Enflasyon

advertisement
Ekonomi II
21.Enflasyon
Doç.Dr.Tufan BAL
Not:Bu sunun hazırlanmasında büyük oranda Prof.Dr.Tümay ERTEK’in Temel Ekonomi kitabından
faydalanılmıştır.
2
21.1.Nedenlerine Göre Enflasyon
1.Talep Enflasyonu:
• Ekonominin tam istihdam veya tam istihdama yakın bir
düzeyde bulunduğunu varsayalım.
• Şekil 21.4’ten görüleceği gibi, toplam talepte bir artış,
hem fiyat düzeyini hem de reel GSYİH’yı artırır.
• Fakat fiyat düzeyindeki artış oranı reel GSYİH’daki
artış oranından çok daha fazladır.
• Firmalar, tam istihdam gelir düzeyinin üzerinde
üretim yapabilmek için kaynakları aşırı yoğunlukta
kullanmak zorundadırlar.
• Bir taraftan fiyatlar artıp işçilerin reel geliri azalırken,
diğer taraftan da başta emek olmak üzere üretim
faktörlerine olan aşırı talep ücretlerin ve diğer
girdilerin fiyatlarının, dolayısıyla da maliyetlerin
artmasına neden olacaktır.
3
21.1.Nedenlerine Göre Enflasyon
• Maliyetlerin artması kısa dönem toplam arz (SRAS)
eğrisini sola kaydıracak ve fiyat düzeyi daha da
artacaktır.
• Fiyat düzeyinin artması özellikle devlet harcamalarını
artıracaktır.
• Bunun nedeni, bir taraftan artan fiyatlar karşısından
memurların nominal gelirlerinin de artırılması,
“enflasyona ezdirilmemesi”; diğer taraftan devletin
yatırım ve ofis malzemeleri alımı yapacağı diğer
harcamaları
yüksek
fiyatlar
ödeyerek
gerçekleştirebilmesidir.
• Devlet harcamalarının artması toplam talebi arttırır; o da
fiyat düzeyini arttırır, fiyat düzeyinin artması maliyetleri
artırır, o da kısa dönem arz eğrisini sola kaydır ve fiyatlar
artmaya devam eder. Buna talep artışlarından
kaynaklanan enflasyon spirali denir.
4
21.1.Nedenlerine Göre Enflasyon
5
21.1.Nedenlerine Göre Enflasyon
• Toplam talepteki artış, tüketimde, yatırımda,
devlet harcamalarında veya net ihracatta bir
artıştan kaynaklanabilir.
• Gerçek hayatta, bunlardan en çok görüleni
devlet harcamalarının devlet gelirlerindeki
artıştan çok daha fazla artmasından kaynaklanan
bütçe açıkları ve özellikle de bu bütçe açıklarının
daha çok para basılarak karşılanmasıdır.
• Para basarak kalkınma çabaları hiper-enflasyona
neden olabilmektedir.
6
21.1.Nedenlerine Göre Enflasyon
2.Maliyet Enflasyonu:
• Talep enflasyonunu açıklarken yaptığımız gibi, yine
ekonominin tam istihdam veya tam istihdama
yakın bir düzeyde bulunduğunu varsayalım.
• Maliyetlerdeki bir artış, Şekil 21.5’te görüleceği gibi,
kısa dönem toplam toplam arz eğrisini (SRAS) sola
kaydırır.
• SRAS’ın sola kayması bir taraftan fiyat düzeyinin
artmasına, diğer taraftan reel GSYİH’nın azalıp,
deflasyonist bir açığın ortaya çıkmasına neden
olur. Bu duruma Stagflasyon denir.
7
21.1.Nedenlerine Göre Enflasyon
8
21.1.Nedenlerine Göre Enflasyon
• Ekonomide durgunluğu ifade eden deflasyonist açık,
hükümetlerin bu açığı kapatmak için bir şeyler
yapmasını zorunlu kılar.
• Hükümetler ya maliyetleri azaltıp kısa dönem
toplam arz eğrisinin sağa kaymasını sağlayacak arz
yönlü politikalar, ya toplam talebi artırıcı
politikalar veya hem toplam talebi hem de kısa
dönem
toplam
arzı
artırıcı
politikalar
uygulayabilirler.
• Kısa dönemde toplam arzın arttırılması (SRAS
eğrisinin sağa kayması), özellikle gelişmekte olan
ülkelerde, pek o kadar kolay olmamaktadır.
9
21.1.Nedenlerine Göre Enflasyon
• Hükümetler, genellikle toplam talebi talebi
artırıcı politikalar uygularlar.
• Bu yüzden, toplam talep arttırılınca, bir taraftan
reel GSYİH artar, diğer taraftan fiyat düzeyi
artmaya devam eder.
• Fiyat düzeyinin artışından kaynaklanan işçi reel
ücret azalmalarının telafisi için, işçiler ücret artışı
talep ederler, bu da maliyetlerin artmasına
neden olur.
• Maliyetlerin artışı SRAS eğrisini yine sola
kaydıracak ve fiyat düzeyi artmaya devam
edecektir.
• Bu da maliyet artışından kaynaklanan enflasyon
spirali olarak adlandırılır.
10
21.1.3.Enflasyon Beklentisi
• Enflasyon beklentisi de enflasyona neden olur.
• Memurlar
enflasyon
beklentisi
ile
hükümetten maaşlarına zam isterler. Bu da
onların nominal gelirini ve toplam talebi artırır.
• Bankalar da yüksek enflasyon beklentisi ile
mevduata yüksek faiz verip firmalara verecekleri
krediler için yüksek faiz talep ederler.
• Ücretlerin ve faiz oranının artması
firmaların üretim maliyetlerini yükseltir ve kısa
dönem eğrisinin sola kaymasına neden olur.
11
21.2.Enflasyonun Ekonomi Üzerindeki
Etkileri
• Enflasyon
ekonomiyi
bazılarının
kazanıp
bazılarını kaybettiği büyük bir kumarhaneye
çevirir
ve
sınırlı
kaynakların
yanlış
yönlendirilmesine neden olur; etkinlik, adil gelir
dağılımı ve büyüme gibi temel ekonomik
hedeflerin elde edilmesini güçleştirir.
1.Gelir dağılımı üzerindeki etkisi:
• Olumsuz etkisi vardır.
• Genelde sabit gelirlinin gelirindeki artış oranı
enflasyon oranından az, serbest meslek
sahiplerinin gelirindeki artış oranı enflasyon
oranından fazla olma eğilimi gösterir.
12
21.2.Enflasyonun Ekonomi Üzerindeki
Etkileri
• Enflasyon, faiz oranlarını artmasına neden olur.
Reel faiz oranı pozitif ve biraz da yüksek ise, parası
olanların yanı sıra iş adamları da paralarını
bankalara yatırmak veya yüksek getiri olan
bono ve tahvil almak suretiyle büyük kazançlar
elde ederler.
• Dar ve orta gelirli insanların ya tasarruf edip bankaya
koyacak paraları yoktur, ya da çok azdır.
• Dolayısıyla bu insanların, yüksek reel faizden
yararlanma olanakları yoktur.
• Enflasyon ve dolayısıyla yüksek faizler işadamlarını
yeni yatırımlar yapmaktan alıkoyar.
• Yatırımların azalması, işsizliğin ve yoksulluğun
artırıp ülkede gelir dağılımı iyice bozar.
13
21.2.Enflasyonun Ekonomi Üzerindeki
Etkileri
2.Büyüme üzerine etkisi:
• Enflasyon sonucu artan faiz oranları iş
adamlarını yeni yatırımlar yapmaktan alıkoyar.
• Yakın zamanlara kadar Türkiye’de olduğu gibi,
devletin bütçe açıklarını yüksek reel faizler ile
borçlanıp finanse etmesi iş adamlarının bankalardan
çok az kredi kullanmasına ve dolayısıyla çok az
yatırım yapmasına neden olur.
• Hatta bazı iş adamları kendi paralarını yatırım için
kullanmak yerine, bankalara yatırmak veya devlet
tahvili ve hazine bonosu almak şeklinde
değerlendirip büyük paralar kazanırlar.
14
21.2.Enflasyonun Ekonomi Üzerindeki
Etkileri
• Enflasyon ortamında yatırım yapmak iş adamları
için riskli olur.
• İş adamları gelecekteki fiyatların ne olacağını pek
kestiremedikleri için yüklenecekleri risk karşılığı
ancak çok yüksek kar beklentisi olan sahalara
yatırım yaparlar.
• Bu türden sahalar sınırlı olduğu için yatırımlar ve
dolayısıyla ekonomik büyüme az olur.
15
21.2.Enflasyonun Ekonomi Üzerindeki
Etkileri
3.Dış ticaret üzerindeki etkisi
• Yurt içinde fiyatlar artarken ticari ilişkilerimiz
olan diğer ülkelerde fiyatlar pek artmıyorsa,
yabancı mal ve hizmetler yerli mal ve hizmetlere
göre ucuzlamış olacak ve durum ithalatı artırıcı,
ihracatı azaltıcı, dolayısıyla cari işlemler
dengesi üzerinde negatif bir etki yapacaktır.
• Cari işlemler dengesi üzerindeki bu negatif etki
ekonomi üzerinde daraltıcı (üretim ve istihdam
azaltıcı) ve eğer cari işlemler dengesinde bir açık
var ise bu açığı artırıcı bir etki yaratacaktır.
16
21.2.Enflasyonun Ekonomi Üzerindeki
Etkileri
• Cari işlemler açığı daha çok dış borç ile finanse
edilmekte ve bu da o ülkenin dış borç stokunu
artırmaktadır.
• Bu olumsuz etkiyi dengelemek için döviz
kurunda iç fiyatlardaki artış ile ticari ilişkilerimiz
olan diğer ülkelerdeki fiyat artışlarına göre
gerekli ayarlamaları yapmak (döviz fiyatını
artırmak) gerekmektedir.
• Dalgalı kur politikasında bu ayarlamayı
piyasaların yapacağına inanılmaktadır.
17
21.2.Enflasyonun Ekonomi Üzerindeki
Etkileri
4.Kaynak tahsisi üzerindeki etkisi
• Enflasyon kaynakların verimsiz ve spekülatif
amaçlı kullanılmasına, gelir dağılımı, yatırım,
istihdam, büyüme ve ödemeler dengesi gibi
konularda çeşitli olumsuzluklara neden
olmaktadır.
5.Toplumsal etkileri
• Enflasyonun uzun dönemde ortaya çıkardığı
işsizlik ve yoksulluk ülkede, dolandırıcılık,
hırsızlık, alkole düşkünlük, uyuşturucu kullanma,
intihar
ve
şiddet
olayları
gibi
çeşitli
olumsuzluklara neden olabilir.
18
21.2.Enflasyonun Ekonomi Üzerindeki
Etkileri
• Halk arasında bazen enflasyon ile pahalılık
özdeşleştirilir. Her ne kadar enflasyon bazı
kişilerin reel gelirlerinin azalmasına ve
dolayısıyla onlar için hayatın pahalılaşmasına
neden olursa, enflasyon ve pahalılık farklı
şeylerdir.
19
21.3.Enflasyonun ile İşsizlik Arasındaki İlişki
(Phillips Eğrisi)
• Ekonomide bir durgunluk olduğunda para arzının
artması, toplam talebi artıracak, toplam talebin
artması da hem üretimi ve dolayısıyla istihdamı, hem de
fiyat düzeyini artıracaktır.
• Ekonomide üretim ve gelirin artması daha fazla
istihdam ve dolayısıyla işsizlik oranının azalması
anlamına gelecektir.
• Toplam talebin artması bir taraftan fiyat düzeyini
artırırken diğer taraftan üretim ve istihdamı
artırmakta, işsizliği azaltmaktadır.
• Böylece, enflasyon oranı ile işsizlik oranı arasında ters
yönlü bir ilişki bulunmaktadır.
• Yeni Zelandalı ekonomist A.W.Phillips’in İngiltere
ekonomisi üzerine yaptığı çalışmadan dolayı Phillips
eğrisi olarak adlandırılmaktadır.
20
21.3.1.Kısa Dönem Phillips Eğrisi
• Kısa dönem Phillips eğrisi, beklenen
enflasyon oranı ile doğal işsizlik oranı veri olarak
ele alındığında, enflasyon ile işsizlik
arasındaki ödünleşmeyi (tradeoff) gösterir.
• Kısa dönem Phillips eğrisi,
Şekil 21.7’de
gösterildiği gibi, bu noktadan geçecek aşağı
doğru eğimli bir eğridir.
21
21.3.1.Kısa Dönem Phillips Eğrisi
22
21.3.1.Uzun Dönem Phillips Eğrisi
• Uzun dönem Phillips eğrisi, gerçekleşen
enflasyon oranı ile beklenen enflasyon oranının
birbirine eşit olduğu durumda, enflasyon ile
işsizlik arasındaki ilişkiyi belirtir ve Şekil
21.9’daki gibi dikey bir çizgi ile gösterilir.
23
21.3.1.Uzun Dönem Phillips Eğrisi
24
21.4.Enflasyonla Mücadele Politikaları
• Maliye, para ve kur politikaları uygulanabilir.
• Ekonomide talep enflasyonu ve enflasyonist bir açık
var ise, uygun maliye politikası, daraltıcı maliye
politikalarıdır.
• Buda,
vergilerin
arttırılması,
devlet
harcamalarının azaltılması veya her ikisinin
bir den uygulanması ile toplam talebin yani
enflasyonist baskının azaltılmasına neden olur.
• Maliyet enflasyonu ve bunun sonucu stagflasyon var
ise, maliye politikaları daha çok, firmaların
maliyetlerini azaltıcı ve üretimi arttırıcı şekilde
olmalıdır.
25
21.4.Enflasyonla Mücadele Politikaları
• Bunun için, kurumlar vergisinde indirimler
yapılabilir ve girdiler üzerindeki vergiler azaltılabilir.
• Talep enflasyonu ve enflasyonist açık var ise,
uygun para politikası daraltıcı (sıkı) para
politikalarıdır.
• Daraltıcı para politikası para arzını azaltmak
suretiyle faiz oranını artırmak ve yatırım ve tüketim
harcamalarında azalmalara neden olmaktır.
• Bu toplam talepte azalmaya, dolayısıyla enflasyonist
baskının azalmasına neden olacaktır.
• Dikkat edilmesi gerek şey, dikkatli ve dozunda
maliye politikaları uygulanması gerekmektedir.
26
İletişim Bilgilerim:
Doç.Dr.Tufan BAL
Süleyman Demirel Üniversitesi
Tarım Ekonomisi Bölümü ISPARTA
baltufan@yahoo.com
http://tufanbal.net
Download