt DFRGtSt
TÜRKİYE'DE TEŞVİK UYOUlAMAl..ARI ve AVRUPA 81RI.1Öl
.123
payıyla ikinci
derecede önemli bir payı vardır. öteki yatınm türleri ise genellikle % 10'nun
kalan önemsiz bir payla toplam içinde yer almaktadır. (fablo:2) Oysa, dış rekabete
dönük ve dünyayla bütünıeşme 'amaçlısanayileşme Çabalannda yeni .yabnmlardan mtıı
çol\ kapasite genişletme, teknoloji yenileme, darboAaz giderme, kalite düzeltme ve
en~grasyon nitelikli diger yatıı:ım tUrlerine:daha çok Önem verilmesi gereıa.n~ir.
altında
" Teşvikler bölgesel dagılım' itibariyle incelendiginde, toplam yat.ni!lların ortalama
olatak %4O'dan çogunu Marmara Bölgesinin çektigi, bu bölgeyi 1995 yılında yaklaşık
%15 paybu'la Ege, Akdeniz ve Iç Anadolu BöJğelerinin
izledigi görülmektedir. .(fablo:3).
.
~
~
Türkiye'de' KÖY uygulaması 1968 yılı Kalkınma Program'ı Kaiamamesiyle
başlatılmıştır. KÖY'ler kendi içinde 1. ve 2. derecede öncelikli olarak ikiye aynlmakta; 1.
de(ecede öncelildi yöreler göreli olarak teşviklerden daha çok yaıariandınlmaktadır. Halen
1. ~e 2. CJereaO.de öncelikli il sayısısırasıyla 26 ve 10'dur. KÖY'lere yönelik teşviklerin
ilk:' kez 1990 yılında belge sayısı ve toplam yatınm bakımından en yüksek düzeyde
gerçekleşmiştir. 1990 yılında belge sayısı bakımından %75, yatınm tutan açısından dı
%46 oranında bir pay söz konus~ iken 1995 yılında bu oranlar sırası;yla %8 ve, % life
gerilemiştir. Bu verilerle Ulkemizde iZlenelı teşvik politikasının bö1gesel'" gelişmişlik
faı:klarınıngiderilmesinde katkıda bulundugunu söylemek mümkün degildir.
. :KÖY'erde yatınmların sektörel dagılımı bakımından, Türkiye ~nelin~ de geçerli
oldulu gibi im~at sanay~inin, ortalam~ olarak büyük bir aA1!'lıAı vardır: Imalıli sanayiinin
payıJ980 yıİında belge sayısı ve yatırım tutan bakımından %70 ve %89'dan, 1995
yılında aynı göstergeler itibariyle %76 ve %92'ye yükselmiştir. (fablo:4).
:: 1980fli yıllardan bu yana izlenen teşvik sistemi ve ilgili düzenlemelerin; parasal
destek ve
yardıD\lar
göı:illmektedir.
(hibeler), vergi
'
teşvikleri.
ve kredi
teşvikleri. aAırlıkh
oldugu
AVRUPA. BiRLİ<;lNDE TEşviK UYGULAMALARI
AB ve
dolayısıyla
GATT (Gümrük Tarifeleri ve Ticaret
ÇienelAnlaşması)
nonnlannın yanısıra, dUtiyada son ony.ılda hızlanan bölgesel ·birleşme ve globalleşme
eAiİimleri, Ulkelerin ulusal teşvik sistemlerini yalnız başlarına belirleme olanaklarını
büyük ölçüde ortadan kaldırmıştır. Artık yalnızca iç koşulları dikkate alan, ülkeler arasında
rekabet ortam yaratan ve dış ticaretin serbestleştirilmesini engelleyen teşvikler,
uzun vadede öqceIikle bu tUr uygulamaları benimseyen ülkeler için ,olumşuz sonuçlaf
ve9De potansiyeli taşımaktadır. .
haksız
1957· yılı~ Avrupa BirliAini (AB), o zamanki adıyla Avrupa Ekonomik
(AEf) kuran Roma Andıaşmasının 92, 93 ve 94. " ~lerinde, ulusal
teşvik sistemleri'bin ilkelerine,· sınırlamalarına ve denetimine ilişkin hükümler yer
ahıuştı r. Teşvikler, Andıaşma. metninde devlet yardımları ve sübvansiyonlar olarak
adlandınlmaktadır. tıgili nakJeleıde devlet yardımlarına ve sübvansiyonlam ilişkin •genel
bir tanımlama verilmemiş; bunun yerine genel bir yasaklarna hükmü ve bunun' istisnaları
belirlenmiştir.
'
Toplulultınu
ı 24
. AMME IDARFSı DERGıSı
TORKlYE'OOTEŞv:tK UYGUlAMAIARIve AVRUPA 8lRIlöİ
12S
Genel Yasaldama ve ızin Verilen Devlet Yardımlan
Ulusal devlet yardımlanyla yerli işletmelere~ ihracat8. dönük üretim ve' ithalat
faaliyetlerinde diler, üye Ulkeler aleyhine bir rekabet Ustünlül«' sallandıAında,
bütünleştirilmeye ve serbesdeştirilmeye çalışılan bir. pazaada haksız bir rekalJet· ortamı
yaratılmış olacaktır. Bu yaklaşımla AB, kurucu Antlaşmada aksi öngörUlmedikçe,· bazı
UrUnleri yada bazı işletmeleri UStUn duruma getirerek rekabeti: bozan ya da bozma korkusu
yaratan, devlet kaynaklan 8l'8CıhAıyla yapılan her türlü yardımın, üye Ulkeler .arasındaki
ticareti etkiledilderi ölçüde ortak pazar düzeni ile b8ldaşmad1k1an hükmünü getirmiştir. 12
Ancak, bu genel y8sakJama hbü için And~mada istisnalaröngörülmUş, ortak Pazarla
"baldaşır" ya da "baA<laşabilir" sayılarak iZiıi verilen yardım türleriayn ,gnipl~ halinde
sıralanln.ştır. YapJlan yasal düzenlemeyegöre Ortak Pazarla "baldatır" 'türden devlet
yardımlan şunlardır: 13
a.Orünlerin •Çıkıı Ulkesi açısından bir ayncalık yapılmamak koşuluyla,tUketicilere
verilen sosyal nitelikli yardımlart
. b. Dogal afetlerin ya da diler oIajanUsW olaylann ortaya çıkasdıAı zararlan gidermeye
yönelik yardımlar,
c. Almanya'nın bölünmesiyle ortaya Çıkan ekonomik sakıncaların giderilmesi için,
gerekli oldulu ölçtide J:»u. bölUnmeden zarar görmüş Federal. Almanya Cumhuriyetinin bazı
bölgelerine yapılan yardımlar. '
.
.
' . .
öteyandan, belirli koşulların geıwkleşmesi durumUnda ortak Pazarla "bai<JaŞalllir"
nitelikte. sayılan devlet yardımlan da Andaşma metniıv:te .Aıdaki gibi öngörôımüştür. 14
a. Yaşamdüzeyi anormal derecede dUşük olan ya da önemli bir işsizlik görülen
bölgelerin ekonomik gelişmelerini kolaylaştırmaya aynlan yardımlar,
b; AvrupaolD ortak çıkarları için önemli olan projelerin gerçekleştirilmesi ya da bir
üye devletin ekonomik yaşamındaki ciddi· bir aksakIılın giderilmesi amacıyla yapılan
yardımlar,
c. Ticaret koşullannı ortak çıkarlara aykın düşecek şekilde deliştinnedikçe, bazı
ekonomik faaliyetlerin ya da ekonomik bölgelerin geHşmesi için yapılan yardımlart
d. Komisyonun önerisi Uzerine Konseyin nitelikli çolunlukla alacaAı kararlanm~
belirledili başkaca yardımlar.
'
AB
kurallarına
göre, gUçlük içindeki sektörlerle işletmelere yalmzca yeniden
bir süre için yardım saAlanabilme~r.
yapılandırma amacıyla ve geçici
Gelecekte yasama 18J1S1 'olmayan işletmelerin mevcut yapıyı korumalarına hizmet
edecek tUıden yaıdımlara izin verilmez. Gelecekte yaşama şansı bulunan işletmelere ise,
12
13
14
~ Mart 1957 laribli Roma AndJıımasa, Md. 9211.
Roma Andıııması. Md. 9212.
Roma AndJııması. Md. 9213.
AMME İDARESİ DERGİSI
126
üretim kapasitesinde bir artışa· neden olmamak 'koşuluyla, yalnızca yapısal uyumu
sagJ.amak üzere,sınırlı bir süre için ve giderek azalan ölçillerde yardım edilebilir.
Güçlükiçinde bulunan ya da gerileyen sanayilerde yeniden yapılanmayı
(AR-GE)·çevre koruma, istihdam ve egitim'
amaçlı yardımlar ile küçük ve orta büyüklükte işletmelere (KOBI) saglanan .teşvikler
ABince olumlu karşılanmaktadır.
desteklemenin.yanısıra, araştınna-geHştirme
, Ulusal devlet yardımlarına ilişkin bir gözetim mekapizması da oluşturulmuştur.
Buna göre, üye ülkeler bir devlet yardımı programını uygulamadan ya da mevcut bir
yardım programında degişiklik yapmadan önce ABD Komisyon~ bildİrimde bulunmakla
yükümlüdür. Aksi takdirde, uygulama yasal sayılmayacak ve cemi işleme konu olacaktır.
Komisyon ulusal yardım programlarını sürekli gözetim" altında tutmakta; AB içindeki
gelişmelere uygun düzeltmelerin yapılması için, gerektiginde uyarıcı' tavsiyelerde
bulunmaktadır. öye devletKomisyon kararlarına uymadıgı takdirde, Komisyon ya da ilgili
herhangi bir üye devlet AB Adalet Divanına başvurabilmektedir. IS
Devlet
yardımları mn
saptanmasında
uygulanma koşulları ve istisna tutulan yardı.m türlerinin
Komisyonun önerisi üzerine Konsey tarafından, nitelikli çogunlukla,
tüzükler çıkartdabilmektedir. 16
Devlet
Yardımlannın
Nitelikleri
Bakımından Sınıfiandınlması
/ıB,
devlet yaJ'dl:mlarına ilişkin olarak, rekabet hukuku açJsından görünürde belirli
getiren yasal. bir düzenleme yapmıştır. Ancak, Birligin uluslararası p:azarlaıda
rekabet gücünü koruma ve artırma amacıyla, üye ülkelerin yatınm ve ihracatı destekleyici
Yafdımlarına ve benimsenen çok çeşitli teşvik araçlarına karşı pratikteoldukça hoş görülü
bir tutum içindedir.
'
sınırlar
Bu yaklaşımla AB, uygulananteşvikleri öncelikle (1) tarım ve balıkçılık,. (2) sanayi
ve hizmetler ve, (3) bölgesel kalkınma amaçlı olarak aynlmaktadır. Sanayi hizmet
kesimlerindeki teşviklerde, bir yandan, söz konusu sektörleri uluslararası rekabete
hazırlaYJcı genel amaçlar, bir yandan da karşılaşılan sektörel sorunların çözümUne ilişki n
özel amaçlar dikkate alınmaktadır.
AB resmi tanımlamalarında devlet yardımları dört grubu aynlmaktadır: 17
A. ParaSaL Yardımlar
B. Devletin ÖZ Sermayeye Pay Senedi Yoluyla Katılımı
C. İyileştirilmiş Krediler
D. Devlet Garantileri
olmayan (~yni) ve hizmet saAtama niteUJinde
bir şekildeuygulanmaktadır. Bu tür teşvikler dediktate' alındılında AB
öte yandan, bugün, ABInde parasal
yardımlar yaygın
IS
Roma Andlifması. Md. 93.
16
Roma Andlifması. Md. 94.
17
Erdolan Alkin ve Arif Esin, Sanayiletmede Teşvik Sistemleri. reSıAD, ıstanbul. Aralık t990. s. 241.
TÜRKİYE'DE TEŞVİK UYGULAMAI...ARI ve AVRUPA BtRUÖı
üyesi ülkelerce
işletmelere
127
saAtanan devlet yardımlan daha aynntıIı olarak aşaAKJald gibi
sınıflandınlabilir. 18
A. Parasal Yardımlar: İşletmelerin rekabet gücünü artınnak. için üretim maliyetini
düşürücü nitelikte, bütçeden ya da fonlardan yapılan
parasal yardımlardır.
1. Biltçeden ya da Fonlardan Iıletmelere DoInıdan
Yapılan Yardımlar (Balıtlar, AV8Dslar ve Primler)
- Yatınm sübvansiyonlan
- AR-GE, enerji tasarrufu, çevre koruma programlanna yardımlar,
- KOBİilerde genişleme ve moderi1izasyon yatınmlarımn sübvansiyonu.
- Hizmet içi elitim sübvansiYQnları
- Kriz içindeki sektörlerde ya da öncelikli bölgeıeıpe yeni yaratılan istihdam ya da iş
olanaklan için prim ödemesi
\
- Vergi kredisi (vergi borcunu ödemesi içinmükellefe verilen kredi)
2. Bütçeden 'Dolayb ·Olarak, Para Vermeden
Man Yardımlar
Sağlanan
- Vergi muaflılı ve indirimleri - Hızlandınlmış amortisman uygulamasıyla kurumlar vergi~i ertelemeleri - Kredi faiz sübvansiyonu - Sosyal sigorta primlerinde indirim B. Devletin Öz Sermayeye Pay Senedi Yoluyla Katılımı
Şirketlerin kamuya olan borçlarım sermaye payına dönüştürme vb. amaçlarla, pay
senetlerinin satın alınmasıdır. ilgili şirketıe sermaye artınmı sonucu dOIUnm kamu
kaynaklı bir finansman yardımıdır.
C. İyil"ltirilmq Krediler
LO
. - Ucuz krediler - Ertelenmiş krediler D. Devlet GaraDtileri
- Kredileri geri ödeyememe,
sallanan garantiler
E. Ayni
doAal afetler vb. risklere
karşı devletçe şirketlere
Yardımlar
- Bedava ya da ucuz arsa tahsisi
IS DPT. GM Normlan ye u............ BIL~ Aç........ Devlet Y.....ımIan. Mart 1995. s. 30-38. Barbaros
lneci. A'mIpa Top""_'" ye TGrldye'de Sllby....lyo....r. Iso. Kasun 1993. s. 188-205. ; Ali Turbarı, OIkeIere
G8re U,........... Y.tinai ye i ....... Tepklerl 1_ Yıh içla » 0IbcIe. DPT. Şu1ılt 1993, Ankara.; H. HUseyin
Coıkun. TGrldye De A'mIı- ToplaJukl8nada TefYIk Tedbirleri ye KORuu T.... Oy. Açısıad...
delerleadlrIlmeal. DPT. Ekim 1983. s. 67-120.
AMME İDARESI DFROISI
128
- Makina ve donatım saAtama vb.
F. Hizmet
Yardımları
- Dış Pazarlara ilişkin bilgi saAlama - ıhracat sigortası - KOBI'lere yapılan danışmanlık ve eAitimhizmetleri vb. Üye Ülkelerde Yatınm ve İhracat Teşviklerine İlişkin
Uygulama Ömekleri
Tablo: S
AB ÜYESİ ÜLKELERDE YATIRIM TEşVIKLERI
YATIRIM T~YjKI ,ERl
A. Parasal
ÜLKElcER
Yardımlar
ı.
Bütçe ya da FonKaynaklı ödemeler (BaAış, Prim ve Avanslar) a. Yatınmıarda Sübvansiyon
- Geliştirilmesi Ögörülen bölgelerdeve sektörlerdeki yeni yatınmlarla geniş­
leme ve modemleştinne türünden yatınmlar
için balışlar ve avans ödemeleri
parasal
ıtalya, ıngiltere~
Fransa, Hollanda,
.. Irlanda,Yunanistan,
Lüksemburg, ısveç,
-Portekiz
.. Sabit delerlerin satın alınması için ödenen primler
ı:Jollanda - Faiz sübvansiyonları
İngiltere, ırlanda,
Yunanistan~
- Vergi kredisi
Lüksemburg
Fransa
b. KO~İ'lere büyüme yardımı
İngiltere, Hollanda,
Lüksemburg,
Belçika
c. AR-GE programlarının sübvansiyonu
d. Hizmet içi elitim sübvansiyonu
İtalya, Ingiltere,
Almanya, Frimsa,
HQllanda, İrlanda,
Belçika, Danimarka
--İngiltere, Almanya,
Fransa, Danimarka
TÜRKİYE'OE.TEŞVİK UYGULAMALARI ve AVRUPA BtR.ı.JOİ
e. Enerji sübvansiyonu
ttalya~ Almanya~
Fransa, Hollanda Yunanistan, Danimarka f. Çevre koruma yardımlan .
g. Taşıma giderlerinde sübvansiyon
h. Yeni yaratılan istihdam primi
i.
Üretime girdi sübvansiyonu
Hollanda Fransa; ıtalya, Ingiltere, Isveç, Ingiltere~ Almanya, Fransa Hdlanda j. Uluslararası fuar ve sergilereıtalya, Ingiltere
katılmada fon kaynaklı yardımlar
Almanya
2. Bütçeden Dolaylı Olarak Sagıanan Finansal Kolaylıklar
a. Vergi Muaflılı ve indirimleri
ıtalya, Ingiltere,
- Kurumlar vergisi oranlanrun azaltılması
Almanya, (Batı
Berlin) Fransa,
Hollanda, ırlanda,
Belçika,
Danimarka, Isveç,
Lüksemburg
- Kurumlar vergisi mupflllı
ıtalya, Ingiltere,
Danimarka,
Yunanistan,
İrlanda,
'Portekiz,lsveç - Taşınmaz mal v.ergilerinden belli bir süre
için muaflık
- KDV indirimi
- Yatınm· indirimi
- Yabancı yatınmlara vergi~ resim~
, harç muatlılı
- çalışanlar için gelirvergisi ve
SSK primleri indirimi
Belçika (Mezzogiomo), Almanya (Berlin) 'Almanya, . Yunanistan, tspanya, Belçika, Hollanda ıtalya ,
Yunanistan ttalya~ tngiltere~
Fransa, Hollanda,
Belçika
129
AMME toARFSt DEROtSt
·13-0 ıngiltere, Fransa,
- Yerel vergi muaflık ve indirimleri
Hollanda,
Lüksemburg
- Hisse senedi ve diger menkul degerler ile
kar paylarında vergi indirimi, istisnası
ve muaflıkları
Fransa
- Bazı üretim .porjeletini finanse eden kuruluşlara saglanan vergi muaflıgı Fransa
- Yeni yatınmlarda ve sermaye artınm­
lannda gelir vergisi ve diger vergi, resim, harç muat1lg. Fransa
- Vergisiz yatınm fonu (Dag.tılmamış net
karın vergiden muaf tutulabilmesi)
Yunanistan
- Bazı özel ticaret bölgelerinde alınan taşınmazlar için damga vergisi istisnası
Danimarka
- Mesleki vergi
bagışıklıg.
b. Hızlandınımış amortismanla kurumlar vergisi ertelemeleri B. Devletin Öz Sermayeye Pay Senedi
Yoluyla KabIımı
c. İyileştirilmiş
Fransa
ıngiltere, ıtalya,
. Almanya, Belçika,
Danimarka,
Yunanistalı, ırlanda, ıspanya ıtalya, İngiltere, Yunanistan
Krediler
- Kredi borcu ertelernesi
İtalya, Almanya,
Fransa, Danimarka,
Almanya, Belçika,
İsveç, Portekiz,
Yunanistan.
Almanya
- Kredi borcu iptali
Almanya
- Ucuz ya da Faizsb; Krediler
(AR-GE, enerji tasarrufu ve çevrekoruma
KÖY'lerde hizmet içi egitim amaçlı yatınm
faaliyetleri için verilen krediler dahil)
TÜRKIYE'DETEŞVIK UYGUI..AMAI..ARI ve AVRUPA BtRı.Jöİ
D. Devlet Garantileri '
Danimarka,
.' Hollanda~
Lüksemburg,
,ıngiıtere
, , ; Fransa
- Kredi garantileri
- Dogaı afet garalıtisi
- Denizaşın ülkelerde iş yapan müteahhider
için siyasal risk sigortası
İtalya
- Kurulacak fabrikalar ve bunlann donatımı
için nakit garantisi
tdanda
- Kredilerde kur riski garantisi
Ingiltere
E. Ayni (ParasalOlmayan)
Yardımlar
- Yatınmlma arsa tahsisi bina sagıama ve
kira işlerinde kolaylık
ıtalya, Ingiltere,
Almanya, Fransa,
Hollanda
• Beı
,ÇI"b
- Makina parkı modernizasyonu
- KÖY1erde sanayi sitele~ kurularak
sanayicilere verilmesi
ırlanda
- Karşılıksız ya da çok düşük bedelle
hazır yapılmış fabrikalar saglanması
F. Hizmet
Ya~dımla,.ı
(Yönetsel
..Fransa, Lük;semburg,
. Danimarka.
Teşvlkiı!r)
- KOBİ'lere: pazarlara ilişkin bilgi saglama
İngiltere, Almanya,
,·Fransa, Lüksemburg
, ~oI1anda,
\
- KÖY'lerde alt yapı hizmetleri sagıama
- Yerel Yönetimlerce parasız sagıanan çeşidi
hizmet yardımJan
- KOBI'ler için danışmanlık ve egitini
programları düzenleme hizmetleri
~ Danimarka, ırlanda,
Lüksemburg,
Almanya
Almanya,
Isveç,
ıngiltere,
, Ispanya
131
AMME IDARESt DEROtSt
132
Tablo:- 6
i
AB ,ÜYESi CLKELERDE iHRACAT TEŞViKLERi
ıHRACAT T~Y1Kı ,RRL
ÜLKBISR
A. ParasalYardımlar
1. ihraeat Sübvansiyonları
- Tanmsal maddelerin ortak pazar duzenine
göre be1irlenen fiyatı ile ihraç fiyatı
arasındaki farkın ihracatçdara AB Bütçesinden
ve Avrupa Tanmsal Garanti ve Yönlendirme
Fonundan iadeler
Fransa .
ıtalya, Yunanistan
Finlandiya
- Tanmsal ürünlerde sübvansiyon
ıngiltere,Belçika,
- 'Fonlardan saglanan dış pazar araştırması
pazarlarna giderleri "ve pazar geliştirme
Fransa, Finlandiya
yardımlan
ıtalya, ıngiltere
2. Üretime Girdi Sübvansiyonu
3. Uluslararası Fuar ve Sergilere
Fon Kaynaklı Yardımlar
B. Bütçeden Dolaylı Olarak
Katıtmada
Sağlanan
Almanya, Fransa
Finansal
Kolaylıklar
1. Vergi Muaflığı ve indirimler
- ıhraç mallan girdilerinde KDV iadesi
. ihracatın KDV'den muaf]ıgı
- ıhraç malı hammaddesindeki dolaylı ve
dolaysız vergilerin iadesi
- ıhracat işlemleri teslimat ve komisyon­
larda KDV muatlıgı
- Belirli bir dönem içinde işlem görerek
ihraç edilmek-üzere ithal edilmiş olan
girdilerin tümünün ya da bir kısmının
ithal vergi ve resimlerinden muafhgı (geçici kabul) 2. Hızlandırılmış amortismanla kurumlar
vergisi ertelemeleri
3. ışveren yükümlülilklerin azaltılması
Almanya, ıspanya,
Yunanistan
Yunanistan
Fransa
Fransa,Yunanistan
Fransa, ıngiltere
Danimarka,
Yunanistan
Yunanistan
133,
c.
İyileştirilmiş Krediler
ıtalya, Ingiltere,
Fnlnsa, liollanda,
- Düşük faizli ihracat kredileri
AlnUmya, Beıçika,
D~~,'
'
"unanistan, ' '
.ngiltere,. Fransa,
tsveç, Portek.iz
'Portekiz
- Düşük faizli ve uygun ödeme koşullannda
alıcı (ithalatçı ülke) kredisi ,
- Yurt dışında büro açan, dalıtım alı
, oluşturan, dış tanıtıma katkıda bulunanlara
düşük faizli ve UZU~ vadeli krediler
D. Devlet Garantileri
- ıhracat kredi sigortası
,
.ıngiltere, Almanya,
'
FraJl$8., Hollanda,
.,J"
- Kur riski garantisi
- Araştırma sigortası (AB dışına yapılacak
satışlarda pazar araştımıası yapma, yurt dışında
büro açma ürün tanıtımı, sergi ve fuarlara lçatılma vb. faaliyetler için verilen garantiler)
. ıtalya, Belçika, '
LUksemburg"
Dani
. ,. Dıai'ka,
Yunanistan
,
Fransa, ' .
Fıansa.'
~t
"
E. Ayni, Yard,mIar
- Uluslararası. sergi ve fuarlara katılmada
sergi a1anımn kiralanması
-:Bina tahsisi (yurt içi ve yurt dışı)
.Portekiz
F. Hizmet Yardımlan
- ıhracatçılara dış pazarlara ilişkip bilgi
sallama, pazar.araştırmalan ve incelemeleri
yapma
, Fnmsa, Hollanda.
Almanya, ıngiltere
Lüksemburg, ıtalya
Almanya
ırlanda, Danimarka
,.. ıhracat personelinin hizmet içi elitim
.Danimarka
AB üyesi ülkeler, sallanan bu çok çeşitli devlet desteklerinin yanısıra, ABInce
kurulan Bölgesel Kalkınma Fonu, Avrupa Sosyal Fonu ve Tanma Rehberlik ve 9anmti
Fonu gibi ortak finansman oIanakIanndan ve Avrupa Yatınm Bankasılmn elverişli kredi
kaynakIanndan da yararlandınlmaktadır.
.
AMME İDARESt DFRGtSt
134
SONUÇ
metninde uluslararası ımarlaıda haksız rekabet ortamı
engelleme düşüncesiyle getirilen genel yasaklamaya karşın, AB üye
devletlerinihracata dÖnUk yatınm ve üretim faaliyetlerine saAtayacaklan devlet yardımlan
konusunda- oldukça hoşgöiülü bir uygulama içindedir. Güçlük içinde bulunduAu ya ch
gerilediAİ Birlik tarafından belirlenen sanayilerde yeniden yapılanma faaliyetlerini
destekleyici, KOBı'leri geliştirmeye yönelik, AR-GE, çevre koruma, istihdam 've eAitim
amaçlı çok çeşitli ve esnek devlet yardımlan kullanılabilmektedir.
.
Roma
Andıaşması
yaratılmasını
AB üyesi ülkelerde, ucuz ya da bedelsiz arsa, makina ve donatım -tahsisi vb. parasal
olmayan (ayni) devlet yardımlan ile KOBı'lere ve ihracatçı şirketlere danışmanlık, hizmet
içi eAitim, dış pazarlara ilişkin bilgi saAlama, dopl afetler sigortası, ihracat sigortası,
kredilerde geri ödememe ve kur risklerine karşı verilen garantiler· \liçimindeki hizmet
yardımlan yaygın olarak kullanılmaktadır.
Ülkemizde gUnümüze kadar izlenen teşvik uygulamaları, yatırım indirimi, gümrük
ve fon muafhAı, ucuz krediler gibi doArudan parasal teşvik araçlan aAırhklıdır. Gelişmiş
yörelerdeki yeni yatınmlann saAlanan teşviklerde önemli bir payı vardır. KÖY'ler
yeterince desteklenememiştir. Genellikle sabit yatınm tutarı ve öz kaynak onunna .
dayandınlan tercihlerin, yatınmın niteliAi, teknoloji, dış piyasalarda rekabet gücü ve
ödemeler dengesine katki gibi daha seçici ölçütlerle yapılması, böylece imalat sanayiinde
yapısal dönüşümü saAlayacak etkili bir politika bugüne kadar gerçekleştirileriıemiştir.
ıhracat teşviklerinde gelişmiş ülkelerdeki'gibi daha çok itınlcata dönük üretim yerine nihai
ihracatçılann, kimi kez de hayali ihracatın teşvik edilmesi yogun eleştirilere konu
olmaktadır.
i Ocak 1996 tarihinde oluşturulan Gümrük BirHAi ile henüz AB'ne tam üyelik
statüsü kazanamadıAımız ve Birlik içinde en geri kalmış· yöre konumunda bulunduADmuz
düşünülürse, tam üyeler için geçerli .teşvik normlannın ülkemize de aynen
uygulanmayacaAi ve şimdilik tavizli bir rejimden yararlanacaAımız beklenebilir. Ancak,
2000'n yıllarda gelişmiş dünya piyasalanyla saAtıkiı bir bütUnleşmeyi gerçekleştirebitmek
için, AB'ye uyum çalışmalan çerçevesinde, teşvik sistemimizi, hem' mevzuat
düzenlemeleri hem de uygulama ölçütleri ve araçlan.- bakımından yeniden gözden geçirme
zorunluluAu vardır..