Untitled - Gazi Üniversitesi Açık Arşiv
advertisement
' BELEDİYE İKTİSADİ TEŞEBBİSLERİ'NİN ÖRNEK UYGULAMALARLA ANALİZİ Serkan DEMİRKAN YÜKSEK LİSANS TEZİ İŞLETME ANABİLİM DALI GAZİ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ MAYIS 2014 iv BELEDĠYE ĠKTĠSADĠ TEġEBBĠSLERĠ'NĠN ÖRNEK UYGULAMALARLA ANALĠZĠ (Yüksek Lisans Tezi) Serkan DEMĠRKAN GAZĠ ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ Mayıs 2014 ÖZET Belediyeler, hızlı ĢehirleĢme nedeniyle artan görev ve sorumluluklarını yerine getirebilmesi için yeni organizasyonlara ihtiyaç duymuĢlardır. Belediyeler, sağladıkları sermaye ile genellikle Anonim ġirket Ģeklinde belediye iktisadi teĢebbüsleri (BĠT) kurarak yeni organizasyonlarını oluĢturdular. BĠT'ler belediyelere kaynak tahsis etmek, kamu bürokrasisinden, idari vesayetten kurtulmak, yörenin sosyal ve ekonomik geliĢmesine katkıda bulunmak ve bütçe prensiplerinden kaçınmak gibi amaçlarla kurulmuĢtur. Bu tez yerel hizmet üretmek amacıyla kurulan belediye iktisadi teĢebbüslerini inceleme amacını taĢımaktadır. Bu amaçla yapılan çalıĢma da Samsun BüyükĢehir Belediyesi iktisadi teĢebbüsleri incelenmiĢtir. Yöntem olarak konuyla ilgili kitaplar makaleler, internet ortamından elde edilen kaynaklar kullanılmıĢ Ģirketlerin edinilen tablolar ve faaliyet raporlarından faydalanılmıĢtır. ġirketlerle beraber belediyelerin faaliyetlerinde bir artıĢ olmuĢ ve belediyeler kendi görev alanlarıyla ilgili, ilgisiz birçok alanda faaliyet göstermeye baĢlamıĢlardır. Hizmet üretmek amacıyla kurulmuĢ olup sunumunu sadece belediyenin yaptığı hizmetlerde nispeten daha iyi olmakla beraber genelde verimli, etkin ve karlı olmadıkları görülmektedir. Bilim Kodu : 1153 Anahtar Kelimeler : Belediye, Ġktisadi TeĢebbüs, Yerel Hizmet, ÖzelleĢtirme Sayfa Adedi : 165 Tez Yöneticisi : Prof. Dr. Ahmet AKSOY v CASE STUDY ANALYSIS WITH MUNICIPAL ENTERPRISES (Master Thesis) Serkan DEMĠRKAN GAZI UNIVERSITY INSTITUTE OF SOCIAL SCIENCES May 2014 ABSTRACT The municipalities have been in need of new organizations necessary to perform their increased responsibilities and duties due to rapid urbanization. They have established the Municipal Economic Enterprises (BIT), formed as corporation , using the capital they raised. The Municipal Economic Enterprises have been formed for the purposes of providing resources to the municipalities, slipping out bureaucracy and administrative guardianship contributing to the social and economic development of the related regions, and avoiding the principles of budget. The following thesis entitled aims to research the municipal economic enterprises established upon producing local services. In this paper written for this purpose, in the example of Samsun Metropolitan Municipality have been addressed. As method, books written in this area and especially articles and sources obtained from the internet have been used, while data obtained from company officials through the municipality and prepared as tables, activity reports and announcements of the results of tenders belonging to the Public Procurement Agency have been utilized. There has been observed an increase in the activities of the municipalities together with those of the companies and municipalities have started to display activity in many fields in and out of relation of their own field of business. It is evident that the tendency of incorporation, which seems to be relatively in a better condition within some services established to produce local services and whose host is only the municipality, is in general not productive, effective and economic except for this implementation. Science Code : 1153 Keyword : Municipality, Economic Enterprises, Local Service, Customization Number of pages : 165 Supervisor : Prof. Dr. Ahmet AKSOY vi TEŞEKKÜR ÇalıĢmam boyunca değerli yardım ve katkılarıyla beni yönlendiren; kıymetli tecrübesinden yararlandığım danıĢmanım Prof. Dr. Ahmet AKSOY‟a desteklerini her zaman hissettiğim değerli aileme ve eĢim Kübra DEMĠRKAN‟a teĢekkürü bir borç bilirim. Bu çalıĢmayı doğacak çocuğuma armağan ediyorum. vii İÇİNDEKİLER Sayfa ÖZET .................................................................................................................................... iv ABSTRACT ........................................................................................................................... v TEġEKKÜR .......................................................................................................................... vi ĠÇĠNDEKĠLER ....................................................................................................................vii ÇĠZELGELERĠN LĠSTESĠ................................................................................................. xiv SĠMGELER VE KISALTMALAR...................................................................................... xv 1. GĠRĠġ............................................................................................................................... 1 2. KAMUSAL HĠZMET BĠRĠMLERĠ OLARAK BELEDĠYELER................... 9 2.1. Belediyelerin Tanımlanması ...................................................................................... 9 2.2. Belediye Ġdaresinin Görev, Yetki ve Ġmtiyazları ...................................................... 9 2.2.1. Belediyelerin Görev ve Sorumlulukları.............................................................. 9 2.2.2. Belediye Ġdaresine Görev Veren Diğer Kanunlar ........................................... 10 2.2.3. Belediyelere Ġmtiyaz Olarak Verilen Yetkiler ................................................. 11 2.3. Belediyelerin Organları ............................................................................................ 14 2.3.1. Belediye Meclisi ............................................................................................... 14 2.3.2. Belediye Encümeni ........................................................................................... 16 2.3.3. Belediye BaĢkanı .............................................................................................. 17 2.4. Türkiye‟de Belediye Hizmetleri .............................................................................. 19 2.4.1. Belediye Hizmeti Kavramı .............................................................................. 19 2.4.2. Belediye Hizmetlerinin Temel Özellikleri ...................................................... 21 2.5. Türkiye‟de Belediyeciliğin Tarihi ............................................................................ 22 2.5.1. Tanzimat Öncesi Belediye Hizmetleri.............................................................. 24 2.5.2. Tanzimat Döneminde Belediye Hizmetleri ...................................................... 25 2.5.3. Cumhuriyet Döneminde Belediye Hizmetleri .................................................. 26 viii Sayfa 2.5.4. 1982 Anayasasına Göre Belediye Hizmetleri................................................... 29 2.6. Belediyelerin Hizmet Sunumunda Geleneksel Yöntemler ...................................... 31 2.6.1. Hizmetlerin Sunumunda Belediye Örgüt ve Personeli ..................................... 32 2.6.2. Belediye Hizmetleri Sunumunda ĠĢbirliği Yöntemi ......................................... 34 2.7. Kamusal Hizmet Sunumu ve Yerel Yönetimler Genel BakıĢ .................................. 37 2.8. Yerel Kamu Hizmetlerinde ÖzelleĢtirme Eğiliminin YaygınlaĢması ...................... 40 3. BELEDĠYE ĠKTĠSADĠ TEġEBBÜSLERĠ .......................................................... 43 3.1. Yerel Yönetim TeĢebbüslerinin Tanımı ................................................................... 45 3.1.1. Belediye Ġktisadi TeĢebbüsleri ......................................................................... 46 3.1.2. Belediyeler ve Ġktisadi ĠĢletmecilik ................................................................. 48 3.1.3. Belediye ĠĢletmelerinin Nitelikleri ................................................................... 51 3.2. Belediye Ġktisadi TeĢebbüslerinin Kurulma Gerekçeleri ......................................... 52 3.2.1. ġirketlerin KuruluĢ Nedenleri........................................................................... 52 3.2.1.1. Bürokrasiyi azaltmak ve yasal sınırlamaları asgariye indirmek/ bürokratik iĢlemler ve denetimden kurtularak daha serbest harcamalarda bulunmak ........................................................................... 53 3.2.1.2. Yeni gelir kaynakları yaratma isteği ......................................................... 54 3.2.1.3. Merkezi hükümetin belediyeler üzerindeki idari vesayetini azaltmak ..... 54 3.2.1.4. Özel bankalardan kredi kullanabilmek ..................................................... 55 3.2.1.5. Beldenin sosyal ve ekonomik geliĢmesine katkıda bulunmak ve bu konuda öncülük yapmak .......................................................................... 55 3.2.1.6. 2886 sayılı devlet ihale kanunu‟nun kısıtlamalarından kurtulmak ........... 56 3.2.1.7. Personel sağlanması ve istihdamında serbest hareket etme olanağı yaratmak .................................................................................................. 56 3.2.1.8. Diğer nedenler ......................................................................................... 57 3.3. Belediye Ġktisadi TeĢebbüslerinin KuruluĢ ġekilleri ve Belediye Ġktisadi TeĢebbüslerinin Sınıflandırılması ............................................................................ 57 3.3.1. Belediye Ġktisadi TeĢebbüslerinin KuruluĢ ġekilleri ........................................ 57 ix Sayfa 3.3.1.1. Özel yasalar ile kurulan iĢletmeler ........................................................... 58 3.3.1.2. Belediye bütçesi içinde yer alan iĢletmeler .............................................. 59 3.3.1.3. Belediye bütçesi dıĢında yer alan katma bütçeli iĢletmeler ...................... 59 3.3.1.4. Tanzim satıĢ fonları ve döner sermayeli kuruluĢlar .................................. 60 3.3.1.5. Belediyelerin kurdukları ve iĢtirak ettikleri Ģirketler ................................ 60 3.4. Belediye Ġktisadi TeĢebbüslerinin Hukuki Dayanakları .......................................... 61 3.4.1. 1580 Sayılı Eski ve 5393 Sayılı Yeni Belediye Yasaları ................................. 61 3.4.2 3030 Sayılı Yasa ve Yerine Çıkarılan 5216 Yasa ve Sonrasında Yeni BüyükĢehir Yasası............................................................................................ 64 3.4.3. Türk Ticaret Kanunu ........................................................................................ 64 3.4.4. 4046 Sayılı ÖzelleĢtirme Uygulamalarının Düzenlenmesine Dair Yasa ......... 65 3.4.5. 1163 Sayılı Kooperatifler Kanunu.................................................................... 66 3.4.6. Belediye Ġktisadi TeĢebbüsleri Hakkında Hüküm Ġhtiva Eden Diğer Kanunlar ........................................................................................................... 66 3.4.6.1. Doğal gaz piyasası kanunu ....................................................................... 66 3.4.6.2. Kamu ihale kanunu ................................................................................... 67 3.4.7. 3152 Sayılı ĠçiĢleri Bakanlığı TeĢkilat ve Görevleri Hakkında Kanun ............ 69 3.5. Belediyelerin ġirket Kurmaları Ve KurulmuĢ ġirketlere Katılmalarına ĠliĢkin Prosedür ................................................................................................................... 70 3.6. Türkiye‟de Belediye Ġktisadi TeĢebbüsleri .............................................................. 72 3.6.1. 1930–1946 Tek Partili Dönem ......................................................................... 72 3.6.2. 1960–1973 Dönemi .......................................................................................... 73 3.6.3. 1973–1980 Dönemi .......................................................................................... 73 3.6.4. 1980 Sonrası Dönem ........................................................................................ 73 3.7. Belediye Ġktisadi TeĢebbüsleri ile Kamu Ġktisadi TeĢebbüsleri Arasındaki Farklar 74 3.7.1. Kamu iktisadi teĢebbüsleri (KĠT) ..................................................................... 76 3.7.1.1. Sosyal nedenler ......................................................................................... 77 x Sayfa 3.7.1.2. Maddi nedenler ......................................................................................... 77 3.7.1.3. Siyasi nedenler .......................................................................................... 78 2.7.2. Müessese........................................................................................................... 78 3.7.3. ĠĢletme .............................................................................................................. 78 3.7.4. Bağlı ortaklık .................................................................................................... 78 3.7.5. ĠĢtirak ................................................................................................................ 79 3.8. Türkiye‟de Yerel Yönetimlerin-Belediye Ġktisadi TeĢebbüslerinin ÖzelleĢtirilmesi ........................................................................................................ 79 3.8.1. Yerel Yönetimlerde ÖzelleĢtirme Yöntemleri.................................................. 80 3.8.2. Yerel Yönetim TeĢebbüsleri ve Alternatifleri .................................................. 81 3.8.3. Yerel Hizmetleri ÖzelleĢtirirken Dikkat Edilmesi Gereken Konular ............... 82 3.8.4. Yerel kamu hizmetlerinin özelleĢtirmesinin nedenleri ..................................... 82 3.8.5. Yerel Kamu Hizmetlerinin ÖzelleĢtirilmesi ..................................................... 83 3.8.5.1. Ġhale yöntemi ............................................................................................ 84 3.8.5.2. Ġmtiyaz yöntemi ........................................................................................ 85 3.8.5.3. Kiralama yöntemi ..................................................................................... 85 3.8.5.4. Kupon yöntemi ......................................................................................... 85 3.8.5.5. Gönüllü kuruluĢlar ve kendi kendine yardım yöntemi ............................. 85 3.8.5.6. Fiyatlandırma yöntemi .............................................................................. 86 3.8.5.7. Vergi teĢvikleri ve idari düzenlemeler yöntemi........................................ 86 3.8.5.8. Yap iĢlet devret yöntemi ........................................................................... 86 3.8.5.9. ġirketleĢme ve ortak giriĢim yöntemi ....................................................... 87 3.9. ÖzelleĢtirme Uygulamaları ve Sonuçları ................................................................. 88 3.9.1. Amerika BirleĢik Devletlerindeki ÖzelleĢtirme ÇalıĢmaları ve Sonuçları....... 88 3.9.2. Batı Avrupa ülkelerindeki özelleĢtirme uygulamaları ve sonuçları ................. 89 3.9.2.1. Ġngiltere‟deki ÖzelleĢtirme Uygulamaları ve Sonuçları ........................... 89 xi Sayfa 4. SAMSUN BÜYÜKġEHĠR BELEDĠYESĠ ĠKTĠSADĠ TEġEBBÜSLERĠ VE MALĠ ANALĠZĠ ................................................................................................. 91 4.1. BüyükĢehir Belediyelerinin Tanımı ......................................................................... 91 4.1.1. BüyükĢehir ve Ġlçe Belediyelerinin Görev ve Sorumlulukları ......................... 92 4.1.1.1. Altyapı hizmetleri ..................................................................................... 98 4.1.1.2. UlaĢım hizmetleri...................................................................................... 99 4.1.2. BüyükĢehir Belediyesi ve Ġlçe Belediyelerinin Yetkileri Ve Ġmtiyazları ....... 100 4.1.2.1. BüyükĢehir belediyesinin imar denetim yetkisi ...................................... 100 4.2. BüyükĢehir Belediyelerinin Yönetimi.................................................................... 100 4.3. Samsun BüyükĢehir Belediyesi Örgütü ................................................................. 103 4.4. Samsun BüyükĢehir Belediyesi ġirketleri .............................................................. 104 4.4.1. Samsun Anakent Ġmar ĠnĢaat Ticaret Limited ġirketi .................................... 104 4.4.2. Samsun Proje UlaĢım Ġmar ĠnĢaat Yatırım Sanayi ve Ticaret Anonim ġirketi107 4.4.2.1. Raylı Sistem ĠĢletmesi ............................................................................ 107 4.4.2.2. Otobüs iĢletmesi...................................................................................... 110 4.4.2.3. Otobüs iĢletmesi yolcu sayısı ve iĢletme gelirleri................................... 111 4.4.2.3.1. Fiyat politikası ..................................................................................... 111 4.4.2.3.2. Otopark iĢletmesi ................................................................................. 112 4.4.2.3.3. Teleferik iĢletmesi ............................................................................... 112 4.5. 2011-2012-2013 Yıllarına Ait Mali Tabloları Elde Edilen ġirketler ve Mali Analizleri ................................................................................................................ 112 4.5.1. Bilanço ............................................................................................................ 113 4.5.2. Bilançonun Alt Kalemleri............................................................................... 114 4.5.2.1. Gelir tablosu............................................................................................ 114 4.5.3. Anakent Ġmar ĠnĢaat Madencilik Tic. Ltd. ġti. 2011-2012-2013 Yıllarına Ait Bilanço ve Gelir Tablosunun Analizi............................................................. 115 4.5.3.1. Sermaye büyüklüğü hakkında bilgiler .................................................... 115 xii Sayfa 4.5.3.2. SatıĢlar hakkında bilgiler ........................................................................ 115 4.5.3.3. ġirketin gelirlerinin giderlerini karĢılama oranı ..................................... 116 4.5.3.4. Ödenen faiz giderleri hakkında bilgiler .................................................. 116 4.5.3.5. Aktif yapısı hakkında bilgiler ................................................................. 117 4.5.3.6. Pasif hakkında bilgiler ............................................................................ 117 4.5.3.7. Özkaynak/Sermaye oranı ........................................................................ 118 4.5.3.8. Genel yönetim giderlerinin tüm giderler içindeki payı ........................... 118 4.5.3.9. Kar/Toplam aktif (Varlıkların karlılığı).................................................. 119 4.5.3.10. Kar/Özkaynak oranı .............................................................................. 119 4.5.3.11. Özkaynak/Aktif Toplamı oranı ............................................................. 120 4.5.3.12. Özkaynaklar/Toplam yabancı kaynaklar oranı ..................................... 120 4.5.3.13. Cari oran (Dönen Varlıklar/Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar) ............. 120 4.5.3.14. Net kar marjı ( Net Kar/Net SatıĢ Oranı) .............................................. 121 4.5.4. Samsun Proje UlaĢım Ġmar ĠnĢaat Yatırım Sanayi ve Ticaret Anonim ġirketi (SamulaĢ A.ġ.)‟ Nin 2011-2012-2013 Yılı Bilanço ve Gelir Tablolarının Analizi ............................................................................................................ 121 4.5.4.1. Sermaye büyüklüğü hakkında bilgiler .................................................... 121 4.5.4.2. SatıĢlar hakkında bilgiler ........................................................................ 122 4.5.4.3. ġirketin gelirlerinin giderlerini karĢılama oranı ..................................... 122 4.5.4.4. Ödenen faiz giderleri hakkında bilgiler .................................................. 123 4.5.4.5. Aktif yapısı hakkında bilgiler ................................................................. 123 4.5.4.6. Pasif hakkında bilgiler ............................................................................ 123 4.5.4.7. Özkaynak/Sermaye oranı ........................................................................ 124 4.5.4.8. Genel yönetim giderlerinin tüm giderler içindeki payı ........................... 125 4.5.4.9. Kar/Toplam aktif (Varlıkların Karlılığı) ................................................. 125 4.5.4.10. Kar/Özkaynak oranı .............................................................................. 126 4.5.4.11. Özkaynak/Aktif Toplamı oranı ............................................................. 126 xiii Sayfa 4.5.4.12. Özkaynaklar/Toplam Yabancı Kaynaklar oranı ................................... 126 4.5.4.13. Cari oran (Dönen Varlıklar/Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar) ............. 126 4.5.4.14. Net Kar Marjı ( Net Kar/Net SatıĢ Oranı) ............................................ 127 4.6. Mali Tablolar Analizi Genel Değerlendirmesi ....................................................... 127 5. SONUÇ VE ÖNERĠLER ....................................................................................... 131 KAYNAKLAR .................................................................................................................. 137 EKLER ............................................................................................................................... 147 Ek-1. Samsun Anakent Ġmar ĠnĢ. Madencilik Tic. Ltd. ġti. ..................................... 148 Ek-2. Samsun Anakent Ġmar ĠnĢ. Madencilik Tic. Ltd. ġti. ..................................... 150 Ek-3. Samsun Anakent Ġmar ĠnĢ. Madencilik Tic. Ltd. ġti. .................................... 151 Ek-4. Samsun Anakent Ġmar ĠnĢ. Madencilik Tic. Ltd. ġti. ..................................... 153 Ek-5. Samsun Anakent Ġmar ĠnĢ. Madencilik Tic. Ltd. ġti. ..................................... 154 Ek-6. Samsun Anakent Ġmar ĠnĢ. Madencilik Tic. Ltd. ġti. ..................................... 157 Ek-7. Samsun Proje UlaĢım Ġmar ĠnĢ. Yat. San. ve Tic. A.ġ. 31.12.2011 Bilançosu158 Ek-8. Samsun Proje UlaĢım Ġmar ĠnĢ. Yat. San. ve Tic. A.ġ. 31.12.2011 Gelir Tablosu ........................................................................................................... 158 Ek-9. Samsun Proje UlaĢım Ġmar ĠnĢ. Yat. San. ve Tic. A.ġ. 31.12.2012 Bilanço .. 160 Ek-10. Samsun Proje UlaĢım Ġmar ĠnĢ. Yat. San. ve Tic. A.ġ. 31.12.2012 Gelir Tablosu ......................................................................................................... 162 Ek-11. Samsun Proje UlaĢım Ġmar ĠnĢ. Yat. San. ve Tic. A.ġ. 31.12.2013 Bilanço 163 Ek-12. Samsun Proje UlaĢım Ġmar ĠnĢ. Yat. San. ve Tic. A.ġ. 31.12.2013 Gelir Tablosu ......................................................................................................... 164 ÖZGEÇMĠġ ....................................................................................................................... 165 xiv ÇİZELGELERİN LİSTESİ Çizelge Sayfa Çizelge 4.1. Tesis makine cihaz ......................................................................................... 106 Çizelge 4.2. Deniz taĢıtları ................................................................................................. 106 Çizelge 4.3. TaĢıtlar ........................................................................................................... 106 Çizelge 4.4. 2013 yılı tramvay iĢletmesi yolcu sayısı ........................................................ 108 Çizelge 4.5. 2012-2013 yılı tramvay yolcu sayısı ve geliri karĢılaĢtırması ....................... 109 Çizelge 4.6. 2013 yılı otobüs iĢletmesi yolcu sayısı ve elde edilen gelir........................... 111 Çizelge 4.7. BüyükĢehir Belediyesi ġirketleri ................................................................... 113 xv SİMGELER VE KISALTMALAR Bu çalıĢmada kullanılmıĢ bazı simgeler ve kısaltmalar, açıklamaları ile birlikte aĢağıda sunulmuĢtur. Simgeler Açıklama - - Kısaltmalar Açıklamalar ABD Amerika BirleĢik Devletleri AYYÖŞ Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik ġartı BİT Belediye Ġktisadi TeĢebbüsü BK Belediye Kanunu BŞBYHK BüyükĢehir Belediyesi Hakkında Kanun DMK Devlet Memurları Kanunu EGO Otobüs ĠĢletmeleri Müessesesi EPDK Enerji Piyasası ve Düzenleme Kurumu GSYİH Gayri Safi Yurtiçi Hasıla İDT Ġktisadi Devlet TeĢekkülü İSKİ Ġstanbul Su ve Kanalizasyon Ġdaresi KAYA Kamu Yönetimi AraĢtırma Raporu KHK Kanun Hükmünde Kararname KİK Kamu Ġktisadi KuruluĢu KİT Kamu Ġktisadi TeĢebbüsü MİBK Mahalli Ġdare Birlikleri Kanunu SMMM Serbest Muhasebeci Mali MüĢavirlik T.C. Türkiye Cumhuriyeti TBMM Türkiye Büyük Millet Meclisi TKY Toplam Kalite Yönetimi TRT Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu TTK Türk Ticaret Kanunu YİT Yerel Yönetim Ġktisadi TeĢebbüsleri xvi Kısaltmalar Açıklamalar YMM Yeminli Mali MüĢavirlik YPK Yüksek Planlama Kurulu Samulaş A.Ş. Samsun Proje UlaĢım Ġmar ĠnĢaat Yatırım Sanayi ve Ticaret Anonim ġirketi 1 1. GİRİŞ Türk Kamu Yönetiminde Anayasa‟nın 123. Maddesine göre; merkezden ( merkezi idare) ve yerinden yönetim ( mahalli idare) Ģeklinde bir yapılanma vardır. Devlet yerleĢik bir topluluğun hukuksal ve siyasal bakımdan örgütlenmesi sonucunda oluĢan, tüzel kiĢiliğe ve egemenliğe sahip bir örgüttür (Gözübüyük, 1993:10). Devlet siyasal bir organizasyon olup, amacı belirli bir toprak parçası üzerinde yaĢayan insanların ortak nitelikteki ihtiyaçlarını karĢılamaktır. Bu ortak ihtiyaçlara iç ve dıĢ güvenlik, adalet, ülke düzeyinde toplumsal refahın ve kalkınmanın sağlanması, sosyal güvenliğin etkin bir biçimde gerçekleĢtirilmesi gibi hususlar dahildir (Nadaroğlu, 1998:3). Kamu yönetimi devlet, yerel yönetimler ve kamu kurumları olmak üzere üç tip kamu tüzel kiĢisi biçiminde örgütlenmiĢtir. Genel anlamda devlet kamu örgütlerinin tümünü kapsar. Dar anlamda ise, sadece merkezi ve politik nitelikli olan kamu tüzel kiĢiliğini içerir (Özel, 2003). Örgüt olarak kamu yönetimi teĢkilatı, devlet aygıtının yasama ve yargı organları dıĢında kalan kısmıdır; yürütme organının yönlendirdiği kamusal iĢleri yerine getiren aygıttır (Acar, 1989:9). Türk Kamu Yönetimi, Anayasa;‟nın 123. maddesine göre; merkezden yönetim (merkezi idare) ve Yerinden yönetim (mahalli idare) esasına dayanmaktadır (Günal, 1997:13). Bu iki esas birbirinin eksiklerini tamamlamakta kavramların ortaya çıkmasında siyasal, toplumsal ve ekonomik faktörler etkili olmuĢtur. Türk Kamu Yönetimi örgütlenmesi, merkezden yönetim örgütü ve yerinden yönetim örgütü olarak ikiye ayrılabilir. Merkezden yönetim örgütü; baĢkent örgütü (bakanlıklar, merkezdeki kurul ve kuruluĢlar) ve taĢra kuruluĢu (il örgütü, ilçe, bucak ve bölge) olarak ikiye ayrılır. Yerinden Yönetim örgütü ise önce coğrafi bakımdan yerinden yönetim ve iĢlevsel yerinden yönetim olarak ve bu ikisi de kendi alt baĢlıklarında yerel yönetimler (il özel idaresi, Belediye, Köy1) ve iĢlevsel bakımdan uzmanlaĢmıĢ kuruluĢlar (kamu kurumları, kamu iktisadi teĢebbüsleri ve meslek kuruluĢları) olarak gruplandırılır. 1 Yeni büyükĢehir yasasına göre tüel kiĢiliği kaldırılmıĢtır. 2 Merkezden yönetim merkez hiyerarĢisinde bulunan organlar eliyle kamu hizmetlerinin tek elden yürütülmesidir. Devlet‟de temel yönetsel iĢlevler, genel yönetim kuruluĢları, merkez örgütü tarafından yerine getirilir. Merkezi yönetim merkez örgütü ve taĢra örgütü olarak örgütlenmiĢtir. Merkezi yönetim; kamu hizmetlerinin belirli bir merkezden hiyerarĢik bir yapı içerisinde sunulmasıdır. Bu sistemde; kamu hizmetleriyle ilgili kararlar almak, alınan kararları uygulamak, gelirleri belirlemek, tahsil etmek, giderleri düzenlemek vb. yetkilere merkez sahiptir (Çoker, 1991). CumhurbaĢkanı, BaĢbakan, bakanlar kurulu, bakanlıklar ve bakanlardan oluĢan merkezi yönetim Ankara‟ da bulunmakta, diğer illerde de taĢra teĢkilatları bulunmaktadır. Bu teĢkilatlar bir bütün halinde devlet tüzel kiĢiliğini meydana getirir. Merkezi yönetimin sorumluluğunda olan hizmetlerin taĢrada yürütülmesine iliĢkin örgütlenme bakımından Türkiye, „„Ġl sistemini tercih etmiĢ ülkelerdendir (Yalçındağ, 1996). Bu tercih Fransız yönetim biçiminden uyarlanarak Osmanlı imparatorluğu döneminde yapılmıĢ olup; yüzyılı aĢkın bir süredir taĢra sistemine hakim olmuĢtur (Kubilay, 1998). Cumhuriyet döneminde il sistemi; personeli, alt birimleri, hizmet örgütleri, yönetsel alanları ve yönetim felsefesi ile bir tür miras olarak kalmıĢ, yeni dönemde 1921 ve 1924 anayasaları ile sadece sistemdeki sancak kaldırılarak cumhuriyetin il sistemi 1929 yılında kabul edilen „„Vilayet Ġdaresi Kanunu‟‟ ile kurulmuĢ, 1949‟da bugün de yürürlükte olan 5442 sayılı „„Ġl Ġdaresi Kanunu‟‟ ile sistem pekiĢtirilerek günümüzdeki temel yasal statüsüne kavuĢmuĢtur (Yalçındağ, 1996). Fakat Türkiye il esasına göre değil de adeta genel müdürlük esasına göre yönetilmektedir. Yatırımların planlanmasından, ödeneklerin yatırımlara aktarımına ve personel hareketine kadar bir çok tasarruf, merkezden yapılmakta, valilik ve diğer taĢra birimleri bunlar üzerinde önemli bir rol oynamamaktadırlar. Bununla birlikte il özel idareleri, belediyeler, mahalli idare birlikleri yerinden yönetim esaslarına göre güçlendirilmeli ve kamu yönetimi içerisindeki payları geliĢmiĢ ülkeler seviyesine çıkarılmalıdır. Büyük yatırımlar (boğaz köprüsü, otoyol vb.) dıĢındaki projeler iller tarafından koordine edilmelidir. Merkez ise finans sağlama, perspektif sağlama gibi görevleri daha etkin bir Ģekilde yerine getirmelidir (Yeter, 2002). 3 GeliĢmiĢ ülkelerde genel olarak makro planlar, dıĢ politika ve savunma gibi ülke ölçeğinde arz edilmesi gereken hizmetler merkezi idare tarafından yerine getirilirken, yerel nitelik arz eden hizmetler büyük ölçüde özerk ve mali bakımdan güçlü yerel yönetim birimlerine bırakılmıĢtır (Sodan, 2002). Yerel yönetimler; merkezi yönetimin dıĢında yerel bir topluluğun gereksinmesini karĢılamak amacıyla oluĢturulan, karar organlarını doğrudan halkın seçtiği, demokratik ve özerk bir yönetim kademesi, bir kamusal örgütlenme modelidir (Bozkurt, 1996:258). Yerel yönetim geleneğinin tarihi, komün geleneğinin tarihidir. Belirli bir mekan üzerinde yaĢamaktan kaynaklanan sorunlarını çözümlemek ve toplu gereksinmelerini karĢılamak amacıyla kurulmuĢ birlikteliklerle ya da örgütlülüklere komün adı verilmektedir (Ertan, 2002). Yerel yönetim sistemi ve özellikle belediyeler, bir komün geleneğinin taĢıyıcısıdırlar. Türkiye‟de kasaba ve kentler ise köy yönetiminden farklı olan ve belediye denen komün benzeri bir organ tarafından idare edilmektedir. Yerel yönetimlerin yalnızca idare ettikleri beldelerde değil, ülkelerin kalkınmasında da ciddi bir rolü vardır. Günümüzde merkezi yönetimin katı anlayıĢı yerine, yerinden yönetim ilkesine ve katılımcı yönetime büyük önem verilmeye çalıĢılmakta ve yerinden yönetimde halkın istekleri daha önemle değerlendirilmekte, çabuk ve etkili kararlar alma olanağı sağlanmaya çalıĢılmaktadır (Tortop, 2002). GeniĢ bir coğrafyada örgütlenmiĢ olan devlette bütün iĢlerin merkezden yönetim tarafından idare edilmesi yerleĢimler arası mesafeler ve haberleĢme donanımı etmenlerinden ötürü çok zorluk taĢımaktadır. Merkezi yönetim her zaman yurdun her yerinde isabetli kararlar alamayabilir. Bundan dolayıdır ki yereselleĢme ihtiyacı ortaya çıkar. Kamu hizmetlerinin yerine getirilmesinde icrai karar alma yetkisinin merkez teĢkilatına dahil olmayan bağımsız idarelere verilmesine ademi merkeziyet ya da yerinden yönetim adı verilmektedir (Yıldırım, 1989). Yerinden yönetim idareleri Anayasa veya kanundan doğar, yetkileri de kanunla belirtilmiĢtir. Yerinden yönetim idareleri, yerinden yönetim ilkelerine bağlı olan topluluk 4 veya hizmete tüzel kiĢilik tanınır. Belli bir coğrafi alan esas alınarak, ülkenin çeĢitli bölgelerine uygulanabileceği gibi, özellik arzeden bazı hizmetleri yerine getirmek içinde kurulabilir. Böylece merkez teĢkilatından ayrı bir tüzel kiĢilik ortaya çıkmıĢtır. Bu açıdan yerinden yönetim, yer bakımından yerinden yönetim ve hizmet bakımından yerinden yönetim olmak üzere ikiye ayrılabilir (Gözübüyük, 1999:119). Belli bir yöre halkının yerel hizmetlerini görmek için örgütlenmelerine yer bakımından yerinden yönetim denmektedir. Yerel yönetimler; belediyeler, il özel yönetimleri ve köy yönetimleri2 olmak üzere üç kademede örgütlenmiĢlerdir. Bu yönetsel birimlere hizmetlerini daha etkin ve verimli bir Ģekilde kendi organlarıyla yerine getirebilmeleri amacıyla özerklik tanınmıĢtır (Kahraman ve Öktem, 2002). Türkiye‟deki mahalli idareler, özerk yönetim idareleri olarak kurulmuĢtur ve anayasa ve özel kanunlarıyla, merkezin taĢra örgütü yanında, seçilmiĢ organları, mal varlıkları ve bütçeleri vardır. Bununla birlikte merkezden tamamıyla bağımsız değillerdir. Merkezi idare, kanunlarla mahalli idareleri yönetmeye, faaliyetlerine karıĢmaya, onların görmeye yetenekli olmadıkları hizmetleri yüklenmeye eğilim gösterebilir. Merkezi idare mahalli idareler üzerinde denetimini sıkılaĢtırırsa bu denetim amacından saptırılmıĢ yararsız duruma gelmiĢ olur. Bu katılımı, sorumluk almayı zedeler. Bu nedenledir ki denetimin, kalkınmayı hızlandırıcı, merkezi idarenin yükünü hafifletici ve merkezdeki dar boğazları ortadan kaldırıcı, mahalli idare sistemini teĢvik edici bir nitelik taĢıması gerekir (Aktan, 1976). Mahalli idarelerin dört temel ilkesi Ģunlardır: - Mahalli idareler birer kamu tüzel kiĢileridir. - Karar organları vardır ve demokratik usullerle halk tarafından seçilirler. - SeçilmiĢ organların organlık sıfatını kazanma ve kaybetmeleri yargı yoluyla olmaktadır. - Mahalli idarelere görevleri ile orantılı gelir kaynakları sağlanır. - Mahalli idareler merkezi idarenin vesayet denetimine tabidir (Günal, 1997:13). Vesayet Denetimini açıklamak gerekirse amacı mahalli idareleri gözetim altında tutma ve merkezle iliĢkilerinde merkezi idarenin egemenliğini korumaktır. Ġdari vesayet; merkezden yönetimin yerinden yönetim sistemi üzerinde kurulan idare ve kurumların eylem 2 Yeni BüyükĢehir Belediyesi kanununa göre köylerin tüzel kiĢiliği kaldırılmıĢtır. 5 iĢlemlerini kanunla gösterilen sınırlar içinde kontrol etmek ve kararlarını bozabilmek yetkisidir. Hizmet yerinden yönetim kuruluĢları ile de belli hizmetler tüzel kiĢiliğe kavuĢturulmuĢ olur. ÇeĢitli alanlarda görülebilir. Yönetsel, iktisadi, sosyal, teknik, kültürel alanlarda görev yapan, yerinden yönetim kuruluĢları vardır. Örneğin üniversiteler, yayın alanında TRT, Sosyal Güvenlik Kurumu, iktisadi alanda ise iktisadi devlet teĢekkülleri, Ticaret ve Sanayi Odaları gibi Kamu Kurumu niteliğindeki meslek kuruluĢları gibi. Hizmet yerinden yönetim kuruluĢları hem genel yönetim hem de yerel yönetim kuruluĢlarından farklıdır. Hizmet Yerinden Yönetim KuruluĢlarının özellikleri Ģöyle sıralanabilir: - Yerel Yönetim kuruluĢları gibi tüzel kiĢilikleri vardır. Bunlar da tüzel kiĢiliklerini yasa ya da yasanın verdiği yetkiye dayanan yönetsel kararla kazanırlar. - Hizmetsel kuruluĢların da, yerel yönetim kuruluĢları gibi, özerklikleri vardır. Bunların özerklikleri gördükleri hizmetin niteliğine göre değiĢmektedir. - Hizmetsel kuruluĢlar belli görev ve yetkilerle donatılmıĢtır. Bunların hizmet alanları değiĢik niteliktedir. - Hizmetsel kuruluĢların kendilerine özgü mal varlıkları ve bütçeleri vardır. - Bu kuruluĢlar üzerinde genel yönetimin veya bağlı oldukları kuruluĢların vesayet denetimi vardır. Vesayet denetimi ile özerklik arasında ters orantı vardır. Vesayet arttıkça özerklik alanı daralır. Avrupa birliğine üye olma yolunda yaĢanan geliĢmeler ıĢığında, kamu yönetiminin örgütlenmesi ve iĢleyiĢine iliĢkin sıkıntıların varlığı tartıĢılmaktadır. Türkiye‟de merkezi yönetimin kamusal hizmetleri yerine getirmede bir tıkanıklık yaĢadığı, bunun temel nedeninin de kamu hizmetlerine iliĢkin görev, yetki ve sorumlulukların genelde merkezde toplanması olduğu belirtilmektedir. ÇeĢitli ülkelerin belediye paylarının GSYĠH içindeki payına bakıldığında merkezi yönetimlerin yerel yönetimler üzerindeki vesayetinin kaldırılmasının ya da azaltılmasının, kaynakların yerel yönetimlere aktarılmasının istenmesi doğaldır. Fakat desantralizasyon (yerinden yönetimleĢtirme), subsidiarite 6 (hizmette yerellik), değiĢim-dönüĢüm-entegrasyon politikalarına ve bu politikaların doğuracağı sonuçları dikkatle incelemek gerekir (Çoker, 1993). Yerel yönetimlerle ilgili yapılan çalıĢmalar çoğunlukla yerel yönetimlerin yerelleĢmesi ile ilgilidir. YerelleĢme kavramı siyasal ve yönetimsel yerelleĢmeyi de kapsayacak Ģekilde, yerel yönetimlerin sunmuĢ olduğu hizmetlerin kalitesini ve kapsamını geniĢletebilmeyi ve yerel demokrasinin arttırılmasını sağlayabilmek içindir (Fenwick ve Bailey, 1999). Yerel yönetimlerin yeniden yapılandırılması, merkezi yönetim ve yerel yönetimler arasında çağın gereklerine uygun yeni bir görev paylaĢımı yapılması son zamanlarda Türkiye‟nin gündemini oluĢturan önemli konulardan biridir. Bu konuyu önemli yapan nedenler kamu hizmetlerinin götürülmesinde arzulanan etkililik ve verimlilik düzeyine ulaĢılamamasıdır. Yerel yönetimler halka en yakın birimlerdir. Bundan dolayı yaptıkları hizmetler çok çeĢitlidir. Günümüzde gittikçe ağırlaĢan ekonomik ve sosyal sorunlar da yerel yönetimleri etkilemektedir. Bu sorunlar arasında iĢsizlik, köyden kente göç, yaĢlı ve özürlü kiĢilerin kent hayatında karĢılaĢtıkları zorluklar, çevre kirliliği, konut yetersizliği vb. ilk akla gelenlerdir. Yani yerel yönetimlere yöneltilen istekler sadece artmamakta aynı zamanda giderek çeĢitlenmektedir (Karaman, 1997). Bahsi geçen sebepler yerel yönetimler içerisinde belediyeleri ön plana geçirmiĢtir. Anayasanın 127. Maddesine göre belediyeler belde halkının mahalli müĢterek ihtiyaçlarını karĢılayan kamu tüzel kiĢiliğine sahip olan bir yerel yönetim birimidir. Belediyelerin görevleri; 14.04.1930 tarih ve 1580 sayılı kanunla ifade eilmiĢ olup; 07.12.2014 tarih ve 5272 sayılı Belediye Kanunuyla yeniden düzenlenmiĢ ve bu kanun da 03.07.2005 tarih ve 5393 sayılı Belediye Kanununun kabul edilmesiyle; 13.07.2005 tarih ve 25874 sayılı Resmi Gazetede yayınlanması ile yürürlükten kaldırılmıĢtır. Belediyelerin sağlık, imar, ulaĢım, yol, su, kanalizasyon, itfaiye, çöp toplama gibi baĢlıca görevleri yanında ekonomik nitelikli görevleri de vardır. Bu ekonomik nitelikli görevlerinin bir kısmını kendi bütçe ve muhasebe içerisinde kamu hukukuna göre yürütürken; bir kısmını da özel hukuk hükümlerine göre yerine getirebilmektedirler. Belediyelerin verdiği hizmetler; tam kamusal, yarı kamusal ve piyasa malı niteliğinde sınıflandırabilir. Kanalizasyon, çöp toplama vb. Yarı kamual hizmetleri sunmanın yanında 7 doğalgaz dağıtımı, su, ekmek vb. Piyasa malı nitelikli mal ve hizmetleri de sunabilmektedir. Belediyeler, yarı kamusal ve özel mal ve hizmetleri kurdukları Belediye Ġktisadi TeĢebbüsleri (BĠT) aracılığı ile üretip sunmaktadırlar. Bu teĢebbüsler piyasa bozukluklarını giderebilmek, doğal tekel niteliğinde olan malların bu özelliklerinden yararlanmak, dıĢsal zararları gidermek, belediyeye ek gelir sağlamak gibi sebeplerle kurulmaktadırlar. Belediye iktisadi TeĢebbüsleri, kamu iktisadi teĢebbüslerine benzer Ģekilde ortaya çıkmıĢtır. Önceleri döner sermaye kuruluĢu Ģeklinde ortaya çıkmıĢ olup, sonra belediye iĢletmeleri Ģeklinde yaygınlaĢmıĢ, daha sonra da Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre ĢirketleĢme Ģekline dönüĢmüĢtür. Ġktisadi ve ticari alanda mal ve hizmet üreten belediye iktisadi teĢebbüsleri mal ve hizmet üreten belediye iktisadi teĢebbüsleri, özel hukuk hükümlerine tabi olup; genellikle Anonim ġirket niteliğinde kuruluĢlardır. Bunlar en küçük belediyelerden, en büyük belediyelere kadar ülkede yaygındır. Belediye Ġktisadi TeĢebbüsleri, sermaye yapıları bakımından kamusal sermayeye sahip olmalarına rağmen özel hukuk hükümlerine ve Ticaret kanunu hükümlerine tabi olan ancak belediyeler gibi vesayet denetimine tabi olmayan, serbest piyasa koĢullarına göre faaliyette bulunan ticari kuruluĢlardır. Belediyeler genel bütçe prensiplerine ve kanunlarına uymak durumunda olduklarından, bütçelerinden gerekli ödeneği istenildiği gibi, istenilen hızda aktaramadıklarından, bu tür iĢletmeler kurarak kamu hizmetlerini özel hukuk sisteminde içinde daha rahat hale gelirler ve yerel kadrolarına istihdam sağlama yoluna giderler. Günümüzde belediye iktisadi teĢebbüslerinin çoğunlukla zarar ettikleri, kapatılmaları, özelleĢtirilmeleri ya da kuruluĢlarına izin verilmemesi konusunda kamuoyunda genel bir kanaat vardır. Bu tezle belediyelerin ekonomik fonksiyonun sonucu olarak belediye iktisadi teĢebbüslerinin, yasal dayanakları, fonksiyonları, kuruluĢ Ģekilleri, tarihi geçmiĢi ele alınarak incelenecektir. Sonrasında Samsun BüyükĢehir Belediyesi iktisadi teĢebbüslerinin mali tabloları alınarak mali analizleri yapılmıĢtır. Yöntem olarak konuyla ilgili kitaplar 8 makaleler, internet ortamından elde edilen kaynaklar kullanılmıĢ Ģirketlerin edinilen tablolar ve faaliyet raporlarından faydalanılmıĢtır. Tezin birinci bölümünde Türkiye‟de mahalli idareler içindeki belediyelerin tanımı, yeri, tarihçesi, yapısı, organları, belediye hizmetleri, bu hizmetlerin niteliği, büyükĢehir belediyeciliği ve son kısımda kamusal hizmet sunumu ve yerel yönetim iliĢkisi incelenmiĢtir. Ġkinci bölümde Türkiye‟de genel olarak Belediye Ġktisadi TeĢebbüsleri uygulamasının yasal çerçevesi Ģirketlerin amaçları ve kuruluĢ nedenleri, Kamu Ġktisadi TeĢebbüsleri ile karĢılaĢtırması, Belediye Ġktisadi TeĢebbüslerinin özelleĢtirme nedenleri, özelleĢtirme uygulamaları ve Türkiye‟de Belediye Ġktisadi TeĢebbüslerinin tarihçesi incelenmiĢtir. Üçüncü bölümde Samsun BüyükĢehir Belediyesi Ģirketlerinden 2011,2012 ve 2013 yılına ait 2 Ģirketin bilanço ve gelir tabloları alınarak mali analizleri yapılmıĢtır. Sonuç olarak ise tezin genel değerlendirmesi yapılmıĢ olup belediye iktisadi teĢebbüsleri ve yerel kamu hizmetlerinin sunumu iliĢkisi bağlamında çıkarsamalarda bulunularak görüĢ ve öneriler yapılmıĢtır. 9 2. KAMUSAL HİZMET BİRİMLERİ OLARAK BELEDİYELER 2.1. Belediyelerin Tanımlanması Belediye kelimesi Ģehir, memleket anlamlarına gelen „„beled‟‟ veya belde kelimelerinden gelir. Bugünkü manasıyla kullanımı Osmanlı Ġmparatorluğu‟nda Tanzimat Dönemi‟nde baĢlamıĢtır. ġehrin idare teĢkilatını belirtmek amacıyla 19. yy. dan itibaren kullanılan bir ifadedir (Fidan, 1997:17). 1580 sayılı Belediye Kanununun 1. maddesinde (Resmi Gazete, 1930) „ belediyenin‟‟ tanımı Ģu Ģekildedir: „„Belediye, beldenin ve belde sakinlerinin mahalli mahiyette müĢterek ve medeni ihtiyaçlarını tanzim ve tesviye ile mükellef hükmi bir Ģahsiyettir.‟‟ Gerek anayasa‟da ki ifade, gerekse Belediye Kanunu‟ndaki tanımda belediyelerin bir „„ hükmi Ģahsiyet‟‟ olduğundan bahsedilmektedir. Bu hükmi Ģahsiyetlerin belirli yükümlülükleri olduğu gibi, bu yükümlülüklerini yerine getirecek çeĢitli organlarının ve en önemlisi, bir bütçesinin ve gelirinin olması zorunludur (Gözübüyük, 1999:37). 2.2. Belediye İdaresinin Görev, Yetki ve İmtiyazları 2.2.1. Belediyelerin Görev ve Sorumlulukları Belediye tüzel kiĢiliğinin kendinden beklenen hizmetleri yerine getirebilmesi için belli görev ve yetkilerle donatılmıĢ olması önemlidir. 5393 sayılı Kanun (Resmi Gazete, 2005) belediyelerin yetki, görev ve sorumlulukları ile belediye idarelerine tanınan imtiyazlar konusunda kapsamlı bir düzenleme getirmiĢtir. Kanunun 14. maddesinde3 “Belediyenin 3 5393 sayılı Kanunun 14 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinin son cümlesi yürürlükten kaldırılmıĢ, aynı bende aĢağıdaki cümleler eklenmiĢ, fıkranın (b) bendinin birinci cümlesinde yer alan sağlıkla ilgili her türlü tesisi açabilir ve iĢletebilir; ibaresinden sonra gelmek üzere mabetlerin yapımı, bakımı, onarımını yapabilir; ibaresi eklenmiĢ, ikinci cümlesi aĢağıdaki Ģekilde değiĢtirilmiĢ ve birinci fıkradan sonra gelmek üzere aĢağıdaki fıkra eklenmiĢtir. -BüyükĢehir belediyeleri ile nüfusu 100.000'in üzerindeki belediyeler, kadınlar ve çocuklar için konukevleri açmak zorundadır. Diğer belediyeler de mali durumları ve hizmet önceliklerini değerlendirerek kadınlar ve çocuklar için konukevleri açabilirler. -Gerektiğinde, sporu teĢvik etmek amacıyla gençlere spor malzemesi verir, amatör spor kulüplerine ayni ve nakdî yardım yapar ve gerekli desteği sağlar, her türlü amatör spor karĢılaĢmaları düzenler, yurt içi ve yurt dıĢı müsabakalarda üstün baĢarı gösteren veya derece alan öğrencilere, sporculara, teknik yöneticilere ve antrenörlere belediye meclisi kararıyla ödül verebilir. -Belediyelerin birinci fıkranın (b) bendi uyarınca, sporu teĢvik amacıyla yapacakları nakdî yardım bir önceki yıl genel bütçe vergi gelirlerinden belediyeleri için tahakkuk eden miktarın binde yedisini geçemez. 10 görev ve sorumlulukları” baĢlığı altında Ģu hüküm yer almaktadır: “Belediye, mahallî müĢterek nitelikte olmak Ģartıyla; a) Ġmar, su ve kanalizasyon, ulaĢım gibi kentsel alt yapı; coğrafî ve kent bilgi sistemleri; çevre ve çevre sağlıgı, temizlik ve katı atık; zabıta, itfaiye, acil yardım, kurtarma ve ambulans; Ģehir içi trafik; defin ve mezarlıklar; ağaçlandırma, park ve yeĢil alanlar; konut; kültür ve sanat, turizm ve tanıtım, gençlik ve spor; sosyal hizmet ve yardım, nikâh, meslek ve beceri kazandırma; ekonomi ve ticaretin geliĢtirilmesi hizmetlerini yapar veya yaptırır. BüyükĢehir belediyeleri ile nüfusu 50.000'i geçen belediyeler, kadınlar ve çocuklar için koruma evleri açar. b) Okul öncesi eğitim kurumları açabilir; Devlete ait her derecedeki okul binalarının inĢaatı ile bakım ve onarımını yapabilir veya yaptırabilir, her türlü araç, gereç ve malzeme ihtiyaçlarını karĢılayabilir; sağlıkla ilgili her türlü tesisi açabilir ve iĢletebilir; kültür ve tabiat varlıkları ile tarihî dokunun ve kent tarihi bakımından önem taĢıyan mekânların ve iĢlevlerinin korunmasını sağlayabilir; bu amaçla bakım ve onarımını yapabilir, korunması mümkün olmayanları aslına uygun olarak yeniden inĢa edebilir. Gerektiğinde, öğrencilere, amatör spor kulüplerine malzeme verir ve gerekli desteği sağlar, her türlü amatör spor karĢılaĢmaları düzenler, yurt içi ve yurt dıĢı müsabakalarda üstün baĢarı gösteren veya derece alan sporculara belediye meclisi kararıyla ödül verebilir. Gıda bankacılığı yapabilir. Belediye, kanunlarla baĢka bir kamu kurum ve kuruluĢuna verilmeyen mahallî müĢterek nitelikteki diğer görev ve hizmetleri de yapar veya yaptırır. Hizmetlerin yerine getirilmesinde öncelik sırası, belediyenin malî durumu ve hizmetin ivediliği dikkate alınarak belirlenir. Belediyenin görev, sorumluluk ve yetki alanı belediye sınırlarını kapsar. BüyükĢehir dahilinde olmayan belediyeler temel olarak 5393 sayılı Kanuna tabi olarak görev yapar. 2.2.2. Belediye İdaresine Görev Veren Diğer Kanunlar Belediye Kanunu‟nun 14.maddesinin metninde sayılan görev ve yetkiler haricinde diğer mevzuatın belediyelere yüklediği görevler de vardır. Bu görevlendirme sistematik olarak Belediye Kanunu‟na ek yapmaktan daha çok ilgili kanunlarda müstakil hükümler olarak düzenlenmiĢtir. 11 Örnek vermek gerekirse; 5199 sayılı Hayvanları Koruma Kanunu, 1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu, 3194 sayılı Ġmar Kanunu, 2872 sayılı Çevre Kanunu, 775 sayılı Gecekondu Kanunu, 3621 sayılı Kıyı Kanunu, 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu, 4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun, 4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu, 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu, 3572 sayılı ĠĢ yeri Açma ve ÇalıĢma Ruhsatlarına Dair Kanun Hükmüne Kararnamenin DeğiĢtirilerek Kabulüne Dair Kanun, 3998 sayılı Mezarlıkların Korunması Hakkında Kanun gibi bir çok kanun belediyelere görev yüklemiĢtir (DanıĢtay, 2004:40). 2.2.3. Belediyelere İmtiyaz Olarak Verilen Yetkiler Belediye Kanunu‟nun 15. maddesi4 “Belediyenin yetkileri ve imtiyazları” baĢlığını taĢımaktadır. Bu maddede yer alan düzenleme Ģöyledir: a) Belde sakinlerinin mahallî müĢterek nitelikteki ihtiyaçlarını karĢılamak amacıyla her türlü faaliyet ve giriĢimde bulunmak. b) Kanunların belediyeye verdiği yetki çerçevesinde yönetmelik çıkarmak, belediye yasakları koymak ve uygulamak, kanunlarda belirtilen cezaları vermek. c) Gerçek ve tüzel kiĢilerin faaliyetleri ile ilgili olarak kanunlarda belirtilen izin veya ruhsatı vermek. d) Özel kanunları gereğince belediyeye ait vergi, resim, harç, katkı ve katılma paylarının tarh, tahakkuk ve tahsilini yapmak; vergi, resim ve harç dıĢındaki özel hukuk hükümlerine 4 Yeni BüyükĢehir yasasıyla; 5393 sayılı Kanunun 15 inci maddesinin birinci fıkrasına aĢağıdaki bent, birinci fıkrasından sonra gelmek üzere aĢağıdaki fıkra ve dördüncü fıkrasına aĢağıdaki cümle eklenmiĢtir. r) Belediye mücavir alan sınırları içerisinde 5/11/2008 tarihli ve 5809 sayılı Elektronik HaberleĢme Kanunu, 26/9/2011 tarihli ve 655 sayılı UlaĢtırma, Denizcilik ve HaberleĢme Bakanlığının TeĢkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ve ilgili diğer mevzuata göre kuruluĢ izni verilen alanda tesis edilecek elektronik haberleĢme istasyonlarına kent ve yapı estetiği ile elektronik haberleĢme hizmetinin gerekleri dikkate alınarak ücret karĢılığında yer seçim belgesi vermek, (r) bendine göre verilecek yer seçim belgesi karĢılığında alınacak ücret UlaĢtırma, Denizcilik ve HaberleĢme Bakanlığınca belirlenir. Ücreti yatırılmasına rağmen yirmi gün içerisinde verilmeyen yer seçim belgesi verilmiĢ sayılır. BüyükĢehir sınırları içerisinde yer seçim belgesi vermeye ve ücretini almaya büyükĢehir belediyeleri yetkilidir.„Belediye ve bağlı idareler, meclis kararıyla mabetlere indirimli bedelle ya da ücretsiz olarak içme ve kullanma suyu verebilirler.‟ 12 göre tahsili gereken doğalgaz, su, atık su ve hizmet karĢılığı alacakların tahsilini yapmak veya yaptırmak. e) Müktesep haklar saklı kalmak üzere; içme, kullanma ve endüstri suyu sağlamak; atık su ve yağmur suyunun uzaklaĢtırılmasını sağlamak; bunlar için gerekli tesisleri kurmak, kurdurmak, iĢletmek ve iĢlettirmek; kaynak sularını iĢletmek veya iĢlettirmek. f) Toplu taĢıma yapmak; bu amaçla otobüs, deniz ve su ulaĢım araçları, tünel, raylı sistem dâhil her türlü toplu taĢıma sistemlerini kurmak, kurdurmak, iĢletmek ve iĢlettirmek. g) Katı atıkların toplanması, taĢınması, ayrıĢtırılması, geri kazanımı, ortadan kaldırılması ve depolanması ile ilgili bütün hizmetleri yapmak ve yaptırmak. h) Mahallî müĢterek nitelikteki hizmetlerin yerine getirilmesi amacıyla, belediye ve mücavir alan sınırları içerisinde taĢınmaz almak, kamulaĢtırmak, satmak, kiralamak veya kiraya vermek, trampa etmek, tahsis etmek, bunlar üzerinde sınırlı aynî hak tesis etmek. i) Borç almak, bağıĢ kabul etmek. j) Toptancı ve perakendeci hâlleri, otobüs terminali, fuar alanı, mezbaha, ilgili mevzuata göre yat limanı ve iskele kurmak, kurdurmak, isletmek, islettirmek veya bu yerlerin gerçek ve tüzel kiĢilerce açılmasına izin vermek. k) Vergi, resim ve harçlar dıĢında kalan dava konusu uyuĢmazlıkların anlaĢmayla tasfiyesine karar vermek. l) Gayrisıhhî müesseseler ile umuma açık istirahat ve eğlence yerlerini ruhsatlandırmak ve denetlemek. m) Beldede ekonomi ve ticaretin geliĢtirilmesi ve kayıt altına alınması amacıyla izinsiz satıĢ yapan seyyar satıcıları faaliyetten men etmek, izinsiz satıĢ yapan seyyar satıcıların faaliyetten men edilmesi sonucu, cezası ödenmeyerek iki gün içinde geri alınmayan gıda maddelerini gıda bankalarına, cezası ödenmeyerek otuz gün içinde geri alınmayan gıda dıĢı malları yoksullara vermek. 13 n) Reklam panoları ve tanıtıcı tabelalar konusunda standartlar getirmek. o) Gayrisıhhî iĢyerlerini, eğlence yerlerini, halk sağlığına ve çevreye etkisi olan diğer iĢyerlerini kentin belirli yerlerinde toplamak; hafriyat toprağı ve moloz döküm alanlarını; sıvılaĢtırılmıĢ petrol gazı (LPG) depolama sahalarını; inĢaat malzemeleri, odun, kömür ve hurda depolama alanları ve satıĢ yerlerini belirlemek; bu alan ve yerler ile taĢımalarda çevre kirliliği oluĢmaması için gereken tedbirleri almak. p) Kara, deniz, su ve demiryolu üzerinde iĢletilen her türlü servis ve toplu taĢıma araçları ile taksi sayılarını, bilet ücret ve tarifelerini, zaman ve güzergâhlarını belirlemek; durak yerleri ile karayolu, yol, cadde, sokak, meydan ve benzeri yerler üzerinde araç park yerlerini tespit etmek ve iĢletmek, iĢlettirmek veya kiraya vermek; kanunların belediyelere verdigi trafik düzenlemesinin gerektirdiği bütün iĢleri yürütmek. (l) bendinde belirtilen gayrisıhhî müesseselerden birinci sınıf olanların ruhsatlandırılması ve denetlenmesi, büyükĢehir ve il merkez belediyeleri dıĢındaki yerlerde il özel idaresi tarafından yapılır. Belediye, (e), (f) ve (g) bentlerinde belirtilen hizmetleri DanıĢtay‟ın görüĢü ve ĠçiĢleri Bakanlığı‟nın kararıyla süresi kırk dokuz yılı geçmemek üzere imtiyaz yoluyla devredebilir; toplu tasıma hizmetlerini imtiyaz veya tekel oluĢturmayacak Ģekilde ruhsat vermek suretiyle yerine getirebileceği gibi toplu taĢıma hatlarını kiraya verme veya 67. maddedeki esaslara göre hizmet satın alma yoluyla yerine getirebilir (DanıĢtay, 2006). Ġl sınırları içinde büyükĢehir belediyeleri, belediye ve mücavir alan sınırları içinde il belediyeleri ile nüfusu 10.000'i geçen belediyeler, meclis kararıyla; turizm, sağlık, sanayi ve ticaret yatırımlarının ve eğitim kurumlarının su, termal su, kanalizasyon, doğal gaz, yol ve aydınlatma gibi alt yapı çalıĢmalarını faiz almaksızın on yıla kadar geri ödemeli veya ücretsiz olarak yapabilir veya yaptırabilir, bunun karĢılığında yapılan tesislere ortak olabilir; sağlık, eğitim, sosyal hizmet ve turizmi geliĢtirecek projelere ĠçiĢleri Bakanlığı‟nın onayı ile ücretsiz veya düĢük bir bedelle amacı dıĢında kullanılmamak kaydıyla arsa tahsis edebilir. Belediyenin proje karĢılığı borçlanma yoluyla elde ettiği gelirleri, Ģartlı bağıĢlar ve kamu hizmetlerinde fiilen kullanılan malları ile belediye tarafından tahsil edilen vergi, resim ve harç gelirleri haczedilemez. 14 2.3. Belediyelerin Organları Belediye tüzel kiĢiliğinin organları belediye meclisi, belediye encümeni ve belediye baĢkanıdır. 2.3.1. Belediye Meclisi Belediye tüzel kiĢiliğinin sahip olduğu yetkiler bu mecliste toplanır. Bu nedenle en yetkili organ belediye meclisidir. Belediye meclisi, belediyenin görüĢme ve karar organıdır. Belediye meclisinin ayrı bir baĢkanı olmayıp belediye baĢkanı meclise baĢkanlık eder (Can ve Yıldız, 2004:65). Belediye meclisinin görev ve yetkileri Ģunlardır: a) Stratejik plân ile yatırım ve çalıĢma programlarını, belediye faaliyetlerinin ve personelinin performans ölçütlerini görüĢmek ve kabul etmek. b) Bütçe ve kesin hesabı kabul etmek, bütçede kurumsal kodlama yapılan birimler ile fonksiyonel sınıflandırmanın birinci düzeyleri arasında aktarma yapmak. c) Belediyenin imar plânlarını görüĢmek ve onaylamak, büyükĢehir ve il belediyelerinde il çevre düzeni plânını kabul etmek. d) Borçlanmaya karar vermek. e)TaĢınmaz mal alımına, satımına, takasına, tahsisine, tahsis Ģeklinin değiĢtirilmesine veya tahsisli bir taĢınmazın kamu hizmetinde ihtiyaç duyulmaması hâlinde tahsisin kaldırılmasına; üç yıldan fazla kiralanmasına ve süresi otuz yılı geçmemek kaydıyla bunlar üzerinde sınırlı aynî hak tesisine karar vermek. f) Kanunlarda vergi, resim, harç ve katılma payı konusu yapılmayan ve ilgililerin isteğine bağlı hizmetler için uygulanacak ücret tarifesini belirlemek. g) ġartlı bağıĢları kabul etmek. 15 h) Vergi, resim ve harçlar dıĢında kalan ve miktarı beĢ bin TL'den fazla dava konusu olan belediye uyuĢmazlıklarını sulh ile tasfiyeye, kabul ve feragate karar vermek. i) Bütçe içi iĢletme ile 6762 sayılı Türk Ticaret Kanununa tâbi ortaklıklar kurulmasına veya bu ortaklıklardan ayrılmaya, sermaye artıĢına ve gayrimenkul yatırım ortaklığı kurulmasına karar vermek. j) Belediye adına imtiyaz verilmesine ve belediye yatırımlarının yap-iĢlet veya yap-iĢletdevret modeli ile yapılmasına; belediyeye ait Ģirket, iĢletme ve iĢtiraklerin özelleĢtirilmesine karar vermek. k) Meclis baĢkanlık divanını ve encümen üyeleri ile ihtisas komisyonları üyelerini seçmek. l) Norm kadro çerçevesinde belediyenin ve bağlı kuruluĢlarının kadrolarının ihdas, iptal ve değiĢtirilmesine karar vermek. m) Belediye tarafından çıkarılacak yönetmelikleri kabul etmek. n) Meydan, cadde, sokak, park, tesis ve benzerlerine ad vermek; mahalle kurulması, kaldırılması, birleĢtirilmesi, adlarıyla sınırlarının tespiti ve değiĢtirilmesine karar vermek; beldeyi tanıtıcı amblem, flama ve benzerlerini kabul etmek. o) Diğer mahallî idarelerle birlik kurulmasına, kurulmuĢ birliklere katılmaya veya ayrılmaya karar vermek. p) Yurt içindeki ve ĠçiĢleri Bakanlığının izniyle yurt dıĢındaki belediyeler ve mahallî idare birlikleriyle karĢılıklı iĢ birliği yapılmasına; kardeĢ kent iliĢkileri kurulmasına; ekonomik ve sosyal iliĢkileri geliĢtirmek amacıyla kültür, sanat ve spor gibi alanlarda faaliyet ve projeler gerçekleĢtirilmesine; bu çerçevede arsa, bina ve benzeri tesisleri yapma, yaptırma, kiralama veya tahsis etmeye karar vermek. r) Fahrî hemĢehrilik payesi ve beratı vermek. s) Belediye baĢkanıyla encümen arasındaki anlaĢmazlıkları karara bağlamak. 16 t) Mücavir alanlara belediye hizmetlerinin götürülmesine karar vermek. u) Ġmar plânlarına uygun Ģekilde hazırlanmıĢ belediye imar programlarını görüĢerek kabul etmek. 2.3.2. Belediye Encümeni Belediyenin karar organlarından biri de karma bir yapısı olan belediye encümenidir. Encümen, belediye hizmet birimlerinin yöneticileri ile sayıca bunların yarısından fazla olan ve ikiden az olmamak Ģartıyla meclisin kendi içinden bir yıl için seçtiği üyelerden oluĢur. Belediye encümenini oluĢturan atanmıĢ yöneticilerden baĢlıcaları; yazı iĢleri, hesap iĢleri, veteriner, fen iĢleri, hukuk iĢleri ve teftiĢ kurulu müdürü veya görevlileridir. Belediye baĢkanının baĢkanlığında toplanan encümen, meclisin toplantıda bulunmadığı zamanlarda görevleri yürüten ve sürekliliği olan bir organdır. Belediye encümeninin görev ve yetkileri Ģunlardır: a) Stratejik plân ve yıllık çalıĢma programı ile bütçe ve kesin hesabı inceleyip belediye meclisine görüĢ bildirmek. b) Yıllık çalıĢma programına alınan iĢlerle ilgili kamulaĢtırma kararlarını almak ve uygulamak. c) Öngörülmeyen giderler ödeneğinin harcama yerlerini belirlemek. d) Bütçede fonksiyonel sınıflandırmanın ikinci düzeyleri arasında aktarma yapmak. e) Kanunlarda öngörülen cezaları vermek. f) Vergi, resim ve harçlar dıĢında kalan dava konusu olan belediye uyuĢmazlıklarının anlaĢma ile tasfiyesine karar vermek. g) TaĢınmaz mal satımına, trampasına ve tahsisine iliĢkin meclis kararlarını uygulamak; süresi üç yılı geçmemek üzere kiralanmasına karar vermek. h) Umuma açık yerlerin açılıĢ ve kapanıĢ saatlerini belirlemek. 17 i) Diğer kanunlarda belediye encümenine verilen görevleri yerine getirmek. 2.3.3. Belediye Başkanı Belediye baĢkanı halk tarafından çoğunluk usulü ile beĢ yıl için seçilmektedir. BaĢkan belediyenin yürütme organıdır. 1963 yılına kadar belediye baĢkanları belediye meclisleri tarafından seçilirken bu tarihten itibaren tek dereceli olarak halk tarafından seçilmeye baĢlanmıĢtır. Seçilme süreleri 1982 anayasasıyla 5 yıla çıkartılmıĢtır. Belediye baĢkanının görev ve yetkileri Ģunlardır: a) Belediye teĢkilâtının en üst amiri olarak belediye teĢkilâtını sevk ve idare etmek, belediyenin hak ve menfaatlerini korumak. b) Belediyeyi stratejik plâna uygun olarak yönetmek, belediye idaresinin kurumsal stratejilerini oluĢturmak, bu stratejilere uygun olarak bütçeyi, belediye faaliyetlerinin ve personelinin performans ölçütlerini hazırlamak ve uygulamak, izlemek ve değerlendirmek, bunlarla ilgili raporları meclise sunmak. c) Belediyeyi Devlet dairelerinde ve törenlerde, davacı veya davalı olarak da yargı yerlerinde temsil etmek veya vekil tayin etmek. d) Meclise ve encümene baĢkanlık etmek. e) Belediyenin taĢınır ve taĢınmaz mallarını idare etmek. f) Belediyenin gelir ve alacaklarını takip ve tahsil etmek. g) Yetkili organların kararını almak Ģartıyla sözleĢme yapmak. h) Meclis ve encümen kararlarını uygulamak. i) Bütçeyi uygulamak, bütçede meclis ve encümenin yetkisi dıĢındaki aktarmalara onay vermek. 18 j) Belediye personelini atamak. k) Belediye ve bağlı kuruluĢları ile iĢletmelerini denetlemek. l) ġartsız bağıĢları kabul etmek. m) Belde halkının huzur, esenlik, sağlık ve mutluluğu için gereken önlemleri almak. n) Bütçede yoksul ve muhtaçlar için ayrılan ödeneği kullanmak, özürlülere yönelik hizmetleri yürütmek ve özürlüler merkezini oluĢturmak. o) Temsil ve ağırlama giderleri için ayrılan ödeneği kullanmak. p) Kanunlarla belediyeye verilen ve belediye meclisi veya belediye encümeni kararını gerektirmeyen görevleri yapmak ve yetkileri kullanmak. Belediye BaĢkanı bu görevlerin bir kısmını genel idarenin bir memuru olarak, bir kısmını belediyelerin en büyük amiri olarak bir kısmını da belediye tüzel kiĢiliğinin temsilcisi olarak yerine getirmektedir. Belediye baĢkanlığı, ölüm ve istifa hâllerinde kendiliğinden sona erer. Belediye baĢkanının; a) Mazeretsiz ve kesintisiz olarak yirmi günden fazla görevini terk etmesi ve bu durumun mahallin mülkî idare amiri tarafından belirlenmesi, b) Seçilme yeterliğini kaybetmesi, c) Görevini sürdürmesine engel bir hastalık veya sakatlık durumunun yetkili sağlık kuruluĢu raporuyla belgelenmesi, d) Meclisin feshine neden olan eylem ve iĢlemlere katılması, 19 hâllerinden birinin meydana gelmesi durumunda ĠçiĢleri Bakanlığının baĢvurusu üzerine DanıĢtay kararıyla baĢkanlık sıfatı sona erer. 2.4. Türkiye’de Belediye Hizmetleri Belediyeler yasalarca kendilerine verilen kamu hizmetlerini yerine getirmekle sorumludurlar. Doğrudan doğruya ya da bir takım mallarla birlikte sunulan elle tutulamayan, gözle görülemeyen, kolaylıkla ortadan kaldırılabilen heterojen kalitedeki soyut ürünlere genel anlamda hizmet denilmektedir (Karkın, 2003:2; Saran, 2004:64). AĢağıda belediye hizmeti kavramı, hizmetlerin genel özellikleri ve Türkiye‟de belediye hizmetlerinin tarihsel geliĢimi anlatılmaktadır. 2.4.1. Belediye Hizmeti Kavramı Kamu hizmeti (public service), yasaların devlet ya da diğer kamu tüzel kiĢilerine verdiği görev ve sorumluluklara iliĢkin bir kavramdır. YaĢanan geliĢmelerle nüfusun artıĢı nedeniyle kamu hizmetlerinin boyutu da zamanla değiĢmiĢtir. Öyle ki önceki dönemlerde kamu hizmeti sayılmayan alanlar kamu hizmeti kapsamına alınmakta; bir zamanlar önemli kamu hizmeti arasında sayılan iĢler kamu hizmeti olarak kabul edilmemektedir (Ġnaç vd., 2007). YaĢanan geliĢme ve değiĢmeler paralelinde kamu hizmeti kavramı tanımlanmaya çalıĢılırsa; Genel olarak vatandaĢların ortak ihtiyaçlarını karĢılamak ve kamu yararını sağlamak amacıyla devlet veya diğer kamu tüzel kiĢileri ya da bunların gözetiminde diğer kiĢi veya kuruluĢlar tarafından yürütülen sürekli ve düzenli faaliyetlere kamu hizmeti denilmektedir (Gözübüyük ve Akıllıoğlu, 1992:8; Karkın, 2003:3; ÖzdenkoĢ, 1999). Günümüzde kamu hizmetlerinin bizzat kamu kurum ve kuruluĢları tarafından üretilmesi ve sunulması anlayıĢı değiĢmektedir. Yeni süreçte kamusal hizmetler, kamu örgüt ve personeli kullanılarak bizzat kamu kuruluĢları tarafından sunulabileceği gibi aynı zamanda özel mülkiyetteki varlıklarla özel sektör, özel mülkiyetteki varlıklarla kamu sektörü, kamu sektöründeki varlıklarla özel sektörce sunulması ve özel mülkiyetteki varlıklarla üretilmesi ve kamu sektörüne satılması mümkündür (Acar ve Gül, 2008:273). Kamu hizmetlerinin üretici, tüketici ve düzenleyen/yöneten olmak üzere üç farklı tarafı bulunmaktadır. Hizmeti üreten ve sunumunu gerçekleĢtiren üretici; kendi ihtiyaçlarını 20 karĢılamak amacıyla hizmeti alıp kullanan tüketici ve tüketici için üreticiyi seçen ya da üreticiye tüketici belirleyen kamu kurum veya kuruluĢu düzenleyen konumundadır (Özdemir, 2008; Bozlağan, 2002:205). Hizmet üretim ve sunumunda siyasal, hukuksal ve idari açıdan sorumlu belediye düzenleyen; yerel hizmetlerin doğrudan doğruya yöneldiği kiĢi veya kurumlar tüketici konumundadır. Hizmetlerin üreticisi ise kamusal ve mal veya hizmeti üretin ve doğrudan doğruya vatandaĢlara sunan kamu veya özel hukuk tüzel kiĢisidir. Örneğin temizlik hizmetlerinin sözleĢme ile özel sektöre ihale edilmesi durumunda belediye tüzel kiĢiliği düzenleyen, yüklenici firma üretici ve çöpleri toplanan vatandaĢlar tüketici rolünü üstlenmektedir. Belediyelerin yetki, görev ve sorumluluğuna bırakılan hizmetler, yerel nitelikli olmalarıyla diğer kamu hizmetlerinden ayrılmaktadır. Yerel yönetim kuruluĢları, sivil toplum örgütleri ve özel sektörün belirli bölgede yasayan insanların ortak ihtiyaçları karĢılamak ve kamu yararını sağlamak üzere sundukları ilgili yerel yönetim biriminin gözetim ve denetimi altındaki sürekli ve düzenli hizmetler yerel hizmet denilmektedir (Bozlağan 2002a:204). Belediye örgütü, gönüllü teĢekkül veya özel sektör kuruluĢlarının beldedeki ortak ihtiyaçları karĢılamak ve kamu yararını sağlamak amacıyla sunduğu ve ilgili belediyenin sorumluluk ve denetimi altında bulunan sürekli ve düzenli faaliyetlere belediye hizmeti denilmektedir (Bozlağan, 2002b:451). Belediye hizmetlerinin kapsam ve sınırlarının belirlenmesinde siyasal tercihlerin yanı sıra yerel halkın talep ve beklentileri etkili olmaktadır (ÇiftçibaĢı, 2008:27). YerleĢim birimlerinde atıkların toplanması, depolanması ve ayrıĢtırılması, Ģehir içi taĢımacılık, park, bahçe, mezarlık, su, kanalizasyon, imar, iskân ve itfaiye hizmetleri dünyanın birçok ülkesinde belediyelerin yerine getirmek zorunda oldukları hizmetler arasında sayılmaktadır (Yıldırım: 2005:405). Belediye hizmetlerinin yürütülmesinde merkezi ve yerel yönetim birimleri arasında yetki, görev ve sorumluluk açısından sınırlar net değildir. Merkezi ve yerel yönetimler arasında yetki ve sorumluluk açısından yaĢanan karmaĢa etkin bir iĢbölümü yapılmasını zorlaĢtırmaktadır. Kamu hizmetlerinin sunumuna iliĢkin sorunlar, idari birimlerin takdir yetkisi içerisinde ihmalleri de beraberinde getirmekte ve hizmet verimliliğinin düĢmesine neden olmaktadır (Toprak, 2006:11; Kaya, 2007:113). Günümüzde kentsel hizmetlerin nicelik olarak değil de daha çok niteliklerinin arttırılması üzerinde durulmalıdır. 21 2.4.2. Belediye Hizmetlerinin Temel Özellikleri Belediye hizmetleri, yerel yönetim kuruluĢları arasında yapılandırılan belediyelerin yetki, görev ve sorumluluk alanına girmektedir. Kentsel hizmetler yasalara ve bölge halkının gelenek, görenek, kültürel değer ve beklentilerine dayanmaktadır. Belde halkı cadde ve sokakların temizlenmesini, çöplerin toplanmasını, içme ve kullanma suyu sağlanmasını, yolların onarılmasını, sağlıklı güvenli ve esenlikli bir çevrede yaĢamak istemektedir. Belediye hizmetleri, temel nitelikli hizmetler olup bunlardan belde halkının tamamının yararlanma hakkı bulunmaktadır. Söz konusu hizmetlerin, beldenin her yerinde kesintisiz olarak ve belirli standartta sunulması gerekmektedir (Emrealp ve Horgan, 1993:19). Belediye hizmetleri, hukuksal meĢruiyetini Anayasa ve kanunlardan almaktadır. Yerel yönetimler alanında yaĢanan geliĢim ve nüfus artıĢına paralel olarak zaman içerisinde belediye hizmetlerinin kapsam ve niteliklerinin farklılaĢtığı gözden kaçmamaktadır. Toplum ve siyasal otoritelerin bakısı belediye hizmetlerinin kapsam üretim ve sunumuna iliĢkin özellikleri doğrudan ya da dolaylı olarak etkilemektedir. Bir hizmetin belediye hizmeti sayılabilmesi kamu hizmetinin organik, maddi ve hukuksal unsurlarının bulunması gerekmektedir. Hizmetin, belediye örgütü ya da onun denetim ve gözetimi altında sunulması durumunda organik unsur, açıkça belediyelerin görev ve sorumluluk alanına bırakılması durumunda maddi unsur ve kamu hukukuna tabi olması durumunda hukuksal rejim unsuru gerçekleĢmektedir (Karkın, 2003:6,9). Belediye hizmetlerinden ücretsiz olarak sunulması sosyal hukuk devletinin önemli gereklerinden biridir (Karkın, 2003:14). Hizmetlerinin fiyatı, özel mal ve hizmetlerde olduğu gibi arza ve talebe göre belirlenmemektedir. Genel nitelikteki belediye hizmetlerinin ücretlendirilmemesi esas olmakla birlikte; özellikle bölünebilen ve ferdileĢtirilebilen hizmetlerinin belirli bir bedel karĢılığı sunulması mümkündür. VatandaĢların ortak ihtiyacını karĢılayan cadde, sokak, park, bahçe, kaldırım, kanalizasyon, atıkların toplanması, depolanması, ayrıĢtırılması, çevrenin korunması, gıda denetimi, sinyalizasyon ve benzeri genel nitelikli hizmetlerden yararlananlardan herhangi bir ücret talep edilmemektedir. Buna karĢılık içme suyu, yapı ruhsatı, mezbaha, otopark, Ģehir içi yolcu taĢımacılığı ve defin gibi kullanıcıları belirlenebilen hizmetler bedel karĢılığı sunulmaktadır. 22 Belediye hizmetlerinin üretim ve sunumunda asli sorumluluk her zaman belediyelere aittir (Ener ve Demircan, 2008). Hizmet üretim ve sunumuna iliĢkin yetkilerini sözleĢme ile özel ya da resmi kuruluĢlara devretmiĢ olsalar bile belediyelerin sorumlulukları devam eder. Belediye hizmetlerinin üretim ve sunumunda süreklilik ve istikrar esastır. Kamu hizmetlerinin sürekliliği ilkesi gereğince karĢılanması zorunlu belediye hizmetlerinin aralıksız, kesintisiz ve sürekli Ģekilde sunulması gerekmektedir. Hizmetlerde herhangi bir nedenle aksama ya da kesinti halinde toplumda telafisi imkânsız karıĢıklıklar baĢ gösterebilir (Yücel, 2005). Belediye kanununa göre ĠçiĢleri Bakanlığı, belediye hizmetlerinin ciddi bir biçimde aksatıldığını ve bu durumun halkın sağlık, huzur ve esenliğini hayati derecede olumsuz etkilediği gerekçesiyle yetkili sulh hukuk hâkimine baĢvurabilmektedir. Mahkemenin hizmetlerin aksatıldığı yönünde karar vermesi durumunda ĠçiĢleri Bakanı, hizmetin özelliğine göre makul bir sürede aksamanın giderilmesini ilgili belediye baĢkanından istemektedir. Aksama devam ettiği takdirde söz konusu hizmetin yerine getirilmesi sorumluluğunu o ilin valisine bırakılmaktadır. Vali, aksaklığın öncelikle belediyenin araç, gereç, personel ve diğer kaynaklarıyla giderilmesini sağlamaktadır. Bu mümkün olmadığı takdirde diğer kamu kurum ve kuruluĢlarının imkânları da kullanılarak aksaklık giderilmektedir (5393/BK md. 57). 2.5. Türkiye’de Belediyeciliğin Tarihi Komün idaresinin gerçek ve klasik örneği belediyelerdir. Komünlerin tarihi roma ve yunan sitelerine kadar eski olmasına rağmen Türkiye‟deki tüm hukuki niteliklere sahip belediyelerin ortaya çıkabilmesi 1930 yılında mümkün olmuĢtur. Ortaçağ komünlerini oluĢturan belirli toplu gereksinmeleri karĢılama ve yerel kimlikli sorunları çözüme kavuĢturmak zorunluluğuydu. Komünlerin görevi bu açıdan kentsel mekan üzerindeki yaĢantının örgütlenmesi ve kentsel topluluğun yönetilmesidir. Günümüzde örgütlü bu topluluğun yönetilmesi belediye olarak adlandırılan yönetsel birim tarafından yapılmaya çalıĢılmaktadır. Günümüzde belediyeler, hem mali yönden özendirici unsurları hem de hizmet ve yetki alanının geniĢliğiyle yerel yönetimler içerisinde daha ön plana çıkmıĢtır. Kentlilerin 23 gereksinimlerini sağlıklı bir Ģekilde saptayarak sorunlara daha hızlı ve akılcı çözüm üretme kabiliyetine sahip olmalarından ötürü belediyeler tercih edilen ve yaygınlaĢan yerleĢim birimleri olmuĢtur. Kuramsal ve tüzel açıdan yerel toplulukların yaĢadığı yerleĢimlerde kentsel yönetim (belediye) kurulmasındaki amaçlar Ģu Ģekilde özetlenebilir (Geray, 2000: 254,255): - Yerel topluluğun kabul ettiği temel, ortak ve uygarca gereksinmelerini karĢılamak için en iyi nitelikteki mal ve hizmetlerin yeniden sunulması, - Hizmetlerin sunuluĢunda verimlilik, etkinlik sağlanması - Kent yönetimine yerel halkın katılmasına, yönetimin denetlemesine olanak ve ortam oluĢturulması, - KenttaĢlık haklarının sağlanması yoluyla kentlerin yaĢanabilir, sürdürülebilir duruma getirilmesi, daha doğrusu, yaĢam kalitesinin yükseltilmesi, - Yerel yönetim, demokrasinin geliĢmesine katkı sağlanması, Türkiye‟de geçmiĢi çok eskilere dayanmayan yerel yönetimler, Tanzimat Dönemi‟nde ve 1854‟ten sonra kurulmuĢtur. Hukuki niteliklere sahip yerel yönetimlerin kuruluĢu ise Cumhuriyet Dönemi‟nde gerçekleĢtirilmiĢtir. 1924‟de çıkartılan 442 sayılı Köy Kanunu ve 1930‟da çıkartılan 1580 Sayılı Belediye Kanunu ile tüzel kiĢiliğe sahip Köy ve Belediye Ġdareleri kurulması sağlanmıĢtır (Çoker, 1992:62). Fakat cumhuriyetin ilk yıllarında atılan bu önemli adımlara rağmen yerel yönetimler uzun süre toplum tarafından çok önem kazanamamıĢtır. Dünyada ve Türkiye‟de yaĢanan değiĢimlere rağmen 1960‟lı yıllara gelindiğinde de yerel yönetimlerin toplum hayatındaki rolü çok değiĢmemiĢtir. 1961 Anayasası‟nın mahalli idarelere iliĢkin 116. maddesinin kurumlarla ilgili herhangi bir yenilik getirmemiĢ olması bunun önemli bir iĢaretidir (Yıldırım, 1993:103). Köyden kente göç edenlerin 1970‟li yıllardan itibaren sebep olduğu ölçüsüz ve büyük oranlarda kentleĢme belediye hizmetlerini yetersiz hale getirmiĢ bu da toplumsal huzursuzluğunu beraberinde getirmiĢtir. Böylece yerel yönetimlerin bir anda önem kazandığı görülmüĢtür (Ünlü, 1994:15). 24 Genel seçimler ve yerel seçimlerde değiĢik siyasal partilerin kazanan olması ve belediye baĢkanları ve iktidar partisi arasında yaĢanan çatıĢmalar belediyeleri toplumun gündeminde önemli hale getirmiĢtir. Osmanlı devlet örgütlenmesinde yerel hizmetler, merkezi teĢkilat kapsamında yapılandırılan birimler ve gönüllü kuruluĢlar tarafından yerine getiriliyordu. Devlet eliyle gerçekleĢtirilen hizmetlerin baĢlıcaları, vatandaĢın can ve mal güvenliğinin korunması, sınır güvenliği, asayiĢ ve kamu düzeninin sağlanmasıydı (IĢık, 2009:3). Yapılan araĢtırmalara göre belediye hizmetlerinin sunulmasında kadılık, lonca teĢkilatı ve vakıfların etkisi görülmekte, yerli kurumların Batı sisteminde olduğu gibi yerel hükümet geleneğinden yoksun olduğu görülmektedir (Göymen, 2000). Zaman içerisinde toplum yapısında ve devlet fonksiyonlarında meydana gelen değiĢimlerle birlikte kamu hizmetlerinin kapsam ve sunum yöntemleri de değiĢime uğramıĢ; Tanzimat‟ın ilanından sonra merkez teĢkilatı yeniden yapılandırılmıĢ, belediye hizmetleri alanında ihtisaslaĢmıĢ kurumların oluĢturulması yönünde farklı arayıĢlar söz konusu olmuĢtur. 2.5.1. Tanzimat Öncesi Belediye Hizmetleri Tanzimat öncesi dönemde belediye hizmetleri üretim ve sunumunda merkez teĢkilatı ve taĢradaki birimleri sorumluydu. Osmanlı yerel yönetimleri , halkın temsil edildiği ve yönetime katıldığı birimler olmak yerine, merkezi yönetimin alt örgütlenmesi ve kentsel hizmet ve sorunların yoğunlaĢtığı alanlardı (Sönmez, 2003:9). Belediye hizmetleri baĢkentte padiĢah tarafından örgütlenen yönetim birimleriyle yerine getirilirken, baĢkent dıĢında kalan yerlerde merkeze bağlı yöneticiler ve onların altında çalıĢan görevliler tarafından yürütülmekteydi. Tanzimattan önce belediye idaresi Ġslami esaslara göre „„Kadı‟‟ tarafından temsil edilmekte idi. Kadı idari, adli ve belediye yetkilerinin tamamına sahip atama yoluyla göreve baĢlayan bir devlet memuruydu. Buna göre tanzimattan önce Osmanlıda adli, idari ve belediyeye ait yetkilerin tek bir organda yani kadı da toplandığını ifade etmektedir. Kadı kentin yargı mercii olduğu gibi, kadı da hem vakıfların denetçisi, hem de asayiĢ ile yerel hizmet ve yerel kolluk (zabıta) hizmetlerinin yetkili ve sorumlusu idi. Osmanlı Devleti‟nde ki bu uygulama Kadı‟nın bugünkü anlamda hem emniyet müdürü, hem hakim, hem belediye baĢkanı sıfatlarına sahip olduğunu ifade etmektedir (Nadaroğlu, 1994:196). Bunun yanında 25 ayak naibi denilen görevliler ve mahallerde imamlar esnafın denetlenmesi, ilk derece mahkemeleri olarak davalara bakılması ve fiyat kontrolü gibi konularda kadıya yardımcı olurlardı (Nadaroğlu, 1994:196; Kalabalık, 2005:62,63). ġehrin güvenliği yeniçeri ocağı; temizliği çöplük subaĢısına bağlı acemi oğlanlar; imar düzeni, yol yapımı ve su kanallarının korunması ve benzeri iĢler mimarbaĢı tarafından kadının gözetiminde yapılırdı. Osmanlı Devleti‟nde en önemli mahalli idare birimlerinden biri de, „„ Hisbe TeĢkilatıdır‟‟. Dine dayalı olan bu teĢkilat yerleĢim yerlerinde ticari iktisadi ve toplumsal düzeni sağlamak amacıyla kurulmuĢ bir kurumdur. BaĢında kadıya bağlı kadının belediye iĢlerindeki birinci derece yardımcısı muhtesip bulunmaktaydı ve görevi ile ilgili karar alabilecek yetkiye sahipti (Yayla, 1984:79). 2.5.2. Tanzimat Döneminde Belediye Hizmetleri Osmanlı Kamu Yönetimi sisteminde değiĢim ve yeniden yapılanma istekleri Tanzimat döneminde en üst seviyeye ulaĢmıĢtır. Devlet yönetiminde 19. yüzyılın ilk yarısında baĢlayan reorganizasyon arayıĢları belediyecilik alanında da kendini hissettirmiĢtir. Zamanla kentlerin fiziksel yapısının değiĢmesi ve hizmet çeĢitliliğinin artmasıyla birlikte ortaya çıkan sorunlara çözüm bulunmasında geleneksel yöntemlerin yetersiz kalmasıyla birlikte yeni yapıların oluĢturulması zorunlu hale gelmiĢtir (Kalabalık, 2005:54). Klasik Osmanlı kent sistemi Tanzimat aydınları tarafından da eleĢtirilmekte, Osmanlı bürokratları modernleĢmenin ve üstün olan batıyla mücadele etmenin yolu olarak batı kültür ve değerlerinin benimsenmesini savunuyorlardı. Bu düĢüncenin ĢehirleĢme alanındaki karĢılığı Batı kenti olarak ortaya çıkıyordu. Diğer taraftan kent yönetiminde kadılık, mimarbaĢılık kurumları dönüĢümle beraber görevlerini yerini getiremez duruma geldiği öne sürülmüĢtü. Alt yapıda da vakıfların yeterli olmayacağı düĢünülmüĢtü (Tuzcuoğlu, 2007:49). Yani reform arayıĢları kentlerde altyapı ve kurumların yenilenmesini gerektiriyordu. Kent yönetiminde sistemdeki değiĢikliklerin sonucu olarak vegi toplama ve zabıta hizmetleriyle alakalı olarak 1826 yılında Ġhtisab Nezareti kurulmuĢ vakıfların sorumluluğu ise Evkaf nezaretine bırakılmıĢtır. Böylece kadılar yargılama yapan görevliler haline 26 gelmiĢtir. Ġhtisab Nezaretinin belediye hizmetlerini yerine getirmede yetersiz kalması, Avrupa‟da bulunan aydınların oralarda gördükleri belediye sistemini kendi ülkelerine taĢımak istemeleri ve Kırım savaĢıyla beraber Ġstanbul‟da ortaya çıkan çevre sağlığı ve temizliğiyle alakalı problemler, yoğun trafiğin sebep olduğu kargaĢa ve aksaklık belediye teĢkilatlarının oluĢturulmasını tetiklemiĢtir. Ġlk belediye teĢkilatı (ġehremaneti) Tanzimatı izleyen yıllarda kurulmuĢtur. 1854-1856 Kırım savaĢı sırasında Ġstanbul'da yaĢanan sorunların çözümü için Fransız komün idarelerinden esinlenerek Ġstanbul'da ilk belediye teĢkilatı kurulmasına giriĢilmiĢtir (Fındıklı, 1997:16). Bu amaçla, (16 Ağustos 1854) Ġstanbul ġehremaneti idaresi kurulmuĢtur (Ortaylı, 1985:120). Ġstanbul ġehremaneti idaresi çeĢitli nedenlerle baĢarılı olamayınca 1855‟de Ġntizamı ġehir Komisyonunu kurmuĢtur. Ġki yıl süren bir çalıĢma sonucunda bu komisyon (1856) Ġstanbul'un 14 belediye dairesine ayrılmasını önermiĢ ve bir "Belediye Nizamnamesi" hazırlanmıĢtır. Belediye Nizamnamesi uyarınca çalıĢmalara baĢlanmıĢ ve ilk önce örnek olmak üzere bir deneme niteliğinde belediye dairesi kurularak zamanla yaygınlaĢtırılması kabul edilmiĢtir. Bu amaçla, öncelikle ecnebi azınlıkların yoğun olarak yaĢadıkları Beyoğlu ve Galata semtlerini içine alan bölgede Altıncı Daire Belediye adıyla ilk belediye teĢkilatı kurulmuĢtur. (1858)5 1912 yılında çıkarılan Dersaadet Belediyesi Hakkındaki Geçici Kanun ile Ġstanbul‟da ki belediye daireleri kaldırılmıĢ, bunların yerine belediye Ģubeleri kurulmuĢtur ( Tortop, 2002). Bu sonuncu Kanunda da ġehremininin ataması esası korunmuĢtur (Nadaroğlu, 1994:198). Söz konusu geçici kanun ile yapılan düzenleme, Cumhuriyetin ilanından sonra 1930‟a kadar devam etmiĢtir (Tortop, 1991:4). 2.5.3. Cumhuriyet Döneminde Belediye Hizmetleri KurtuluĢ savaĢıyla batılı emperyalist ülkelere karĢı büyük bir baĢarı kazanan yeni Cumhuriyet dönemi kadrosu, Osmanlı‟dan, Lozan BarıĢ AnlaĢması‟ndan (1924) sonra 389 belediye devralmıĢtır. Söz konusu belediyelerin 20 tanesinde düzenli içme suyu, 4 5 Fındıklı, a.g.m, s. 15-18, ayrıca bkz, Bilal Eryılmaz, “Belediyelerde Demokrasi Geleneği ve DeğiĢim Ġhtiyacı, ÇağdaĢ Yerel Yönetimler Dergisi, Cilt II, Sayı 3, Temmuz 2002, s.13, Arife Karadağ, Osmanlıdan Günümüze Türk Kentinin DeğiĢen Kimliği, Türk Ġdare Dergisi, Yıl 75, , Sayı:441, Aralık 2003,s.150, Nuri Tortop, Mahalli Ġdareler, Gözden geçirilmiĢ, Yargı Yayınları, Ankara, 1994, 5.Baskı, s.4, Ziya Çoker, “Yerel Yönetimler ve Anayasa”, ÇağdaĢ Yerel Yönetimler Dergisi, Cilt:5, Sayı:6, Kasım 1996, s.19, Ġlber Ortaylı, Tanzimat devrinde Osmanlı Mahalli Ġdareleri (1840-1880), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara- 2000, s.1 27 tanesinde elektrik tesisatı, 17 tanesinde mezbaha, 7 tanesinde spor alanı, 29‟unda park ve bahçe, 90 tanesinde de düzenli pazaryeri saptanabilmiĢti. Dolayısıyla devir alınan Osmanlı belediyelerinde altyapı hemen hemen yoktur denilebilir (Fındıklı, 1997). Cumhuriyet dönemi belediyecilik geçmiĢini toparlamak istersek, Ģunları söylenebilir: Osmanlı'nın geçen yüzyılın ikinci yarısında yukarıdan ve batı özendirmesi ve yer yer de azınlıkların baskısı ile oluĢturduğu belediye kurumu, daha sonraları, Türkiye'nin kendi üretim ve geliĢme sürecinin de gereği olarak yerleĢmeye baĢlamıĢtır. 1930-1944 döneminde kentsel hizmetlerin kamulaĢtırılıp belediyeleĢtirilmesi ile yerel yönetimlere kendilerini geliĢtirebilmeleri için zorunlu temel hazırlanmıĢ olduğu bir dönemdir (Fındıklı, 1997). Bu dönem, belediye kanunu dahil, belediyecilik mevzuatının araĢtırılıp geliĢtirildiği, belediyeciliğin yaygınlaĢtırıldığı ve özgün çözümlerin arandığı yıllar olmuĢtur. Cumhuriyet döneminde kentsel hizmetler belediyeler eliyle yerine getirilmek isteniyordu. Bu nedenle kentsel hizmetler belediyelere verilerek özel kuruluĢları aradan çıkarılmıĢ ve bu yönde yasal düzenlemeler yapma yoluna gidilmiĢtir. 1930-1950‟li yıllar ülkede tek parti dönemidir ve katı merkeziyetçilik anlayıĢı sürdürülmektedir. Bu dönemde uygulanan merkeziyetçilik anlayıĢı belediye mevzuatına da yansımıĢ, özel sektörce yerine getirilen birçok hizmet belediyelerin tekeline bırakılmıĢtır (Tekeli ve Ortaylı, 1978:8). 1950-1960‟lı yıllarda merkezi hükümetin liberal anlayıĢı belediyelere de yansımıĢ, belediye hizmetlerinin yürütülmesinde özel sektörden yararlanma yoluna gidilmiĢtir. 1960-1980 döneminde, yerel yönetimlerin özerkleĢme denemeleri, demokratikleĢme programları çerçevesinde izlenmiĢ; 1980-1983 ara döneminden sonra belediyeler, “liberal” dönem gereği, öz-güçlerine dayanarak geliĢme, dıĢ kredi ve hatta dıĢarıdan teknik insan gücü desteği ile, büyük projelere özelleĢtirme felsefesi ile yaklaĢmıĢlar, belediye hizmetlerinin özelleĢtirilmesi hız kazanmıĢtır (Fındıklı, 1997:15,18). 12 Eylül 1980 tarihinden sonra Milli Güvenlik Konseyi tarafından 11 Aralık 1980 tarihli Resmi Gazete‟de yayınlanan 34 nolu kararda, büyük kentlerin yakınlarında teĢekkül etmiĢ belediyelerin halka yeterli hizmet götüremedikleri gerekçesiyle Sıkıyönetim 28 Komutanlıklarının koordinasyonunda ve onların emirleri doğrultusunda küçük belediyelerin tüzel kiĢilikleri ortadan kaldırılarak büyük belediyelere bağlanması sağlanmıĢtır. Bu karar gereğince ilk altı ay içinde Ġstanbul‟da 31, Adana‟da 16, Ġzmir‟de 13, Ġçel‟de 11 olmak üzere toplam 145 belediye ana belediyelere bağlanmıĢtır. Daha sonraki tarihlerde Sıkıyönetim Komutanlıkları bazılarını yeniden bağımsız belediye haline getirmiĢ ve bu sebeple belediye sayısında biraz azalma olmuĢtur (Nadaroğlu, 1994:198). Daha sonra Aralık 1981 yılında çıkarılan “BirleĢtirme Yasası” ile Milli Güvenlik Konseyi kararına yasal bir nitelik kazandırılmıĢtır (Yıldız, 1995). Belediyelerin organik kanunu, esas olarak 1580 sayılı kanundur. 12 Eylül 1980 sonrasında 1580 sayılı kanun değiĢtirilmemiĢ olmasına rağmen bu dönemde belediyelerle alakalı çok önemli kararlar alınmıĢ ve bir çok yasa çıkarılmıĢtır. Bunların bir kısmı askeri yönetim döneminde bir kısmı da 1983 Kasımını izleyen süreçte gerçekleĢtirilmiĢtir. Özellikle de 1984 yılından itibaren çıkarılan bir kısım yasalarda Türkiye‟de normal belediye sisteminin yanı sıra BüyükĢehir Belediyeleri, Ġlçe Belediyeleri ve Alt Kademe Belediyeleri sistem içerisinde yer almaya baĢlamıĢtır. 1982 yılında kabul edilen T.C. Anayasa‟sının 127. maddesinde belirtilen „„Büyük yerleĢim yerleri için özel yönetim biçimleri getirilebilir‟‟ hükmüne istinaden 2792 sayılı Mahalli Ġdareler ile Mahalle Muhtarları ve Ġhtiyar Heyetleri Seçimi Hakkında Kanun çıkarılmıĢtır.6 Bu yasa ile sınırları içinde birden fazla ilçe bulunan illerde birer BüyükĢehir Belediye Meclisi, birer Ġlçe Belediye Meclisi oluĢturulması öngörülmüĢ aynı yasa ile hem BüyükĢehir hem de Ġlçe Belediyeleri için ayrı belediye baĢkanları seçilmesi kararlaĢtırılmıĢtır (Yıldız, 1998).7 Seçimlerle ilgili bu yasadan sonra konu Mart 1984 tarih ve 195 sayılı „„BüyükĢehir Belediyelerinin Yönetimi Hakkında Kanun Hükmünde Kararname‟‟ ile düzenlenmiĢ, daha sonra da 3030 sayılı yasa çıkarılmıĢtır (Resmi Gazete, 1985).8 „„BüyükĢehir Belediyesi‟‟ modeli böylece Türk idari yapısı içinde yerini almıĢtır. 3911 sayılı yasanın 1. maddesi ile yürütme organının bünyesindeki kamu kurum ve kuruluĢlarının kuruluĢ, görev ve yetkileriyle ilgili konularda Bakanlar Kurulu‟na kanun hükmünde kararname çıkarma yetkisi verilmiĢtir. Bu yasa gereğince çıkarılan 504 sayılı 6 Öztürk, Azim; 21. Yüzyıl Türkiyesi İçin Yerel Yönetim Modeli, Ġstanbul; Üsküdar Belediyesi Kültür Yayınları, 1. Basım Umut Matbaası, 1997, s. 55 7 Yıldız, Nihat; “Ülkemizde BüyükĢehir, BüyükĢehir Ġlçe ve Alt Kademe Belediyelerinin ĠliĢkileri ve KarĢılaĢılan Sorunlar, Çözüm Önerileri”, Beklenen Mahalli Ġdareler Dergisi, Sayı: 20, Ankara, ġubat-Mart 1998, s. 8 8 Resmi Gazete, Tarih: 02.11.1985, Sayı: 18916 29 kanun hükmünde kararname ile Antalya, Diyarbakır, Erzurum, EskiĢehir, Ġzmit, Mersin ve Samsun illerinde de BüyükĢehir Belediyeleri kurulmuĢtur (Resmi Gazete, 1993). Bu konuda 504 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 1. maddesinin 2. fıkrası ile getirilen „„Ancak, bu belediye sınırları içinde ayrıca ilçeler oluĢturulmaz. Hangi alt kademe belediyelerinin kurulacağı ve bunlara verilecek adile sahip olacakları nüfus ölçütleri ve sınırlarının tespiti esası Bakanlar Kurulu‟nca belirlenir. Hükmü ile alt kademe belediyesi Ģeklinde bir örgütlenmeye gidilmiĢtir. Bu düzenleme ile 3030 sayılı yasa ile getirilen ilçe olma ölçütü terk edilmiĢtir. Böylece Alt Kademe Belediyesi uygulaması da 1993 tarihinden itibaren Türk Ġdari Yapısı içerisinde yerini almıĢtır (Yıldız, 1998:9). 2.5.4. 1982 Anayasasına Göre Belediye Hizmetleri 1950‟li yıllarda baĢlayan göç dalgası özellikle kalabalık Ģehirlerde belediye yönetimlerinin pekte hazırlıklı olmadıkları ekonomik ve sosyal sorunlar ortaya çıkarmıĢtır (Özden, 2008:62). Kalabalık Ģehirlerde bas gösteren yapısal sorunların çözümüne yönelik yeni bir örgütlenmeye gidilmesi zorunluluk halini almıĢtır (Demiral, 2007:81; Urhan, 2008). Bununla birlikte büyük Ģehirlerde özel belediye örgütleri oluĢturulması yönündeki çabalar 1980‟li yıllara kadar sonuçsuz kalmıĢ, önemli bir yapısal düzenleme yapılamamıĢtır (Eryılmaz, 2009). Dönem içinde belediyeler gelir kaynakları bakımında merkeze daha bağımlı hale gelirken belediye gelirlerini artırma yönündeki çabalar sonuçsuz kalmıĢtır. Hatta devlet tarafından belediyelere aktarılması gereken kaynaklar bile verilmemiĢ bütçe açıkları sürekli borç silme, yardım ve bağıĢlarla kapatılmak istenmiĢtir (Görmez, 1997: 133,134; Yıldız, 1998:9). Sağlıklı kentleĢme olgusuna model ve çözüm arayıĢlarına, çevre belediyelerin merkezdeki belediyeye bağlanmasına iliĢkin ilk yasal düzenleme, 1980 askeri darbesinden sonra atılmıĢ ve bu tarihten sonra değiĢim süreci hız kazanmıĢtır. Milli Güvenlik Konseyi‟nin, çevre belediyelerin sıkıyönetim komutanlıklarının ve onların emredecekleri Ģekilde bir plan dâhilinde en kısa sürede merkez belediyeye bağlanacaklarına dair 11 Aralık 1980 tarihli ve 34 numaralı kararı ile büyükĢehir belediyesi kurulmasına iliĢkin önemli bir adım atılmıĢtır. Aralık 1981‟de de „„BirleĢtirme Yasası‟‟ ile Milli Güvenlik Konseyi kararına yasal bir nitelik kazandırılmıĢtır (Yıldız, 1998:9). 30 1982 Anayasası, merkezinde birden çok ilçe bulunduran illerde büyük Ģehir belediyelerinin kurulmasına imkân tanımıĢtır (md. 127). 1983 seçimlerinden sonra nüfusları belirli bir büyüklüğe eriĢmiĢ yerleĢim birimlerinde ĢehirleĢme ve yönetim sorunlarına çözüm bulunması (Ulusoy ve Akdemir, 2005:52), yeni kentsel hizmetlerin karĢılanabilmesi ve belediye hizmet birimleri arasında koordinasyon sağlanması (Uğurlu, 1995:49; Kalabalık, 2005:69) amacıyla büyükĢehir belediyelerinin kurulmasına yönelik çalıĢmalara hız verilmiĢtir. Merkezinde birden fazla ilçe bulunduran il belediyelerinde büyükĢehir belediye meclisi ve ilçe belediye meclisi oluĢturulmasına yönelik ilk düzenleme 18 Ocak 1984 tarih ve 2972 Sayılı Mahalli Ġdareler Ġle Mahalle Muhtarlıkları ve Ġhtiyar Heyetlerinin Seçimi Hakkında Kanunun ile yapılmıĢtır. Söz konusu yasa ile belediye sınırları içinde birden fazla belediye barındıran illerde anakent yönetimi oluĢturulacağı ve anakent ve ilçe belediye yönetimlerinin birbirinden bağımsız olarak seçilmesi hükme bağlanmıĢtır (Görmez, 1997:143). 25 Mart 1984 Yerel Seçimlerinden önce çıkarılan 195 Sayılı BüyükĢehir Belediyelerinin Yönetilmesi Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamede kalabalık kentlere yönelik ilk defa kapsamlı düzenleme yapılarak ağırlaĢan sorunlarına çözüm bulunmak istenmiĢtir (Kızılcık, 2003:131). Seçimlerden sonra 15 Temmuz 1984 tarih ve 3030 Sayılı BüyükĢehir Belediyelerinin Yönetilmesi Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin DeğiĢtirilerek Kabulü Hakkında Kanun (www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/681.html, 2014) yürürlüğe girmiĢtir. Yasa, belediye sınırları içerisinde birden fazla ilçe bulunan yerleĢim yerlerini büyükĢehir olarak nitelendirmiĢ (3030/BġBYHK md. 3); büyükĢehir statüsü taĢıyan yerlerde o ilin ismiyle büyükĢehir belediyelerinin, ilçelerde büyükĢehir belediyesine bağlı ilçe belediyesi kurulacağını hükme bağlamıĢtır (3030/BSBYHK md. 4). Yasal tanımlamaya uyan Ġstanbul, Ankara ve Ġzmir illerinde ilk büyükĢehir belediyeleri kurularak çalıĢmalara baĢlamıĢtır. Söz konusu yasayla büyükĢehirlerde belediye hizmetlerinin etkinliğinin artırılması ve yerel demokrasinin güçlendirilmesi amaçlanmıĢtır (Görmez, 1997:143). BüyükĢehir belediyelerini düzenleyen 3030 Sayılı yasa, büyükĢehir belediyesi sınırları içerisinde yatırım ve imara yönelik her türlü planlama, çevre temizlik ve sağlık, gıda güvenliği, kolluk, itfaiye, yeĢil alanlar, su, kanalizasyon, ulaĢım, enerji, mezarlık, toptancı hal, mezbaha, koordinasyon, sosyal ve kültürel her türlü hizmetin büyükĢehir belediyelerince yerine getirilmesini öngörmektedir (3030/BġBYHK md. 6). Kanunda; yeĢil alanlar, parklar, bahçeler, toptancı haller, mezbahalar, toplumsal ve kültürel hizmetlerin yanında büyükĢehir belediyelerinin sorumlulukları arasında sayılmayan diğer görevlerin 31 belirli Ģartları yerine getirilmesi halinde büyükĢehir belediyesi ve ilçe belediyeleri arasında iĢbirliği kurulmasına fırsat vermektedir (Demiral, 2007). BüyükĢehir belediyesi sınırları içerisinde meydan, bulvar, cadde ve anayolların yapılması; yolcu ve yük terminali, toptancı hali, mezbaha, otopark, spor, eğlence, dinlenme alanı ve benzeri yerlerin inĢası ve iĢletilmesi; su, kanalizasyon, her nevi gaz, ısıtma ve toplu tasıma hizmetlerini yürütmek üzere her türlü tesislerin kurulması ve iĢletilmesi; çöplerin ve sanayi atıklarının değerlendirilmesi ve imhasına yönelik gerekli tesislerin kurulması ve iĢletilmesi konusunda özel sektör yöntemlerinden yararlanmanın yolu açılmıĢtır (Ersöz, 2001:45). Belediye hizmetlerinin sunumunda yap-iĢlet-devret modeli ve ihale yöntemi gibi özel sektör alternatifleri yaygınlaĢmaya baĢlamıĢ ve belediye iktisadi teĢebbüslerinin sayısında ciddi bir artıĢ görülmüĢtür. BüyükĢehir belediyesi ve ilçe belediyeleri arasında sınır uyumazlıkları yaĢanması (Konuk, 2007:8), merkezi hükümetin büyükĢehir belediyesi; büyükĢehir belediyesinin ilçe ve ilk kademe belediyeleri üzerinde geniĢ bir vesayet yetkisinin olması ve altyapı hizmetlerinin üretim ve sunumunda yaĢanan koordinasyon eksikliği yasanın eleĢtirilen yönleri arasındadır (Uğurlu, 1995:49,51). Özellikle büyükĢehir belediyeleri ile ilçe belediyeleri arasında yetki, görev ve kaynak dengesinin ilçe belediyeleri aleyhine bozulmasına neden olduğu gerekçesiyle eleĢtirilmektedir (Erençin, 2004:57,58). BüyükĢehirlerin ekonomik, mali, idari ve yapısal sorunlarına çözüm getirmemekle birlikte; ilk defa anakent yönetimine iliĢkin geniĢ kapsamlı ve uzun vadeli düzenlemelere yer vermesi açısından önemli bir düzenlemedir (Demiral, 2007). 2.6. Belediyelerin Hizmet Sunumunda Geleneksel Yöntemler Günümüzde belediye hizmetlerinin geleneksel ve özel sektör yöntemleri olmak üzere iki farklı alternatif tercih edilerek sunulması mümkündür. Geçen yüzyılın son çeyreğine kadar belediyeler, kendi örgüt ve personelini kullanarak hizmetlerin sunumunu yaygın olarak gerçekleĢtirdikleri görülmektedir. Kamu yönetiminde yaĢanan son geliĢmeler, hizmet sunumunda özel sektör alternatiflerini belediyelerin gündemine taĢımaktadır. Bu kısımda belediye hizmetlerinin sunumunda geleneksel yöntemlere yer verilmekte; özel sektör alternatifleri ise çalıĢmanın ilerleyen bölümlerinde geniĢ Ģekilde anlatılmaktadır. 32 Türkiye‟de pek çok yerel hizmetin, son döneme kadar bizzat belediye örgütleri veya yerel yönetim birlikleri eliyle sunulduğu bilinen bir gerçektir. Hizmet sunumunda uzun zamandır belediye örgüt ve personelinin kullanılması, tercihin geleneksel yöntemler arasında değerlendirilmesine neden olmaktadır. Geleneksel yöntemler, hizmet sunumunda belediye örgüt ve personelinin aktif görev ve sorumluluk üstlenmesini gerektirmektedir. Belediye örgütleri ve üst birliklerinin etkinliği günümüzde de devam etmekte; birçok hizmet asli kamu görevlileri tarafından sunulmaktadır. ġehirlerde planlama, imar, iskân, genel temizlik, kentsel altyapı, çevre sağlık ve güvenliği, itfaiye ve benzeri hizmetler belediyelerde memur, iĢçi ve sözleĢmeli personel gibi kadrolarda çalıĢanlar tarafından sunulmaktadır. 2.6.1. Hizmetlerin Sunumunda Belediye Örgüt ve Personeli Belediye hizmetlerinin sunumunda görev ve sorumluluk belediye tüzel kiĢiliğine aittir. Halkın yerel ihtiyaçlarının tespit edilerek yerel nitelikli kamu hizmetlerinin planlanması, organizasyonu, yürütülmesi, koordinasyon ve her türlü denetleme iĢlevinin yerine getirilmesi konusunda belediye örgütü sorumludur. Geleneksel anlayıĢa göre belediyeler kendilerine verilen görev ve hizmetleri kendi örgüt, fiziksel donanım ve personeli kullanılarak yerine getirmektedirler. Yani hizmetleri düzenleyen, organize eden, yürüten ve denetleyen belediyenin bizzat kendisidir (Eryılmaz, 1990:143). Hizmet sunumunda, belediye örgütünde kadrolu olarak çalıĢan memur ve isçiler önemli roller üstlenmekte, hizmetlerin her aĢamasında söz sahibi olmaktadır. Dolayısıyla hizmetlerin vatandaĢ beklentilerini karĢılama düzeyi belediye çalıĢanlarının performansına bağlı olarak artmakta ya da azalmaktadır. Gerek belediye kanununda gerekse büyükĢehir belediyesi kanununda bazı hizmetlerin bizzat belediye örgüt ve personeli tarafından görülmesi gerektiğini hükme bağlanmaktadır. Bu hizmetleri sunma sorumluluğu kanunlarda yapar, iĢletir, kurar ve benzeri ifadelerle açıkça belediyeye bırakılmaktadır. Sunumunun belediyelere bırakıldığı bu hizmetlerin baĢka kiĢi veya kuruluĢlara yaptırılması yasal olarak mümkün değildir. Bu hizmetlerin genel özelliği, kamu yararı açısından baĢkalarına gördürülmesinde sakınca olan hizmetler olmasıdır. Yasa koyucu, kamu sağlığı ve güvenliği, toplum düzeni, kültürel dokunun ve çevrenin korunması ve benzeri hizmetlerin sunma sorumluluğunun belediyeye ait olması gerektiğini ifade etmektedir. 33 Belediye Kanununa göre belediyeler, korunmaya muhtaç kadınlar ve çocuklar için koruma evleri açılması, okul çağına gelmemiĢ çocuklar için okul öncesi eğitim kurumları açılması, öğrencilere ve amatör spor kulüplerine malzeme verilmesi ve bunlara gerekli desteğin sağlaması, her türlü amatör spor karĢılaĢmalarının düzenlenmesi, yurt içi ve yurt dıĢı müsabakalarda üstün baĢarı gösteren veya derece alan sporcuların ödüllendirilmesi, gıda bankacılığı kültür ve tabiat varlıkları ile tarihî dokunun ve kent tarihi bakımından önem taĢıyan mekânların korunması, bunların bakım ve onarımı, korunması mümkün olmayan yapıların aslına uygun olarak yeniden inĢa edilmesi hizmetlerini yapmaktadır (5393/BK md. 14). BüyükĢehir Belediyesi Kanununa göre büyükĢehir belediyeleri; büyükĢehir belediyelerinin yıllık hedeflerinin belirlemesi, stratejik plan ve yatırım programlarının yapılması, coğrafî ve kent bilgi sistemlerinin oluĢturulması, büyükĢehir ulaĢım ana plânının yapılması, ulaĢım ve toplu taĢıma hizmetlerinin plânlanması, yürütülmesi ve gerekli koordinasyonun sağlanması; kara, deniz, su ve demiryolu üzerinde iĢletilen her türlü servis ve toplu taĢıma araçları ile taksi sayılarının, bilet ücret ve tarifelerinin, zaman ve güzergâhlarının belirlenmesi; durak yerleri ile karayolu, yol, cadde, sokak, meydan ve benzeri yerler üzerinde araç park yerlerinin tespit edilmesi, Ģehiriçi trafik düzenine iliĢkin iĢleri bizzat kendileri yürütürler. Ayrıca büyükĢehir belediyesinin yetki alanındaki meydan, bulvar, cadde ve ana yolların bakım ve onarımının sağlanması, kentsel tasarım projelerine uygun olarak bu yerlere cephesi bulunan yapılara iliĢkin yükümlülükler konulması; ilân ve reklâm asılacak yerlerin ve bunların Ģekil ve ebadının belirlenmesi, meydan, bulvar, cadde, yol ve sokak ad ve numaraları ile bunlar üzerindeki binalara numara verilmesi, katı atıklar, sanayi ve tıbbî atıklar ile deniz araçlarının bıraktıkları atıkların toplanması ve aktarma istasyonuna kadar taĢınması, yeniden değerlendirilmesi, depolanması ve bertaraf edilmesine yönelik düzenlemelerin yapılması, mezarlık alanlarının tespit edilmesi, yeni mezarlık alanların tahsisi ve defin ile ilgili hizmetlerin yürütülmesi, su ve kanalizasyon hizmetlerinin yürütülmesi, kaynak sularının veya arıtma sonunda üretilen suların pazarlanması büyükĢehir belediyesi teĢkilat ve personeli tarafından yerine getirilmektedir. Bütün bu hizmetlere ek olarak doğal afetlerle ilgili plânlamaların ve diğer hazırlıkları büyükĢehir ölçeğinde yapılması, gerektiğinde diğer afet bölgelerine araç, gereç ve malzeme desteği verilmesi, itfaiye ve acil yardım hizmetlerinin yürütülmesi, patlayıcı ve yanıcı madde üretim ve depolama yerlerinin tespit edilmesi, konut, iĢyeri, eğlence yeri, 34 fabrika ve sanayi kuruluĢları ile kamu kuruluĢlarını yangına ve diğer afetlere karĢı alınacak önlemler yönünden denetlemesini, afet riski taĢıyan veya can ve mal güvenliği açısından tehlike oluĢturan binaların edilmesi ve gerektiğinde yıkılmasını sağlarlar. Sağlık merkezleri, hastaneler, gezici sağlık üniteleri açarak yetiĢkinler, yaĢlılar, engelliler, kadınlar, gençler ve çocuklara yönelik her türlü sosyal ve kültürel hizmetleri yürütülmesi, meslek ve beceri kazandırma kursları açılması ve bu hizmetleri yürütürken üniversiteler, yüksekokullar, meslek liseleri, kamu kuruluĢları ve sivil toplum örgütleri ile iĢbirliği içinde yapılmasını sağlamaktadır (5216/BġBK md. 7). Son dönemde azalmalar görülmekle birlikte geleneksel yöntemler, belediye hizmetlerinin sunumunda ağırlığını korumaktadır. 2.6.2. Belediye Hizmetleri Sunumunda İşbirliği Yöntemi Belediyeler arası iĢbirliği, iki ya da daha fazla belediyenin, aralarında protokol imzalayarak ya da ortak bir hizmet organizasyonu oluĢturarak belirli bir hizmetin yürütülmesi esasına dayanan hizmet sunma yöntemidir (Emrealp ve Horgan, 1993:31). Belediyeler, çok geniĢ yelpazeye yayılan hizmetleri yerine getirirlerken karĢılaĢtıkları mali, teknik ve uzman personel sıkıntısından kaynaklanan zorlukları aĢmak ya da niteliği gereği birden fazla yerel yönetim kuruluĢunu ilgilendiren sorunlara çözüm üretmek amacıyla diğer belediyelerle iĢbirliği yapma gereği duymaktadır (Acartürk, 2001:51). Hizmet paylaĢımında yaĢanan anlayıĢ değiĢimi, birlikte hareket etmenin sağladığı ekonomik avantajlar, bilgi ve tecrübe paylaĢımına imkân vermesi, toplumsal hareketliğin artması, sınır tanımayan çevresel sorunlar ve yerel demokrasinin geliĢtirilmesi gibi nedenler belediyeleri iĢbirliğine zorlamaktadır (Acer, 2007:78). Belediyeler arasında birlikler kurularak ĢehirleĢmeyle birlikte artan ortak sorunlara çözüm bulunması, yerel hizmetlerin finansmanında karĢılaĢılan zorlukların aĢılması, özerkleĢmenin yaygınlaĢtırılması ve belediyeler arasında iĢbirliği ve dayanıĢmanın hâkim kılınması hedeflenmektedir (Toksöz, 2008:51,52). Günümüzde özellikle küçük belediyelerde gelirlerin yetersiz kalması, görev dağılımında tutarsızlıklar bulunması ve mevcut personelin sayı ve niteliklerinin yetersiz olması gibi sorunlar hizmetlerin etkin, verimli ve ekonomik Ģekilde sunulmasını engellemekte ve kaynak kullanımında savurganlığa neden olmaktadır. Belediyeler arası iĢbirliği yöntemi ile belediyelerin kendi baslarına ürettikleri hizmetlerin maliyeti karĢılaĢtırıldığında özellikle 35 küçük belediyelerde iĢbirliğinin ölçek ekonomilerini gerçekleĢtirmede ve maliyetleri düĢürmede çok etkili olduğu görülmektedir. Hizmet sunumunda sağladığı avantajlardan dolayı belediyeler arası iĢbirliği reformlarının çoğunun yapıldığı durumlarda, özelleĢtirmeye alternatif olarak kullanılması mümkündür (Gerna ve Anton, 2006).9 Belediyeler arası iĢbirliği kapsamında ortak Ģirket, vakıf, dernek, kooperatif ve birlik kurulabilmekte ve bu durumlarda kurulan birlik ayrı bir tüzel kiĢiliği temsil etmektedir (Kalabalık, 2005:358; Acartürk, 2001). Belediyeler arası iĢbirliği yöntemleri arasında önemli bir yer iĢgal eden belediye birlikleri ekonomik, kültürel, çevresel, yönetsel ve eğitsel hizmetlerin ortaklaĢa planlanması, üretim ve sunumunun sağlanmasını amaçlamaktadır. ĠĢbirliği, hizmetlerin etkin ve verimli Ģekilde üretim ve sunumunun sağlanması, kaynak israfının önlenmesi ve yerleĢim yerleri arasındaki eĢitsizliklerin giderilmesine yardımcı olmaktadır (Acer, 2007:78). Her belediyenin asfalt Ģantiyesi kurması ve yolların yapımı için gerekli donanımı hazırlaması büyük maliyetlere katlanmasına yol açmaktadır. Bunun yerine belediyelerin belirli alanda uzmanlaĢması, kendi imkânlarından diğerlerini de yararlandırması yerel hizmetlerin daha az maliyetlerle karĢılanmasına zemin hazırlamaktadır (Eryılmaz, 1997: 161). Belediyeler arası iĢbirliği yöntemiyle belediyelerin birbirinden hizmet satın alması uygulaması bazı ülkelerde; özellikle ABD‟de oldukça yaygındır. 1973 yılında yapılan bir araĢtırmaya göre 2375 belediyenin % 62‟si kendi bölgesinde yaĢayan halkın bazı ihtiyaçlarını diğer belediyelerle iĢbirliği yaparak karĢılamıĢ, %43‟üde baĢka yönetim birimleri için hizmet üretmiĢtir (Eryılmaz, 1997:161). ABD‟de belediyeler kente su sağlanması, atık suların temizlenmesi, cezaevi, güvenlik, haberleĢme, kütüphane, insan ve hayvan sağlığı gibi yerel hizmetlerin önemli bir kısmını diğer belediyelerden hizmet satın almak suretiyle yerine getirmektedir (Kalabalık, 2005:358). Bununla birlikte belediye birleĢmelerinin hiçbir ekonomik fayda sağlamadığı, yapı itibariyle büyük belediye örgütlerinin etkinliğinin sınırlı olduğu ve daha pahalı hizmet ürettiği ileri sürülmektedir (Dolary ve Johnson, 2005). Yerel ihtiyaçlar ve yereli aĢan çevresel sorunlar belediyeleri özellikle ortak altyapı yatırımlarının gerçekleĢtirilmesi konusunda yapmaya zorlasa da üyeler arası siyasal çekiĢmeler ve yerel rekabet sistemin baĢarısını olumsuz yönde etkilemektedir. Denetim eksikliği, dağınıklık ve karmaĢa aynı 9 Germa BEL and Anton KOSTAS, “Do Public Sector Reforms Get Rusty? Local Privatization in Spain”, The Journal of Policy Reform, Vol. 9 No 1, March 2006, p. 2–3 36 sınırlar içerisinde birden fazla birliğin kurulmasına ve faaliyette bulunmasına zemin hazırlamakta; bu durum kaynakların israf edilmesine neden olmaktadır. Öte yandan belediye yöneticilerinin birlik çalıĢmalarına katılım konusunda gönülsüz davranması toplantıların demokratik niteliğini zayıflatmaktadır. YönetiĢim bilincinin yeterince geliĢmediği toplumlarda hemĢehrilerin birliği benimsemesi ve yönetimine aktif katılımının sağlanması oldukça zor olmaktadır (Cahit, 2002). Yerel yönetimler arasında birlik, federasyon veya konfederasyonlar oluĢturulması geçmiĢten günümüze sıklıkla tercih edilen hizmet sunum yöntemleri arasında yer almaktadır. Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Ģartı, yerel yönetimlerin ortak görevleri yerine getirebilmeleri için diğer yerel yönetim birimleriyle iĢbirliği ve kanunlar çerçevesinde birlikler oluĢturabilmelerine imkân tanımaktadır. SözleĢmeye taraf devletlerin, yerel yönetimlerin ortak çıkarlarının korunması ve geliĢtirilmesi amacıyla ulusal ve uluslararası yerel birliklere üye olmalarına ve kanunlarda öngörülen Ģartlar dâhilinde baĢka devletlerin yerel yönetimleriyle iĢbirliği kurmalarına izin vermeleri gerekmektedir (AYYÖġ md. 10). Türk belediyecilik sistemi yerel yönetimlerin, ulusal veya uluslar arası düzeyde baĢka belediyelerle iĢbirliği yapmalarına ve aralarında birlik oluĢturmalarına imkân tanımaktadır. Mahalli Ġdare Birlikleri Kanununda (http://www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k5355.html, 2014) yerel yönetim birliği; birden fazla yerel yönetim biriminin sorumlulukları altındaki yerel hizmetlerden bazılarını birlikte yürütmek üzere oluĢturdukları kamu tüzel kiĢisi Ģeklinde tanımlanmaktadır (5355/MĠBK md. 3). Belediyelerin, kendi aralarında kardeĢlik iliĢkileri kurarak teknoloji, sermaye, bilgi ve tecrübe birikimlerini karĢılıklı olarak paylaĢmaları da mümkündür (Acer, 2007:78). Kanununda diğer mahallî idarelerle birlik kurulması, kurulmuĢ birliklere katılma veya ayrılma, yurt içindeki ve ĠçiĢleri Bakanlığının izniyle yurt dıĢındaki belediyeler ve mahallî idare birlikleriyle karĢılıklı iĢ birliği yapılması, kardeĢ kent iliĢkileri kurulması; ekonomik ve sosyal iliĢkilerin geliĢtirilmesi amacıyla kültür, sanat ve spor gibi alanlarda faaliyet ve projeler gerçekleĢtirilmesi; bu çerçevede arsa, bina ve benzeri tesislerin yapılması, yaptırılması, kiralanması veya tahsis edilmesine karar verme yetkisi belediye meclisinin yetki ve görevleri arasında saymaktadır (5393/BK md. 18). Kanun, belediyelere, görev ve sorumluluk alanlarına giren konularda yerel yönetimlerin yanı sıra diğer kamu kurum ve kuruluĢlarına ait yapım, bakım, onarım ve tasıma islerini bedelli veya bedelsiz üstlenebilme veya bu kuruluĢlarla ortak hizmet projeleri gerçekleĢtirebilmelerine imkân tanımaktadır. Belediye meclisinin kararı üzerine yapacağı anlaĢmaya uygun olarak 37 yapılacak hizmetler, iĢin yapımını üstlenen kuruluĢun tabi olduğu yasal düzenlemelere uygun olarak sonuçlandırılmaktadır (5393 BK md. 75). Belediye Kanunu, belediyelerin görev alanlarıyla ilgili konularda faaliyet gösteren uluslararası teĢekkül ve organizasyonlara, kurucu üye veya üye olabilmelerine imkân tanımaktadır. Buna göre belediyeler, ĠçiĢleri Bakanlığının izni ve kendi meclislerinin kararına bağlı olarak uluslararası kuruluĢ, organizasyon ve yabancı yerel yönetimlerle ortak faaliyet ve hizmet projeleri gerçekleĢtirebilecek veya kardeĢ Ģehir iliĢkisi kurabileceklerdir. Yurt dıĢı iliĢkiler kurulması ve geliĢtirilmesine dönük faaliyetlerin, Türk dıĢ politikası ve uluslararası anlaĢmalara göre yürütülmesi zorunludur (5393/BK ,H.E.md. 74). 2.7. Kamusal Hizmet Sunumu ve Yerel Yönetimler Genel Bakış Yerel yönetim olgusunu tanımlamak gerekirse, evrensel tanımı ile yerel yönetimler, belirli bir coğrafi alanda yaĢayan yerel topluluğun bireylerine, bir arada yaĢamak nedeniyle kendilerini en çok ilgilendiren konularda hizmet üretmek amacı ile kurulan, karar organları (kimi durumlarda yürütme organları) yerel toplulukça seçilerek göreve getirilen, yasalarca belirlenmiĢ görevlere ve yetkilere, özel gelirlere, bütçeye ve personele sahip, merkezi yönetimle olan iliĢkilerinde yönetsel özerklikten yararlanan kamu tüzel kiĢilikleridir (Yerel Yönetimler AraĢtırma Grubu Raporu [KAYA], 1992:1). BaĢka bir tanımlamaya göre Kamu Yönetimi Sözlüğünde yerel yönetim, merkezi yönetimin dıĢında, yerel bir topluluğun ortak bir gereksinmesini karĢılamak amacıyla oluĢturulan, karar organlarını doğrudan halkın seçtiği, demokratik ve özerk bir yönetim kademesi, bir kamusal örgütlenme modeli olarak tanımlanmaktadır (Bozkurt, 1996:258). Yerel yönetimler ilk olarak kent iaĢesinin düzenli biçimde sağlanması ve zabıtai tedbirlerle ilgilenmiĢ zamanla fiziki mekanı düzenleme giriĢimleri yelpazesi içine girmiĢ ve giderek sağlık, kültür, çevresel sorunlar, sosyal yardımlar ile ilgili fonksiyonlar üstlenmiĢtir (Alada, 1994:29,30). GeliĢmiĢ ülkelerde endüstri devrimiyle beraber ekonomik ve toplumsal değiĢmeye paralel olarak yerel yönetimlerin fonksiyonlarında da bir artıĢ ortaya çıkmıĢtır. 1970‟li yıllarda neoliberal politikalar özelleĢtirme ve kamu harcamalarının kısılması ile kamuyu küçültme amacına yöneliktir. Bu bağlamda yerel yönetimlerin fonksiyonları ve harcamalarının 38 azaltılması söz konusu olmuĢtur (Ersöz, 2000). Fakat yeni yüzyılda küreselleĢme süreciyle birlikte yerel yönetimlerin güçlendiği ve iĢlevselliğini arttırdığı, farklı yapılarla giderek çeĢitlenen bir yelpazede yerel hizmet sunumunu vermeye çabaladığı bir gerçektir. Son yıllarda ekonomide, siyasette, toplumda ve yönetimde meydana gelen önemli değiĢimler geleneksel yönetim anlayıĢına meydan okumaktadır. KüreselleĢme olgusu, hızlı hareket edebilen kamu kuruluĢları tarafından desteklenen ekonomiye adapte olabilmeyi gerektirmektedir. Bu açıdan yönetimde yeni bir paradigma olarak yeni kamu yönetimi anlayıĢı son yıllarda dünyanın birçok yerinde etkisini göstermekte ve bundan dolayı dünya çapında bir olgu, çağdaĢ kamu iĢletmeciliği alanında ortaya çıkan evrensel bir paradigma, küresel ya da uluslar arası bir trend olarak kabul edilmektedir. Yeni kamu yönetimi anlayıĢının kamu sektörü yönetimine yönelik olarak getirmiĢ olduğu yeni teknikler, kavramlar ve ilkeler, 1980‟li yıllardan sonra batılı ülkelerde etkili olmuĢ ve tüm dünyaya yayılmıĢtır. Genel olarak yeni kamu yönetiminin getirdiği yenilikler Ģunlardır (Leach ve Barnett, 1997): Geleneksel kamu yönetimin ilke ve uygulamalarından ziyade özel sektör ilke ve uygulamalarını yansıtan bir “yönetim” (managerialism) kültürü. Daha çok yönetsel yetki devri (delegation), desantralizasyon ve örgütsel farklılık, Ekonomi, etkinlik ve etkililiğe olan vurgu, Performans ölçümü, standartlar ve hedeflerin belirlenmesi, Bazı durumlarda performansa göre ücret ödemeyi içeren esnek ödeme koĢulları, MüĢteri tercihleri ve hizmet kalitesine olan önemli vurgu, Kamu sektörü bünyesinde sözleĢmeye dayalı iliĢkilerin geliĢtirilmesi ve “hizmet sunan” ile “ hizmet satın alan” (client-contractor) rollerinin ayrılması, Yeni kamu yönetimi anlayıĢının yukarıda ifade edilen özellikleri değerlendirildiğinde kamunun rolünü sorgulayıp yeniden tanımladığı, piyasayı yönetim içi bir model olarak gördüğü, kamu hizmetlerini rekabet ortamında alternatif yöntemlerle sunma eğiliminde olduğu, bürokrasiyle mücadele etmeye çalıĢtığı, aĢırı merkeziyetçi ve hiyerarĢik yönetim yapılarını yerellik anlayıĢıyla değiĢtirmek istediği, hizmet sunumunu hizmet sunulanlara en 39 yakın olan yerden ve hizmet sunulanlarla irtibat halinde gerçekleĢtirmek istediği, esnek bir yapı sunduğu, kamusal sorumluluğun yeniden dağılımını ve yönetime yeni aktörlerin dahil edilmesini sağladığı, özel sektör tarafından sağlanan bazı yönetim tekniklerinin kamuda kullanılmasının önünü açtığı, sonuçlara ve performansın arttırılmasına daha fazla vurgu yaptığı, etkinliğe ve verimliliğe önem verdiği, kaynakların kullanımında daha fazla disiplin ve ekonomiklik için uğraĢ verdiği, kaliteye vurgu yaptığı ve hesap verme yükümlülüğü ile müĢteri odaklılık üzerinde yoğunlaĢtığı söylenebilir (Özer, 2005:242,243). Yeni kamu yönetimi anlayıĢı daha çok kamu sektöründe etkisini gösteren birtakım teknik ve ilkelerin bütünü olsa da yerel yönetimleri de birçok açılardan etkilemiĢtir. Yeni kamu yönetiminin ortaya çıkardığı ilkelerin yaygınlık kazanması ve tüm dünyada belirli ölçülerde uygulanmaya baĢlamasıyla birlikte gerek merkezi yönetimde gerekse yerel yönetimlerde önemli değiĢimler ve reform süreçleri gündeme gelmeye baĢlamıĢtır. Ortaya çıkan geliĢmeler kamu hizmeti sunum yöntemlerinde bir dönüĢüm yaĢanmasına neden olmaktadır. Kamusal hizmetlerin yürütülmesinde giderek önem kazanan temel ilke, hizmet sunumunda yerellik ilkesi, bu hizmetlerin ölçek ekonomisi ve etkin kaynak kullanımı amacıyla halka en yakın yönetim birimlerince yerine getirilmesidir (Berk, 2003). Halkın gündelik hayatıyla ilgili ihtiyaçlarının karĢılanmasında, yerel örgütlerin Ulasal örgütlerden daha iĢlevsel olduğu aĢikardır. Güvenlik, kalkınma vb. gibi geniĢ kapsamlı ihtiyaçların karĢılanmasında ulusal düzeydeki örgütlerin daha rasyonel bir örgütlenme düzeyi olmasıyla birlikte, gündelik hayatla ilgili ihtiyaçların (ulaĢım, içme suyu, barınma vb.) yerel örgütler tarafından karĢılanması en tabii olanıdır (Berk, 2003). Yerel yönetimler siyasal olgunluğun geliĢmesi, demokratik anlayıĢın benimsenmesi, katılım ve özgürlük değerlerinin gerçekleĢmesi açısından önemli olan temel örgütlerdir. Halkın ihtiyaçlarının daha sağlıklı belirlenebilmesi öncelik sıralamasının yapılabilmesi, hizmet sunumunun daha etkili, verimli, etkin, hızlı, kaliteli ve ucuz sağlanabilmesi açısından yerel yönetimler merkezi yönetime göre daha etkilidir. Yeni kamu yönetimi anlayıĢının daha çok merkezi yönetimde yansımasını bulan etkinlik, verimlilik, rekabet, sonuçlara odaklanma, esnek örgütlenme, performans ölçümü, müĢteri 40 odaklılık, rekabet, kaynak kullanımında disiplin ve ekonomiklik, katılım, hesap verme sorumluluğu, kalite gibi kavramlar ve yaklaĢımlar yerel yönetimlerde de son yıllarda yansımasını bulmuĢtur. Kamu hizmetlerinin sunumunda yerel yönetimlerin daha fazla rol üstlenmesi ile birlikte daha çok kaynak gereksinimi duyan yerel yönetimler, kaynak kullanımında etkinliğe ve ekonomikliğe vurgu yapmaya baĢlamıĢlar, küreselleĢme ile birlikte artan rekabet ve yarıĢ ortamı ile birlikte bu süreçte kentlerin önem kazanması yerel yönetimleri bu sürece uygun örgüt yapıları ve iĢleyiĢ sistemlerini geliĢtirme zorunluluğu ile karĢı karĢıya bırakmıĢtır. Yerel yönetimler kamu hizmetlerini daha iyi, kaliteli, hızlı ve vatandaĢ beklentilerine uygun olarak sunabilmek için özel sektör, sivil toplum ve diğer kuruluĢlarla iĢbirliği içerisinde hizmetleri sunmaya çalıĢmakta ve yeni yönetim tekniklerini uygulama çabası içerisinde bulunmaktadırlar. 2.8. Yerel Kamu Hizmetlerinde Özelleştirme Eğiliminin Yaygınlaşması Yerel kamu hizmeti denildiğinde, yerel yönetimlerin faaliyet gösterdikleri bölgede yerel halkın ortak gereksinimlerini karĢılamak amacıyla kendi gözetim ve denetimleri altında sundukları hizmetler anlaĢılmaktadır. 1980‟lerden sonra küreselleĢmenin etkisiyle birlikte ulusal düzeydeki kamu hizmetlerinde artıĢ eğilimi gösteren özelleĢtirme. eğilimleri, yerel yönetimlerin güçlenmesi ve görev ve hizmetlerindeki artıĢlarla birlikte 1990‟lı yıllardan sonra yerel düzeyde de gerçekleĢmeye baĢlamıĢtır. ÖzelleĢtirme politikası, bütün dünya ülkelerinde uzun zamandır üzerinde durulan ve yıllardır planlı bir Ģekilde uygulanmaya çalıĢılan bir düĢünüldüğünde özelleĢtirme politikalarının amacına politikadır. Tüm dünya geneli ulaĢıp ulaĢmadığı tartıĢma konusudur. Ülkelerin kendi ekonomik, toplumsal ve siyasal koĢullarına göre bir genelleme yapmak olanaklı değildir. Yerel yönetimlerde özelleĢtirme eğilimlerinin yaygınlık kazanmasındaki temel unsurun ekonomik etkenler olduğu göze çarpmaktadır (Levrat, 1995). Örneğin, Ġngiltere‟de belediyelerin yürüttüğü bazı hizmetler özel kuruluĢlara devredilmiĢtir. Bunlar daha çok, temizlik, çöp toplama, ulaĢım vb. gibi hizmetlerdir. Bu uygulama ile belediye bütçelerinde oldukça önemli tasarruflar sağlanmıĢtır. ABD‟de ise, özelleĢtirme eyalet ve yerel yönetimler düzeyinde yönetim iĢlevlerinin özel sektör yüklenicilerine ihale edilmesi ve yerel toplum örgütleri tarafından paylaĢılması Ģeklinde uygulama imkanı bulmaktadır (Sakınç, 1997). Nüfusu artan kentlerde kentsel 41 hizmetlere olan talebin yoğunlaĢması, çeĢitlenmesi ve hizmet beklentilerinde kalite ve etkinliğe yönelik talepler yerel yönetimlerin bu hizmetleri sunmada güçlüklerle karĢılamasına yol açmaktadır. ĠĢte bu noktada yerel yönetimlerin geleneksel sorumluluklarından bir kısmını özel sektöre yönlendirmek önemli bir alternatif olarak dünyadaki birçok ülke yerel yönetimlerinde yaygınlık kazanmaktadır. Görev ve sorumluluk alanları giderek büyüyen yerel yönetimlerin mevcut finansman kaynaklarının sınırlı oluĢundan dolayı hizmet sunma kapasiteleri olumsuz yönde etkilenmektedir. Bu nedenle, özel sektörün sahip olduğu kaynakların, yerel kamu hizmetlerinin yürütülmesine kanalize edilmesi özelleĢtirmeyi cazip kılmaktadır. Aynı yerel hizmeti özel sektörün daha az maliyetle üretmesi, yerel yönetimleri hizmet sunumunda özel sektörden yararlanmaya sevk etmektedir. Yoğun ve teknik bilgi, teknik araç ve gereç donanımı gerektiren yerel hizmetlerin yerine getirilmesinde özel sektörden yararlanmak faydalı olabilmektedir (Muter, 1994). TKY mantığı açısından bakıldığında özel kesim tarafından üretilen mal ve hizmetler müĢteri odaklılık ilkesine dayandığına göre, kamu hizmeti açısından bunun “vatandaĢ odaklı” anlayıĢa göre kurulması beklenmektedir (Saran, 2005). Bu açıdan müĢteri ya da vatandaĢ odaklı kamu hizmetinin en önemli amacı vatandaĢa ya da müĢteriye kaliteli, etkin ve hızlı hizmet sunmaktır. Bir kamu ya da özel kuruluĢun çevresinde meydana gelen değiĢimlere ayak uydurabilmesi, rekabet ortamında ayakta kalabilmesi için, “mal üreten bir Ģirketin müĢterilerince, kamu hizmeti üreten bir kuruluĢun halk tarafından benimsenmesi, desteklenmesi ürettikleri mal ve hizmetin kalitesinin sürekli iyileĢtirilmesine bağlıdır”(Peker, 1995). MüĢteri kimliği ile vatandaĢ, kamu hizmetlerinin zamanında yerine getirilmesini, beklentilerine uygun ve kaliteli olmasını talep edebilmektedir. Böylece müĢteri odaklı bir yaklaĢım bir taraftan kamusal hizmetlerde etkinlik kavramını öne çıkarırken diğer yandan hizmet bekleyen vatandaĢın önemli bir unsur olarak yönetimle bütünleĢmesini gerekli kılmaktadır (Saygılıoğlu, 2003:148). Yerel yönetimler halka en yakın birimler olarak hizmetlerin sunumunda çok önemli görevler üstlenmektedirler. Hizmetlerin sunumunda kalitenin arttırılması çok önemlidir. TKY‟nin en önemli ilkelerinde biri olan “müĢteri odaklılık”, giderek yurttaĢ odaklılığın yerini almaya baĢlamaktadır. 42 43 3. BELEDİYE İKTİSADİ TEŞEBBÜSLERİ Belediye hizmetlerinin çoğu temel kamu hizmeti niteliğindedir. Ancak, bir hizmetin temel kamu hizmeti niteliğini taĢıması durumunda, doğrudan belediyelerce üretilmesi zorunlu değildir. Çünkü belediye hizmetlerinin sunulmasında sorumlu olmak ile, bu hizmetlerin kim tarafından sunulduğu arasında önemli bir fark vardır. Hizmetin sunulmasından sorumlu olmak, araçlardan çok amaçlara yönelik olup, belediyenin yükümlülüğü altındaki hizmetlerin gerçekleĢtirilmesini güvence altına almak sorumluluğudur. Hizmetin kim tarafından sunulduğu konusu ise, daha çok amaçlanan sonuçlara hangi araçlar yoluyla ulaĢıldığını belirlemektedir (Horgan ve Emrealp, 1993:29). Yerel kamu hizmetlerinin üretilmesinde özel sektörün kullanılması, bir belediye için hemĢehrilerine temel belediye hizmetlerini sunma sorumluluğundan kaçınmak anlamını taĢımamaktadır. Zira, özel sektöre devredilen örneğin, temizlik hizmetleri gibi hizmetlerde bir aksama olması durumunda bunun sorumlusu belediyedir. Çünkü, yerel hizmetlerinin yürütülmesinin özel sektöre devredilmesi, hizmetin kendisini değil sunuluĢ biçimini nitelemektedir. Bu anlamda, yerel hizmetlerin özel sektöre gördürülmesini, özelleĢtirme kapsamında değerlendirirken, geniĢ anlamda özelleĢtirme kavramından bahsedildiği göz önünde tutulmalıdır. Türkiye'de son yıllarda hem merkezi idare, hem de mahalli idareler özellikle belediyeler düzeyinde iktisadi iĢletmeleri özelleĢtirme iĢlemlerine giriĢildiği gözlenmektedir. ÖzelleĢtirme deyimi belediyeler yönünden iki ayrı iĢlemi ifade etmek için kullanılmaktadır. Bunlardan ilki, yukarıda açıklanan esaslar dairesinde ve kendi meclislerinin kararları ile kurdukları iktisadi iĢletmelerin (BĠT'ler) özelleĢtirilmesini ifade etmektedir, Belediye mevzuatında bu gibi iĢletmelerin özelleĢtirilmesine iliĢkin yasal bir düzenleme yer almamıĢtır. ÖzelleĢtirme kavramı; bu iĢletmelerin kurulabilmeleri için de geçerlidir. ÖzelleĢtirme deyiminin belediyeler yönünden bir diğer yönü daha vardır. ġöyle ki: bazı belediyeler, son yıllarda, kanunen ifa etmek zorunda oldukları hizmetlerin görülmesi görevini özel firmalara vermektedirler. Bu konunun yaygın ve çarpıcı örneği çöp toplama hizmetlerine iliĢkin uygulamadır. Bu türlü iĢlemler de özelleĢtirme olarak adlandırılmaktadır (Nadaroğlu, 1994:217,218). Belediye hizmetlerinde özelleĢtirme uygulamalarının ABD‟de baĢladığı görülmektedir. Amerika‟da özelleĢtirme yöntemine baĢvurmadan hizmetleri yürüten kent sayısı oldukça 44 azdır. Bunda devlet geleneğinin ve bazı uygulamalarının etkili olduğu görülmektedir. 1970‟li yıllarda, yerel yönetimlerin kamu harcama yetkileri kısıtlanmıĢtır. Yine 1985 yılında Amerikan Kongresi bütçe denkliğini sağlamak için harcamaları sınırlama yönünde bir yasa kabul etmiĢtir.1980‟lerde Amerikan yönetimi “Gelir PaylaĢımı” programından 33 yerel yönetime dört milyar dolar katkı sağlarken bu yardım fonları daha sonra tamamen ortadan kaldırılmıĢtır (Suiçmez ve Yıldırım, 1993:71). Ġdari ve mali açıdan merkeze bağımlı olan mahalli idareler, kendilerine yasalarla verilen ancak yerine getiremedikleri görevlerin gerçekleĢmesi için alternatif hizmet arzı yöntemlerine baĢvurmaktadırlar. Mahalli idareler, her geçen gün çeĢitli sebeplerle hizmet yelpazesi geniĢlemesine rağmen, yeterli mali kaynaklara ve idari özerkliğe sahip değildirler. Yeterli mali kaynaklarla donatılmayan ve merkezin ağır vesayeti altında olan yerel idareler, daha etkin hizmet sunabilmek için çeĢitli özelleĢtirme modellerinden yararlanmaktadırlar. Bu modellere aĢağıdakiler örnek verilebilir (Acartürk, 2001): • Ġhale Yöntemi(Contracting Out) , • Ġmtiyaz Yöntemi (Ġmtiyat Yöntemi), • Yap-iĢlet Devret Yöntemi, • SatıĢ Yöntemi, • Yöntemler arası iĢbirliği, • Kupon Yöntemi, • ġirketleĢme ve Ortak GiriĢim • Vergi TeĢvikleri ve Ġdari Düzenlemeler Yöntemi, • Gönüllü Organizasyonlar, • Fiyatlatlandırma (Ücretlendirme) Yöntemi, • Kendi Kendine Hizmet(Self Servis) Merkezin baskısından ve kaynaksızlıktan hizmet üretemez konuma gelen yerel yönetimler, mevcut yapıyla en çok ve en kaliteli hizmeti sunabilmek için çeĢitli özelleĢtirme yöntemlerini kullanmaktadırlar. Ġnsanların belediye hizmetlerine olan taleplerini artırmaları, buna rağmen daha az vergi vermek istemeleri belediyeleri yeni hizmet sunma yöntemleri arayıĢına yöneltmiĢtir. Amerikan Belediye BaĢkanları Birliği‟nin yaptığı bir ankete göre belediyelerin %40‟ı baĢvurmuĢtur.(Emine Demir)194s. para sıkıntısı yüzünden özelleĢtirmeye 45 GeliĢmiĢ ülkeler özelleĢtirmeyi, piyasa ekonomisinin daha iyi islemesi için uygun rekabet ortamını oluĢturmak, hizmetlerin maliyetini düĢürmek ve etkinliğini sağlamak için yaparken; geliĢmekte olan ülkeler genellikle bütçe açığını kapatmak, dıĢ borçları finanse etmek, kötü yönetim ve rüĢvetle mücadele etmek için özelleĢtirmeye baĢvurmaktadır (Arıoğlu, 1994:71). Ancak sadece bu yöntemleri uygulayarak hizmetlerin etkin ve verimli olarak sunulabileceğini ileri sürmek mümkün değildir. Bundan dolayı, mahalli idarelere, varlık nedenleri olan yerel kamu hizmetlerini çağın Ģartlarına uygun olarak, en etkin ve verimli bir Ģekilde sunabilmesi için ve sorunların mahallinde çözülmesi için mali ve idari özerklik verilmelidir (Acartürk, 2001). 3.1. Yerel Yönetim Teşebbüslerinin Tanımı YĠT'ler bir kuruluĢ statüsüne göre yerel yönetimlerce kurulan, pazarlanabilen yani kiĢisel mal ve hizmet üreten, mülkiyetinin ve / veya denetiminin yeterince yerel yönetimlerin elinde olması nedeniyle yönetim kurullarının yerel yönetimlerce atandığı, cari maliyetlerini finanse eden gelirlerinin çoğunu yerel yönetim gelirlerinden elde etmeyen teĢebbüsler olup; ilke olarak yerel toplumun sosyal yararının maksimizasyonu amacına göre kaynak tahsis eden firmalardır (Akalın, 1994). Bu tanımın ortaya koyduğu öğeler Ģunlardır (Akalın, 1994): 1. Pazarlanabilen (kiĢisel) mal ve hizmet üretilecektir. Yani üretilen malların tüketim özellikleri (rakip ve engellenebilir) olacaktır. Bu nedenle, yerel yönetimlerin kurdukları radyo ve TV'ler, reklam almadıkları sürece, YĠT sayılmazlar ve kamu hizmeti niteliği taĢırlar. 2. Mülkiyelinin ve denetiminin yeterince yerel yönetimlerin elinde olması, dolayısıyla yönetim kurullarının yerel yönetimlerce atanması: ĠSKĠ, yönetim kurulunu büyükĢehir belediyesi atadığı için bir YĠT'tir. 3. Cari maliyetlerini finanse eden gelirinin çoğunu yerel yönetimler kasasından karĢılamayan firmalar olması: Örneğin bu durum, EGO ile Bahçeler ve Parklar Müdürlüğü arasındaki farkı ortaya koyar. KuĢkusuz, EGO bir YĠT'tir. 46 4. Ġlke olarak yerel toplumun, sosyal yararını (refahını) maksimize edecek Ģekilde kaynak tahsis edecekleri kabul edilir. Bu nitelik YĠT'leri, özel teĢebbüsten ayırt eder. Bilindiği gibi özel teĢebbüs kar amacına göre kaynak tahsis eder. Belediyeler, yerel hizmetlerin yürütülmesinde en aktif yerel yönetim birimleri konumundadırlar. Hızla artan kentleĢme ve kentlerin ülkelerin hemen her açıdan itici güçleri durumuna gelmesi, belediyelerin konumunu giderek güçlendirmektedir. Kentsel ihtiyaçların ve buna paralel olarak yerel hizmetlerin çeĢitlenmesi, belediyelerin hizmet yükünü artırmaktadır. Artan hizmet yükü karĢısında belediyeler değiĢik yöntemlere baĢvurmaktadırlar (Bozlağan, 2000). AĢağıda bu yöntemlerden belediye iktisadi teĢebbüsleri incelenmiĢtir. 3.1.1. Belediye İktisadi Teşebbüsleri Belediyeler, Anayasa‟nın 127. maddesi gereğince “mahalli müĢterek ihtiyaçların karĢılanması” amacıyla kurulan kamu tüzel kiĢileridir. Bu anayasa hükmünce hazırlanan 5393 sayılı Belediye Yasası, belediyeyi, “belde sakinlerinin mahallî müĢterek nitelikteki ihtiyaçlarını karĢılamak üzere kurulan ve karar organı seçmenler tarafından seçilerek oluĢturulan, idarî ve malî özerkliğe sahip kamu tüzel kiĢisi” olarak tanımlamaktadır. Mahalli müĢterek ihtiyaçların karĢılanması amacıyla belediyelere sunulan haklardan birisi de Ģirket veya iĢletme kurabilmeleridir. Gerek 5216 sayılı BüyükĢehir Belediye Yasası‟nın 26. maddesi, gerekse 5393 sayılı Belediye Kanunu‟nun 70. maddesi belediyelere, kendisine verilen görev ve hizmet alanlarında Ģirket kurabilme hakkı tanımaktadır. Bu düzenlemelerde dikkati çeken nokta, bu Ģirket ve iĢletmelerin faaliyetlerinin belediyenin görev ve hizmet alanları ile sınırlandırılmıĢ olmasıdır. Belediyeler, bu iki düzenlemeden10 güç alarak 1980‟li yılların ikinci yarısından itibaren birçok farklı amaçla BĠT kapsamında Ģirketler kurmaya baĢlamıĢlardır. Esasında BĠT‟lerin kurulması sürecinden önce de, özellikle 1580 sayılı yasa özel hukuka tabi Ģirket ve ortaklıkların kurabilmesine imkân sağlıyordu. Bu nedenle bu yeni süreci ve yeni kurulan BĠT‟leri, önceki Ģirket ya da ortaklıklardan ayıran temel farkın amaçlarında ortaya çıktığı söylenebilir. Bu noktada BĠT‟lerin temel özellikleri ile kuruluĢ amaçları önem arz etmektedir (Eryılmaz, 1997:185,186; Karabilgin, 1992). 10 Belediyeler, daha önce 5393 sayılı yasa yerine 1580 sayılı yasanın 19.maddesinden ve 5216 yasanın yerine 3030 sayılı yasanın 19.maddesin den güç alıyorlardı. 47 Bir kurum ya da kuruluĢun temel özelliklerini ve kuruluĢ amacını, kendisi hakkında yapılmıĢ olan tanımlardan çıkarmak mümkün olduğundan, BĠT‟lerin temel özelliklerini ve kuruluĢ amacını da aynı yöntemle bulabiliriz. BĠT‟ler, Belediye Yasası, BüyükĢehir Belediye Yasası ve diğer ilgili mevzuattan hareketle, „„yerel hizmetlerin yürütülmesi amacıyla kurulan ya da yönetiminin elde edilmesi koĢulu ile ortak olunan ve belediyeden ayrı bir bağımsız bütçeye sahip olan bir özel hukuk tüzel kiĢiliği‟‟ olarak tanımlanmıĢtır. BĠT‟lerle ilgili bu tanımın yanı sıra, daha biçimsel denilebilecek Ģöyle bir tanım yapmak da mümkündür: “BĠT‟ler; bir kuruluĢ statüsüne göre yerel yönetimlerce kurulan, pazarlanabilen yani kiĢisel mal ve hizmet üreten, mülkiyetinin ve/veya denetiminin yeterince yerel yönetimin elinde olması nedeniyle yönetim kurullarının yerel yönetimlerce atandığı, cari maliyetlerini finanse eden gelirlerinin çoğunu yerel yönetim gelirlerinden elde etmeyen teĢebbüsler olup; ilke olarak yerel toplumun sosyal maksimizasyonu amacına göre kaynak tahsis eden firmalardır.” (Akalın, 1994) Bu tanımlardan hareketle BĠT‟lerin temel özellikleri Ģöyle sıralanabilir (Bozlağan, 2000): - Belediye tarafından kurulurlar, - Sermayenin yarıdan fazlası belediyeye ait olmalı veya yönetimin elde edilmesi koĢuluyla belediyece ortak olunurlar, - Pazarlanabilen mal ve hizmet üretirler, - Genel olarak belediyenin görev alanına giren bir konuda faaliyet gösterirler, - Ticari amaçlı olup Türk Ticaret Kanunu (TTK)‟na tabidirler, - Ġlke olarak yerel toplumun sosyal maksimizasyonu amaçlar, - Yönetim belediyenin elindedir. - Belediyeden bağımsız bir bütçeye sahiptirler ve özel hukuk tüzel kiĢisidirler. BĠT‟lerin, yine tanımından ve temel özelliklerden hareketle kuruluĢ amaçları ise Ģöyle sıralanabilir (Serdar, 2002): - Büyük kentlerin devasa sorunlarına hızla çözüm bulmak, - Hizmetleri bürokrasiden uzak, hızlı ve etkin bir biçimde yerine getirebilmek, - Özel hukuk statüsünde kurularak bunun avantajlardan yararlanmak, 48 - DMK‟ya göre oluĢmuĢ olan sistemin dıĢına çıkabilmek, böylelikle kaliteli personeli istediği kadar ve istediği ücretle çalıĢtırma imkânına kavuĢmak, - BĠT‟ler sayesinde Devlet Ġhale Yasası, Genel Muhasebe Yasası, SayıĢtay Yasası gibi yasaların düzenleyici, denetleyici ve sınırlayıcı hükümlerinden kurtulmak, - ĠçiĢleri Bakanlığı‟nın vesayet denetiminin dıĢına çıkabilmek, - Yeni istihdam imkânları oluĢturabilmek, - Ticari açıdan karlı olan alanlardaki getirinin yerel yönetimlere aktarılıp yeni kaynaklar oluĢturulmasını sağlamak, - Belediyelerde makine ve malzeme gibi bazı acil ihtiyaçları kolayca sağlayabilmek gibi doğrudan amaçlanmıĢ olmasa dahi bazı tali amaçlar da bulunmaktadır. - Hizmet alımlarını BĠT‟ler aracılığı ile yaparak, ödemelerde aksaklık veya gecikme olduğu durumlarda hizmetlerin aksamamasını sağlamak, Günümüzde belediye iktisadi teĢebbüslerinin mevzuatla belediyelere verilen görevlerin dıĢında, çok çeĢitli alanlarda faaliyette bulundukları görülmektedir. Ġktisadi teĢebbüslerin deriden tekstil ürünlerine, gıda maddelerinden mobilya üretimine kadar birçok konuda çalıĢtıkları bilinmektedir. Kuskusuz bunlardan bazıları kar amacı güdülmeyen ve ekmek, su ve ulaĢım gibi halkın temel ihtiyaçlarını karĢılamayı veya bölge kalkınmayı ya da gider tasarrufunu amaçlayan faaliyetlerdir. Bazıları ise kar amaçlıdır. Otoparklar ve turistik iĢletmeler belediyeye gelir sağlamak için kurulmuĢ tesislerdir. Dolayısıyla, belediye iktisadi teĢebbüslerinin kar amaçlı olup olmadıklarının yürüttükleri hizmetin niteliğine bağlı olduğu söylenebilir (Bozlağan, 1997:440). 3.1.2. Belediyeler ve İktisadi İşletmecilik Belediyeler iktisadi iĢletmeler kurabilirler ve bu hususta 1580 sayılı Belediye Kanunu'nda açıkça yetki veren veya yasaklayan bir hüküm mevcut değildir. Merkezi hükümet bu Ģirketlere olumlu bakmakla beraber vesayet yetkisini de kullanmak istemektedir. Çünkü, bu Ģirketlerde kullanılan kaynağın temeli belediyelere aktarılan kamunun parasıdır. 1580 Sayılı Kanunun 19. maddesi; geniĢ bir yoruma tabi tutulduğunda kanunla yasaklanmamıĢ olmak kaydıyla; belediyelerin kanunen kendilerine verilen görevleri ifa ettikten sonra iktisadi iĢletmeler de kurabilecekleri sonucuna ulaĢılmaktadır. 5393 Sayılı Belediye 49 Kanunu 70. Maddesinde ġirket Kurulması BaĢlığı altında; Belediye kendisine verilen görev ve hizmet alanlarında, ilgili mevzuatta belirtilen usullere göre Ģirket kurabilir, denilmek suretiyle; yeniden düzenlemede de Ģirket kurulmasına açıkça izin verildiği gözükmektedir. Belediyelerin bazı kamu hizmetlerini daha etkin yürütmek amacıyla kamu hukukunun ve bürokrasinin katı kurallarından ve ağır iĢleyiĢinden kurtulmak için ekonomik giriĢimlerini serbest piyasa koĢullarına, özel hukuk hükümlerine ve ticari esaslara göre yürütebilecekleri bazı örgütlenmelere yöneldikleri görülmektedir. Bu tür örgütlenmeler içinde belediyelerin ya kendilerinin kurduğu veya iĢtirak ettikleri Ģirketler mevcuttur (Karaoğlu, 2000). Belediye Kanunu'ndan yaklaĢık elli yıl sonra (1980 ve sonrası) merkezi yönetiminin ağır vesayetinden kurtulmak, esnek personel politikası izlemek, üst düzey belediye yöneticilerine yönetim kurulu üyelikleri sağlayarak ücret takviyesi yapmak ve belediye hizmetlerinde etkinliği sağlamak vb. nedenlerle tekrar Ģirketler modeline dönülmüĢtür. Özellikle büyük Ģehirlerde birçok belediye hizmeti Ģirketler vasıtasıyla yürütülür hale gelmiĢ ve Ģirketler adeta ikinci bir belediye idaresi olarak ortaya çıkmıĢtır. Literatürde, Belediye iktisadi teĢebbüslerinin konumu ile ilgili farklı görüĢler bulunmaktadır. Bazı bilim adamları söz konusu Ģirketleri özel sektör kuruluĢu olarak değerlendirmekte ve belediyelerde görülen ĢirketleĢme uygulamalarını "özelleĢtirme yöntemi" olarak kabul etmektedirler. Bu görüĢü savunan bilim adamlarının baĢlıca hareket noktaları, belediye iktisadi teĢebbüslerinin Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre kurulmakta ve faaliyetlerini sürdürmekte olmalarıdır. Diğer bir ifade ile, adı geçen Ģirketlerin hukuksal açıdan "özel hukuk tüzel kiĢisi" olmalarıdır. Bu yaklaĢıma göre, "Ģirketler özel hukuk hükümlerine tabi oldukları için, özel sektör kuruluĢları ile eĢit Ģartlara sahiptirler ve piyasa araçlarından yararlanmada aralarında bir farklılık yoktur" (Eryılmaz,1989; Köksal, 1993:47,48). Diğer taraftan, Belediye Ġktisadi TeĢebbüslerini özel sektör kuruluĢu olarak kabul etmeyenler de vardır (Yeter, 1993; Demircioğlu, 1990; Dilbirliği, 1995; Akalın, 1994). Bunlara göre, söz konusu Ģirketler, her kadar hukuksal açıdan "özel hukuk tüzel kiĢisi" ise de, belediyeler genel olarak söz konusu Ģirketlerde yüzde % 50'nin üzerinde paya sahiptirler. Bu durum belediyelere, Ģirket yönetiminde önemli olanaklar sağlamaktadır. Örneğin, yönetim kurulu üyeleri ve genel müdür belediye yönetimince belirlenmekte, dolayısıyla Ģirket politika ve stratejileri belediye yönetimince biçimlendirilmektedir. Bu 50 nedenle, Ģirketler gerçekte bir kamu kurumu olan belediyenin bir uzantısı haline gelmektedir. Bu durumda, belediye iktisadi teĢebbüslerinin piyasa koĢullarına göre hareket etme avantajı kağıt üzerinde kalmakta, Ģirketler genellikle belediye yönetiminin politikaları doğrultusunda yönetilmektedir. ġirketlerin çoğunlukla zarar ediyor ya da ettiriliyor olmaları ve seçim dönemlerinde birer oy deposu olarak görülmeleri de bu durumun bir diğer göstergesidir. Bu görüĢleri savunan bilim adamları, belediye iktisadi teĢebbüslerini "ĢirketleĢme" adı altında bir özelleĢtirme yöntemi olarak degil, özelleĢtirilmesi gereken ekonomik giriĢimler olarak kabul etmektedirler (Bozlağan, 2000). Her iki görüĢü savunan bilim adamlarının haklı oldukları taraflar vardır. Örneğin, birinci grupta yer alan bilim adamlarına göre belediye iktisadi teĢebbüsleri hukuksal açıdan "özel hukuk tüzel kiĢisi" konumundadır. Söz konusu kuruluĢların "hukuksal konumu" ile "yönetsel durumu" birbirinden ayrı konulardır. Diğer bir deyiĢle Belediye Ġktisadi TeĢebbüsleri "özel hukuk tüzel kiĢisi" niteliğinde olup, bu nitelikleri dolayısıyla, piyasa mekanizmasına ve koĢullarına uygun olarak faaliyette bulunma potansiyeline sahiptirler. Ancak, bu Ģirketlerin piyasa koĢullarına göre yönetilip yönetilmedikleri ise baĢka bir konudur. Eğer belediyeler bu Ģirketleri rasyonel esaslara uygun olarak iĢletirlerse, bu durum kendilerine çeĢitli yararlar sağlayacaktır. Tersi durumda ise, belediye mekanizmasının iĢleyiĢini olumsuz etkileyen bir etmen durumuna geleceklerdir. Dolayısıyla, iktisadi teĢebbüslerin "hukuksal konumu" ile "yönetimsel durumu" birbirinden ayırt edilmelidir. Öte yandan, diğer grupta yer alan bilim adamlarına göre, konuya bütüncül yaklaĢılmalıdır. Belediye iktisadi teĢebbüsleri her ne kadar "özel hukuk tüzel kiĢisi" ise de, yönetim ve denetim organlarının belediye yönetimince belirlenmesi dolayısıyla, belediyelerin ağır etkisi altındadırlar. Nitekim, uygulamalar; “Belediye Ġktisadi TeĢebbüsleri"nin genel olarak çağdaĢ yönetim tekniklerine uygun biçimde yönetilmediklerini göstermektedir. Bu durumun altında yatan baĢlıca neden ise, bir siyasal kamu kurumu olan belediyelerin bu özelliğinin iktisadi teĢebbüslere olumsuz yansımasıdır. Bu nedenle Belediye iktisadi teĢebbüslerinin salt özel sektör kuruluĢu olarak kabul edilmesi doğru olmayabilir. Belgeler üzerinde "özel hukuk tüzel kiĢisi" olan bu kuruluĢlar, içinde bulundukları iliĢkiler ağı açısından "kamu tüzel kiĢisi" izlenimi vermektedir. Bundan dolayı, salt özel sektör kuruluĢu olarak kabul edilmeleri gerçekçi bir yaklaĢım olarak görülmeyebilir (Bozlağan, 2000). Belediye iktisadi teĢebbüsleri'nin hukuksal açıdan "özel hukuk tüzel kiĢisi" oldukları, ancak söylencede kaldığı, söz konusu durumun ise Türk kamu yönetim sistemindeki aksaklıklardan kaynaklanması sebebiyle, hukuken "özel hukuk tüzel kiĢisi" konumunda 51 bulunan Belediye Ġktisadi TeĢebbüsleri, genel olarak bu kimlikten uzaklaĢmakta, serbest piyasa koĢullarına uygun olarak yönetilememektedir. Bahsedilen belediyeler için merkezi idarenin ağır vesayet denetiminden kurtulma ve personel rejimindeki eksiklikleri giderme yönünde birer çözümleme formülü olmuĢlardır (Bozlağan, 2000). Belediyeler daha etkin hizmet sunabilmek ve hemĢehrilerine götüreceği hizmetlerde yüksek verime ve tatmin edici sonuçlara ulaĢabilmek amacıyla, stratejik iĢ birimlerini “Ģirket” statüsüne sokarak, özel hukuk hükümlerine göre iĢletmektedirler. Performansını artırmak isteyen ancak, yasalarla, tüzüklerle, yönetmeliklerle ve benzeri uygulamalarla eli kolu bağlanan ve hizmet üretemez konuma gelen belediyeler, söz konusu Ģirketleri kurarak, yaratıcı kimliğiyle ağır vesayet denetiminden kurtulmayı ve daha verimli hizmet sunmayı hedeflemektedirler (Karaman ve Özgür, 1993). 3.1.3. Belediye İşletmelerinin Nitelikleri Ġktisadi teĢebbüs olarak belediyeler, belediye meclisi kararıyla iĢletmeler kurabilmektedirler. Bu iĢletmeler ya belediye bütçesi içinde ya da dıĢında kurulan iĢletmelerdir. Belediye bütçesi içerisinde oluĢturulan bir fon ile yürütülen iĢletmelerde, teĢebbüsün bu faaliyetten kar mı zarar mı ettiğini görmek mümkün olmamaktadır. Çünkü ayrı bir muhasebe sistemi bulunmadığından bu hizmet için ayrılan kaynakların harcanması ve giderin yapılması muhasebeleĢtirilmemektedir. Belediye bütçesi içinde gerektiğinde diğer gider kalemlerinden aktarmalar da yapılarak gerekli harcama yapılmaktadır. Ayrıca belediyenin tüm mal varlığı personel araç ve gereci bu teĢebbüs faaliyetlerinde kullanılabilmektedir. Bu tür iĢletme gelirleri de hasılat olarak yeniden belediye bütçesine gelir kaydedilmektedir. Belediye bütçesi dıĢında kurulan isletmelerin ise, yarı bir bütçesi ve muhasebe sistemi bulunduğundan teĢebbüs faaliyetleri için yapılan harcamaların ve bu faaliyet sonucu elde edilen tahsilatın muhasebeleĢtirilmesi mümkün olmaktadır. Bu tür iĢletmelerde de belediyenin diğer varlıklarından ve personelinden zaman zaman yararlanıldığı için, teĢebbüsün kar veya zararını net ve gerçek bir Ģekilde ortaya koymak mümkün değildir. Aslında bu tür teĢebbüslerin faaliyet dönemi sonucunda karlarının “teĢebbüs hasılatı” olarak belediye bütçelerine aktarılması yasal bir zorunluluktur. Fakat 52 genelde bu tür iĢletmelerde belediyeler sonuç hesaplarını sağlıklı çıkarmadıkları için kar eden iĢletme pek görülmemekte, buna karĢın belediye bütçelerinden sürekli bu iĢletmelere ödenek aktarması yapılmakta ve varlıklarını ancak bu Ģekilde devam ettirebilmektedirler. Gerek belediye bütçesi içinde, gerekse dıĢında kurulan iĢletmelerde kar amacı güdülmediğinden ve hizmetin de belde halkı tarafından devamı istendiğinden, bu iĢletmeler ekonomik faaliyet görünümünde olmakla beraber, piyasa ekonomisi Ģartlarına göre iĢletilmemektedirler. Bu iĢletmeler, kuruluĢlarındaki usule uygun olarak, belediye meclisleri kararıyla zaman zaman kapatılmakta, zaman zaman yeniden açılmaktadırlar. Bu nedenle de sayıları tam olarak tespit edilememekte ve ülke genellikle de mevcutları tam olarak bilinememektedir (Karaman ve Özgür, 1993). Ancak, özel kanunlarla kurulan iĢletmeler, büyükĢehir belediyelerinin kuruluĢları ile paralel olarak kurulduğundan, sayıları da büyükĢehir belediye sayısı kadardır. Kanalizasyon ve su iĢletmeleri bu tip iĢletmelere örnektir ve genellikle genel müdürlük iĢletmesi olarak faaliyetlerini yürütürler. Bu iĢletmelerin de amacı kar olmamakla birlikte, kısmen piyasa ekonomisi kurallarına uymada daha esnek bir mevzuata sahip olup, daha fazla disipline edilmiĢ bütçe ve muhasebe sistemleri vardır. 3.2. Belediye İktisadi Teşebbüslerinin Kurulma Gerekçeleri 3.2.1. Şirketlerin Kuruluş Nedenleri Belediyelerce kurulan Ģirketlerin amaçları "kuruluĢ sözleĢmesinde" belirtilmekle birlikte, bazen belirtilen bu amaçların dıĢında farklı amaçlar güdüldüğü de görülmektedir. Belediyeler, demokratik bir ortamda mahalli mahiyetteki müĢterek ve medeni ihtiyaçları gidermeye çalıĢan ve kamu hizmeti gören bir kamu tüzel kiĢilerdir. Kamu yararına çalıĢmak, belde sakinlerinin önemli ihtiyaçlarını gidermek, onun refahını artırıcı katkılarda bulunmak ve bunları sürekli güvenilir ve ekonomik biçimde yaparak sonunda belediye sınırları dahilinde yasayan halkın beğenisini kazanmak bu idarelerin temel amaçlarıdır. Hızlı bir Ģekilde değiĢen Dünya ve Türkiye koĢullarında, halka yeterli ve kaliteli hizmet sunmada, gereken mali güce ve idari inisiyatife sahip olmadıkları düĢüncesinde olan belediyeler, içinde bulundukları dar alandan çıkmanın yollarını aramaktadırlar. Sonuç olarak belediyeler, bazı kamu hizmetlerini daha etkin yürütmek amacıyla kamu hukukunun ve kamu bürokrasisinin katı kurallarından ve ağır iĢleyiĢinden kurtulmak için bazı 53 iĢletmelerini Ģirket haline getirerek özel hukuk hükümlerine göre iĢlemlerini yürütmektedirler. Belediyelerin Ģirket kurma gerekçeleri genellikle (Dilbirliği, 1994); 1)Hizmetleri özelleĢtirmek, hizmette etkinlik ve verimliliği sağlamak, 2) Kamu kurumlarının bağlı olduğu katı bürokrasiden sıyrılarak özel kesimin istifade ettiği piyasa koĢullarının gerektirdiği imkanları ve teknikleri kullanmak, 3) Kamu personel rejiminin dıĢına çıkarak esnek istihdam ve esnek ücret politikası uygulama imkanına sahip olmak, 4) Merkezi idarenin vesayet denetiminden kurtulmak, 5) Ġhale yoluyla özel Ģirketlere giden kamu fonlarının, firmalar aracılığıyla tekrar belediyelere dönmesini sağlamak, 6) Yerel halkın katılımını sağlayarak, mali sermayeyi harekete geçirmek, istihdam olanakları oluĢturmak, yerel fırsatları değerlendirmek olarak özetlenebilir. 3.2.1.1. Bürokrasiyi azaltmak ve yasal sınırlamaları asgariye indirmek/ bürokratik işlemler ve denetimden kurtularak daha serbest harcamalarda bulunmak Belediyeler ve bunların özellikle seçimle iĢbasına gelmiĢ organlarını ĢirketleĢmeye götüren sebeplerin basında bürokratik usullerden kurtulma isteği gelmektedir. Bürokrasi, baĢkaları tarafından belirlenmiĢ politikaları gerçekleĢtirmede kullanılan pek çok teknik becerilerden oluĢmuĢ karmaĢık bir örgüt sistemi anlamına gelir (Ergun ve Polatoğlu, 2000:56). Bürokrasi sözcüğü Türkiye‟de genellikle kamu yönetimi için ve bürokratik tarzdaki bir teĢkilatlanmada görülen aksaklıkları dile getirmede kullanılmaktadır. Özel teĢebbüs organizasyonlarında böyle bir yakınmaya pek fazla rastlanmaktadır (Barut ve Önal, 1993:114). Kamu kurumlarının tabi oldukları bürokratik usul ve kurallar, hizmetlerin etkin ve verimli yürütülmesini engellemektedir. Türkiye‟de mahalli idareler mevzuatı bir bürokrasi, kırtasiyecilik ve vesayet denetimi altında bulunmaktadır. Mahalli idareler iĢ üretmekten çok belge üreten sistemden haklı olarak Ģikâyet etmektedirler. Çünkü mevcut sistemdeki bu yapı ihtiyaç duyulan araç, gereç 54 ve personel teminini geciktirmekte, hatta imkânsız hale getirmekte, bu sebepten dolayı da planlanan birçok yatırıma zamanında baĢlanamamaktadır. Yatırımlarda meydana gelen bu tür gecikmeler maliyetler arttırarak belediye bütçelerine ek mali külfet yüklemektedir. Kırtasiyeciliğin ve sıkı vesayet denetimin yol açtığı böylesi olumsuzluklardan kurtulmak ya da kaçınmak isteyen belediyeler, süratli, verimli ve etkin bir idare adına daha fazla üstünlük istemektedirler. Belediyeler bu inisiyatifi özel hukuk alanında buldukları için mevcut hükümleri zorlama ve hatta ihlal pahasına, bütçe içinde görülmesi gereken hizmeti döner sermaye kurarak oraya aktarmaya ya da fon kurmaya veya ĢirketleĢmeye gitmektedirler (Dönmez, 1998). 3.2.1.2. Yeni gelir kaynakları yaratma isteği 1980 sonrası dönemde belediyelerin gelirlerinde önemli iyileĢtirilmelere gidilmiĢ ancak, istenilen seviyeye ulaĢılamamıĢtır. Belediyeler, kanunlarla kendilerine sağlanmıĢ olan vergi gelirleri ile pay, sübvansiyon ve kotasyon seklindeki gelirleri yetersiz bularak teĢebbüslerin hâsılatını artırmak ve yeni gelir kaynakları yaratmak için iktisadi ve ticari alana atılarak, kendilerine ek gelir temin etme yoluna gitmiĢlerdir (Polatoğlu, 2000:63). Kamu hukuku usul ve esaslarının karar ve hareket çabukluğunu sağlamadığı, çok fazla kayıtlayıcı ve kısıtlayıcı oldukları, aĢırı emniyet düĢüncesi ile kiĢisel inisiyatife yeterince imkân tanınmadığı gibi nedenlerle özel hukuk kurallarına tabi olarak faaliyet gösteren ĢirketleĢme yoluna gidilmiĢtir. Ayrıca, ihale yolu ile özel giriĢimlere giden kamu kaynaklarının bu Ģirketler aracılığı ile tekrar belediyelere dönüĢümü sağlamak amacı da bu nedenler arasında sayılabilir. Anayasa ve kanunlar, belediyelere görevleriyle orantılı gelir sağlama yetkisini merkezi idareye vermiĢtir. Ancak, merkezi idarenin gelir sağlamadaki bu yetkisini bir tehdit unsuru olarak belediyeler üzerinde kullanması, belediyelerin mali kaynaklarını zaman zaman kısıtlaması ya da siyasi nedenlerle arttırması karĢısında belediyelerin bünyelerinde kullanabilecekleri bir mali kaynağa sahip olma düĢüncesi ile ĢirketleĢmeye gitmektedirler (Polatoğlu, 2000:65). 3.2.1.3. Merkezi hükümetin belediyeler üzerindeki idari vesayetini azaltmak Merkezi idarenin, mahalli idareler üzerinde 1982 Anayasası‟nın 127.maddesinden kaynaklanan bir vesayet yetkisinin olması, belediyelerin mali kaynak ve bu kaynakların 55 kullanımı bakımından merkezi idareye bağlı olması belediyeleri, merkezi idarenin mali denetiminden ve vesayet yetkisinin uzaklaĢmaya yönelik tedbirler almaya zorlamaktadır. Belediyeler, demokratik rejimin özüne aykırı buldukları vesayet yetkisinin, kendilerini is yapamaz derecede tehdit ettiğini iddia etmekte, bu nedenle merkezi idarenin ve onun taĢra ajanlarının sahip bulundukları bozma, tasdik ve denetleme yetkilerinin dıĢına çıkmaya çalıĢmaktadırlar. Bunu da, bahse konu faaliyeti kamu hukuku alanında özel hukuk alanına aktarmada bulmakta ve böylece ĢirketleĢmeye gitmektedirler. 3.2.1.4. Özel bankalardan kredi kullanabilmek Belediyeler ihtiyaç duydukları krediyi ancak Ġller Bankası'ndan sağlayabilmektedir. Ancak bazı özel durumlarda bazı projeleri Kalkınma Bakanlığı, Çevre ve ġehircilik Bakanlığı ve diğer kamu bankalarınca desteklenmektedir. Belediyeler özel bankalardan doğrudan kredi alamamaktadır. Ancak, özel hukuk hükümlerine tabi olan belediye Ģirketlerinin özel bankalardan kredi kullanmasına herhangi bir engel yoktur. Bu sebeple belediyeler, Ģirketlerini kredi sağlanmasında aracı olarak kullanabilmektedirler. 3.2.1.5. Beldenin sosyal ve ekonomik gelişmesine katkıda bulunmak ve bu konuda öncülük yapmak Türkiye‟de iller arasında sosyoekonomik geliĢmiĢlik düzeyi bakımından düzeyli farklılıklar vardır. Çoğunluğu Ġç, Doğu ve Güneydoğu Anadolu‟da bulunan bu geri kalmıĢ yöreler, planlı kalkınma döneminde alınan tüm özendirici tedbirlere rağmen istenilen kalkınmıĢlık seviyesine çıkarılamamıĢtır. Ayrıca, bu yörelerde yurdumuzun batı kesimine nazaran sermaye ve müteĢebbis eksikliği daha fazla olduğu bilinmektedir. Bu durum, söz konusu yörelerdeki belediyeleri harekete geçirerek yerel ekonomik ve ticari hayatın canlanması için bir takım tedbirler alınmasına zemin açmıĢtır. Bir çok belediye iktisadi teĢebbüsler kurarak ya da kurulmuĢ Ģirketlere iĢtirak ederek bölgelerindeki ekonomik çözülmeye engel olmak için çalıĢmalara baĢlamıĢlardır. Belediyelerin kurduğu ya da katıldığı bazı Ģirketlerde de çevredeki hammaddenin veya sermayenin değerlendirilmesinin amaçlandığı görülmektedir. Bu tür iĢletmeler genelde, özel teĢebbüsün yeterince geliĢmediği bölgelerde kurulmaktadır. Bu yolla hem özel sektöre öncülük yapılmakta hem de yeni iĢ olanakları yaratılmaktadır (Eryılmaz, 1989). 56 3.2.1.6. 2886 sayılı devlet ihale kanunu’nun kısıtlamalarından kurtulmak 2886 sayılı Devlet Ġhale Kanunu'nun 71. maddesi ile, “Bu kanunun kapsamına giren idarelerin kendi aralarında yaptıkları ihlale iĢleri ile, sermayesinin yarısından fazlası tek baĢına veya birlikte devlete, kamu iktisadi teĢebbüslerine veya yönetimlere ait kuruluĢlardan sağlanması ile ilgili ihale iĢleri”, ihale usulüne tabi olmayan iĢlerden sayılmıĢtır. Belediyeler bu hükümden yararlanarak Kanun‟un amacına uygun olmayan sonuçlar yaratabilmektedir. Bu durumu bir örnekle açıklayabiliriz: Belediye bir hizmetin gördürülmesi için ihale açtığında, bu ihaleye piyasadaki mevcut Ģirketle birlikte, bu konuda faaliyet gösteren belediye Ģirketi katılacaktır. Ancak 2886 sayılı Kanun‟un 71. maddesi gereği bu iĢ belediye Ģirketine verilecektir. Belediye Ģirketinin bu iĢi yapacak olanağı olmaması durumunda, iĢ belediye baĢkanınca taĢeron olarak seçilen özel Ģirketlere yaptıracaktır. Sonuçta yapılan ihalenin bir anlamı kalmayacaktır. Uygulamada bu duruma sıklıkla rastlanmaktadır . Belediyelerin kurucusu olduğu Ģirketlere 2886 sayılı Devlet Ġhale Kanunu‟nu 71. maddesince tanınan istisnanın belediyeleri, söz konusu Ģirketler aracılığıyla mal ve hizmet alımına teĢvik ettiği, bu Ģirketlere de kendi usullerince aldığı mal ve hizmetleri belediyelere satma avantajı getirdiği, bu durumun da usulsüzlüklere elveriĢli bir ortam yarattığı gözlenmektedir. 3.2.1.7. Personel sağlanması ve istihdamında serbest hareket etme olanağı yaratmak Belediyelerin kurduğu ve iĢtirak ettiği Ģirketler Medeni Kanun, Borçlar Kanunu ve Türk Ticaret Kanunu çerçevesinde özel hukuk tüzel kiĢisi gibi hareket etmekte, yani tam bir serbestlik içinde çalıĢmaktadırlar. Bu durum belediye Ģirketlerini, ekonomik ve rasyonel olmayan uygulamalar içine sokabilmektedir. Bunun nedeni, belediyelerin siyasi çıkar gözetmeleri ve bu amaçla kendilerine destek verenlere çıkar sağlamaya çalıĢmalarıdır (Eryılmaz, 1989). Türkiye‟de ekonomik koĢulları göz önüne alındığında personel istihdamı konusu, belediye yönetimi için, yandaĢlarına çıkar sağlamada önemli bir avantaj olmaktadır. Belediye Ģirketlerinin içinde bulundukları serbestlik, politik istihdam için çok uygun bir ortam yaratmaktadır. Belediye Ģirketlerinin, personel sağlanması ve istihdamında serbestlik sağlamanın olumlu denilebilecek bu yönü de vardır. Devlet memurlarına uygulanan ücret politikası nedeniyle üst düzey nitelikli elemanların belediyelerde çalıĢtırılması pek 57 mümkün olmamaktadır. Belediye Ģirketlerinde ise daha nitelikli eleman çalıĢtırılması mümkün olmaktadır. Belediye bünyesindeki üst düzey yöneticilere de bu Ģirketlerin yönetim kurullarında görev verilerek huzur hakkı almaları sağlanmaktadır. Ancak, belediyelerin anonim Ģirketlerinin yönetim kurulu üyelerine ödenen huzur hakkı ücretleri bazen çok yüksek rakamlara da ulaĢabilmekte bu nedenle de kamuoyunca eleĢtirilmektedir. 3.2.1.8. Diğer nedenler - Halkın da katılımını sağlayarak yerel sermayeyi harekete geçirmek, yerel imkânları değerlendirmek için ĢirketleĢmeye gidilmektedir. - Siyasi reklâm amacıyla hareket ederek görünürde bir eser bırakmak. - Zor durumdaki özel Ģirketleri kurtarmak. 3.3. Belediye İktisadi Teşebbüslerinin Kuruluş Şekilleri ve Belediye İktisadi Teşebbüslerinin Sınıflandırılması 3.3.1. Belediye İktisadi Teşebbüslerinin Kuruluş Şekilleri Belediyelerin kendi gelirlerinin yanı sıra çeĢitli faaliyetleri yürütmek ve gelir sağlamak amacıyla kurmuĢ oldukları çok sayıda belediye iktisadi iĢletmeleri, fon iĢletmeleri, birlik iĢletmeleri ve Ģirketler bulunmaktadır. Diğer taraftan, belediye iĢletmelerini çeĢitli açılardan sınıflandırmak mümkündür. Bunlar faaliyet konularına göre Ģu Ģekilde sınıflandırılır; - Su iĢletmesi, - Otobüs iĢletmesi , - Temizlik ĠĢleri ĠĢletmesi, - Havagazı (veya Doğalgaz) ĠĢletmesi, - Mezbaha ĠĢletmesi, - Park ve Bahçeler ĠĢletmesi, - Mezarlıklar ĠĢletmesi, - Mezbaha ĠĢletmesi, - Tanzim SatıĢ Mağazaları ĠĢletmesi, - Diğer ĠĢletmeler 58 Sermaye Yapılarına göre ise (Sağlam ve Şengel, 2003) ; - Döner Sermaye ĠĢletmeleri, - Fon ĠĢletmeleri, - Birlik ĠĢletmeleri, - Belediye Meclis Kararıyla Kurulan ĠĢletmeler, - Özel Kanunlarla Kurulan ĠĢletmeler olarak sınıflandırılabilir. Bir baĢka anlamda kuruluĢ, görev ve iĢleyiĢlerindeki farklılıklar göz önüne alınarak belediyelerin ekonomik giriĢimlerini genel olarak dört ana baĢlık altında incelemek mümkündür. Bunlar baĢlıkları söyle sıralayabiliriz : - Belediye bütçesi içinde veya dıĢında yer alan iĢletmeler - Tanzim satıĢ fonları ve döner sermayeli kuruluĢlar - Belediyelerin kurdukları ve iĢtirak ettikleri Ģirketler - Birlikler ve diğer alternatif teĢebbüs yöntemleri Belediye iĢletmelerini baĢlıca 3 alt baĢlıkta toplamak da mümkündür: a. Özel yasalar ile kurulan iĢletmeler b. Belediye bütçesi içinde yer alan iĢletmeler c. Belediye bütçesi dıĢında yer alan katma bütçeli iĢletmeler. 3.3.1.1. Özel yasalar ile kurulan işletmeler 2560 sayılı yasa ile kurulan Ġstanbul Su ve Kanalizasyon Ġdaresi (ĠSKĠ) 11, 4325 sayılı yasa ile kurulmuĢ olan EGO12 gibi bu iĢletmelerin kuruluĢ yasalarında 1050 sayılı yasaya, belediye muhasebe usulü tüzüğüne ve 2886 sayılı Devlet Ġhale Yasasına tabii bulunmadıkları, özel hak hukuku tabi oldukları, ticari usule göre çalıĢacakları ön görülmekte ve kamu tüzel kiĢiliğine sahip oldukları hükmü yer almaktadır. 11 12 Resmi Gazete, Tarih: 25.12.1981, Sayı: 2568 Resmi Gazete, Tarih: 23.11.1981, Sayı: 17523 59 3.3.1.2. Belediye bütçesi içinde yer alan işletmeler Belediyelerin kurdukları su, mezbaha ve bunun gibi teĢebbüslerin büyük bir bölümü bu yönetim Ģekli ile yani doğrudan doğruya yönetim Ģeklinde iĢletilmektedir. Bu teĢebbüslerin giderleri ile yönetim ve iĢletme giderleri diğer belediye gelirleri ve giderleri gibi belediye bütçesinde gösterilmektedir (Alim ve Önal, 1993). 3.3.1.3. Belediye bütçesi dışında yer alan katma bütçeli işletmeler Daha önce de belirtildiği üzere 1580 sayılı yasanın 15. maddesinde belediyenin görevleri sayılmıĢ, 19.maddesinde de kazanılmıĢ haklara zarar vermeden su, hava gazı, elektrik tesislerini doğrudan doğruya kurmaya ve iĢletmeye belediye sınırları için de belli mıntıkalar arasında otobüs otokar, onlibüs tünel, troley ve fünikülerle yolcu taĢımaya belediyelerin yetkili olduğu ifade edilmiĢtir. Bunlardan elektrik tesislerini kurmak ve iĢletmek yetkisi 2705 sayılı yasa ile belediyelerden alınarak Türkiye Elektrik Kurumu‟na verilmiĢtir. Belirtmek gerekir ki Belediye Yasası belediye iĢletmelerinin kuruluĢ ve yönetim Ģekillerine organlarına muhasebe alım, satım, denetim usullerine iliĢkin bir düzenleme getirmemiĢtir. Yalnız 110. maddesinin 13. ve 14. fıkralarında belediye gelirleri arasında belediye teĢebbüsleri hasılatına yer verilmiĢ, 70. maddenin 8. fıkrasında ise belediye meclisinin görevleri arasında görülecek hizmetlere karĢılık alınacak ücret tarifelerinin belediye meclisleri tarafından saptanacağı ve 71. maddesinde bu tarifelerin mülki amirin onayı ile yürürlüğe gireceğini öngörmüĢtür. 24 Eylül 1990 tarihli Resmi Gazete‟de yayınlanan Belediye Bütçe Muhasebe Usulü Tüzüğü‟nün 89. maddesinde ise bu bütçelerin Ģekli, düzenlenmesi, kabulü ve onaylanmasının belediye bütçesinin tabi olduğu esas ve usullere göre yapılacağı belirtilmiĢtir. Ancak belediyeler ekonomik ve ticari özellikte hizmetleri örgütleme de eski Belediye Muhasebe Usulü Tüzüğü‟nün 48. maddesi, yeni tüzüğün 89. maddesindeki kayıtları dikkate almaksızın istedikleri hizmetleri istedikleri biçimde örgütleyip düzenlemektedirler. Bunun sonucunda iĢletmeler ve gördükleri hizmetler sık sık yönetim ve iĢleyiĢ değiĢikliğine uğramaktadırlar. ĠĢletmelerin birbirlerinden farklı yapısal özelliklerine, yönetim ve iĢleyiĢ biçimlerine sahip olmalarının nedeni, belediyeler bağlı iĢletmeleri düzenleyen genel bir iĢletme yasasının bulunmayıĢıdır, denilebilir (KeleĢ ve Yavuz, 1989:339). 60 3.3.1.4. Tanzim satış fonları ve döner sermayeli kuruluşlar Belediyelere tanzim satıĢ fonu kurma yetkisi veren hüküm, 1580 sayılı yasanın 15. maddesinin 2.12.1960 tarih ve 150 sayılı yasa ile değiĢik 43. maddesidir. Fıkraya göre belediyeler et, ekmek, yaĢ meyve ve sebze, odun ve mangal kömürü ile diğer gıda ve zorunlu ihtiyaç maddelerini gerektiğinde 2490 ve 1050 sayılı yasa hükümlerine bağlı olmaksızın satın almak, stok etmek, veya belirli bir kar haddi dahilinde satın aldırmak, sattırmak ve ihtiyacı olanlara maksada göre dağıtmak üzere bir fon tahsis ederek tanzim satıĢ mağazaları kurmak ve hayatı ucuzlatacak sair tedbirleri almak yetkisine sahiptirler. Tanzim satıĢına konu olan maddeler halkın günlük yaĢayıĢını etkileyen zorunlu yiyecek ve yakacak maddeleri ile sınırlanmıĢ gibi görülse de “hayatı ucuzlatacak sair tedbirleri almak” deyimi ile belediyelere bu konuda geniĢ bir yetki tanınmıĢtır. Uygulamada belediyeler “döner sermaye” adını verdikleri fonu bazen bütçelerine koydukları ödenekten sağlamakta, bazen de tanzim satıĢ yapılacak maddeye gereksinimi olacaklardan topladıkları paralarla oluĢturmaktadırlar. Döner sermayelere gelince, belediyelerde döner sermaye kurulmasına yetki veren tek mevzuat belediye yasasına bazı maddeler eklenmesine dair 24.3.1950 tarih ve 5656 sayılı yasadır. Bu yasanın ek 1. maddesine göre belediyeler belediye konutları yapmak ve bu konutları belde sakinlerine kiraya vermek ya da satmak iĢlerini “mecburi” hizmetler arasına alabilir ve bu amaçla bütçelerinden gerekli paraları ayırarak “ döner sermaye” kurabilirler. Belediyeler bu iĢ için kurulmuĢ ya da kurulacak yapı ortaklıklarına girmeye de yetkilidirler. Bu iĢlerde Ġhale Yasası (Resmi Gazete, 1983) uygulanmamaktadır. Uygulamada “tanzim satıĢ”, “döner sermaye” ve “fon” deyimleri karıĢık ve birbirinin yerine geçecek Ģekilde kullanılmaktadır. Diğer taraftan gerek tanzim satıĢlar gerekse döner sermayeli kuruluĢlar genellikle yeni bir örgütlenmeye gidilmeksizin belediye ya da belediyeye bağlı iĢletme personeli ile yürütülmektedir. 3.3.1.5. Belediyelerin kurdukları ve iştirak ettikleri şirketler Belediyeler bazı kamu hizmetlerini daha etkin yürütmek amacı ile kamu hukukunun ve bürokrasinin katı kurallarından ve ağır iĢleyiĢinden kurtulmak için ekonomik giriĢimlerini Ģirketler yolu ile yerine getirmektedirler. ġirketleĢmeye yönelmenin diğer nedenleri arasında mevcut personel rejimi içinde kaliteli eleman çalıĢtırmada karĢılaĢılan sorunlar, 61 merkezi idarenin denetiminden kurtulma düĢüncesi ve özel giriĢimcilerin giden kamu fonlarının bir kısmını Ģirketler aracılığı ile tekrar belediyeye kazandırmak fikri sayılabilir (Köksal, 1993). Belediyelerin Ģirket kurabilmeleri, Ģirketlere ortak olabilmelerini sağlayan yasal dayanak 1580 sayılı Belediye Yasası‟nın 19. maddesi ile Türk Ticaret Yasası‟nın 275. maddesidir. Yine Türk Ticaret Yasası‟nın 18. maddesinin 1. fıkrasına göre, belediyeler tarafından özel hukuk hükümlerine göre yönetilmek veya ticari Ģekilde iĢletilmek üzere kurulan teĢekkül ve müesseseler “Ģirketler” tacir sayılırlar. Ayrıca bunlar, ticaret sicil nizamnamesinin 13/1 maddesine göre ticaret siciline tescil ile ticaret odalarına kaydolmak zorundadırlar (Barut ve Önal, 1993:111,112). 3.4. Belediye İktisadi Teşebbüslerinin Hukuki Dayanakları BĠT‟ler, bir belediye KĠT‟i sayıldığından, KĠT‟lerin sahip olduğu çerçeve mevzuat doğal olarak onlar için de geçerlidir. Bu genel çerçeve ile birlikte, BĠT‟lerin ilk kurulmaya baĢladıkları dönemde temel hukuki dayanağın 1580 sayılı yasa ile 3030 sayılı yasanın olduğu görülmektedir. Ġlgili yasalar, birer belediye Ģirketi olmaları nedeniyle BĠT‟ler için önemli bir dayanak ve güç kaynağı olmuĢtur. Ancak aynı zamanda birer özel hukuk tüzel kiĢisi olan BĠT‟ler, Türk Ticaret Kanunu (TTK) kapsamında kurulan kuruluĢlar olarak da karĢımıza çıkmaktadır. Dolayısıyla faaliyetlerini, hem bir kamu iĢletmesi hem de “tacir” sıfatına sahip özel iĢletme olarak yerine getirmektedir. Çünkü Ticaret Kanunun göre, belediyelerce özel hukuk statüsünde iĢletilmek üzere kurulan teĢekkül ve müesseseler “tacir” sayılmaktadır. Tüm bu birbirinden farklı hukuki dayanaklar, BĠT‟lerin kuruluĢ ve iĢleyiĢini düzenleyen mevzuatın yetersiz olduğu kadar dağınık olduğunu da göstermektedir. Bu bağlamda BĠT‟lerle ilgili bazı mevzuata bakılacak olursa: 3.4.1. 1580 Sayılı Eski ve 5393 Sayılı Yeni Belediye Yasaları BĠT‟lerin kuruluĢunda, 1930 tarihli ve 1580 sayılı Belediye Yasası temel dayanaklardan birisidir. Bu nedenle öncelikli olarak bu yasanın konuyla ilgili yaklaĢımından bahsetmek gerekir. Bu yasadaki ana düĢünce, yerel düzeyde ortak medeni ihtiyaçların karĢılanmasıdır. Bu yaklaĢımla hareket eden yasa, 15. maddesinde belediyelerin görevlerini 82 fıkra halinde saymaktadır. Bu görevler, genel olarak belde sağlığı ve temizliği, sosyal yardım iĢleri, imar 62 ve alt yapı iĢleri, belde halkının esenliğinin sağlanması, kültür iĢleri ve sınaî, ticari ve ekonomik iĢler gibi görevlerdir. 1580 sayılı yasanın Belediyelerin Hakları, Salahiyetleri ve Ġmtiyazları baĢlığını taĢıyan 19. maddesinin 1. fıkrası, belediyelerin zorunlu görevlerini yerine getirdikten sonra belde sakinlerinin ortak ve medeni ihtiyaçlarını yerine getirecek “(…)her türlü teĢebbüsatı (giriĢimleri) icra ederler” hükmünü taĢımaktadır. Aynı maddenin 4. fıkrasının “a” bendinde; “(…)su, havagazı, elektrik ve tramvay tesisatı kurmak ve iĢletmek, göl, nehir, körfez ve mücavir sahillerde vapur ulaĢımını yerine getirmek belediyelerin hakkıdır. Ancak, belediyeler bu iĢlerin tesis ve iĢletmesi için müddeti 40 seneyi aĢmamak ve mevzuata uygun olmak Ģartıyla imtiyaz verebilirler.” hükmü de bulunmaktaydı. Yine 5. fıkra ile “Belediye sınırları dâhilinde belirli bölgeler arasında yolcu nakil vasıtası olarak otobüs, omnibüs, otokar, tünel, troley ve füniküler iĢletmek ve mezbahalarda kesilen etleri (...) satıĢ yerlerine nakletmek münhasıran belediyelerin hakkıdır.” diyerek tüm bu faaliyet ve hizmetleri belediyelerin tekeline vermiĢtir. Ayrıca 24.03.1950 tarih ve 5656 sayılı Yasa‟nın 1. maddesiyle, 1580 sayılı yasaya eklenen Ek 2. madde; belediye meclislerinin ihtiyaç gördüklerinde, belediye konutu yapmak ve bunları belde sakinlerine kiraya vermek veya satmak iĢlerini zorunlu hizmetler arasına koyabilme imkânı sağlanmıĢtır. Öte yandan 1580 sayılı yasanın gerekçesinde dayanak olarak sıralanan esaslardan ikincisinde; belediyeler de, özel ve gerçek tüzel kiĢiler gibi, temel haklardan olan “çalıĢma ve iĢ yapma hakkı”na sahip denilmiĢtir. Belediyeler, yasanın 19.maddenin 1. fıkrasındaki sınırlamalar dâhilinde, yasanın ilgili diğer maddelerindeki yetkilere ve gerekçedeki bu esasa dayanarak istedikleri konuda Ģirket kurma ve kurulmuĢ olan Ģirketlere ortak olma hakkına sahip olmuĢlardır. Dolayısıyla yasadan aldıkları bu yetkilerle ve bütçelerine ödenek koymak suretiyle önceleri döner sermaye tesis etmeye ve yapı ortaklıklarına katılmaya baĢlamıĢ olan belediyeler, 1985‟ten sonra BĠT‟leri kurarak sorumluluklarına giren birçok yerel kamu hizmetlerini bunlar aracılığı ile yerine getirmeye baĢlamıĢlardır (Bozlağan, 2000: 4). BĠT‟lerin varlığında önemli bir dayanak olan 1580 sayılı Belediye Yasası, 03.07.2005 tarihli 5393 sayılı Belediye Yasası ile değiĢtirilmiĢtir. Yeni yasaya, BĠT‟lere dayanak olma açısından bakıldığında, genel olarak 1580 sayılı yasayla aynı yaklaĢımı taĢıdığı ve yerel düzeyde ortak medeni ihtiyaçların sağlanmasını hedef aldığı görülmektedir. Ancak iki yasa arasında bazı farklılıklar da bulunmaktadır. Yeni yasanın, Görev ve Sorumlulukları baĢlıklı 14. maddesinde, belde ve belde sakinleriyle ilgili sağlık ve temizlik, sosyal yardım iĢleri, imar iĢleri gibi ortak medeni ihtiyaçlar ve bunlarla ilgili görevler genel olarak sayılmakla birlikte, 1580 sayılı yasanın 63 15. maddesinde olduğu gibi 82 fıkralık ayrıntıya girilmemiĢtir. Ayrıca yeni yasanın gerek 14. maddesindeki “yapar veya yaptırır” ifadesi ve gerekse Belediyenin Yetkileri ve Ġmtiyazları baĢlıklı 15.maddesinin değiĢik fıkralarındaki “yapar ya da yaptırır”, “iĢletir veya iĢlettirir” gibi ibareleri, eski yasanın liberal yaklaĢımının devam ettiğini göstermektedir. Bununla birlikte 1580 sayılı yasadan önemli bir fark olarak, 14. maddenin “a” bendinde ana görevler sayıldıktan sonra, “ekonomi ve ticaretin geliĢtirilmesi hizmetlerini yapar veya yaptırır” denilerek, önceki yasayı aĢan oldukça liberal bir anlayıĢ ortaya konulmaktadır. Çünkü “ekonomi ve ticaretin geliĢtirmesi hizmetlerini yapması”, uygulamaya dönük olarak belediyelere büyük imkânlar sunmaktadır. Dolayısıyla yeni yasa bu liberal yaklaĢımıyla, BĠT‟lerin geliĢimine zemin oluĢturacak bir içeriğe de sahiptir, denilebilir. BĠT‟lerin lehine gibi gözüken bu düzenlemelerle birlikte, bazı kısıtlamalar getiren düzenlemeler de söz konusudur. Zira yeni yasanın 15. maddesinde, “belediye, e, f ve g bentlerinde belirtilen hizmetleri DanıĢtay‟ın görüĢü ve ĠçiĢleri Bakanlığının kararıyla süresi 49 yılı geçmemek üzere imtiyaz yoluyla devredebilir. Toplu taĢıma hizmetlerini imtiyaz veya tekel oluĢturmayacak Ģekilde ruhsat vermek suretiyle yerine getirebileceği gibi toplu taĢıma hatlarını kiraya verme veya 67. maddedeki esaslara göre hizmet satın alma yoluyla yerine getirebilir.” denilmektedir. Bu düzenleme önceki yasanın 19. maddesine genelde benzemekle birlikte, belediyelerin bir “giriĢimci” olarak yetki ve imtiyazlarını kullanımına “DanıĢtay‟ın görüĢü ve ĠçiĢleri Bakanlığı‟nın kararıyla” Ģeklinde bazı sınırlamalar getirmektedir. Çünkü daha önce 1580 sayılı yasanın 19/4. fıkrasının “a” bendinde, belediyeye ait birçok görev ve iĢ imtiyaz olarak doğrudan verilebilmekteyken, yeni düzenleme “doğrudan” ifadesini kaldırmıĢ ve belediyeye bu noktada bir sınırlama getirmiĢtir. Bu sınırlamanın, BĠT‟lerin kuruluĢ ve iĢleyiĢini iki açıdan olumsuz yönde etkilemesi beklenebilir. Bunlardan birincisi, belediyeye ait birçok yerel hizmet doğrudan BĠT‟ler tarafından yerine getirilmekteyken, Ģimdi ise merkezi yönetimin uygun görmesi durumunda BĠT‟lere verilebilecektir. Ġkinci olarak, “tekel oluĢturmayacak Ģekilde”, “kiraya verme” ve “hizmet satın alma” gibi ifadelerle bu iĢlerin BĠT‟lerin dıĢında tamamen özel olan Ģirketlere imtiyaz olarak verilmesinin önü de açılmıĢtır. Dolayısıyla yeni yasanın ilgili maddesinin, dayanak olma anlamında BĠT‟leri olumsuz yönde etkilemesi söz konusudur. Bu esasında yasanın katılığından değil, öncesine göre özel sektöre dönük ve “daha liberal” denilebilecek bir çerçeveye sahip olmasından kaynaklanmaktadır. Dolayısıyla kuruluĢ aĢamasında neo-liberal politikaların etkisiyle kamudan özele geçiĢ yöntemi olarak düĢünülen BĠT‟lerin yerini doğrudan özel Ģirketlerin almaya baĢlayacağı bir sürecin yaĢandığı söylenebilir. Bu durum “belediyeler, ekonomi ve ticaretin geliĢtirilmesi 64 hizmetlerini yapar veya yaptırır” Ģeklindeki 14. maddeyle de uyumludur. Çünkü imtiyazların özel sektöre devredilmesiyle ekonomi ve ticaretin geliĢtirilmesinin önünün açılacağı düĢünülmektedir. 3.4.2 3030 Sayılı Yasa ve Yerine Çıkarılan 5216 Yasa ve Sonrasında Yeni Büyükşehir Yasası 3030 sayılı yasanın 6. maddesinin d, f, g, h, i, j, 1 fıkralarında, büyükĢehir belediyelerinin sınaî, ticari ve ekonomik özellik taĢıyan görevleri için “iĢletmek” ve “iĢlettirmek” biçiminde ifadeler kullanıldığı görülmektedir. Bu ifadelerle, belediyelerin yerel hizmetleri yerine getirirken Ģirketler kurmasına zemin hazırlanmıĢ ve bu noktada özellikle büyükĢehir belediyelerine büyük hareket alanı sağlanmıĢtır. Aynı yasanın, “BüyükĢehir ve ilçe belediyeleri, görevli oldukları konularda, 1580 sayılı Belediye Yasanın ve diğer mevzuat hükümleri ile belediyelere tanınan hak, yetki, imtiyaz ve muafiyetlere sahiptir.” hükmünü taĢıyan 8. maddesi de, 1580 sayılı yasanın belediyelere tanıdığı tüm imkânların büyükĢehir belediyeleri için de geçerli olduğunu ifade etmiĢtir. 3030 sayılı yasanın yerine 2005 tarihli ve 5216 sayılı yeni yasa çıkarılmıĢtır. Bu yasanın 7. maddesinin ilgili fıkraları da “iĢletmek veya iĢlettirmek”, “yapmak veya yaptırmak” biçiminde ifadelere yer vererek önceki yasada yer alan bakıĢ açısını devam ettirmiĢtir. Yine 5216 sayılı yasa 10.maddesinde, “BüyükĢehir, ilçe ve ilk kademe belediyeleri; görevli oldukları konularda bu kanunla birlikte Belediye Kanunu ve diğer mevzuat hükümleri ile ilgisine göre belediyelere tanınan yetki, imtiyaz ve muafiyetlere sahiptir.” hükmünü getirerek, 3030 sayılı Yasa‟nın 8. maddede sağladığı yetki, imtiyaz ve muafiyetleri sağlayamaya devam etmiĢtir. Böylelikle 5216 sayılı yasa ve sonrasında yeni büyükĢehir yasası BĠT‟ler açısından olumsuz bir durum oluĢturmamıĢ, kuruluĢ ve iĢleyiĢ açısından aynı yaklaĢımı sürdürmüĢtür. 3.4.3. Türk Ticaret Kanunu TTK‟da, belediyelerin Ģirket kurma, Ģirketlere ortak olmaları konusunda bir engel hüküm olmadığı gibi, belediyelerin, kamu hizmeti gördüğü kabul edilen anonim Ģirketlerin yönetim ve denetim kurullarında temsiline iliĢkin hükümlere yer vermek suretiyle, dolaylı yoldan belediyelerin de Ģirket kurabilmelerine imkân tanınmıĢtır. 65 Belediyelerin TTK hükümlerine göre Ģirket kurmaları ya da Ģirketlere ortak olmaları yeni bir uygulama değildir. Belediyeler sayıları az da olsa, gerek 1580 Sayılı Kanun yürürlüğe girmeden önce, gerekse bu Kanun‟un yürürlüğe girmesinden sonra çeĢitli tarihlerde bazı hizmetleri yürütmek için özel hukuk hükümlerine göre ortaklıklar meydana getirmiĢtir (Eryılmaz, 1994:51). TTK‟nın “hükmi Ģahıslar” baĢlığını taĢıyan 18. maddesine göre: “Ticaret Ģirketleriyle, gayesine varmak için ticari bir iĢletme iĢleten dernekler ve kendi kuruluĢ kanunları gereğince hususi hukuk hükümleri dairesinde idare edilmek veya ticari Ģekilde iĢletilmek üzere Devlet, Vilayet, Belediye gibi amme hükmi Ģahısları tarafından kurulan teĢekkül ve müesseseler dahi tacir sayılırlar.” Mevzu ve maksat baĢlığını taĢıyan 271. maddesine göre “Anonim Ģirketler kanunen yasak olmayan her türlü iktisadi maksat ve konular için kurulabilirler. ġu kadar ki esas mukavelede Ģirket mevzuunun hudutlarının açıkça gösterilmiĢ olması Ģarttır.” Amme hükmi Ģahıslarının iĢtiraki baslığını taĢıyan 275. maddesine göre; “Devlet, Vilayet, Belediye gibi amme hükmi Ģahıslarından birisine esas mukaveleye dercedilecek bir kayıtla pay sahibi olmasa dahi, mevzuu amme hizmeti olan anonim Ģirketlerin idare ve murakabe heyetlerinde temsilci bulundurma hakkı verilebilir.” Yukarıdaki mevzuat hükümlerinden, TTK‟da belediyelerin Ģirket kurma ve kurulmuĢ Ģirketlere ortak olmaları konusunda engelleyici bir hüküm bulunmadığı gibi; belediyelerin, kamu hizmeti gördüğü kabul edilen anonim Ģirketlerin yönetim ve denetim kurullarında temsiline iliĢkin hükümlere yer verilmek suretiyle, Ģirket kurabilmelerine, kurulu bulunan Ģirketlere katılabilmelerine dolaylı yoldan olanak tanındığı da söylenebilir (Bozlağan, 2000). Yeni Türk Ticaret Kanunu da, 6762 Sayılı TTK‟daki mevcut uygulamaları aynen devam ettirmekte, bu konuda farklı bir düzenleme içermemektedir. 3.4.4. 4046 Sayılı Özelleştirme Uygulamalarının Düzenlenmesine Dair Yasa ÖzelleĢtirme çalıĢmalarına temel oluĢturmak amacıyla 24.11.1994 tarihinde 4046 sayılı ÖzelleĢtirme Uygulamalarının Düzenlenmesine ve Bazı Kanun Hükmünde Kararnamelerde DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Yasa kabul edilmiĢtir. Bu yasanın 26. maddesinde yer alan; “Belediyeler ile diğer mahalli idareler ile bunların kurdukları birlikler tarafından ticari amaçla faaliyette bulunmak üzere ticari kuruluĢlar kurulması, mevcut ve kurulacak Ģirketlere sermaye katılımında bulunulması, Bakanlar Kurulu iznine tabidir.” hükmü, sınırlama gözükmekle birlikte dolayısıyla BĠT‟lerin kuruluĢunu ve iĢleyiĢini meĢru görmektedir. 1994‟e kadar belediyelerin Ģirket kurmaları veya Ģirketlere 66 ortak olmaları belediye meclisinin kararına bağlıyken, 4046 sayılı yasanın yürürlüğe girmesi ile izin yetkisi bakanlar kuruluna geçmiĢtir. Bu yasa, BĠT‟leri meĢru görmekle birlikte, özelleĢtirmeye giden yolda yeni BĠT kurulmasını da istememiĢ ve kurulmalarını zorlaĢtırmıĢtır. Artık yerel yönetimler, izni alabilmek için ĠçiĢleri Bakanlığı‟nca çıkarılan 16.08.1995 tarih ve 46894 sayılı genelgeye göre bakanlar kuruluna baĢvurmak zorundadır. Alınan izinden sonra, belediye meclis kararı ve Ģirketin yönetmeliği, ĠçiĢleri Bakanlığı aracılığı ile SayıĢtay‟a gönderilir. SayıĢtay‟ın da olumlu görüĢü doğrultusunda BĠT‟in kuruluĢu ilan edilir (Dönmez,1996: 64; Zülüflü, 1999: 35). Tüm ilgili mevzuat, bir “giriĢimci” gibi hareket etme konusunda belediyelere yetki vermektedir. 4046, 5393 ve 5216 sayılı yasalardaki bazı düzenlemeler, dolaylı olarak BĠT‟lerle ilgili bazı sınırlamalar getirmiĢ olsa da, belediyelerin çoğu bir giriĢimci gibi hareket ederek bu imkândan yararlanmakta ve bazı yerel hizmetlerini BĠT‟ler aracılığıyla yerine getirmeye devam etmektedir (Karabilgin, 1992: 21-22). 3.4.5. 1163 Sayılı Kooperatifler Kanunu 1163 Sayılı Kooperatifler Kanunu'nun 1.maddesinde : "Tüzel kiĢiliği haiz olmak üzere ortaklarının belirli ekonomik menfaatlerini ve özellikle meslek ve geçimlerine ait ihtiyaçlarını karĢılıklı yardım, dayanıĢma ve kefalet suretiyle sağlanıp korumak amacıyla gerçek ve kamu tüzel kiĢileri ile özel idareler, belediyeler, köyler, cemiyetler ve demekler tarafından kurulan değiĢir ortaklı ve değiĢir sermayeli kooperatif teĢekkülleri kurulabileceği" belirtilmektedir. 3.4.6. Belediye İktisadi Teşebbüsleri Hakkında Hüküm İhtiva Eden Diğer Kanunlar 3.4.6.1. Doğal gaz piyasası kanunu 4646 Sayılı Doğal Gaz Piyasası Kanunu‟nun 4. maddesine göre, Elektrik Piyasası Düzenleme Kurulu (EPDK)‟ndan doğal gaz dağıtım lisansı alan Ģehir içi dağıtım Ģirketi, yetki aldığı Ģehirde bulunan belediye veya belediye Ģirketini sermaye koyma Ģartı aramaksızın, %10 nispetinde dağıtım Ģirketine ortak olmaya davet etmek zorundadır. Bu sermaye oranı, bedeli ödenmek kaydıyla en fazla %10 oranında artırılabilir. Ancak bu artıĢ Hazine‟ye borcu bulunmayan ve ilave kredi talep etmeyen veya Hazine‟ye olan kredi 67 borçlarını tasfiye ettikten sonra, bu amaçla Hazine garantili kredi sağlamaması kaydıyla mümkün olabilir. Aynı madde kapsamında EPDK, belediye veya belediye Ģirketinin hisse almaması veya en az bir yönetim kurulu üyeliğine hak kazanılmayacak oranda hisse alması halinde, TTK‟nın 275. maddesine göre belediyeye Ģirket yönetim ve denetim kurullarında temsil hakkı verecek düzenlemelerin yapılmasını, Ģehir içi dağıtım Ģirketinden isteyebilecektir. 4646 Sayılı Doğal Gaz Piyasası Kanunu‟na 5669 Sayılı Kanunla eklenen bir bent ile Ankara BüyükĢehir Belediyesi tarafından TTK göre doğal gaz dağıtım faaliyeti yapmak üzere anonim Ģirket statüsünde yeni bir Ģirket kurularak Ankara Elektrik Havagazı ve Otobüs ĠĢletme Müessesesi (EGO) Genel Müdürlüğü‟nün mülkiyet ve/veya iĢletmesinde bulunan doğal gazın Ģehir içi dağıtımı ile ilgili tüm alt yapı tesislerinin, varlıklarının, taĢınır ve taĢınmazlarının, hak, alacak ve borçlar, leh ve aleyhe açılmıĢ olan davalar ile icra takipleri ve iĢ mevzuatına tabi personelin, Ģirketin kurulduğu tarihten itibaren iki ay içinde EGO Genel Müdürlüğü ile Ģirket arasında yapılacak protokolle Ģirkete devredilmesi, Ģirketin asgari % 80 hissesinin de 12.06.2007 tarihinden itibaren en geç iki yıl içinde 4046 Sayılı Kanun hükümleri uyarınca Ankara BüyükĢehir Belediyesi tarafından özelleĢtirilmesi hükme bağlanmıĢtır. Yapılan kanuni düzenlemeyle doğalgaz dağıtımı konusunda bir büyükĢehir belediyesi tarafından Ģirket kurulması yasal zorunluluk haline getirilmiĢtir. 3.4.6.2. Kamu ihale kanunu 4734 Sayılı Kamu Ġhale Kanunu‟nun 2. maddesinde, Kanun kapsamındaki kurum ve kuruluĢlar gösterilmiĢtir. Buna göre; anılan maddenin 1. fıkrasının (a) bendinde, genel bütçe kapsamındaki kamu idareleri ile özel bütçeli idareler, il özel idareleri ve belediyelerin bahsi geçen Kanuna tabi olduğu belirtilmiĢtir. Ayrıca (d) bendinde; (a), (b) ve (c) bentlerinde belirtilenlerin doğrudan veya dolaylı olarak birlikte ya da ayrı ayrı sermayesinin yarısından fazlasına sahip bulundukları her çeĢit kuruluĢ, müessese, birlik, iĢletme ve Ģirketlerin de Kanun kapsamında olduğu ifade edilmiĢtir. Buna göre, sermayesinin yarısından fazlası doğrudan ya da dolaylı olarak büyükĢehir belediyelerine, belediyelere, il özel idarelerine veya söz konusu 2. maddenin (a), (b) ve (c) bentlerinde sayılan diğer kamu kurum ve kuruluĢları ile bunlara bağlı; döner sermayeli kuruluĢlara, birliklere, tüzel kiĢilere ait olan Ģirketlerin mal ve hizmet alımları ile yapım iĢleri yönünden Kamu Ġhale Kanunu hükümlerine uymak zorunda oldukları anlaĢılmaktadır. Belirtilen 68 Ģirketlerin 4734 Sayılı Kanun‟un kapsamına alınmasındaki temel amaç Ģirketlerde bulunan kamu kaynağının korunmasıdır (Özdemir, 2007). 4734 Sayılı Kanun‟un Ġstisnalar” baĢlıklı 3. maddesinin 1. fıkrasının (g) bendi, Kanun‟un 2. maddenin 1. fıkrasının (b) ve (d) bentlerinde sayılan kuruluĢların, ticari ve sınai faaliyetleri çerçevesinde; doğrudan mal ve hizmet üretimine veya ana faaliyetlerine yönelik ihtiyaçlarının temini için yapacakları, Hazine garantisi veya doğrudan bütçenin transfer tertibinden aktarma yapmak suretiyle finanse edilenler dıĢındaki yaklaĢık maliyeti ve sözleĢme bedelinin ikitrilyon üçyüzmilyar Türk Lirasını aĢmayan mal veya hizmet alımları istisna kapsamına almıĢtır. Söz konusu meblağ, 2014 yılı için 7 264 940,00 TL13 olarak uygulanmaktadır. (http://www.imo.org.tr/resimler/dosya_ekler/04864f31bb09b2c_ek.pdf). Dolayısıyla belirtilen meblağlara kadar olan belediye Ģirketlerinin mal ve hizmet alımları Kamu Ġhale Kanunu hükümlerine tabi değildir. Belediye Ģirketlerine yönelik bir diğer istisna da 5216 Sayılı BüyükĢehir Belediyesi Kanunu‟nun 26. maddesi ile verilmiĢtir. Maddeye göre, büyükĢehir belediyesi, kendine ait büfe, otopark ve çay bahçelerini iĢletebilir ya da bu yerlerin belediye veya bağlı kuruluĢlarının % 50‟sinden fazlasına ortak olduğu Ģirketler ile bu Ģirketlerin % 50‟sinden fazlasına ortak olduğu Ģirketlere, 2886 Sayılı Devlet Ġhale Kanunu hükümlerine tabi olmaksızın belediye meclisince belirlenecek süre ve bedelle iĢletilmesini devredebilir. Bu durumda büyükĢehir belediyelerinin, sahip olduğu büfe, otopark ve çay bahçelerini ihalesiz olarak Ģirketlerine devretme yetkileri vardır. 13 Kamu Ġhale Kanunu‟nun 2 nci maddenin birinci fıkrasının (b) ve (d) bentlerinde sayılan kuruluĢların, ticari ve sınai faaliyetleri çerçevesinde; doğrudan mal ve hizmet üretimine veya ana faaliyetlerine yönelik ihtiyaçlarının temini için yapacakları, Hazine garantisi veya doğrudan bütçenin transfer tertibinden aktarma yapmak suretiyle finanse edilenler dıĢındaki yaklaĢık maliyeti ve sözleĢme bedeli ikitrilyon üçyüzmilyar (2003/8 Tebliğ ile: 2 928 014 000.000, 2004/1 Tebliğ ile: 3 335 007 000 000 Yürürlük: 01.02.2004 31.01.2005, 2005/1 Tebliğ ile: 3 796 571 YTL. Yürürlük: 01.02.2005 - 31.01.2006, 2006/1 Tebliğ ile: 3 968 935 YTL. Yürürlük: 01.02.2006 - 31.01.2007, 2007/1 Tebliğ ile: 4 428 537 YTL. Yürürlük: 01.02.2007 31.01.2009, 2008/1 Tebliğ ile: 4 691 592 YTL. Yürürlük: 01.02.2008 - 31.01.2009, 2009/1 Tebliğ ile: 5 072 080 TL. Yürürlük: 01.02.2009 - 31.01.2010, 2010/1 Tebliğ ile: 5 372 854 TL. Yürürlük: 01.02.2010 31.01.2011, 2011/1 Tebliğ ile: 5 849 426 TL. Yürürlük: 01.02.2011 - 31.01.2012, 2012/1 Tebliğ ile: 6 629 154 TL. Yürürlük: 01.02.2012 - 31.01.2013, 2013/1 Tebliğ ile: 6 791 568 TL. Yürürlük: 01.02.2013 31.01.2014, 2014/1 Tebliğ ile, 7 264 940 TL. Yürürlük : 01.02.2014-31.01.2015). Ġnternet:http://www.imo.org.tr/resimler/dosya_ekler/04864f31bb09b2c_ek.pdf, (01.03.2014 tarihinde alınmıĢtır). 69 3.4.7. 3152 Sayılı İçişleri Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun 3152 sayılı ĠçiĢleri Bakanlığı TeĢkilat ve Görevleri Hakkında Kanunun 15. maddesinin (a) fıkrasında, mahalli idarelerle bunlara bağlı ve bunların kurdukları veya özel kanunlarla kurulmuĢ birlik, iĢletme, müessese ve teĢebbüslerin iĢlem ve hesaplarını teftiĢ etmek ve denetlemek, inceleme ve soruĢturma yapmak ĠçiĢleri Bakanlığı TeftiĢ Kurulu BaĢkanlığı‟nın görevi olduğu belirtilmektedir. KuruluĢ, görev ve iĢleyiĢlerindeki büyük farklılıklar bir yana bırakılırsa, belediyelerin 1580 sayılı Belediye Kanunu ile diğer yasa, tüzük ve yönetmeliklerin kendilerine yüklediği görevlerin yanı sıra belde halkının ortak ve medeni ihtiyaçlarını karĢılayacak ekonomik ve ticari nitelikte giriĢimlerini uygulamada (Dilbirliği, 1995; Yeter, 1993) : a. Döner sermaye ve fon teĢkili, b. Birlik kurma, birliklere katılma, imtiyaz verme, c. Belediye bütçesi içinde ya da belediye bütçesi dıĢında iĢletmek kurmak d. ġirketler kurmak ve kurulmuĢ olan Ģirketlere katılmak Ģeklinde sınıflamak, Tüzel kiĢilik açısından; a. Belediyeden ayrı tüzel kiĢiliği olanlar b. Belediye tüzel kiĢiliği içinde yer alanlar olarak KuruluĢ açısından ise ; a)Yasa ile kurulanlar, b)Belediye meclisi kararı ile kurulanlar Ģeklinde sınıflamak mümkündür. Görüldüğü gibi gerek Belediye Kanunu gerekse ilgili diğer mevzuat hükümleri, belediyelere, bir giriĢimci gibi sınai ve ticari teĢebbüsler girimsek konusunda geniĢ yetkiler vermiĢtir. Türkiye‟de belediyelerin pek çoğunun belediye hizmetlerinin bir kısmını belediye bütçesi dıĢında fakat belediyeye bağlı ayrı bütçeli kuruluĢlarla yönetip iĢlettiği görülmektedir (Karabilgin, 1992). 70 Bu kuruluĢların bir kısmı 2560 sayılı Kanun ile kurulan ĠSKĠ ve 4325 sayılı Kanun ile Kurulan EGO gibi özel kanunla bir kısmı ise Belediye Bütçe Muhasebe Usul Tüzüğü‟nün 47. maddesine göre Belediye Meclisi kararı ile kurulan doğrudan doğruya idarenin biraz geniĢletilmiĢ Ģekli olan Katma Bütçeli Ġdareler seklinde tezahür etmektedir. Diğer bir kısmı ise Belediyelerin, Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre kurdukları veya katıldıkları Ticaret ġirketleri Ģeklinde görülmektedir (Karabilgin, 1992). 3.5. Belediyelerin Şirket Kurmaları Ve Kurulmuş Şirketlere Katılmalarına İlişkin Prosedür Belediyelerin Ģirket kurabilmelerini, Ģirketlere ortak olabilmelerini sağlayan yasal dayanak 1580 sayılı Belediye Kanunu'nun 19. maddesi ile Türk Ticaret Kanunu'nun 275. maddesidir. Yine Türk Ticaret Kanunu'nun 15. maddesine göre belediyeler tarafından Özel hukuk hükümlerine göre yönetilmek ve ticari Ģekilde iĢletilmek üzere kurulan teĢekkül ve müesseseler (Ģirketler) tacir sayılırlar. Ayrıca bu Ģirketler, Ticaret Sicil Nizamnamesi‟nin 13/1 maddesine göre ticaret siciline tescil ile Ticaret Odalarına kaydolmak zorundadırlar. Belediyelerin, asli görevleri yanında çeĢitli mevzuatlarla kendilerine verilen hizmet ve görevleri yerine getirirken kimi zaman yerel ortak ihtiyaçların karĢılanması, kimi zaman da ekonomik, sosyal, hukuki ve sosyo-politik nedenlerle yasal olarak açıkça yasaklanmayan konularda, serbestçe tasarrufta bulunabileceği kuralından hareketle, çok sayıda Ģirket kurdukları ya da kurulmuĢ olan Ģirketlere iĢtirak ettikleri görülmektedir (Dönmez, 1996). Belediye Kanunu, belediyelerin iĢtirak edecekleri Ģirketlerdeki hissesinin ne kadar olacağı konusunda herhangi bir sınırlama getirmemiĢtir. Daha önce özel veya tüzel kiĢilerin Ģirket kurmaları herhangi bir ön izne tabi değildi. 1994 öncesinde belediyelerin Ģirket kurmaları, kurulmuĢ Ģirketlere ortak olmaları valilik makamının görüĢünün de eklenmesi suretiyle ĠçiĢleri Bakanlığı‟nın "uygun" görüĢünün alınması ile gerçekleĢmekteydi. Ancak 27.11.1994 tarih ve 22124 sayılı Resmi Gazete‟de yayınlanan 4046 sayılı ÖzelleĢtirme Uygulamalarının Düzenlenmesine ve Bazı Kanun Hükmünde Kararnamelerde DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Kanun' un 26. maddesinin son bendi ile belediyeler ve diğer mahallî idareler ile bunların kurdukları birlikler tarafından ticari amaçla faaliyette bulunmak üzere ticari kuruluĢlar kurulması, mevcut veya kurulacak Ģirketlere sermaye katılımında bulunulması Bakanlar Kurulu'nun iznine tabi kılınmıĢtır. Kanunun gerekçesinde amacın, belediyelerin görev alanına girmeyen faaliyetlerde belediyelerin bütçelerinin 71 harcanmaması konusunda kontrol sistemi oluĢturmak olarak belirtilmiĢtir. 1994 yılına gelinceye kadar, belediyeler belediye iĢletmelerini, en yüksek karar organı olan belediye meclisinin kararı ile kurabilmekte iken 4046 sayılı Kanun'un yürürlüğe girmiĢ olması ve kapsamına yerel yönetimlere ait ticari Ģirketleri de almıĢ olması nedeniyle, bu tür Ģirketlerin kurulması Bakanlar Kurulu'nun iznine bağlı kılınmıĢtır (Zülüflü, 1999). ĠçiĢleri Bakanlığı‟nca çıkarılan 16.08.1995 tarih ve 46894 sayılı Genelge'de yerel yönetimlerin iktisadi ve ticari Ģirket kurmaları ve kurulmuĢ olanlara katılmaları konusunda izin almak için Bakanlar Kurulu'na yapılacak baĢvuru dosyasında Ģu tür belgelerin bulunması gerektiği belirtilmiĢtir: 1. ġirket kurulması ya da katılımda bulunulmasının nedenlerini gösteren gerekçeli rapor, 2. Kurulacak ya da katılınacak Ģirket ile ilgili fizibilite çalıĢmasını gösteren rapor, 3. ġirketin amaç ve faaliyet konusu, 4. Sermaye katılım miktarı, 5. Gelir-gider nakit durumu, 6. ġirketin en son kar-zarar cetveli, 7. ġirket kurulmasına iliĢkin mülki idare amirinin olumlu görüĢü, Söz konusu dosya iki nüsha halinde düzenlenerek ĠçiĢleri Bakanlığı‟na gönderilir. Bu çerçevede yapılan baĢvurular Bakanlar Kurulu'na sevk edilmeden önce, bir ön incelemeye tabi tutulur. ġirketin kurulması ya da kurulacak Ģirkete ortak olunmasında yarar görüldüğü taktirde, Bakanlar Kurulu‟na olumlu görüĢ bildirilerek gerekli izin isteminde bulunulur (Dönmez, 1996; Bozlağan, 2000:6,9). Buna göre, iktisadi teĢebbüs kuracak olan belediyeler, önce kuracakları iktisadi teĢebbüs konusunda ĠçiĢleri Bakanlığı aracılığıyla BaĢbakanlığa baĢvurarak Bakanlar Kurulu'ndan gerekli izni alacaklardır. Daha sonra söz konusu iktisadi teĢebbüsü kendi meclisleri kararı ile kurarak, teĢebbüs yönetmeliğini ĠçiĢleri Bakanlığı aracılığı ile SayıĢtay BaĢkanlığı'na gönderecek, SayıĢtay'ın görüĢleri doğrultusunda düzeltmeler yaptıktan sonra ilan ederek yürürlüğe koyacaklardır. 4046 sayılı Kanun'un ilgili maddesi çerçevesinde belediyelerin Ģirket kurmaları ve kurulmuĢ Ģirketlere iĢtirak etmeleri hususunda hem kuruluĢ iĢlemlerinin uzun olması hem de Bakanlar Kurulu'nun izin verme konusunda fazla esneklik göstermemesi, pratikte, belediyelerin mevcut kurulmuĢ Ģirketlerin hisselerini hibe suretiyle almak suretiyle ĢirketleĢme yoluna baĢvurmalarına yol açmıĢtır. Anonim Ģirketlerde hisse devirleri belirli bir usule tabi 72 değildir. Bu konuda yasada mevcut boĢluklar, belediyelerin uygulamada kolay hareket etmelerini sağlamaktadır. Türkiye‟de belediyelerin Ģirket kurmaları ya da kurulmuĢ olan Ģirketlere iĢtirak etmeleri öteden beri uygulana gelen bir usul olmasına rağmen yaygın bir hizmet aracı olarak Ģirketlerin devreye girmesi özellikle 1984 yılından itibaren baĢlamıĢtır. 1984 yılında 3030 sayılı Kanun ile farklı ve yeni bir yerel yönetim birimi olarak Büyük ġehir Belediyelerinin kurulması ile baĢta büyükĢehir belediyeleri olmak üzere belediyeler, çeĢitli alanlarda gerek kendi aralarında gerekse özel kuruluĢların ortaklığıyla Ģirketler kurmaya baĢlamıĢlardır. 3.6. Türkiye’de Belediye İktisadi Teşebbüsleri Türkiye‟de belediyecilik literatürde beĢ ayrı dönemde incelenmektedir. Belediye Ġktisadi TeĢebbüsleri‟ de buna paralel olarak bir incelemeye tabi tutulabilirler. 3.6.1. 1930–1946 Tek Partili Dönem Bu dönem ülkede parti olarak sadece Cumhuriyet Halk Partisi‟nin yer aldığı ve tüm mevzuat ve çalıĢmaları ile Cumhuriyet Belediyeciliği‟nin kuruluĢ dönemidir. Parti ilke olarak devletleĢtirme politikasını gütmektedir ve belediyelerin daha fazla gelir elde edebileceği tek kaynağı ticari ve sınai giriĢimleri olarak görülmektedir. 1931 yılına kadar elektrik, havagazı, su, ulaĢım araçları, telefon, rıhtım v.b. kent iĢletmeleri imtiyazlı Ģirketler eliyle yürütüldü. Bu Ģirketlerin sermayeleri yerli olabildiği gibi yabancı da olabilirdi. Söz konusu Ģirketler 1932‟den itibaren önce Bayındırlık Bakanlığı (Çevre ve ġehircilik Bakanlığı) tarafından kamulaĢtırılmıĢ daha sonra da çıkarılan yasalar ile ilgili belediyelere devredilmiĢtir. Kent iĢletmelerinin belediyeleĢtirilme nedenleri; belediyecilik alanında Türk milletinin yapıcılık ve yöneticilik kabiliyetini kanıtlamak, Osmanlı‟dan miras yarı sömürge koĢullarını yansıtan imtiyaz sözleĢmelerinden kurtulmak, kentlerde milli sermaye birikimine katkıda bulunmak, ödemeler dengesini düzenlemek, kent gereksinimlerini halkın katılımını sağlayarak karĢılamak, belediye bütçelerine yeni kaynaklar yaratabilmek, modern ve ileri bir belediye siyaseti güdebilmek olarak sayılabilir (Tekeli, 1978). Bu dönemde genel olarak, artan kentsel sorunların zorunlu kıldığı imar hareketleri göze çarpmaktadır. Bunun sonucu olarak belediyeler arsa üretimi ve konutla ilgili görevlerini ön 73 plana çıkarmaya çalıĢmıĢlardır (Nedim, 1994). Ancak, belediyeler ilk olarak bu dönemde pahalılık müdahale etmek için Tanzim SatıĢ Mağazaları‟nı örgütlemeye baĢlamıĢlardır. Ġstanbul Belediyesi‟nin bu uygulaması 1953 yılında gerçekleĢmiĢtir. 1955‟te ise Migros kurulmuĢ ve bu tanzim satıĢ mağazalarının yerini almıĢtır. 3.6.2. 1960–1973 Dönemi Bu dönemde 1961 Anayasası‟nın getirdiği yeni yapılanma ile yerel özerklik düĢüncesi ile biçimlendirilmeye çalıĢılmıĢtır. Ancak belediyeciliğinin konut ve imar problemleri ile ağırlıklı olarak ilgilendiği ve bunlara yönelik yasal düzenlemelerin yoğunluğu gözlenmektedir. Bu dönemde Türkiye Elektrik Kurumu 1312 sayılı Yasa ile 25.07.1970 tarihinde Resmi Gazete‟de yayınlanarak kanunlaĢmıĢtır. 3.6.3. 1973–1980 Dönemi 09.12.1973 tarihinde yerel seçimler yapılmıĢtır. Bu dönemde gerçek demokratik belediyecilik anlayıĢı hakim olmaya baĢlamıĢtır. Bu anlayıĢın temel ilkeleri özerklik, üretkenlik birlik ve bütünlükçülük, tüketimin düzenlenmesinde etkili belediyecilik olarak sıralanabilir. Özellikle bu son ilke konumuz ile ilgili olarak göze çarpmaktadır. Tüketimin düzenlenmesi dönemin ülke problemleri dolayısıyla belediyelerce bir takım önlemlerin alınmasını gerektirmekteydi. Bu nedenle örneğin yaygınlaĢan yağ sıkıntısını gidermek amacı ile Ġstanbul Belediyesi BaĢkanı Ahmet Ġsyan Yağ fabrikalarının yöneticileri ile görüĢerek, ürettikleri yağların satıĢını belediye tanzim satıĢ mağazalarınca yapılmasını istemiĢtir. Ayrıca demir, çimento gibi malzemeler ile ana tüketim maddelerinin aracısız ve düzenli bir biçimde dağıtımının yapılması amacıyla tıp belediye tanzim satıĢ yönetmeliği hazırlanmıĢtır (Alada, 1990). 28.12.1978 tarihinde Kartal Halk Ekmek Fabrikası‟nın temeli atılmıĢtır. Daha sonra 12 Eylül 1980‟de yapılan askeri darbe ile demokrasiye ara verilmiĢtir. 3.6.4. 1980 Sonrası Dönem 1980 askeri darbesi sonrası sivil yönetimi geçiĢle birlikte yerel yönetimler aynı siyasi partinin etkinliği altına girmiĢtir. Bu da mali açıdan yerel yönetimlerin daha önceki yönetimlere göre, çok daha iyi bir biçimde desteklenmelerine neden olmuĢtur. Bu dönemin 74 önemli bir takım etkinlikleri aĢağıdaki gibi sıralanılabilir. 20.11.1981 tarihinde Ġstanbul Su ve Kanalizasyon Ġdaresi kurulmuĢtur. 07.11.1982 tarihinde T.C. yeni Anayasası kabul edilmiĢtir. Daha önce anlatılmıĢ olan yerel yönetim mevzuatı bu Anayasa‟ya dayanmaktadır. 23.03.1984‟te BüyükĢehir Belediyesi Yönetimi Hakkında Kanun Hükmünde Kararname 18350 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiĢtir. 01.06.1984‟te ĠSKĠ merkezi yönetimden ayrılarak Ġstanbul BüyükĢehir Belediyesi‟ne bağlı bağımsız bütçeli bir kamu tüzel kiĢiliği haline getirilmiĢtir. 3030 sayılı BüyükĢehir Belediyesi Yönetimi Hakkında Kanun 2.11.1985 tarihinde yürürlüğe girmiĢtir. Bu dönemden sonra kurulan BüyükĢehir Belediyeleri Belediye Ġktisadi TeĢebbüsleri‟ni oluĢturmaya baĢlamıĢlardır. 3030 sayılı yasa 5216 sayılı BüyükĢehir Belediyesi kanunu ile yürürlükten kaldırılmıĢtır (Resmi Gazete, 2004). 3.7. Belediye İktisadi Teşebbüsleri ile Kamu İktisadi Teşebbüsleri Arasındaki Farklar Belediyelerin, diğer görevlerinde olduğu gibi ekonomik görevlerini de yerine getirirken kendi mevzuatlarına göre hareket etme zorunlulukları vardır. Bu zorunluluk Belediye Ġktisadi TeĢebbüsleri belediyelerce kurulan, pazarlanabilen yani kiĢisel mal ve hizmet üreten, mülkiyetinin veya denetiminin belediyelerin yetkisinde olması nedeniyle yönetim kurullarının belediyelerce atandığı teĢebbüsler olup ilke olarak mahalli halkın sosyal yararının maksimizasyonu amacına göre kaynak tahsis eden firmalardır. Yani, günümüzde belediyeler iktisadi faaliyetlerini ya kendileri için düzenleyici olan özel yasalar çerçevesinde ya da ticari faaliyetleri düzenleyen genel hükümlere göre yürütmektedirler. Bu tür faaliyetlerin tamamına “Belediye Ġktisadi TeĢebbüsleri” denilmektedir. Kamu Ġktisadi TeĢebbüsleri ile Belediye Ġktisadi TeĢebbüsleri arasındaki en önemli fark, bu iki kamu teĢekkülünün kuruluĢ kanunlarından kaynaklanmaktadır. Kamu Ġktisadi TeĢebbüsleri 233 sayılı Kanun Hükmünde Kararname‟ye tabi olan kamu iĢletmeleridir. Buna karĢılık Belediye Ġktisadi TeĢebbüsleri açısından açık bir yasal düzenleme olmadığından, bu iĢletmeler belediyelerin yönetim organlarının inisiyatifindedir. Yasal açıdan bu farklılığın yanında uygulamadan kaynaklanan önemli bir fark ise; Kamu Ġktisadi TeĢebbüslerinin yönetim kurulları Hazine tarafından atanmakta, Belediye Ġktisadi TeĢebbüslerinin ise belediyelerin yönetim organlarınca atanmasıdır (Dinçer, 1995). 75 Kamu Ġktisadi TeĢebbüsleri Belediye Ġktisadi TeĢebbüsleri arasındaki bir diğer fark bu iĢletmelerin kuruluĢ gerekçelerinden kaynaklanmaktadır. Kamu Ġktisadi TeĢebbüslerinin kuruluĢ gerekçeleri: - Piyasa mekanizmasının yetersizliği, - Ekonomideki gelir dağılımının değiĢtirilmesi, - Merkezi planlama uygulamalarını kolaylaĢtırmak, - Üretim sosyalizasyonu, Belediye Ġktisadi TeĢebbüslerinin kuruluĢ gerekçeleri ise: - Mahalli nitelik taĢıyan doğal tekeller; su, elektrik, gaz, ulaĢım belediyelerin kamu teĢebbüsleri kurmalarına zemin hazırlamıĢtır. - Devletin ve Kamu Ġktisadi TeĢebbüsleri‟nin üstlenmediği temel ihtiyaç maddelerinin makul fiyatlarla yerel halkın tüketimine sunulması. - Yerel kalkınma giriĢimlerine öncülük edilmesi düĢüncesi. - Ġktidardaki partilerin seçmenlerine istihdam yaratmak. Kamu Ġktisadi TeĢebbüsleri ile Belediyeler Ġktisadi TeĢebbüslerinin kuruluĢ gerekçeleri ve kaynak aktaran merkezi birimlerle iliĢkilerinin aynı olmaması gibi bir takım nedenlerden dolayı bu iki kurumun aynı kategoride değerlendirilmesi mümkün değildir. Kamu Ġktisadi TeĢebbüsleri daha çok özel sektörün yatırım yapmadığı ya da yapamadığı alanlarda ve bölgelerde kurulmuĢtur. Toplumun üretim sistemindeki öncelikleri ve mallar arasındaki dengeyi göz önüne alan bu kuruluĢlar devletin asli fonksiyonlarına yardımcı değil ilave kurumlardır. Bir baĢka ifadeyle, bu kurumlar devletin ne asli fonksiyonlarını yürütmekte ne de bu fonksiyonların daha etkin ve verimli bir Ģekilde ifa edilmesine katkıda bulunmaktadırlar. Aksine devlete yeni fonksiyonlar yükleyerek idari ve ekonomik mekanizmaların daha karmaĢık yapıya bürünmesine neden olmaktadırlar. Bugün bütün dünyada devletlerin kamu ekonomisindeki belirgin ekonomik faaliyetleri mali monopoller, endüstriyel hizmetler ve milli endüstriler olmak üzere üç grup halinde sınıflandırmaya tabi tutulmaktadır. Türkiye‟de ise mali monopoller dıĢında kalan endüstriyel hizmetler ve devlet tarafından kurulmuĢ ticari ve sınai mahiyetteki teĢebbüslerin önemli bir kesimi 76 günümüz Türkiye‟sinde iktisadi devlet teĢekkülü olarak faaliyet göstermektedirler. Türkiye‟de devlet, özel ekonominin yanında belirli bazı ekonomik faaliyetlerde bulunmaktadır. Devlet, özel sektör gibi bir çok ekonomik isletme kurmuĢ ve iĢletmektedir. Devlet kurmuĢ olduğu bu iktisadi isletmelerin yönetimi ve bütçelerini özel piyasa koĢullarına göre tanzim ve idare etmektedir. Çünkü bu iktisadi kuruluĢlar, devlet muhasebesi ve ya devlet bürokrasisi içerisinde, serbest piyasa Ģartlarının gerektirdiği çabukluk ve fiyat hareketlerine uygun olarak alım satım iĢlemlerini yerine getiremeyeceğinden dolayı bu çeĢit devlet kuruluĢları tamamen özel hukuk hükümleri çerçevesinde bağımsız olarak kurulmaktadırlar. Netice olarak, bu kuruluĢlar için devlet bütçesinin dıĢında ayrı bütçeler olarak kabul edilir. Bu bütçeler, devlet bütçesi veya katma bütçelere karĢılık özel bütçeler olarak adlandırılmaktadır. 3.7.1. Kamu iktisadi teşebbüsleri (KİT) Ġktisadi Devlet TeĢekkülü (ĠDT) ve Kamu Ġktisadi KuruluĢu‟nun (KĠK) ortak adı olup; - Sermayesinin tamamı Devlet‟e ait olan ve Bakanlar Kurulu Kararı ile kurulan, tüzel kiĢiliği haiz, sorumlulukları sermayeleri ile sınırlı bulunan, - Genel Muhasebe Kanunu ile Devlet Ġhale Kanunu‟na ve SayıĢtay‟ın denetimine tabi olmayan, - Ġktisadi alanda ticari esaslara göre faaliyette bulunan (ĠDT) veya tekel niteliğindeki mal ve hizmetleri kamu yararı gözeterek üretmek ve pazarlamak üzere kurulan ve gördüğü bu kamu hizmeti dolayısıyla, ürettiği mal ve hizmetler imtiyaz sayılan (KĠK), 233 sayılı Kanun Hükmünde Kararname‟de saklı tutulan hususlar dıĢında özel hukuk hükümlerine tabi olan kuruluĢlardır. Kamu Ġktisadi TeĢebbüslerinin kuruluĢ nedenlerini ele alırsak; Devletlerin mal ve hizmet üretimi ile ticari faaliyette bulunması, genel olarak ekonomik nedenlere dayanmasına karĢılık, zaman zaman ideolojik, sosyal v.b. nedenlerle de olabilmektedir. Özellikle geliĢmekte olan ülkelerde ekonomik nedenlerle kurulan KĠT‟lerin kuruluĢ amaçlarını; 77 Ekonomi anlamında, ekonomik yapının yenilenmesi, dengeli kalkınmanın sağlanması, altyapı yatırımlarının gerçekleĢtirilmesi, iĢsizliğin önlenmesi, fiyat dengesinin korunması gibi nedenler sayılabilir. Piyasada fiyat istikrarının sağlanması amacını da güden Kamu Ġktisadi TeĢebbüsleri‟nin faaliyetleri daha çok yürütme organının kararlarıyla Ģekillenmektedir. Bu amaçla, benimsenen ekonomik ve sosyal stratejilere bağlı olarak fiyatlar genel seviyesi üzerinde etkili olmak amacıyla zaman zaman bu kuruluĢların ürettiği mal ve hizmetlerin fiyatları üzerinde ayarlamalar yaparak bu ürünleri üretimlerinde kullanan firmaların mamul mallarının fiyatlarının aĢırı yükselmesinin önüne geçilmektedir. 3.7.1.1. Sosyal nedenler Toplumun refah seviyesinin yükseltilmesi için gerekli önlemlerin alınabilmesi için bireylere çalıĢma imkanının sağlanması ve her türlü sosyal ve güvenlik haklarının teminat altına alınması, kafi derecede ücret verilemesi gerekmektedir. Ekonomi içinde faaliyet gösteren diğer kuruluĢlar, Kamu Ġktisadi TeĢebbüsleri‟ne olabilecek iĢgücü akımını engellemek, çalıĢanlarından daha fazla verim alabilmek bakımından çalıĢtırdığı elemanlarını her açıdan tatmin etmek zorunda kalmaktadırlar. 3.7.1.2. Maddi nedenler Günümüzde, devletin ekonomik kalkınmanın sağlanması, tam istihdamın sağlanması, ekonomik dengenin sağlanması ve korunması, gelir dağılımında dengenin sağlanması, toplumun ihtiyaç duyduğu kamu hizmetlerinin gerçekleĢtirilmesi gibi görevleri yerine getirebilmesi için, kamu harcamalarına girilmesine ve harcamaları finanse edecek gelirlerin sağlanmasına ihtiyaç vardır. Ayrıca, geliĢen ekonomik, sosyal ve kültürel koĢullara bağlı olarak devletin harcamaları sürekli artıĢ göstermektedir. Tüm bunlar, devletin geleneksel gelir kaynaklarının yanında yeni gelir kaynaklarına ihtiyacı olduğu ortaya çıkmıĢtır. Bu nedenle devlet, Kamu Ġktisadi TeĢebbüsleri aracılığıyla ekonomik alanda faaliyette bulunarak gelirlerini arttırma yoluna gitmiĢtir. 78 3.7.1.3. Siyasi nedenler Kamu Ġktisadi TeĢebbüsleri, siyasi düĢünce ve taleplerin neticesinde de ortaya çıkmaktadır. Siyasi nedenler arasında, ülkenin ekonomik açıdan bağımsızlığını sağlamak, ekonominin gerekli görülen kollarında yabancı sermayeyi gidermek, milli savunma hedeflerini yerine getirmek, seçmen tercihlerini göz önünde bulundurmak gösterilebilir. 2.7.2. Müessese Sermayesinin tamamı bir Kamu Ġktisadi TeĢebbüsü‟ne (ĠDT veya KĠK) ait olan ve teĢebbüs yönetim kurulunun kararı ile kurulan iĢletme veya iĢletmeler topluluğudur. Müesseseler, sorumlulukları sermayeleriyle sınırlı ve tüzel kiĢiliği haiz kuruluĢlar olup, Genel Muhasebe Kanunu ile Devlet Ġhale Kanunu‟na ve SayıĢtay‟ın denetimine tabi olmayıp, 233 sayılı KHK‟de saklı tutulan hükümler dıĢında özel hukuk hükümlerine tabidirler. 3.7.3. İşletme Müesseselerin ve bağlı ortaklıkların mal ve hizmet üreten fabrika ve diğer birimleridir. 3.7.4. Bağlı ortaklık Sermayesinin %50‟sinden fazlası Ġktisadi Devlet TeĢekkülü‟ne veya Kamu Ġktisadi KuruluĢu‟na ait olan iĢletme veya iĢletmeler topluluğundan oluĢan anonim Ģirketlerdir. Bağlı ortaklıklar; - Bir müessesenin bağlı ortaklık haline getirilmesi, - TeĢebbüsün iĢtirakteki hissesinin % 50‟nin üstüne çıkması, - TeĢebbüsün sermayesinde % 50‟den fazla hisseye sahip olduğu yeni bir Ģirket kurması Ģeklinde oluĢmaktadır. Mevcut müesseselerin veya iĢletmelerin bağlı ortaklık haline getirilmesi YPK, yeni bağlı ortaklık kurulması ise Bakanlar Kurulu kararı ile olmaktadır. Ancak, uygulamada 79 mevzuatın gereği yerine getirilmediği için iĢtirakteki payı %50‟nin üstüne çıkmıĢ olduğu halde faaliyetini iĢtirak statüsünde sürdürmeye devam eden ortaklıklar da bulunmaktadır. 3.7.5. İştirak Kamu Ġktisadi TeĢebbüsleri‟nin veya bağlı ortaklıklarının, sermayelerinin en az yüzde on beĢine, en çok yüzde ellisine sahip bulundukları anonim Ģirketlerdir. ĠĢtirakler tümüyle özel hukuk hükümlerine tabi olarak faaliyetlerini sürdürmektedirler. 3.8. Türkiye’de Yerel Yönetimlerin-Belediye İktisadi Teşebbüslerinin Özelleştirilmesi Yurdumuzda bir türlü gerçekleĢtirilemeyen KĠT‟lerin özelleĢtirilmeleri yanında; yerel yönetimlere ve özellikle belediyelere ait iĢletmelerin özelleĢtirilmeleri de gündeme gelmiĢ durumdadır. ÖzelleĢtirme teriminin kapsadığı konular, Ģu dört noktada toplanabilir (Akalın, 1994): 1- Sosyal mallardan (kamu hizmetlerinden) mümkün olanlarının fiyatlandırılmaları. 2- Fiyatlandırılması mümkün olmayan sosyal malların (kamu hizmetlerinin devletçe arzı yerine müteahhide verilmesi. 3- Özel firmaların faaliyetlerinin düzenlenmesi ile ilgili kamuca konulan kurallara son verilmesi, rekabetin üretimi düzenlenmesi, 4- KĠT‟lerin ve diğer kamu iktisadi iĢletmelerinin özelleĢtirilmesi. Görüleceği üzere yukarıdaki dört maddede yer alan özelleĢtirme ile ilgili hususların, hepsi de mahalli idarelerin yetki alanına girmektedir. Bununla mahalli idare ölçeğinde yapılmak istenen Ģudur: Mahalli idarelerin ekonomi içerisindeki hacminin daraltılması ve ekonomiye müdahalelerinin azaltılmasıdır. Burada elbet ki kamu sözcüğü ile kast olunan, sadece merkezi devlet değil; aynı zamanda mahalli idarelerdir. Oysa günümüzde KĠT'lerin özelleĢtirmeleri yönünde, henüz gerçekleĢemese de, güçlü bir eğilimin varlığına rağmen, yerel yönetimlerin yeni kamu iĢletmeleri kurdukları ve geliĢtirdikleri gözlenmektedir. Bir baĢka deyiĢle, kamu iĢletmeleri alanında devlet özelleĢtirme politikası güderken, yerel yönetimlerin devletçilik politikasına devam ettikleri iddia edilebilir. Nitekim, yerel yönetimler ekmek, beton direk, otelcilik, akaryakıt dağıtımı, içme suyu pazarlaması, doğal gaz, otobüs ve tramvay iĢletmeleri, süpermarketler, hastaneler, turizm ve spor tesisleri 80 iĢletmeleri, kömür pazarlaması, metro, su Ģebekelerinin iĢletilmesi, kaplıcalar, plajlara kadar çok yaygın bir alanda kamu iĢletmeciliği yaptıkları gibi; bazı sanayi kollarında, örneğin tekstil ve konfeksiyonda, gıdada, yerel Ģirketlerin de ortakları durumunda oldukları gözlenmektedir. 3.8.1. Yerel Yönetimlerde Özelleştirme Yöntemleri Belediyeler özellikle büyük ölçekli yatırımlarını bu konuda uzmanlaĢmıĢ özel sektör kuruluĢları ile kuracakları ortak Ģirketler yardımı ile gerçekleĢtirebilirler. Belediye mülkiyetindeki Ģirketleri hisse senetlerinin tamamı veya bir kısmı özel kiĢi ve kuruluĢlara satılabilmektedir. Bu hisse senetleri sermaye piyasası aracılığı ile satılabileceği gibi, teklif alma yoluyla veya doğrudan pazarlık yoluyla satıĢa çıkabilir. Her iki yöntemde de kamu payının özelleĢtirmeyi engelleyecek oranda tutulacağı doğaldır. Ayrıca bu Ģirketlerin yönetiminin üretim, finansman ve yatırım konularında genel ilkeler dıĢında tamamen bağımsız karar vermeleri, karlılık ve verimlilik ilkelerine göre çalıĢmalarını sağlamak gerekir. Belediyelerin ortağı olduğu inĢaat Ģirketleri, gaz dağıtım Ģirketleri, otobüs iĢletmeleri, doğal kaynakları iĢleten Ģirketleri gibi mevcut Ģirketleri, özellikle kuruluĢ ve yönetim yapısı açısından da özelleĢtirebileceği gibi, yeni Ģirketler de bu ilkeler göz önünde tutularak kurulabilir. Belediyeler bazı Ģirketler veya iĢletmelerini belli sürelerle baĢka Ģirketlere kiralayabilirler veya iĢletme sözleĢmesi ile yönetimlerini devredebilirler. Bu yöntemle, belli sürelerle baĢka Ģirketlere kiralama veya iĢletme sözleĢmesiyle yönetimi devrolunan belediye kuruluĢlarının (Ģirket veya iĢletme), sözleĢmelere konulacak hükümlerle, belli sürelerin sonunda kiracı veya iĢletmeci Ģirket tarafından satın alınması imkanı söz konusu olabilir. Belediyelerin halk ekmek fabrikaları, mezbaha tesisleri, asfalt ve beton fabrikaları ile taĢ ocakları, akaryakıt servis ve satıĢ istasyonları gibi Ģirketleri, kiralama, iĢletme sözleĢmesi, veya yönetimin devri yoluyla özelleĢtirilebilirler. Bazı belediye hizmetleri yap-iĢlet-devret modeli uygulanarak özelleĢtirilebilirler. Bunların baĢında kaynak sularının özelleĢtirilmesi sayılabilir. Özel kanunla kurulmuĢ bir kamu kuruluĢu olan ve büyükĢehir belediyelerinin bağlı kuruluĢu olarak faaliyet gösteren, içme suyu ve kanalizasyon idarelerinin hizmet verdiği alanlar için; yatırım, bakım ve onarım hizmetlerinin özel kuruluĢlara yaptırılması olarak anlaĢılmalıdır. Burada özelleĢtirilmesi söz konusu edilen, baĢlı baĢına bir proje özelliği taĢıyan gerektiğince tanımlanmıĢ yatırımların (baraj yapımı, belli bir sistem 81 uygulanarak bu yöreye su götürülmesi gibi yatırımların) özelleĢtirilmesidir. Ancak burada özellikle üzerinde durulması gereken husus, bu konuda hizmete öncülük ve denetim görevini yerine getirecek olan kamu kuruluĢlarının yetki sınırlarının, yetki kargaĢasına yer vermeyecek biçimde iyi çizilmesi gerekir (KarataĢ, 1992:407). ÖzelleĢtirmeden sonra ise, hizmetlerin rasyonel bir biçimde ve kamu yararı gözetilerek yapılmasını sağlamak ve bu amaçla etkin bir denetim yapmak tüm belediyelerin asli görevi olacaktır. Ekonomik ve sosyal açıdan gün geçtikçe büyüyen ve geliĢen, hızla sanayileĢen ve ĢehirleĢen Türkiye'de, toplum refahını ve insan mutluluğunu artırmak için Ģehir yönetiminin güçlendirilmesi ve mahalli hizmetlerin mahallinden karĢılanması kaçınılmaz olmuĢtur. Mahalli müĢterek ihtiyaçları karĢılamak üzere kurulan mahalli idarelerden belediyeler, Ģehir hizmetlerinin yerine getirilmesinden sorumludurlar. ÇağdaĢ Ģehircilik ilkelerine uygun olarak Ģehir hizmetlerinin yerine getirilmesi için, bazı belediye hizmetlerinin özelleĢtirilmesi eğilimleri, dünyadaki geliĢmelere ve uygulamalara paralel olarak Türkiye‟de de hızla artmaktadır. ÖzelleĢtirmeye geçilmesinden sonra, hizmetlerin rasyonel bir biçimde ve optimal noktada, kamu yararı gözetilerek yapılmasını sağlamak ve bu amaçla etkin denetim görevini yerine getirmek belediyelerin sorumluluğu altındadır. Kamusal mal ve hizmetlerin en iyi Ģekilde görülmesini sağlamak, yerel yönetimlerin asli fonksiyonu ve varlık sebebidir. Bu sebeple, özelleĢtirme ve benzeri uygulamaları sadece bir kamu hizmetlerinin daha kaliteli ve daha iyi bir Ģekilde verilebilmesi için kullanılan bir araç olarak görmek gerekmektedir. 3.8.2. Yerel Yönetim Teşebbüsleri ve Alternatifleri Belediye Ġktisadi kuruluĢlarının kurulması zorunluluk değildir, Ģöyle ki bazı ülkeler kamu kolaylıkları (public utilities) adını verdikleri bu Ģirketler imtiyaz sözleĢmeleri ile iĢletme tekelini özel teĢebbüse bırakmıĢlardır. ABD, Kanada ve Avustralya gibi Anglo-Amerikan ülkelerinde elektrik, su, telefon, gaz, ulaĢım hizmetleri yerel yönetimlerce, özel firmalara imtiyaz sözleĢmeleri ile ihale edilmiĢlerdir. Yalnız bu takdirde yerel yönetimin “regülasyon” yani hizmetin tarifesini ve kalitesini düzenlemek hakkı Ģartlı olarak devam etmektedir. Aslında “regülasyon”, yerel toplumu imtiyaz sahibi bir özel tekelin insafına terk etmemek için alınmıĢ bir önlemdir. Diğer bir yöntemde ise; imtiyazın kaldırılarak söz konusu faaliyet alanının rekabete açılması, serbest rekabete doğru geçilmesi önerilmektedir. Böyle bir değiĢikliğin 82 olabilmesi için; teknolojik ilerlemenin monopol piyasasından, serbest rekabete geçilmesine izin verecek Ģekilde oluĢması gerekir. Örneğin Ģehir içi ulaĢımda, EGO veya ĠETT otobüsleri yanında halk otobüsleri, dolmuĢlar, servis taĢımacılığı, taksiler rekabet etmektedir. Dolayısıyla kamu kolaylıkları yani su, elektrik, gaz, Ģehiriçi ulaĢım konusunda üç farklı rejim mevcuttur (Akalın, 1994): 1. Kamu kolaylıklarının yerel iktisadi teĢebbüsleri eliyle yürütülmesi, 2. Ġmtiyaz sahibi özel tekellere ihale edilmesi fakat regüle edilmemeleri, 3. Serbest rekabet piyasasına terk edilmesi ve fiyat ve kalitenin piyasaca tespiti, Ģeklindedir. Birinci seçenek; kamu iĢletmeciliği, ikinci ve üçüncü seçenekler ise; özelleĢtirme alanı ile ilgilidir. Türkiye‟de daha çok birinci seçenek kabul görmekte ve süpermarketler zincirlerinden, deniz otobüslerine, turizm iĢletmelerine, otopark iĢletmeciliğine kadar çok çeĢitli alanlarda belediye Ģirketleri Ģeklinde ortaya çıkmaktadır. Batı ülkelerinde ise daha çok; ikinci ve üçüncü seçenek Ģeklinde ortaya çıkmaktadır. 3.8.3. Yerel Hizmetleri Özelleştirirken Dikkat Edilmesi Gereken Konular Yerel hizmetlerin, özelleĢtirilerek sunulmasında aĢağıdaki kriterlere dikkat edilmesi ve bu kriterlerin göz önünde tutulması gerekmektedir: 1-Hizmetin Maliyeti, 2-Hizmetin Kalitesi Ve Düzeyi 3-Hizmetin Kesintiye Uğrama Ġhtimali 4-Hizmetin Diğer Yerel Hizmetler Üzerindeki Etkisi 3.8.4. Yerel kamu hizmetlerinin özelleştirmesinin nedenleri ÖzelleĢtirmenin amaçları ve nedenleri olarak açıklanan unsurların hepsi, aynı zamanda yerel düzeydeki kamu hizmetlerinin özelleĢtirilmesi konusunda da büyük ölçüde geçerli bulunmaktadır. Ancak bu genel nedenlere ilave olarak, yerel düzeydeki kamu hizmetlerinin özelleĢtirilmesi konusunda geçerli olabilen bir takım baĢka nedenler de vardır. 83 Yerel yönetimlerin, yerel kamu hizmetlerinin sunumunda özelleĢtirme yöntemlerine baĢvurmalarının baĢlıca gerekçeleri Ģunlardır: 1- Kentlerdeki hızlı nüfus artıĢına bağlı olarak kentsel hizmetlere olan ihtiyaçla ve talepler de geniĢlemekte ve çeĢitlenmektedir. Bunun sonucunda, belde halkına hizmet sunma konusunda yerel yönetimlerin kullandıktan hizmet yöntemleri, artan hizmet taleplerini karĢılamakta yetersiz kalmaktadır (Köksal, 1993:22). 2- Kamu finansman kaynaklarının sınırlı olması, yerel yönetimlerin hizmet sunma kapasitesini de olumsuz etkilemektedir, özel sektörün elindeki mali kaynakların, yerel kamu hizmetlerinin yürütülmesine kanalize edilmesinin sağlanması, özelleĢtirmeyi cazip kılmaktadır. 3- Aynı hizmeti özel sektörün çoğu zaman daha ucuza üretmesi, yerel hizmetlerin maliyetini azaltmayı hedefleyen yerel yönetimleri, hizmet sunumunda özel sektörde yararlanmaya sevketmektedir. 4- Yerel yönetim hizmetlerinin özel firmalara yürütülmesinin, hizmette üretkenliği arttırması ve hizmetin kalitesini geliĢtirmesi diğer bir nedendir. 5- Yerel yönetimlerin, yerel hizmetleri yürütürken nitelikli teknik personelin ve geliĢmiĢ teknik araç ve gereçlerin eksikliğini duyduğu bir gerçektir. Bu nedenle, özellikle yoğun teknik bilgi ve teknik araç-gereç donanımı gerektiren hizmetler için özel sektörden yararlanmak kimi zaman zorunlu olabilmektedir. 6- ÖzelleĢtirme, yerel hizmetlerin yürütülmesi konusunda yerel yönetimli üzerinde söz konusu olabilen, merkezi yönetimin ve seçmenlerin politik etki ve baskılarına karĢı bir tampon görevi görerek, hizmetin politik tercihler, kiĢisel çıkarlar gibi objektif unsurlar yerine hizmet gerekleri gibi objektif unsurlar tarafından yönlendirilmesine imkan tanımaktadır (Köksal, 1993:22). 3.8.5. Yerel Kamu Hizmetlerinin Özelleştirilmesi Türkiye ve diğer özelleĢtirilmektedir. ülkelerde yerel kamu hizmetlerinin aĢağıdaki yöntemlerle 84 1. Ġhale Yöntemi 2. Ġmtiyaz Yöntemi 3. Kiralama Yöntemi 4. Kupon Yöntemi 5. Gönüllü KuruluĢlar ve Kendi Kendine Yardım Yöntemi 6. Fiyatlandırma Yöntemi 7. Vergi TeĢvik ve Ġdari Düzenlemeler Yöntemi 8. Yap ĠĢlet Devret 9. ġirketleĢme ve Ortak GiriĢim Yöntemi 3.8.5.1. İhale yöntemi Yerel hizmetlerin sunumunda çoğunlukla görülen bu yöntem, yerel yönetimlerin sık baĢvurduğu bir özelleĢtirme biçimidir. Bu yönteme göre yerel hizmetler, bir sözleĢme çerçevesinde, özel sektör tarafından sunulur. Hizmet sunma sorumluluğu bulunan belediyeler, finansmanını ve denetimini sağlayarak hizmetin özel sektörce sunumunu gerçekleĢtirirler. Ġhale yönteminde belediye, yüklenici özel firma ve halk arasında üçlü bir iliĢkiden söz edilebilir. Hizmetle ilgili genel standartları tespit eden belediye, hizmetin kalitesini, fiyatını ve çevreye olan diğer etkilerini kontrol etmek ve gerekli tedbirleri almak durumundadır. Belediye hizmetin yürütülmesinden sorumlu olmakla beraber, daha çok organizatör konumundadır (Bozlağan, 1997:52). Belçika'da ihale yöntemi ile hizmet yerel idarelerde pek uygulanmayan bir yöntemdir. Hollanda'da bazı ticari ve endüstriyel nitelikteki hizmetlerde, örneğin doğal gaz üretimi, su, gaz ve elektrik dağıtımı gibi hizmetlerde ihale yöntemi uygulanmaktadır. Ġngiltere'de müteahhide ihale yolu ile hizmet yürütülmesi, yolcu taĢımacılığı alanında görülmektedir. Diğer alanlarda çok ender uygulanmaktadır. Mans denizi altında tünel yapılmasının müteahhide ihale edilmesi Ġngiltere'de büyük bir yenilik olarak görülmüĢtür. Danimarka'da yerel idarenin önemi ve büyüklüğüne göre değiĢik ihale yöntemleri uygulanmaktadır Almanya'da, "Stadtwerke" denilen belediye teĢebbüsleri nedeniyle müteahhitlik yöntemi çok az kullanılan bir yöntemdir. Ancak özel teĢebbüsler veya karma ekonomi teĢebbüslerinde kullanılır. Özel teĢebbüslerde yararlanılan müteahhitlik yöntemine örnek olarak katı çöp artıklarının toplanması ve islenmesi gösterilebilir. Ġtalya'da bazı kültürel faaliyetlerin yürütülmesinde müteahhide ihale yöntemi uygulanmaktadır (Tortop, 2002:55). 85 3.8.5.2. İmtiyaz yöntemi Yerel yönetimin, bir kamu hizmetinin finansman ve idaresini tamamen veya kısmen özel bir iĢletmeciye havale ettiği bir formüldür. Buna karĢılık, özel giriĢimcinin yapmıĢ olduğu yatırımlarının karĢılığını alabileceği bir teminat tekeli vardır. Bu teminat genellikle belli bir coğrafi alanla sınırlıdır (Eryılmaz, 1997:171,172). 3.8.5.3. Kiralama yöntemi Kiralama yönteminin esası, hizmeti yürütmek için gerekli araç ve teçhizatın kamuya ait olması, yönetimi ve iĢletilmesinin özel kiĢi yada kuruluĢlara verilmesidir. Kamu hizmeti birimleri, menkul ve gayrimenkulleriyle, sözleĢmede belirlenen süre için ve bir bedel karĢılığında özel sektöre kiraya verilebilir. Bu sistemin imtiyazdan farkı, hizmet için gerekli yatırımın kamunun malı olmasıdır. Ayrıca kiralama yönteminde süreler imtiyaz yöntemine kıyasla daha kısadır. Kamu kuruluĢları verimli çalıĢtıramadıkları iĢletmelerini, özel sektörün yönetim ve denetim tecrübesinden yararlanmak için onlara kiraya verebilirler. Böylelikle zarar eden kamu iĢletmelerinin daha karlı hale getirilmesi mümkündür. Kamu idaresi belirli sözleĢme Ģartları içerisinde kiracıyı her zaman denetlemek ve değiĢtirmek hakkına sahiptir (Eryılmaz, 1990). 3.8.5.4. Kupon yöntemi Kupon modeli, tüketicilere yerel hizmet satın almaya yönelik olarak kullanılabilecek parasal bir değeri olan kuponların verildiği talep yönlü bir stratejidir. Yarı kamusal mal ve hizmetlerin özelleĢtirilmesinde uygulanan yöntemlerden birisidir. Tüketiciler, hizmetleri satın alacağı kuruluĢları seçmekte serbesttirler. Kuponlar, yerel hizmetin nüfusun belirli kesimlerine (dar gelirliler, yaĢlılar, engelliler gibi) ulaĢmasını güvenceye almak amacıyla kullanılmaktadır. 3.8.5.5. Gönüllü kuruluşlar ve kendi kendine yardım yöntemi Yerel yönetimlerin bütçelerindeki baskı sonucu ortaya çıkan imkansızlıklar, her yerleĢim biriminde para almadan, gönüllü olarak belde için çalıĢanların olabileceğini ortaya çıkarmıĢtır. Halkın gönüllü olarak, kamu hizmetlerinin yürütülmesine katılması, eğitim, kültür, inanç ve sosyo-ekonomik yapısıyla doğrudan ilgilidir. GeliĢmiĢ ülkelerde halkın, 86 kamu hizmetlerine katılımının daha yoğun olduğu gözlemlenmektedir. Bu yöntemle, idareler açısından önemli ölçülerde iĢ gücü ve kaynak tasarrufu sağlanmaktadır. Gönüllü organizasyonların çok yaygın olduğu bilinmekle birlikte, bunların tam olarak ne dereceye kadar kullanıldığı konusunda çok az bilgi vardır. Tek istisna gönüllü yangın birimleridir. Gönüllü organizasyonlar ABD‟deki tüm yangın birimlerinin yüzde 90‟ından fazlasını kapsamaktadır. Ġngiltere‟de ülke genelinde yapılan bir araĢtırmaya göre, nüfusun %16‟sı her hafta bir örgüt için gönüllü çalıĢmaktadır. ABD‟de kamu yararına gönüllü çalıĢanların daha geniĢ boyutlarda olduğu bilinmektedir. Buna göre 1965-1975 döneminde 4 500 000‟i 65 yaĢın üstünde olan gönüllülerin sayısı 22 milyondan 37 milyona çıkmıĢtır. Buna göre her 30 yaĢın üstünde dört kiĢiden biri haftalık olarak gönüllü hizmet sunmaktadır. Hollanda‟da ise resmi kayıtlara göre 250 bin gönüllü çalıĢan bulunmaktadır (Karaman, 1990). 3.8.5.6. Fiyatlandırma yöntemi Bu yöntem, kamu kuruluĢları tarafından üretilen mal ve hizmetlerin fiyatlarının piyasadaki Ģartlara uygun olarak, yani maliyetleri dikkate alarak fiyatlandırılması esasına dayanmaktadır. Yöntemin uygulanması durumunda yerel kamu hizmetlerinin doğrudan doğruya faydalananlar tarafından finanse edilmesi söz konusu olacaktır. 3.8.5.7. Vergi teşvikleri ve idari düzenlemeler yöntemi Vergi teĢvikleri ve bazı idari düzenlemeler, kamu kuruluĢları tarafından, hizmet sağlayan özel kuruluĢları teĢvik etmek amacıyla kullanılmaktadır. Bu yöntem, bir kamu hizmetini yürüten özel kuruluĢun vergi teĢviklerinden ya da vergi indirimlerinden yararlanmasını, karĢılaĢtığı mevzuat engellerinin azaltılmasını gerektirir. Böylelikle bu alana özel giriĢimcilerin daha fazla yatırım yapmaları sağlanmıĢ olur. Örneğin, ABD‟de ambulans hizmetleri, çöp toplama ve haĢaratla mücadele gibi yerel hizmetlerde bu yönteme baĢvurulmaktadır (Zengin, 1990:80). 3.8.5.8. Yap işlet devret yöntemi Yap-iĢlet-devret modeli, kamunun görev alanına giren bir yatırım veya hizmeti, yatırım ve iĢletme döneminde yapılacak masrafları yüklenen ve karĢılığında yatırım sonucu ortaya 87 çıkacak tesisi, önceden belirlenen bir süre ve tarife üzerinden iĢletme hakkına sahip olan bir Ģirket eliyle gerçekleĢtirmesidir. Fransa'da ihale sözleĢmesi müteahhit ile idare arasında yapılır, 12-24 yıl arasında süresi vardır. Bu süre, yapılan yatırımların müteahhit tarafından amorti edilmesini sağlayacak doğrultuda hesaplanır. Ġdare sözleĢmeyi her zaman feshedebilir, ancak müteahhidin kusuru yoksa tazminat ödemekle yükümlüdür. Hizmetle ilgili yatırımları müteahhit yapar. SözleĢme sonunda müteahhit gerçekleĢtirilen tesisleri idareye bedelsiz olarak devretmek zorundadır. Ġdare hizmetin iĢlemesini Ģartnamede yazılı ilkeler çerçevesinde denetler, ücret tarifelerini tespit eder. Müteahhit genel kural olarak hizmetin bedelini hizmetten yararlanan tüketicilerden alır. Ġdare yatırımları kendisi yaparak iĢletmesini müteahhide verebilir. Müteahhit idareye kira öder. Hizmetin bedelini tüketicilerden veya hizmetten yararlananlardan toplar. Kiralama sözleĢmelerinin süresi daha kısadır. 3 ila 5 yıl arasında olur. Ġdare bazı hallerde ortaya çıkacak açıkları karĢılar (Tortop, 2002:55). 3.8.5.9. Şirketleşme ve ortak girişim yöntemi Belediyeler daha etkin hizmet sunabilmek götüreceği hizmetlerde yüksek verime ve talep edilen sonuçlara ulaĢabilmek amacıyla, kurulan iĢ yerlerini “Ģirket” statüsüne sokarak, özel hukuk hükümlerine göre iĢletmektedirler. Ortak giriĢim yönteminde ise, kamu hizmeti birimlerinin özellikle büyük ölçekli yatırımlarını bu alanda uzmanlaĢmıĢ özel sektör kuruluĢları ile birlikte kurdukları ortak Ģirketler eliyle gerçekleĢtirmeleri söz konusudur. Sisteminin esasını özel sektörle sözleĢme yapmaktan çok, özel Ģirketlerle ortaklık kurmak oluĢturmaktadır. Bu yöntem, birçok ülkede yararlanılan bir yönetim sistemidir. Ticaret hukuku kurallarına göre hizmet yürütülür. Ġlgili mahalli idarenin hizmetin iyi islemesini denetim hakkı vardır. Fransa'da mahalli karma ekonomi Ģirketleri için özel bir statü vardır. Mahalli idareler genel çıkarlarla ilgili bir faaliyetin veya ticari, sınai hizmetlerinin isletilmesini, yapımını karma ekonomi Ģirketlerine verebilir. ġirket sermayesine gerekli görürse iĢtirak de edebilir, iĢtirak etmezse sermayenin tamamı Ģirket tarafından taahhüt edilir. Belçika'da, karma ekonomi Ģirketleri kamu hukuku tüzel kiĢiliği sayılırlar. Yönetim ve denetim organlarında, sermayeleri ne olursa olsun, oyların çoğunluğu mahalli idare kuruluĢuna aittir. ġirketin yönetiminde rutin yönetim görevi, bir tür ihale ve müteahhitlik yöntemi ile birinci derecede hissedar olan özel hissedara verilmiĢtir. Bu tür yönetim biçimi su, gaz ve elektrik dağıtım iĢleri ile, sağlık isleri ve çöplerin iĢlenmesinde kullanılmaktadır. Hollanda'da, Ġrlanda'da, Danimarka‟da karma ekonomi Ģirketlerine, anonim Ģirket 88 biçiminde, bölgesel düzeyde rastlanmaktadır. Elektrik üretimi, otelcilik, park yerleri, çeĢitli ticari merkezlerin gerçekleĢtirilmesi alanlarında karma ekonomi Ģirketleri bulunmakladır. Ġngiltere'de ulaĢım hizmetlerinin sağlanması alanında karma ekonomi Ģirketlerine baĢvurulmaktadır (Tortop, 2002:57). 3.9. Özelleştirme Uygulamaları ve Sonuçları Kamu sektörünün yükünü azaltmayı amaçlayan özelleĢtirme çalıĢmaları, ABD, Batı Avrupa Ülkeleri, Doğu Avrupa Ülkeleri ve geliĢmekte olan ülkeler tarafından sorunları çözmek amacıyla yürürlüğe konulmuĢlardır. Bu ülkelerden bazılarındaki özelleĢtirme uygulamaları ve sonuçları Ģöylece özetlenebilirler (AkdiĢ, 1994). 3.9.1. Amerika Birleşik Devletlerindeki Özelleştirme Çalışmaları ve Sonuçları ÖzelleĢtirme, ABD‟de en belirgin biçimiyle devlet ve yerel düzeyde revaç bulmuĢtur. Federal hükümet, bütçe fonlarının azalması, yeni bono çıkartılması konusunun onaylanarak reddedilmesi ve arttırılmıĢ vergilere karsı geliĢen hoĢnutsuzlukla karĢılaĢan devlet ve yerel politikacıları, birçok durumlarda, kamu altyapı yatırımları ve hizmetlerinin özel kesimce gerçekleĢtirmesi için zorlamıĢtır. Federal düzeyde özelleĢtirme, BaĢkan Reagan‟ın kurduğu Federal Mülkiyeti Ġnceleme TeĢkilatı (Federal Property Review Board) ile 1982 ġubat‟ında baĢlamıĢ bulunmaktadır (Hanke, 1990). Günümüzde A.B.D.‟lerinde kamu hizmetlerinin önemli bir bölümü özelleĢtirilmiĢtir. Özellikle belediye hizmetleri, cankurtaran hizmetleri, hapishane hizmetleri, çöp toplama hizmetleri, itfaiye iĢleri, büyük oranda özel kesimce yürütülmektedir. Böylelikle, yerel yönetimlerde gerçekleĢmiĢ olan büyük çaplı özelleĢtirmeler sayesinde, 40.000 nüfuslu beldelerde devlet memuru sayısı 55 civarına inmiĢtir (Doğan, 1993:156). Merkezi yönetimde de benzeri bir özelleĢtirme hızı göze çarpmaktadır. Aslında, yapısal olarak da özel teĢebbüse ağırlık veren A.B.D: ekonomisinde, büyük bir güze sahip bulunan haberleĢme ve telekomünikasyon hizmetleri, öncü bir uygulama ile özelleĢtirmeye geçilmiĢ ve bu alanda rekabetçi bir piyasa yapısı oluĢturulması yönünde ciddi adımlar atılarak yerel Ģebeke iĢlemcilerinin tamamı özelleĢtirilmiĢtir (Aktan, 1993). Bunlardan ayrı olarak, havayolları, demiryolları, yük taĢımacılığı ve otobüs hizmetleri yasal düzenleme ve müdahaleler dıĢında bırakılmıĢ, yapılan değiĢikliklerle bu sektörlerde yasal-kurumsal serbestleĢme süreci tamamlanmıĢtır. 89 A.B.D.lerinde yapılan ve merkezi hükümet il yerel yönetimler nezdindeki kuruluĢ ve hizmetlerin özelleĢtirilmesini sağlayan giriĢimler oldukça yararlı sonuçlar vermiĢler: bu sektörlerdeki rekabeti ve verimliliği arttırmıĢlardır (Doğan, 1993:43). 3.9.2. Batı Avrupa ülkelerindeki özelleştirme uygulamaları ve sonuçları Batı Avrupa‟daki özelleĢtirme çalıĢmaları, Thatcher Hükümetinin 1979 yılında iktidara gelmesiyle Ġngiltere‟de baĢlamıĢ ve boyutları, uygulamaları ve sonuçları ile, diğer ülkeler ile geliĢmekte olan ülkeler ülkelere modellik edecek bir düzeyde gerçekleĢmiĢtir. Bu nedenler, Ġngiltere‟de ki özelleĢtirme uygulamaları daha büyük dikkatle takip edilmektedir. 3.9.2.1. İngiltere’deki Özelleştirme Uygulamaları ve Sonuçları Ġngiltere, özelleĢtirme tartıĢmalarına 1979 yılı seçim dönemi içerisinde girmiĢ ve Muhafazakar Partinin seçim bildirgesinin en önemli bölümü bu konuya ayrılmıĢtır. Britanya halkının, iĢçi partisinin milletleĢtirme planlarına ciddi bir biçimde karĢı çıktığı, buna rağmen, konut, bankacılık, sigorta, ilaç sanayi ve ulaĢım sektörlerinde çalıĢan firmaların millileĢtirilmesinin devam ettirildiği, bu millileĢtirilmelerin giderek hem yoksullaĢmaya hem de özgürlüklerin azalmasına yol açacağı belirtilere (AkdiĢ, 1994) muhafazakar iktidarın bütün bu sektörleri özelleĢtireceği beyan edilmiĢtir. Ġngiltere‟de kamu sektörüne ait iĢletmelerin karlılıklarında 1965 yılından beri görülen devamlı düĢme eğiliminin, özellikle 1970‟lerin basından itibaren hızlanma eğilimi göstermesi (Duran, 1985) özelleĢtirme konusundaki geliĢmelerin baĢlangıcını oluĢturmuĢtur. Bununla birlikte, Ġngiltere‟deki muhafazakar partinin özelleĢtirme düĢüncesi baĢlıca Ģu gerekçelere dayanmıĢtır (AkdiĢ, 1994). 1-Kamu sektörü borçlanma ihtiyacını azaltmak suretiyle para arzını kontrol altında tutmak ve böylece enflasyon oranını düĢürmek, 2- KĠT‟lerin tekel statüsünü kaldırmak ve serbest rekabet ortamında faaliyet göstermelerini sağlamak suretiyle ekonomideki rekabeti ve verimliliği arttırmak. 3- Halkın daha büyük bir kesiminin tasarruflarını hisse senetlerine yönelterek sermaye mülkiyetini tabana yaymak. 90 4- Borçlanma ve vergi gelirlerine alternatif olabilecek yeni bir gelir kalemi oluĢturmak. Muhafazakar Parti iktidara gelince, seçim öncesi vaat ettiklerinden daha fazlasını yapmıĢtır. Kamu kesiminin elindeki dev Ģirketlerin büyük kısmı özel sektöre devredilmiĢtir. 1991 yılı baĢı itibariyle, kamu kesiminin yarıdan fazlası özelleĢtirilmiĢ, 650 bin iĢçi sektör değiĢtirmiĢ, 1 milyon 250 bin belediye konutu satılmıĢ ve 9 milyon insan özelleĢtirilen Ģirketlerin hisse senedine sahip olmuĢtur. 1993 yılı itibariyle sırada özelleĢtirmenin son halkasını oluĢturacak olan demir yolları, kömür iĢletmeleri ve posta acentası bulunmaktadır (Uyanık, 1993). Yapılan özelleĢtirmeler sonucunda ise, sadece Margaret Thatcher‟ın baĢbakanlığı döneminde 75 milyar Dolar özelleĢtirme geliri sağlanmıĢtır (Viravan, 1991). Ġngiltere‟nin baĢlattığı ve 3.012 adet hisse senedi ile halka satılma gibi (Ceylan, 1985) büyük çaplı özelleĢtirme giriĢimi, diğer dünya ülkelerinde de gıpta ile izlenmiĢtir. YaklaĢık on yıl gibi bir zaman diliminde, kamunun ekonomideki varlığını yarıdan daha aza indirmek ve hazineye de azımsanmayacak bir gelir getirmek gerçek bir baĢarı kabul edilmiĢtir. Ancak, hükümetin hedeflediği özelleĢtirme amaçlarını yakalayabildiği konusunda da Ģüpheler bulunmaktadır. ÖzelleĢtirilen Ģirketlerin mali açıdan daha iyi bir performansa sahip oldukları (Aktan, 1993) karlılık düzeylerinin arttığı ve sermayenin tabana yayılmasında belirgin bir asama kaydedildiği gibi olumlu tespitlerin yanında karĢıt düĢüncelerde bulunmaktadır. Buna göre, özelleĢtirilen kuruluĢların gerçek anlamda rekabete açılmasının sağlayamadığı, kârlılık durumlarındaki iyileĢmelerin özelleĢtirmeden kaynaklanmadığı, özelleĢtirmelerin sadece hazineye gelir sağlamak amacıyla yapıldığı pay senetleri satımı yoluyla gerçekleĢtirilmek istenilen sermaye mülkiyetinin tabana yayılma düĢüncesinin gerçekleĢmediği, örneğin, British Aerospace‟deki 158.000 paydaĢın sonunda azaldığı ve 143 pay sahibinin Ģirketin devlet dıĢındaki sermayesinin % 63 sahip olduğu, yalnız kârlı durumlardaki Ģirketlerin özelleĢtirildiği etkinlik verimliliğin de olumlu konjonktürden kaynaklandığı ve gaz, telefon, su, havayolları gibi sektörlerde rekabet getirilmediği için etkinlik ve verimliliğin sınanamadığı (Uyanık, 1993) belirtilmektedir. ÖzelleĢtirilen Ģirketlerin hemen fiyat yükselmelerine gitmeleri ise, tüketiciler tarafından eleĢtiri konusu olmuĢtur (Uyanık, 1993). 91 4. SAMSUN BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ İKTİSADİ TEŞEBBÜSLERİ VE MALİ ANALİZİ 4.1. Büyükşehir Belediyelerinin Tanımı 1982 Anayasasının 127. Maddesinde belediye sınırları içerisinde, birden fazla ilçe bulunan kentlerde özel yönetim biçimlerinin oluĢturulabilmesine imkan sağlanmıĢtır. 27.06.1984 Tarih ve 3030 sayılı kanunla BüyükĢehir Belediyelerinin Yönetimine Dair Kanun yayımlanmıĢtır. 1984 yılında bir kentin büyükĢehir olarak tanımlanması ve buralarda büyükĢehir yönetimlerinin kurulabilmesi için tek bir kriter aranmıĢtır. Belediye sınırları içinde birden fazla ilçe bulunması dıĢında baĢka bir kriter aranmamıĢtır (Tekel, 2000). Türkiye‟de, 3030 sayılı BüyükĢehir Belediyelerinin Yönetimi Hakkında Kanunla yerel yönetim kavramına BüyükĢehir Belediyesi kavramı girmiĢ, belediye sınırları içinde birden fazla ilçe bulunan Ģehirler, büyükĢehir olarak isimlendirilmiĢ, büyükĢehir dahilindeki ilçelerde ise ilçelerin adını taĢıyan ilçe belediyeleri kurulmuĢ, büyükĢehir belediyelerinin sınırları da, ismini aldıkları büyükĢehir belediyelerinin sınırları olarak kabul edilmiĢtir (Köroğlu, 2004). 3030 Sayılı BüyükĢehir Belediye yasası ile biri büyükĢehir diğeri ise ilçe belediyeleri olmak üzere iki kademeli belediye yönetimi biçimi oluĢturulmuĢ, ilçe belediyeleri bir alt kademe belediye olarak kabul edilmiĢtir. 10.07.2004 tarihli 5216 sayılı kanuna göre; BüyükĢehir belediyesi; en az üç ilçe veya ilk kademe belediyesini kapsayan, bu belediyeler arasında koordinasyonu sağlayan; kanunla verilen görev ve sorunlulukları yerine getiren, yetkileri kullanan; idari ve mali özerkliğe sahip ve karar organı seçmenler tarafından seçilerek oluĢturulan kamu tüzel kiĢisini, ifade eder. Yeni BüyükĢehir yasasında bu tanım Ģu Ģekilde değiĢtirilmiĢ ve; BüyükĢehir belediyesi; Sınırları il mülki sınırı olan ve sınırları içerisindeki ilçe belediyeleri arasında koordinasyonu sağlayan; idarî ve malî özerkliğe sahip olarak kanunlarla verilen görev ve sorumlulukları yerine getiren, yetkileri kullanan; karar organı seçmenler tarafından seçilerek oluĢturulan kamu tüzel kiĢisini ifade eder Ģeklinde değiĢtirilmiĢtir. 92 5216 sayılı Kanunun 4 üncü maddesi aĢağıdaki Ģekilde değiĢtirilmiĢtir. Toplam nüfusu 750.000'den fazla olan illerin il belediyeleri kanunla büyükĢehir belediyesine dönüĢtürülebilir. 5216 sayılı Kanunun 5 inci maddesi ise aĢağıdaki Ģekilde değiĢtirilmiĢtir. BüyükĢehir belediyelerinin sınırları, il mülki sınırlarıdır. Ġlçe belediyelerinin sınırları, bu ilçelerin mülki sınırlarıdır. BüyükĢehir Belediyesi organları; BüyükĢehir Belediye meclisi, büyükĢehir belediye encümeni, ve büyükĢehir belediye baĢkanıdır. Ġlçe belediyesi; büyükĢehir belediyesi sınırları içerisinde kalan ilçe belediyesini ifade etmektedir. Ġlk kademe belediyesi14 de büyükĢehir sınırları içerisinde ilçe kurulmaksızın kurulan ve ilçe belediyeleriyle aynı yetki, imtiyaz ve sorumluluklara sahip belediyeyi ifade etmektedir. 4.1.1. Büyükşehir ve İlçe Belediyelerinin Görev ve Sorumlulukları 5216 Sayılı BüyükĢehir Belediyesi Kanunu‟nun 7, 8, 9, 10 ve 11 inci maddeleri Belediyenin görev, yetki ve sorumluluklarını tarif etmektedir. 15 14 5216 sayılı Kanunun 10 uncu maddesinin baĢlığı „BüyükĢehir belediyesi ve ilçe belediyelerinin yetkileri ve imtiyazları‟ Ģeklinde, aynı maddede yer alan, „ilçe ve ilk kademe‟ ibaresi „ve ilçe‟ Ģeklinde, 17 nci maddesinin üçüncü fıkrasında yer alan „büyükĢehir kapsamındaki ilçe ve ilk kademe‟ ibaresi „ilçe‟ Ģeklinde, 19 uncu maddesinin birinci fıkrasında yer alan, „ilçe ve ilk kademe‟ ibaresi „ve ilçe‟ Ģeklinde, 25 inci maddesinin ikinci fıkrasında yer alan „BüyükĢehir, ilçe ve ilk kademe‟ ibaresi „BüyükĢehir ve ilçe‟ Ģeklinde, 28 inci maddesinin birinci fıkrasında yer alan „büyükĢehir‟ ibaresinden sonra gelen, „büyükĢehir ilçe ve ilk kademe‟ ibaresi „ve ilçe‟ Ģeklinde değiĢtirilmiĢtir 15 Yeni BüyükĢehir Belediyesi kanununa göre; MADDE 7 5216 sayılı Kanunun 7 nci maddesinin baĢlığı „BüyükĢehir ve ilçe belediyelerinin görev ve sorumlulukları‟ Ģeklinde değiĢtirilmiĢ; birinci fıkrasının (g) ve (z) bentleri aĢağıdaki Ģekilde değiĢtirilmiĢ, aynı fıkranın (m) bendinde yer alan „amatör spor kulüplerine ibaresinden sonra gelmek üzere nakdî yardım yapmak, ibaresi ile derece alan sporculara ibaresinden sonra gelmek üzere , teknik yönetici, antrenör ve öğrencilere ibaresi, (n) bendinde yer alan „Gerektiğinde‟ ibaresinden sonra gelmek üzere mabetler ile ibaresi eklenmiĢ; ikinci fıkrasının ikinci cümlesi aĢağıdaki Ģekilde değiĢtirilmiĢ ve üçüncü fıkrasının (d) bendinde yer alan beceri kursları açmak; ibaresinden sonra gelmek üzere „mabetler ile‟ ibaresi ile aynı fıkraya aĢağıdaki bent ve maddeye aĢağıdaki fıkra eklenmiĢtir. 93 5216 sayılı kanunda madde 7‟ye göre; BüyükĢehir Belediyesinin görev, yetki ve sorumlulukları Ģunlardır: a) Ġlçe Belediyelerinin görüĢlerini alarak BüyükĢehir Belediyesinin stratejik planını, yıllık hedeflerini, yatırım programlarını ve bunlara uygun olarak bütçesini hazırlamak. b) Çevre düzeni planına uygun olmak kaydıyla, BüyükĢehir Belediye ve mücavir alan sınırları içinde 1/5.000 ile 1/25.000 arasındaki her ölçekte nazım imar planını yapmak, yaptırmak ve onaylayarak uygulamak; BüyükĢehir içindeki Belediyelerin nazım plana uygun olarak hazırlayacakları uygulama imar planlarını, bu planlarda yapılacak değiĢiklikleri, parselasyon planlarını ve imar ıslah planlarını aynen veya değiĢtirerek onaylamak ve uygulanmasını denetlemek; nazım imar planının yürürlüğe girdiği tarihten itibaren bir yıl içinde uygulama imar planlarını ve parselasyon planlarını yapmayan Ġlçe ve Ġlk kademe Belediyelerinin uygulama imar planlarını ve parselasyon planlarını yapmak veya yaptırmak. g) BüyükĢehir belediyesinin yetki alanındaki mahalleleri ilçe merkezine bağlayan yollar, meydan, bulvar, cadde ve ana yolları yapmak, yaptırmak, bakım ve onarımı ile bu yolların temizliği ve karla mücadele çalıĢmalarını yürütmek; kentsel tasarım projelerine uygun olarak bu yerlere cephesi bulunan yapılara iliĢkin yükümlülükler koymak; ilân ve reklam asılacak yerleri ve bunların Ģekil ve ebadını belirlemek; meydan, bulvar, cadde, yol ve sokak ad ve numaraları ile bunlar üzerindeki binalara numara verilmesi iĢlerini gerçekleĢtirmek. z) Afet riski taĢıyan veya can ve mal güvenliği açısından tehlike oluĢturan binaları tahliye etme ve yıkım konusunda ilçe belediyelerinin talepleri hâlinde her türlü desteği sağlamak. „BüyükĢehir belediyeleri birinci fıkranın (l), (s), (t) bentlerindeki görevleri ile temizlik hizmetleri ve adres ve numaralandırmaya iliĢkin görevlerini belediye meclisi kararı ile ilçe belediyelerine devredebilir, birlikte yapabilirler.‟ f) Afet riski taĢıyan veya can ve mal güvenliği açısından tehlike oluĢturan binaları tahliye etmek ve yıkmak.‟ BüyükĢehir ve ilçe belediyeleri tarım ve hayvancılığı desteklemek amacıyla her türlü faaliyet ve hizmette bulunabilirler.‟ MADDE 8 5216 sayılı Kanunun 9 uncu maddesinin birinci fıkrası aĢağıdaki Ģekilde değiĢtirilmiĢtir. „BüyükĢehir içindeki kara, deniz, su, göl ve demiryolu üzerindeki her türlü taĢımacılık hizmetlerinin koordinasyon içinde yürütülmesi amacıyla büyükĢehir belediye baĢkanı ya da görevlendirdiği kiĢinin baĢkanlığında, yönetmelikle belirlenecek kamu kurum ve kuruluĢları ile, Türkiye ġoförler ve Otomobilciler Federasyonunun görevlendireceği ilgili odanın temsilcisinin katılacağı UlaĢım Koordinasyon Merkezi kurulur. Ġlçe belediye baĢkanları kendi belediyesini ilgilendiren konuların görüĢülmesinde koordinasyon merkezlerine üye olarak katılırlar. UlaĢım Koordinasyon Merkezi toplantılarına ayrıca gündemdeki konularla ilgili üye olarak belirlenmeyen ulaĢım sektörü ile ilgili kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluĢlarından ihtisas meslek odalarının temsilcileri de davet edilerek görüĢleri alınır.‟ MADDE 12 5216 sayılı Kanunun 10 uncu maddesinin baĢlığı „BüyükĢehir belediyesi ve ilçe belediyelerinin yetkileri ve imtiyazları‟ Ģeklinde, aynı maddede yer alan , „ilçe ve ilk kademe‟ ibaresi „ve ilçe‟ Ģeklinde, 17 nci maddesinin üçüncü fıkrasında yer alan „büyükĢehir kapsamındaki ilçe ve ilk kademe‟ ibaresi „ilçe‟ Ģeklinde, 19 uncu maddesinin birinci fıkrasında yer alan „, ilçe ve ilk kademe‟ ibaresi „ve ilçe‟ Ģeklinde, 25 inci maddesinin ikinci fıkrasında yer alan „BüyükĢehir, ilçe ve ilk kademe‟ ibaresi „BüyükĢehir ve ilçe‟ Ģeklinde, 28 inci maddesinin birinci fıkrasında yer alan „büyükĢehir‟ ibaresinden sonra gelen, „büyükĢehir ilçe ve ilk kademe‟ ibaresi „ve ilçe‟ Ģeklinde değiĢtirilmiĢtir. 94 c) Kanunlarla BüyükĢehir Belediyesine verilmiĢ görev ve hizmetlerin gerektirdiği proje, yapım, bakım ve onarım iĢleriyle ilgili her ölçekteki imar planlarını, parselasyon planlarını ve her türlü imar uygulamasını yapmak ve ruhsatlandırmak, 20.7.1966 tarihli ve 775 sayılı Gecekondu Kanununda Belediyelere verilen yetkileri kullanmak. d) BüyükĢehir Belediyesi tarafından yapılan veya iĢletilen alanlardaki iĢyerlerine BüyükĢehir Belediyesinin sorumluluğunda bulunan alanlarda iĢletilecek yerlere ruhsat vermek ve denetlemek. e) Belediye Kanunu‟nun 68 ve 72 nci maddelerindeki yetkileri kullanmak. f) BüyükĢehir ulaĢım ana planını yapmak veya yaptırmak ve uygulamak; ulaĢım ve toplu taĢıma hizmetlerini planlamak ve koordinasyonu sağlamak; kara, deniz, su ve demiryolu üzerinde iĢletilen her türlü servis ve toplu taĢıma araçları ile taksi sayılarını, bilet ücret ve tarifelerini, zaman ve güzergahlarını belirlemek; durak yerleri ile karayolu, yol, cadde, sokak, meydan ve benzeri yerler üzerinde araç park yerlerini tespit etmek ve iĢletmek, iĢlettirmek veya kiraya vermek; kanunların Belediyelere verdiği trafik düzenlemesinin gerektirdiği bütün iĢleri yürütmek. g) BüyükĢehir Belediyesinin yetki alanındaki mahalleleri ilçe merkezine bağlayan yollar, meydan, bulvar, cadde ve ana yolları yapmak, yaptırmak, bakım ve onarımı ile bu yolların temizliği ve karla mücadele çalıĢmalarını yürütmek: kentsel tasarım projelerine uygun olarak bu yerlere cephesi bulunan yapılara iliĢkin yükümlülükler koymak; ilan ve reklam asılacak yerleri ve bunların Ģekil ve ebadını belirlemek; meydan, bulvar, cadde, yol ve sokak ad ve numaraları ile bunlar üzerindeki binalara numara verilmesi iĢlerini gerçekleĢtirmek. h) Coğrafî ve kent bilgi sistemlerini kurmak. i) Sürdürülebilir kalkınma ilkesine uygun olarak çevrenin, tarım alanlarının ve su havzalarının korunmasını sağlamak; ağaçlandırma yapmak; hafriyat toprağı, moloz, kum ve çakıl depolama alanlarını, odun ve kömür satıĢ ve depolama sahalarını belirlemek, bunların taĢınmasında çevre kirliliğine meydan vermeyecek tedbirler almak; BüyükĢehir katı atık yönetim planını yapmak, yaptırmak; katı atıkların kaynakta toplanması ve aktarma 95 istasyonuna kadar taĢınması hariç katı atıkların ve hafriyatın yeniden değerlendirilmesi, depolanması ve bertaraf edilmesine iliĢkin hizmetleri yerine getirmek, bu amaçla tesisler kurmak, kurdurmak, iĢletmek veya iĢlettirmek; sanayi ve tıbbî atıklara iliĢkin hizmetleri yürütmek, bunun için gerekli tesisleri kurmak, kurdurmak, iĢletmek veya iĢlettirmek; deniz araçlarının atıklarını toplamak, toplatmak, arıtmak ve bununla ilgili gerekli düzenlemeleri yapmak. j) Gıda ile ilgili olanlar dahil birinci sınıf gayri sıhhî müesseseleri ruhsatlandırmak ve denetlemek, yiyecek ve içecek maddelerinin tahlillerini yapmak üzere laboratuvarlar kurmak ve iĢletmek. k) BüyükĢehir Belediyesinin yetkili olduğu veya iĢlettiği alanlarda zabıta hizmetlerini yerine getirmek. l) Yolcu ve yük terminalleri, kapalı ve açık otoparklar yapmak, yaptırmak, iĢletmek, iĢlettirmek veya ruhsat vermek. m) BüyükĢehir‟in bütünlüğüne hizmet eden sosyal donatılar, bölge parkları, hayvanat bahçeleri, hayvan barınakları, kütüphane, müze, spor, dinlence, eğlence ve benzeri yerleri yapmak, yaptırmak, iĢletmek veya iĢlettirmek; gerektiğinde amatör spor kulüplerine nakdi yardım yapmak, malzeme vermek ve gerekli desteği sağlamak, amatör takımlar arasında spor müsabakaları düzenlemek, yurt içi ve yurt dıĢı müsabakalarda üstün baĢarı gösteren veya derece alan sporculara teknik yönetici, antrenör ve öğrencilere Belediye meclis kararıyla ödül vermek. n) Gerektiğinde mabetler ile sağlık, eğitim ve kültür hizmetleri için bina ve tesisler yapmak, kamu kurum ve kuruluĢlarına ait bu hizmetlerle ilgili bina ve tesislerin her türlü bakımını, onarımını yapmak ve gerekli malzeme desteğini sağlamak. o) Kültür ve tabiat varlıkları ile tarihî dokunun ve kent tarihi bakımından önem taĢıyan mekanların ve iĢlevlerinin korunmasını sağlamak, bu amaçla bakım ve onarımını yapmak, korunması mümkün olmayanları aslına uygun olarak yeniden inĢa etmek. 96 p) BüyükĢehir içindeki toplu taĢıma hizmetlerini yürütmek ve bu amaçla gerekli tesisleri kurmak, kurdurmak, iĢletmek veya iĢlettirmek, BüyükĢehir sınırları içindeki kara ve denizde taksi ve servis araçları dahil toplu taĢıma araçlarına ruhsat vermek. r) Su ve kanalizasyon hizmetlerini yürütmek, bunun için gerekli baraj ve diğer tesisleri kurmak, kurdurmak ve iĢletmek; derelerin ıslahını yapmak; kaynak suyu veya arıtma sonunda üretilen suları pazarlamak. s) Mezarlık alanlarını tespit etmek, mezarlıklar tesis etmek, iĢletmek, iĢlettirmek, defin ile ilgili hizmetleri yürütmek. t) Her çeĢit toptancı hallerini ve mezbahaları yapmak, yaptırmak, iĢletmek veya iĢlettirmek, imar planında gösterilen yerlerde yapılacak olan özel hal ve mezbahaları ruhsatlandırmak ve denetlemek. u) Ġl düzeyinde yapılan planlara uygun olarak, doğal afetlerle ilgili planlamaları ve diğer hazırlıkları BüyükĢehir ölçeğinde yapmak; gerektiğinde diğer afet bölgelerine araç, gereç ve malzeme desteği vermek; itfaiye ve acil yardım hizmetlerini yürütmek; patlayıcı ve yanıcı madde üretim ve depolama yerlerini tespit etmek, konut, iĢyeri, eğlence yeri, fabrika ve sanayi kuruluĢları ile kamu kuruluĢlarını yangına ve diğer afetlere karĢı alınacak önlemler yönünden denetlemek, bu konuda mevzuatın gerektirdiği izin ve ruhsatları vermek. v) Sağlık merkezleri, hastaneler, gezici sağlık üniteleri ile yetiĢkinler, yaĢlılar, engelliler, kadınlar, gençler ve çocuklara yönelik her türlü sosyal ve kültürel hizmetleri yürütmek, geliĢtirmek ve bu amaçla sosyal tesisler kurmak, meslek ve beceri kazandırma kursları açmak, iĢletmek veya iĢlettirmek, bu hizmetleri yürütürken üniversiteler, yüksek okullar, meslek liseleri, kamu kuruluĢları ve sivil toplum örgütleri ile iĢbirliği yapmak. y) Merkezî ısıtma sistemleri kurmak, kurdurmak, iĢletmek veya iĢlettirmek. z) Afet riski taĢıyan veya can ve mal güvenliği açısından tehlike oluĢturan binaları tahliye etme ve yıkım konusunda ilçe Belediyelerinin talepleri halinde her türlü desteği sağlamak. BüyükĢehir Belediyeleri birinci fıkranın (I),(s), (t) bentlerindeki görevleri ile temizlik 97 hizmetleri ve adres ve numaralandırmaya iliĢkin görevlerini Belediye Meclisi Kararı ile Ġlçe Belediyeleri‟ne devredebilir, birlikte yapabilirler. Ġlçe Belediyelerinin görev ve yetkileri Ģunlardır: a) Kanunlarla münhasıran BüyükĢehir Belediyesine verilen görevler ile birinci fıkrada sayılanlar dıĢında kalan görevleri yapmak ve yetkileri kullanmak. b) BüyükĢehir katı atık yönetim planına uygun olarak, katı atıkları toplamak ve aktarma istasyonuna taĢımak. c) Sıhhî iĢyerlerini, 2 nci ve 3 üncü sınıf gayri sıhhî müesseseleri, umuma açık istirahat ve eğlence yerlerini ruhsatlandırmak ve denetlemek. d) 03/07/2005 tarihli ve 5393 Sayılı Kanunun 85. maddesiyle belirtilen hizmetlerden; 775 Sayılı Gecekondu Kanunu‟nda Belediyelere verilen yetkileri kullanmak, otopark, spor, dinlenme ve eğlence yerleri ile parkları yapmak; yaĢlılar, özürlüler, kadınlar, gençler ve çocuklara yönelik sosyal ve kültürel hizmetler sunmak; mesleki eğitim ve beceri kursları açmak; mabetler ile sağlık, eğitim, kültür tesis ve binalarının yapım, bakım ve onarımı ile kültür ve tabiat varlıkları ve tarihî dokuyu korumak; kent tarihi bakımından önem taĢıyan mekanların ve iĢlevlerinin geliĢtirilmesine iliĢkin hizmetler yapmak. e) Defin ile ilgili hizmetleri yürütmek. f) Afet riski taĢıyan veya can ve mal güvenliği açısından tehlike oluĢturan binaları tahliye etmek ve yıkmak 4562 sayılı Organize Sanayi Bölgeleri Kanunuyla Sanayi ve Ticaret Bakanlığına ve organize sanayi bölgelerine tanınan yetki ve sorumluluklar ile sivil hava ulaĢımına açık havaalanları ve bu havaalanları bünyesinde yer alan tüm tesisler bu kanunun kapsamı dıĢındadır. BüyükĢehir ve Ġlçe Belediyeleri tarım ve hayvancılığı desteklemek amacıyla her türlü faaliyet ve hizmette bulunabilirler. 98 4.1.1.1. Altyapı hizmetleri Madde 8‟e göre; BüyükĢehir içindeki altyapı hizmetlerinin koordinasyon içinde yürütülmesi amacıyla BüyükĢehir Belediye BaĢkanı yada görevlendirdiği kiĢinin baĢkanlığında, yönetmelikle belirlenecek kamu kurum ve kuruluĢları ile özel kuruluĢların temsilcilerinin katılacağı Altyapı Koordinasyon Merkezi kurulur. BüyükĢehir Ġlçe Belediye BaĢkanları kendi Belediyesini ilgilendiren konuların görüĢülmesinde koordinasyon merkezlerine üye olarak katılırlar. Altyapı Koordinasyon Merkezi toplantılarına ayrıca gündemdeki konularla ilgili kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluĢlarının (oda üst kuruluĢu bulunan yerlerde üst kuruluĢun) temsilcileri de davet edilerek görüĢleri alınır. Altyapı Koordinasyon Merkezi, kamu kurum ve kuruluĢları ile özel kuruluĢlar tarafından BüyükĢehir içinde yapılacak altyapı yatırımları için kalkınma planı ve yıllık programlara uygun olarak yapılacak taslak programları birleĢtirerek kesin program haline getirir. Bu amaçla, kamu kurum ve kuruluĢları ile özel kuruluĢlar Altyapı Koordinasyon Merkezinin isteyeceği coğrafî bilgi sistemleri dahil her türlü bilgi ve belgeyi vermek zorundadırlar. Kesin programlarda birden fazla kamu kurum ve kuruluĢu tarafından aynı anda yapılması gerekenler ortak programa alınır. Ortak programa alınan altyapı hizmetleri için belediye ve diğer bütün kamu kurum ve kuruluĢlarının bütçelerine konulan ödenekler, altyapı Koordinasyon Merkezi bünyesinde oluĢturulacak Altyapı yatırım hesabına aktarılır. Ortak programa alınan hizmetler için kamu kurum ve kuruluĢ bütçelerinde yeterli ödeneğin bulunmadığının bildirilmesi durumunda, BüyükĢehir Belediyesi veya ilgisine göre bağlı kuruluĢ bütçelerinden bu hizmetler için kaynak ayrılabilir. Kamu kurum ve kuruluĢları altyapı ortak yatırım hizmetleri için harcanan miktarda ödeneği, yeniden değerleme oranını da dikkate alarak ertesi yıl bütçesinde ayırır. Ayrılan bu ödenek Belediye veya ilgili bağlı kuruluĢunun hesabına aktarılır. Bu bedel ödenmeden ilgili kamu kurum veya kuruluĢu, BüyükĢehir Belediyesi sınırlarında yeni bir yatırım yapamaz. Ortak programa alınmayan yatırımlar için bakanlıklar, ilgili Belediye ve diğer kamu kurum ve kuruluĢları Altyapı Koordinasyon Merkezi tarafından belirlenen programa göre harcamalarını kendi bütçelerinden yaparlar. 99 Koordinasyon merkezleri tarafından alınan ortak yatırım ve toplu taĢımayla ilgili kararlar, belediye ve bütün kamu kurum ve kuruluĢlarıyla ilgililer için bağlayıcıdır. Altyapı Koordinasyon Merkezinin çalıĢma esas ve usulleri ile bu kurullara katılacak kamu kurum ve kuruluĢ temsilcileri, ĠçiĢleri Bakanlığı tarafından çıkarılacak yönetmelikle belirlenir. ĠçiĢleri Bakanlığı, çıkarılacak bu yönetmeliğin, Altyapı Yatırım Hesabının kullanılması ve ödenek tahsisi ve aktarmasına iliĢkin kısımları hakkında, Maliye Bakanlığı ve Devlet Planlama TeĢkilatı MüsteĢarlığının görüĢünü alır. 4.1.1.2. Ulaşım hizmetleri Madde 9‟a göre; BüyükĢehir içindeki kara, deniz, su, göl ve demiryolu üzerinde her türlü taĢımacılık hizmetlerinin koordinasyon içinde yürütülmesi amacıyla, BüyükĢehir Belediye BaĢkanı yada görevlendirdiği kiĢinin baĢkanlığında, yönetmelikle belirlenecek kamu kurum ve kuruluĢları ile, Türkiye ġoförler ve Otomobilciler Federasyonu‟nun görevlendireceği ilgili odanın temsilcisinin katılacağı UlaĢım Koordinasyon Merkezi kurulur. Ġlçe Belediye BaĢkanları kendi Belediyesini ilgilendiren konuların görüĢülmesinde koordinasyon merkezlerine üye olarak katılırlar. UlaĢım Koordinasyon Merkezi toplantılarına ayrıca gündemdeki konularla ilgili üye olarak belirlenmeyen ulaĢım sektörü ile ilgili kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluĢlarından ihtisas meslek odalarının temsilcileri de davet edilerek görüĢleri alınır. Bu kanun ile BüyükĢehir Belediyesine verilen trafik hizmetlerini planlama, koordinasyon ve güzergah belirlemesi ile taksi, dolmuĢ ve servis araçlarının durak ve araç park yerleri ile sayısının tespitine iliĢkin yetkiler ile BüyükĢehir sınırları dahilinde il trafik komisyonunun yetkileri UlaĢım Koordinasyon Merkezi tarafından kullanılır. UlaĢım Koordinasyon Merkezi kararları, BüyükĢehir Belediye BaĢkanının onayı ile yürürlüğe girer. UlaĢım Koordinasyon Merkezi tarafından toplu taĢıma ile ilgili alınan kararlar, Belediyeler ve bütün kamu kurum ve kuruluĢlarıyla ilgililer için bağlayıcıdır Koordinasyon merkezinin çalıĢma esas ve usulleri ile bu kurullara katılacak kamu kurum ve kuruluĢ temsilcileri, ĠçiĢleri Bakanlığı tarafından çıkarılacak yönetmelikle belirlenir. 100 BüyükĢehir Belediyelerine bu Kanun ile verilen görev ve yetkilerin uygulanmasında, 13.10.1983 tarihli ve 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu‟nun bu Kanuna aykırı hükümleri uygulanmaz. 4.1.2. Büyükşehir Belediyesi ve İlçe Belediyelerinin Yetkileri Ve İmtiyazları 5216 sayılı kanun Madde 10‟a göre; BüyükĢehir ve Ġlçe Belediyeleri; görevli oldukları konularda bu Kanunla birlikte Belediye Kanunu ve diğer mevzuat hükümleri ile ilgisine göre Belediyelere tanınan yetki, imtiyaz ve muafiyetlere sahiptir. 4.1.2.1. Büyükşehir belediyesinin imar denetim yetkisi Madde 11‟e göre; BüyükĢehir Belediyesi, Ġlçe Belediyeleri‟nin imar uygulamalarını denetlemeye yetkilidir. Denetim yetkisi, konu ile ilgili her türlü bilgi ve belgeyi istemeyi, incelemeyi ve gerektiğinde bunların örneklerini almayı içerir. Bu amaçla istenecek her türlü bilgi ve belgeler en geç onbeĢ gün içinde verilir. Ġmar uygulamalarının denetiminde kamu kurum ve kuruluĢlarından, üniversiteler ve kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluĢlarından yararlanılabilir. Denetim sonucunda belirlenen eksiklik ve aykırılıkların giderilmesi için ilgili belediyeye üç ayı geçmemek üzere süre verilir. Bu süre içinde eksiklik ve aykırılıklar giderilmediği takdirde, BüyükĢehir Belediyesi eksiklik ve aykırılıkları gidermeye yetkilidir. BüyükĢehir Belediyesi tarafından belirlenen ruhsatsız veya ruhsat ve eklerine aykırı yapılar, gerekli iĢlem yapılmak üzere ilgili belediyeye bildirilir. Belirlenen imara aykırı uygulama, ilgili Belediye tarafından üç ay içinde giderilmediği takdirde, BüyükĢehir Belediyesi 03.05.1985 tarihli ve 3194 sayılı Ġmar Kanunu‟nun 32 ve 42 nci maddelerinde belirtilen yetkilerini kullanma hakkını haizdir. Ancak 3194 sayılı Kanunun 42 nci madde kapsamındaki konulardan dolayı iki kez ceza verilemez. 4.2. Büyükşehir Belediyelerinin Yönetimi BüyükĢehir Belediye BaĢkanı, BüyükĢehir Belediye idaresinin baĢı ve tüzel kiĢiliğinin temsilcisidir. 101 BüyükĢehir Belediye kanununa göre; BüyükĢehir Belediye BaĢkanı, ilgili kanunda gösterilen esas ve usullere göre BüyükĢehir Belediyesi sınırları içindeki seçmenler tarafından doğrudan seçilir. BüyükĢehir Belediyesi görevlerini yerine getirmek için kanunlar çerçevesinde idari yapılanmasını oluĢturmuĢtur. BüyükĢehir Belediye Meclisi; 5216 Sayılı BüyükĢehir Belediye Kanunu‟nun 12. maddesine istinaden oluĢturulan karar organı olup, ilgili kanunda gösterilen esas ve usullere göre seçilen üyelerden oluĢur. Bütçe yapmak, kesin hesapları düzenlemek, 3194 sayılı Ġmar Kanunu‟nun 10. Maddesi gereği, belediye tarafından yürürlükteki uygulama imar planlarına göre yapılacak yol, meydan, yeĢil alan, otopark, geme yeri, park yeri vs. Kamu kullanım alanı ve tesislerine ait imar programlarını hazırlamak, bütçede değiĢiklik, bono, senet düzenlemek, kanunlarla belediyeye hak tanınan vergi, resim ve harçların tarifelerini belirlemek, belediye hizmetleri için ücret tarifeleri, belediyece sağlanan içme suyu, kanalizasyon, havagazı, doğalgaz, toplu taĢıma ücretlerinin belirlenmesi, belediyeye ait taĢınmazların bir hizmete ayrılması, belediye aleyhine açılan davalarda belediye baĢkanına sulhen anlaĢmaya varılabilmesi için yetki verilmesi, gerekli yönetmeliklerin çıkarılması, sokak, cadde ve meydanlara isim verilmesi veya değiĢtirilmesi, 3194 sayılı kanunun 8. Maddesine göre imar planlarının incelenip onanması, binalara numara verilmesi, kamu yararı sağlanacak konularda imtiyaz sözleĢmesi yapılması, gündemdeki konuları karara bağlamak, belediye baĢkanının yıllık faaliyet raporlarını karara bağlamak, bütçe ve nazım imar planlarını hazırlayarak onaylamaktır. BüyükĢehir Belediye BaĢkanı ve BüyükĢehir içindeki diğer Belediyelerin BaĢkanları BüyükĢehir Belediye Meclisi‟nin doğal üyesidir. BüyükĢehir Belediye Meclisi‟nin görev ve yetkilerini 5393 Sayılı Belediye Kanunu‟nun 18‟inci Maddesi ve 5216 Sayılı BüyükĢehir Belediye Kanunu hükümlerine göre yürütmektedir. BüyükĢehir Belediye Encümeni 5393 Sayılı Belediye Kanunu‟nun 34 üncü maddesi hükümlerine göre görev ve yetkilerini uygulamaktadır. BüyükĢehir Belediye Encümeni; 5216 Sayılı Yasa‟nın 16 ncı maddesine istinaden Belediye BaĢkanı‟nın baĢkanlığında, Belediye Meclisi‟nin kendi üyeleri arasından bir yıl için 102 seçeceği 5 üye ile biri Genel Sekreter, biri Mali Hizmetler Birim Amiri olmak üzere Belediye BaĢkanı‟nın her yıl birim amirleri arasından seçeceği 3 üyeden oluĢur. Belediye Encümeninin görevleri; aylık hesap durumlarının incelenmesi ve kontrolü, ihale kararlarının incelenmesi ve karara bağlanması, kamulaĢtırma kararlarının alınması kanunlarca belediyelere tanınan parasal cezaların miktarının belirlenmesi, otobüs fiyatlarının belirlenmesi, belediyeye ait menkullerin satılması, belediyede görev yapan personelin özlük iĢleri ve ilgili birimlerden gelen tekliflerin değerlendirerek karara bağlamaktır. BüyükĢehir Belediyesi teĢkilatı norm kadro esaslarına uygun olarak oluĢturulmuĢ olup, birimlerin kurulması, kaldırılması veya birleĢtirilmesi BüyükĢehir Belediye Meclisi‟nin kararıyla olur. BüyükĢehir Belediyesi‟nde BaĢkan Yardımcısı bulunmaz. Hizmetlerin etkili ve verimli bir Ģekilde yürütülmesi için Genel Sekreter‟e yardımcı olmak üzere nüfusu 3 milyonun altındaki BüyükĢehir Belediyelerinde en fazla 3 Genel Sekreter Yardımcısı atanabilir. BüyükĢehir Belediyesi‟nde hizmetlerin yürütülmesi Belediye BaĢkanı adına onun direktifi ve sorumluluğu altında mevzuat hükümlerine, belediyenin amaç ve politikaları ile Stratejik Plan‟a ve yıllık planlara uygun olarak, Genel Sekreter ve yardımcıları tarafından sağlanır. BüyükĢehir Belediyesi personeli BüyükĢehir Belediye BaĢkanı tarafından atanır. Genel Sekreter, Belediye BaĢkanının teklifi üzerine ĠçiĢleri Bakanı tarafından atanır. Genel Sekreter Yardımcıları ve Daire BaĢkanları BüyükĢehir Belediye BaĢkanı tarafından atanır ve atamayı izleyen ilk meclis toplantısında Belediye Meclisinin bilgisine sunulur. 5393 sayılı yasanın 25.maddesi gereği BüyükĢehir Belediyesinde 5 kiĢilik denetim komisyonu kurulup yasa gereği denetimlerini yapmaktadır. Belediye BaĢkanlığı bünyesinde bir Ġç Denetim Birimi mevcut olup belediye birimlerinin rutin denetim iĢlemlerini yapmaktadır. ĠçiĢleri Bakanlığı vesayet denetimi kapsamında, genel iĢ yürütümünü teftiĢ etmektedir. SayıĢtay BaĢkanlığı tarafından da 6085 Sayılı SayıĢtay Kanunu gereği mali yılı iĢ ve iĢlemler denetimleri yapılmaktadır. 103 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununun öngördüğü ve kurumlarda mali yönetimde önemli bir yere sahip iç denetçi kadrosuna 5436 sayılı Kanun gereği atama yapılmıĢtır. Stratejik yönetim ve planlama ile performans yönetimi çalıĢmaları Strateji GeliĢtirme ġube Müdürlüğü tarafından, hizmetler kapsamında yürütülen bütçeleme çalıĢmaları, kesin hesap raporlamaları Bütçe ġube Müdürlüğü tarafından, ön mali kontrol görevi ise Mali Hizmetler ġube Müdürlüğü tarafından yürütülmektedir. 4.3. Samsun Büyükşehir Belediyesi Örgütü 2013 yılı faaliyet raporuna göre; Samsun BüyükĢehir Belediyesi 4 Ġlçe Belediyesinden oluĢmaktadır. Belediye sınırları içerisinde 124 mahalle ve Belediye mücavir alanında 74 orman köyü bulunmaktadır. BüyükĢehir Belediye Meclisi; 5216 Sayılı BüyükĢehir Belediye Kanunu‟nun 12. maddesine istinaden oluĢturulan karar organı olup, ilgili kanunda gösterilen esas ve usullere göre seçilen üyelerden oluĢur. BüyükĢehir Belediye BaĢkanı ve BüyükĢehir içindeki diğer Belediyelerin baĢkanları BüyükĢehir Belediye Meclisi‟nin doğal üyesidir. 29 Mart 2009 tarihinde yapılan Yerel Seçimler sonucu ve 5216 Sayılı BüyükĢehir Belediyesi Kanunu gereği, Ġlçe Belediyelerden gelen üyeler ile birlikte, Samsun BüyükĢehir Belediye Meclisi; - BüyükĢehir ve Ġlçe Belediye BaĢkanları 5 üye, - Adalet ve Kalkınma Partisi‟nden 11 üye, - Cumhuriyet Halk Partisi‟nden 3 üye, - Milliyetçi Hareket Partisi‟nden 4 üye, - Bağımsız 2 üye, olmak üzere toplam 25 üyeden oluĢmuĢtur. 104 BüyükĢehir ve Ġlçe Belediye BaĢkanları, BüyükĢehir Belediye Meclisinin doğal üyesi olduğundan, BüyükĢehir Belediye Meclisi Doğal Üyelerle birlikte toplam 25 üyeden oluĢmaktadır. BüyükĢehir Belediye Meclisi her ayın ikinci haftası önceden kararlaĢtırılan günde toplanır. Her yıl 1 ay tatil kararı alabilir. BüyükĢehir Belediye Meclisi‟nin görev ve yetkilerini 5393 Sayılı Belediye Kanunu‟nun ve 5216 Sayılı BüyükĢehir Belediye Kanunu hükümlerine göre yürütmektedir. BüyükĢehir Belediye Encümeni; 5216 Sayılı Yasa‟nın 16 ncı maddesine istinaden Belediye BaĢkanı‟nın baĢkanlığında, Belediye Meclisi‟nin kendi üyeleri arasından bir yıl için seçeceği 5 üye ile biri Genel Sekreter, biri Mali Hizmetler Birim Amiri olmak üzere Belediye BaĢkanı‟nın her yıl birim amirleri arasından seçeceği 5 üyeden oluĢur. Belediye Encümeni haftada birden az olmamak üzere önceden belirlenen gün ve saatlerde toplanır. BüyükĢehir Belediye Encümeni 5393 Sayılı Belediye Kanunu‟nun 34 ncü maddesi hükümlerine göre görev ve yetkilerini uygulamaktadır. BüyükĢehir Belediyesi görevlerine yerine getirmek için kanunlar çerçevesinde idari yapılanmasının oluĢturmuĢtur. Belediye personeline, kadro, atama, terfi, emeklilik, disiplin, sicil, izin gibi konularda hizmet verilmekte, 5216 sayılı BüyükĢehir Belediyesi Kanunu ve 5393 sayılı Belediye Kanununun verdiği yetki ile personel rejimi ve politikası belirlenmektedir (Samsun BüyükĢehir Belediyesi Faaliyet Raporu, 2014) 4.4. Samsun Büyükşehir Belediyesi Şirketleri 4.4.1. Samsun Anakent İmar İnşaat Ticaret Limited Şirketi Anakent Ġmar ĠnĢaat Ticaret Limited ġirketi 23.12.1990 tarihinde kurulmuĢ bir limited Ģirket olup halen varolan mevcut sermaye yapısı ile çalıĢmalarına devam etmektedir. 105 Sermaye Yapısı BüyükĢehir Belediyesi 12.439.000,00 TL. Atakum Belediyesi 275.00 TL. Samsun Gaz Dağıtım 675.00 TL. Sabek A.ġ. 50.00 TL. Anakent Ġmar ĠnĢaat Limited ġirketi bünyesinde 2 Müdür, muhasebe servisinde 7 personel, Samsun BüyükĢehir Belediyesi‟nden alınan ihaleli iĢlerde 641 personel, SASKĠ Genel Müdürlüğü‟nden alınan ihaleli iĢlerde 395 personel ve Ģirket iĢletmelerinde 157 personel olmak üzere toplam 1202 personel görev yapmaktadır. Samsun Anakent Ġmar ĠnĢaat Ticaret Limited ġirketi bünyesinde faaliyet gösteren Anakent Sosyal Tesisleri Motel ĠĢletmeciliği ve Düğün Salonu, Samsunum 1 Gemisi Turizm ĠĢletmeciliği, Sahil Yolu Sevgi Restaurant, Sevgi Gölü Büfesi, Samsunda Kültürel ve sanat alanında yapılan etkinliklerinin yazılı duyulması için Kültür ve Sanat evi,Kültür Parkı içerisinde Kültür Otoparkı, Batıpark içerisinde Büfe ve Go-Kart iĢletmesi, Atakum Adnan Menderes bulvarında Palmiye ve Deniz Kızı Kafe ve müĢtemilatları, Baruthane Mahallesi DLH yanındaki Fener Plajı ve MüĢtemilatları, Canik Beldesi Belediye Evleri mevkinde Bandırma Plajı ve su kayağı müĢtemilatı,Yabancılar Pazarında umumi W.C, Kurupelit beldesi Büyük oyumca köyü dahilinde Atlı Spor Tesisleri Büfe Kafe ve Eğitim hizmetleri, Hançerli Mahallesi Fuar caddesi üzerinde bulunan belediyeye ait Balık SatıĢ merkezindeki Balık Lokantası, Hançerli Mahallesi Kültürpark içerisinde Hayal Büfe,Kurupelit Belediyesinin alt katı Büfe ve Çay Bahçesi-Düğün Salonu olarak hizmete, Doğupark Kafeterya, Mert Kafe, Bandırma Kafe, Kent Müze Kafe, Amazon Köyü Kafe, Sanat Merkezi Çay Bahçesi, Amisos Kafe-Restaurant, Konak altı WC ile Cumhuriyet Meydanı Yer altı Otoparkı, Ağabali Otoparkı, KurtuluĢ Otoparkı, Anneler Parkı Otoparkı, Belediye Altı Otoparkı ve Büyük Cami Otoparkı ile Kültür Otoparkı ve Maden Ocağı faaliyetlerini sürdürmektedir. Ayrıca Ģirkette bulunan iĢ makinaları ücretleri karĢılığında kiraya verilmiĢtir. Bunun dıĢında Ģirket Samsun BüyükĢehir Belediyesi ve SASKĠ Genel Müdürlüğü hizmet alanlarının birçoğunda ihale yoluyla hizmet vermektedir. 2013 yılında tüm faaliyetler için 43.400.036,89 gider yapılmıĢ buna karĢılık 44.400.407,58 TL gelir elde edilmiĢtir. 106 ġirket bünyesinde bulunan tesis makine cihaz ve taĢıtların listesi aĢağıdaki gibidir: Çizelge 4.1. Tesis makine cihaz HESAP KODU HESAP ADI 253.01.03 253.01.04 253.01.06 253.01.07 253.01.09 253.01.10 253.01.11 253.01.12 253.01.13 253.01.14 253.01.15 253.01.16 253.01.17 253.01.18 253.01.19 253.03.01 -Elmas Tek Makinesi -TaĢ Kırma Presi -Granit Plaka Kesme,Cilalama,Ebatlama Mkn -SH480LHD-5 Paletli Ekskavatör/hird.kırıc -TaĢ Giyotin Mk.Hidr/BRT1200*40/Sözm mad. -TaĢ Giyotin Mk.C tipi/BRT/Sözm mad. -Hidrolik Delici Roct35M-12/Atlas Copco -CMS TaĢ Kırma Presi/Canoğlu Makina -Lastik Tekerlekli Ekskavatör Wx185 / Çukurova Ziraat -Otomatik Sayalama Makinası Açılı AOSM.25 -Kleemann Mobicat MC120 Z Mobil Çeneli Konkasor -Kleemann Mobırex MR122 Z Mobil Darbeli Konkasor -Paletli Ekskavatör SH480LHD-5 -Mobil Paletli Eleme Makinası -Açılı Otomatik Sayalama Makinası A0SM.25 -Kablolu Su Kayağı Tesisi (Little Bro) Çizelge 4.2. Deniz taĢıtları 254.02.01 -Yolcu Gemisi 42 mt.(Samsusnum-1) Çizelge 4.3. TaĢıtlar HESAP KODU 254.01.02 254.01.03 HESAP ADI -55 VB 067 Renault STW -55 AC 517 Ford Transit Kamyonet 254.01.04 254.01.05 -55 LR 570 Ford Transit Minibüs -55 LR 571 Ford Transit Minibüs 254.01.06 254.01.07 254.01.08 -55 SS 648 Volkswagen Passat Otomobil -55 EC 022 Ford Otosan Connect Kamyonet -55 SU 872 Volkswagen Passat Otomobil 254.01.10 254.01.11 -55 BZ 443 Ford Transit Connect E4 K210S 1.8 TDCĠ 90 PS -55 DM 496 Elektrikli Motosiklet(YUKĠ) 254.01.12 254.01.13 -55 DM 497 Elektrikli Motosiklet(YUKĠ) -55 DM 318 Ford Yeni Transit E4 350 Kamyonet TDCĠ 140 254.01.14 254.01.15 -55 BR 649 Mercedez Benz Sprınter Küçük Otobüs -55 EB 812 AD380T41 6X4 KAMYON 3500 254.01.16 254.01.17 -55 EB 813 AD380T41 6X4 KAMYON 3500 -55 EB 814 AD380T41 6X4 KAMYON 3500 254.01.18 254.01.19 -55 EB 815 AD380T41 6X4 KAMYON 3500 -55 EB 816 AD380T41 6X4 KAMYON 3500 254.01.20 254.01.21 -55 EB 817 AD380T41 6X4 KAMYON 3500 -55 EB 818 AD380T41 6X4 KAMYON 3500 254.01.22 254.01.23 254.01.24 -55 EB 819 AD380T41 6X4 KAMYON 3500 -55 EB 820 AD380T41 6X4 KAMYON 3500 -55 EB 821 AD380T41 6X4 KAMYON 3500 254.01.26 254.01.27 -55 BE 070 TRAVEGO 17 SHD OTOBÜS / MERCEDES -55 SS 441 SKODA SÜPERB ELG.1.6 TDĠ 107 4.4.2. Samsun Proje Ulaşım İmar İnşaat Yatırım Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi SAMULAġ A.ġ. 16.03.2010 tarihinde kurulmuĢ olup 20.10.2010 tarihinde faaliyete geçerek Hafif Raylı Sistem TaĢımacılığına baĢlamıĢtır. Samsun Proje UlaĢım Ġmar ĠnĢaat Yatırım Sanayi Ticaret Anonim ġirketi bünyesinde 1 Genel Müdür, 1 ĠĢletme Müdürü, 1 Güvenlik Müdürü, büro departmanında 9 personel, kumanda mekanik departmanında 22 personel, araç sürücüleri departmanında 126 personel, yol ve binalar departmanında 11 personel, güvenlik departmanında 103 personel, temizlik departmanında 9 personel, elektrik ve trafo departmanında 22 personel, otopark da 14 personel, teleferik de 7 personel, Ü.T.S. bilgi iĢlem departmanında 7 personel olmak üzere toplam 328 personel mevcuttur. ġirketin Organizasyon, ortaklık ve sermaye yapısı aĢağıdaki gibidir: a)- Sermayesi : 3.000.000,00 b)- Ortaklık Yapısı : Anonim ġirket Sermaye Yapısı Hisse Adedi Sermaye Tutarı (TL) BüyükĢehir Belediyesi 1199960 2999000,00 Samsun Anakent Ġmar ĠnĢaat Tic. Ltd. ġti. 10 250,00 Samsun Gaz dağıtım A.ġ. 10 250,00 Sabek Samsun Bölgesel Kalkınma A.ġ. 10 250,00 Samsun Özel Halk Otobüsçüleri Derneği 10 250,00 4.4.2.1. Raylı Sistem İşletmesi 1) Tramvay filosu ĠTALYAN ANSALDO Breda SPA, firmasının ürettiği Samsun BüyükĢehir Belediye BaĢkanlığına ait 16 adet Sirio Marka Tramvaydan oluĢmaktadır. 108 Tramvay fiyat politikası UKOME kararı ile belirlenmekte olup 2013 yılının ikinci yarısında uygulanan tarife Ģöyledir: Jeton BiniĢ:2,50 TL 2 „li Çok BiniĢli Kart: 4,50 TL 5‟li Çok BiniĢli kart:9,75 TL 10‟lu Çok BiniĢli Kart: 18 TL Samkart Tramvay Yolcu Ücreti Tam Yolcu Öğretmen/Öğrenci( Lise Üniversite) :1,25 TL Engelli ve Ġlk Öğretim:0,90 TL Diğer Ġndirimli Kartlar: 1,58 TL 65 YaĢ üstü Emekli: 1,40 TL 10 durak içerisinde inilmesi durumunda indirimli kartlara (1,58 TL kartlar için geçerli) %26 iade edilmektedir. Yolcu sayıları ve işletme gelirleri Tramvay iĢletmesinde 2013 yılında taĢınan yolcu sayısı bilgisi aĢağıdaki gibidir: Çizelge 4.4. 2013 yılı tramvay iĢletmesi yolcu sayısı TARİH TRAMVAY YOLCU İŞLETMESİ TRAMVAY YOLCU İŞLETMESİ SAYISI GELİRİ (TL) 01-31 OCAK 2013 1 477 484 2 139 084 01-28 ġUBAT 2013 1 287 229 1 902 085 01-31 MART 2013 1 726 360 2 358 194 01-30 NĠSAN 2013 1 657 019 2 271 543 01-31 MAYIS 2013 1 697 600 2 352 277 01-30 HAZĠRAN 2013 1 437 628 2 124 766 01-31 TEMMUZ 2013 1 057 244 1 731 613 01-31 AĞUSTOS 2013 1 014 228 1 700 406 01-30 EYLÜL 2013 1 445 898 2 289 678 01-31 EKĠM 2013 1 499 345 2 318 253 01-30 KASIM 2013 1 642 815 2 478 136 01-31 ARALIK 2013 1 609 704 2 436 877 2013 YILI TOPLAM 17 552 554 26 102 911 109 Bir önceki yıla göre yolcu sayılarında % 7 ve iĢletme gelirinde % 23 artıĢ göstermiĢtir. Bu verilere ait tablo aĢağıdaki gibidir: Çizelge 4.5. 2012-2013 yılı tramvay yolcu sayısı ve geliri karĢılaĢtırması TARİH 2013 TRAMVAY YOLCU SAYISI 2012 TRAMVAY YOLCU SAYISI 2013 TRAMVAY YOLCU GELİRİ 2012 TRAMVAY YOLCU (TL) (TL) OCAK 1 477 484 1 204 992 2 139 084 1 549 370 ġUBAT 1 287 229 1 178 480 1 902 085 1 524 021 MART 1 726 360 1 442 939 2 358 194 1 843 459 NĠSAN 1 657 019 1 435 990 2 271 543 1 862 880 MAYIS 1 697 600 1 463 570 2 352 277 1 897 785 HAZĠRAN 1 437 628 1 240 971 2 124 766 1 684 212 TEMMUZ 1 057 244 985 662 1 731 613 1 365 580 AĞUSTOS 1 014 228 915 083 1 700 406 1 274 854 EYLÜL 1 445 898 1 420 618 2 289 678 1 923 399 EKĠM 1 499 345 1 643 509 2 318 253 2 093 449 KASIM 1 642 815 1 753 051 2 478 136 2 142 229 ARALIK 1 609 704 1 721 220 2 436 877 2 111 935 TOPLAM 17 552 554 16 406 085 26 102 911 21 270 802 % DEĞĠġĠM %7 artıĢ GELİRİ %23 artıĢ Raylı sistem bakım ve onarımı için 2013 yılında 541 317,29 TL harcama yapılmıĢtır. 2013 yılı içerisinde 8 721 081 kwh enerji harcanmıĢ olup karĢılığında 2 061 571,43 TL elektrik enerjisi bedeli ödenmiĢtir. 2012 yarıyılı toplam 4 610 439 kwh elektrik tüketilir iken, karĢılığında 1 058 091 TL ödeme yapılmıĢtır. 2011 yılında ise Toplam 8 668 349 kwh elektrik tüketilir iken, karĢılığında 2 121 302,00 TL ödeme yapılmıĢtır. Samsun BüyükĢehir Belediyesi tarafından ihale edilen 5 adet alçak tabanlı tramvayların iĢi için 2013 yılında Çin Halk Cumhuriyetinde yürütülen üretimleri ve fabrika tesislerini izlemek üzere teknik personel görev yapmıĢtır. SAMULAġ tarafından ARGE niteliğinde yapılan çalıĢmalarda 2013 yılında baĢarılı neticelere varılmıĢtır. Türkiye‟de ilk olarak tramvaylarda ücretsiz internet hizmeti verilmeye baĢlanmıĢtır. Elektrik tüketimini azaltmak için LED aydınlatma tekniği kullanılmaya baĢlanmıĢ olup ve yaklaĢık % 50 oranında tasarruf hedeflenmiĢtir. Tamvayların klima sistemlerinde büyük verimlilik artıĢı sağlayan 110 teknik çalıĢmalar yapılmıĢtır. Yine 2013 yılı içerisinde tüm bakım ve onarım hizmetleri SamulaĢ‟ın kendi teknik ekibi tarafından yürütülmeye baĢlanmıĢtır. 16 tramvayın yer aldığı hatta 2013 yılında 114 960 gerçekleĢen sefere karĢılık 1 896 857 km yol katedilmiĢtir. 2012 yılına oranla sefer sayısında % 1,7, katedilen km de % 4 artıĢ görülmektedir. 2011 yılında ise 109 361 sefer yapılmıĢ ve 1 801 394 km yol katedilmiĢtir. Tramvay hattında zirve saatler, sabah 7.00-9.00 ile 16.00-19.00 saatleri arasındadır. 2013 yılında SamulaĢ A.ġ. kaza bilgileri ölümlü kaza sayısı 0, yaralamalı kaza sayısı 8, maddi hasarlı kaza sayısı 16 olarak gerçekleĢmiĢ olup bu sayı 2011 yılına oranla % 37 daha azdır. 4.4.2.2. Otobüs işletmesi SamulaĢ A.ġ. mevcut otobüs filosu ve Otobüs ĠĢletmesi Bilgileri Otokar M2010 (6 metre):12 Adet Otokar Kent 290 LF (12 metre): 24 Adet Otokar Doruk (9 metre) : 5 Adet İşletme Otobüs Hatları E1: Üniversite-Stat KavĢağı Toplam Mesafe 21 km‟dir. Durak sayısı 16‟dır. Süre 50 dk. Samsun ÖHO ile ortak yürütülen E1, Samsundaki ilk ekspres otobüs iĢletmesidir. R4- Kalkanca Mah.- Baruthane Mah. – Sahra Sıhhiye R5 TürkiĢ Ġstasyonu – Mevlana Mah. – Alaçam Caddesi – Karayolları Ġstasyonu R6 TürkiĢ Ġstasyonu – Ġstiklal Mahallesi- Balaç- Beypınar – Beypınar – Derecik – Otogar R7 TürkiĢ Ġstasyonu – Kamalı TOKĠ - -Kamalı Mahallesi - -Ahullu Otobüs Güzergahı R8 Alanlı – Meyvalı – Çamlıyazı - -Karaoyumca – Yukarıaksu Otobüs güzergahı R9 Demirkent – Tokatlıoğlu Sitesi R10 Üniversite – Büyükoyumca Mahallesi – Pelitköy Konutları R11 OMÜ Kampus içi Otobüs Ringi R12 Ġncesu – Çakırlar – Çatalçam – Taflan Yalı – Taflan Merkez – Kurugökçe 111 4.4.2.3. Otobüs işletmesi yolcu sayısı ve işletme gelirleri Otobüs iĢletmesinde 2013 yılında taĢınan yolcu sayısı ve elde edilen gelir bilgisi aĢağıdaki tablodaki gibidir: Çizelge 4.6. 2013 yılı otobüs iĢletmesi yolcu sayısı ve elde edilen gelir HAT ADI OTOBÜS İŞLETMESİ 2013 OTOBÜS İŞLETMESİ YOLCU ADEDİ YOLCU GELİRİ (TL) SAMULAġ EKSPRES 1 480 634 2 144 377,29 ÖHO EKSPRES 571 026 842 583,24 R4 KALKANCA 133 426 68 653,14 R5 ATAKUM BLD-SERHAT CD. 50 847 33 162,29 R6 ATAKUM BLD.-BEYPINAR 16 412 12 312,17 R7 ÖMÜREVLERĠ-KAMALI MAH. 171 105 118 759,35 R8 ATAKENT- ÇAMLIYAZI MAH. 42 975 32 235,56 R9 YENĠ MAH.-DEMĠRKENT ST. 13 052 6 436,90 R10 PELĠTKÖY KONUTLARI 354 152 258 709,69 R11 KAMPÜS- S.H.R.S. 3 850 000 250 965,70 R12 TAFLAN 396 044 480 623,69 R12 OMTEL 39 636 50 810,17 TOPLAM 7 119 309 4 299 629,19 2013 4.4.2.3.1. Fiyat politikası UKOME kararı ile belirlenmekte olup 2013 yılının ikinci yarısında uygulanan tarife aĢağıdadır. Tek kullanımlık Yolcu Tarifesi Jeton BiniĢ:2,50 TL 2 „li Çok BiniĢli Kart: 4,50 TL 5‟li Çok BiniĢli kart:9,75 TL 10‟lu Çok BiniĢli Kart: 18 TL Ekspres Tam yolcu: 1,75 TL Ekspres Ġndirimli Yolcu: 1,40 TL Ring Otobüsleri: 1,25 TL Mavi Jeton: 1,00 TL 112 Tramvay ve Ring Otobüsleri arasında aktarmalarda ilk 1 saat Samkartlı yolculara ücretsizdir. R12 (Ġncesu-Çakırlar-Çatalçam-Taflan) hattı; Tam yolcu:1,75 TL, indirimli yolcu: 1,25 TL‟dir. Tramvaya aktarımlarda tam ve indirimli yolculardan 0,75 KR Ücret alınacaktır. 4.4.2.3.2. Otopark işletmesi Eski tekel binalarının olduğu Bulvar AVM‟nin altında oluĢturulan 3 katlı yer altı otoparkının iĢletmesi, 15 Haziran 2012 gün ve 243 sayılı Samsun BüyükĢehir Belediye Meclis kararıyla SAMULAġ A.ġ. tarafından iĢletilmeye baĢlanmıĢtır. 2013 yılında 1.565 adet araç park etmiĢ ve karĢılığında 2.612,00 TL gelir elde edilmiĢtir. Tekel otoparkı, Samsun‟da ilk samkartlı çalıĢan otopark iĢletmesi olmuĢtur. Ayrıca Türkiye‟deki az sayıda parket – devam et (park andride) uygulaması SamulaĢ A.ġ. otoparkında uygulanmaktadır. Uygulama ile otoparka samkartı ile giriĢ yapan kiĢiler, 1 saat içerisinde tramvayı kullanması durumunda tramvaydan % 50 indirimli yararlanmaktadır. 4.4.2.3.3. Teleferik işletmesi 13.09.2013 gün ve 329 sayılı Samsun BüyükĢehir Belediyesi Meclis kararıyla SamulaĢ A.ġ. tarafından iĢletilmeye baĢlanmıĢtır. Batıpark – Amisos Tepesi teleferik iĢletmesinde, 3 ay içerisinde 22 923 adet ücretli yolcu taĢımıĢ ve 25 475,00 TL gelir elde edilmiĢtir. SamulaĢ A.ġ.‟nin devralınmasının ardından daha önce sadece jeton ile kullanılabilen Teleferik Samkartlı kullanımlara uygun hale getirilmiĢtir. Teleferiği kullanmak isteyen Samkartlı yolcular, indirimli 0,50 kuruĢ, tam 0,90 kuruĢ ile ücretlendirilirken Samkartı olmayan yolculardan 1,25 TL ücret alınmaktadır. 4.5. 2011-2012-2013 Yıllarına Ait Mali Tabloları Elde Edilen Şirketler ve Mali Analizleri Samsun BüyükĢehir Belediyesi‟ne ait 2 adet belediyenin iĢtirak ettiği belediye iktisadi teĢebbüsü bulunmaktadır. Bu teĢebbüslerin 2011, 2012 ve 2013 yıllarına ait bilanço ve 113 gelir tabloları söz konusu Ģirketlerden elde edilmiĢtir. Söz konusu bu Ģirketlerin mali analizleri yapılırken, Ģirketlerin gelirlerinin giderlerini karĢılama oranları, satıĢlarının büyüklükleri, sermaye miktarları, öz kaynak büyüklüklerini, Ģirketlerin belediyelerin koydukları sermayeleri öz kaynakları içerisinde koruyup koruyamadıkları, vergi öncesi karlılıkları 2011-2012, 2012-2013, 2011-2012-2013 yılı değerlerindeki değiĢimler gibi mali analizlere tutulmuĢtur ve bu Ģekilde; BüyükĢehir Belediyelerinin faaliyetleri içinde etkin yer alan Ģirketlerin ekonomi içindeki yerleri, büyüklükleri, hizmet sunumunda daha net bilgiye sahip olunması amaçlanmıĢtır. Bilanço ve Gelir Tabloları elde edilen BüyükĢehir Belediyesi ġirketleri aĢağıdaki gibidir: Çizelge 4.7. BüyükĢehir Belediyesi ġirketleri Sıra ġirket Adı Faaliyet Alanı KuruluĢ Yılı 1- Anakent Ġmar ĠnĢaat Ltd. ġti. Ġmar ĠnĢaat 1990 2- SamulaĢ A.ġ. Proje ulaĢım imar 2010 inĢaat yatırım ġirketlerin mali analizlerini yapabilmek için mali tablolara ihtiyaç bulunmaktadır. Muhasebe Uygulamaları Genel Tebliği‟nde yer aldığı üzere; mali tabloların amaçları üç noktada toplanmıĢtır; 1- Yatırımcılar, kredi verenler ve diğer ilgililer için karar almada yararlı bilgiler sağlamak, 2- Gelecekteki nakit akımlarını değerlendirmede yararlı bilgiler sağlamak, 3- Varlıklar, kaynaklar ve bunlardaki değiĢiklikler ile iĢletme faaliyet sonuçları hakkında bilgi sağlamak, Mali Tablolardan en önemlileri, bilanço ve gelir tablosudur. 4.5.1. Bilanço ĠĢletmenin belli bir tarihteki mali durumunu gösteren bir tablodur. Bilanço bir iĢletmenin belli bir tarihteki sahip olduğu varlıkları ve varlıkların kaynağı olan sermaye ve borçları gösteren önemli bir mali tablo niteliğindedir. 114 4.5.2. Bilançonun Alt Kalemleri Bilançonun aktifler ve pasifler iki ana bölümü vardır. Alt kalemler ise oldukça geniĢtir. Ancak genel tablo aĢağıdaki gibidir. Bilanço Aktifler Dönen Varlıklar Duran Varlıklar Pasifler Özsermaye Uzun Vadeli Borçlar Kısa Vadeli Borçlar ġekil 4.1. Bilanço Dönen Varlıklar : ġirketin en likit aktiflerini gösterir. Bunlar; nakit, nakit benzeri araçlar, alacaklar ve stoklardır. Duran Varlıklar : ġirketin likit olmayan aktiflerini gösterir. Bunlar; uzun vadeli alacaklar, iĢtirakler ve maddi duran varlıklardır. Kısa Vadeli Borçlar: Bir yıldan az süreye yayılmıĢ borçlardır. Uzun Vadeli Borçlar : Bir yıldan uzun süreye yayılmıĢ borçlardır. Öz sermaye : Bu kalem altında Ģirketin sermayesi, yedekleri, yeniden değerleme değer artıĢ fonu, özel fonları ve net kar/zarar bulunur. 4.5.2.1. Gelir tablosu ĠĢletmenin, belirli bir dönemde faaliyeti sonucu oluĢan gelirlerini ve giderlerini gruplandırılmıĢ biçimde gösteren tablodur. 115 Belediye Ġktisadi TeĢebbüsleri için uygulanabilecek mali analiz kriterleri aĢağıdaki gibidir; - Dönen ve duran varlıklar ile öz ve yabancı kaynaklar ayrımı bunlardaki değiĢikliklerin birbiriyle karĢılaĢtırılması, - Mali yapıya ve karlılığa iliĢkin oranlar, - Ödenen faizlerin yabancı kaynaklara oranı, - ĠĢletme giderleri, - Tek düzen muhasebe sistemine dayanan bilanço ve gelir tablosu analizleri, - Mali yapıya iliĢkin baĢlıca sorunlar, genel eğilimler ve eleĢtiriler, 4.5.3. Anakent İmar İnşaat Madencilik Tic. Ltd. Şti. 2011-2012-2013 Yıllarına Ait Bilanço ve Gelir Tablosunun Analizi 4.5.3.1. Sermaye büyüklüğü hakkında bilgiler 31.12.2011 yıl sonu itibariyle Ģirketin sermayesi 12 440 000,00 TL olup bunun 11 823 394,32 TL‟si ödenmiĢ sermaye, 700 000,00 TL si ise ödenmemiĢ sermaye 83 394,32 TL‟si ise Sermaye düzeltmesi olumlu farkları hesabındadır. 31.12.2012 yıl sonu itibariyle Ģirketin sermayesi bir önceki yılla aynı değerlere sahiptir. 31.12.2013 yıl sonu itibariyle Ģirketin sermayesi 12 440 000,00 TL olup Sermaye Düzeltmesi Olumlu farkları 83 394,32 TL, ödenmiĢ sermaye ise 12 523 394,32 TL olarak gerçekleĢmiĢtir. 4.5.3.2. Satışlar hakkında bilgiler 31.12.2011 yıl sonu itibariyle; Ģirketin net satıĢları 29 474 495,91 TL, 31.12.2012 yıl sonu itibariyle; Ģirketin net satıĢları, 37 245 280,55 TL, 31.12.2013 yıl sonu itibariyle; Ģirketin net satıĢları 44 112 426,15 TL olarak gerçekleĢmiĢtir. SatıĢların maliyeti ise; 2011, 2012 ve 2013 yıl sonuna göre sırasıyla; 28 485 593,33 TL, 34 483 284,94 TL ve 41 899 885,99 TL olarak gerçekleĢmiĢtir. 116 2012 yılındaki net satıĢlar 2011 yılına göre % 18 artıĢ göstermiĢ bunun karĢısında satıĢların maliyeti ise % 16 artıĢ göstermiĢtir. 2013 yılındaki net satıĢlar 2012 yılına göre % 16 artıĢ göstermiĢ, satıĢların maliyeti ise buna karĢılık % 18 artıĢ göstermiĢtir. 4.5.3.3. Şirketin gelirlerinin giderlerini karşılama oranı 31.12.2011 yıl sonu itibariyle; Ģirket 29 653 173,90 TL gelir elde etmiĢken, 29 616 653,92 TL gider yapmıĢtır. Bu yıl itibariyle gelirlerin giderleri karĢılama oranı, gelir/gider, 1,001 olarak gerçekleĢmiĢtir. Değerin 1 olması gelirlerin giderleri karĢılaĢtırma durumunu ifade ettiği için oran buna uygundur. 31.12.2012 yıl sonu itibariyle; Ģirket 37 415 077,39 TL gelir elde etmiĢken, 35 913 570,63 TL gider yapmıĢtır. Bu yıl itibariyle gelirlerin giderleri karĢılama oranı, gelir/gider, 1,041 olarak gerçekleĢmiĢtir. 31.12.2013 yıl sonu itibariyle; 44 366 157,58 TL gelir elde etmiĢken, 43 400 036,90 TL gider yapmıĢtır. Bu yıl itibariyle gelirlerin giderleri karĢılama oranı, gelir/gider, 1,022 olarak gerçekleĢmiĢtir. 4.5.3.4. Ödenen faiz giderleri hakkında bilgiler ġirketin mali tablolarına göre aldığı banka kredileri karĢılığında; 31.12.2011 yılında 222,87 TL finansman gideri ödemiĢtir. 31.12.2011 tarihinde gerçekleĢen gider 29 616 653,92 TL içinde, 2011 yılı finansman giderinin oranı 0,00000075 olarak gerçekleĢmiĢtir. Ödenen finansman giderinin dolayısıyla kullanılan kredinin toplam giderlerin içindeki payı oldukça düĢüktür. 31.12.2012 yılında 398 371,89 TL finansman gideri ödenmiĢtir. 31.12.2012 tarihi itibariyle gerçekleĢen gider 35 913 570,63 TL içinde, 2012 yılı finansman giderinin oranı 0,011 olarak gerçekleĢmiĢtir. 31.12.2013 yılında 290 213,73 TL finansman gideri ödenmiĢtir. 31.12.2013 tarihi itibariyle gerçekleĢen gider 43 400 036,90 TL içinde, 2013 yılı finansman giderinin oranı 0,00066 olarak gerçekleĢmiĢtir. 117 4.5.3.5. Aktif yapısı hakkında bilgiler 31.12.2011 yılı itibariyle Ģirketin aktif büyüklüğü; 16 542 813,68 TL olup bunun 2 545 527,58 TL‟si dönen varlık, 13 997 286,10 TL‟si duran varlıktan oluĢmaktadır. Aktifin % 15‟i dönen varlıktan %85 „i duran varlıktan oluĢmaktadır. Dönen Varlık/Duran Varlık oranı 0,18 dir. 31.12.2012 yılı itibariyle Ģirketin aktif büyüklüğü; 18 172 198,59 TL olup bunun 5 870 272,55 TL‟si dönen varlık, 12 301 926,04 TL‟si duran varlıktan oluĢmaktadır. Aktifin 0,32 si dönen varlık, %68‟i duran varlıktan oluĢmaktadır. Dönen/Duran varlık oranı 0,48 dir. 31.12.2013 yılı itibariyle Ģirketin aktif büyüklüğü; 19 323 631,20 TL olup bunun 5 372 532,79 TL‟si dönen varlık, 13 951 098,41 TL‟si duran varlıktan oluĢmaktadır. Aktifin %28‟i dönen varlıktan, % 82‟si duran varlıktan oluĢmaktadır. Dönen varlık/duran varlık oranı 0,38 dir. 4.5.3.6. Pasif hakkında bilgiler 31.12.2011‟de pasif toplamı 16 542 813,68 TL olup; kısa vadeli yabancı kaynaklar toplamı 2 063 110,17 TL, uzun vadeli yabancı kaynaklar toplamı 4 126 556,04 TL, özkaynaklar toplamı ise 10 353 147,47 TL olarak gerçekleĢmiĢtir. Toplam yabancı kaynaklar 6 189 666,21 TL olmakla birlikte toplam pasifin % 37 sini oluĢturmaktadır. Özkaynaklar ise pasifin % 63‟ ünü oluĢturmaktadır. Toplam yabancı kaynaklar/özkaynaklar oranı 0,60‟dır. Toplam yabancı kaynaklar kendi arasında oranı 0,49‟dur. Bu durumda Ģirketin özkaynak tutarının toplam borçlarını rahatça karĢılayabileceği söylenebilir. ġirketin 31.12.2012‟de pasif toplamı 18 172 198,59 TL olup; kısa vadeli yabancı kaynaklar toplamı 3 444 953,88 TL, uzun vadeli yabancı kaynaklar toplamı 3.237.693,94 TL, özkaynaklar toplamı ise 11.489.550,77 TL olarak gerçekleĢmiĢtir. Toplam yabancı kaynaklar 6 682 647,82 TL olmakla birlikte toplam pasifin % 37 sini oluĢturmaktadır. Özkaynaklar ise pasifin % 63‟ ünü oluĢturmaktadır. Toplam yabancı kaynaklar/özkaynaklar oranı 0,58‟dır. Toplam yabancı kaynaklar kendi arasında oranı 1,06‟dır. Bu durumda Ģirketin özkaynak tutarının toplam borçlarını rahatça 118 karĢılayabileceği söylenebilir. Kısa vadelinin artıĢ sebebi personele borçlar hesabının ve ödenecek vergi ve fonlar hesabındaki artıĢlardan kaynaklandoğı görülmektedir. ġirketin 31.12.2013‟de pasif toplamı 19 323 631,20 TL olup; kısa vadeli yabancı kaynaklar toplamı 4 187 566,15 TL, uzun vadeli yabancı kaynaklar toplamı 2 246 921,56 TL, özkaynaklar toplamı ise 12 889 143,49 TL olarak gerçekleĢmiĢtir. Toplam yabancı kaynaklar 6 434 487,71 TL olmakla birlikte toplam pasifin % 33 sini oluĢturmaktadır. Özkaynaklar ise pasifin % 67‟ ünü oluĢturmaktadır. Toplam yabancı kaynaklar/özkaynaklar oranı 0,50‟dır. Toplam yabancı kaynaklar kendi arasında oranı 1,86‟dır. Bu durumda Ģirketin özkaynak tutarının toplam borçlarını rahatça karĢılayabileceği söylenebilir. 4.5.3.7. Özkaynak/Sermaye oranı 31.12.2011 tarihi itibariyle özkaynak toplamı 10 353 147,47 TL, ödenmiĢ sermayesi ise 11 823 394,32 TL olarak gerçekleĢmiĢ ve özkaynak/sermaye oranı 0,87‟dir. Bu oranın 1‟den küçük olması belediyeler tarafından konulan sermayenin korunamadığını göstermektedir. 31.12.2012 tarihi itibariyle özkaynak toplamı 11 489 550,77 TL, ödenmiĢ sermaye 11 823 394,32 TL olarak gerçekleĢmiĢ ve özkaynak/sermaye oranı 0,97 olarak gerçekleĢmiĢtir. Bu oranın 1‟den küçük olması belediyeler tarafından konulan sermayenin korunamadığını göstermektedir. 31.12.2013 tarihi itibariyle özkaynak toplamı 12 889 143,49 TL, ödenmiĢ sermaye 12 523 394,32 TL olarak gerçeklĢemiĢ ve özkaynak/sermaye oranı 1,029 olarak gerçekleĢmiĢtir. Bu oranın 1‟den küçük olması belediyeler tarafından konulan sermayenin korunamadığını göstermektedir. Bu durumda oran 1‟den büyük olması sermayenin korunduğu anlamına gelmektedir. 4.5.3.8. Genel yönetim giderlerinin tüm giderler içindeki payı 31.12.2011 tarihi itibariyle Ģirketin genel yönetim gideri 998 961,68 TL, aynı yıl tüm giderler ise 29 616 653,92 TL olarak gerçekleĢmiĢtir. Bu durumda genel yönetim gideri/tüm giderler oranı % 3 olarak gerçekleĢmiĢtir. 119 31.12.2012 tarihi itibariyle Ģirketin genel yönetim gideri 1 016 018,21 TL, aynı yıl tüm giderler ise 35 913 570,63 TL olarak gerçekleĢmiĢtir. Bu durumda genel yönetim gideri/tüm giderler oranı % 2,8 olarak gerçekleĢmiĢtir. 31.12.2013 tarihi itibariyle Ģirketin genel yönetim gideri 1 106 467,51 TL, aynı yıl tüm giderler ise 43 400 036,90 TL olarak gerçekleĢmiĢtir. Bu durumda genel yönetim gideri/tüm giderler oranı % 2,5 olarak gerçekleĢmiĢtir. Genel yönetim giderlerinin tüm giderlere oranı % 30‟ ların üzerinde olması Ģirket kaynaklarının verimli alanlarda kullanılmadığını gösterir daha çok yöneticilere ödenen ücretlere, kira, temsil, ağırlama gibi diğer çeĢitli genel giderlere harcandığını, kaynakların üretim ya da hizmet üretimi dıĢında kullanıldığı anlamına gelmektedir. Söz konusu Ģirkette bu oran bahsi geçen orandan çok düĢük olduğu için bu durum söz konusu değildir. 4.5.3.9. Kar/Toplam aktif (Varlıkların karlılığı) Bu oran varlıkların iĢletmede ne ölçüde verimli kullanıldığını göstermektedir. 31.12.2011 tarihi itibariyle (36 519,98/16 542 813,68) oranın değeri 0,00022 dir. 31.12.2012 tarihi itibariyle (1 501.506,76/18 172 198,59) oranın değeri 0,08‟dir. 31.12.2013 tarihi itibariyle (966 120,68/19 323 631,20) oranın değeri 0,05‟ dir. 4.5.3.10. Kar/Özkaynak oranı ĠĢletme sahipleri tarafından sağlanan kaynağın bir birimine düĢen kar payını gösterir. ĠĢletmenin yönetimindeki baĢarı derecesini gösteren bir orandır. 31.12.2011 tarihi itibariyle (36 519,98/10 353 147,47) oranın değeri 0,00035 olmaktadır. 31.12.2012 tarihi itibariyle (1 501 506,76/11 489.550,77) oranın değeri 0,13 olmaktadır. 31.12.2013 tarihi itibariyle (966 120,68/12 889 143,49) oranın değeri 0,07 olmaktadır. 120 4.5.3.11. Özkaynak/Aktif Toplamı oranı ĠĢletmenin uzun vadeli borç ödeme gücünü gösterir. Oranın yüksek olması borç verenler bakımından iyidir. Oranın % 50‟den aĢağı düĢmesi istenmez. 31.12.2011 tarihinde gerçekleĢen değerlere göre bu oran (10 353,147,47/16 542 813,68) 0,62 olarak gerçekleĢmiĢtir. 31.12.2012 tarihinde gerçekleĢen değerlere göre bu oran (11 489 550,77/18 172 198,59) 0,63 olarak gerçekleĢmiĢtir. 31.12.2013 tarihinde gerçekleĢen değerlere göre bu oran (12 889 143,49/19 323 631,20) 0,66 olarak gerçekleĢmiĢtir. 4.5.3.12. Özkaynaklar/Toplam yabancı kaynaklar oranı Bu oran finansman oranı olarak adlandırılır. Genellikle 1‟den büyük veya eĢit olması beklenir. 31.12.2011 tarihinde gerçekleĢen değerlere göre bu oran (10 353 147,47/6 189 666,21) 1,67‟dir. 31.12.2012 tarihinde gerçekleĢen değerlere göre bu oran (11 489 550,77/6 682 647,82) 1,72‟dir. 31.12.2013 tarihinde gerçekleĢen değerlere göre bu oran (12 889 143,49/6 434 487,71) 2‟dir. 4.5.3.13. Cari oran (Dönen Varlıklar/Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar) ġirketin kısa süreli borçları ödeyebilme gücünü ve net iĢletme sermayesinin yeterli olup olmadığını gösterir. Bu oranın yüksek olması Ģirketin likiditesinin iyi olduğunu gösterir. Oranın 1‟den büyük olması ve 1,5-2‟ye yakın değerler olması ise arzu edilen durumdur. 121 31.12.2011 tarihi itibariyle Dönen Varlıklar Toplamı 2 545 527,58 TL‟dir. Aynı dönemde kısa vadeli yabancı kaynaklar toplamı ise, 2 063 110,17 TL‟dir. Bu değerlere göre cari oran 1,23‟tür. 31.12.2012 tarihi itibariyle dönen varlıklar toplamı 5 870 272,55 TL‟dir. Aynı dönemde kısa vadeli yabancı kaynaklar toplamı ise, 3 444 953,88 TL‟dir. Bu değerlere göre cari oran 1,70‟dir. 31.12.2013 tarihi itibariyle dönen varlıklar toplamı 5 372 532,79 TL‟dir. Aynı dönemde kısa vadeli yabancı kaynaklar toplamı ise, 4 187 566,15 TL‟dir. Bu değerlere göre cari oran 1,28‟dir. 4.5.3.14. Net kar marjı ( Net Kar/Net Satış Oranı) ġirketin net karının net satıĢı içindeki payını ifade eder. Bu oranın yüksek olması Ģirketin verimli olduğunu gösterir. Oranın 0,20 üzerinde olması istenir. 31.12.2011 yılı itibariyle Ģirketin kar marjı (8 732,59)/29 474 495,91 sonucunda 0,00002‟dir. 31.12.2012 yılı itibariyle Ģirketin kar marjı 1 136 403,30/37 245 280,55 sonucunda 0,03‟tür. 31.12.2013 yılı itibariyle Ģirketin kar marjı 699 592,72/44 112 426,15 sonucunda 0,01‟dir. 4.5.4. Samsun Proje Ulaşım İmar İnşaat Yatırım Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi (Samulaş A.Ş.)’ Nin 2011-2012-2013 Yılı Bilanço ve Gelir Tablolarının Analizi 4.5.4.1. Sermaye büyüklüğü hakkında bilgiler 31.12.2011 yıl sonu itibariyle Ģirketin sermayesi 3 000 000,00 TL olup bunun 1 000 000,00 TL‟si ödenmiĢ sermaye, 2 000 000,00 TL‟si ise ödenmemiĢ sermaye hesabındadır. 31.12.2012 yıl sonu itibariyle Ģirketin sermayesi 3 000 000,00 TL olup bunun 2 709 736,00 TL‟si ödenmiĢ sermaye, 290 264,00 TL‟si ise ödenmemiĢ sermaye hesabındadır. 122 31.12.2013 yıl sonu itibariyle Ģirketin sermayesi bir önceki yıl ile aynı gerçekleĢmiĢtir. 4.5.4.2. Satışlar hakkında bilgiler 31.12.2011 yıl sonu itibariyle; Ģirketin net satıĢları 14 267 371,77 TL, 31.12.2012 yıl sonu itibariyle; Ģirketin net satıĢları, 19 734 349,42 TL, 31.12.2013 yıl sonu itibariyle; Ģirketin net satıĢları 25 998 286,15 TL olarak gerçekleĢmiĢtir. SatıĢların maliyeti ise; 2011, 2012 ve 2013 yıl sonuna göre sırasıyla; 15 024 611,45 TL, 19 734 349,42 TL ve 26 575 135,12 TL olarak gerçekleĢmiĢtir. 2012 yılındaki net satıĢlar 2011 yılına göre % 38 artıĢ göstermiĢ bunun karĢısında satıĢların maliyeti ise % 31 artıĢ göstermiĢtir. 2013 yılındaki net satıĢlar 2012 yılına göre % 31 artıĢ göstermiĢ, satıĢların maliyeti ise buna karĢılık % 35 artıĢ göstermiĢtir. 4.5.4.3. Şirketin gelirlerinin giderlerini karşılama oranı 31.12.2011 yıl sonu itibariyle; Ģirket 14 794 002,34 TL gelir elde etmiĢken, 16 566 366,96 TL gider yapmıĢtır. Bu yıl itibariyle gelirlerin giderleri karĢılama oranı, gelir/gider, 0,89 olarak gerçekleĢmiĢtir. Değerin 1‟e yakın olması gelirlerin giderleri karĢılayabilme olasılığını ortaya koyduğu için 2011 yıl sonu itibariyle bu oran % 89 olarak gerçekleĢmiĢ ve gereken değerin altında kalmıĢtır. Bu nedenledir ki Ģirket 2011 yılını zararla kapatmıĢtır. 31.12.2012 yıl sonu itibariyle; Ģirket 19 143 957,85 TL gelir elde etmiĢken, 20 868 530,24 TL gider yapmıĢtır. Bu yıl itibariyle gelirlerin giderleri karĢılama oranı, gelir/gider, 0,91 olarak gerçekleĢmiĢtir. Değerin 1‟e yakın olması gelirlerin giderleri karĢılayabilme olasılığını ortaya koyduğu için 2012 yıl sonu itibariyle bu oran % 91 olarak gerçekleĢmiĢ ve gereken değerin altında kalmıĢtır. Bu nedenledir ki 2012 yılı da zararla kapatmıĢtır. 31.12.2013 yıl sonu itibariyle; 26 169 872,64 TL gelir elde etmiĢken, 28 587 761,32 TL gider yapmıĢtır. Bu yıl itibariyle gelirlerin giderleri karĢılama oranı, gelir/gider, 0,91 olarak gerçekleĢmiĢtir. Değerin 1‟e yakın olması gelirlerin giderleri karĢılayabilme olasılığını ifade ettiğinden 2013 yıl sonu itibariyle bu oran % 91 olarak gerçekleĢmiĢ ve gereken değerin altında kalmıĢtır. Bundan dolayıdır ki 2013 yılı da zararla kapatılmıĢtır. 123 4.5.4.4. Ödenen faiz giderleri hakkında bilgiler ġirketin mali tablolarına göre aldığı banka kredileri karĢılığında; 31.12.2011 yılında 447 644,86 TL finansman gideri ödemiĢtir. 31.12.2011 tarihinde gerçekleĢen gider 16 566 366,96 TL içinde, 2011 yılı finansman giderinin oranı 0,027 (%2,7) olarak gerçekleĢmiĢtir. 31.12.2012 yılında 358 044,18 TL finansman gideri ödenmiĢtir. 31.12.2012 tarihi itibariyle gerçekleĢen gider 20 868 530,24 TL içinde, 2012 yılı finansman giderinin oranı 0,017 (yüzde 1,7) olarak gerçekleĢmiĢtir. 31.12.2013 yılında 857 417,10 TL finansman gideri ödenmiĢtir. 31.12.2013 tarihi itibariyle gerçekleĢen gider 28 587 761,32 TL içinde, 2013 yılı finansman giderinin oranı 0,029 (yüzde 2,9) olarak gerçekleĢmiĢtir. 4.5.4.5. Aktif yapısı hakkında bilgiler 31.12.2011 yılı itibariyle Ģirketin aktif büyüklüğü; 4 176 996,41 TL olup bunun 745 766,58 TL‟si dönen varlık, 3 431 229,83 TL‟si duran varlıktan oluĢmaktadır. Aktifin % 18‟i dönen varlıktan %82 „si duran varlıktan oluĢmaktadır. Dönen Varlık/Duran Varlık oranı 0,22 dir. 31.12.2012 yılı itibariyle Ģirketin aktif büyüklüğü; 9 143 361,26 TL olup bunun 1 610 481,35 TL‟si dönen varlık, 7 532 879,91 TL‟si duran varlıktan oluĢmaktadır. Aktifin 0,18 si dönen varlık, %82‟si duran varlıktan oluĢmaktadır. Dönen/Duran varlık oranı 0,21 dir. 31.12.2013 yılı itibariyle Ģirketin aktif büyüklüğü; 6 502 502,62 TL olup bunun 806 775,38 TL‟si dönen varlık, 5 695 727,24 TL‟si duran varlıktan oluĢmaktadır. Aktifin % 12‟si dönen varlıktan, % 88‟si duran varlıktan oluĢmaktadır. Dönen varlık/duran varlık oranı 0,14‟dür. 4.5.4.6. Pasif hakkında bilgiler 31.12.2011‟de pasif toplamı 4 176 996,41 TL olup; kısa vadeli yabancı kaynaklar toplamı 2 061 913,12 TL, uzun vadeli yabancı kaynaklar toplamı 3 897 476,32 TL, özkaynaklar toplamı ise (1 782 393,03) TL olarak gerçekleĢmiĢtir. Toplam yabancı kaynaklar 5 959 389,44 TL‟dir. Toplam yabancı kaynaklar kendi arasında oranı 0,52‟dir. ġirketin özkaynak 124 tutarı eksidedir. özkaynak- pasif toplamı negatif değer vermektedir. Bu ise Ģirketin borç ödeme kabiliyetinin çok zayıf olduğuna iĢaret eder. ġirketin 31.12.2012‟de pasif toplamı 9 143 361,26 TL olup; kısa vadeli yabancı kaynaklar toplamı 2 673 601,76 TL, uzun vadeli yabancı kaynaklar toplamı 8 266 988,92 TL, özkaynaklar toplamı ise (1 797 229,42) TL olarak gerçekleĢmiĢtir. Toplam yabancı kaynaklar 10 940 590,68 TL‟dir. Toplam yabancı kaynaklar kendi arasında oranı 0,32‟dir. ġirketin özkaynak tutarı eksidedir. özkaynak- pasif toplamı negatif değer vermektedir. Bu ise Ģirketin borç ödeme kabiliyetinin çok zayıf olduğuna iĢaret eder. ġirketin 31.12.2013‟de pasif toplamı 6 502 502,62 TL olup; kısa vadeli yabancı kaynaklar toplamı 3 387 347,66 TL, uzun vadeli yabancı kaynaklar toplamı 7 330 273,06 TL, özkaynaklar ise (4 215 118,10) TL olarak gerçekleĢmiĢtir. Toplam yabancı kaynaklar 10 717 620,72 TL‟dir. Toplam yabancı kaynaklar kendi arasında oranı 0,46‟dır. ġirketin özkaynak tutarı eksidedir. özkaynak- pasif toplamı negatif değer vermektedir. Bu ise Ģirketin borç ödeme kabiliyetinin çok zayıf olduğuna iĢaret eder. 4.5.4.7. Özkaynak/Sermaye oranı 31.12.2011 tarihi itibariyle özkaynak toplamı (1 782 393,03) TL, ödenmiĢ sermayesi ise 1 000 000,00 TL olarak gerçekleĢmiĢ ve özkaynak/sermaye oranı eksi çıkmaktdır. Bu oranın 1‟den küçük olması belediyeler tarafından konulan sermayenin korunamadığını göstermektedir. 31.12.2012 tarihi itibariyle özkaynak toplamı (1 797 229,42) TL, ödenmiĢ sermaye 2 709 736,00 TL olarak gerçekleĢmiĢ ve özkaynak/sermaye oranı eksi olarak gerçekleĢmiĢtir. Bu oranın 1‟den küçük olması belediyeler tarafından konulan sermayenin korunamadığını göstermektedir. 31.12.2013 tarihi itibariyle özkaynak toplamı (4 215 118,10) TL, ödenmiĢ sermaye 2 709 736,00 TL olarak gerçeklĢemiĢ ve özkaynak/sermaye oranı eksi olarak gerçekleĢmiĢtir. Bu oranın 1‟den küçük olması belediyeler tarafından konulan sermayenin korunamadığını göstermektedir. 125 4.5.4.8. Genel yönetim giderlerinin tüm giderler içindeki payı 31.12.2011 tarihi itibariyle Ģirketin genel yönetim gideri 431 550,24 TL, aynı yıl tüm giderler ise 16 566 366,96 TL olarak gerçekleĢmiĢtir. Bu durumda genel yönetim gideri/tüm giderler oranı % 2,6 olarak gerçekleĢmiĢtir. 31.12.2012 tarihi itibariyle Ģirketin genel yönetim gideri 763 803,45 TL, aynı yıl tüm giderler ise 20 868 530,24 TL olarak gerçekleĢmiĢtir. Bu durumda genel yönetim gideri/tüm giderler oranı % 3,6 olarak gerçekleĢmiĢtir. 31.12.2013 tarihi itibariyle Ģirketin genel yönetim gideri 1 012 918,10 TL, aynı yıl tüm giderler ise 28 587 761,32 TL olarak gerçekleĢmiĢtir. Bu durumda genel yönetim gideri/tüm giderler oranı % 3,5 olarak gerçekleĢmiĢtir. Genel yönetim giderlerinin tüm giderlere oranı % 30‟ ların üzerinde olması Ģirket kaynaklarının verimli alanlarda kullanılmadığını gösterir daha çok yöneticilere ödenen ücretlere, kira, temsil, ağırlama gibi diğer çeĢitli genel giderlere harcandığını, kaynakların üretim ya da hizmet üretimi dıĢında kullanıldığı anlamına gelmektedir. Söz konusu Ģirkette bu oran bahsi geçen orandan çok düĢük olduğu için bu durum söz konusu değildir. 4.5.4.9. Kar/Toplam aktif (Varlıkların Karlılığı) Bu oran varlıkların iĢletmede ne ölçüde verimli kullanıldığını göstermektedir. 31.12.2011 tarihi itibariyle (1 772 364,62)/4 176 996,41 oranının sonucunda eksi değer (0,42) almaktadır. 31.12.2012 tarihi itibariyle (1 724 572,39)/9 143 361,26 iĢleminin sonucunda eksi değer (0,19) almaktadır. 31.12.2013 tarihi itibariyle (2 417 888,68)/6 502 502,62 iĢleminin sonucunda eksi değer (0,37) almaktadır. Bu durumda varlıkların karlılığından söz edilemez. 126 4.5.4.10. Kar/Özkaynak oranı ĠĢletme sahipleri tarafından sağlanan kaynağın bir birimine düĢen kar payını gösterir. ĠĢletmenin yönetimindeki baĢarı derecesini gösteren bir orandır. Zarar eden Ģirketlerde ki -söz konusu Ģirket böyledir- bu oranın artı çıkması özkaynakların tamamen tükenip eksi kaynakla çalıĢıyor olmalarından kaynaklanmaktadır. (-:-= +) 4.5.4.11. Özkaynak/Aktif Toplamı oranı ĠĢletmenin uzun vadeli borç ödeme gücünü gösterir. Oranın yüksek olması borç verenler bakımından iyidir. Oranın % 50‟den aĢağı düĢmesi istenmez. 31.12.2011 tarihinde gerçekleĢen değerlere göre bu oran (1 782 393,03)/ 4 176 996,41 iĢleminin sonucunda eksi değer almaktadır. 31.12.2012 tarihinde gerçekleĢen değerlere göre bu oran (1 797 229,42)/ 9 143 361,26 iĢleminin sonucunda eksi değer almaktadır. 31.12.2013 tarihinde gerçekleĢen değerlere göre bu oran (4 215 118,10)/ 6 502 502,62 iĢleminin sonucunda eksi değer almaktadır. 4.5.4.12. Özkaynaklar/Toplam Yabancı Kaynaklar oranı Bu oran finansman oranı olarak adlandırılır. Genellikle 1‟den büyük veya eĢit olması beklenir. Özkaynak eksi değerde olduğu için özkaynak/toplam yabancı kaynak oranları söz konusu üç dönemde de eksi değer almaktadır. 4.5.4.13. Cari oran (Dönen Varlıklar/Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar) ġirketin kısa süreli borçları ödeyebilme gücünü ve net iĢletme sermayesinin yeterli olup olmadığını gösterir. Bu oranın yüksek olması Ģirketin likiditesinin iyi olduğunu gösterir. Oranın 1‟den büyük olması ve 1,5-2‟ye yakın değerler olması ise arzu edilen durumdur. 127 31.12.2011 tarihi itibariyle Dönen Varlıklar Toplamı 745 766,58 TL‟dir. Aynı dönemde kısa vadeli yabancı kaynaklar toplamı ise, 2 061 913,12 TL‟dir. Bu değerlere göre cari oran 0,36‟dır. 31.12.2012 tarihi itibariyle dönen varlıklar toplamı 1 610 481,35 TL‟dir. Aynı dönemde kısa vadeli yabancı kaynaklar toplamı ise, 2 673 601,76 TL‟dir. Bu değerlere göre cari oran 0,60‟dır. 31.12.2013 tarihi itibariyle dönen varlıklar toplamı 806 775,38 TL‟dir. Aynı dönemde kısa vadeli yabancı kaynaklar toplamı ise, 3 387 347,66 TL‟dir. Bu değerlere göre cari oran 0,24‟tür. 4.5.4.14. Net Kar Marjı ( Net Kar/Net Satış Oranı) ġirketin net karının net satıĢı içindeki payını ifade eder. Bu oranın yüksek olması Ģirketin verimli olduğunu gösterir. Oranın 0,20 üzerinde olması istenir. Söz konusu üç dönemde de kar değeri eksi olduğundan oran değeri eksidir. Bu durumda karlı olmaktan bahsetmek imkansızdır. 31.12.2011 yılı itibariyle Ģirketin kar marjı (1 772 364,62)/14 267 371,77 oranı sonucunda – 0,12‟dir. 31.12.2012 yılı itibariyle Ģirketin kar marjı (1 724 572,39)/19 062 204,21 oranı sonucunda – 0,09‟dur. 31.12.2013 yılı itibariyle Ģirketin kar marjı (2 417 888,68)/25 998 286,15 oranı sonucunda – 0,09‟dur. 4.6. Mali Tablolar Analizi Genel Değerlendirmesi Belediye iktisadi teĢebbüslerinin mali analizini gerçekleĢtirirken Ģu ayrıntı önemlidir. Analiz kapsamına alınan Ģirketler Yeni Türk Ticaret Kanunu kapsamında bağımsız denetime tabi olacak Ģirketler için belirlenmiĢ olan üç ölçütten en az ikisini taĢıma kriterini taĢımadığından finansal tablolar vergi usul kanununa göre hazırlanmıĢtır. 128 12.03.2013 tarih ve 28585 sayılı Resmi Gazete‟de yayımlanan bağımsız denetime tabi olacak Ģirketlerin belirlenmesine dair bakanlar kurulu kararına iliĢkin usul ve esasların ikinci bölümünde denetime tabi olma kısmında ölçütler de belirtilene göre; ġirketlerin denetime tabi olup olmadığının belirlenmesinde tek baĢına veya bağlı ortaklıkları ve iĢtirakleriyle birlikte aktif toplamına, yıllık net satıĢ hasılatına ve çalıĢan sayısına iliĢkin genel ölçütler aĢağıdaki gibi belirlenmiĢtir: Aktif toplamı : 150 milyon TL ve üzeri Yıllık net satıĢ hasılatı : 200 milyon TL ve üzeri ÇalıĢan sayısı : 500 çalıĢan ve üzeri Bakanlar Kurulu Kararına göre Ģirketlerin denetime tabi olması için yukarıda belirtilen üç ölçütten ikisini üst üste iki hesap dönemi sağlaması gerekir. Birbirini takip eden hesap dönemlerinde sağlanan iki ölçütün aynı ölçütler olması Ģart değildir. Bu nedenle çalıĢma kapsamında incelenen Samsun BüyükĢehir Belediyesi Ģirketleri mali tablolarını Vergi Usul Kanunu‟na göre düzenlemektedir. Samsun Anakent Ġmar ĠnĢaat ve Madencilik Ticaret ve Sanayi Limited ġirketinin yukarıda mali analiz oranlarına bakılmıĢtır. Özetle; bakıldığında gelir yaratma kapasitesinin olduğunu, borç verenlere karĢı tehlikeli bir durumunun söz konusu olmadığı, ödenmiĢ sermayesinin karĢılıksız kalmayıp borca batık olmadığı anlaĢılmaktadır. Kar marjının düĢük olması ise Ģirketin her ne kadar limited Ģirket olmasına rağmen bir belediye iĢletmesi olması –ki belediyenin daha ucuz ve kaliteli hizmeti halka ulaĢtıma sorumluluğu- ve sermayesinin en büyük ortağının Samsun BüyükĢehir Belediyesinin etkisi olduğu düĢünülebilir. Bu nedenle karlılığı da düĢüktür. Samsun Proje UlaĢım Ġmar ĠnĢaat Yatırım Sanayi ve Ticaret Anonim ġirketine bakıldığında ise Ģirketin üç dönem boyunca zarar ettiği yapılan bilanço ve gelir tablosu analizinde görülmektedir. Dikkat edilmesi gereken bazı hususlar ise Ģöyledir: 129 ġirket 16.03.2010 tarihinde kurulmuĢtur. ġirketin 2012 yılında kısa vadeli borçları 2 673 601,76 TL, uzun vadeli borçları 8 266 988,92 TL olarak gerçekleĢmiĢ bu borçları karĢılığında 9 177 784,49 TL sabit kıymet alımı yapmıĢtır. Hazır değerleri toplamı 1 610 481,35 TL‟dir. ġirket; kurulduğundan bu yana yıllarında toplam 4 505 965,42 TL zarar etmiĢtir. Bu zararın 3 259 432,23 TL‟si amortisman ve tükenme paylarından oluĢmaktadır. Bu zarar fiktif bir zarar olup nakit çıkıĢı gerektirmemektedir. Amortisman ve itfa payları dikkate alınmadığında öz kaynaklar eksi bakiye vermemektedir. (3 259 432,23- 1 797 229,42) 1 462 202,81 TL artı bakiye vermektedir. ġirketin karlılığı yoktur. Uzun vadeli borçlarını bu nedenle ödeme durumu yoktur. Bunun için sermaye arttırımı yoluna gidilmesi gerekmektedir. 2013 yılında da Ģirketin 9 795 933,82 TL tutarında sabit kıymetleri olup bunun karĢılığında 5 166 247,21 TL tutarında amortisman ayrılmıĢtır. Bu dönemle beraber Ģirket kurulduğundan beri 6 924 854,10 TL zarar etmiĢtir. Bu zararın 5 239 623,05 TL‟si amortisman ve tükenme paylarından oluĢmaktadır. Bu kısım nakit çıkıĢı gerektirmemektedir. Amortisman ve itfa payları giderleri dikkate alınmadığında öz kaynaklar eksi bakiye vermemekte olup ( 5 239 623,05- 4 215 118,10) 1 024 504,95 TL artı bakiye vermektedir. ayrıca SamulaĢ Ģirketinin yatırım amaçlı almıĢ olduğu otobüsler için ödediği kredi faizleri 857 417,10 TL‟dir. Faiz ödemelerinin tek sebebi Ģirketin sermaye yapısının güçlü olmamasıdır. Detay mizanlara bakıldığında dikkat çeken ayrı bir husus da personele ödenen ücrettir. 2013 yılı detay mizanında iĢçilere ödenen ücret 8 702 553,71 TL‟dir. Ayrıca Ģirket yetkililerine ödenen huzur hakkı 357 629,49 TL‟dir. ĠĢletmenin belediyeye kira bedeli olarak ödediği tutarlar ise 2013 yılında 7 968 606,69 TL‟dir. Ve inceleme kapsamı dönemi için bu tutar 27 000 000 TL‟yi bulmaktadır. SamulaĢ A.ġ. nin mali tablolarında amortisman ve tükenme paylarının gider olarak gösterilerek eksiye düĢülmesinin nedeni vergi usul kanununa göre mali tabloların düzenlenmesi ve ileriye dönük kar oluĢumundan vergi ödemekten kaçınma çabasıdır. ġirketin finansal yapısı iyileĢtirilmek isteniyorsa Ģirket gelirlerini artırmak ve sermaye arttırımı yapmak gerekmektedir. 130 131 5. SONUÇ VE ÖNERİLER EndüstrileĢmenin ve nüfusun hızla artmasından dolayı geliĢen hızlı kentleĢme sürecinde belediyelerin sorumlulukları da artmaktadır. Ortaya çıkan bu hızlı ĢehirleĢme ve diğer geliĢmelerin etkisiyle yerel hizmet sunumunda büyük bir artıĢ ve çeĢitlenme olmuĢtur. Bununla birlikte daha fazla hizmet sunma baskısı altında kalan yerel yönetimler ve yerel idareler açısından temel birim olan belediyeler, yerel hizmetleri daha etkin, daha verimli ve halkın beklentilerine daha duyarlı bir Ģekilde sunmak amacıyla yeni arayıĢlar içerisine girmiĢ bu da hizmet sunumunda çeĢitli alternatif yöntemlerin geliĢtirilmesi ve uygulamaya geçirilmesine neden olmuĢ ve 1980‟lerden itibaren sayısı artan Ģekilde belediye iktisadi teĢebbüslerini kurmuĢlar ya da kurulan Ģirketlere ortak olmuĢlardır. Belediye Ġktisadi TeĢebbüsleri, sermaye yapıları bakımından kamusal sermayeye sahip olmalarına rağmen özel hukuk hükümlerine ve Ticaret Kanunu hükümlerine tabi olan ancak belediyeler gibi vesayet denetimine tabi olmayan, serbest piyasa kurallarına göre faaliyette bulunan ticari kuruluĢlardır. Günümüzde belediye kaynaklarının yetersiz olması, harcamaları üzerindeki merkezi yönetim baskısı, finansman sorununu aĢmak için BĠT‟ler aracılığıyla hesapsız borçlanmak suretiyle sorunlarını çözmeye çalıĢmaktadırlar. Bu ise hükümetlerin özelleĢtirme yöntemiyle çözüm bulmaya çalıĢtığı KĠT probleminin gelecekte BĠT adı altında çıkacağının göstergesidir. Çünkü BĠT‟ler, belediyelerde iktidarı elinde bulunduran siyasi partilerin kendi taraftarları veya seçmenleri için adeta bir ekmek kapısı olarak değerlendirilmektedir. Ayrıca ihaleler yapılırken bir kısım firmaların kollanması amacıyla objektif kriterlerden uzaklaĢılmaktadır. Bu da BĠT‟lerin asıl iĢtigal konularından sapma göstermelerine neden olmaktadır. Belediye iktisadi teĢebbüslerinin kuruluĢları konusunda statü anlamında bir çerçeve kesin hatlarıyla belirlenmelidir. Belediye Ģirketlerinin belediyenin faaliyet alanına giren alanlarda faaliyet göstermesi zorunludur. Bu anlamda bakıldığında bunun dıĢında faaliyet gösteren Ģirketlerin tasfiyesi gerekir. Fakat neredeyse hayatın tüm alanlarında hizmet göstermesi beklenen belediyelerin görev ve yetki alanları düĢünülürse, Ģirketlerinde tüm alanlarda faaliyet göstermesi bu anlamda yadırganmayabilir. Serbest piyasa ekonomisinin uygulandığı Türkiye‟de, bu Ģirketlerin rekabete açık olarak faaliyetlerini sürdürebilmeleri, hem belediye hem vatandaĢlar için olumlu olabilir. Bazı 132 temel ihtiyaçların karĢılanması konusunda, fiyat artıĢlarını önleyici olan Ģirketlerin, bu anlamda desteklenmesi düĢünülebilir. Ancak haksız rekabet ve diğer Ģirketler karĢısındaki avantajları nedeniyle bu Ģirketler olumlu görüntü vermemektedir. ġirketleĢme faaliyetlerinin altında, kötü niyetli yaklaĢımlar bir tarafa bırakılırsa, belediyelerin kaynak yaratmadaki sıkıntıları, personel istihdamı konusundaki sıkıntıları, belediyelerin görevlerini yaparken ihtiyaç duydukları mali ve teknik donanımların yetersizliği gibi konular ön plana çıkmaktadır. Türkiye‟de bu Ģirketlerin yapılanması çok karmaĢık bir hal almıĢtır. Bundan ötürü sayılarının toplamı net olarak bilinememektedir. Belediye Ģirketlerinde kamuya ait kaynaklar tam bir serbesti içinde kullanılabilmekte, bu kaynakların amacına uygun ve verimli kullanılması büyük ölçüde bu kaynakları yönetenlerin iyi niyetine bağlı kalmaktadır. Ana sermaye ve kuruluĢ giderleri yanında, ihaleler ve sermaye arttırımı yoluyla sürekli belediye kaynaklarının transfer edildiği Ģirketlerin, kamu kaynağı kullanmaları görmezden gelinerek denetim dıĢı tutulması anlaĢılır bir durum değildir. 4734 sayılı Kamu Ġhale Kanunu ile kendi yapacakları ihalelerde bu kanuna tabi tutulan Ģirketlerin kanun kapsamına alınmalarının nedeni kamu kaynağı kullanmalarıdır. Mevcut sistemde yapılan ihalelerde ihaleyi alan Ģirket, aynı makamca yönetilmektedir. Bu yürürlükteki hükümlere uygun gözükse de etik, genel ahlaki kurallara göre uygun değildir. Belediye Ģirketlerinin bu nedenle ihalelere girmelerinin önüne geçilmelidir. Bunun dıĢındaki çözümler yetersiz kalacaktır. Ayrıca 5216 sayılı kanunla belediyelere verilen büfe, çay bahçesi gibi iĢletmelerin ihalesiz olarak verilmeleri imkanı kaldırılmalı bunlar için ihale getirilmelidir. Mal ve hizmet alımı ihalelerinde Kamu Ġhale Kanunu‟na bağımlılık önemle sağlanmalıdır. Personel istihdamı ve ücret ödemelerinde çok esnek davranma Ģansına sahip olan BĠT‟lerde verilen ücretler önemli bir maliyet kalemi oluĢturmakta bununla beraber kıdem tazminatı kaleminde de büyük artıĢlar oluĢturmaktadır. Bu anlamda kıdem tazminatı yükümlülükleri açısından tedbirlere önem verilmelidir. Özel bir iĢletmede olduğu gibi Anonim ġirket statüsünde olan Kamu Ġktisadi TeĢebbüsleri (KĠT) iç denetçileri tarafından denetlendiği gibi yasama ve yürütme organı adına “dıĢ denetimleri” de yapılmaktadır. 1982 Anayasa‟sının 165. maddesinde “Sermayesinin yarısından fazlası doğrudan doğruya veya dolaylı olarak devlete ait olan kamu kuruluĢ ve 133 ortaklıklarının TBMM‟ce denetlenmesi esasları kanunla düzenlenir.“ hükmü yer almaktadır. KĠT‟ler üzerinde hükümetin doğrudan denetimleri, ilgili Bakanlıkların genel yönetim ve gözetimi, BaĢbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu (Y.D.K.) gibi, özerk bir organın yasama (TBMM) adına yaptığı denetimdir. KĠT‟lerin denetlenmesinde Y.D.K. raporları esas alınmakta olup bu raporlar TBMM tarafından yapılan denetimin ilk aĢamasını oluĢturmaktadır. 03.07.2005 tarih ve 5393 Sayılı Belediye Kanunun 24. Maddesinde “Belediye meclisi, her dönem baĢı toplantısında, üyeleri arasından seçilecek en az üç en fazla beĢ kiĢiden oluĢan ihtisas komisyonları” kurulabileceğini belirterek maddenin devamında ise “ihtisas komisyonları, her siyasi parti grubunun ve bağımsız üyelerinin meclisteki üye sayısının meclis üye tam sayısına oranlaması suretiyle oluĢturulacağı”, açıklanmıĢtır. BĠT‟lerde de 1982 Anayasasının 165. maddesinde belirtilen KĠT‟lerin denetimi benzeri “sermayenin yarısından fazlası doğrudan doğruya veya dolaylı olarak belediyeye ait kuruluĢ, ortaklık veya vakıf iktisadi iĢletmelerinin belediye meclisince denetlenmesi hükmü getirilerek bu hüküm belediye meclisince oluĢturulacak “Belediye Ġktisadi TeĢebbüsleri Denetleme Komisyonu” aracılığı ile yapılabilmelidir. „„Belediye Ġktisadi TeĢebbüslerinin Örnek Uygulamalarla Analizi‟‟ tezi hazırlanırken; BĠT‟ler üzerinde 3568 Sayılı Serbest Muhasebeci, Serbest Muhasebeci Mali MüĢavirlik, Yeminli Mali MüĢavirlik Yasasına göre yapılan denetimleri, (Sözkonusu denetimler; Ģirketlerle SMMM ve/veya YMM‟lerle yapılan sözleĢmeye bağlı olup; yapılan denetimler uygunluk, vergi denetimi Ģeklinde gerçekleĢmekte, düzenlenen YMM‟lik Tam Tasdik raporları Ģirketlerin bağlı bulundukları vergi dairelerine teslim edilmektedir.) yerel yönetimlerin genel denetimleri dıĢında, genel, sürekli bir denetimin bulunmadığı görülmüĢtür. Ancak, SayıĢtay denetçileri, mülkiye müfettiĢleri, ĠçiĢleri Bakanlığı Mahalli Ġdare Kontrolörleri elemanları tarafından gerekli görülürse BĠT‟ler de incelenebilir. Bu durum arizi olup, süreklilik arzetmemektedir. Kamu tüzel kiĢiliği konumunda bulunan ve kamu hizmeti sunan belediyelerin, kurumlar vergisi kanununun 4/1-ı maddesinde; 134 “Ġl özel idareleri, belediyeler ve köyler ile bunların oluĢturdukları birlikler veya bunlara bağlı kuruluĢlar tarafından iĢletilen; 1) Kanal, boru ve benzeri yollarla dağıtım yapan su iĢletmeleri, 2) Belediye sınırları içinde faaliyette bulunan yolcu taĢıma iĢletmeleri, 3) Kesim, taĢıma ve muhafaza iĢleriyle sınırlı olmak üzere mezbahalar” kurumlar Vergisinden muaf tutulmuĢtur. Burada, bilinmesi gereken hususlardan bir tanesine örnek vermekte fayda vardır. Örneğin, Ġstanbul Büyük ġehir Belediyesine bağlı ve genel müdürlük konumunda olan ĠSKĠ‟nın kanal, boru ve benzeri yollarla dağıtım yapması “muafiyet” kapsamında olacak ancak, Ġstanbul Büyük ġehir Belediyesi‟nin Bit‟lerinden olan Hamidiye A.ġ.nin su satıĢları ise “muafiyet” kapsamında değerlendirilmeyecektir. Belediye sınırları içinde faaliyette bulunan yolcu ve taĢıma iĢleri de “muafiyet” kapsamında olmakla birlikte, taĢımanın belediye sınırları dıĢında yapılması hali kurumlar vergisi kapsamına girecektir. Son yapılan düzenlemelerle BüyükĢehir Belediyelerinin sınırları il sınırları olarak kabul edildiğinden, bu belediyelerin il sınırları dâhilinde yaptıkları yolcu taĢıma iĢleri “muafiyet” kapsamında değerlendirilecektir. Türk Ticaret Kanunu hükümleri çerçevesinde sermaye Ģirketi olarak kurulmuĢ bulunan belediye iktisadi teĢebbüslerinin (BĠT) faaliyetleri, yürürlükte bulunan kurumlar vergisi kanunu hükümlerine göre değerlendirilecektir. Belediyeler, faaliyetleri itibariyle gelir vergisinin mevzuuna girmemekle birlikte, sahibi bulundukları gayrimenkulleri kiraya vermeleri ya da kiĢi veya kurumlardan gayrimenkul kiralamaları halinde, Gelir Vergisi‟nden bahsedilebilecektir. ġöyle ki; Kanunun 94/1 maddesinde “hizmet erbabına yapılan ödemelerden”, 94/5-a maddesinde ise 70. maddede belirtilen “mal ve hakların kiralanması” karĢılığı yapılan ödemelerden vergi tevkifatı yapılması gerektiği belirtilmiĢtir. Belediyelerin iktisadi iĢletme niteliği taĢımayan sahibi oldukları gayrimenkullerin kiralanması iĢlemleri 70. maddede belirtilen ödemeler kapsamında değerlendirilerek G.V. K. 94.maddesi gereği stopaj yapılması gerektiği düĢünülmekle birlikte; 50 nolu Kurumlar 135 Vergisi Tebliğinin son bölümünde; Devlete, özel idarelere, belediyelere ve köylere ait gayrimenkullerin kiralanması karĢılığında ayrılan kamu kurumlarına yapılan kira ödemelerinden söz konusu gelir vergisi tevkifatı yapılmayacağından bahsedilmektedir. Bu konuda, belediyelerin sahibi bulundukları gayrimenkullerin kiraya verilmesi halinde, gelir vergisi tevkifatı olmaması için, belediyenin bu gayrimenkullerin yönetim ve giderlerinin belediye tarafından üstlenilmemiĢ olması gerekmektedir. Belediye Ġktisadi TeĢebbüslerinin aktifinde yer alan gayrimenkullerin kiraya verilmesi iĢlemleri ise KDV‟ye tabi olduğundan Gelir Vergisi Tevkifatı da yapılmayacaktır. Bu hususta görüldüğü üzere stopaj vergi uygulama da yaĢanılan problemlerin giderilmesi hususu önem arz etmektedir. Özellikle büyükĢehir belediyelerinin belediye iktisadi teĢebbüslerinin hemen her alanda temel gıda maddeleri, perakende satıĢ, Ģehir planlama ve düzenleme, imar, inĢaat, enerji, ulaĢım gibi alanlarda büyük yatırımların yapıldığı, hatta dıĢ borçlanmaların olduğu, Türkiye ölçeğine göre yüksek alıĢ ve satıĢların yer aldığı BĠT‟lerin üzerinde KĠT‟ler benzeri bir denetiminin de olmadığı görülmektedir. Belediye Ģirketleri her ne kadar 5018 sayılı kanunun ikinci maddesi kapsamına alınmamıĢ olsa da belediye Ģirketlerinin kamu kurumu niteliğinde olduğu yadsınamaz. Dolayısıyla bu Ģirketlerin yönetimlerinin, stratejik plan ve performans programları hazırlamaları sağlanmalı faaliyetleri bu çerçevede yürütülmelidir. BĠT‟ler, fiyat ve kalite yönünden piyasaya genelde duyarlı değildir. Bunun baĢlıca nedeni, BĠT‟lerin tekelci/tekelimsi statüleriyle piyasanın kontrolünü ellerinde bulundurmaları ve asıl önemlisi iflas etme gibi bir tehlike ile karĢı karĢıya bulunmamalarıdır. Böylece BĠT‟ler, piyasa paylarını kaybetmemek için kaliteyi iyileĢtirmek, fiyatı ve maliyeti düĢürmek gibi tedbirler alma zorunluluğu duymazlar. Bu anlamda iflas BĠT‟lerin önünde önemli bir engelleyici olmalıdır. Kaydi değerlere dayanan dönemsel denetimler; özellikle vergisel denetimler dıĢında belediye iktisadi teĢebbüslerinde verimlilik, hizmetlerin kalitesi, yatırımların yerindeliği gibi kriterlerinde göz önüne alındığı performans denetiminin de yapılması gerekmektedir. Ancak bu denetimleri ister kamu kuruluĢlarının ister özel denetim kuruluĢlarının 136 yapmasında sonuç itibariyle bir fark bulunmamaktadır. Bu sebeple denetimlerde asgari düzeyde Ģu koĢullara dikkat edilmesi gerekir. a. Kamu parasının kullanıldığı her yeri denetlenmelidir. b. Performans denetimi yapılmalı ve kamu oyuna sunulmalıdır. c. Bağımsız bir dıĢ denetime tabi olmalıdır. d. Denetimlerin uluslar arası genel kabul görmüĢ meslek standartlarına göre yürütülmeli, çağdaĢ denetim yöntem ve teknikleri kullanılmalıdır. BĠT‟lerin kuruluĢlarına objektif sınırlamalar getirilmeli, bu Ģirketlerin serbest piyasa kurallarına göre çalıĢmaları sağlanmalı, yapacakları zarar ve maliyetlerin belediyelere yansıması önlenmelidir. Bu teĢebbüslerin mali yapıları standartlaĢtırılmalı, zararları nedeniyle belediye bütçelerinden yapılan aktarmaların önüne geçilmeli, üretilen hizmet maliyetlerinin iĢletme ilkeleri çerçevesinde gerekçeli olarak saptanması gerekmektedir. 137 KAYNAKLAR 5216 Sayılı BüyükĢehir Belediyesi Kanunu 5393 Sayılı BüyükĢehir Belediyesi Kanunu Acar, Ġ. A. ve Gül, H. (2008). 1980 Sonrasında Kamusal Mal ve Hizmetlerin Sunumunda YaĢanan DönüĢüm, (Edit. Ġbrahim Atilla Acar vd.), 22. Maliye Sempozyumu Bildiriler Mali Yapılanma Sürecinde Stratejik Yönetim ve Sosyal Güvenlik Sisteminin Kamu Maliyesine Etkileri, , Süleyman Demirel Üniversitesi Ġ.Ġ.B.F. Maliye Bölümü, Isparta, s. 273 Acartürk, E. (2001). Yerel Yönetimlerin Hizmet Sunumunda Alternatif Yöntemler, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(6), 2, 46–60 Acer, D. Ö. (2007). Belediye Hizmetlerinde Özelleştirme Uygulamaları: Amaçlar, Yöntemler ve Sonuçlar, Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 78. Akalın, G. (1994). Yerel Yönetimlerin Ġktisadi TeĢebbüslerinin ÖzelleĢtirilmesi. Çağdaş Yerel Yönetimler, 3 (6), 15-17. AkdiĢ, M. (1994). Dünya Özelleştirme Uygulamaları ve Türkiyede 5 Nisan Kararları Sonrası Beklenen Gelişmeler, 12-35. Aktan, C. C. (1986). Yasal Kurumsal SerbestleĢme ve ÖzelleĢtirme, Sermaye Piyasası Dergisi, 8 (92), 38. Aktan, C. C. (1993). Posta ve Telekomünikasyon Hizmetlerinde Yeniden Yapılanma ve ÖzelleĢtirme Uygulamaları (ABD ve Ġngiltere Örnekleri). İktisat, İşletme ve Finans Dergisi, 8 (92-93), 16 Aktan, T. (1976). Mahalli Ġdarelerde Vesayet Denetimi, Amme İdaresi Dergisi, 9 (3), 3. Al, H. (2002). Bilgi Toplumu ve Kamu Yönetiminde Pradigma Değişimi. Bilimadamı Yayınları, Ankara, 152 Alada Bayramoğlu, A. (1994). Yerel Yönetim ve Ahlak. Yerel Yönetimin GeliĢtirilmesi Programı El Kitapları Dizisi, Toplu Konut Ġdaresi BaĢkanlığı ve IULA- EMME, Ġkinci Baskı, Ġstanbul, 29-30. Alada, A. (1990). Türk Belediyeciliğine Kronolojik YaklaĢım. Türk Belediyeciliğinde 60.Yıl Bildiri Tartışmalar, Ankara: BüyükĢehir Belediyesi Metropol Ġmar AS.-Emme Yayını, 129. Arıoğlu, E. (1994). Dünya’da ve Türkiye’de Özelleştirme, Türkiye Maden ĠĢçileri Sendikası Yay., Ankara, 71 Aydınlatma, (2003). Muhasebe ve Denetime Bakış, Yıl:3, Sayı: 10, Eylül, s.62 138 Barut, A., Önal, H. (1993). Belediyelerin Kurduğu, Katıldığı, Kurup Kapattığı Şirketler Hakkında İçişleri Bakanlığı Mülkiye Müfettişliği İnceleme Araştırma Raporu, Ankara, 114 Bilal E. (1989). "Belediye Hizmetlerinin Yürütülmesinde Alternatif Kurumsal Yöntemler", Türk İdare Dergisi, Yıl: 61, Sayı: 382, Mart, 53. Bilal, E. (1990). "Belediye Hizmetlerinin Yürütülmesinde Alternatif Yöntemler". Birinci Ulusal İdare Hukuku Kongresi, 2, (Kamu Yönetimi), Ankara, 1-4 Mayıs, 908. Bozkurt, Ö. (1996). Kamu Yönetimi Sözlüğü, TODAĠE Yayını No:283, Ankara, 258. Bozlağan R. (2000). Belediye Ġktisadi TeĢebbüsleri ve ÖzelleĢtirme ÇalıĢmaları, Yerel Yönetimler Sempozyumu, 1-2 Kasım TODAĠE, Ankara, 2, 439. Bozlağan, R. (1997). Yerel Hizmetlerin Özelleştirilmesi ve Bağcılar Belediyesi Özelleştirme uygulamaları. Bağcılar Belediyesi Kültür Kitapları Dizisi, 2.Bası, ÜçEr Ofset, Ġstanbul, 52, 440. Bozlağan, R. (2000). Belediye İktisadi Teşebbüsleri ve Özelleştirme Çalışmaları, YayımlanmamıĢ ÇalıĢma, Ġstanbul, 6-9. Bozlağan, R. (2002). Belediye Ġktisadi TeĢebbüsleri ve ÖzelleĢtirme TartıĢmalar, Yerel Yönetimler Sempozyum Bildirileri, (Edit. Birgül Ayman Güler ve AyĢegül Sabuktay), TODAĠE Yayını, Ankara, 451. Bozlağan, R. (2002). Yerel Hizmetlerde ÖzelleĢtirme Yöntemleri. Bekir Parlak ve Hüseyin Özgür (Editörler), Avrupa Birliği İle Bütünleşme Sürecinde Türkiye’de Yerel Yönetimler, Ġstanbul: Alfa Yayınları, 205. Bozlağan, R. B. (2000). Belediye Ġktisadi TeĢebbüsleri ve ÖzelleĢtirme ÇalıĢmaları. Yerel Yönetimler Sempozyumu, TODAĠE, Ankara, 439. Bozlağan, R., “Yerel Hizmetlerde ÖzelleĢtirme Yöntemleri”, Avrupa Birliği İle Bütünleşme Sürecinde Türkiye’de Yerel Yönetimler, (Edit. Bekir PARLAK ve Hüseyin ÖZGÜR), Alfa Yayınları, Ġstanbul 2002, s. 204ss. 203-234 BüyükĢehir Belediyelerinin Yönetilmesi Hakkında Kanun Hükmünde Kararname, http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/681.html, (01.01.2014) Cahit, E. (2002). “Türkiye‟de Yerel Yönetim Birlikleri Uygulamasına Genel Bir BakıĢ: Gözlemler ve Değerlendirmeler”, Yerel Yönetimler Sempozyum Bildirileri, (Editörler Birgül Ayman Güler Ve AyĢegül Sabuktay), TODAĠE Yayını, Ankara, 316 Can, H. C. ve Yıldız, N. (2004). Belediye Başkanları ve Belediye Meclis Üyelerine Temel Bilgiler. Ġç iĢleri Bakanlığı Mahalli Ġdareler Genel Müdürlüğü Yayını, Ankara, 65 Ceylan, A. (1985). Kitlerin ÖzelleĢtirilmesinde Sorunlar. Sermaye Piyasası Dergisi, 7(74), 33. 139 ÇiftçibaĢı, G. (2008). Belediyelerde Hizmet Pazarlaması ve Üniversite Öğrencilerinin Eğitim Hizmetlerine Yaklaşımı Üzerine Bir Araştırma. Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 27 Çoker, Z. (1991). Bugünkü Uygulama Ġçinde Merkezden Yönetim, Yerinden Yönetim, Türk İdare Dergisi, 63(393), 1. Çoker, Z. (1992). Fransa ve Türkiye‟de Yerel Yönetim Reformu. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, TODAĠE Yayınları, 1(3), 62. Çoker, Z. (1993). Yerel Yönetim Reformu. Çağdaş Yerel Yönetim Dergisi, 2(4), 3. Çoker, Z. (1996). Yerel Yönetimler ve Anayasa. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 5(6), 19. DanıĢtay (2004). Danıştay Dergisi, Ankara, 98, 40. DanıĢtay (2006). Danıstay Dergisi, Ankara, 105, 40. Demiral, B. (Editörler; Özgür, Kösecik Muhammed), (2007). Türkiye‟de Anaknet Yönetimleri: Uygulama ve Sorunlar,” Yerel Yönetimler Üzerine Güncel Yazılar – II Uygulama. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım,81-88. Demircioğlu, K. (1990). "Belediye ve Ġl Özel idarelerinde ġirketleĢme Olayı", İdarecinin Sesi, Mayıs, 4, 37-41. Dilbirliği, M. (1994). Belediye ġirketleri. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 4(2),t 65-80. Dilbirliği, M. (1995). Belediye ġirketleri. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 4(2),t 65-80. Dinçer, Ö. (1995). Bit, Kit Değildir. İstanbul Bülteni, Ġstanbul, 13, 11. Doğan, Y. (1993). Kamu İktisadi Teşebbüsleri ve Özelleştirme. Fakülteler Kitabevi, Ġzmir: Fakülteler Kitabevi, 43,156. Dollery, B. and Johnson, A. (2005). Enhancing Efficiency in Australian Local Government: An Evaluation Of Alternative Models of Municipal Governance. Urban Policy and Research, 23(1), 73–85. Dönmez, M. (1996). Belediyelerin ġirket Kurmaları ve KurulmuĢ ġirketlere Ortak Olmaları. Beklenen Mahalli İdareler Dergisi, Ankara, (30), 62-64. DPT, Mahalli Hizmetlerin Yerinden KarĢılanması Özel Ġhtisas Komisyonu Raporu, s. 6364, ULUSOY-AKDEMĠR, Mahalli Ġdareler, s.334. Duran, M. (1985). Ġngiltere‟den KĠT‟ler ve ÖzelleĢtirme Uygulamaları, Banka ve Ekonomik Yorumlar Dergisi, 22(3), 39. Emek, U. (1999). Ek ve Değişiklikleri ile Yap-İşlet-Devret (YİD). Yap-ĠĢlet(YĠ) ve Kamu Hizmeti Ġmtiyazı Mevzuatı, Ankara: DPT Yayını, 2. Emin, K. (2000). Belediyelerin Ġktisadi TeĢebbüsler. Belediye Dünyası Dergisi, 1(2), Ankara, 11. 140 Emrealp, S. ve Horgan, D. (1993). Belediyelerde Alternatif Hizmet Sunma Yöntemleri., Ġstanbul: T.C. BaĢbakanlık Toplu Konut Ġdaresi BaĢkanlığı–IULA EMME Yayını, 19-31. Ener, M. ve Demircan, E. (2008). KüreselleĢme Sürecinde DeğiĢen Devlet AnlayıĢından Kamu Hizmetlerinin DönüĢümüne: Sağlık Hizmetlerinde Piyasa Mekanizmaları. Süleyman Demirel Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, 13(1), 57–82. Erençin, A. (2004). Türk Yerel Yönetim Sisteminin Kısa Tarihi ve 2004 Yılı Reformu, Yerel Yönetimler Kongresi Dünden Bugüne Yerel Yönetimlerde Yeniden Yapılanma Bildiriler Kitabı, Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Biga Ġ.Ġ.B.F. Yayını, 57–58. Ergun, T. ve Polatoğlu, A. (2000). Kamu Yönetimine Giriş (Dokuzuncu Baskı). Ankara: Ġlksan Matbaası Todaie Yayın, (222), 56. Ersöz, H. Y. (2000). Yerel Yönetimlerde Fonksiyonel DeğiĢim. Sayıştay Dergisi: Yerel Yönetimler Özel Sayısı, 140. Ersöz, H. Y. (2001). Yerel Yönetimlerde ÖzelleĢtirme Uygulamaları ve Yaygınlık Derecesi. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 10(2), 31–50. Ertan, B. (2002). Yerel Yönetim Kavramı. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 2(1), Ocak23. Eryılmaz, B. (1989). Belediyele Hizmetlerinde Alternatif Yöntemler. Türk İdare Dergisi, Ankara, (382), 45. Eryılmaz, B. (1997), Belediye Hizmetlerinin Yürütülmesinde Alternatif Kurumsal Yöntemler, Yerel Yönetimlerin Yeniden Yapılanması, Ġstanbul: BirleĢik Yayıncılık, 185-186 Eryılmaz, B. (1997). Yerel Yönetimlerin Yeniden Yapılandırılması. Ġstanbul:BirleĢik Yayıncılık, 171-172. Eryılmaz, B. (2002). Belediyelerde Demokrasi Geleneği ve DeğiĢim Ġhtiyacı. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 2(3), 13. Eryılmaz, B. (2009). Büyük ġehirleri Yönetilebilir Kılmak. Marmara ve Boğazlar Belediyeler Birliği Birlik Dergisi, (64) , 40. Eryılmaz, B. ve Eken, M. (1990). Mahalli Ġdarelerde ÖzelleĢtirme Politika ve Uygulamaları. Türk İdare Dergisi, 62(387), 64. Fenwick, J. and Bailey, M. (1999). Local Government Reorganization in the UK Decentralization or Corporatism? Public Sector Management, 12(3), 250. Fındıklı, R. (1997). ġehirleĢme ve Bir Ģehir Yönetimi Olarak Türkiye‟de Belediyelerin GeliĢim Süreci. Beklenen Mahalli İdareler Dergisi, (35), 1997, 15-18. Fidan, A. (1997). Belediyelerde İnsan Kaynakları Yönetimi, YayınlanmıĢ Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Mahalli Ġdareler Derneği Yayınları, 17. 141 Geray, C. (2000). BelediyeleĢme Süreci ve Türkiye. Yerel Yönetimler Sempozyumu TODAİE, Ankara, 254-255. Germa BEL and Anton KOSTAS (2006). Do Public Sector Reforms Get Rusty? Local Privatization in Spain. The Journal of Policy Reform, 9(1), 2–3. Görmez, K. (1997). Yerel Demokrasi ve Türkiye, Ankara: Vadi Yayınları, 133–134. Göymen, K. (2000). Türkiye‟de Yerel Yönetimler ve YönetiĢim: Gereksinimler, Önermeler, Yönelimler. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 9(2), 3. Gözübüyük, A. ġ. ve Akıllıoğlu, T. (1992). Yönetim Hukuku (5. Baskı), Ankara: Turhan Kitabevi, 8. Gözübüyük, ġ. (1993). Anayasa Hukuku (Dördüncü Baskı), Ankara: Turhan Kitabevi, 10. Gözübüyük, ġ. (1999). Yönetim Hukuku. Ankara: Turhan Kitabevi, 119.37 Günal, B. (1997). Belediye Başkanı ve Meclisi Üyeleri El Kitabı, Ġstanbul, 13. Güneri A. (1994). "Yerel Yönetimlerin iktisadi TeĢebbüslerinin ÖzelleĢtirilmesi", Çağdaş Yerel Yönetimler, 3(6), Kasım s. 15-16 Güran, S. (1989). Ġktidar ve Kamu Yönetimi Bağlamında Ġdare‟de MerkezileĢme Olgusu. Amme İdaresi Dergisi, 22(4), 17. Hanke, S. H. (1990). ÖzelleĢtirme Tercihi: Bir Analiz (Çev. CoĢkun Can Aktan). Banka ve Ekonomik Yorumlar Dergisi, 27(9), 28-29. Horgan, D. ve Emrealp, S. (1993). Belediyelerde Alternatif Hizmet Sunma Yöntemleri. TKĠB Yayını, Ġstanbul Kent Basımevi, 29. http://www.imo.org.tr/resimler/dosya_ekler/04864f31bb09b2c_ek.pdf Nisan 2014‟te alınmıĢtır. adresinden 12 http://www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k5355.html, adresinden 01 Mayıs 2014‟te alınmıĢtır. IĢık, H. (2009). Bir Kamu Hizmeti Birimi Olarak Vakıfların Osmanlı Toplum YaĢamındaki Rolü. Akademik Bakış Dergisi, 16, 3. Ġstanbul Tarihçesi, httr://www.ibb.gov.tr/tr TR/kurumsal/BelediyeTarihçesi/Pages/IstanbulTarihce.aspx; adresinden 01 Mart 2014‟te alınmıĢtır. Kahraman, L. ve Öktem, K. (2002). Üniversite - Belediye ĠĢbirliğine Doğru: Kent Belediyelerinin Üniversite Gençliği ve Öğretim Elemanlarına Yönelik Hizmetleri, Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 1, 75. Kalabalık H. (2005). Avrupa Birliği Ülkeleriyle Karşılastırmalı Yerel Yönetim Hukuku Teori – Uygulama. Ankara:Seçkin Yayınları, 69. Kalabalık H. (2005). Avrupa Birliği Ülkeleriyle Karşılaştırmalı Yerel Yönetim Hukuku Teori – Uygulama. Ankara: Seçkin Yayınları, 358. 142 Karabilgin, A. (1992). Yerel Yönetimlerin Ekonomik GiriĢimleri. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 1(1), 21-22. Karabilgin, Ahmet (1992),“Yerel Yönetimlerin Ekonomik GiriĢimleri”, Çağdaş Yerel Yönetimler, 1(1), Ocak, 21 Karadağ, A. (2003). Osmanlıdan Günümüze Türk Kentinin DeğiĢen Kimliği. Türk İdare Dergisi, 75(441), 150. Karaman T. Z. (1990). Yerel Hizmetlere Gönüllü Katılım. Amme İdaresi Dergisi, 23(1), 57. Karaman, T. Z. ve Özgür, H. (1993). Ġzmir Büyükkent Yönetim Alanında Belediye ġirketleri. Türk İdare Dergisi, 65, 186-188. Karaman, Z. T. (1997). Türk Yerel Yönetimlerinin ĠĢlevselliği ve 1997 Mahalli Ġdareler Reformu. Türk İdare Dergisi, 69(417), 51. Karaman, Z. T. ve Özgür, H. (1993). Ġzmir Büyükkent Yönetim Alanında Belediye ġirketleri. Türk İdare Dergisi, 65, 186. KarataĢ, S. (1992). Kamu İşletmeleri ve Yerel Yönetimler, Ġstanbul, 407. Karkın, N. (2003). Kamu Hizmetlerinin Sunumunda Değişim Süreci: e-Devlet Uygulamaları ve Denizli Belediyesi Örneği, Yüksek Lisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli, 2. Kaya, (1992). Yerel Yönetimler Araştırma Grubu Raporu., Ankara: TODAĠE Yayını, 1. Kaya, E. (2007). Kentleşme ve Kentlileşme (İkinci Baskı)., Hulusi SENTÜRK (Editör)., Ġstanbul: Okutan Yayıncılık, 113. KeleĢ, R. Ve Yavuz, F. (1989). Yerel Yönetimler. Ankara, 339. Kızılcık, R. (2003). Türkiye ve Liberal Batı Demokrasilerinin Yerel Yönetim Sistemlerindeki Eğilimler. Ankara: ĠçiĢleri Bakanlığı Mahalli Ġdareler Kontrolörleri Derneği Yayınları, 19, 131. Konrad Adenuer Vakfı Ortak Eğitim Projesi Yayını (1992). Türk Belediyecilik Derneği, Ankara:Feryal Matbaacılık, 59. Konuk, M. K. (2007). İl Belediyelerinin Gelir Gider Etkinliğinin AB’ye Uyum Sürecinde Ulaşım ve Çevre Hizmetlerine Yansımaları. Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya, 8. Köksal, T. (1993). “Belediye ġirketlerinin Hukuki Rejimi ve ġirketleĢme Uygulamaları”, Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, Ankara: Kasım, 2(6), s.24 Köksal, T. Belediye Hizmetlerinin Özelleştirilmesi Yöntemleri ve Uygulamaları. DPT Yayınları, No:2328, s. 22 143 Köroğlu, Ö. (2004). Yeni BüyükĢehir Belediyesi Kanunu. Lebib Yalkın Mevzuat Dergisi, 12, 184. Kubilay, M. (1998). Türkiye‟de Mülki Ġdare Sistemi. Türk İdare Dergisi, 70(420), 111. Leach, R. and Barnett, N. (1997). The New Public Management and the Local Government Review. Local Government Studies, 23(1), 39-40. Levrat, N. (1995). Avrupa‟da Yerel Kamu Hizmetlerinin Sağlanmasında Kamu-Özel Sektör Ortaklığı Deneyimleri (Çev. Mustafa Dönmez). Çağdaş Yerel Yönetimler, 4(2), 32. Mahalli Ġdare Birlikleri Kanunu, http://www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k5355.html, adresinden 01Ocak 2014‟te alınmıĢtır. Muter, N. B. (1994). Yerel Yönetim Hizmetleri ve ÖzelleĢtirme. Özelleştirme Sempozyumu Bildirileri, Manisa, 145-146. Nadaroğlu, H. (1994). Mahalli İdareler Teorisi Ekonomisi Uygulaması (BeĢinci Baskı) Ġstanbul: Beta Yayınevi, 196 ; Nadaroğlu, H. (1998). Mahalli İdareler (Altıncı Baskı), Ġstanbul: Beta Yayınları, 3. Nedim, V. (1994). BelediyeleĢme. Kadro Dergisi, 28, 14. Ortaylı, Ġ. O. (1985). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Yerel Yönetim Geleneği. Hil Yayını, AraĢtırma Dizisi 2, 120. Ortaylı, Ġ. O. (2000). Tanzimat devrinde Osmanlı Mahalli İdareleri (1840-1880), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1. Örnek, A. (1989). Kamu Yönetimi. Ġstanbul: Meram Yayın Dağıtım, 9. Özdemir, E. (2007). Kamu Kurumlarının Yarısından Fazlasına Sahip Oldukları ġirketlerin Kamu Ġhale Kanunu KarĢısındaki Durumları. Mali Hukuk Dergisi, 129, 40. Özdemir, G. (2008). Belediye İktisadi Teşebbüslerinin Özelleştirilmesi. Sayıştay Dergisi, 71, 53. Özden, P. P. (2008). Türkiye‟de Planlama Kademelenmesi ve Kentlerimize Yansımaları, Marmara ve Boğazlar Belediyeler Birliği Birlik Dergisi, 62, 31. ÖzdenkoĢ, D. (1999). Merkezi Yönetim ile Yerel Yönetimler Arasında Görev BölüĢümü, G.Ü. İ.İ.B.F. Dergisi, 1(2), 77–95. Özel, M. (2003). Yerel Yönetimleri GeliĢtirme Açısından Devlet, Yerel Yönetim ve KüreselleĢme Kavramları Üzerine, Türk İdare Dergisi, 75(441), 201. Özer, M. A. (2005). Yeni Kamu Yönetimi Teoriden Uygulamaya, Ankara, 242-243. Öztürk, A. (1997). 21. Yüzyıl Türkiyesi İçin Yerel Yönetim Modeli (Birinci Basım). Ġstanbul: Üsküdar Belediyesi Kültür Yayınları Umut Matbaası, 55. 144 Peker, Ö. (1995). Toplam Kalite Yönetimi ve Sürekli ĠyileĢtirme. Kamu Yönetimi Sempozyumu Disiplini Bildirileri, 2, Ankara: TODAĠE Yayını, 64. Resmi Gazete, Tarih: 02.11.1985, Sayı: 18916 Resmi Gazete, Tarih: 10.09.1983, Sayı: 18161 Resmi Gazete, Tarih: 13.07.2005, Sayı: 25874 Resmi Gazete, Tarih: 23.07.2004, Sayı: 2553 Resmi Gazete, Tarih: 23.11.1981, Sayı: 17523 Resmi Gazete, Tarih: 24.06.1993, Sayı: 3911 Resmi Gazete, Tarih: 25.12.1981, Sayı: 2568 Resmi Gazete, Tarih:14.04.1930, Sayı:1471 Sakınç, S. (1997). Yerel Düzeyde Hizmet Sunumu Yöntemleri ve ÖzelleĢtirme Yönetim ve Ekonomi Dergisi, (3), 327. Samsun BüyükĢehir Belediyesi Faaliyet Raporu, 2014 Saran, U. (2004). Kamu Yönetiminde Yeniden Yapılanma Kalite Odaklı Bir Yaklaşım, Ankara: Atlas Yayınları. Saran, U. (2005). DemokratikleĢme ve SivilleĢme Eğilimleri KarĢısında Devletin Yeniden Yapılandırılmasının Anahtarı Kamu Hizmetlerinde Toplam Kalite Yönetimi, Aktan CoĢkun Can, Saran Ulvi (Editörler), Kamu Hizmetlerinde Kalite, Ankara: Hizmet- ĠĢ Sendikası Yayınları, 47. Saygılıoğlu, N. ve Arı, S. (2003). Etkin Devlet Kurumsal Bir Tasarı ve Politika Önerisi, 148. Serdar, A. (2002). Belediye Ġktisadi TeĢekkülleri (BĠT)-2, Cumhuriyet, 22 Haziran 2002, 6. Sodan, R. (2002). Yerel Ġdareleri Güçlendirme Çabaları ve Merkeziyetçi Bürokratik Yapımız, Beklenen Mahalli İdareler Dergisi, (95), 16. Sönmez, M. (2003). Mülki İdare Amirleri ve Yerel Yönetimler Arasındaki İlişkiler (Türkiye-Fransa Örneği), ĠçiĢleri Bakanlığı Mahalli Ġdareler Kontrolörleri Derneği Yayını, Ankara, 9. Suiçmez, H. ve Yıldırım, ġ. (1993). Dünya’da ve Türkiye’de Özelleştirme Uygulamaları, Milli Prodüktivite Merkezi Yay. Ankara, 71. Tekel, A. (2002). „Metropoliten Planlamanın Önemi ve Gerekliliği. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 44. Tekeli, Ġ. (1978). Cumhuriyet Döneminde (1923-1973) Türk Belediyeciliğinin Evrimi. Türk İdareciler Derneği Dergisi, Ankara, 69 145 Tekeli, Ġ. ve Ortaylı, Ġ. (1978). Türkiye’de Belediyeciliğin Evrimi, Ankara: Ayyıldız Matbaası 8. Toksöz, F. (2008). İyi Yönetişim Programı İyi Yönetişim El Kitabı. Ġstanbul: TESEV Yayınları, 51-52. Toprak, Z. (2006). Yerel Yönetimler (Altincı Baskı).Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, 11. Tortop, N. (1994). Mahalli İdareler (BeĢinci Baskı), Ankara: Yargı Yayınları, 4, 55. Tortop, N. (2002). Yerel Yönetimlerin Artan Önemi ve ÇağdaĢ Görevleri. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 2(1), 7. Tunay, K. (1993). Belediye Hizmetlerinin Özelleştirilmesi Yöntemleri ve Uygulamaları, Ankara: DPT Yayını, No:2328, 47-48. Tuzcuoğlu, F. (2007). Metropoliten Yönetim Nereye?, Hüseyin ÖZGÜR, Muhammet KÖSECĠK (Editörler). Yerel Yönetimler Üzerine Yazılar-2 Uygulama, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, 49. Uğurlu, M. F. (1995). Belediyelerin Yeniden Yapılanmaları İle İlgili Çözüm Önerileri, Ankara: DPT Yayını, 49. Ulusoy, A. ve Akdemir, T. (2005). Mahalli İdareler Teori - Uygulama - Maliye (Üçüncü Baskı), Seçkin Yayınları, Ankara: Seçkin Yayınları, 52. Urhan, V. F. (2008). Türkiye‟de Yerel Yönetimlerin Yeniden Yapılandırılması, Sayıştay Dergisi, (70), 85–102. Uyanık, S. (1993). Ġngiltere‟de ÖzelleĢtirme: Metotlar, Hedefler ve Sonuçları. Türk İdare Dergisi, 65(399), 223-227. Ünlü, H. (1994). Yönetimler arası İlişkiler, Yerel Yönetimlerin Geliştirilmesi El Kitabı, (2. Baskı), Toplu Konut, Ġstanbul: IULA-EMME Yayınları, 1994, s. 15 Viravan, A. (1991). ÖzelleĢtirme: Mali Seçenekler ve Fırsatlar. Maliye Dergisi, (104), 46. Yalçındağ, S. (1996). Ġl Sisteminin Güçlendirilmesi Çözüm mü? Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 5(2), 3-4. Yayla, Y. (1984). Anayasamızda Yönetim İlkeleri Tevsii Mezuniyet ve Tefrik-i Vezaif . Ġstanbul: Ġ.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, 79. YenibüyükĢehir Belediye Kanunu Yeter, E. (1993). Belediyelerin Ġktisadi ve Ticari TeĢebbüsleri. Türk İdare Dergisi, (400), 79-91 Yeter, E. (1993). Belediyelerin Ġktisadi ve Ticari TeĢebbüsleri. Türk İdare Dergisi, 65(400), 80. Yeter, E. (2002). Metropolitan Alan Yönetiminde Yeni ArayıĢlar: Ġstanbul. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 42. 146 Yıldırım, S. (1993). Yerel Yönetim ve Demokrasi, Yerel Yönetimlerin Geliştirilmesi El Kitabı. Toplu Konut, Ġstanbul: IULA-EMME Yayınları, 103. Yıldırım, T. (1999). Türkiye’nin İdari Yapısı, Alkım Yayınevi, 20. Yıldırım, U. (2005). Yerel Yönetimlerde Alternatif Hizmet Sunumu. Hüseyin Özgür, Muhammet Kösecik (Editörler). Yerel Yönetimler Üzerine Güncel Yazılar – I Reform, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, 405. Yıldız, N. (1998). Ülkemizde BüyükĢehir, BüyükĢehir Ġlçe ve Alt Kademe Belediyelerinin ĠliĢkileri ve KarĢılaĢılan Sorunlar, Çözüm Önerileri, Beklenen Mahalli İdareler Dergisi, (20), 8. Yıldız, Nihat (1995). Ülkemizde BüyükĢehir, BüyükĢehir Ġlçe ve Alt Kademe Belediyelerinin ĠliĢkileri ve KarĢılaĢılan Sorunlar, Çözüm Önerileri. Beklenen Mahalli İdareler Dergisi, (22), 3. Yücel, A. R. (2005). Ġdari SözleĢmeler ve Ġmtiyaz SözleĢmeleri, TMH-Türkiye Mühendislik Haberleri Dergisi, (439-440), 73-77. Zengin, E. (1999). Yerel Yönetimlerde Özelleştirme. Konya: Mimoza Yayınları, 80. Zülüflü, H. (1999). Belediyelerce Tanzim SatıĢ Mağazaları Fon ĠĢletmesi Kurulması, Ġzlenecek Prosedür ve Bu Konuda Yönetmelik Hazırlanmasına Dair Bir inceleme. Yerel Yönetim ve Denetim, 4(7), 34. 147 EKLER 148 Ek-1. Samsun Anakent Ġmar ĠnĢ. Madencilik Tic. Ltd. ġti. 31.12.2011 Tarihli Bilançosu SAMSUN ANAKENT İMAR İNŞ.MADENCİLİK TİC.LTD.ŞTİ. SAMSUN ANAKENT İMAR İNŞ.MADENCİLİK TİC.LTD.ŞTİ. AYRINTILI BİLANÇO TL AKTİF (VARLIKLAR) AÇIKLAMA 31.12.2011 I-DÖNEN VARLIKLAR A-Hazır Değerler 67 988,66 1-Kasa 24 030,97 3-Bankalar 89 013,28 4-Verilen Çekler ve Ödeme Emir. (-) (54 668,00) 5-Diğer Hazır Değerler 9 612,41 B-Menkul Kıymetler 249 000,00 4-Diğer Menkul Kıymetler 249 000,00 C-Ticari Alacaklar 214 462,39 1-Alıcılar 183 015,54 4-Verilen Depozito ve Teminatlar 31 446,85 D-Diğer Alacaklar 1 500 190,28 2-ĠĢtiraklerden Alacaklar 9 084,85 5-Diğer ÇeĢitli Alacaklar 1 491 105,43 E-Stoklar 268 446,82 1-Ġlk Madde ve Malzeme 92 614,35 4-Ticari Mallar 15 482,35 7-Verilen SipariĢ Avansları 160 350,12 H-Diğer Dönen Varlıklar 245 439,43 1-Devreden K.D.V. 67 301,95 4-PeĢin Ödenen Vergiler ve Fonlar 104 592,47 5-ĠĢ Avansları 34 795,99 6-Personel Avansları 38 749,02 DÖNEN VARLIKLAR TOPLAMI 2 545 527,58 II-DURAN VARLIKLAR C-Mali Duran Varlıklar 609 671,44 3-ĠĢtirakler 98 951,69 6-Bağlı Ortaklıklar 510 719,75 D-Maddi Duran Varlıklar 11 247 957,72 2-Yeraltı ve Yerüstü Düzenleri 75 531,00 4-Tesis, Makine ve Cihazlar 8 632 351,21 5-TaĢıtlar 5 972 295,43 6-DemirbaĢlar 2 903 348,75 8-BirikmiĢ Amortismanlar (-) (6 335 568,67) E-Maddi Olmayan Duran Varlıklar 1 625 415,97 1-Haklar 911 374,80 5-Özel Maliyetler 2 023 027,19 6-Diğer Maddi Olmayan Duran Varl. 48 808,65 7-BirikmiĢ Amortismanlar (-) (1 357 794,67) G-Gel.Yıl. Ait Giderler ve Gelir Thk. 514 240,97 1-Gelecek Yıllara Ait Giderler 514 240,97 DURAN VARLIKLAR TOPLAMI 13 997 286,10 AKTĠF (VARLIKLAR) TOPLAMI 16 542 813,68 NAZIM HESAPLAR 4 539 934,07 A-Teminat Mektubundan Alacaklar 4 259 860,50 D-ĠĢtirakler 80,00 G-GeçmiĢ Yıl Zaraları 45 125,35 H-Kanunen Kabul Edilmeyen Giderler 234 868,22 GENEL TOPLAM 21 082 747,75 149 Ek-1. (devam) Samsun Anakent Ġmar ĠnĢ. Madencilik Tic. Ltd. ġti. 31.12.2011 Tarihli Bilançosu PASİF (KAYNAKLAR) AÇIKLAMA I-KISA VADELĠ YABANCI KAYNAKLAR TL 31.12.2011 A-Mali Borçlar 7-Diğer Mali Borçlar 74 718,11 74 718,11 B-Ticari Borçlar 1-Satıcılar 4-Alınan Depozito ve Teminatlar 244 378,39 226 128,34 18 250,05 C-Diğer Borçlar 591 851,23 4-Personele Borçlar 51 .363,59 5-Diğer ÇeĢitli Borçlar 78 487,64 D-Alınan Avanslar 35 762,65 F-Ödenecek Vergi ve Diğer Yükümlülük. 1 116 399,79 1-Ödenecek Vergi ve Fonlar 276 491,58 2-Ödenecek Sosyal Güv. Kesintileri 792 120,23 4-Ödenecek Diğer Yükümlülükler 47 787,98 G-Borç ve Gider KarĢılıkları 1-Dönem Karı Vergi ve Diğ.Yas.Y.K(-) 45 252,57 2-Dönem karı PĢ.Öd.Ver.ve Diğ.Y.K(-) (45 252,57) KISA VADELĠ YABANCI KAYNAKLAR TOPLAMI 2 063 110,17 II-UZUN VADELĠ YABANCI KAYNAKLAR A-Mali Borçlar 1-Banka Kredileri 4 126 556,04 4 126.556,04 UZUN VADELĠ YABANCI KAYNAKLAR TOPLAMI III-ÖZKAYNAKLAR 4 126 556,04 A-ÖdenmiĢ Sermaye 1-Sermaye 2-ÖdenmemiĢ Sermaye 3-Sermaye Düzeltmesi Olumlu Farkları D-GeçmiĢ Yıllar Karları E-GeçmiĢ Yıllar Zararları (-) F-Dönem Net Karı (Zararı) 11 823 394,32 12 440 000,00 (700 000,00) 83 394,32 389 051,22 (1 850 565,48) (8 732,59) ÖZKAYNAKLAR TOPLAMI 10 353 147,47 PASĠF (KAYNAKLAR) TOPLAMI 16 542 813,68 NAZIM HESAPLAR A-Teminat Mektubundan Borçlar D-ĠĢtirakler KarĢılığı G-GeçmiĢ Yıl Zaraları KrĢ. H-Kanunen Kabul Edilmeyen Gider. KarĢ. GENEL TOPLAM 4 539 934,07 4 259 860,50 80,00 45 125,35 234 868,22 21 082 747,75 150 Ek-2. Samsun Anakent Ġmar ĠnĢ. Madencilik Tic. Ltd. ġti. 31.12.2011 Tarihli Gelir Tablosu SAMSUN ANAKENT İMAR İNŞ.MADENCİLİK TİC.LTD.ŞTİ. AYRINTILI GELİR TABLOSU TL AÇIKLAMA A-BRÜT SATIġLAR 1-Yurtiçi SatıĢlar 3-Diğer Gelirler 31.12.2011 29 474 773,69 29 408 799,13 65 974,56 B-SATIġ ĠNDĠRĠMLERĠ (-) 1-SatıĢtan Ġadeler (-) (277,78) (277,78) C-NET SATIġLAR 29 474 495,91 D-SATIġLARIN MALĠYETĠ (-) 3-Satılan Hizmet Maliyeti (-) (28 485 593,33) (28 485 593,33) BRÜT SATIġ KARI VEYA ZARARI 988 902,58 E-FAALĠYET GĠDERLERĠ (-) 3-Genel Yönetim Giderleri (-) (998 961,68) (998 961,68) FAALĠYET KARI VEYA ZARARI (10 059,10) F-DĠĞER FAAL. OLAĞAN GELĠR VE KARLAR 3-Faiz Gelirleri 6-Menkul Kıymet SatıĢ Karları 141 601,38 51 172,80 4 108,74 7-Kambiyo ve Borsa Değer ArtıĢ Karları 47 925,19 A-Faal.Ġlgili Diğ.Ola.Gelir ve Karlar 38 394,65 G-DĠĞER FAAL. OLAĞAN GĠDER VE ZARAR. (-) 4-Kambiyo ve Borsa Değ.AzalıĢ Zar. (-) (122 880,04) (122 880,04) H-FĠNANSMAN GĠDERLERĠ (-) 1-Kısa Vadeli Borçlanma Giderleri (-) (222,87) (222,87) OLAĞAN KAR VEYA ZARAR 8 439,37 I-OLAĞANDIġI GELĠR VE KARLAR 2-Diğer OlağandıĢı Gelir ve Karlar 37.076,61 37 076,61 J-OLAĞANDIġI GĠDER VE ZARARLAR (-) 3-Diğer OlağandıĢı Gider ve Zarar. (-) (8 996,00) (8 996,00) DÖNEM KARI VEYA ZARARI K-DÖNEM KARI VE DĠĞER YAS.YÜK.KARġ. (-) DÖNEM NET KARI VEYA ZARARI 36.519,98 (45 252,57) (8 732,59) 151 Ek-3. Samsun Anakent Ġmar ĠnĢ. Madencilik Tic. Ltd. ġti. 31.12.2012 Tarihli Bilançosu SAMSUN ANAKENT İMAR İNŞ.MADENCİLİK TİC.LTD.ŞTİ. AYRINTILI BİLANÇO TL AKTİF (VARLIKLAR) AÇIKLAMA I-DÖNEN VARLIKLAR A-Hazır Değerler 1-Kasa 2-Alınan Çekler 3-Bankalar 4-Verilen Çekler ve Ödeme Emir. (-) 5-Diğer Hazır Değerler B-Menkul Kıymetler 4-Diğer Menkul Kıymetler C-Ticari Alacaklar 1-Alıcılar 5-Verilen Depozito ve Teminatlar D-Diğer Alacaklar 2-ĠĢtiraklerden Alacaklar 5-Diğer ÇeĢitli Alacaklar E-Stoklar 1-Ġlk Madde ve Malzeme 4-Ticari Mallar 7-Verilen SipariĢ Avansları H-Diğer Dönen Varlıklar 1-Devreden K.D.V. 4-PeĢin Ödenen Vergiler ve Fonlar 5-ĠĢ Avansları 6-Personel Avansları DÖNEN VARLIKLAR TOPLAMI II-DURAN VARLIKLAR A-Ticari Alacaklar 5-Verilen Depozito ve Teminatlar C-Mali Duran Varlıklar 3-ĠĢtirakler 6-Bağlı Ortaklıklar 7-Bağlı Ortaklıklara Serm.Taah. (-) D-Maddi Duran Varlıklar 2-Yeraltı ve Yerüstü Düzenleri 4-Tesis, Makine ve Cihazlar 5-TaĢıtlar 6-DemirbaĢlar 7-Diğer Maddi Duran Varlıklar 8-BirikmiĢ Amortismanlar (-) E-Maddi Olmayan Duran Varlıklar 1-Haklar 5-Özel Maliyetler 6-Diğer Maddi Olmayan Duran Varl. 7-BirikmiĢ Amortismanlar (-) G-Gel.Yıl. Ait Giderler ve Gelir Thk. 1-Gelecek Yıllara Ait Giderler DURAN VARLIKLAR TOPLAMI AKTĠF (VARLIKLAR) TOPLAMI NAZIM HESAPLAR A-Teminat Mektubundan Alacaklar D-ĠġTĠRAKLER 31.12.2012 5.870.272,55 353.553,01 15 622,29 176 700,00 68 672,17 (37 000,00) 129 558,55 250 000,00 250 000,00 507 457,31 470 573,17 36 884,14 4 222 235,64 13 953,56 4 208 282,08 118 846,96 81.240,22 12 891,56 24 715,18 418 179,63 342 479,76 25 525,03 50 174,84 5 870 272,55 12 301 926,04 2 459,79 2 459,79 709 671,44 98 951,69 779 719,75 (169 000,00) 9 854 118,36 75 531,00 8 800 602,35 6 044 384,47 3 582 999,46 45 462,64 (8 694 861,56) 1 284 316,33 911 374,80 2 171 781,87 59 783,25 (1 858 623,59) 451 360,12 451 360,12 12 301 926,04 18 172 198,59 4 929 434,51 4 605 344,00 80,00 152 Ek-3. (devam) Samsun Anakent Ġmar ĠnĢ. Madencilik Tic. Ltd. ġti. 31.12.2012 Tarihli Bilançosu F-Kanunen Kabul Edilmeyen Giderler GENEL TOPLAM PASİF (KAYNAKLAR) AÇIKLAMA III-KISA VADELĠ YABANCI KAYNAKLAR A-Mali Borçlar 9-Diğer Mali Borçlar B-Ticari Borçlar 1-Satıcılar 4-Alınan Depozito ve Teminatlar C-Diğer Borçlar 4-Personele Borçlar 5-Diğer ÇeĢitli Borçlar D-Alınan Avanslar 1-Alınan SipariĢ Avansları 2-Alınan Diğer Avanslar F-Ödenecek Vergi ve Diğer Yükümlülük. 1-Ödenecek Vergi ve Fonlar 2-Ödenecek Sosyal Güv. Kesintileri 4-Ödenecek Diğer Yükümlülükler G-Borç ve Gider KarĢılıkları 1-Dönem Karı Vergi ve Diğ.Yas.Y.K. KISA VADELĠ YABANCI KAYNAKLAR TOPLAMI IV-UZUN VADELĠ YABANCI KAYNAKLAR A-Mali Borçlar 1-Banka Kredileri UZUN VADELĠ YABANCI KAYNAKLAR TOPLAMI V-ÖZKAYNAKLAR A-ÖdenmiĢ Sermaye 1-Sermaye 2-ÖdenmemiĢ Sermaye (-) 3-Sermaye Düzeltmesi Olumlu Farkları D-GeçmiĢ Yıllar Karları 1-GeçmiĢ Yıllar Karları E-GeçmiĢ Yıllar Zararları (-) 1-GeçmiĢ Yıllar Zararları (-) F-Dönem Net Karı (Zararı) 1-Dönem Net Karı 2-Dönem Net Zararı (-) ÖZKAYNAKLAR TOPLAMI PASĠF (KAYNAKLAR) TOPLAMI NAZIM HESAPLAR A-Teminat Mektubundan Borçlar D-ĠġTĠRAKLER KARġILIĞI F-Kanunen Kabul Edilmeyen Gider. KarĢ. GENEL TOPLAM 324 010,51 23 101 633,10 TL 31.12.2012 3 444 953,88 25 324,87 25 324,87 225 252,42 204 782,37 20 470,05 825 201,77 734 739,07 90 462,70 219 871,28 191 044,28 28 827,00 1 784 200,08 750 211,42 984 569,81 49 418,85 365 103,46 365 103,46 3 444 953,88 3 237 693,94 3 237 693,94 3 237 693,94 3 237 693,94 11 489 550,77 11 823 394,32 12 440 000,00 (700 000,00) 83 394,32 389 051,22 389 051,22 (1 859 298,07) (1 859 298,07) 1 136 403,30 1 136 403,30 11 489 550,77 18 172 198,59 4 929 434,51 4 605 344,00 80,00 324 010,51 23 101 633,10 153 Ek-4. Samsun Anakent Ġmar ĠnĢ. Madencilik Tic. Ltd. ġti. 31.12.2012 Tarihli Gelir Tablosu SAMSUN ANAKENT İMAR İNŞ.MADENCİLİK TİC.LTD.ŞTİ. AYRINTILI GELİR TABLOSU TL AÇIKLAMA A-BRÜT SATIġLAR 1-Yurtiçi SatıĢlar 3-Diğer Gelirler 31.12.2012 37 246 838,95 37 246 542,36 296,59 B-SATIġ ĠNDĠRĠMLERĠ (-) 1-SatıĢtan Ġadeler (-) (1.558,40) (1 558,40) C-NET SATIġLAR 37 245 280,55 D-SATIġLARIN MALĠYETĠ (-) 2-Satılan Ticari Mallar Maliyeti (-) 3-Satılan Hizmet Maliyeti (-) (34 483 284,94) (10 688,19) (34 472 596,75) BRÜT SATIġ KARI VEYA ZARARI 2 761 995,61 E-FAALĠYET GĠDERLERĠ (-) 3-Genel Yönetim Giderleri (-) (1 016 018,21) (1 016 018,21) FAALĠYET KARI VEYA ZARARI 1 745 977,40 F-DĠĞER FAAL. OLAĞAN GELĠR VE KARLAR 3-Faiz Gelirleri 137 808,44 15 146,21 6-Menkul Kıymet SatıĢ Karları 7-Kambiyo ve Borsa Değer ArtıĢ Karları A-Faal.Ġlgili Diğ.Ola.Gelir ve Karlar 2 979,73 119 682,50 G-DĠĞER FAAL. OLAĞAN GĠDER VE ZARAR. (-) 4-Kambiyo ve Borsa Değ.AzalıĢ Zar. (-) (5 126,65) (5 126,65) H-FĠNANSMAN GĠDERLERĠ (-) 1-Kısa Vadeli Borçlanma Giderleri (-) (398 371,89) (398 371,89) OLAĞAN KAR VEYA ZARAR 1 480 287,30 I-OLAĞANDIġI GELĠR VE KARLAR 2-Diğer OlağandıĢı Gelir ve Karlar 31 988,40 31 988,40 J-OLAĞANDIġI GĠDER VE ZARARLAR (-) 3-Diğer OlağandıĢı Gider ve Zarar. (-) (10 768,94) (10 768,94) DÖNEM KARI VEYA ZARARI K-DÖNEM KARI VE DĠĞER YAS.YÜK.KARġ. (-) DÖNEM NET KARI VEYA ZARARI 1 501 506,76 (365 103,46) 1 136 403,30 154 Ek-5. Samsun Anakent Ġmar ĠnĢ. Madencilik Tic. Ltd. ġti. 31.12.2013 Tarihli Bilançosu AKTİF (VARLIKLAR) AÇIKLAMA TL CARİ DÖNEM 31.12.2013 I-DÖNEN VARLIKLAR 5 372 532,79 A-Hazır Değerler 1-Kasa 2-Alınan Çekler 3-Bankalar 4-Verilen Çekler ve Ödeme Emir. (-) 5-Diğer Hazır Değerler 260 193,95 26 079,36 144 027,67 64 492,18 (66 910,28) 92 505,02 B-Menkul Kıymetler 4-Diğer Menkul Kıymetler C-Ticari Alacaklar 1-Alıcılar 5-Verilen Depozito ve Teminatlar 597 558,72 522 915,78 74 642,94 D-Diğer Alacaklar 4 262 723,78 2-ĠĢtiraklerden Alacaklar 22 661,55 4-Personelden Alacaklar 745,77 5-Diğer ÇeĢitli Alacaklar 4 239 316,46 E-Stoklar 1-Ġlk Madde ve Malzeme 4-Ticari Mallar 7-Verilen SipariĢ Avansları 180 022,65 142 117,37 8 160,96 29 744,32 H-Diğer Dönen Varlıklar 72 033,69 4-PeĢin Ödenen Vergiler ve Fonlar 5-ĠĢ Avansları 27 553,85 6-Personel Avansları 44 479,84 DÖNEN VARLIKLAR TOPLAMI 5 372 532,79 II-DURAN VARLIKLAR 13 951 098,41 A-Ticari Alacaklar 5-Verilen Depozito ve Teminatlar 4 618,60 4.618,60 C-Mali Duran Varlıklar 814 671,44 3-ĠĢtirakler 138 951,69 4-ĠĢtiraklere Sermaye Taahütleri (-) (30 000,00) 6-Bağlı Ortaklıklar 779 719,75 7-Bağlı Ortaklıklara Serm.Taah. (-) (74 000,00) D-Maddi Duran Varlıklar 2-Yeraltı ve Yerüstü Düzenleri 4-Tesis, Makine ve Cihazlar 11 204 615,02 75 531,00 11 675 979,57 5-TaĢıtlar 6 204 384,47 6-DemirbaĢlar 4 689.977,79 7-Diğer Maddi Duran Varlıklar 8-BirikmiĢ Amortismanlar (-) 1-Haklar 45 462,64 (11 486 720,45) 911 374,80 155 Ek-5. (devam) Samsun Anakent Ġmar ĠnĢ. Madencilik Tic. Ltd. ġti. 31.12.2013 Tarihli Bilançosu 5-Özel Maliyetler 6-Diğer Maddi Olmayan Duran Varl. 7-BirikmiĢ Amortismanlar (-) 2 559 684,64 65 768,13 (2 301 835,84) G-Gel.Yıl. Ait Giderler ve Gelir Thk. 1-Gelecek Yıllara Ait Giderler 692 201,62 692 201,62 DURAN VARLIKLAR TOPLAMI 13 951 098,41 AKTĠF (VARLIKLAR) TOPLAMI 19 323 631,20 NAZIM HESAPLAR 10 237 561,61 A-Teminat Mektubundan Alacaklar 9 871 042,50 F-Kanunen Kabul Edilmeyen Giderler 366 519,11 GENEL TOPLAM 29 561 192,81 PASİF (KAYNAKLAR) AÇIKLAMA TL CARİ DÖNEM 31.12.2013 III-KISA VADELĠ YABANCI KAYNAKLAR 4 187 566,15 A-Mali Borçlar 1-Banka Kredileri 9-Diğer Mali Borçlar 655 649,38 663 000,00 (7 350,62) B-Ticari Borçlar 1-Satıcılar 4-Alınan Depozito ve Teminatlar 453 341,69 432 686,64 20 655,05 C-Diğer Borçlar 4-Personele Borçlar 5-Diğer ÇeĢitli Borçlar 979 830,60 897 868,49 81 962,11 D-Alınan Avanslar 108 704,40 1-Alınan SipariĢ Avansları 61 103,80 2-Alınan Diğer Avanslar 47 600,60 F-Ödenecek Vergi ve Diğer Yükümlülük. 1-Ödenecek Vergi ve Fonlar 2-Ödenecek Sosyal Güv. Kesintileri 4-Ödenecek Diğer Yükümlülükler 2 132 854,86 901 818,31 1 192 690,83 38 345,72 G-Borç ve Gider KarĢılıkları 1-Dönem Karı Vergi ve Diğ.Yas.Y.K. 2-Dönem karı PĢ.Öd.Ver.ve Diğ.Y.K(-) (142 814,78) 266 527,96 (409 342,74) KISA VADELĠ YABANCI KAYNAKLAR TOPLAMI 4 187 566,15 IV-UZUN VADELĠ YABANCI KAYNAKLAR 2 246 921,56 A-Mali Borçlar 1-Banka Kredileri 2 246 921,56 2 246 921,56 UZUN VADELĠ YABANCI KAYNAKLAR TOPLAMI 2 246 921,56 V-ÖZKAYNAKLAR A-ÖdenmiĢ Sermaye 12 889 143,49 12 523 394,32 156 Ek-5. (devam) Samsun Anakent Ġmar ĠnĢ. Madencilik Tic. Ltd. ġti. 31.12.2013 Tarihli Bilançosu 1-Sermaye 12 440 000,00 2-ÖdenmemiĢ Sermaye (-) 3-Sermaye Düzeltmesi Olumlu Farkları 83 394,32 D-GeçmiĢ Yıllar Karları 1-GeçmiĢ Yıllar Karları E-GeçmiĢ Yıllar Zararları (-) 1-GeçmiĢ Yıllar Zararları (-) (333 843,55) (333 843,55) F-Dönem Net Karı (Zararı) 1-Dönem Net Karı 699 592,72 699 592,72 ÖZKAYNAKLAR TOPLAMI 12 889 143,49 PASĠF (KAYNAKLAR) TOPLAMI 19 323 631,20 NAZIM HESAPLAR A-Teminat Mektubundan Borçlar F-Kanunen Kabul Edilmeyen Gider. KarĢ. GENEL TOPLAM 10 237 561,61 9 871 042,50 366 519,11 29 561 192,81 157 Ek-6. Samsun Anakent Ġmar ĠnĢ. Madencilik Tic. Ltd. ġti. 31.12.2013 Tarihli Gelir Tablosu SAMSUN ANAKENT İMAR İNŞ.MADENCİLİK TİC.LTD.ŞTİ. AYRINTILI GELİR TABLOSU TL AÇIKLAMA 31.12.2013 44 146 676,15 A-BRÜT SATIġLAR 1-Yurtiçi SatıĢlar 2-YurtdıĢı SatıĢlar 3-Diğer Gelirler 44 120 116,48 9 615,50 16 944,17 B-SATIġ ĠNDĠRĠMLERĠ (-) 1-SatıĢtan Ġadeler (-) (34 250,00) (34 250,00) C-NET SATIġLAR 44 112 426,15 D-SATIġLARIN MALĠYETĠ (-) 2-Satılan Ticari Mallar Maliyeti (-) 3-Satılan Hizmet Maliyeti (-) (41 899885,99) (13 531,62) (41 886 354,37) BRÜT SATIġ KARI VEYA ZARARI 2 212 540,16 E-FAALĠYET GĠDERLERĠ (-) 2-Pazarlama,SatıĢ ve Dağıtım Gider.(-) 3-Genel Yönetim Giderleri (-) (1 148 225,12) (41 757,61) (1 106 467,51) FAALĠYET KARI VEYA ZARARI 1 064 315,04 F-DĠĞER FAAL. OLAĞAN GELĠR VE KARLAR 3-Faiz Gelirleri 151 931,97 7 858,05 7-Kambiyo ve Borsa Değer ArtıĢ Karları 54 130,00 A-Faal.Ġlgili Diğ.Ola.Gelir ve Karlar 89 943,92 G-DĠĞER FAAL. OLAĞAN GĠDER VE ZARAR. (-) 4-Kambiyo ve Borsa Değ.AzalıĢ Zar. (-) (54 705,68) (54 705,68) H-FĠNANSMAN GĠDERLERĠ (-) 1-Kısa Vadeli Borçlanma Giderleri (-) (290 213,73) (290 213,73) OLAĞAN KAR VEYA ZARAR 871 327,60 I-OLAĞANDIġI GELĠR VE KARLAR 2-Diğer OlağandıĢı Gelir ve Karlar 101 799,46 101 799,46 J-OLAĞANDIġI GĠDER VE ZARARLAR (-) 3-Diğer OlağandıĢı Gider ve Zarar. (-) (7 006,38) (7 006,38) DÖNEM KARI VEYA ZARARI K-DÖNEM KARI VE DĠĞER YAS.YÜK.KARġ. (-) DÖNEM NET KARI VEYA ZARARI 966 120,68 (266 527,96) 699 592,72 158 Ek-7. Samsun Proje UlaĢım Ġmar ĠnĢ. Yat. San. ve Tic. A.ġ. 31.12.2011 Bilançosu 159 Ek-8. Samsun Proje UlaĢım Ġmar ĠnĢ. Yat. San. ve Tic. A.ġ. 31.12.2011 Gelir Tablosu 160 Ek-9. Samsun Proje UlaĢım Ġmar ĠnĢ. Yat. San. ve Tic. A.ġ. 31.12.2012 Bilanço 161 Ek-9. (devam) Samsun Proje UlaĢım Ġmar ĠnĢ. Yat. San. ve Tic. A.ġ. 31.12.2012 Bilanço 162 Ek-10. Samsun Proje UlaĢım Ġmar ĠnĢ. Yat. San. ve Tic. A.ġ. 31.12.2012 Gelir Tablosu 163 Ek-11. Samsun Proje UlaĢım Ġmar ĠnĢ. Yat. San. ve Tic. A.ġ. 31.12.2013 Bilanço 164 Ek-12. Samsun Proje UlaĢım Ġmar ĠnĢ. Yat. San. ve Tic. A.ġ. 31.12.2013 Gelir Tablosu 165 ÖZGEÇMİŞ Kişisel Bilgiler Soyadı, adı : DEMĠRKAN, Serkan Uyruğu : T.C. Doğum tarihi ve yeri : 15.09.1985, Samsun Medeni hali : Evli Telefon : 0553 597 78 85 Faks : e-mail : serkan_demirkan@windowslive.com Eğitim Derecesi Okul/Program Mezuniyet yılı Yüksek Lisans Gazi Üniversitesi 2014 İş Deneyimi, Yıl Çalıştığı Yer Görev Bankacılık, 2010 Ġller Bankası A.ġ., Uzman Yrd. Samsun Bölge Müdürlüğü Yabancı Dil Ġngilizce GAZİ GELECEKTİR...
