temporal arterde.qxd - Retina

advertisement
30
TEMPORAL ARTERDEN UYGULANAN SÝSPLATÝN TEDAVÝSÝ SONRASI GELÝÞEN OKÜLER VE ORBÝTAL TOKSÝSÝTE
TEMPORAL ARTERDEN UYGULANAN
SÝSPLATÝN TEDAVÝSÝ SONRASI GELÝÞEN
OKÜLER VE ORBÝTAL TOKSÝSÝTE
Onur KONUK1, Þengül ÖZDEK1, Gökhan GÖRELÝK2,
Sertaç ÖZTÜRK3, Mehmet ÜNAL4, Berati HASANREÝSOÐLU4
ÖZET
Baþ ve boyun kanserlerinde uygulanan
intra-arteriyel kemoterapi, yüksek dozda ilacýn
direkt olarak tümöre ulaþmasýný saðlayan ve
bundan dolayý sistemik yan etkilerinin daha az
olmasý nedeniyle tercih edilen bir tedavi
metodudur. Bu çalýþmada oral mukoza yassý
hücreli kanser bulunan bir olguda temporal
arter yolu ile uygulanan Sisplatin tedavisinin
sebep olduðu oküler ve orbital toksisite
vurgulanmýþtýr.
Anahtar
kelime:
Ýntra-arteriyel
kemoterapi, Sisplatin, oküler ve orbita
toksisitesi (Ret-Vit 2002; Özel Sayý: 30-35)
SUMMARY
OCULAR AND ORBITAL TOXICITY AFTER
CISPLATIN THERAPY THROUGH THE
SUPERFICIAL TEMPORAL ARTERY
SUMMARY
Inraarterial chemotherapy has been
preferred for the treatment of head and neck
tumors as it has an advantage of delivering
high concentration of chemotherapeutic
agents into the tumor bed with fewer systemic
toxic effects. In this study we present a case
who was treated with Cisplatin through
superficial temporal artery catheterization for
the management of squamous cell carcinoma
origination from the oral cavity and
demonstrate ocular and orbital side effects.
Key word: Intaarterial chemotherapy,
Cisplatin, ocular and orbital toxicity
1- Öðr. Gör. Dr., Gazi Ünivversitesi Týp Fakültesi Göz Hastalýklarý Anabilim Dalý, Beþevler, Ankara
2- Yrd. Doç. Dr., Gazi Ünivversitesi Týp Fakültesi Göz Hastalýklarý Anabilim Dalý, Beþevler, Ankara
3- Araþ. Gör. Dr., Gazi Ünivversitesi Týp Fakültesi Göz Hastalýklarý Anabilim Dalý, Beþevler, Ankara
4- Prof. Dr., Gazi Ünivversitesi Týp Fakültesi Göz Hastalýklarý Anabilim Dalý, Beþevler, Ankara
31
Retina - Vitreus 2002; Özel Sayý : 30-35
Baþ ve boyun kanserlerinde intra-arterial
kemoterapi uygulamasý uzun yýllardan beri
kullanýlan bir yöntemdir1. Özellikle karotis
arteri yolu kullanýlarak verilen Sisplatin ile
bildirilen nöral, retinal ve oküler damar týkayýcý
yan etkiler alternatif yollarý gündeme
getirmiþtir2,3. Bunlarda birisi temporal arter
kateterizasyonu ve bu yolla uygulanan intraarteriyel kemoterapidir. Bu makalede oral
kavitede bulunan tümör nedeniyle temporal
arter yolu ile sisplatin tedavisi alan ve oküler ve
orbital yan etkileri tespit edilen bir olgu
sunulmuþtur.
Olgu Sunumu:
Elli dokuz yaþýndaki erkek hastaya oral
mukozasýnda bulunan yassý hücreli kanser
nedeniyle sað yüzeyel temporal arter
kateterizasyonu uygulanmýþtý (Resim 1-2).
Olgu yüzeyel temporal arterden infüzyon
tarzýnda uygulanan 100 mg Sisplatin tedavisini
takiben geliþen sað gözde görme azalmasý,
kýzarýklýk ve þiþme þikayetleri ile kliniðimize
konsülte edildi (Resim 3-4). Olgunun
oftalmolojik muayenesinde sað gözde görme
0.1 düzeyinde olup belirgin kemozis ve
proptozis dikkati çekmekteydi ve tüm yönlere
bakýþ kýsýtlýlýðý mevcuttu (Resim 5-6).
Resim 1-2: Olguda izlenen bukkal mukoza yassý hücreli kanserinin tedavisinde kemoterapi uygulamasý için uygulanan
temporal arter kateterizasyonu izlenmektedir.
Resim 3-4: Temporal arterden uygulanan Sisplatin edavisini takiben geliþen kemozis, proptozis dikkati çekmektedir
32
TEMPORAL ARTERDEN UYGULANAN SÝSPLATÝN TEDAVÝSÝ SONRASI GELÝÞEN OKÜLER VE ORBÝTAL TOKSÝSÝTE
Resim 5-6: Tüm yönlere bakýþ kýsýtlýlýðý ile total eksternal oftalmopleji tablosu bulunan olguda sað ve sola bakýþ
pozisyonlarý izlenmektedir.
Korneada ekspojüre baðlý epitel defekti
izlenirken, ön kamara hafif daralmýþtý. Pupil
muayenesinde rölatif afferent pupil defekti
(RAPD) tespit edildi. Fundus muayenesinde ve
göz ultrasonografisinde sað gözde retina ve
koroid dekolmaný izlendi (Resim 7). Sol gözün
ise görmesi tam olup herhangi patolojik bir
oftalmolojik bulgusu yoktu (Resim 3,8). Bu
bulgularýyla çekilen beyin ve orbita manyetik
rezonans görünülemede beyin kesitlerinde
patoloji izlenmezken orbita kesitlerinde sað
gözde belirgin proptozis ile birlikte tüm
ekstraoküler kaslarda boyut artýþý ve
retroorbita yað kompartmanýnda ödem ve
boyut artýþý izlendi (Resim 9). Bir gün sonraki
muayenesinde hastanýn sað gözde görmesi
persepsiyon düzeyine inerken klinik muayene
bulgularýnda regresyon izlenmedi. Hastanýn
çekilen orbita doppler ultrasonografisinde
oftalmik, santral retinal arter ve posterior siliyer
arterlerde akým hýzlarý ve paternleri normal
bulunurken süperior oftalmik vende düþük
hýzda akým tespit edildi. Olguda uygulanan
Sisplatinin yol açtýðý endotel toksisitesine baðlý
kavernöz sinüs trombozu düþünülerek
intravenöz pulse metilprednizolon tedavisi ile
Resim 7: Olgunun sað göz fundus muayenesinde ve göz
ultrasonografisinde retina ve koroid dekolmaný
izlendi.
Resim 8: Olgunun sol göz fundus muayenesi doðaldý.
Retina - Vitreus 2002; Özel Sayý : 30-35
Resim 9: Manyetik Rezonans görüntülemede orbita
kesitlerinde sað gözde belirgin proptozis ile birlikte
tüm ekstraoküler kaslarda boyut artýþý ve retroorbita
yað kompartmanýnda ödem ve boyut artýþý izlendi.
33
birlikte subkutan düþük molekül aðýrlýklý
heparin tedavisi
ile birlikte ekspojür
keratopatiyi engellemek içim lateral tarsorafi
uygulandý. Tanýyý desteklemek için yapýlan
selektif serebral anjiografi ve manyetik
rezonans görüntüleme anjiografide ise
kavernöz sinüslerde akýmýn sýnýrlý olarak
mevcut olduðu izlendi. Uygulanan tedaviden 1
ay sonra hastanýn proptozisi, kemozisi ve
oftalmopleji tablosu tamamen düzeldi ancak
görmesi persepsiyon düzeyinde kaldý (Resim
10-12). Ekspojür keratopatisi düzelen hastada
RAPD devam ediyordu. Fundus muayenesinde ise retina ve koroid dekolmaný
düzelmiþti. Buna karþýn optik sinirde solukluk
retinal ater ve venlerde incelme ile birlikte
retina pigment epitelinde yaygýn atrofi ve
dejeneratif
deðiþiklikler
tespit
edildi
(Resim 13).
Tartýþma:
Ýntravenöz kullanýlan kemoterapötik
ajanlarýn birçoðu daha yüksek dozda ve daha
az yan etki oluþturmak amacýyla inta-arteriyel
kullanýlmaktadýr. Sisplatin bu ajanlardan en sýk
kullanýlanlardan biri olup özellikle testis4,
over5, mesane6, baþ ve boyun7 kanserlerinde
Resim 10-12: Uygulanan tedaviden 1 ay sonra hastanýn proptozisi, kemozisi ve oftalmopleji tablosu tamamen düzeldi
ancak görmesi persepsiyon düzeyinde kaldý.
34
TEMPORAL ARTERDEN UYGULANAN SÝSPLATÝN TEDAVÝSÝ SONRASI GELÝÞEN OKÜLER VE ORBÝTAL TOKSÝSÝTE
Resim 13: Olgunun 1 ay sonra sað göz fundus
muayenesinde retine ve koroid dekolmaný
düzelirken, optik sinirde solukluk retinal ater ve
venlerde incelme ile birlikte retina pigment
epitelinde yaygýn atrofi ve dejeneratif deðiþiklikler
tespit edildi.
kullanýlmaktadýr. Baþ ve boyun kanserlerinde
uygulanan intra-arteriyel kemoterapide seçilen
yol genellikle karotis arterdir. Bu yolun
kullanýmýna baðlý geliþen oküler toksisiteler
Sisplatinin damar týkayýcý ve nörotoksik
etkisine baðlanmýþtýr8. Bu toksisiteye baðlý göz
komplikasyonlarýndan kaçýnmak için selektif
internal karotis arter kateterizasyonu ile
kemoterapötik ajanýn oftalmik arterin çýkýþ
yerinin daha distalinden tedavi gündeme
gelmiþtir(9). Ancak bu yöntem de ciddi görme
kayýplarý ile seðreden klinik tablolar meydana
getirdiði için selektif yüzeyel temporal arter
kateterizasyonu intra-arteriyel kemoterapi için
alternatif bir yol oluþturmuþ ve geliþtirilen
kateter sistemleri ile bu yolla uygulanan
kemoterapi ile baþarýlý sonuçlar bildirilmiþtir3,10. Bu makale yüzeyel temporal arter
kateterizasyonu ve intra-arteriyel Sisplatin
tedavisi sonrasý oküler ve orbital toksisitenin
bildirildiði ilk makaledir. Pomes ve ark8 yüzeyel
temporal arterden uygulanan Sisplatin tedavisi
sonrasý IX, X, XI ve XII. Kranial sinir felçleri
bildirirken ilaca baðlý nörotoksisiteye dikkati
çekmiþtir. Kupersmith ve ark2 karotis arterden
verilen Sisplatine ve intravenöz verilen
Karmusitine baðlý makulopati bildirirken,
Margo ve Murtagh3 yine karotis arterden
verilen Sisplatine baðlý geliþen oküler ve
orbital toksisiteden bahsetmiþtir. Bu çalýþmada
yazarlar da bizim olgumuza benzer þekilde
oftalmopleji, uveal efüzyon, birlikte eksudatif
retina dekolmaný ile birlikte orbita yað ve
ekstraoküler kaslarda hacim artýþý ile seðreden
bir olgu tarif etmiþler ancak bu tablonun neden
olduðunu açýklýða kavuþturamamýþlardýr3.
Bizim olgumuzda klinik tablo kavernöz sinüs
trombozu ile uyumlu olup orbita renkli
doplerinde izlenen superior oftalmik vende
azalmýþ akým hýzý ve çekilen selektif serebral
anjiografi ve MR anjiografide sýnýrlý tespit
edilen kavernöz sinüs akýmý tanýmýzý
desteklemiþtir. Yayýnlarda bildirilen olgularda
olduðu gibi bizim olgumuzda da izlenen
Sisplatinin damar týkayýcý endotel toksisitesi
geçici olmaktadýr. Ancak iskemiye çok duyarlý
olan retina hücreleri bu tablodan olumsuz
etkilenmekte ve tablonun proptozis ve kemozis
gibi yumuþak doku semptomlarý düzelmekle
birlikte retinada izlenen iskemik tablo sonuç
görme keskinliðini kötü yönde etkilemektedir.
Özellikle KBB kliniklerinde baþ ve boyun
kanserlerinin tedavisinde sýk olarak kullanýlan
temporal arter kateterizasyonu ve intraarteriyel Sisplatin tedavisinde göz komplikasyonlarý izlenebilmekte ve bu tablolarýn
genellikle prognozu kötü olmaktadýr.
KAYNAKLAR
1. Muggia MF, Wolf GT: Intra-arterial chemptherapy of
head and neck cancer: worth another look? Cancer
Clin Trials 1980, 3:375-9.
35
Retina - Vitreus 2002; Özel Sayý : 30-35
2.
Kupersmith MJ, Seiple WH, Holopigian K, Noble K,
Hiesiger E, Warren F: Maculopathy caused by intraarterial administered cisplatin and intravenously
administered carmustine. Am J Ophthalmol 1992,
113: 435-8.
3.
Margo CE, Murtagh FR: Ocular and orbital toxicity
after intracarotid cisplatin therapy. Am J Ophthalmol
1993, 116: 508-9.
4.
Higby DJ, Wallace HJ, Albert DJ, Holland JF:
Diamminedichloroplatinum in the chemotherapy of
testicular tumors. J Urol 1974, 112: 100-4.
5.
Wiltshaw E, Kroner T: Phase II study of cisdichlorodimmineplatinum
in
advanced
adenocarcinoma of the ovary. Cancer Treat Rep
1976, 60 : 55-60.
6.
Yadoga A, Watson RC, Gonzales-Vitale JC,
Grabstald
H,
Withmore
W:
Cisdiamminedichloroplatinum in advanced bladder
cancer. Cancer Treat Rep 1976, 60: 917-22.
7.
Wittes R, Civitkovic E, Shah J: Cis- cisdichlorodimmineplatinum in the treatment of
epidermoid carcinoma of the head and neck.
Cancer Treat Rep 1977, 61: 359-66.
8.
Pomes A, Frustaci S, Cattaino G, De Grandis D,
Bongiovanni LG, Tumolo S, Quadu G: Local
neurotoxicity of Cisplatin after intra-arterial
chemotherapy. Acta Neurol Scand 1986, 73: 302-3.
9.
Kupesmith MJ, Frohman LP, Choi IS, Foo SH,
Hiessinger E, Berenstein A, Wise A, Carr RE,
Ransohoff J: Visual system toxicity following intraarterial chemotherapy. Neurology 1988, 38: 284.
10. Nakasato T, Katoh K, Sone M, Ehara S, Tamakawa
Y, Hoshi H, Sekiyama S: Superselective continuous
arterial infusion chemotherapy through the
superficial temporal artery for oral acvity tumors. Am
J Neuroradiol 2000, 21: 1917-22.
Download