CÜZZAM (LEPRA, HANSEN HASTALIĞI, HANSENİYAZİS ) Cüzzam

CÜZZAM (LEPRA, HANSEN HASTALIĞI, HANSENİYAZİS )
Cüzzam, “Mycobacterium leprae” isimli basil tarafından oluşturulan,
kronik bir enfeksiyon
hastalığıdır. Lepra basili 1873 yılında Gerhard Armauer Hansen tarafından bulunmuştur. Hastalık
öncelikle çevresel sinirleri ve deriyi etkiler.
TARİHÇE: Cüzzamın ilk kez nerede görüldüğü bilinemiyorsa da hastalığın değişik tiplerini
tanımlayan en eski yazılı kaynaklar MÖ 600 ve MÖ 400 yıllarına ait Hindistan ve Çin kaynaklı olup,
MÖ 2. yüzyıla ait eski Mısır mumyalarında da cüzzama ait belirtiler tespit edilmiştir. Bu nedenle
hastalığın ilk kez bu bölgelerde ortaya çıktığı ve ticaret yolları, göçler ve savaşlar gibi çeşitli sosyal
hareketlerle Orta ve Yakın Doğuya, buradan da önce Avrupalı göçmenler, daha sonra da Afrikalı
esirler aracılığı ile
kıtasına
ise
Uzak
Amerika’ya özellikle de Brezilya’ya taşındığı düşünülmektedir. Avustralya
Doğulu
işçilerle
taşınmış
olması
muhtemeldir.
Avrupa’da
15.
yüzyılın
başlangıcında cüzzam son derece yaygın olarak bulunmakta iken 19. yüzyıldan itibaren sayı giderek
azalmıştır. Hastalık bugün Avrupa’da Portekiz, İspanya, İtalya, Yunanistan, Türkiye, Kıbrıs ve
Güney Rusya’da endemik olarak bulunmaktadır.
Cüzzam; yol açtığı fonksiyon kayıpları, sosyal damgalanma ve dışlanma gibi etkileri
nedeniyle özel bir sağlık problemidir. 1980’li yılların başlarından bu yana yapılan etkili kampanyalar
ve tedavide birden fazla ilacın birlikte kullanılması ile 16 milyondan fazla hasta tedavi edilmiş ve
hasta sayısı önemli ölçüde azalmıştır. Dünyadaki cüzzam hastalarının çoğu Güneydoğu Asya, Afrika
ve Batı Pasifik bölgesindendir. 2012 yılında dünyada yeni tanı alan hasta sayısı 232.857’dir.
BULAŞMA YOLU: Lepra basilinin tek kaynağı insandır. Ağız ve burun salgıları ile yakın ve
uzun süreli temas sonucu damlacık enfeksiyonu ile bulaşır. Çocuklar hastalığa karşı daha duyarlıdır.
Basil çok yavaş çoğalır. Kuluçka süresi 3-12 yıl arasında değişir; ortalama 2-4 yıldır. Belirtilerin
görülmesi bazen 25 yılı bulabilir.
HASTALIK BELİRTİLERİ: Hafif deri belirtisinden, geniş yayılımlı çevresel sinir sistemi,
göz, kemik, adale ve diğer dokuların tutulduğu, şekil bozuklukları ve sakatlıkların geliştiği bir
tabloya kadar değişir.
Cüzzam (Lepra) hastalığı, hastanın direncine göre tüberküloid lepra, lepromatöz lepra ve
bunların arasında yer alan borderlayn grup olmak üzere üçe ayrılır.
Tüberküloid lepra: Bağışıklık sistemi sağlıklı kişilerde görülür. Esas olarak çevresel sinirleri
ve deriyi tutar. Basil, kol ve bacaklarda bulunan çevresel sinirlere yerleşir, bu bölgelerde bulunan
sinirlerde iltihap odakları oluşturur. Sinir fonksiyonunu bozar ve duyu kayıplarına yol açar. Bazen
1
deride kabarık ve keskin kenarlı deri lezyonları (tüberküloid plak) gelişir. Basil sayısı çok az
olduğundan bulaşıcı değildir. Bu tip, tedavisiz kendiliğinden iyileşebilir. Prognoz açısından iyidir.
Borderlayn lepra: Tuberkuloid lepra ile lepromatöz lepra arasında yer alan gruptur.
Hastaların büyük bir kısmı bu grupta yer alır. Sinir harabiyetinin ciddiyetinden dolayı önem taşır.
Cüzzamda görülen tüm şekil bozukluğu ve sakatlıklar bu grupta görülebilir.
Lepromatöz lepra: Bağışıklık sistemi zayıf kişilerde görülür. Başlangıç ve gidişi sinsidir.
Belirtileri arasında burun tıkanıklığı, burun kanaması, saç dökülmesi, burun tabanında çökme, diz ve
dirsekte lezyonla görülür. Tedavi edilmezse basil sinirleri tutarak el ve bacaklarda duyu kayıpları ve
şekil bozukluklarına yol açar. Buna bağlı felç ve sakatlıklar görülür
TANI
Cüzzam pek çok deri ve sinir hastalığını taklit eder. Hastaların büyük bir kısmında lepra
tanısı basit muayenelerle konabilir. Ailesinde lepra hikayesi olan kişilerde de tanı kolaylıkla
konulabilir.
Basil çıkaran tipte burun ve deriden alınan örneklerin incelenmesiyle tanı konur.
TEDAVİSİ
Lepra karaciğer tutulumu ve reaksiyonel evrede görülen böbrek tutulumu (glomerulonefrit)
dışında hayatı tehdit eden bir hastalık değildir. Hastaların büyük kısmı toplumdaki diğer ölüm
nedenleriyle kaybedilirler.
Cüzzam, erken tanı konulduğunda tedavisi kesin olarak yapılabilen bir hastalıktır. Erken tanı
ve tedavi ile kalıcı sakatlıkların oluşması önlenebilir.
Tedavide, Dünya Sağlık Örgütü’nün uyguladığı çok ilaçlı tedavi (Multi Drug Therapy=MDT)
protokolü uygulanır. Ülkemizde ve dünyada bu tedavisi ücretsiz olarak yapılmaktadır.
ÜLKEMİZDE LEPRA
Ülkemizde Lepra hastalığı bildirimi zorunlu bulaşıcı hastalıklar kapsamında olup halen
“Lepra
Eradikasyon
Programı”
uygulanmaktadır.
DSÖ
lepra
için
eliminasyonu,
hastalık
prevalansının 10.000’de 1 vakanın altına indirilmesi olarak tanımlamış olup, ülkemizde de hastalık
prevalansı 10,000’de 1 vakanın altındadır.
Ülkemizde 2014 yılında kayıtlı lepralı hasta sayısı kümülatif olarak 1044 olarak saptanmıştır.
2014 yılında 6 yeni vaka tespit edilmiştir.
Lepra hastalarının tedavi ve takipleri deri ve zührevi hastalıklar kliniklerinde yapılmaktadır.
Ayrıca Deri ve Tenasül Hastalıkları Dispanserleri de lepra hastalarının takiplerini yapmaktadır.
Hastalığın tedavisinde kullanılan ilaçlar Sağlık Bakanlığı tarafından ücretsiz karşılanmaktadır.
2