Uluslararası Mevlana Sen1pozyun1ıı Bildiril ı

Uluslararası
Mevlana
Sen1pozyun1ıı
• ·· .'I'ürldye Diyımet Vakfı .
: $slam Araştımıalan Merkezi
.
KUtUphanesi
! Dem. No~
'
:
i~No:
..
tıC\1..,
.LvT· i
uuJ.M
Bildiril ı
Birleşmiş Milletler
E!}itim, emm ve Kültiir
Kurumu
United Nations
Educational, Scientific and
Cultural Organization
2007
Mevlana Cel.iileddin ROmi
SOO. DC>Qum Yıl Dönümü
SOO~ Anniversary of
the Birttı of Rumi
Sempozyum tertip heyeti
Prof. Dr. Mahmut Erol Kılıç
Celil Güngör
Ekrem Işın
Nuri Şimşekler
Uluslararası JIIevllınlı Sempozyumu Bildirileri
(Bşk.)
Cilt: 2
Motto Project
Tuğrul İnançer
yayını
İstanbul, Haziran 2010
ISBN 978-605-61104-0-5
Editörler
Mahmut Erol Kılıç
Celil Güngör
Mustafa Çiçekler
Katkıda
·.
bulunanlar
Bülent Katkak
Muttalip Görgülü
Berrin Öztürk
Nazan Özer
Ayla İlker
Mustafa İsmet Saraç
Asude Alkaylı Turgut
Nadir Aksu
Gülay Öztürk Kipmen
YusufKat
Furkan Katkak
Berat Yıldız
Yücel Dağlı
Kitap tasanmı
Ersu Pekin
Baskıya hazırlayan
Kemal Kara
Yayıniayan
Motto Project, 2007
Mit İletişim ve Reklam Hizmetleri
Bu kitap, 8-12 Mayıs 2007 tarihinde Kültür ve
Turizm Bakanlığı himayesinde ve Başbakanlık
Tanıtma Fonu'nun katkılanyla İstanbul ve Konya'da
düzenlenen Uluslararası Mevlana Sempozyumu
bildirilerini içermektedir.
Yazılann
bilimsel
sorumluluğu
yazarianna aittir.
Şehit Muhtar Cad. Tan Apt. No: 13
Taksim 1İstanbul
Tel: (212) 250 12 02
Fax: (212) 250 i2 64
www.mottoproject.com
yayinlar@mottoproject.com
Baskı
Mas Matbaac:ılık A.Ş.
Hamidiye Mahallesi,
Soğuksu Caddesi, No. 3
Kağıthane - İstanbul
Tel. 0212 294 10 oo
1 13
Mevlana'nın
eserlerinde bir "insan-i kamil"
Hz. Muhammed
örneği
Derya Örs 1 Türkiye
MEVLANA Celaleddin'in hayat hikayesi ve eserleri, onun Hz. Muhammed'e, bütün romantik özlemierin ve övgülerin ötesinde büyük bir aşk ve
bağlılıkla bağlı olduğunu açıkça göstermektedir. Mevlana'ya göre Hz. Muhammed adı İslam inancının temel taşıdır. Gelmiş geçmiş bütün peygamberlerin varlığı gerçekte onun adında ve varlığında gizlenmiştir.
"Ahmed'in adı bütün Peygamberlerin adıdır. Yüz elimizde olunca doksan
da bizde demektir 1."
Onun adı insanlığın en büyük yardımcısıdır. Onun nuru insanlığın en büyük koruyucusudur.
"Ahmed'in adı böyle yardım ederse acaba nuru nasıl korur?
Ahmed'in adı sağlam bir kale olunca o emin ruhun zatı, ne olur? 2 "
Bir olan Allah'ın adına sarılmakla Ahmed'e sarılmak aynı şeydir. Çünkü
Ahad'a ancak Ahmed vasıtasıyla gidilebilir.
"Ahad ve Ahmed'e yapış, ey kardeş, ten Ebu Cehl'inden kurtul. 3 "
Muhammedsiz bir İslam düşünülemeyeceği gibi Muhammedsiz bir Mevlana
da düşünülemez. Nitekim zaman zaman çeşitli mahfillerde takdim edilmek istenilenin aksine böyle bir Mevlana yoktur. İslam inancının, medeniyetinin ve kültürünün en yüksek ürünlerinden birisi olan Mevlana, kendi çağında nebevi sünnetin en önenıli temsilcilerinden birisi olmuştur. Eserlerindeki üslup ve tebliğ
yöntemi, tıpkı Hz. Muhammed'in yaptığı gibi insanlan yumuşaklık ve hikmetle
hakka ve hakikate çağırma esasına dayalıdır.
1
Mevlana, Mesnevi, çev. Veled Çelebi izbudak, istanbul1988, C. 1, s. 89.
ı Mesnevi, c. ı, s. 58.
3
Mesnevi, c. ı, s. 62.
olarak
774
Çağımızda
Peygamber'e bir posta güvercirii gözüyle bakan kimi sakat anlayışların aksine, yaygın İslam inancına, özellikle de tasavvufi görüşe göre Hz.
Muhammed "Sen olmasaydın alemleri yaratmazdım" sırrının mutlak mazharı ve
tecellisidir. Kur'an-ı Kerim'de alemiere rahmet olarak övülen, uyancı ve müjdeci
olarak vasıflandınlan Hz. Muhammed, dünyaya geliş sebebi kemale ermek olan
irisanoğlunun tek ve gerçek önderi, örneği ve modelidir. Tasavvufi tabirle irisan-ı
kamil, bugünün diliyle ideal insandır.
O öyle kamil bir insandır ki meleklerin akıl kanatlannın yandığı yere, sidre-i müntehaya dek gitmiştir.
Hazret-i Ahmed, eğer o ulu ve yüce kanadını açarsa Cebrail, ebedi olarak
kendisinden geçip gider. 4
İşte sıradan insanların anlayamadığı şey budur: Hz. Muhammed'iri cismani hayatı ile manevi hayatı arasındaki fark. Birisi ne denli yoksulsa öteki o denli zengindir.
Mevlana eserlerirıde, ayağı yere basan yoksul Muhammed ile göklere ağan ve
yücelerde seyreden manalar zengini Muhammed'i fevkalade güzel anlatmıştır. 5 Ona
göre peygamberi seven Allah' ı sever; peygamberi bilen Allah'ı bilir; peygambere
gelen Allah'a gelir. Onun kamil nazarı ve nuru varlık alemirideki en güçlü nurdur.
Hz. Muhammed'i varlık alemirideki yegane kamil irisan olarak takdim eden
Mevlana, başka çağlarda ortaya çıkan kamil insan veya irisanlann, peygamberin
sahip olduğu sıfatıardan sadece bir kısmına mazhar olmuş kişiler olduğunu bildirir. Genel olarak mutasavvıflar her devirde Muhammed! nuru temsil eden kamil
insan veya irisanlar bulunduğunu kabul ederler. Tasavvuf diliride "Nilr-i Muhammedi, hakikat-i Muhammediyye, mir'at-ı Hak, hakikatü'l-hakayık, sırr-ı a'zam,
bahr-i muhit" gibi isimlerle adlandınlan bu nur, yeryüzünde Allah'ın halifesi olan
Ademoğluna, onlar arasında da hususi olarak Hz. Muhammed'e bahşedilmiştir.
Hz. Muhammed beşeri özellikleriniri yanı sıra, günahlardan ve suçlardan
anndırılmış, Rabbinin koruması altına alınmıştır. Kuran'daki ifadeyle siriesi genişletilmiş, sırtındaki yük alınmış ve adı alemlerde yüceltilmiştir. 6 "Ey inananlar
Allah ve melekleri Peygamber'e salat !le selam ederler, öyleyse siz de ona salat ve
selam edin7 " ilisanına erişmiştir.
4
Mesnevi, C. 4, s. 304.
Mesnevlde geçen Hz. Peygamber'le ilgili bütün hikayelerin ve konuların ayrıntılı
için şu çalışmaya bkz. Kadir-i Fazıli, Peylİmber-i Ekrem der
Mesnevi-yi Mev/evi, Tahran 1385/2006.
5
değerlendirmesi
6
inşirah suresi, 94/1-4.
7
Ahzab suresi, 33/56.
Derya Örs Mevliiııii 'ıım eserlerinde bir "iıısaıı-i kamil" önıeği olarak Hz. Muhammed
Hz. Muhammed insanlığı kemale erdirmek maksadıyla gönderilmiş son
peygamberdir. O, bu kemal yolunun önderi, imamı, örneği, modeli, kılavuzu, kı­
sacası her şeyidir. Allah'ın insanlığa gönderdiği bütün nebilerin ruhu son tecellisini onda bulmuştur. Dolayısıyla insani bilginin ve irfani hikmetin ana kaynağı peygamberdir. Çünkü o Kuran'ın tabiriyle heva ve hevesinden konuşmaz 8 ve
mürninler için en güzel örnektir. Bu bakımdan her Müslüman'ın asli görevi bu
insan-ı kamili, yani peygamberi kendisine örnek alarak mutlak hakikate yani Allah'a doğru ilerlemek ve kemal mertebesine ermektir.
Allah'ın adıyla birlikte başka hiçbir varlığın adının anılması caiz değilken,
Muhammed'in adı İslam inancının temeli olan kelime-i şehadette Allah'ın adıyla
yan yana anılır. Bundan ötürü "Muhammed Allalı 'ın kulu ve elçisidir" demeden
"Allah 'tan başka ilah yoktur" sözünü tasdik etmek imkansızdır. Çünkü peygambere
inanmayan vahye, vahye inanmayan meleklere, öte dünyaya ve Allah'a inanamaz.
Bu yüzden Allah'a iman hususunda peygamberlik müessesesi son derece önemlidir
ve Hz. Muhammed peygamberler zincirinin son halkasıdır. Hz. Muhammed'in adı
kıyamete dek anılacak ve mana alemindeki hükümranlığı ebediyete dek sürecektir.
Paralann üstünden padişahlann adım kazırlar, ama Ahmed'in adını sonsuza dek dile getirirler. 9 Padişahlann paralan değişir durur, fakat Ahmed'in
parası kıyamete dek sürer gider. 10
Gerçekten de tarih boyunca bütün padişahlann, sultanlann, hükümdarlann,
yöneticilerin, mal mülk sahiplerinin adlan gelip geçmiş Muhammed'in adı ise
günde beş vakit okunan ezanlarla ölümsüzleşmiştir.
Mevlana'mn Hz. Muhammed'i anlamadaki ve aniatmadaki derinliği gerçekten hayret vericidir. Onun önümüze açtığı pencereler pek çok noktada peygamberle ilgili algılanmıza ve anlayışıanınıza yeni yönler verir. O, Peygamber' i anlatırken,
her zaman yaptığı gibi, sılretlerden marralara ulaşmayı başarmış, kabuklan kınp
özlerin tadına varmayı bilmiştir. Tek başına giriştiği mücadeleyi milyonlarca insam Müslüman ederek başanyla tamamlayan Hz. Muhammed'in Allah'ı bilmek, tarumak ve sevmek konusundaki hadislerini tam bir vukufiyetle açıklamıştır.
Mevlana, bu büyük ilisana enniş olan Peygamber'i meşhur ruhaisinde şöy­
le över. 11
8
Necm suresi, 53/3.
9
Mesnevi, C. 1, s. 89.
10
Mesnevi, C. 4, s. 230.
Mevlana, Kul/iyyôt-i Divan-i Şems, nşr. Bediuzzaman-i FurCızanfer, intişarat-i
Rebi, Tahran 1374/1995, s. 1387.
11
776
Bu camm var oldukça ben Kuran'a tutsağım, seçilmiş Muhammed'in yolundaki toprağım. Kim bu sözden başkasım naklederse benden, hem onu söyleyenden hem o sözden uzağım.
Peygambere ve onun yoluna bağlılığını bu sözlerle ifade eden Mevlana'ya
göre insanın dünya ve ahiret saadetine ermesi için hesapçı aklı Muhammed'in
önünde kurban etmesi gerekir. Çünkü nebilerin ve resullerin işleri göklerin ve
yıldızıann ötesinde bir yerlerden kendilerine yaptırılmaktadır.
Aklı Mustafa'mn önünde kurban et. Hasbiyallah de yani Tannın bana yeter. 12
Ahmed'in aklı kimseden gizli değildir; fakat vahiy 'ruhunu her can anlayamadr3
Peygamberle Tann resullerinin işleri güçleri, göklerden de dışandır, yıldızlardan da. 14
Sonuç olarak diyebiliriz ki Mevlana'yı doğru anlamak ve anlatmak için Hz.
Muhammed'in sılretini ve siretini doğru anlamak kaçınılmazdır. Çünkü Mevlana'nın evrensel mesajı ve öğretisi, aslında Hz. Muhammed'in evrensel mesajının
ve öğretisinin 13. yüzyıldaki anlatımından ibarettir. Bu bakımdan, son zamanlarda kimilerinin yapınağa çalıştığı gibi Muhammedsiz bir Mevlana tasavvıır etmek
sadece boş bir çabadan ibarettir. Muhammedsiz, İslamsız, dinler üstü bir Mevlana
yaratma ve yaşatma çabalan olsa olsa oryantal bir yaklaşımın ürünüdür. Çünkü
Mevlana'ya göre Hz. Muhammed:
1. Yeryüzünde Allah'ın aynasıdır. O'ndan tecelli eden bütün nurlar ve hakikatler
Hz. Muhammed'in hamüronda kamil bir surette bulunmaktadır.
2. Hz. Muhammed il.lemirı ruhudur (can-i cihan).
3. Hz. Muhammed alemin nurudur.
4. Hz. Muhammed Allah'ın·bütün isim ve sıfatlannın mazhandır.
5. Hz. Muhammed yaratılışın sımdır.
6. Hz. Muhammed Allah ahlil.kımn yeryüzündeki mücessem şeklidir.
7. Hz. Muhammed sılreti ve manası itibanyla il.lemdeki yegane kamil insandır. Sadece sılret olarak insan olınak yetmez; öyle olsaydı Ahmed ile Ebu Cehil bir olurdu.
'•
Eğer
12
13
14
15
insan suretle olsaydı, Alımed ile Ebu Celıil müsavi olurdu. 15
Mesnevi,
Mesnevi,
Mesnevi,
Mesnevi,
c.4, s. 115.
c.2, s. 250.
c.6, s. 273.
c.1, s. 82.
Derya Örs M evliimi 'mn eserlerinde bir "insan-i kamil" önıeği olarak Hz. Mulıammed