ġstanbul teknġk ünġversġtesġ fen bġlġmlerġ enstġtüsü yüksek

advertisement
ĠSTANBUL TEKNĠK ÜNĠVERSĠTESĠ  FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ
TÜRKĠYE’DE YAPILAN ĠNġAAT PROJELERĠNDE YAPIM AġAMASINDA
MALĠYET VE SÜRE AġIMINA NEDEN OLAN FAKTÖRLERĠN
ĠNCELENMESĠ
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
Gül BaĢak CEBE
Mimarlık Anabilim Dalı
Proje ve Yapım Yönetimi Programı
MAYIS 2015
ĠSTANBUL TEKNĠK ÜNĠVERSĠTESĠ  FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ
TÜRKĠYE’DE YAPILAN ĠNġAAT PROJELERĠNDE YAPIM AġAMASINDA
MALĠYET VE SÜRE AġIMINA NEDEN OLAN FAKTÖRLERĠN
ĠNCELENMESĠ
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
Gül BaĢak CEBE
(502121403)
Mimarlık Anabilim Dalı
Proje ve Yapım Yönetimi Programı
Tez DanıĢmanı:Doç. Dr. Elçin TaĢ
MAYIS 2015
ĠTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü’nün 502121403 numaralı Yüksek Lisans Öğrencisi
Gül BaĢak CEBE, ilgili yönetmeliklerin belirlediği gerekli tüm Ģartları yerine
getirdikten
sonra
hazırladığı
“TÜRKĠYE’DE
YAPILAN
ĠNġAAT
PROJELERĠNDE YAPIM AġAMASINDA MALĠYET VE SÜRE AġIMINA
NEDEN OLAN FAKTÖRLERĠN ĠNCELENMESĠ” baĢlıklı tezini aĢağıda
imzaları olan jüri önünde baĢarı ile sunmuĢtur.
Tez DanıĢmanı :
Doç. Dr. Elçin TAġ
Ġstanbul Teknik Üniversitesi
..............................
Jüri Üyeleri :
Doç. Dr. Hakan YAMAN
Ġstanbul Teknik Üniversitesi
.............................
Doç Dr. Pelin KARAÇAR
Yeditepe Üniversitesi
..............................
Teslim Tarihi :
Savunma Tarihi :
04 Mayıs 2015
29 Mayıs 2015
iii
iv
Ablama,
v
vi
ÖNSÖZ
Bu tez calıĢmasında, devamlı beni destekleyen ve yol gösteren değerli tez
danıĢmanım Sayın Doç. Dr. Elçin TaĢ’a teĢekkürü bir borç bilirim.
Ayrıca yardımını ve desteğini asla eksik etmeyerek beni hiçbir zaman yalnız
bırakmayan ablam Sedef Cebe’ye, her zaman ilgi ve sevgisini üzerimde hissettiğim
anneme ve babama, olanca gücüyle manevi desteğini bana gösteren babaanneme, her
zaman yanımda olan arkadaĢım Ezgi Ersoy’a ve bilgi ve tecrübesiyle bana yol
gösteren Prof. Dr. Nur Esin’e sonsuz teĢekkürlerimi sunarım.
Mayıs 2015
Gül BaĢak Cebe
Mimar
vii
viii
ĠÇĠNDEKĠLER
Sayfa
ÖNSÖZ ...................................................................................................................... vii
ĠÇĠNDEKĠLER ......................................................................................................... ix
KISALTMALAR ...................................................................................................... xi
ÇĠZELGE LĠSTESĠ ................................................................................................ xiii
ġEKĠL LĠSTESĠ ....................................................................................................... xv
ÖZET....................................................................................................................... xvii
SUMMARY ............................................................................................................. xix
1. GĠRĠġ ...................................................................................................................... 1
1.1 Tezin Amacı ve Kapsamı ................................................................................... 2
1.2 Tezin Yöntemi .................................................................................................... 5
1.3 Literatür Özeti .................................................................................................... 6
2. ĠNġAAT PROJELERĠ YAPIM AġAMASINDA KARġILAġILAN
MALĠYET VE SÜRE AġIMI ................................................................................... 7
2.1 Maliyet AĢımı ..................................................................................................... 7
2.2 Maliyet AĢımının Etkileri................................................................................... 8
2.3 Süre AĢımı .......................................................................................................... 9
2.4 Süre AĢımının Etkileri ...................................................................................... 10
2.5 Maliyet AĢımı ve Süre AĢımı ĠliĢkisi ............................................................... 11
2.6 ĠnĢaat Projelerinde Maliyet ve Süre AĢımı Konusunda Yapım AĢamasının
Önemi ..................................................................................................................... 12
2.7 Bir ĠnĢaat Projesinde ĠĢveren, Proje Yönetimi ve Yüklenici Arasındaki BakıĢ
Açısı Farklılığının Önemi....................................................................................... 13
2.8 Daha Önce YapılmıĢ ÇalıĢmaların Ġncelenmesi ............................................... 14
2.8.1 YurtdıĢında yapılan çalıĢmalar.................................................................. 14
2.8.2 Türkiye’de yapılan inĢaat projelerini konu alan çalıĢmalar ...................... 22
3. ĠNġAAT PROJELERĠNDE YAPIM AġAMASINDA MALĠYET VE SÜRE
AġIMINA NEDEN OLAN FAKTÖRLERĠN BELĠRLENMESĠ ........................ 27
3.1 Literatürde Belirlenen Maliyet ve Süre AĢımına Neden Olan Faktörlerin
Ġncelenmesi ............................................................................................................. 27
3.2 Maliyet ve Süre AĢımı Neden Olan Faktörler ve Gruplandıkları Ana BaĢlıklar
................................................................................................................................ 35
3.2.1 . Koordinasyon, iletiĢim ve planlama ile ilgili nedenler ........................... 36
3.2.2 . Maliyet ile ilgili dıĢ nedenler .................................................................. 37
3.2.3 . Uygulamaya yönelik nedenler ................................................................ 38
3.2.4 . SözleĢme-Ģartname kaynaklı nedenler .................................................... 39
3.2.5 . Tasarım ile ilgili nedenler ....................................................................... 40
3.2.6 . Firma ve çalıĢan yeterliliği ile ilgili nedenler ......................................... 41
3.2.7 . Malzeme-iĢgücü-ekipman ile ilgili nedenler ........................................... 42
3.2.8 . Diğer........................................................................................................ 42
ix
4. ĠNġAAT PROJELERĠNDE YAPIM AġAMASINDA MALĠYET VE SÜRE
AġIMINA NEDEN OLAN FAKTÖRLERĠN BELĠRLENMESĠ ĠÇĠN ALAN
ARAġTIRMASI YAPILMASI VE SONUÇLARI ................................................ 45
4.1 Alan AraĢtırmasının Amacı .............................................................................. 45
4.2 Alan AraĢtırmasının Kapsamı .......................................................................... 46
4.3 Alan AraĢtırmasının Yöntemi........................................................................... 46
4.4 Alan AraĢtırması Sonuçları .............................................................................. 49
4.4.1 Alan araĢtırması güvenilirlik analizi ......................................................... 49
4.4.2 Alan araĢtırması katılımcı bilgileri ............................................................ 50
4.4.3 Alan araĢtırması değerlendirme tekniği .................................................... 52
4.4.4 Alan araĢtırması sonuçları ......................................................................... 53
4.4.4.1 Alan araĢtırması sonuçlarının analizi ................................................. 53
4.4.4.2 Alan araĢtırması sonuçlarının değerlendirilmesi ................................ 64
5. SONUÇ VE ÖNERĠLER ..................................................................................... 69
KAYNAKLAR .......................................................................................................... 75
ÖZGEÇMĠġ .............................................................................................................. 79
x
KISALTMALAR
INTES
GSMH
ABD
: Türkiye ĠnĢaat Sanayicileri ĠĢveren Sendikası
: Gayrısafi Milli Hasıla
: Amerika BirleĢik Devletleri
xi
xii
ÇĠZELGE LĠSTESĠ
Sayfa
Çizelge 2.1: YurtdıĢında maliyet ve süre aĢımı konusunda yapılan çalıĢmalar.........15
Çizelge 2.2: Maliyet ve süre aĢımı konusunda Türkiye’de yapılan inĢaat projelerini
konu alan çalıĢmalar.……………………………...……………………………23
Çizelge 3.1: Literatüre dayalı olarak oluĢturulan maliyet ve süre aĢımına neden olan
faktörler ile incelenen yurtdıĢında yapılmıĢ çalıĢmalar …..................................29
Çizelge 3.2: Literatüre dayalı olarak oluĢturulan maliyet ve süre aĢımına neden olan
faktörler ile Türkiye’de yapılan inĢaat projelerini inceleyen çalıĢmalar……….32
Çizelge 3.3: YurtdıĢında yapılan çalıĢmalardaki maliyet ve süre aĢımına neden olan
faktör sayıları ve faktörlerin gruplandığı ana baĢlıklar ………………………...33
Çizelge 3.4: Türkiye’de yapılan inĢaat projelerini inceleyen çalıĢmalardaki maliyet
ve süre aĢımına neden olan faktör sayıları ve faktörlerin gruplandığı ana
baĢlıklar………………………………………………………………...............34
Çizelge 4.1: Maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörler ve kodları..………….....48
Çizelge 4.2: Yüklenici, proje yönetimi ve iĢveren alan araĢtırmasının cronbach’s
alpha metoduna göre analiz sonuçları ………………………………………..49
Çizelge 4.3: Maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörlerin etki katsayıları............55
Çizelge 4.4: Maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörlerin sıklık katsayıları..........56
Çizelge 4.5: Maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörlerin önem katsayıları..........57
Çizelge 4.6: Yüklenici tarafından etki katsayısında en yüksek değeri alan
faktörler....……...……………………….………………………..…...............58
Çizelge 4.7: Proje yönetimi tarafından etki katsayısında en yüksek değeri alan
faktörler .……….……...…………………………………………..………….58
Çizelge 4.8: ĠĢveren tarafından etki katsayısında en yüksek değeri alan faktörler
....……..……………………………………...…………………………….….58
Çizelge 4.9: Yüklenici tarafından sıklık katsayısında en yüksek değeri alan faktörler
………..……………………………………………..…………………….…..59
Çizelge 4.10: Proje yönetimi tarafından sıklık katsayısında en yüksek değeri alan
faktörler …………..…………………………………………………………..59
Çizelge 4.11: ĠĢveren tarafından sıklık katsayısında en yüksek değeri alan faktörler
………..……...……………………………………………..............................59
Çizelge 4.12: Yüklenici tarafından önem katsayısında en yüksek değeri alan faktörler
………....……………………………………………………………………...60
Çizelge 4.13: Proje yönetimi tarafından önem katsayısında en yüksek değeri alan
faktörler.………..…………..............................................................................60
Çizelge 4.14: ĠĢveren tarafından önem katsayısında en yüksek değeri alan faktörler
………….……………………………..………………………………………60
Çizelge 4.15: Maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörlerin tüm katılımcılar
tarafından değerlendirilen önem katsayıları ..………………….……………..61
Çizelge 4.16: Tüm katılımcılar tarafından önem katsayısında en yüksek değeri alan
faktörler ………....………………………..…………………………………..62
xiii
Çizelge 4.17: Maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörlerin gruplandıkları ana
baĢlıklara göre etki, sıklık ve önem katsayıları..……………………………...63
xiv
ġEKĠL LĠSTESĠ
Sayfa
ġekil 2.1 : Maliyet ve süre aĢımı konusunda yurtdıĢında yapılan çalıĢmaların
konulara göre dağılımı………………………………………………………… 18
ġekil 2.2 : Maliyet ve süre aĢımı konusunda yurtdıĢında yapılan çalıĢmaların ülkelere
göre dağılımı…………………………………………………………………... 19
ġekil 2.3 : Maliyet ve süre aĢımı konusunda yurtdıĢında yapılan çalıĢmaların
araĢtırma yöntemine göre dağılımı……………………………………………. 20
ġekil 2.4 : YurtdıĢında yapılan alan araĢtırmalarının katılımcı gruplara göre
dağılımı………………………………………………………………………... 21
ġekil 2.5 : Maliyet ve süre aĢımı konusunda Türkiye’de yapılan çalıĢmaların
konulara göre dağılımı………………………………………………………... 24
ġekil 2.6 : Maliyet ve süre aĢımı konusunda Türkiye’de yapılan çalıĢmaların
araĢtırma yöntemine göre dağılımı……………………………………………. 24
ġekil 2.7 : Türkiye’de yapılan alan araĢtırmalarının katılımcı gruplara göre
dağılımı………………………………………………………………………... 25
ġekil 4.1 : Alan araĢtırmasına katılanların projedeki rollerine göre dağılımı……… 50
ġekil 4.2 : Alan araĢtırmasına katılanların inĢaat sektöründeki tecrübelerine göre
dağılımı………………………………………………………………………... 51
ġekil 4.3 : Alan araĢtırmasına katılanların mesleklere göre dağılımı……………….51
xv
xvi
TÜRKĠYE’DE YAPILAN ĠNġAAT PROJELERĠNDE YAPIM AġAMASINDA
MALĠYET VE SÜRE AġIMINA NEDEN OLAN FAKTÖRLERĠN
ĠNCELENMESĠ
ÖZET
ĠnĢaat sektörü; tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de, ülke ekonomisinde ve halkın
istihdamında büyük pay sahibi olup, sektör büyümeye devam etmektedir. ĠnĢaat
sektörünün organizasyonel yapısı, diğer sektörlerle iliĢkisi, yapım aĢaması ve
süreçteki girdileri düĢünüldüğünde oldukça karmaĢık bir yapısı olduğu açıktır. Bu
karmaĢık yapıyı çözümlemek ve kurgulamak için bir maliyet ve süre planlaması
yapılması gerektiği açıktır. Bir inĢaat projesinin baĢarısı, projenin belirlenen maliyet,
süre ve kalite sınırları içerisinde kalınarak tamamlanmasıyla sağlanır. ĠnĢaat
sektöründe en sık yaĢanan en önemli problemlerden biri ise, maliyet ve süre aĢımıdır.
GeliĢmekte olan ülkelerin çoğunluğunda olduğu gibi, Türkiye’de de bu probleme
sıklıkla rastlanmaktadır. Sektörün ülke için önemi düĢünüldüğünde, sektördeki
problemleri tespit etmek ve önlenmesine yönelik çözümler aramak oldukça kritik bir
hale gelmektedir. Bu problemin önüne geçebilmek veya en aza indirgeyebilmek için
problemin nedenlerinin belirlenmesi Ģarttır.
Maliyet aĢımı, iĢveren firma ile iĢi yapmayı taahhüt eden firma (yüklenici) arasında
sözleĢme ile anlaĢılmıĢ, iĢin yapılma maliyetinin üzerine çıkılmasıdır. Süre aĢımı ise,
gerçekleĢen proje tamamlanma tarihinin, iĢveren firma ile iĢi yapmayı taahhüt eden
firma arasında sözleĢme ile anlaĢılmıĢ olan proje teslim tarihini geçmesi durumudur.
Bir inĢaat projesinde rol alan temel katılımcılar iĢveren, proje yönetimi ve
yüklenicidir. Söz konusu rol alanlar, süreç esnasındaki konumları ve birbirleri ile
iliĢkileri sebebiyle, tezin de konusu olan maliyet ve süre aĢımına neden olan
faktörleri, farklı açılardan algılama ve gözlemleme durumundadır. Bu durumda; bir
inĢaat projesinde yapım aĢamasında, maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörler ve
bu faktörlerin sorumluları, iĢveren, proje yönetimi ve yükleniciye göre farklılık
göstermektedir. Hatta söz konusu katılımcılar, bazı durumlarda maliyet ve süre
aĢımına neden olan faktörlerin sorumlusunun birbirleri olduğunu düĢünmektedir.
Sonuçta, süreçte rol alan katılımcıların, maliyet ve süre aĢımına neden olan
faktörleri ve faktörlerin sorumlularını farklı algılaması ve problemin sorumlusu
olarak birbirlerini görmeleri; maliyet ve süre aĢımı sorununun çözülmesine ve önüne
geçilmesine engeldir.
Yurtiçi ve yurtdıĢında yapılan çalıĢmalar incelendiğinde, maliyet ve süre aĢımına
neden olan pek çok faktöre rastlanmaktadır. Maliyet ve süre aĢımına; yapım
aĢamasında bütçe, tedarik süreci, iĢgücü gibi konularda planlamanın hatalı yapılması,
iĢi yapan firmaların yeterli ve kalifiye olmaması, faizler ve döviz kurunda
dalgalanmalar, eksik ve kusurlu yapılan imalatlar, proje dokümanlarında hata ve
eksiklikler, tasarımda hata, eksiklik ve gecikmeler, Malzeme/iĢgücü/ekipman
tedarikinde zorluk ve proje katılımcıları arası iletiĢimsizlik gibi pek çok faktör neden
olabilmektedir.
ÇalıĢma kapsamında, maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörlerin belirlenmesi
için, inĢaat sektöründe aktif olarak çalıĢan uzmanları üzerinde ve yalnızca yapım
aĢaması sürecini irdeleyen bir alan araĢtırması gerçekleĢtirilmiĢtir. Daha önce
xvii
yapılmıĢ çalıĢmalardan toplamda 8 ana baĢlık altında gruplanmıĢ 37 tane maliyet ve
süre aĢımına neden olan faktör derlenmiĢtir. Belirlenen bu faktörler kullanılarak
yapılan alan araĢtırması; iĢveren, proje yönetimi ve yüklenicinin bakıĢ açısına göre
maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörleri belirlemeyi amaçlamaktadır.
AraĢtırma kapsamında iĢveren,
proje yönetimi ve yüklenici firmalarla
görüĢülmüĢtür. Faktörlerin etki ve sıklığı değerlendirilerek, bu verilerden alınan
katsayılarla önem katsayısına ulaĢılmıĢtır. Alan araĢtırması, belirtildiği gibi iĢveren,
proje yönetimi ve yüklenici bakıĢ açısı ayrımı ile değerlendirilmiĢ ve çıkan sonuçlara
buna göre yorumlanmıĢtır. Çıkan sonuçlara göre çözüm önerileri getirilmiĢtir.
xviii
A RESEARCH TO DETERMINE FACTORS CAUSING COST AND TIME
OVERRUN IN TURKISH CONSTRUCTION PROJECTS
SUMMARY
The construction industry, having major importance for both the economical level of
the country and the employment level of the community in all over the world and in
Turkey as well, is countinuously growing. Considering its organizational structure,
relations with the other industries, execution phase and inputs during the processes,
the construction industry has a very complicated structure. It is obvious that, cost and
time planning is required in order to analyse this complicated structure. The success
of a construction project can only be achieved if the project is completed within the
targeted cost, time and quality limits. One of the most common problems
encountered in the construction industry is cost and time overrun. As in most of the
developing countries, this problem is encountered very often in Turkey. Considering
the importance of the industry for the country, it is very critical to define the
problems in the industry and searching solutions in order to prevent them. The causes
of the cost and time overrun problem should be determined, in order to minimize or
prevent them.
Cost overrun is exceeding the budget for a specific work agreed in the contract
signed between the client and the contractor. Time overrun is when the actual project
completion date exceeds the scheduled project completion date agreed in the contract
signed between the client and the contractor. The main participants in a construction
project is client, project management and contractor. These parties perceive the
factors causing cost and time overruns, which is also the subject of the thesis, in
different ways because of their positions during the processes and their relations with
each other. So, the factors causing cost and time overruns in the execution phase of a
construction project and the responsibles of these factors differ from the perspectives
of client, project management and contractor. Even sometimes these participants may
see eachother as the responsible of these factors. In conlusion, the facts that the
project participants perceive the factors causing cost and time overruns in dfferent
ways and they eachother as the responsible of these factors are major obstacles in
solving and preventing cost and time overrun problems.
Examining the projects in Turkey and projects abroad, a lot of factors causing cost
and time overrun can be observed. The cost and time overruns can be caused by
many factors such as the inaccurate planning of budget, procurement process, labor,
etc. during construction, unqualified and insufficient firms executing the works,
interest and exchange rate fluctuations, incomplete and defective installations,
omissions and errors in project documents, design errors, omissions and delays,
difficulties in material / labor / equipment supply, the miscommunication between
project participants, etc.
xix
In this study, a field research, covering specifically the construction process, has
been performed on the experts actively working in the construction industry in order
to determine the factors causing cost and time overruns. Thirty seven factors grouped
under eight main titles, causing cost and time overruns, have been compiled from the
previous studies and a field study has been conducted accordingly. The field research
has aimed to determine the factors from the perspectives of client, project
management and contractor respectively.
In the scope of the research, client, project management and contractor companies
have been interviewed. Evaluating the influence and frequency of these factors and
the indexes reached from the data, the importance index has been achieved. The field
study has been evaluated from the perspectives of client, project management and
contractor respectively and the results have been interpreted accordingly. Based on
the achieved results, proposed solutions have been introduced.
Following the survey conducted with the participation of 47 experts, the impacts and
frequencies of the factors on client, project management and contractor have been
determined. Using using the obtained freqency and impact indexes, the relative
importance indexes for all three project participants have been determined.
According to the results, the top five factors, which have the highest relative
importance indexes, differs for the client, project management and contractor. There
is not even one common factor in the top five factors of the three parties. It is
obvious from the results that in the construction projects the client, project
management and contractor have different understandings of the factors causing cost
and time overruns. In order to prevent this situation, the comminication between the
client, project management and contractor should be increased. In addition, the roles
and responsibilities of all participants in the project should be clearly identified and
the participants should act accordingly. If the roles and responsibilities of all
participants are clearly identified at the beginning of the project, even if the cost and
time overrun problems occur, there will be no diverse opinions and the solution
process will be quicker. Also, especially the client and the project management
should be able to act objectively about the factorscausing cost and time overruns and
they should be aware of their responsibilities.
In general, cost and time overrun causing factors, having the highest relative
importance indexes have been determined as follows; “lack of planning during
construction”, “errors / omissions in the Bill of Quantities”, “non-qualified / not
experienced contractor”, “changes in design” and “errors / omissions in design or
details”.
The planning of the conctruction phase is purely under contractor’s responsibility
and is about the careful coordination of the material, equipment and labor resources.
In order to achieve an accurate planning, a detailed work schedule and careful
analysis of the project are required. The quantities and the schedule of the inputs in
the project should be accurately coordinated and conducted in line with the works on
site. The orders for the equipment and material should be set at the scheduled times
and the works should be coordinated with the efficient number of labor having
required qualifications. The preperation of the project documentation is of major
importance in all projects. The required attention should be given while preparing the
bill of quantities lists. The required actions should be taken immediately for the
unclear subjects.
A contractor with lack of experience is one of the major importance factors, which
will cause budget and time overruns in a project. And the fact that this factor is
embraced very often is very challenging for the contruction projects. The contractor
xx
companies should take their experineces and know-hows into consideration, while
proposing and entering new projects. At the same time, the clients should investigte
the business capacity of the contractors by looking their referances, proposed project
teams, track records, etc.
Commencement of a construction projects with lack of design projects or delayed
design projects effecting the works on site are very common problems encountered
in the contruction sector. Having uncomplete design projects will cause permenant
delays in the construction phase and demolition and re-installation works on site. In
order to prevent this situation, the construction phase should not be commenced
before desgin projects are completed up to a required level. Both client and
contractor should act accordingly.
It has been clearly explained the major importance of construction industry for both
the economical level of the country and the employment level of the community.
The cost and time overrus are major problems of construction industry and should be
prevented. In the content of this study, it has been aimed to determine the causes of
the problems and it has been emphasized that the diversity of opinions of the client,
project management and contractor is the biggest obstacle against the solution. In the
future, it has been expected that these problems will be prevented by determining the
causes of cost and time overruns and it is strictly required that the diversity of
opinions of the client, project management and contractor should be minimized.
xxi
xxii
1. GĠRĠġ
Tüm dünyada inĢaat sektörünün ülke ekonomisinde önemli bir yeri vardır. Nega’ya
göre, inĢaat sektörü, ekonominin geliĢmesinde en önemli katkıyı sağlayan
sektörlerden biridir [1]. Ismail, Rahman ve Memon, inĢaat sektörünün bir ülkenin
pek çok anlamda ilerlemesinde büyük rol oynadığını belirtmiĢtir [2]. Durdyev ise,
Dünya üzerindeki çoğu ülkede, inĢaat sektörü aktiviteleri için yapılan yatırımların,
ülke ekonomisini Ģekillendirdiğini belirtmektedir [3].
Ülkemizde inĢaat sektörü, ülke ekonomisi üzerinde gün geçtikçe daha etkili
olmaktadır. Arditi, Türk inĢaat sektörüne yapılan yatırımların, oldukça yüksek bir
seviyeye ulaĢtığını bildirmiĢtir [4]. Arditi’nin 1985 yılında yaptığı bu çalıĢmadan
itibaren geçen süreçte de bu durum değiĢmediği gibi, inĢaat sektörüne yapılan
yatırımlar daha da artmıĢtır. Durdyev’e göre, ĠnĢaat sektörünün Türkiye’deki en
büyük sektörlerden biri olması ile birlikte, bu sektördeki büyüme ulusal gelir için
oldukça kritik olmuĢtur [3]. Bu açıdan bakıldığında, ülkemizde inĢaat sektörünün
geliĢmesi toplumun istihdamı açısından da büyük önem taĢımaktadır,
Türkiye ĠnĢaat Sanayicileri ĠĢveren Sendikası (ĠNTES) 2015 ġubat raporundan alınan
verilere göre, inĢaat sektörü, kendisine bağlı 200’den fazla alt sektörün ürettiği mal
ve hizmete talep yaratan konumunda olup, inĢaat sektörüne girdi sağlayan diğer
sektörlerin katkısı da dikkate alındığında inĢaat sektörünün GSMH içindeki payının
yaklaĢık %30 seviyesinde olduğu görülmektedir[5]. Tüm bu verilen göz önüne
alındığında, Türk ĠnĢaat Sektörünün, ülke ekonomisinde oldukça önemli bir rolü
olduğu görülmektedir. Türkiye ĠnĢaat Sanayicileri ĠĢveren Sendikası (ĠNTES) 2015
ġubat ayı raporunda belirtildiği üzere, yüksek oranlı istikrarlı büyüme ve beraberinde
istihdam yaratma ihtiyacı her zamankinden daha fazla olan Türkiye ekonomisi için,
inĢaat sektörünün önemi her zamankinden daha önemli hale gelmiĢtir [5]. Türkiye’de
hacim ve karmaĢıklığıyla oldukça büyük projeler yapılmakta olup, bu projeler inĢaat
firmaları için oldukça büyük fırsatlar yaratmaktadır. Bununla birlikte Sarıkaya,
2003’ten beri çoğalmakta olan inĢaat projelerinin artıĢının, son yıllarda stabil
olmadığını belirtmiĢtir [6]. Ülke ekonomisi için büyük önem taĢıyan inĢaat sektörü,
1
önem taĢıdığı ölçüde risk de taĢımaktadır. ĠnĢaat sektöründe meydana gelen
sorunların sonuçları, sektörü etkilediği kadar ülke ekonomisini de etkileyecektir. Bu
durumda sektördeki problemleri tespit etmek ve önlenmesine yönelik çözümler
aramak oldukça kritiktir.
Olawale ve Sun, inĢaat sektöründe projenin amacının, inĢaatın zamanında ve
planlanan maliyette tamamlanması olduğunu belirtmiĢtir [7]. Fakat inĢaat sektörünün
kompleks, parçalı ve planlama ile girdilere (malzeme, iĢgücü vb) dayanan yapısı
nedeniyle, her zaman için düĢük kalite, verimin azalması ile maliyet ve süre aĢımı
gibi problemlerle karĢı karĢıya kalınmaktadır [8]. ĠnĢaat sektörünün büyümesiyle
birlikte, sektördeki planlama ve maliyet sorunları da artmakta olup, bir inĢaat
projesinin zamanında ve maliyet aĢımı olmadan tamamlanamaması, dünyada oldukça
yaygın bir hale gelmiĢtir [9]. Tez konusunun çıkıĢ noktası, inĢaat sektöründeki
baĢlıca problemlerden olan maliyet ve süre aĢımı nedenlerinin incelenmesi olmuĢtur.
1.1 Tezin Amacı ve Kapsamı
ĠnĢaat sektörü, organizasyonel yapısı, diğer sektörlerle iliĢkisi, yapım süreci gibi pek
çok etken göz önüne alındığında, oldukça karmaĢık bir yapıya sahiptir. Pek çok
girdisi olan bu süreçte maliyet ve süre planlaması yapmak zorunludur. Günümüzde
inĢaat projelerinde maliyet ve süre planlama çalıĢmalarına verilen önemin artmakta
olduğu bilinmesine rağmen, maliyet ve süre aĢımı yaĢanmaya devam etmektedir.
Kaming, çeĢitli ülkeler kapsamında (Malezya, Suudi Arabistan, Nijerya ve
Endonezya) yaptığı araĢtırmada, devam eden tüm projelerde maliyet ve süre aĢımı
yaĢandığını tespit etmiĢtir [10]. Ramanathan ise, maliyet ve süre aĢımı yaĢayan inĢaat
projelerinin sayısında ciddi bir artıĢ olduğunu belirtmiĢtir [11]. Ahbab, son yıllarda
maliyet ve süre aĢımına pek çok projede rastlandığını tekrar etmiĢ olup, problemin
geliĢmekte olan ülkelerde, yüklenici ve proje yöneticileri tarafından yeterince
anlaĢılamadığına vurgu yapmıĢtır [12].
Türk ĠnĢaat sektöründe de, pek çok projede süre ve maliyet aĢımı ile
karĢılaĢılmaktadır.
Bilgin, inĢaat projelerinde süre aĢımının yaĢanmaya devam
ettiğini tekrar ederek, projelerde inĢaat bitim tarihlerinin devamlı ötelenmek zorunda
kalındığını açıklamıĢtır [13]. Ahbab, Türkiye’de maliyet aĢımının yüksek oranda
olduğu pek çok sayıda inĢaat projesi olduğunu belirtmiĢtir [12]. Durdyev de, Türk
2
inĢaat projelerinde yaĢanan maliyet aĢımı sorununun sıklığına vurgu yapmıĢtır [3].
Maliyet ve süre aĢımı, Türk inĢaat projelerinde temel sorunlardan biri olup, inĢaat
sektörü için çok önemli bir konu olması sebebiyle, gelecekte önüne geçebilmek ve en
aza indirgeyebilmek için araĢtırılmalıdır.
Tez, kapsamında, Türkiye’deki inĢaat projelerinde maliyet ve süre aĢımına neden
olan faktörler incelenecektir. Türkiye’de gittikçe artan büyük proje ihaleleri
alınmakta, karmaĢık planlama ve projelendirme süreçleri yaĢanmaktadır. Özellikle
yapım aĢamasında risk oluĢturan maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörler, önlem
araĢtırmalarına veri oluĢturacağından önem taĢır. Yapım aĢaması sürecindeki en ufak
aksama, maliyet ve süre aĢımına neden olan en büyük faktörleri ortaya
çıkarabilmektedir. Ayrıca yapım aĢaması, tezin de konusu olan iĢveren, proje
yönetimi ve yüklenicinin aktif olarak çalıĢtığı ve birbirleriyle devamlı iletiĢim
halinde olduğu süreçtir. Bu nedenlerle, tez kapsamında maliyet ve süre aĢımına
neden olan faktörler belirlenirken yapım aĢamasına odaklanılmıĢtır.
Maliyet ve süre aĢımı konuları arasındaki bağ incelendiğinde, maliyet ve süre aĢımı
nedenleri arasında oldukça paralel bir iliĢki olduğu bilinmektedir. Süre aĢımı
yaĢanması doğrudan maliyet aĢımına neden olduğu gibi, maliyet aĢımı yaĢanması,
projede rol alanların zor durumda kalmasına ve karar verme sürecinin yavaĢlamasına
neden olacağından, süre aĢımının nedeni olabilmektedir. Maliyet ve süre aĢımı
arasındaki iliĢki, tez kapsamında detaylı bir Ģekilde irdelenmiĢtir.
ĠnĢaat sektörü, yapısı gereği, gerek süreçte rol alanlar, gerekse bu süreçte rol alanlar
arası iliĢkiler açısından oldukça karmaĢık olarak tanımlanabilir. Bir inĢaat projesinde
yapım aĢamasında rol alan temel katılımcılar iĢveren, proje yönetimi ve yüklenicidir.
Söz konusu rol alanlar, süreç esnasındaki konumları ve birbirleri ile iliĢkileri
sebebiyle, tezin de konusu olan maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörleri, farklı
açılardan algılama ve gözlemleme durumundadır. Bu durumda; bir inĢaat projesinde
yapım aĢamasında, maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörler ve bu faktörlerin
sorumluları, iĢveren, proje yönetimi ve yükleniciye göre farklılık göstermektedir.
Hatta söz konusu katılımcılar, bazı durumlarda maliyet ve süre aĢımına neden olan
faktörlerin sorumlusunun birbirleri olduğunu düĢünmektedir. Sonuçta, süreçte rol
alan katılımcıların, maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörleri ve faktörlerin
sorumlularını farklı algılayarak, birbirlerini suçlamaları; maliyet ve süre aĢımı
sorununun çözülmesine ve önüne geçilmesine engeldir. Tez çalıĢması, bu hipoteze
3
dayanmakta olup, inĢaat projeleri yapım aĢamasında maliyet ve süre aĢımına neden
olan faktörlerin iĢveren, proje yönetimi ve yüklenici açısından incelenmesini ve var
ise farklılıkların ortaya konulmasını hedeflemektedir.
Bu çalıĢmanın amacı Türk ĠnĢaat Sektöründe yapım aĢamasındaki, maliyet ve süre
aĢımına neden olan faktörleri birlikte inceleyerek bu faktörleri bir inĢaat projesinde
yapım aĢamasında rol alan temel katılımcılar olan iĢveren, proje yönetimi ve
yüklenici bakıĢ açısından değerlendirmektir. ĠĢveren, proje yönetimi ve yüklenici
tarafından maliyet ve süre aĢımına neden olan faktör ve faktör sorumlularının farklı
olması, projede rol alanların birbirini suçlamasına neden olmakta olup, maliyet ve
süre aĢımı sorununun çözülmesini engellemektedir.
Tezin Hipotezleri
 ĠnĢaat projelerinde, maliyet ve süre aĢımı çok sık yaĢanmaktadır.
 Yapım aĢaması, maliyet ve süre aĢımına sebep olan faktörler açısından kritik
önem taĢımaktadır.
 Bir inĢaat projesinde yapım aĢamasında rol alan temel katılımcılar iĢveren,
proje yönetimi ve yüklenici olup, bu katılımcılar maliyet ve süre aĢımına
neden olan faktörler ile bu faktörlerin sorumlularını farklı algılamaktadır.
 ĠĢveren, proje yönetimi ve yüklenicilerin, maliyet ve süre aĢımına neden olan
faktörler ile bu faktörlerin sorumlularının farklı olduğunu düĢünmesi, bu
katılımcıların birbirlerini suçlamalarına neden olmakta ve bu durum inĢaat
projelerinde maliyet ve süre aĢımı sorununun çözülmesini engellemektedir.
 Maliyet ve süre aĢımına sebep olan faktörlerin gerçek uygulamalardan temin
edilecek verilerle belirlenmesi ve sıklıkla yeniden araĢtırılması önemlidir.
GeliĢen teknoloji, inĢaat projelerinde rol alan katılımcıların bilinçlenmesi,
istek ve algılarının değiĢmesi maliyet ve süre aĢımı konusunda yapılan
araĢtırmaların
devamlı
güncellenmesi
gerektiğini
göstermekte
olup,
araĢtırmalar aktif olarak devam eden projelerin incelenmesiyle en doğru
Ģekilde güncellenebilir.
4
1.2 Tezin Yöntemi
ĠnĢaat projelerinde maliyet ve süre aĢımı ile bu sorunların etkilerini araĢtırmak,
Türkiye’de ve yurtdıĢında yapılan inĢaat projelerinde maliyet ve süre aĢımına neden
olan faktörleri ve bu faktörlerin bulgulanma yöntemlerini incelemek amacıyla bir
literatür araĢtırması yapılmıĢtır. Yapılan literatür araĢtırması 1.4 Bölümünde
özetlenmiĢtir.
Türkiye’de yapılan inĢaat projelerinde, yapım aĢamasında maliyet ve süre aĢımına
neden olan faktörlerin belirlenmesi amacıyla tez kapsamında bir alan araĢtırma
yapılması hedeflenmiĢtir. Alan araĢtırması yapılırken sorgulanacak maliyet ve süre
aĢımına neden olan faktörleri belirlemek için; yapılan literatür araĢtırmasında,
geçmiĢte yapılmıĢ olan alan araĢtırmalarında sorgulanan tüm maliyet ve süre aĢımına
neden olan faktörler listelenmiĢtir. Literatürden derlenerek listelenen bu maliyet ve
süre aĢımına neden olan faktörler, tez kapsamına uygun olarak daraltılmıĢ ve ana
baĢlıklar altında gruplanmıĢtır.
Alan araĢtırmasında sorgulanacak faktörlerin belirlenmesini takiben, alan araĢtırması
formu oluĢturulmuĢ ve iĢveren, proje yönetimi ve yüklenici firmalardan uzmanlarla
görüĢmeler yapılmıĢtır. Ġki bölümden oluĢan alan araĢtırmasının birinci bölümünde
katılımcı bilgileri sorgulanmıĢ, ikinci bölümünde ise maliyet ve süre aĢımına neden
olan faktörler, iĢveren, proje yönetimi ve yüklenici firmaların uzmanları tarafından
değerlendirilmiĢtir. Alan araĢtırması kapsamında, maliyet ve süre aĢımına neden olan
faktörlerin etki ve sıklıkları katılımcılar tarafından ayrı ayrı değerlendirilmiĢtir.
Alan araĢtırması sonuçları için, SPSS programı kullanılarak bir güvenilirlik analizi
yapılmıĢtır. Sonuçlar, SPSS programı kullanılarak analiz edilmiĢ ve Cronbach’s
Alpha değeri bulunmuĢtur. Bulunan Cronbach’s Alpha değerinin gerekli sınırın
üzerinde olduğu görülmüĢ ve alan araĢtırmasının güvenilirliği anlaĢılmıĢ olup bu
aĢamadan sonra alan araĢtırması sonuçları analiz edilmiĢtir.
Alan araĢtırması sonuçları iĢveren, proje yönetimi ve yükleniciye göre gruplanarak
analiz edilmiĢtir. Bahsedilen katılımcı grupları tarafından ayrı ayrı değerlendirilen
maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörlerin etki ve sıklık değerleri kullanılarak,
her faktör için etki katsayısı ve sıklık katsayısı belirlenmiĢtir. Etki katsayısı ve sıklık
katsayısının çarpımı sonucu ise önem katsayısı elde edilmiĢ ve bu katsayılar her
faktör için, iĢveren, proje yönetimi ve yüklenici ayrımı ile bir çizelge haline
5
getirilmiĢtir. Alan araĢtırması analizi tamamlandıktan sonra sonuçlar yorumlanmıĢ ve
iĢveren, proje yönetimi ve yükleniciler için ayrı ayrı öneriler yapılmıĢtır.
1.3 Literatür Özeti
Yapılan literatür araĢtırmasında, hem yurtdıĢı hem de Türkiye’de yapılan maliyet ve
süre aĢımını konu alan pek çok çalıĢma bulunduğu gözlemlenmiĢtir. Hem inĢaat
projelerinde maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörlerin bulgulanma yöntemlerini
incelemek hem de tez kapsamında yapılacak alan araĢtırmasında sorgulanacak olan
maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörleri belirleyebilmek adına, yurtdıĢından son
10 yılı kapsayan süreçteki kaynaklar(toplamda 31 kaynak), Türkiye’de yapılan inĢaat
projelerini konu alan kaynaklarda ise daha az sayıda olmaları nedeniyle zaman sınırı
konmadan(toplamda 8 kaynak) incelenmiĢtir. YurtdıĢında konu ile ilgili çok sayıda
ve farklı kısıtlarla araĢtırmalar yapılmıĢ olup, proje aĢamalarının herhangi birine
yoğunlaĢan bir makaleye rastlanmamıĢtır. Türkiye’de yapılan projeleri inceleyen,
maliyet ve süre aĢımı konusu ile ilgili çalıĢmalar mevcuttur. Maliyet aĢımına neden
olan çalıĢmalar, süre aĢımı konusunda yapılan çalıĢmalardan fark edilir derecede az
bir sayıda olup, Türkiye’de yapılan projeleri inceleyen çalıĢmalarda maliyet ve süre
aĢımını neden analizi olarak birlikte inceleyen bir çalıĢma bulunamamıĢtır. Ayrıca,
yurtdıĢında yapılan çalıĢmalarda olduğu gibi, problemin belirlenmesinde yapım
aĢamasına odaklanan bir makaleyle de karĢılaĢılmamıĢtır. Bahsedilen literatür
araĢtırması dıĢında tez kapsamında, Türk ĠnĢaat Sektörü hakkında güncel bilgileri
yansıtmak, maliyet ve süre aĢımını tanımlayarak etkilerini açıklamak için de ayrı bir
literatür araĢtırması yapılmıĢtır.
Türkiye’de yapılan pek çok kapsamlı ve detaylı araĢtırma olmasının yanında, konu
ile ilgili çalıĢmaların güncellenmesi ve değiĢik kıstaslarla incelenmesi gereklidir.
Ġlerleyen teknoloji ile birlikte yapım sektörü; malzeme, iĢgücü, ekipman ve yapım
yöntemi anlamında hızlı bir Ģekilde değiĢmekte olup, ortaya çıkan problemlerin
nedenleri de paralel olarak farklılaĢmaktadır. Bu anlamda konu ile ilgili yapılan
çalıĢmaların güncellenmesi de önemlidir. Bu çalıĢmada, Türkiye’de yapılan inĢaat
projelerinde maliyet ve süre aĢımı nedenleri birlikte incelenmekte olup, yapım
sürecinde ortaya çıkan faktörlere odaklanılmıĢ ve bu faktörler bir inĢaat projesinde
yapım aĢamasında rol alan ana katılımcıların yüklenici, proje yönetimi ve iĢveren
bakıĢ açısına göre değerlendirilmiĢtir.
6
2. ĠNġAAT PROJELERĠ YAPIM AġAMASINDA KARġILAġILAN
MALĠYET VE SÜRE AġIMI
ĠnĢaat projelerinde maliyet ve süre aĢımı, hem yurtdıĢında hem de Türkiye’de
yapılan inĢaat projelerinde en sık karĢılaĢılan sorunlardandır. Tezin bu bölümünde,
maliyet ve süre aĢımı birçok kaynak incelenerek tanımlanmıĢ, yol açtığı etkiler
belirtilmiĢtir. Bununla birlikte, yurtdıĢında ve Türkiye’de yapılan inĢaat projelerinde
maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörleri konu eden çalıĢmalar incelenmiĢtir.
Ayrıca, araĢtırılan problemin kapsamını belirleyen kavramlar açıklanmıĢtır.
2.1 Maliyet AĢımı
Maliyet aĢımı konusunda incelenen kaynaklarda, maliyet aĢımının kavram olarak pek
çok kez tanımlandığı görülmüĢtür. Ġncelenen tanımlar benzer olup, bu tez
kapsamında tekrar etmemek adına en iyi bir ifade ettiği düĢünülen tanımlara yer
verilmiĢtir. Buna göre; maliyet aĢımı, proje için gerekli mal ve hizmet karĢılığının,
iĢveren ile yüklenici arasında taahhüt edilmiĢ olan miktardan daha fazla finansal
kaynak gerektirmesi durumudur [1]. Al-Najjar ise, planlanan proje maliyetinin
üzerine çıkılması olarak tanımlamaktadır [14].
Ġncelenen kaynaklar doğrultusunda, maliyet aĢımı kavramı, iĢveren firma ile iĢi
yapmayı taahhüt eden firma (yüklenici) arasında sözleĢme ile anlaĢılmıĢ, iĢin
yapılma maliyetinin üzerine çıkılma durumu olarak tanımlanmıĢtır.
ĠnĢaat projelerinde maliyet faktörünün proje baĢarısı açısından en önemli etkenlerden
biri olduğu bilinmektedir. Nega, inĢaat projelerinde maliyet aĢımının çok eski
zamanlardan beri yaĢandığını belirtmektedir [1]. Angelo ve Reina, maliyet aĢımının,
hem geliĢmiĢ hem de geliĢmekte olan ülkelerde büyük bir problem olduğunu
belirtmiĢlerdir [15]. Aynı Ģekilde Price ve diğerleri, maliyetin aĢılması durumunun,
değiĢik tipte projelerde ve farklı bölgelerde sıklıkla yaĢandığını ve bu olgunun, inĢaat
sektöründe istisnadan çok bir gerçek haline geldiğini ifade etmiĢlerdir [16]. Faridi ve
7
El-Sayegh, Kasimu ve Ahbab ise, bu problemin devamlı yaĢanmakta olduğunu ve
oldukça yaygınlaĢtığını tekrar etmiĢlerdir [17, 18, 12]. Flyvbjerg tarafından yapılan,
5 kıta, 20 ülke ve 358 projeyi kapsayan bir çalıĢmaya göre, 10 projeden 9’unda
planlanan proje maliyeti aĢılmaktadır [19]. Memon, Rahman ve Azis, planlanan
maliyetin sağlanabilmesinin, inĢaat projesi uygulamalarında temel kavramlardan biri
olmasına rağmen geliĢmekte olan ülkelerde maliyet aĢımı oranının %100’ü
geçebildiği konusuna dikkat çekmiĢlerdir [8].
Maliyet aĢımının Türkiye’de gerçekleĢtirilen inĢaat projelerinde de sıklıkla
karĢılaĢıldığı bilinmektedir. Ahbab, Ġran ve Türkiye gibi ülkelerde, maliyet aĢımının
daha ciddi bir sorun olduğundan ve Türkiye’de, proje maliyetinin %50’si oranında
maliyet aĢımı yaĢanan projelerin varlığından bahsetmiĢtir [12]. Durdyev, geliĢmekte
olan diğer ülkeler gibi, Türkiye’de yapılan inĢaat projelerinde de, maliyet aĢımı
sorununu yoğunlukla yaĢadığını belirtmiĢtir [3]. Polat ve diğerleri ise, proje
baĢarısının; projenin planlanan süre ve maliyet ile beklenen kalitede tamamlanması
ile sağlandığını ancak, çok sayıda projede maliyet aĢımı gerçekleĢtiğini belirtmiĢtir
[20].
2.2 Maliyet AĢımının Etkileri
Bir inĢaat projesinde en önemli hedeflerden biri, projeyi planlanan maliyet
sınırlarında bitirebilmektir. Bu hedefe ulaĢılamadığında projede rol alan bir veya
birden fazla katılımcı maddi veya baĢka açılardan zarar görebilmektedir. Temelde
bakıldığında inĢaat projelerinde iĢi yapan proje rol alanlarının iĢin tamamlanması
sonucu kar elde etmesi beklenir. Planlanan maliyetin aĢılması, bahsedilen karın
azalmasına ve hatta projede rol alanları iflasa götürebilecek sorunların doğmasına
sebep olabilmektedir. Kasimu, yüklenici karının düĢmesi ve bu durumun yüklenicide
kayıplara yol açması sonucu, projede büyük problemlerin ortaya çıktığını, bu yüzden
de inĢaat projelerinde maliyet aĢımının, yapımın ilerlemesi konusunda en önemli
engellerden biri olduğunu belirtmiĢtir [18]. Ayrıca maddi olarak mağdur olan firma
ölçeğinin büyük olmaması durumunda, bahsedilen zarar telafi edilemeyebilir. Polat
ve diğerleri, maliyet aĢımı probleminin, özellikle mikro-ölçekli inĢaat firmalarında
büyük mali sorunlara yol açtığını ve iflasa neden olabildiğini belirtmiĢlerdir [20].
Maliyet aĢımından maddi anlamda en büyük hasarı yüklenici alacak gibi gözükse de,
problem aslında zincirleme bir sistemde yayılmaktadır. Yüklenicinin zararı
8
altyüklenicilere, tedarikçilere vb yansıyacak olup, maliyet aĢımının sebebine bağlı
olarak durum doğrudan iĢvereni veya proje yönetimini etkileyebilir. Örneğin yanlıĢ
seçimlerle malzeme, iĢgücü vb kaynakların gerekli miktarda veya kapsamda sahada
bulunamaması sonucu bu eksiği giderebilmek için oluĢan ek maliyet yüklenici
sorumluluğunda
olabilecekken,
geç
verilen
kararlar,
sonradan
yapılan
iĢ
değiĢiklikleri, hatalı kontroller gibi etkenlerden kaynaklanan maliyetler iĢverenin ve
bazı durumlarda proje yönetiminin sorumluluğunda olacaktır. Bunun yanında,
projede rol alanlardan herhangi biri maddi olarak zarara uğradığında, iĢ aksayacak ve
hatta duracaktır. Projede rol alanların uğradıkları maddi kayıplar, maliyet aĢımının
temel sonuçları olmakla birlikte, bu problem yaĢandığında birçok ikincil sorun da
ortaya çıkacaktır. Firmalar maddi kayıpları tolere edebilecek finansal güçte olsalar
bile, problemin ön görülememesi sorumlu kiĢi veya firmanın yeterliliği açısından
eksiklik demek olacaktır. Bu da firmaların piyasadaki itibarını zedeleyebilir.
Özellikle kamu ve vakıf kuruluĢlarının dahil olduğu, karar verme sürecinin özel
kurumlara göre daha yavaĢ olduğu iĢlerde, beklenmedik ek maliyetler iĢin
duraklamasına sebep olabilmektedir. Maliyet aĢımının yüklenici/iĢveren sermayesini
aĢar boyuta geldiği durumlarda da proje tamamen durabilir ve projenin iptal durumu
yaĢanabilir.
2.3 Süre AĢımı
Süre aĢımı konusunda pek çok kaynak araĢtırılmıĢtır. Süre aĢımının maliyet aĢımına
göre daha farklı Ģekillerde ifade edildiği görülmüĢ olup, süre aĢımını kavram olarak
en değiĢik Ģekilde ifade eden tanımlara yer verilmiĢtir. Buna göre süre aĢımı
yaĢandığı durumlarda gecikme süresi, planlanan ve gerçekleĢen tamamlanma
tarihleri arasında kalan süre olarak [10], ya da çeĢitli nedenlere bağlı olarak
zamanında teslim edilememiĢ bir projenin, tamamlanabilmesi için planlanan tarihe
eklenen süre olarak tanımlanmıĢtır [21]. Bu tanımlar ek süre konusunu gündeme
getirerek süre aĢımına gönderme yapmaktadır. Mahamid ve Dmaidi ise, süre aĢımını,
inĢaat yapım aĢamasının gecikmesi ve projenin sözleĢmede belirlenen zaman
içerisinde tamamlanamaması Ģeklinde tarif etmiĢtir [22]. Bir baĢka çalıĢmada ise,
Endut, Akintoye ve Kelly tarafından süre aĢımının, sözleĢme süresi aĢıldığı zaman ya
da proje yapım süresi, rol alanların üzerinde anlaĢtığı proje teslim tarihini geçtiği
9
zaman gerçekleĢtiği Ģeklinde ifade edilmiĢtir [23]. Mahamid ve Akintoye’nin
tanımları sözleĢmelere referans verdiği görülmektedir.
Yapılan incelemeler sonucu süre aĢımı kavramı tez kapsamında, gerçekleĢen proje
tamamlanma tarihinin, iĢveren firma ile iĢi yapmayı taahhüt eden firma arasında
sözleĢme ile anlaĢılmıĢ olan proje teslim tarihini geçmesi durumu olarak
tanımlanmıĢtır.
ĠnĢaat projelerinde süre aĢımının yıllardır araĢtırma konusu olduğu [24] ve geliĢmiĢ
ve geliĢmekte olan ülkelerde oldukça fazla rastlanan bir problem olduğu
belirtilmektedir [21, 22, 25]. Shebob, Dawood, Shah ve Xu, bir inĢaat projesinin
belirlenen zamanda tamamlanmasının ender olarak gerçekleĢtiğini vurgulayıp, söz
konusu gecikmelerin etkisinin azaltılması ve öneminin incelenmesi için, süre
aĢımının ana nedenlerinin anlaĢılması gerektiğini savunmuĢtur [26]. Ahbab, geliĢen
teknolojinin sağladığı katkı ve proje yönetimi algısının oldukça ilerlediği
düĢünüldüğünde bile, süre aĢımının hala inĢaat projelerindeki en kritik sorunlardan
biri olarak kaldığını belirtmiĢtir [12].
Türk ĠnĢaat Sektörü’nde hem küçük ölçekli hem de büyük ölçekli projelerde, yıllar
sürebilen gecikmeler yaĢandığı bilinmektedir. Arditi, Türkiye’de süre aĢımı yaĢanan
projelerin önemli bir sayıya ulaĢmasının yanında, bazı projelerde süre aĢımının,
tamamlanmıĢ olan kısımlarının yeniden yapılmasını gerektirecek kadar uzun
sürdüğünü ve hatta bir kısım projenin tamamlanmasının beklenmediğini belirtmiĢtir
[4]. 1985’te yapılan bu çalıĢmadan sonra da süre aĢımı sorununun devam ettiği ve
günümüzde de güncel bir problem olarak karĢımıza çıktığı bilinmektedir. Bilgin,
geliĢen imkânlara ve bilinçlenmenin artmasına rağmen, hala pek çok projede proje
bitim tarihinin ertelendiğini ve süre aĢımının yaĢanmaya devam ettiğini belirtmiĢ
olup, inĢaat sektöründe süre aĢımının analiz edilmesinin, sürecin doğal bir parçası
haline geldiğini açıklamıĢtır [13].
2.4 Süre AĢımının Etkileri
ĠnĢaat projelerinde süre aĢımı yaĢanması, elbette ki pek çok olumsuz sonuçlar
doğurmaktadır. Faridi ve El-Sayegh, bir inĢaat projesinde sağlanması gereken temel
standartların, planlanan süre ve maliyet ile birlikte gerekli ölçüde kalite ve güvenlik
olduğunu bildirmiĢ olup; süre aĢımı yaĢandığında bu standartların tehlikeye
10
girmesinin yanında, iĢveren, yüklenici ve proje yönetimi gibi projede rol alanların
olumsuz Ģekilde etkilendiğini ifade etmiĢlerdir [17]. ĠĢin gecikme nedenine bağlı
olarak, sözleĢmesel sorumluluklar düĢünüldüğünde, yüklenici ya da iĢveren mali
olarak zarara uğrayabileceği gibi, yüklenici ve iĢverene bağlı olarak projede rol alan
alt katılımcılar da zor durumda kalabilmektedir. Sarıkaya, süre aĢımı durumunda
iĢverenin, binanın kullanımından elde edeceği gelirin kaybolacağını ve yüklenicinin
de sabit giderleri ve proje için harcadığı tüm diğer giderler düĢünüldüğünde maddi
kayba uğrayacağını belirtmiĢ olup, Türk ĠnĢaat Sektörü’nde konunun, maliyet aĢımı,
anlaĢmazlık, tahkim ve hatta iĢin durması ile sonuçlanabileceğini açıklamıĢtır [6].
Bilgin ise, süre aĢımının, projede rol alan tüm katılımcılara mali yük oluĢturduğunu
belirtmiĢtir [13]. Bahsedilen mali zararların dıĢında, uygulayıcı firmalar prestij
kaybına uğrayabilir ve bu sebeple sektörde devamlılıkları riske girebilir. Tüm bu
olumsuz etkilerin yanında, süre aĢımı binanın, planlanan iĢlevinin hizmete
açılmasının ertelenmesine neden olacaktır. Böyle bir durumda yaĢandığında da
projenin tamamlanması sonunda binayı kullanacak olan müĢteriler de zor durumda
kalacaktır. Tüm bunlar dikkate alındığında süre aĢımının, projede rol alan tüm
katılımcıları birçok açıdan zor durumda bırakma riski vardır.
2.5 Maliyet AĢımı ve Süre AĢımı ĠliĢkisi
Pek çok kaynakta, inĢaat projelerinde süre ve maliyetin birbirleriyle yakın bir iliĢkisi
olduğu vurgulanmaktadır. Süre ve maliyet arasındaki iliĢki genelde düzgün “U”
Ģeklinde bir eğri olarak gösterilmektedir. Proje süresindeki herhangi bir değiĢme,
maliyetin de değiĢmesine neden olmaktadır. Optimum süre haricindeki tüm daha
hızlı ve daha yavaĢ süreler daha çok maliyetle sonuçlanır ki, bu yapı projelerinde
zaman ve maliyet arası iliĢkinin “U” eğrisi Ģeklinde olduğu anlamına gelir [27]. Buna
göre, süre aĢımı tanım olarak taahhüt edilen sürenin aĢılması, yani planlanan süreden
daha sonra tamamlanması anlamına geldiğinden, doğrudan maliyet aĢımına neden
olmaktadır.
ĠnĢaat projelerinde maliyet ve sürenin olduğu kadar maliyet aĢımı ve süre aĢımının
da yakın bir iliĢkisi olduğu söylenebilir. Somut örnekler düĢünüldüğünde, bu
iliĢkinin en temel nedenlerinden biri, proje süresi aĢıldığında, planlanan sabit giderin
de olması gerekenin üzerine çıkmasıdır. Bunun dıĢında gecikme nedenine bağlı
olarak projede rol alanlar arasında sözleĢmesel cezalar olabileceği gibi kullanıcının
11
mağduriyeti de tazminatla sonuçlanabilir. Süre aĢımı, maliyet aĢımının doğrudan
nedeni olmakla birlikte, maliyet aĢımı da süre aĢımına neden olabilir. Memon,
Rahman ve Azis, maliyet aĢımının gecikme nedenlerinden biri olduğunu belirten pek
çok kaynak olduğunu belirtmiĢlerdir [8]. Bunun örneği ise, planlanandan fazla
harcama yapan bir proje katılımcısının, iĢi aksatması ve hatta iĢi bırakması olarak
verilebilir. Olawale ve Sun tarafından, 2010 yılında, Ġngiltere ĠnĢaat Sektörü’nde
yapılan bir çalıĢmada, maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörler incelenmiĢ olup,
araĢtırma sonucu maliyet ve süre aĢımına neden olan en etkili faktörlerin aynı olduğu
tespit edilmiĢtir [7]. Bu araĢtırma maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörlerin ayrı
ayrı değerlendirildiğinde de paralellik gösterdiğini açıklamıĢtır. Bunun yanında süre
aĢımının temel nedenini maliyet aĢımı olarak belirleyen ve maliyet aĢımının temel
nedenini de süre aĢımı olarak bulgulayan çalıĢmalar bulunmaktadır [14, 23]. Bu
durumda, maliyet aĢımına neden olan faktörler ile süre aĢımına neden olan
faktörlerin birbirleriyle paralel olmasının yanında, maliyet aĢımı ve süre aĢımının
birbirlerinin de en temel nedeni olabileceği görülmektedir. Tez kapsamında yapılan
incelemelerde, maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörler birlikte incelenmiĢtir.
2.6 ĠnĢaat Projelerinde Maliyet ve Süre AĢımı Konusunda Yapım AĢamasının
Önemi
ĠnĢaat projelerinde yapım aĢaması, yüklenicinin iĢe sahada aktif olarak baĢlaması, bir
baĢka deyiĢle; yer teslimi ile baĢlayıp, yapının iĢverene/kullanıcıya teslim edilmesine
kadar olan süreç olarak tanımlanabilir. Bahsedilen süreçte, bu çalıĢmada da konu
olan iĢveren, proje yönetimi ve yüklenici aktif olarak bulunmakta olup, üçü de
devamlı iletiĢim halinde olmalıdır. Söz konusu rol alanlar dıĢında da, alt yükleniciler,
proje müellifleri, devlet tarafından görevlendirilen kuruluĢlar vb. birçok katılımcı bu
süreçte faal olarak yer almalıdır. Bununla birlikte yapım aĢaması, projenin
gerçekleĢtirme aĢaması olduğundan, her türlü problemin oluĢabildiği, hem projede
hem de imalatta daha önceden düĢünülmemiĢ ve/veya tespit edilememiĢ eksik ve
kusurların ortaya çıktığı süreçtir. Bu bağlamda düĢünüldüğünde yapım aĢaması,
maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörlerin meydana geldiği en önemli süreçtir.
Le-Hoai, Dai Lee, Yong Lee, maliyet ve süre aĢımının projenin her aĢamasında
görülebilmesine rağmen, en büyük sorunların yapım aĢamasında görüldüğünü
belirtmiĢtir [28].
12
Sonuç olarak, bu çalıĢmada, maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörler
incelenirken, inĢaat projelerinde yalnızca yapım aĢamasına odaklanılmıĢtır.
2.7 Bir ĠnĢaat Projesinde ĠĢveren, Proje Yönetimi ve Yüklenici Arasındaki
BakıĢ Açısı Farklılığının Önemi
Bir inĢaat projesinde rol alan iĢveren, yüklenici, proje yönetimi, proje müellifi,
taĢeronlar, tedarikçiler vb birçok katılımcı bulunmaktadır. Bununla birlikte inĢaat
projelerinde iĢin yapımından birinci derece sorumlu üç temel katılımcı (iĢveren,
yüklenici, proje yönetimi) olduğu bilinmektedir. ĠĢveren, proje yönetimi ve
yüklenicinin görev tanımları, projedeki konum ve sorumlulukları sözleĢmede
belirlenen maddelerle değiĢebilmektedir. Aynı zamanda, süreçte birlikte çalıĢmaları
nedeniyle, birbirleriyle sözleĢmesel iliĢki halindedir. Bölüm 2.4’te belirtildiği gibi
inĢaat projeleri yapım sürecinde rol alan üç aktörün devamlı bir iletiĢim halinde
olması gerektiği bilinmektedir. Bu durumda bir inĢaat projesinde devamlılığın
sağlanması ve sürecin sağlıklı bir Ģekilde ilerleyebilmesi için rol alan üç ana
katılımcı arası iletiĢimin oldukça önemli olduğu söylenebilir.
Projede süreç esnasında oluĢan maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörler; iĢveren,
proje yönetimi ve yüklenici tarafından farklı yönleriyle algılanacak, problemin
nedenleri ve sorumluları farklı yorumlanacaktır. Buna ek olarak, süreçte ortaya çıkan
maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörler için;
iĢveren, proje yönetimi ve
yüklenici birbirlerini sorumlu olarak görebilmektedir. Bunun nedeni olarak,
bahsedilen rol alan katılımcılar arasındaki iletiĢimsizlik gösterilebilir. Sonuçta,
iĢveren, proje yönetimi ve yüklenici, maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörler
için birbirlerini suçlayabilir ve bunun sonucunda maliyet ve süre aĢımı sorununu
çözmek zorlaĢabilir. Bunun sebebi ise, iĢveren, proje yönetimi veya yüklenicinin,
sorunun baĢka bir katılımcıdan kaynaklandığını düĢündüğü için, maliyet ve süre
aĢımına engel olacak gerekli aksiyonları almamasıdır. Tez kapsamında, maliyet ve
süre aĢımına neden olan faktörler belirlenirken, iĢveren, proje yönetimi ve yüklenici
bakıĢ açısı incelenecektir.
13
2.8 Daha Önce YapılmıĢ ÇalıĢmaların Ġncelenmesi
ĠnĢaat projelerinde maliyet ve süre aĢımı en büyük sorunlardan biri olup,
önlenebilmesi açısından nedenlerin belirlenmesi oldukça kritiktir. Bu nedenle
literatürde maliyet ve süre konusunda yapılmıĢ pek çok çalıĢma bulunmaktadır.
Kaynaklar incelenirken, tez kapsamına da uygun olarak, inĢaat projelerinde maliyet
ve/veya süre aĢımına neden olan faktörleri araĢtıran çalıĢmalar incelenmiĢtir. Aynı
Ģekilde tezin konusu üstyapı projelerini incelediğinden, yalnızca altyapı, yol, köprü
vb projelerini incelemiĢ olan kaynaklar, kapsam dıĢı kalmıĢtır.
AraĢtırma,
yurtdıĢında yapılan çalıĢmalar ve Türkiye’de yapılan inĢaat projelerini konu alanlar
olmak üzere iki ayrı baĢlıkta incelenmiĢtir.
2.8.1 YurtdıĢında yapılan çalıĢmalar
Tez kapsamında incelenen yurtdıĢında yapılan çalıĢmalar, inĢaat projelerinde maliyet
ve/veya süre aĢımına neden olan faktörleri araĢtırmakta olup, yurtdıĢında yapılan
çalıĢma sayısının oldukça fazla olması nedeniyle son 10 yılı (2005 yılından itibaren)
kapsayacak Ģekilde gerçekleĢtirilmiĢtir. YurtdıĢında maliyet ve süre aĢımı konusunda
yapılan çalıĢmalar Çizelge 2.1’de gösterilmiĢtir. Ġncelenen çalıĢmalar, kronolojik
olarak listelenmiĢtir. Ayrıca iĢledikleri konuya göre maliyet aĢımını, süre aĢımını ve
maliyet ile süre aĢımını bir arada inceleyenler olmak üzere ayrım yapılmıĢtır.
Çizelge; çalıĢmanın yapıldığı yıl, çalıĢıldığı ülke, araĢtırma yöntemi ve örneklem
grubu bilgileri derlenerek oluĢturulmuĢtur.
14
Çizelge 2.1: YurtdıĢında maliyet ve süre aĢımı konusunda yapılan çalıĢmalar.
YIL
SIRA
NO
KAYNAK
NO
ĠSĠM
YAZAR
SÜRE /
MALĠYET
ÜLKE
PROJE TĠPOLOJĠSĠ
ÖRNEKLEM
2005
1
[29]
Causes of Delay in Large Construction
Projects
Sadi A. Assaf, Sadiq Al-Hejji
Süre
Tayland
Ayrım Yok
23 Yüklenici
19 Proje Yönetimi
15 ĠĢveren
2
[30]
Causes and effects of delays in Malaysian
construction industry
Murali Sambasivan, Yau Wen Soon
Süre
Malezya
AltYapı Ve Üst Yapı
35 Yüklenici
48 Proje Yönetimi
67 ĠĢveren
3
[31]
Construction Delays and Their Causative
Factors in Nigeria
Ajibade Ayodeji Aibinu, Henry
Agboola Odeyinka
Süre
Nijerya
Konut Ve Ofis
33 Yüklenici
62 ĠĢveren
4
[32]
Construction Delays in Hong Kong Civil
Engineering Projects
Tommy Y. Lo; Ivan W. H. Fung;
and Karen C. F. Tung
Süre
Hong Kong
Ayrım Yok
72 Yüklenici
63 Proje Yönetimi
137 ĠĢveren
5
[17]
Significant factors causing delay in the UAE
construction industry
Arshı Shakeel Faridi, Sameh Monır
El-Sayegh
Süre
BirleĢik Arap
Emirlikleri
Ayrım Yok
50 Yüklenici
45 Proje Yönetimi
6
[33]
Delays in construction projects The case of
Jordan
G. Sweis, R. Sweis, A. Abu
Hammad, A. Shboul
Süre
Cezayir
Konut
36 Yüklenici
29 Proje Yönetimi
26 ĠĢveren
7
[34]
The Significant Factors Causing Delay Of
Building Construction Projects Ġn Malaysia
Wa’el Alaghbari, Mohd. Razali A.
Kadir, Azizah Salim, Ernawati
Süre
Malezya
Üstyapı
29 Yüklenici
32 Proje Yönetimi
17 ĠĢ GeliĢtirme/Devlet
8
[1]
Causes And Effects Of Cost Overrun On
Public Building Construction Projects In
Ethiopia
Fetene Nega
Maliyet
Etiyopya
Üstyapı Kamu Projeleri
14 Yüklenici
15 Proje Yönetimi
13 ĠĢveren
9
[35]
Causes Of Delay In Building Construction
Projects In Egypt
M. E. Abd El-Razek; H. A.
Bassioni; And A. M. Mobarak
Süre
Mısır
Ayrım Yok
29 Yüklenici
23 Proje Yönetimi
22 ĠĢveren
10
[36]
Causes of Delays in Saudi Arabian Public
Sector Construction Projects
Adel Al-Kharashı, Martın Skıtmore
Süre
Suudi Arabistan
Kamu Projeleri
34 Yüklenici
30 Proje Yönetimi
22 ĠĢveren
2006
2007
2008
15
Çizelge 2.1(Devam): YurtdıĢında maliyet ve süre aĢımı konusunda yapılan çalıĢmalar
YIL
SIRA
NO
KAYNAK
NO
ĠSĠM
YAZAR
SÜRE /
MALĠYET
ÜLKE
PROJE TĠPOLOJĠSĠ
ÖRNEKLEM
11
[28]
Delay and Cost Overruns in Vietnam Large
Construction Projects, a Comparison with
Other Selected Countries
Long Le-Hoai, Young Dai Lee, and
Jun Yong Lee
Süre Maliyet
Vietnam
Üstyapı, Yol, Altyapı, Köprü
39 Yüklenici
20 Proje Yönetimi
29 ĠĢveren
12
[14]
Factors Influencing Time and Cost Overruns
on Construction Projects in the Gaza Strip
Jomah Mohammed Al-Najjar
Süre Maliyet
Gazze ġeridi
Üstyapı, Yol, Altyapı, Köprü
66 Yüklenici
27 Proje Yönetimi
31 ĠĢveren
13
[37]
Problems Causing Delays in Major
Construction Projects in Thailand
Shamas-Ur-Rehman Toor, Stephen O.
Ogunlana
Süre
Tayland
Ayrım Yok
16 Yüklenici
53 Proje Yönetimi
7 ĠĢveren
14
[38]
Causes Of Delay Ġn Construction Ġndustry Ġn
Libya
Saleh Al Hadi Tumi, Abdelnaser
Omran, Abdul Hamid Kadir Pakir
Süre
Libya /
Benghazi
Ayrım Yok
Sayı BelirtilmemiĢ
15
[39]
Significant Factors Causing Cost Overruns in
telecommunication projcts in nigeria
Oko John Ameh, Aliu Adebayo
Soyingbe and Koleola Tunwase
Odusami
Maliyet
Nijerya
Telekomünikasyon Binaları
21 Yüklenici
26 Proje Yönetimi
17 ĠĢveren
16
[7]
Cost and time control of construction projects
inhibiting Factors And Mıtıgatıng Measures In
Practıce
Yakubu Adısa Olawale, Mıng Sun
Süre Maliyet
Ġngiltere
Ayrım Yok
110 KiĢi
17
[40]
Mathematical Expression for Explaining
Project Delays in Southwestern Nigeria
Olugbenga Oludolapo Amu, David
Abiodun Adesenya
Süre
Nijerya
Ayrım Yok
150 Yüklenici
77 Proje Yönetimi
67 ĠĢveren
18
[8]
Preliminary Study on Causative Factors
Leading to Construction Cost Overrun
Aftab Hameed Memon, Ismail abdul
Rahman, Ade Asmi Abdul Azis
Maliyet
Malezya
Ayrım Yok
5 Yüklenici
5 Proje Yönetimi
5 ĠĢveren
19
[41]
Study Of Relatıonshıp Between Tıme Overrun
And Productıvıty On Constructıon Sıtes
Oko John Ameh, Emeka Emmanuel
Osegbo
Süre
Nijerya
Ayrım Yok
77 Yüklenici
14 Proje Yönetimi
2 ĠĢletmeci
7 Proje Müellifi
2008
2009
2010
2011
16
Çizelge 2.1(Devam): YurtdıĢında maliyet ve süre aĢımı konusunda yapılan çalıĢmalar.
YIL
2012
2013
2014
2015
SÜRE /
MALĠYET
ÜLKE
PROJE TĠPOLOJĠSĠ
ÖRNEKLEM
Kasımu, M. A
Maliyet
Nijerya
Üstyapı
-
An Investigation On Time And Cost Overrun
Ġnconstruction Projects
Changiz Ahbab
Süre Maliyet
Birçok Ülke
Üstyapı, Altyapı,Yol, Köprü
49 Yüklenici
13 Proje Yönetimi
8 ĠĢveren
[42]
Avoıdıng Cost Overruns In Constructıon
Projects In The Unıted Kıngdom
Susana Gomez Arcila
Maliyet
Ġngiltere
6 Proje
3 KiĢi
23
[43]
Causes Of Constructıon Delays For
Engıneerıng Projects In The Mıddle-East: An
Egyptıan Perspectıve
A. Samer Ezeldin, Mohamed AbdelGhany
Süre
Mısır
24
[2]
Study of Factors Causing Time and Cost
Overrun throughout Life Cycle of
Construction Project
Ismaaini Ismail, Ismail Abdul
Rahman, Aftab Hameed Memon
Süre Maliyet
Birçok Ülke
-
-
25
[22]
Risks Leading to Cost Overrun in Building
Construction from Consultants’ Perspective
Ibrahim Mahamid, Nabil Dmaidi
Maliyet
Filistin
-
21 Proje Yönetimi
26
[44]
S. Shanmugapriya, Dr. K.
Subramanian
Süre Maliyet
Hindistan
Üstyapı, Yol, Köprü
27
[9]
Henry Alinaitwe, Ruth Apolot, Dan
Tindiwensi
Süre Maliyet
Uganda
Kamu Projeleri
28
[45]
Olusegun Akınsıku, Adeyemi
Akıntola, Oko Ameh, Ayokunle Ige
Maliyet
Nijerya
Üstyapı
57 Yüklenici
29
[46]
Root-Cause Analysis of Construction-Cost
Overruns
Yehiel Rosenfeld
Maliyet
Katılımcılar Ġsrail,
Ülke Ayrıca
BelirtilmemiĢ
Ayrım Yok
33 Yüklenici
100 Proje Yönetimi
33 ĠĢveren
33 Proje Müellifi
30
[23]
Factors Contributing To Project Time And
Hence Cost Overrun Ġn The Malaysian
Construction Ġndustry
Zayyana Shehu and Intan R. Endut,
Akintola Akintoye
Süre Maliyet
Malezya
Altyapı, Üstyapı
51 Yüklenici
105 Proje Yönetimi
49 ĠĢveren
31
[47]
Analysing Delay Causes And Effects Ġn
Ghanaian State Housing Construction
Projects
Charles Teye Amoatey, Yaa Asabea
Ameyaw, Ebenezer Adaku and
Samuel Famiyeh
Süre
Gana
Kamu Konut Projeleri
6 Yüklenici
5 Proje Yönetimi
20 ĠĢveren
SIRA
NO
KAYNAK
NO
ĠSĠM
20
[18]
Sıgnıfıcant Factors That Causes Cost
Overruns In Buıldıng Constructıon Project In
Nıgerıa.
21
[12]
22
Investigation of Significant Factors
Influencing Time and Cost Overruns In
Indian Construction Companies
Investigation into the Causes of Delays and
Cost Overruns in Uganda's Public Sector
Construction Projects
Contributions of Construction Project Team
to Cost Overruns The Contractors’
Perspective
YAZAR
17
23 Yüklenici
6 Proje Yönetimi
6 ĠĢveren
25 Yüklenici
23 Proje Yönetimi
22 ĠĢveren
32 Yüklenici
140 Proje Yönetimi
74 ĠĢveren
ġekil 2.1’e göre, son 10 yılda incelenen 31 araĢtırmadan 15 tanesi süre aĢımı [17, 2938, 40, 41, 43, 47], 8 tanesi maliyet aĢımı [1,8,18,22,39,42,45,46] ve 8 tanesi ise süre
ve maliyet aĢımı [2,7,9,12,14,23,28,44] üzerine çalıĢmıĢtır.
YURTDIġINDA YAPILAN ÇALIġMALARIN KONULARA GÖRE
DAĞILIMI
Maliyet
8
Süre
15
Süre ve Maliyet
8
0
2
4
6
8
10
12
14
16
ġekil 2.1 : Maliyet ve süre aĢımı konusunda yurtdıĢında yapılan
çalıĢmaların konulara göre dağılımı.
Makalelerin yayınlanma tarihi dikkate alındığında, öncelikle araĢtırmaların süre ile
ilgili yapıldığı, özellikle 2010 yılından itibaren maliyet ve süre ile maliyetin birlikte
incelendiği araĢtırmaların yaygınlaĢtığı görülmektedir.
Ġncelenen çalıĢmaların yapıldığı ülkeler incelendiğinde çalıĢmaların; BirleĢik Arap
Emirlikleri’nde [17], Cezayir’de [33], Etiyopya’da [1], Filistin’de [22], Gana’da
[47], Gazze ġeridi’nde [14], Hindistan’da [44], Japonya (Hong Kong)’da [32],
Ġngiltere’de [7,42], Ġsrail’de [46], Libya’da [38], Malezya’da [8, 23, 30, 34], Mısır’da
[35, 43], Nijerya’da [18,31,39-41, 43, 45], Suudi Arabistan’da [36], Tayland’da [37],
Uganda’da [9] ve Vietnam’da [28] yapıldığı görülmektedir. Maliyet ve süre aĢımı
konusunda yurtdıĢında yapılan çalıĢmaların ülkelere göre dağılımı ġekil 2.2’de
gösterilmiĢtir.
18
YURTDIġINDA YAPILAN ÇALIġMALARIN ÜLKELERE GÖRE
DAĞILIMI
1
1
1
1
Vietnam
Uganda
Tayland
Suudi Arabistan
Nijerya
Mısır
Malezya
Libya
Ġsrail
Ġngiltere
Japonya
Hindistan
Gazze ġeridi
Gana
Filistin
Etiyopya
Cezayir
BirleĢik Arap Emirlikleri
Birçok Ülke
7
2
4
1
1
2
1
1
1
1
1
1
1
1
2
0
1
2
3
4
5
6
7
8
ġekil 2.2 : Maliyet ve süre aĢımı konusunda yurtdıĢında yapılan
çalıĢmaların ülkelere göre dağılımı.
Bu verilerde maliyet ve süre aĢımının ağırlıklı olarak geliĢmekte olan ülkelerde
görüldüğü ve bu ülkelerde araĢtırmaların yapıldığı gözlemlenmiĢtir. Bunun dıĢında
araĢtırmanın belli bir bölge ya da Ģehir kapsamında tutulduğu makaleler
bulunmaktadır. Bunun yapılmasındaki amaç, tüm çalıĢmalardaki ortak maliyet ve
süre aĢımına neden olan faktörlerin yanında, bölgeye özel olarak ortaya çıkmıĢ
faktörleri de inceleyebilmektir.
AraĢtırma yöntemleri açısından bakıldığında, maliyet ve süre aĢımına neden olan
faktörleri belirlemek için yapılan araĢtırmaların büyük çoğunluğunun (29 tane) [1, 7,9, 12, 14, 17, 18, 22, 23, 28-41, 43-47], alan araĢtırması yöntemi kullandığı
görülmektedir. Bir araĢtırmada röportaj ve bir araĢtırmada ise maliyet ve süre
aĢımına neden olan faktörleri belirlemek için geçmiĢ çalıĢmalardan derleme
yapılması yöntemi kullanılmıĢtır. Maliyet ve süre aĢımı konusunda yurtdıĢında
yapılan çalıĢmaların araĢtırma yöntemine göre dağılımı ġekil 2.3’te gösterilmektedir.
19
YURTDIġINDA YAPILAN ÇALIġMALARIN ARAġTIRMA
YÖNTEMĠNE GÖRE DAĞILIMI
Alan AraĢtırması
29
Ropörtaj
1
Derleme
1
0
5
10
15
20
25
30
35
ġekil 2.3 : Maliyet ve süre aĢımı konusunda yurtdıĢında yapılan
çalıĢmaların araĢtırma yöntemine göre dağılımı.
Bahsedilen araĢtırmalarda alan araĢtırması, literatürden alınarak oluĢturulan maliyet
ve süre aĢımına neden olan faktörlerin, inĢaat sektöründe çalıĢan uzmanlar tarafından
değerlendirilmesi ile yapılmıĢtır. 2012 yılında Ġngiltere’de yapılan bir baĢka
araĢtırmada ise, araĢtırma yöntemi olarak röportaj yapılmıĢtır [42]. ĠnĢaat sektöründe
20 yıl ve üzerinde deneyim sahibi 3 uzmanla, çalıĢtıkları 2’Ģer proje ile ilgili röportaj
yapılarak maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörler belirlenmiĢtir. 2013 yılında
yapılan bir diğer çalıĢmada ise, eski yapılan çalıĢmalardan maliyet ve süre aĢımına
neden olan faktörler derlenerek bir araya getirilmiĢtir [2]. Maliyet ve süre aĢımına
neden olan faktörleri belirlemek için yapılan araĢtırmalarda, inĢaat sektöründe
çalıĢan daha çok sayıda uzmana ulaĢabilmek adına çoğunlukla alan araĢtırması
yönteminin kullanıldığı görülmektedir. Literatürde, alan araĢtırmasında sorgulanacak
maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörler belirlenirken ağırlıklı olarak eski
araĢtırmalarda belirlenen faktörler derlenmiĢtir.
Proje tipolojilerine bakıldığında, birçok araĢtırmada proje tipolojileri için ayrım
yapılmadığı görülmüĢtür. Bununla birlikte tek bir projenin ya da tek bir tipin
incelendiği araĢtırmalar da mevcuttur [33, 39]. Bazı araĢtırmalarda, yalnızca kamu
projelerine [19, 36, 47] yönelik çalıĢmaların yapıldığı da belirlenmiĢtir. ÇalıĢmalarda
incelenen proje tipleri çok çeĢitli olduğundan uygun bir sınıflandırma mümkün
olmamıĢtır. Tipoloji ile ilgili kısıtlamaların konulmasındaki amaç, problemin
belirlemesine yönelik daha belirgin sonuçlar elde etmektir.
20
Alan araĢtırması yapılan çalıĢmalar, örneklem kapsamında incelendiğinde, alan
araĢtırmasının uyguladığı katılımcıların büyük çoğunlukla iĢveren, proje yönetimi ve
yüklenici olarak ayrıldığı gözlemlenmiĢtir. Bununla birlikte alan araĢtırması katılımcı
gruplarına proje müellifinin eklendiği çalıĢmalar [46] ile birlikte, yalnızca yüklenici
[45] ve yalnızca proje yönetimi [22] gruplarının incelendiği çalıĢmalar da mevcuttur.
Bu durumda da örneklem daralmaktadır. YurtdıĢında yapılan alan araĢtırmalarının
katılımcı gruplara göre dağılımı ġekil 2.4’te gösterilmektedir.
YURTDIġINDA YAPILAN ALAN ARAġTIRMALARININ KATILIMCI
GRUPLARA GÖRE DAĞILIMI
Ayrım YapılmamıĢ
2
ĠĢveren-Proje Yönetimi-Yüklenici-Proje Müellifi
2
ĠĢveren-Proje Yönetimi-Yüklenici
22
Yüklenici ve Proje Yönetimi
1
Proje Yönetimi
1
Yüklenici
1
0
5
10
15
20
25
ġekil 2.4 : YurtdıĢında yapılan alan araĢtırmalarının katılımcı
gruplara göre dağılımı.
Alan araĢtırması grubu olarak çoğunlukla iĢveren, proje yönetimi ve yüklenici
gruplarının belirlenmesi, bir inĢaat projesinde rol alan temel katılımcıların; iĢveren,
proje yönetimi ve yüklenici olmasından kaynaklanmaktadır.
Ġncelenen makalelerde, proje süreçlerine yönelik bir odaklanma bulunmayıp,
araĢtırmalar ihale aĢamasından teslim aĢamasına kadar olan süreci kapsamaktadır.
Ayrıca, maliyet ve süre aĢımını etkileriyle inceleyen pek çok araĢtırma [1, 30, 47]
olduğu gibi yapılan araĢtırma sonucunu baĢka bir ülkede yapılan çalıĢma ile
kıyaslayan makaleler [26, 28] ve ortaya çıkan sonuçları yeni bir matematiksel
gecikme analizi denemek için kullanan çalıĢmalar da bulunmaktadır [40]. Bu açıdan
bakıldığında yakın zamanda yapılan bazı araĢtırmaların, maliyet ve süre aĢımı analizi
yapmanın yanında, bu analizi değiĢik yönden çalıĢmalara devam etmek için temel
olarak kullanmaya baĢladığı görülmüĢtür.
21
2.8.2 Türkiye’de yapılan inĢaat projelerini konu alan çalıĢmalar
Tez kapsamında incelenen Türkiye’de yapılan inĢaat projelerini konu alan
çalıĢmalar, inĢaat projelerinde maliyet veya süre aĢımına neden olan faktörleri
araĢtırmaktadır. Konu ile ilgili fazla sayıda çalıĢma bulunmadığından, literatür
incelenirken bir zaman sınırı konulmamıĢtır. Maliyet ve süre aĢımı konusunda
Türkiye’de yapılan inĢaat projelerini konu alan çalıĢmalar Çizelge 2.2’de verilmiĢtir.
Ġncelenen çalıĢmalar, kronolojik olarak listelenmiĢtir. Ayrıca iĢledikleri konuya göre
maliyet aĢımını ve süre aĢımını iĢleyenler olmak üzere ayrım yapılmıĢtır. Çizelge;
çalıĢmanın yapıldığı yıl, çalıĢıldığı ülke, araĢtırma yöntemi ve örneklem bilgileri
derlenerek oluĢturulmuĢtur.
22
Çizelge 2.2: Maliyet ve süre aĢımı konusunda Türkiye’de yapılan inĢaat projelerini konu alan çalıĢmalar.
YIL
SIRA
NO
KAYNAK
NO
ĠSĠM
YAZAR
SÜRE /
MALĠYET
ÜLKE
PROJE TĠPOLOJĠSĠ
ÖRNEKLEM
1985
1
[4]
Reasons for Delays in Public
Projects in Turkey
David Arditi, Güzin Tarım Akan,
San Gürdamar
Süre
Türkiye
Kamu Projeleri
44 Kamu
KuruluĢları
34 Yüklenici
1989
2
[48]
Yapı Üretiminde Süre Tahmini ve
Yapım Süresini Etkileyen Faktörler
Mürvet Türesoy
Süre
Türkiye
Ayrım Yok
24 Yüklenici
1998
3
[49]
ĠnĢaat Süresini Etkileyen Faktörler
ve ĠnĢaat Süresi Tahmin Modelleri
E. Didem Karslı
Süre
YurtdıĢı Ve
Türkiye
Literatürden Derleme
Literatürden
Derleme
2010
4
[6]
Causes Of Delayın And Theır
Effects On Constructıon
Projects In Turkey
Özgür Sarıkaya
Süre
Türkiye
Altyapı, Üstyapı(Konut,
Endüstri Vb), Yol
52 Yüklenici
54 Proje Yönetimi
45 ĠĢveren
2011
5
[13]
Gecikme Analizi Ġçin OntolojiTabanlı Bir YaklaĢımı
Gözde Bilgin
Süre
YurtdıĢı Ve
Türkiye
Literatürden Derleme
Literatürden
Derleme
2012
6
[3]
Factors Causıng Cost Overruns In
Constructıon Of Resıdentıal
Projects; Case Study Of Turkey
Serdar Durdyev, Syuhaida
Ismail, Nooh Abu Bakar
Maliyet
Türkiye
Konut
26 Yüklenici
30 Proje Yönetimi
23 ĠĢveren
Murat Gunduz, Ph.D.,
A.M.ASCE; Yasemin Nielsen,
Ph.D.; and Mustafa Ozdemir
Süre
Türkiye
Ayrım Yok
Gül Polat, Ferzan Okay, Ekin
Eray
Maliyet
Türkiye
Altyapı, Üstyapı(Konut,
Endüstri Vb)
2013
7
[50]
Fuzzy Assessment Model to
Estimate the Probability of Delay in
Turkish Construction Projects
2014
8
[20]
Factors affecting cost overruns in
micro-scaled construction
companies
23
19 Yüklenici
11 Proje Yönetimi
29 ĠĢveren
5 Proje Müellifi
78 Mikro Ölçekli
ĠnĢaat Firması:
Sahibi/Ortağı Proje
Müdürü/ġantiye ġefi
Diğer
Çizelge 2.5’e göre, incelenen 8 araĢtırmadan 6 tanesi [4, 6, 13, 48-50] süre aĢımı, 2
tanesi [3, 20] ise maliyet aĢımı üzerine çalıĢmıĢtır.
TÜRKĠYE'DE YAPILAN ÇALIġMALARIN KONULARA GÖRE
DAĞILIMI
Maliyet
2
Süre
6
0
1
2
3
4
5
6
7
ġekil 2.5 : Maliyet ve süre aĢımı konusunda Türkiye’de yapılan
çalıĢmaların konulara göre dağılımı.
Makalelerin yayınlanma tarihi dikkate alındığında, öncelikle araĢtırmaların süre ile
ilgili yapıldığı belirtilmiĢ olup, günümüze yaklaĢtıkça maliyet aĢımı ile ilgili
çalıĢmaların yapıldığı görülmektedir. Ġncelemelerde maliyet ve süre aĢımını birlikte
inceleyen bir çalıĢmaya rastlanmamıĢtır.
Çizelge 2.6’ya göre, araĢtırma yöntemleri açısından bakıldığında, maliyet ve süre
aĢımına neden olan faktörleri belirlemek için alan araĢtırması [3, 4, 6, 20, 48, 50] ve
geçmiĢte yapılan çalıĢmalardan maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörlerin
derlenmesi [13, 49] yöntemlerinin kullandığı görülmektedir.
TÜRKĠYE'DE YAPILAN ÇALIġMALARIN ARAġTIRMA
YÖNTEMĠNE GÖRE DAĞILIMI
Alan AraĢtırması
6
Derleme
2
0
1
2
3
4
5
6
7
ġekil 2.6 : Maliyet ve süre aĢımı konusunda Türkiye’de yapılan
çalıĢmaların araĢtırma yöntemine göre dağılımı.
24
Bahsedilen araĢtırmalarda alan araĢtırması, literatürden alınarak oluĢturulan maliyet
ve süre aĢımına neden olan faktörlerin, inĢaat sektöründe çalıĢan uzmanlar tarafından
değerlendirilmesi ile yapılmıĢtır. Bunlar dıĢında kalan yapılan çalıĢmalarda, Türkiye
ve yurtdıĢında süre aĢımı konusu ile ilgili geçmiĢte yapılan çalıĢmalardan süre
aĢımına neden olan faktörler bir araya getirilerek derlenmiĢtir.
Proje tipolojilerine bakıldığında, ayrım yapılmayan projeler [48, 50] olduğu gibi,
yalnızca konut iĢlevinin incelendiği [3] ya da yalnızca kamu projeleri üzerine
çalıĢıldığı [4] da görülmüĢtür.
Çizelge 2.7’ye göre, yapılan araĢtırmalar örneklem kapsamında incelendiğinde, alan
araĢtırmasının uygulandığı grupların bir kısmının [3, 6] iĢveren, proje yönetimi ve
yüklenici olarak ayrıldığı gibi yalnızca yükleniciler ile çalıĢılan [50], ya da üç ana
gruba proje müellifinin de dahil edildiği [48] çalıĢmalara da rastlanmıĢtır.
TÜRKĠYE'DE YAPILAN ALAN ARAġTIRMALARININ KATILIMCI
GRUPLARA GÖRE DAĞILIMI
ĠĢveren-Proje Yönetiimi-Yüklenici-Proje Müellifi
1
ĠĢveren-Proje Yönetiimi-Yüklenici
2
ĠĢveren ve Yüklenici
1
Yüklenici
2
0
0,5
1
1,5
2
2,5
ġekil 2.7 : Türkiye’de yapılan alan araĢtırmalarının katılımcı
gruplara göre dağılımı.
Görüldüğü gibi Türkiye’de yapılan çalıĢmalarda ağırlıklı olarak alan araĢtırması
yöntemi kullanılmaktadır. Bununla birlikte, sonuçları incelerken de bu ayrımı yapan
çalıĢmalar [4, 6] azınlıktadır.
Yapılan çalıĢmalarda maliyet aĢımının yalnızca mikro-ölçekli firmalar ve bu
firmalara etkisi kapsamında incelendiği bir çalıĢma bulunmaktadır [20]. Bununla
birlikte, yapılan analizin ontoloji tabanlı bir gecikme analizine zemin oluĢturduğu bir
araĢtırma [13] ile alan araĢtırması sonuçlarının süre ile ilgili bir tahmin modeli
oluĢturulmasında kullanıldığı bir tez de bulunmaktadır [50].
25
Görüldüğü üzere, hem yurtdıĢı hem de Türkiye’de yapılan inĢaat projelerinde maliyet
ve süre aĢımını konu alan pek çok çalıĢma bulunmaktadır. YurtdıĢında konu ile ilgili
çok sayıda ve farklı kısıtlarla araĢtırmalar yapılmıĢ olup, proje aĢamalarının herhangi
birine yoğunlaĢan bir makaleye rastlanmamıĢtır. Türkiye’de yapılan projeleri
inceleyen, maliyet ve süre aĢımı konusu ile ilgili çalıĢmalar mevcuttur. Maliyet
aĢımına neden olan çalıĢmalar, süre aĢımı konusunda yapılan çalıĢmalardan fark
edilir derecede az bir sayıda olup, Türkiye’de yapılan projeleri inceleyen
çalıĢmalarda maliyet ve süre aĢımını neden analizi olarak birlikte inceleyen bir
çalıĢma bulunamamıĢtır. Ayrıca, yurtdıĢında yapılan çalıĢmalarda olduğu gibi,
problemin belirlenmesinde
yapım aĢamasına odaklanan bir makaleyle de
karĢılaĢılmamıĢtır.
Türkiye’de yapılan pek çok kapsamlı ve detaylı araĢtırma olmasının yanında, konu
ile ilgili çalıĢmaların güncellenmesi ve değiĢik kıstaslarla incelenmesi gereklidir.
Ġlerleyen teknoloji ile birlikte yapım sektörü; malzeme, iĢgücü, ekipman ve yapım
yöntemi anlamında hızlı bir Ģekilde değiĢmekte olup, ortaya çıkan problemlerin
nedenleri de paralel olarak farklılaĢmaktadır. Bu anlamda konu ile ilgili yapılan
çalıĢmaların güncellenmesi de önemlidir. Bu çalıĢmada, Türkiye’de yapılan inĢaat
projelerinde maliyet ve süre aĢımı nedenleri birlikte incelenmekte olup, yapım
sürecinde ortaya çıkan faktörlere odaklanılmıĢ ve bu faktörler bir inĢaat projesinde
yapım aĢamasında rol alan ana katılımcıların yüklenici, proje yönetimi ve iĢveren
bakıĢ açısına göre değerlendirilmiĢtir.
Bu bölümde, maliyet ve süre aĢımı konusunda, yurtiçi ve yurtdıĢında yapılmıĢ olan
çalıĢmalar kapsam ve yöntem olarak incelenmiĢtir. Tez kapsamında yapılacak alan
araĢtırması için, inĢaat projelerinde maliyet ve süre aĢımına neden olabilecek tüm
faktörlerin irdelenmesi gereklidir. Bu amaçla, bu bölümde incelenen yurtdıĢında
yapılan 31 adet çalıĢma ile Türkiye’de yapılan inĢaat projelerini inceleyen 8 adet
çalıĢmadaki inĢaat projelerinde yapım aĢamasında maliyet ve süre aĢımına neden
olan faktörler 3. Bölümde incelenecektir.
26
3. ĠNġAAT PROJELERĠNDE YAPIM AġAMASINDA MALĠYET VE SÜRE
AġIMINA NEDEN OLAN FAKTÖRLERĠN BELĠRLENMESĠ
3.1 Literatürde Belirlenen Maliyet ve Süre AĢımına Neden Olan Faktörlerin
Ġncelenmesi
Bölüm 2’ de literatüre göre inĢaat projelerinde maliyet ve süre aĢımı konusu
tanımlanmıĢ,
yapılan
araĢtırmaların
konuları
ve
kapsamları
açıklanmıĢtır.
AraĢtırmacıların yaptıkları çalıĢmalarda, ana sorgulamalarında ortaya koydukları
maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörler oldukça kapsamlıdır. 2. Bölümde konu
olan çalıĢmalardaki, maliyet ve/veya süre aĢımına neden olan faktörlerin oldukça
fazla olduğu belirlenmiĢtir. YurtdıĢında yapılmıĢ olan 31 çalıĢma ile Türkiye’de
yapılan inĢaat projelerini inceleyen 8 çalıĢmadaki maliyet ve süre aĢımına neden olan
faktörler listelenmiĢtir. Yapılan değerlendirmede, içerik olarak aynı olan ya da anlam
olarak birbirini kapsayan faktörler birleĢtirilmiĢtir. Tez konusu dıĢında kalan “yapım
aĢaması” dıĢındaki (teklif, ihale gibi süreçlere dahil olan) maliyet ve süre aĢımına
neden olan faktörler elenmiĢtir. Aynı zamanda, “SözleĢmede bahsedilmeyen test
masrafları”, “Tasarım ve sözleĢme için farklı danıĢmanların olması” gibi yalnızca
incelenen çalıĢmanın konusu olan maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörler de
değerlendirme dıĢı bırakılmıĢtır. Sonuç olarak tezin kapsamı dahilinde olmayan
faktörler çıkarılmıĢ, aynı içerikteki faktörler birleĢtirilmiĢ, tek bir araĢtırmada
karĢılaĢılmıĢ olan faktörler elenmiĢ ve bu değerlendirmeye göre maliyet ve süre
aĢımına neden olan faktör sayısı 37 olarak belirlenmiĢtir. Tez kapsamında,
yurtdıĢında yapılmıĢ olan çalıĢmalara dayalı olarak oluĢturulan maliyet ve süre
aĢımına neden olan faktörler Çizelge 3.1’de, Türkiye’de yapılan inĢaat projelerini
konu alan çalıĢmalara dayalı olarak oluĢturulan maliyet ve süre aĢımına neden olan
faktörler Çizelge 3.2’de listelenmiĢtir.
Lteratüre dayalı olarak maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörler belirlenirken, üç
ölçüt gözetilmiĢtir:
27
 ĠncelenmiĢ tüm çalıĢmalardaki maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörler
üzerinden bir değerlendirme yapılması,
 Belirli bir projeye özel ya da inceleme yapılan ülkenin dönemsel koĢullarına
göre oluĢabilecek tek bir araĢtırmada yer alan maliyet ve süre aĢımına neden
olan faktörlerin çıkarılması,
 Maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörlerin, tez kapsamında
değerlendirilerek, bu kapsam dıĢında kalan faktörlerin elenmesi; AraĢtırma
yapım aĢamasını kapsadığından ihale süreci ile ilgili maliyet ve süre aĢımına
neden olan faktörler kapsam dıĢı kalmıĢ olup, benzer Ģekilde üstyapı projeleri
incelendiğinden, yol, köprü, altyapı vb projelerine özel maliyet ve süre
aĢımına neden olan faktörlerin çıkarılması gibi
28
Çizelge 3.1: Literatüre dayalı olarak oluĢturulan maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörler ile incelenen yurtdıĢında yapılmıĢ çalıĢmalar.
1
2
3
4
5
6
7
8
Yapım süreci planlama yetersizliği
Malzeme/ekipman Satın alma
planlama yetersizliği
Problemleri belirlemede baĢarısız
olma, zamanında tasarıma ya da
imalata müdahale edememe
9
Enflasyon
10
Devletin mali politikası gereği
vergilerde değiĢim/yükselme
11
Faiz oranlarında dalgalanma
2015
2014
2013
2012
2011
2010
2009
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
[29]
[30]
[31]
[32]
[17]
[33]
[34]
[1]
[35]
[36]
[28]
[14]
[37]
[38]
[39]
[7]
[40]
[8]
[41]
[18]
[12]
[42]
[43]
[2]
[22]
[44]
[9]
[45]
[46]
[23]
[47]
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Uygunsuz bütçe planlaması
ĠĢveren-yüklenici-proje yönetimi
arasında zayıf iletiĢim/uyuĢmazlık
Alt yükleniciler arasında zayıf
iletiĢim/uyuĢmazlık
ĠnĢaat malzeme/makine/iĢgücü vb
iĢin uygulanmasına yönelik
herhangi bir etkenin fiyatında artıĢ
Yabancı kurda dalgalanma (ithal
malzemeler)
2008
2007
2006
Maliyet ve Süre AĢımına
Neden Olan Faktörler
2005
Makaleler/ Tezler ve Yayımlandıkları Yıllar
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
29
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Çizelge 3.1(Devam): Literatüre dayalı olarak oluĢturulan maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörler ile incelenen yurtdıĢında yapılmıĢ
çalıĢmalar.
Eksik kusurlu imalatlar-Geri
12
dönüĢ imalatları
Ġmalat kontrolünde
13
yavaĢlık/zayıflık
2015
2014
2013
2012
2011
2010
2009
2008
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
[29]
[30]
[31]
[32]
[17]
[33]
[34]
[1]
[35]
[36]
[28]
[14]
[37]
[38]
[39]
[7]
[40]
[8]
[41]
[18]
[12]
[42]
[43]
[2]
[22]
[44]
[9]
[45]
[46]
[23]
[47]
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
14
Arazi koĢulları
X
X
15
Talep edilen ek, daha iyi
kalitede imalatlar/ĠĢ
DeğiĢikliği
X
X
16
Proje karmaĢıklığı
Net olmayan/sonradan
değiĢen ya da ek düzenlenen
17
belgeler (Ģartname,
sözleĢme, sözleĢme
dokümanları vs)
SözleĢmesel olarak
18
üstlenilen tazminatlar
ġartname/sözleĢme
19
yorumlanması/zayıf
sözleĢme yönetimi
2007
2006
Maliyet ve Süre AĢımına
Neden Olan Faktörler
2005
Makaleler/ Tezler ve Yayımlandıkları Yıllar
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
20
KeĢifte hata/eksik
21
Yüklenici tarafından talep
edilen çizimlerin gecikmesi
X
22
Tasarım değiĢimi
X
23
Hatalı /eksik tasarım ya da
detaylar
X
24
Yasal engeller
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
30
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Çizelge 3.1(Devam): Literatüre dayalı olarak oluĢturulan maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörler ile incelenen yurtdıĢında yapılmıĢ
çalıĢmalar.
25
26
27
28
29
30
31
32
33
Yetersiz/tecrübesiz
yüklenici
Yetersiz/tecrübesiz proje
yönetimi
Yetersiz/tecrübesiz proje
müellifi
ĠĢveren
bürokrasisi/yükleniciye geç
ödeme
Proje müdürünün yetersiz
olması
Kalifiye olmayan alt
yüklenici, çalıĢan(iĢçi)
Malzeme/iĢgücü/ekipman
edinmekte zorluk
Uygun olmayan
ekipman/malzeme seçimi
2015
2014
2013
2012
2011
2010
2009
2008
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
[29]
[30]
[31]
[32]
[17]
[33]
[34]
[1]
[35]
[36]
[28]
[14]
[37]
[38]
[39]
[7]
[40]
[8]
[41]
[18]
[12]
[42]
[43]
[2]
[22]
[44]
[9]
[45]
[46]
[23]
[47]
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Ekipman/malzeme değiĢimi
ĠĢ kazaları
2007
1
Öngörülemeyen fiziksel
engel ya da koĢullarla
34
karĢılaĢma (savaĢ, hastalık,
arkeolojik bulgu, vb)
Öngörülemeyen hava
35
koĢulları
Sosyo-kültürel
etkiler(ÇalıĢanlar arası etnik
36
uyuĢmazlıklar, yerel halk
önyargısı, vb)
37
2006
Maliyet ve Süre AĢımına
Neden Olan Faktörler
2005
Makaleler/ Tezler ve Yayımlandıkları Yıllar
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
31
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Çizelge 3.2: Literatüre dayalı olarak oluĢturulan maliyet ve süre aĢımına neden olan
faktörler ile Türkiye’de yapılan inĢaat projelerini inceleyen çalıĢmalar.
1989
1998
2010
2011
2012
2013
2014
Faktörler
1985
Makaleler/ Tezler ve Yayımlandıkları
Yıllar
1
2
3
4
5
6
7
8
[4]
4
Yapım süreci planlama yetersizliği
Malzeme/ekipman Satın alma planlama yetersizliği
Problemleri belirlemede baĢarısız olma, zamanında tasarıma ya
da imalata müdahale edememe
Uygunsuz bütçe planlaması
5
1
2
3
6
X
[48] [49]
X
[6]
[14]
[3]
X
X
X
X
ĠĢveren-yüklenici-danıĢman arasında zayıf iletiĢim/uyuĢmazlık
X
X
X
X
X
Alt yükleniciler arasında zayıf iletiĢim/uyuĢmazlık
X
X
X
8
9
10
Devletin mali politikası gereği vergilerde değiĢim/yükselme
11
Faiz oranlarında dalgalanma
X
X
12
Eksik kusurlu imalatlar-Geri dönüĢ imalatları
X
X
13
Ġmalat kontrolünde yavaĢlık/zayıflık
X
X
14
Arazi koĢulları
X
X
X
15
Talep edilen ek, daha iyi kalitede imalatlar/ĠĢ DeğiĢikliği
X
X
X
16
Proje karmaĢıklığı
18
19
ġartname/sözleĢme yorumlanması/zayıf sözleĢme yönetimi
20
KeĢifte hata/eksik
21
Yüklenici tarafından talep edilen çizimlerin gecikmesi
22
Tasarım değiĢimi
23
Hatalı /eksik tasarım ya da detaylar
24
Yasal engeller
25
Yetersiz/tecrübesiz yüklenici
26
Yetersiz/tecrübesiz proje yönetimi
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Yetersiz/tecrübesiz proje müellifi
29
Proje müdürünün yetersiz olması
30
Kalifiye olmayan alt yüklenici, çalıĢan(iĢçi)
X
31
Malzeme/iĢgücü/ekipman edinmekte zorluk
X
32
33
Uygun olmayan ekipman/malzeme seçimi
Ekipman/malzeme değiĢimi
Öngörülemeyen fiziksel engel ya da koĢullarla karĢılaĢma
(savaĢ, hastalık, arkeolojik bulgu, vb)
Öngörülemeyen hava koĢulları
Sosyo-kültürel etkiler(ÇalıĢanlar arası etnik uyuĢmazlıklar,
yerel halk önyargısı, vb)
ĠĢ kazaları
37
X
X
ĠĢveren bürokrasisi/yükleniciye geç ödeme
36
X
X
28
35
X
X
27
34
X
X
X
Net olmayan/sonradan değiĢen ya da ek düzenlenen belgeler
(Ģartname, sözleĢme, sözleĢme dokümanları vs)
SözleĢmesel olarak üstlenilen tazminatlar
17
X
X
ĠnĢaat malzeme/makine/iĢgücü vb iĢin uygulanmasına yönelik
herhangi bir etkenin fiyatında artıĢ
Yabancı kurda dalgalanma (ithal malzemeler)
Enflasyon
7
[50] [20]
X
X
X
X
X
32
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Çizelge 3.1 ve 3.2’de, geçmiĢte yurtdıĢı ve Türkiye’de yapılmıĢ inĢaat projelerini
konu alan araĢtırmalarda ortaya konulan maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörler
listelenmiĢtir. Aynı çalıĢmalarda, bahsedilen maliyet ve süre aĢımına neden olan
faktörler belirli kriterlere göre ana baĢlıklar altında gruplanmıĢtır. Literatür
incelenirken, belirlenen maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörlerin hangi ana
baĢlıklar altında gruplandığı da araĢtırılmıĢtır. Bazı kaynaklarda maliyet ve süre
aĢımına neden olan faktörler, faktörün sorumlusuna göre ana baĢlıklar altında
gruplanırken, belli çalıĢmalarda ise maliyet ve süre aĢımına neden olan temel
etkenlere (yönetimsel, teknik, politik vb) göre ana baĢlıklar altında gruplanmıĢtır.
Tez kapsamında yurtdıĢında incelenen çalıĢmalardaki faktör ana baĢlıkları ile faktör
sayıları Çizelge 3.3’te ve Türkiye’de yapılan inĢaat projelerini inceleyen
çalıĢmalardaki faktör ana baĢlıkları ile faktör sayıları Çizelge 3.4’te gösterilmektedir.
Çizelge 3.3: YurtdıĢında yapılan çalıĢmalardaki maliyet ve süre aĢımına neden olan
faktör sayıları ve faktörlerin gruplandığı ana baĢlıklar.
TEZ/
FAKTÖR
MAKALE SAYISI
YIL
SIRA
NO
2005
1
[29]
73
2
[30]
28
3
[31]
44
4
[32]
30
5
[17]
44
6
[33]
40
7
[34]
31
2006
2007
2008
2009
2010
MALĠYET VE SÜRE AġIMINA NEDEN OLAN
FAKTÖRLERĠN GRUPLANDIĞI ANA BAġLIKLAR
Proje/ĠĢveren/Yüklenici/Proje Yönetimi/Tasarım
ekibi/Malzeme/Ekipman/ĠĢgücü kaynaklı ve DıĢ etkenler
ĠĢveren/ Yüklenici/ Proje Yönetimi/ Malzeme/ ĠĢgücü/ SözleĢme/
Yüklenici iliĢkileri kaynaklı ve DıĢ etkenler
ĠĢveren/Metraj/Mimar/ĠnĢaat mühendisi/Mühendis/Yüklenici/Alt
yüklenici/Tedarikçi kaynaklı ve DıĢ etkenler
ĠĢveren/ Mühendis/ Yüklenici/ Ġnsan davranıĢları/ Mühendis/ Proje/
Kaynak(malzeme, ekipman, iĢgücü vb) kaynaklı ve DıĢ etkenler
Yüklenici/ Tasarım ekibi/ ĠĢveren/ Mali/ Planlama ve program/
SözleĢme/ Devlet düzenlemeleri ve Öngörülemeyen nedenler
Malzeme-ekipman-iĢgücü/ Yüklenici-iĢveren-proje yönetimi/ DıĢ
faktörler
Yüklenici/ Proje Yönetimi/ ĠĢveren/ DıĢ
Zayıf Proje Yönetimi/Öngörüemeyen Arazi KoĢulları/Malzeme
Yetersizliği/ Döviz Kurunda Dalgalanma/Yetersiz-Tecrübesiz
Yüklenici/ Olağanüstü Haller (Acts of God)/Change Order/
Enflasyon/Hızlandırma Maliyeti/Ödemelerde Gecikme/Yer
Tesliminde Gecikme
Mali/ĠĢgücü/DeğiĢiklikler/Proje rol alanları arası
iliĢki/Çevresel/Ekipman/Yönetmelik-Ģartname/Malzeme/Planlama ve
Kontrol
ĠĢveren/Yüklenici/Proje Yönetimi/Malzeme/ĠĢçilik/SözleĢme ve Proje
rol alanları arası iliĢki kaynaklı
8
[1]
39
9
[35]
32
10
[36]
112
11
[28]
21
12
[14]
110
13
[37]
75
14
[38]
43
Acts of God/ Tasarım/Yapım/ Mali ve Yönetmelik kaynaklı
15
[39]
42
Çevresel/Yapım/Uygulama ve Maliyet Tahmini ile Ġlgili Faktörler
16
[7]
21
Ayrım Yok
Ayrım Yok
Proje/Yüklenici Sorumlulukları/ĠĢverenin Sorumlulukları/ Profesyonel
Yönetim/ Tasarım ve Belgeleme/Malzeme/ Uygulama/ ĠĢçilik ve
Ekipman/SözleĢme/Devlet ile iliĢki/DıĢ etkenler/Maliyet AĢımı
ĠĢveren/Tasarım/Proje Yönetimi /Yüklenici /ĠĢçilik/ Mali/ SözleĢme/
ĠletiĢim/ Arazi KoĢulları/Diğer
33
Çizelge 3.3 (Devam): YurtdıĢında yapılan çalıĢmalardaki maliyet ve süre aĢımına
neden olan faktör sayıları ve faktörlerin gruplandığı ana baĢlıklar.
YIL
2011
2012
SIRA
NO
TEZ/
FAKTÖR
MAKALE SAYISI
17
[19]
-
18
[20]
78
Sermaye ve ödemeler/Ekipman/Personel/Tasarım Hataları/Ġmalat
Takibi/Yönetim ve Planlama/ĠĢveren/Yüklenici/ Proje Yönetimi
/Malzeme/ Çevresel
Ayrım Yok
19
[21]
18
Ayrım Yok
20
[18]
59
21
[12]
46
22
[42]
Röportaj
23
[43]
31
Yapım/Yönetimsel/Politik/Mali/Teknik
24
[2]
35
Süre/Maliyet/Süre ve Maliyet
25
[22]
41
26
[44]
Süre 76,
Maliyet
54
27
[9]
22
Ayrım Yok
28
[45]
46
Ayrım Yok
29
[46]
15
Ayrım Yok
30
[23]
84
Ayrım Yok
31
[47]
31
Finansal (taraflara geç ödeme yapılması vb)/ Kaynak/ Ekonomik/
Çevresel/ Koordinasyon/ Politik/ Risk kaynaklı/ Ġnsan ĠliĢkileri/ ĠĢ
güvenliği/ Yönetmelikler-ġartname
2013
2014
2015
MALĠYET VE SÜRE AġIMINA NEDEN OLAN
FAKTÖRLERĠN GRUPLANDIĞI ANA BAġLIKLAR
Ekonomik/ Projede rol alanlardan kaynaklı/ Uygulama/ Çevresel/
Politik
Yönetim/ Ekonomik/ ĠĢveren/ Proje Yönetimi/ Yüklenici/
Malzeme, iĢgücü, ekipman/ DıĢ
Röportaj
Maliyet Tahmini/Yapım/Projede Rol Alanlar /Çevresel /Mali
Faktörler
Süre: Proje/Yüklenici-Altyüklenici-Proje Yönetimi-ĠĢverenin
Sorumlulukları/ Yönetim/Tasarım ve Belgeleme/ Mali/Malzeme/
Çevresel ġartlar/ ĠĢçilik ve Ekipman/Devlet ile iliĢki
Maliyet: Finansal gruplar/Proje Katılımcıları/Uygulama etmenleri/
Çevresel/Politik/ĠĢçilik ve Ekipman/Malzeme/ĠĢverenin
Sorumlulukları
Çizelge 3.4: Türkiye’de yapılan inĢaat projelerini inceleyen çalıĢmalarda maliyet ve
süre aĢımına neden olan faktör sayıları ve faktörlerin gruplandığı ana baĢlıklar.
TEZ/
MAKALE
1985
SIRA
NO
1
[4]
FAKTÖR
SAYISI
23
1989
2
[48]
33
1998
3
[49]
86
2010
4
[6]
51
2011
5
[13]
442
ĠĢveren/ Yüklenici/ Diğer
2012
6
[3]
40
Makroekonomik/ ĠĢgücü/ Proje Maliyeti/ Proje Yönetimi/ DıĢ
2013
7
[50]
83
2014
8
[20]
38
YIL
TEZ VE MAKALELERDE BELĠRLENEN FAKTÖRLERĠN
GRUPLANDIĞI ANA BAġLIKLAR
Ayrım Yok
Yönetim/Çevresel/Proje/ Kaynak Kullanımı
Proje Ekibi/Alt Yüklenici/ Ekipler Arası ĠletiĢim/ SözleĢme/
Kullanıcı/ Müteahhit Firma/ Proje Bilgileri/ Çevre/ Ekipman/
Malzeme/ Diğer
Makroekonomik/ ĠĢgücü/ Revizyon/ SözleĢme kaynaklı/ Çevresel/
SözleĢme-ġartname/ Ekipman/ Malzeme/DıĢ
Proje Yönetimi / Yüklenici/ Tasarım/ Ekipman/ DıĢ Etkenler/
ĠĢçilik/ Malzeme/ ĠĢveren/ Proje
SözleĢme/ Süre/ Mali/ Kalite/ Ġnsan ĠliĢkileri/ ĠletiĢim kaynaklı/
Risk kaynaklı
Çizelgeler incelendiğinde, hem yurtdıĢı hem de Türkiye’de yapılan inĢaat projelerini
inceleyen çalıĢmalarda, sorgulanan maliyet ve süre aĢımına neden olan faktör
34
sayısının oldukça değiĢken olduğu görülmektedir. Maliyet ve süre aĢımına neden
olan faktörlerin gruplandığı ana baĢlıklar incelendiğinde ise, faktörleri ana baĢlıklar
altında gruplamayan çalıĢmalar olduğu gibi, maliyet ve süre aĢımına neden olan
temel etkenlere (mali, yönetimsel, teknik, politik vb) göre ve faktörün sorumlusuna
göre ana baĢlıklar altında toplayan çalıĢmalar ağırlıktadır. Literatürde, “ĠĢveren”,
“Yüklenici”,
“Proje Yönetimi”, “Malzeme”, “ĠĢgücü”, “SözleĢme”, “Tasarım”
konuları ile “Mali” konuların en çok tekrar eden maliyet ve süre aĢımına neden olan
faktör ana baĢlıklarından olduğu gözlemlenmiĢ olup, bunlara ek olarak en çok
rastlanan ana baĢlıklardan biri de “Diğer” baĢlığı ile tanımlanan öngörülemeyen
olaylar olmuĢtur.
3.2 Maliyet ve Süre AĢımı Neden Olan Faktörler ve Gruplandıkları Ana
BaĢlıklar
Bu çalıĢmada, yapım aĢamasında karĢılaĢılan maliyet ve süre aĢımına neden olan
faktörlerin, iĢveren, proje yönetimi ve yüklenici bakıĢ açısına göre belirlenmesi
amaçlanmıĢtır. Tez kapsamında araĢtırma konusu sınırlar da gözetilerek detaylı bir
literatür araĢtırması yapılmıĢtır. Eksik bir değerlendirme olmaması adına, konu ile
ilgili literatürde, tezin kapsamı dahilindeki tüm maliyet ve süre aĢımına neden olan
faktörlerle birlikte bu faktörlerin gruplandıkları ana baĢlıklar da incelenmiĢtir.
2. Bölümde literatüre dayalı olarak, maliyet ve süre aĢımına neden olan 37 faktör
belirlenmiĢtir. Maliyet ve süre aĢımına neden olan bir faktörün birden fazla
sorumlusu olabildiği, hatta sorumlunun projeye bağlı olarak değiĢebildiği
düĢünülmüĢtür. Bu nedenle tez kapsamında, maliyet ve süre aĢımına neden olan
faktörler ana baĢlıklar altında gruplanırken faktörün sorumlusu yerine, maliyet ve
süre aĢımına neden olan temel etkenlere göre gruplanmıĢtır. Tez kapsamında
belirlenen maliyet ve süre aĢımına neden olan faktör sayısının çok fazla olmaması da
dikkate alınarak, genel kapsamlı ve az sayıda ana baĢlık oluĢturulması planlanmıĢtır.
Maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörler gruplanırken, literatürdeki faktör ana
baĢlıkları incelenmiĢ ve bu çalıĢmalardaki faktör ana baĢlıkları kullanılmıĢtır. Ana
baĢlık altında olan faktörlerin benzer alanlarla ilgili olmasına dikkat edilmiĢtir.
Ġncelemeler sonucunda belirlenen maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörler, 8 ana
baĢlık altında toplanmıĢtır:
 Koordinasyon, ĠletiĢim Ve Planlama Ġle Ġlgili Nedenler
35
 Maliyet ile Ġlgili DıĢ Nedenler
 Uygulamaya Yönelik Nedenler
 SözleĢme-ġartname Kaynaklı Nedenler
 Tasarım Ġle Ġlgili Nedenler
 Firma Ve ÇalıĢan Yeterliliği Ġle Ġlgili Nedenler
 Malzeme-ĠĢgücü Ġle Ġlgili Nedenler
 Diğer Nedenler
3.2.1 . Koordinasyon, iletiĢim ve planlama ile ilgili nedenler
Tez kapsamında, yapılan tüm araĢtırmalar sonucu en sık karĢılaĢılan koordinasyon,
iletiĢim ve planlama yetersizliği ile ilgili faktörler bu ana baĢlıkta incelenmiĢtir.
ĠnĢaat projelerinde genelinde özellikle Türk ĠnĢaat Sektörü düĢünüldüğünde iĢveren,
proje yönetimi ve yüklenici arası iletiĢimin ve koordinasyonun önemi bilinmektedir.
Türkiye’de bahsedilen projede rol alan katılımcıların arasındaki iliĢkilerde sıklıkla,
profesyonel iliĢkinin dıĢına çıkılarak, yazılı değil sözlü iletiĢime geçilmektedir. Bu
durum ise çoğu zaman iĢveren, proje yönetimi ve yükleniciden birinin mali olarak ya
da süresel anlamda mağdur olmasıyla sonuçlanmaktadır. Ortaya çıkan maliyet ve
süre aĢımı gibi problemlerin nedenlerinin iĢveren, proje yönetimi ve yüklenici
tarafından farklı algılanması, anlaĢmazlık yaĢanmasına neden olmakta olup, bu
durumda proje yapım aĢamasını fiilen olumsuz yönde etkilemektedir. Bu farklı algı,
problemin kaynağının ve sorumlusunun kim olduğunun iĢveren, proje yönetimi ve
yüklenici tarafından farklı olduğunun düĢünülmesi demek olup, bunun sonucunda
iĢveren, proje yönetimi ve yüklenicinin birbirini suçlaması ve yapılması gereken
iĢleri birbirlerinden beklemeleri anlamına gelebilir. Bununla birlikte iletiĢimsizlik
proje boyunca devam edebilmekte ve tekrar eden bir sorun haline dönüĢebilmektedir.
Bu faktörler özellikle yapım aĢamasında geri dönüĢler gerektirebilmekte ve kayıplara
neden olmaktadır. Planlama yetersizliği ise teknik bir yetersizlik olup ve yapım
aĢamasında malzemenin tedariki, iĢgücü, ekipman girdilerin sahadaki organizasyonu
konusunda gereken özenin gösterilmemesi ile ortaya çıkmaktadır. Yapım süreci
planlama
yetersizliği,
projenin
yapım
aĢamasında
programlanmasının yetersiz olmasını ifade etmekte olup,
yapılacak
iĢlerin
malzeme, iĢgücü ve
ekipman ile ilgili olduğundan doğrudan süre aĢımına neden olmaktadır. Planlanan
36
maliyetin hatalı olması ise maliyet aĢımına neden olacak en temel faktörlerdendir.
Tüm koĢulları değerlendiren ve olabilecek tüm etkileri göz önüne alan detaylı bir iĢ
programı ve bütçe planlaması yapılamayan iĢlerde, özellikle yapım aĢamasında iĢ
programını değiĢtirecek pek çok etmenle karĢılaĢılacak, bu durum da doğrudan iĢin
aksamasına ve planlanan süre ile maliyetin aĢılmasına neden olacaktır. Devam eden
bir iĢte ise, ortaya çıkan herhangi bir problemi belirlemek ve süreç içerisinde bu
probleme iliĢkin önlem alabilmek de planlanan maliyet ve süre sınırları içinde
kalabilmekte büyük önem taĢır. Bu tez kapsamında, koordinasyon, iletiĢim ve
planlama ana baĢlığı altında aĢağıdaki faktörler gruplanmıĢtır:
1. Yapım süreci planlama yetersizliği
2. Malzeme/ekipman Satın alma planlama yetersizliği
3. Problemleri belirlemede baĢarısız olma, zamanında tasarıma ya da imalata
müdahale edememe
4. Uygunsuz bütçe planlaması
5. ĠĢveren-yüklenici-danıĢman arasında zayıf iletiĢim/uyuĢmazlık
6. Alt yükleniciler arasında zayıf iletiĢim/uyuĢmazlık
3.2.2 . Maliyet ile ilgili dıĢ nedenler
ĠnĢaat projelerinde karĢılaĢılan, maliyeti değiĢtirebilecek herhangi bir faktör, maliyet
aĢımına ve bazen de süre aĢımına neden olabilmektedir. Projede rol alanların finansal
yeterlilikleri, “Firma ve ÇalıĢan Yeterliliği” ana baĢlığı altında incelenmiĢ olup, bu
ana baĢlık kapsamında, projede rol alanların finansal durumları değil, piyasa
koĢullarındaki mali etkiler gruplanmıĢtır. Örneğin yapımda kullanılan herhangi bir
girdinin (malzeme, ekipman, iĢgücü vb) fiyatında artıĢ, planlanan maliyetin doğrudan
artmasına neden olur. Bazı projelerde yurtdıĢından tedarik edilen malzeme, iĢgücü ve
ekipman gibi kaynaklarda, yabancı kurda dalgalanmalar sonucu ithal edilen elemanın
fiyatında beklenmedik artıĢlara neden olacaktır. Bununla birlikte, Türkiye genelinde
enflasyon oranları veya devlet tarafından mali politikalarda yaĢanan geliĢmeler de
öngörülemeyen maliyet aĢımlarına neden olabilmektedir. Enflasyon, inĢaat
malzemeleri fiyatında beklenmedik artıĢların olmasına neden olabileceği gibi, çok
yükselmesi halinde ekonomik krize neden olup, projede rol alanlara büyük zararlar
verebilmektedir. Faiz oranlarındaki değiĢiklik ise, iĢveren ve yüklenicinin ekonomik
37
durumu için sorun yaratabileceği gibi,
taĢeronlar, tedarikçiler gibi projede rol
alanları mali olarak olumsuz etkiler. Tüm bu durumlar maliyet aĢımına doğrudan
neden olacağı gibi, projede rol alanlara verdiği zarar sonucu faal iĢin yavaĢlamasına
ve hatta bazı durumlarda tamamen duraklamasına neden olacaktır. Bu durumda mali
kaynaklı faktörler, önemli bir grup olarak ortaya çıkmaktadır. Maliyet ile Ġlgili DıĢ
Nedenler, herhangi birinin sorumluluğunda olmayıp, belirli durumlarda projede rol
alanlardan herhangi birini ve/veya hepsini olumsuz olarak etkileyebilmektedir.
AraĢtırmada Maliyet ile Ġlgili DıĢ Nedenler ana baĢlığı altında toplanan maliyet ve
süre aĢımına neden olan faktörler Ģunlardır:
7. ĠnĢaat malzeme/makine/iĢgücü vb iĢin uygulanmasına yönelik herhangi bir
etkenin fiyatında artıĢ
8. Yabancı kurda dalgalanma (ithal malzemeler)
9. Enflasyon
10. Devletin mali politikası gereği vergilerde değiĢim/yükselme
11. Faiz oranlarında dalgalanma
3.2.3 . Uygulamaya yönelik nedenler
Bu baĢlık altında gruplanan faktörler doğrudan sahada ortaya çıkan faktörlerdir.
Yapılan eksik ve kusurlu imalatlar, imalat kontrolünde yavaĢlık zayıflık, proje
karmaĢıklığı ya da talep edilen ek ve daha iyi kalitede imalatlar/ iĢ değiĢikliği gibi
yapıma yönelik faktörler ile birlikte arazinin fiziksel durumu sonucu uygulamada
ortaya çıkabilecek faktörler de incelenmiĢtir. Yapılan eksik ve kusurlu imalatlar
zorunlu olarak geri dönüĢlere neden olacağı gibi, imalat kontrolünde yavaĢlık ve
zayıflık da gecikme ile birlikte aynı Ģekilde sonuçlanacaktır. Geri dönüĢlerin yoğun
Ģekilde yaĢandığı projelerde maliyet ve süre aĢımı kaçınılmazdır. Talep edilen ek,
daha iyi kalitede imalatlar/proje değiĢimi/ ĠĢ değiĢikliği ise, hem planlanan maliyetin
hem de planlanan sürenin dıĢına çıkmak anlamına gelmektedir. DeğiĢikliğin
boyutuna bağlı olarak bazı durumlarda tolere edilebilmekle birlikte, sıklıkla majör
sorunlara da yol açabilir. Projenin karmaĢıklığı ise, projede rol alanların sayısının,
imalat çeĢidinin ve yapım aĢamasında beklenmeyen durumların artması demektir. Bu
durum ise rol alanlar, imalat ve proje anlamında daha az karmaĢık bir projeye göre
daha çok potansiyel sorun anlamına gelmektedir. Olawale ve Sun (2010), proje
38
karmaĢıklığının, projenin planlanan maliyet ve sürede tamamlanabilmesi üzerinde
büyük tehdit oluĢturabildiğini açıklamıĢtır. Öte yandan inĢaat arazisinin koĢulları iyi
etüt edilmediğinde ilave maliyetler ve proje geri dönüĢleri oluĢabilmektedir. Araziye
ulaĢım, zemin koĢulları gibi ön etütlerin uygunsuz yapılması sonucu beklenmeyen
süre ve maliyet artıĢları yaĢanabilmektedir. Nega (2008), zemin etüdünün uygun
olmaması sonucu zemin iyileĢtirme çalıĢmaları için büyük harcamalar yapılmak
zorunda kalındığını ve proje planlanan süresinin uzadığını belirtmiĢtir. Bahsedilen
faktörler, proje müellifi, alt yükleniciler ve ana aktörlerin (iĢveren, yüklenici ve proje
yönetimi) etkisi altında olabileceği gibi dıĢ etkenler kaynaklı da oluĢabilir.
Uygulamaya yönelik nedenler, yapım aĢamasının temelini oluĢturan faktörleri
içermekte olup, sonucu direk olarak etkilemektedir. Bu gruptaki faktörler araĢtırmada
“Uygulamaya Yönelik Faktörler” ana baĢlığı altında toplanmıĢtır:
12. Eksik kusurlu imalatlar-Geri dönüĢ imalatları
13. Ġmalat kontrolünde yavaĢlık/zayıflık
14. Arazi koĢulları
15. Talep edilen ek, daha iyi kalitede imalatlar/ĠĢ DeğiĢikliği
16. Proje karmaĢıklığı
3.2.4 . SözleĢme-Ģartname kaynaklı nedenler
Bu gruptaki faktörler, yapım aĢaması için gerekli dokümanların yeterli olmaması ve
projede rol alanların sorumluluklarını, iliĢkilerini ve olası durumları düzenleyen
sözleĢmenin doğru Ģekilde uygulanamaması sonucu ortaya çıkmaktadır. Zayıf
sözleĢme yönetimi, projede rol alanların sorumluluklarının iyi anlaĢılamamasına
neden olacağı gibi, uyuĢmazlıklara da neden olacaktır. ġartname vb proje
dokümanları ile keĢifte hata ve eksikler iĢin yapım aĢamasında yapılması gereken
iĢleri, proje rol alanlarının farklı yorumlamasına neden olmaktadır. Bu durum ise
anlaĢmazlıklara ve sonucunda iĢveren, proje yönetimi veya yükleniciden birinin,
maliyet ve/veya süre anlamında mağdur olmasına neden olacaktır. Örneğin
Ģartnamede imalatların yeterli detayda tanımlanmaması, yapılacak iĢin tanımının ucu
açık olması anlamına gelebilecek olup, iĢveren talebi ile yüklenici üretiminin
uyuĢmaması, dolayısıyla da süreçte bir sorun hale gelmesi anlamına gelir. Bu ana
baĢlıkta faktörler aĢağıdaki gibi gruplanmıĢtır:
39
17. Net olmayan/sonradan değiĢen ya da ek düzenlenen belgeler (Ģartname,
sözleĢme, sözleĢme dokümanları vb)
18. SözleĢmesel olarak üstlenilen tazminatlar
19. ġartname/sözleĢme yorumlanması/zayıf sözleĢme yönetimi
20. KeĢifte hata/eksik
3.2.5 . Tasarım ile ilgili nedenler
Tasarım aĢaması ile ilgili nedenler yurtdıĢında da çok sık görülmekle birlikte, bir
projenin tasarım aĢaması tamamlanmadan projenin faaliyete geçmesi ülkemizde
oldukça yaygın olması sebebiyle bu ana baĢlık özellikle önemlidir. Özellikle
karmaĢık projelerde, imalat sahada yapılan çizimlere göre ilerlemektedir. Bu ana
baĢlık altında tasarım ile ilgili maliyet ve süre aĢımına neden olabilecek faktörler
incelenmiĢtir. Örneğin saha için hazırlanan çizimlerin gecikmesi (Shopdrawingler
gibi), hatalı/eksik detaylar veya tasarımın değiĢmesi gibi sorunlar doğrudan
uygulamanın aksamasına neden olmaktadır. Al-Najjar, hatalı ve yetersiz tasarımların
süre aĢımının majör katkıyı sağlayan faktörlerden olduğunu belirtmiĢtir [14]. Öte
yandan Olawale ve Sun, yaptıkları araĢtırmada, tasarım değiĢiminin maliyet ve süre
aĢımına neden olan baĢlıca faktör olduğunu bulgulamıĢlardır [7]. Süreç ilerlerken
yasal engellerin oluĢması (dava açılması, projeye itiraz edilmesi, yasa ve yönetmelik
değiĢimleri, alınması gereken izinler vb) ise projenin değiĢmesine neden olabildiği
gibi, durmasına yol açabilecek bir sürecin baĢlangıcı olabilir. Örneğin devam eden
bir konut projesinde bulunan bir daire tipinin belediyede izin verilmeyecek olması,
belediyelerde inĢaat metrekarelerinin değiĢmesi gibi durumlar devam eden projelerde
sorun yaratmaktadır. Tüm bu etkenler düĢünüldüğünde, yapım sürecindeki tasarımın
hatalı/eksik olması veya gecikmesi gibi engeller ile proje aĢamasında belli izinlerin
alınması süreci, hem maliyet hem de süre aĢımına neden olacaktır. Bu ana baĢlık
altında toplanan faktörler aĢağıdaki gibidir:
21. Yüklenici tarafından talep edilen çizimlerin gecikmesi
22. Tasarım değiĢimi
23. Hatalı /eksik tasarım ya da detaylar
24. Yasal engeller
40
3.2.6 . Firma ve çalıĢan yeterliliği ile ilgili nedenler
ĠnĢaat sektörü, her projenin kendine özel olması ve seri üretim olmaması nedeniyle
aktif olarak insan emeğine dayanan bir sektördür. Yapım aĢamasında birçok ekipman
kullanılsa da, yapım aĢaması diğer sektörler göz önüne alındığında büyük oranda
iĢgücüne dayanmaktadır. Bunun yanında yapımın yönetilmesi, planlama yapılması,
projede rol alanlarla koordinasyonun sağlanması açısından da insan iliĢkilerine
dayalıdır. Bu durumda her konumda (yüklenici, proje yönetimi, proje müellifi, alt
yüklenici, iĢçi vb) çalıĢan kiĢi ve ekiplerin kalifiye olmaması durumu, iĢin yapımını
hem maliyet hem de süre olarak olumsuz etkileyecektir. ÇalıĢanların kalifiye olması
dıĢında, firma olarak da sorumluluklarını yerine getirecek kapasiteye sahip olması
beklenir. Bu bağlamda hem iĢverenin hem de ana yüklenicilerin, kendilerine bağlı
çalıĢan ve firmalara gerekli ödemeleri yapabilecek finansal durumda olmaları ve
proje için gerekli kadroları bünyelerinde bulundurmaları gerekmektedir. Örneğin AlNajjar, yüklenicinin finansal durumunun iyi olmaması, altyüklenicilerle tedarikçileri
koordine edememesi, yeterli ekibi bulundurmaması, yeterince tecrübeli olmaması vb
birçok nedenden projenin zamanında tamamlanamamasına tek baĢına neden
olabileceğini bildirmiĢtir [14]. Benzer Ģekilde proje yönetimi ekibinin yetersiz olması
da, saha kontrollerinin sağlanamaması, iĢ programının takibi, gereksiz bürokrasi,
uzun onay süreci gibi sonuçlar doğurabileceğinden etkili bir faktördür. ĠĢveren
tarafından yükleniciye yapılan geç ödemeler ve bürokrasi süreci ise çalıĢmalarda en
çok rastlanan faktörlerden biridir. Olawale ve Sun ise, altyüklenici firmalarının inĢaat
projelerindeki öneminin küçümsenmemesi gerektiğini açıklamıĢtır [7]. Bu baĢlık
altında, Firma ve ÇalıĢan yeterliliği grubundaki faktörler incelenmiĢ olup, belirlenen
faktörler aĢağıdadır:
25. Yetersiz/tecrübesiz yüklenici
26. Yetersiz/tecrübesiz proje yönetimi
27. Yetersiz/tecrübesiz proje müellifi
28. ĠĢveren bürokrasisi/yükleniciye geç ödeme
29. Proje müdürünün yetersiz olması
30. Kalifiye olmayan alt yüklenici, çalıĢan(iĢçi)
41
3.2.7 . Malzeme-iĢgücü-ekipman ile ilgili nedenler
Malzeme, iĢgücü ve ekipmanın doğru, yeterli miktarda ve zamanında temini iĢin
yapım aĢımının en önemli etkenlerindendir. Planlamalar, projede rol alanlar arası
iliĢkiler ve mali durumlar vb ne kadar iyi olursa olsun, yapım aĢamasının aktif
öğeleri bu bahsedilen etmenlerdir. Malzeme, iĢgücü ve ekipman tedarikinde zorluk,
süre aĢımına en çok neden olabilecek faktörlerden olabileceği gibi, piyasada
bulunamaması sonucu temin etme sürecinde maliyetin aĢılmasına da neden
olmaktadır. Nega, proje için gerekli kaynakların yerel piyasadan sağlanamadığı
durumlarda ithal etme ihtiyacı doğacağını ve bu durum öngörülemediyse doğal
olarak planlanan maliyet ve sürenin dıĢına çıkılacağını belirtmiĢtir [1]. Bir imalatın
gereklerinin tespit edilememesi sonucu, proje esnasında yapım aĢamasında
değiĢiklikler gerekecek, bu gereklilik de hem maliyet hem de süre anlamında artıĢa
neden olacaktır. Bu baĢlıktaki faktörler ise aĢağıdaki gibi belirlenmiĢtir:
31. Malzeme/iĢgücü/ekipman tedarikinde zorluk
32. Uygun olmayan ekipman/malzeme seçimi
33. Ekipman/malzeme değiĢimi
3.2.8 . Diğer
Bu baĢlıktaki faktörler, normal koĢulların dıĢında ortaya çıkan; piyasaya, sektöre
hatta ülkeye özel olağanüstü durumları içeren faktörlerdir. Yapılan araĢtırmaların
neredeyse tamamında rastlanan bu baĢlıktaki nedenler (ĠĢ kazaları faktörü dıĢında),
rol alanlardan herhangi birinin sorumluluğunda olmayıp, sektörün normal koĢulları
içinde, öngörülemeyen nedenlerdir. Nega (2008), bu baĢlıkta belirtilen faktörler
yaĢandığı zaman, maliyet ve süre aĢımının kaçınılmaz olacağından bahsetmiĢtir. Bu
baĢlığa konu olan faktörler aĢağıdaki gibi gruplandırılmıĢtır:
34. Öngörülemeyen fiziksel engel ya da koĢullarla karĢılaĢma(savaĢ, hastalık,
arkeolojik bulgu, vb)
35. Öngörülemeyen hava koĢulları
36. Sosyo-kültürel etkiler(ÇalıĢanlar arası etnik uyuĢmazlıklar, yerel halk
önyargısı, vb)
37. ĠĢ kazaları
42
Bu bölümde, maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörler listelenmiĢ, ana baĢlıklar
altında gruplanmıĢ ve faktörler bu baĢlıklar altında açıklanmıĢtır. Tez kapsamında,
maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörlerin iĢveren, proje yönetimi ve yüklenici
bakıĢ açısına göre belirlenmesi için yapılacak olan alan araĢtırmasında bu bölümde
belirlenmiĢ ve ana baĢlıklar altında gruplanmıĢ faktörler kullanılacaktır. 4. Bölümde
bu bölümde belirlenen maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörler ile yapılmıĢ olan
alan araĢtırması ve sonuçları açıklanacaktır.
43
44
4. ĠNġAAT PROJELERĠNDE YAPIM AġAMASINDA MALĠYET VE SÜRE
AġIMINA NEDEN OLAN FAKTÖRLERĠN BELĠRLENMESĠ ĠÇĠN ALAN
ARAġTIRMASI YAPILMASI VE SONUÇLARI
4.1 Alan AraĢtırmasının Amacı
ĠnĢaat projelerinde maliyet ve süre aĢımı inĢaat sektöründe, özellikle geliĢmekte olan
ülkelerde, en büyük problemlerden biridir. Maliyet ve süre aĢımının önemi ve etkileri
2. Bölümde de detaylı bir Ģekilde incelenmiĢtir. Bu konuda problemin
belirlenmesinden sonra bu problemi önlemek veya oluĢumunu en aza indirgemek
için alınabilecek önlemlerin tespit edilmesi gerekir. Önlem alınabilmesi için ise,
problemin oluĢum nedenleri net bir Ģekilde açıklanmalıdır. Bu konu üzerinde hem
dünyada hem de Türkiye’de birçok çalıĢma yapılmıĢtır. Bu çalıĢmalarda ortaya pek
çok sonuç çıkmıĢ ve yapılan çeĢitli kapsamlardaki araĢtırmalarla değiĢik konularda
veriler elde edilmiĢtir.
ĠnĢaat projelerinde rol alan temel katılımcılar olan iĢveren, yüklenici ve proje
yöentimi süreçteki konumları ve birbirleri ile iliĢkileri sebebiyle, maliyet ve süre
aĢımına neden olan faktörleri, farklı açılardan algılama ve
gözlemleme
durumundadır. Bir inĢaat projesinde yapım aĢamasında, maliyet ve süre aĢımına
neden olan faktörler ve bu faktörlerin sorumluları,
iĢveren, proje yönetimi ve
yükleniciye göre farklılık göstermekte, hatta söz konusu katılımcılar, bazı
durumlarda maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörlerin sorumlusunun birbirleri
olduğunu düĢünmektedir.Bu durum ise, maliyet ve süre aĢımı sorununun
çözülmesine ve önüne geçilmesine engeldir. Tez çalıĢması, inĢaat projeleri yapım
aĢamasında maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörlerin iĢveren, proje yönetimi ve
yüklenici açısından incelenmesini ve var ise farklılıkların ortaya konulmasını
hedeflemektedir.
Yapılan alan araĢtırması sonucu, iĢveren, proje yönetimi ve yüklenici bakıĢ
açılarında ortaya çıkan farklılıklar incelenecektir. Ayrıca alan araĢtırması sonucu
45
ortaya çıkan maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörlerin önlenebilmesi için
çözümler önerilecektir.
4.2 Alan AraĢtırmasının Kapsamı
ÇalıĢmanın amacına yönelik olarak bir alan araĢtırması yapılması planlanmıĢtır. Bu
kapsamda tezin 2. Bölümünde derlenerek çizelge haline getirilmiĢ olan maliyet ve
süre aĢımına neden olan faktörler kullanılarak bir form hazırlanmıĢtır. Maliyet ve
süre aĢımına neden olabilecek bu faktörler yalnızca yapım aĢamasını kapsamakta
olup, faktörlerin önemi belirlenirken faktörün etkisi ve sıklığı ayrı ayrı
sorgulanmıĢtır. Maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörler sorgulanırken, iĢveren,
proje yönetimi ve yüklenici ayrımı yapılması hedeflendiğinden, alan araĢtırması
bahsedilen üç grubun temsilcileri üzerinde uygulanmıĢtır.
Alan araĢtırması belli sınırlamalar kapsamında uygulanmıĢtır. Örneğin projede rol
alanların inĢaat sektöründe belli bir tecrübede olması ve aktif olarak iĢveren, proje
yönetimi veya iĢveren alanlarından birinde çalıĢmaları hedeflenmiĢtir. Bunun dıĢında
çalıĢılan projelerin bazı standartlarının olması amaçlanmıĢtır. Alan araĢtırması
yapılırken aĢağıdaki kıstaslar gözetilmiĢtir:
Büyük ölçekli
projeler
(15.000m2
üzeri,
kaba+ince iĢler
maliyeti
25.000.000TL ve üzeri konut, sanayi, turizm, okul vb üst yapı) tamamladığı
bilinen yüklenici, iĢveren ve proje yönetim firmaları olması,
Alan araĢtırmasına katılan sektör çalıĢanlarının, inĢaat projeleri yapım
aĢamasında 5 yıl ve üzeri inĢaat deneyimi bulunması hedeflenmiĢtir.
4.3 Alan AraĢtırmasının Yöntemi
Alan araĢtırması formu, iki bölümden oluĢmaktadır. Ġlk bölümde alan araĢtırmasına
katılanların özellikleri sorgulanmıĢtır. Bu amaca yönelik olarak çalıĢtıkları firmalar,
sektördeki tecrübeleri, meslekleri, çalıĢtıkları firmadaki konumları ile Ģu an ve
öncesinde hangi alanlarda çalıĢtıkları (iĢveren proje, yönetimi veya yüklenici)
sorgulanmıĢtır. Formun Ġkinci kısmında ise tezin 3. Bölümünde, kaynakların
incelenmesi sonucu belirlenmiĢ maliyet ve süre aĢımına neden olan 37 adet faktör
kullanılmıĢtır. Bu faktörler 8 ana baĢlık altında gruplanmıĢ ve ana baĢlıklar altında
gruplanan tüm faktörler bu ana baĢlıklara göre numaralarla kodlanmıĢtır. Alan
46
AraĢtırması formunda sorulan maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörler ve
kodları Çizelge 4.1’de listelenmiĢtir.
Alan araĢtırması, maliyet ve süre aĢımına neden olan 37 adet faktörü içeren toplam
37 adet soru içermektedir. Alan araĢtırması uygulanırken, maliyet ve süre aĢımına
neden olan faktörlerin etkisi ve sıklığının ayrı ayrı sorgulanmıĢtır. Alan araĢtırması
formunda, faktörlerin puanlaması için Likert ölçeği yöntemi kullanılmıĢtır. Alan
araĢtırmasına katılanlardan faktörlerin etkisinin ve sıklığının, 1 en düĢük, 5 en
yüksek dereceyi gösterecek Ģekilde 1’den 5’e kadar değerlendirmeleri istenmiĢtir.
Alan AraĢtırması, yüklenici, proje yönetimi ve iĢveren firmalarında aktif olarak
çalıĢan firma temsilcisi uzmanlarla gerçekleĢtirilmiĢtir. Bahsedilen grup ayrımını
yapabilmek için katılımcılara; sektördeki çalıĢma sürelerine, çalıĢmıĢ oldukları ve
çalıĢmakta oldukları alanlara dair sorular sorulmuĢtur. Her üç gruba da aynı alan
araĢtırması formu verilmiĢtir.
Alan araĢtırmasına baĢlamadan önce her gruptan bir temsilci yani toplamda 3 kiĢi ile
pilot alan araĢtırması çalıĢması gerçekleĢtirilmiĢtir. Bu temsilcilerden alınan görüĢler
doğrultusunda alan araĢtırması formu revize edilmiĢ ve alan araĢtırması revize edilen
bu form üzerinden yapılmıĢtır. GörüĢmeler, randevulu firma ziyaretleri sırasında yüz
yüze gerçekleĢtirilmiĢtir. Alan araĢtırması formları katılımcılar tarafından el ile
doldurulmuĢtur. ÇalıĢma 2014 Temmuz ayından 2015 Nisan ayına kadar süren
yaklaĢık 9 aylık bir zaman diliminde tamamlanmıĢtır. Toplamda 48 temsilci ile
görüĢülmüĢ olup, 1 görüĢmede yeterli sayıda sorunun cevaplanmaması sebebiyle
form değerlendirme dıĢı bırakılmıĢtır. Alan araĢtırmasında toplam sayısı 47 kiĢi ile
yapılan görüĢmede alınan cevaplar değerlendirilmiĢtir.
47
Çizelge 4.1: Maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörler ve kodları.
ANA BAġLIKLAR
1KOORDĠNASYON,
ĠLETĠġĠM VE
PLANLAMA ĠLE
ĠLGĠLĠ
NEDENLER
FAKTÖR
NO
3-UYGULAMAYA
YÖNELĠK
NEDENLER
4-SÖZLEġMEġARTNAME
KAYNAKLI
NEDENLER
5-TASARIM ĠLE
ĠLGĠLĠ
NEDENLER
6-FĠRMA VE
ÇALIġAN
YETERLĠLĠĞĠ ĠLE
ĠLGĠLĠ
NEDENLER
7-MALZEMEĠġGÜCÜ ĠLE
ĠLGĠLĠ
NEDENLER
Yapım süreci planlama yetersizliği
KĠP-1
2
KĠP-2
4
Malzeme/ekipman Satın alma planlama yetersizliği
Problemleri belirlemede baĢarısız olma, zamanında tasarıma
ya da imalata müdahale edememe
Uygunsuz bütçe planlaması
5
ĠĢveren-yüklenici-danıĢman arasında zayıf iletiĢim/uyuĢmazlık
KĠP-5
6
KĠP-6
8
Alt yükleniciler arasında zayıf iletiĢim/uyuĢmazlık
ĠnĢaat malzeme/makine vs iĢin uygulanmasına yönelik
herhangi bir etkenin fiyatında artıĢ
Yabancı kurda dalgalanma (ithal malzemeler)
9
Enflasyon
M-3
10
Devletin mali politikası gereği vergilerde değiĢim/yükselme
M-4
11
Faiz oranlarında dalgalanma
M-5
12
Eksik kusurlu imalatlar-Geri dönüĢ imalatları
UY-1
13
Ġmalat kontrolünde yavaĢlık/zayıflık
UY-2
14
Arazi koĢulları
UY-3
15
Talep edilen ek, daha iyi kalitede imalatlar/ĠĢ DeğiĢikliği
UY-4
16
UY-5
SġK-1
18
Proje karmaĢıklığı
Net olmayan/sonradan değiĢen ya da ek düzenlenen belgeler
(Ģartname, sözleĢme, sözleĢme dokümanları vb)
SözleĢmesel olarak üstlenilen tazminatlar
19
ġartname/sözleĢme yorumlanması/zayıf sözleĢme yönetimi
SġK-3
20
KeĢifte hata/eksik
SġK-4
21
Yüklenici tarafından talep edilen çizimlerin gecikmesi
T-1
22
Tasarım değiĢimi
T-2
23
Hatalı /eksik tasarım ya da detaylar
T-3
24
Yasal engeller
T-4
25
Yetersiz/tecrübesiz yüklenici
FÇY-1
26
Yetersiz/tecrübesiz proje yönetimi
FÇY-2
27
Yetersiz/tecrübesiz proje müellifi
FÇY-3
28
ĠĢveren bürokrasisi/yükleniciye geç ödeme
FÇY-4
29
Proje müdürünün yetersiz olması
FÇY-5
30
Kalifiye olmayan alt yüklenici, çalıĢan(iĢçi)
FÇY-6
31
Malzeme/iĢgücü/ekipman edinmekte zorluk
MĠ-1
32
Uygun olmayan ekipman/malzeme seçimi
MĠ-2
33
Ekipman/malzeme değiĢimi
Öngörülemeyen fiziksel engel ya da koĢullarla
karĢılaĢma(savaĢ, hastalık, arkeolojik bulgu, vb)
MĠ-3
3
17
34
8-DĠĞER
NEDENLER
FAKTÖR
KODU
1
7
2-MALĠYETLE
ĠLGĠLĠ DIġ
NEDENLER
FAKTÖRLER
KĠP-3
KĠP-4
M-1
M-2
SġK-2
D-1
35
Öngörülemeyen hava koĢulları
D-2
36
Sosyo-kültürel etkiler(ÇalıĢanlar arası etnik uyuĢmazlıklar,
yerel halk önyargısı, vb)
D-3
37
ĠĢ kazaları
D-4
48
4.4 Alan AraĢtırması Sonuçları
Alan araĢtırması uygulaması tamamlandıktan sonra, tüm formlar bir araya getirilmiĢ
ve formdaki bilgiler değerlendirme için bir araya getirilmiĢtir. Öncelikle formun ilk
bölümündeki katılımcı bilgileri grafiklerle ortaya konmuĢtur. Daha sonra ise maliyet
ve süre aĢımına neden olan faktörlerin etki ve sıklıkları için yapılan değerlendirmeler
çizelge haline getirilerek değerlendirmeye alınmıĢtır.
4.4.1 Alan araĢtırması güvenilirlik analizi
Alan araĢtırması verilerini analiz etmeden önce, sonuçların güvenilirlik analizi
yapılması gerekmektedir. Bu amaçla “Cronbach’s Alpha” metodu SPSS programı
aracılığı ile uygulanmıĢtır.
Cronbach’s Alpha katsayısının normal aralığı 0.00 ile +1.00 arasıdır. 0.700 değerinin
üzeri çıkan sonuçlarda alan araĢtırması güvenilir kabul edilmektedir. Alan
araĢtırması sonuçlarının bu metoda göre analiz edilmiĢ sonuçları Çizelge 4.2’deki
gibidir.
Çizelge 4.2: Yüklenici, proje yönetimi ve iĢveren alan araĢtırmasının Cronbach’s
Alpha Metoduna göre analiz sonuçları.
Cronbach's
Alpha
,905
N of Items
Yüklenici
Sonuçları
Cronbach's
Alpha
,877
N of Items
Proje Yönetimi
Sonuçları
Cronbach's
Alpha
,906
N of Items
Toplam Sonuçlar
Cronbach's
Alpha
,900
N of Items
ĠĢveren Sonuçları
37
37
37
37
Bulgulara göre, ĠĢveren sonuçları için Cronbach's Alpha değeri 0.907, Yüklenici için
0.877, Proje Yönetimi için 0.906 ve alan araĢtırmasının toplamı için 0.900 olarak
tespit edilmiĢtir. Bulunan değerlerin 0.700’den büyük olduğu belirlenmiĢ olup, Alan
araĢtırması sonuçlarının güvenilir olduğu anlaĢılmıĢtır.
49
4.4.2 Alan araĢtırması katılımcı bilgileri
GerçekleĢtirilen 47 görüĢmeden 17 tanesi yüklenici, 16 tanesi proje yönetimi ve 14
tanesi ise iĢveren olarak gruplanmıĢtır. Alan araĢtırması yapılan katılımcı grupların
dağılımı ġekil 4.1’de verilmiĢtir
ANKET GRUBUNUN KATILIMCI GRUPLARA GÖRE
DAĞILIMI
İşveren
14
Proje Yönetimi
Yüklenici
16
Proje Yönetimi
ĠĢveren
Yüklenici
17
0
5
10
15
20
.
ġekil 4.1 : Alan araĢtırmasına katılanların projedeki rollerine göre
dağılımı.
Maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörler belirlenirken, görüĢleri alınan
katılımcıların, sektörde belirli bir birikiminin olması hedeflenmiĢtir. Bu amaçla,
katılımcıların inĢaat sektöründe 5 yıl ve üzeri tecrübeye sahip olması ölçütü
konulmuĢtur. Katılımcıların yaklaĢık %23’ü 5-10 yıl arası, %28’i 10-20yıl arası,
%21’i 20-30 yıl arası ve %28’i 30-40 yıl arası inĢaat sektöründe tecrübeye sahiptir.
Alan araĢtırması yapılan grubun sektördeki tecrübelerine göre dağılımları ġekil
4.2’deki gibidir.
50
KATILIMCILARIN TECRÜBEYE GÖRE DAĞILIMI
30-40 Yıl Arası
13
20-30 Yıl Arası
10
10-20 Yıl Arası
13
5-10 Yıl Arası
11
0
2
4
6
8
10
12
14
ġekil 4.2 : Alan araĢtırmasına katılanların inĢaat sektöründeki
tecrübelerine göre dağılımı.
Katılımcıların tecrübeleri dıĢında da, inĢaat sektörü ile ilgili meslek gruplarından
olmaları ve aktif olarak sektörde çalıĢıyor olmaları kriterleri de gözetilmiĢtir.
Katılımcıların yaklaĢık %38’i inĢaat mühendisi, %34’ü inĢaat yüksek mühendisi,
%38’i mimar ve kalan %1’i ise yüksek mimar iç mimar ve teknikerdir. Alan
araĢtırması yapılan grubun mesleklere göre dağılımları ġekil 4.3’teki gibidir.
KATILIMCILARIN MESLEKLERE GÖRE DAĞILIMI
Mimar
18
ĠnĢaat Mühendisi
16
ĠnĢaat Yüksek Mühendisi
8
Yüksek Mimar
1
ĠĢletme
1
Ġç Mimar
1
Tekniker
2
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
ġekil 4.3 : Alan araĢtırmasına katılanların mesleklere göre dağılımı.
51
Alan araĢtırma formları toplandıktan sonra, katılımcılar gruplanmıĢ ve sonuçlar
çizelge olarak hazırlanmıĢtır. Güvenilirlik analizinin yapılabilmesi için bu çizelge
SPSS programına aktarılmıĢ olup, değerlendirilmesi ve analiz edilmesi ile ilgili
süreçler ve sonuçlar aĢağıda detaylandırılmıĢtır
4.4.3 Alan araĢtırması değerlendirme tekniği
Alan araĢtırması uygulanırken katılımcılardan, maliyet ve süre aĢımına neden olan
faktörlerin etkisi ve sıklığını ayrı ayrı değerlendirmeleri istenmiĢtir. Alan
araĢtırmasına katılan uzmanlar, maliyet ve süre aĢımına neden olan 37 faktörün etki
ve sıklığını ayrı ayrı olmak üzere, 1 en düĢük 5 en yüksek olacak Ģekilde
değerlendirmiĢlerdir. Bu ayrımın amacı, hem etki ve sıklığı ayrı ayrı değerlendirmek
hem de maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörlerin önem katsayısını belirlerken
bu iki değerin katsayılarının kullanılması amaçlanmıĢtır. “Sıklık”, katılımcıların
değerlendirmesine göre maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörün yaĢanma oranını
ifade etmektedir. “etki” ise faktörün Ģiddetini belirtmektedir.
Chan ve Kumaraswamy, Sambasivan ve Soon, Olawale ve Sun, yaptıkları
araĢtırmalarda sıklık ve etki katsayılarını hesaplayıp, bu değerler üzerinden sonuca
varmıĢlardır [51, 30, 7]. Bahsedilen araĢtırmalar dıĢında da pek çok alan araĢtırması
uygulamasında sonuçlar hesaplanırken aĢağıdaki formül ile katsayı hesabı
yapılmıĢtır:
(RII) = Σ w ÷ (H×N)
(4.1)
Formülde “RII” Bağıl Önem Katsayısını, “w” projede rol alan katılımcılar tarafında
her faktör için ayrı olmak üzere verilmiĢ toplam puanı (1’den5’e kadar), “H” mevcut
en yüksek puan (tez kapsamında 5), “N” ise soruya cevap vermiĢ olan katılımcı
sayısını ifade etmektedir.
Etki Katsayısı: 4.1 Numaralı formül kullanılmıĢ; iĢveren, proje yönetimi ve
yükleniciden gelen maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörlerin etkisini
değerlendiren cevapların ortalaması alınarak katsayı hesaplanmıĢtır.
Sıklık Katsayısı: 4.1 Numaralı formül kullanılmıĢ; iĢveren, proje yönetimi ve
yükleniciden gelen maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörlerin sıklığını
değerlendiren cevapların ortalaması alınarak katsayı hesaplanmıĢtır.
52
Assaf ve Al-Hejji, 2006’da yaptıkları çalıĢmada alan araĢtırması yapmıĢtır [29].
Yaptıkları çalıĢmada etki ve sıklık katsayısı kullanarak önem katsayısını elde
etmiĢlerdir. Alan araĢtırması sorularıyla her faktör için sıklık ve etki ağırlıkları
bulunmuĢ olup, bu katsayıların çarpımı ile de önem katsayısı elde edilmiĢtir.
(IMP.I) = (F.I) x (S.I)
Formülde “IMP.I” önem katsayısını,
(4.2)
“F.I” Sıklık Katsayısını ve “S.I” etki
katsayısını ifade etmektedir.
Benzer Ģekilde Alinaitwe ve diğerleri de, yaptıkları çalıĢmada bu formülü kullanarak
önem katsayısına ulaĢmıĢlardır [9].
Tez kapsamında her faktörün etki ve sıklığını için alınan cevapları değerlendirirken
4.1 Numaralı formül kullanılmıĢtır. Etki ve sıklık katsayıları hesaplandıktan sonra bu
verilerle önem katsayısını elde edebilmek için 4.2 numaralı formül kullanılmıĢtır.
Her faktör için “sıklık katsayısı”, “etki katsayısı” ve bu iki katsayının çarpımıyla
“önem katsayısı“ hesaplanmıĢtır.
4.4.4 Alan araĢtırması sonuçları
Alan araĢtırması çalıĢması sonucu maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörler;
iĢveren, proje yönetimi ve yükleniciye göre, etki, sıklık ve önem katsayısı baĢlıkları
altında analiz edilmiĢtir. Katılımcıların cevapları en yüksek değeri alandan en düĢük
değeri alana doğru sıra numaraları verilmiĢtir. Öncelikle her maliyet ve süre aĢımına
neden olan faktörün etki ve sıklık katsayılarının yanında, bu katsayıların toplam
içindeki sıralaması tespit edilmiĢtir. Daha sonrasında ise maliyet ve süre aĢımına
neden olan faktörler ana baĢlıklar altında kendi içlerinde önem katsayılarına göre
incelenmiĢtir.
4.4.4.1 Alan araĢtırması sonuçlarının analizi
Katılımcıların verdiği cevaplar sonucunda; her faktörün maliyet ve süre aĢımına
neden olan toplam faktörler içindeki etki katsayılarına göre sıralaması Çizelge 4.3’te,
her faktörün maliyet ve süre aĢımına neden olan toplam faktörler içindeki sıklık
katsayılarına göre sıralaması Çizelge 4.4’te gösterilmiĢtir. Maliyet ve süre aĢımına
neden olan faktörlerin etki ve sıklık katsayılarının hesaplanmasını takiben önem
katsayıları hesaplanmıĢtır. Her faktör için hesaplanan önem katsayılarının tüm
53
faktörler içindeki sıralaması çizelge olarak hazırlanmıĢtır. Önem katsayılarına göre,
her faktörün toplam faktörler içindeki sıralaması Çizelge 4.5’te gösterilmiĢtir.
Bu çizelgelere göre iĢveren, proje yönetimi ve yüklenici tarafından çıkan sonuçlara
göre belli bir katsayının üzerideki maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörlerin
belirlenmesi ve bu faktörlere göre analiz yapılması düĢünülmüĢtür. Ancak sonuçlar
incelenirken, özellikle yüklenici tarafından verilen cevapların, toplamda proje
yönetimi ve iĢveren cevaplarına göre daha düĢük olduğu tespit edilmiĢtir. Yüklenici
tarafından verilen tüm cevaplar için etki katsayısı ortalaması 0,653 iken proje
yönetiminde bu ortalama 0,723, iĢverende ise 0,726’dır. Sıklık katsayısında yüklenici
cevaplarında ortalama 0,518, proje yönetimi cevaplarında 0,586 ve iĢveren
cevaplarında da 0,565 olduğu görülmüĢtür. Son olarak ise önem katsayısında
yüklenici cevaplarında ortalama 0,347, proje yönetimi cevaplarında 0,425 ve iĢveren
cevaplarında
0,417 olarak
belirlenmiĢtir. Bu sonuçlara bakıldığında yüklenici
tarafından tüm maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörlere verilen puanların
genelde düĢük olduğu gözlemlenmiĢ olup, belirli bir katsayı belirlenmesi, bu
katsayının üzerindeki faktör sayısının rol alan katılımcılara göre çok farklı olmasına
neden olacağından yapılamamıĢtır. Bunun yerine 3 gruptan da en yüksek 5 katsayıyı
alan maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörler incelenmiĢ ve sonuçlar bu
kapsamda analiz edilmiĢtir.
ÇalıĢma kapsamında maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörler; iĢveren, proje
yönetimi ve yükleniciden gelen cevaplar ayrılarak tespit edilmiĢtir. Bu ayrımın
yapılmasındaki amaç, bahsedilen projede rol alan katılımcılar arasındaki görüĢ
farklılığını tespit etme amaçlıdır. Ancak, çalıĢma kapsamında iĢveren, proje yönetimi
ve yüklenici ayrımı yapılmadan da tüm sonuçlar incelenerek maliyet ve süre aĢımına
neden olan faktörlerin önem katsayıları belirlenmiĢtir. Bu sonuçlar, maliyet ve süre
aĢımına neden olan faktörlerin alan araĢtırmasına dahil olan 47 katılımcının
tamamının değerlendirmelerine göre hesaplanmıĢtır. Çizelge 4.15, ĠnĢaat projelerinde
maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörlerin tüm katılımcılara göre belirlenen
önem katsayılarını ifade etmektedir.
54
Çizelge 4.3: Maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörlerin etki katsayıları.
Faktör
Kodu
KĠP-1
KĠP-2
KĠP-3
KĠP-4
KĠP-5
KĠP-6
M-1
M-2
M-3
M-4
M-5
UY-1
UY-2
UY-3
UY-4
UY-5
SġK-1
SġK-2
SġK-3
SġK-4
T-1
T-2
T-3
T-4
FÇY-1
FÇY-2
FÇY-3
FÇY-4
FÇY-5
FÇY-6
MĠ-1
MĠ-2
MĠ-3
D-1
D-2
D-3
D-4
Tüm
Proje
Tüm
Tüm
Yüklenici
ĠĢveren
Faktörler Yönetimi Faktörler
Faktörler
Etki
Etki
Ġçindeki
Etki
Ġçindeki
Ġçindeki
Katsayısı
Katsayısı
Sıralama Katsayısı Sıralama
Sıralama
0,838
0,850
0,800
1
3
8
0,718
0,713
0,729
7
13
13
0,738
0,775
0,714
5
8
14
0,729
0,838
0,657
6
4
19
0,600
0,713
0,631
17
13
20
0,541
0,588
0,614
22
19
21
0,588
0,688
0,671
18
14
17
0,588
0,775
0,657
18
8
19
0,565
0,613
0,571
19
17
23
0,459
0,600
0,571
26
18
23
0,463
0,538
0,514
25
22
25
0,659
0,775
0,843
13
8
4
0,541
0,675
0,814
22
15
7
0,518
0,563
0,571
23
21
23
0,688
0,813
0,786
10
6
9
0,600
0,575
0,657
17
20
19
0,671
0,725
0,829
12
12
5
0,506
0,613
0,614
24
17
21
0,682
0,738
0,771
11
11
10
0,827
0,825
0,815
3
5
6
0,682
0,775
0,829
11
8
5
0,763
0,900
0,857
4
1
3
0,694
0,813
0,800
9
6
8
0,635
0,638
0,600
15
16
22
0,835
0,838
0,886
2
4
1
0,694
0,725
0,857
9
12
3
0,738
0,788
0,857
5
7
3
0,729
0,875
0,771
6
2
10
0,738
0,763
0,800
5
9
8
0,612
0,638
0,700
16
16
15
0,647
0,750
0,757
14
10
11
0,694
0,713
0,786
9
13
9
0,563
0,688
0,743
20
14
12
0,707
0,825
0,871
8
5
2
0,612
0,588
0,677
16
19
16
0,550
0,475
0,569
21
23
24
0,763
0,588
0,662
4
19
18
55
Çizelge 4.4: Maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörlerin sıklık katsayıları.
Tüm
Proje
Tüm
Tüm
Yüklenici
ĠĢveren
Faktör
Faktörler Yönetimi Faktörler
Faktörler
Sıklık
Sıklık
Kodu
Ġçindeki
Sıklık
Ġçindeki
Ġçindeki
Katsayısı
Katsayısı
Sıralama Katsayısı Sıralama
Sıralama
KĠP-1
0,729
0,750
0,677
1
1
2
KĠP-2
0,518
0,638
0,508
14
8
13
KĠP-3
0,624
0,700
0,723
8
4
1
KĠP-4
0,494
0,625
0,615
16
10
6
KĠP-5
0,612
0,663
0,583
10
7
8
KĠP-6
0,612
0,625
0,615
10
10
6
M-1
0,471
0,575
0,569
18
13
9
M-2
0,482
0,575
0,554
17
13
10
M-3
0,459
0,463
0,431
19
17
17
M-4
0,306
0,400
0,369
27
19
20
M-5
0,363
0,425
0,523
23
18
12
UY-1
0,612
0,750
0,723
10
1
1
UY-2
0,459
0,638
0,675
19
8
2
UY-3
0,325
0,400
0,462
25
19
16
UY-4
0,575
0,688
0,677
12
5
2
UY-5
0,482
0,525
0,508
17
15
14
SġK-1
0,588
0,588
0,662
11
12
3
SġK-2
0,388
0,453
0,462
21
17
16
SġK-3
0,506
0,638
0,615
15
8
6
SġK-4
0,682
0,700
0,633
2
4
4
T-1
0,671
0,738
0,662
4
2
3
T-2
0,613
0,713
0,631
9
3
5
T-3
0,659
0,738
0,662
5
2
3
T-4
0,494
0,488
0,400
16
16
19
FÇY-1
0,635
0,675
0,633
6
6
4
FÇY-2
0,506
0,488
0,600
15
16
7
FÇY-3
0,675
0,575
0,600
3
13
7
FÇY-4
0,612
0,663
0,569
10
7
9
FÇY-5
0,553
0,638
0,569
13
8
9
FÇY-6
0,635
0,600
0,615
6
11
6
MĠ-1
0,388
0,600
0,538
21
11
11
MĠ-2
0,435
0,550
0,554
20
14
10
MĠ-3
0,363
0,575
0,615
23
13
6
D-1
0,320
0,300
0,400
26
21
19
D-2
0,365
0,525
0,417
22
15
18
D-3
0,338
0,375
0,367
24
20
21
D-4
0,625
0,627
0,500
7
9
15
56
Çizelge 4.5: Maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörlerin önem katsayıları.
Tüm
Proje
Tüm
Tüm
Yüklenici
ĠĢveren
Faktör
Faktörler Yönetimi Faktörler
Faktörler
Önem
Önem
Kodu
Ġçindeki
Önem
Ġçindeki
Ġçindeki
Katsayısı
Katsayısı
Sıralama Katsayısı Sıralama
Sıralama
KĠP-1
0,542
0,611
1
0,638
2
5
KĠP-2
0,371
0,454
0,370
16
15
21
KĠP-3
0,460
0,543
0,516
7
10
9
KĠP-4
0,360
0,523
0,404
18
11
18
KĠP-5
0,367
0,472
0,368
17
13
22
KĠP-6
0,331
0,367
0,378
21
26
20
M-1
0,277
0,395
0,382
26
21
19
M-2
0,284
0,446
0,364
25
18
23
M-3
0,259
0,283
0,246
27
31
31
M-4
0,140
0,240
0,211
36
34
33
M-5
0,168
0,228
0,269
35
35
29
UY-1
0,403
12
0,581
4
0,609
1
UY-2
0,248
0,430
29
19
0,551
3
UY-3
0,168
0,225
0,264
35
36
30
UY-4
0,395
0,559
0,532
13
9
7
UY-5
0,289
0,302
0,334
24
30
25
SġK-1
0,394
0,426
14
20
0,561
2
SġK-2
0,196
0,278
0,284
33
32
27
SġK-3
0,345
0,470
0,475
20
14
11
SġK-4
0,578
0,516
0,564
2
6
9
T-1
0,458
0,572
8
7
0,548
4
T-2
0,467
0,541
6
0,641
1
6
T-3
0,457
0,529
9
0,599
3
8
T-4
0,314
0,311
0,240
22
28
32
FÇY-1
0,565
0,531
3
8
0,561
2
FÇY-2
0,351
0,353
0,514
19
27
10
FÇY-3
0,453
0,514
0,498
4
16
10
FÇY-4
0,446
0,439
10
0,580
5
14
FÇY-5
0,422
0,486
0,455
11
12
13
FÇY-6
0,389
0,383
0,431
15
24
16
MĠ-1
0,251
0,450
0,408
28
17
17
MĠ-2
0,302
0,392
0,435
23
23
15
MĠ-3
0,204
0,395
0,457
32
22
12
D-1
0,226
0,248
0,349
30
33
24
D-2
0,223
0,308
0,282
31
29
28
D-3
0,186
0,178
0,209
34
37
34
D-4
0,368
0,331
0,477
5
25
26
57
Çizelge 4.6’da, yüklenici, Çizelge 4.7’de proje yönetimi ve Çizelge 4.8’de iĢveren
cevaplarına göre etki katsayıları en yüksek olan faktörler listeleniĢtir. Rol alan her
katılımcı için en yüksek ilk 5 faktör alınmıĢtır.
Çizelge 4.6: Yüklenici tarafından etki katsayısında en yüksek değeri alan faktörler.
Yüklenici Tarafından Etki Katsayısında En Yüksek Değeri Alan Faktörler
1
2
3
4
5
0,838
0,835
0,827
0,763
0,763
KĠP-1
FÇY-1
SġK-4
T-2
D-4
Yapım süreci planlama yetersizliği
Yetersiz/tecrübesiz yüklenici
KeĢifte hata/eksik
Tasarım değiĢimi
ĠĢ kazaları
Çizelge 4.7: Proje yönetimi tarafından etki katsayısında en yüksek değeri alan
faktörler.
Proje Yönetimi Tarafından Etki Katsayısında En Yüksek Değeri Alan
Faktörler
1
2
3
4
5
0,900
0,875
0,850
0,838
0,838
T-2
FÇY-4
KĠP-1
KĠP-4
FÇY-1
Tasarım değiĢimi
ĠĢveren bürokrasisi/yükleniciye geç ödeme
Yapım süreci planlama yetersizliği
Uygunsuz bütçe planlaması
Yetersiz/tecrübesiz yüklenici
Çizelge 4.8: ĠĢveren tarafından etki katsayısında en yüksek değeri alan faktörler.
ĠĢveren Tarafından Etki Katsayısında En Yüksek Değeri Alan Faktörler
1
0,886
FÇY-1
2
0,871
D-1
3
4
5
0,857
0,857
0,857
T-2
FÇY-2
FÇY-3
Yetersiz/tecrübesiz yüklenici
Öngörülemeyen fiziksel engel ya da koĢullarla
karĢılaĢma(savaĢ, hastalık, arkeolojik bulgu, vb)
Tasarım değiĢimi
Yetersiz/tecrübesiz proje yönetimi
Yetersiz/tecrübesiz proje müellifi
58
Çizelge 4.9’da, yüklenici, Çizelge 4.10’da proje yönetimi ve Çizelge 4.11’de iĢveren
cevaplarına göre sıklık katsayıları en yüksek olan faktörler listeleniĢtir. Rol alan her
katılımcı için en yüksek ilk 5 faktör alınmıĢtır.
Çizelge 4.9: Yüklenici tarafından sıklık katsayısında en yüksek değeri alan faktörler.
Yüklenici Tarafından Sıklık Katsayısında En Yüksek Değeri Alan Faktörler
1
2
0,730
0,682
KĠP-1
SġK-4
Yapım süreci planlama yetersizliği
KeĢifte hata/eksik
3
0,675
FÇY-3
Yetersiz/tecrübesiz proje müellifi
4
5
0,671
0,659
T-1
T-3
Yüklenici tarafından talep edilen çizimlerin gecikmesi
Hatalı /eksik tasarım ya da detaylar
Çizelge 4.10: Proje yönetimi tarafından sıklık katsayısında en yüksek değeri alan
faktörler.
Proje Yönetimi Tarafından Sıklık Katsayısında En Yüksek Değeri Alan
Faktörler
1
2
0,750
0,750
KĠP-1
UY-1
Yapım süreci planlama yetersizliği
Eksik kusurlu imalatlar-Geri dönüĢ imalatları
3
0,738
T-1
Yüklenici tarafından talep edilen çizimlerin gecikmesi
4
5
0,738
0,713
T-3
T-2
Hatalı /eksik tasarım ya da detaylar
Tasarım değiĢimi
Çizelge 4.11: ĠĢveren tarafından sıklık katsayısında en yüksek değeri alan faktörler.
ĠĢveren Tarafından Sıklık Katsayısında En Yüksek Değeri Alan Faktörler
1
0,723
KĠP-3
2
3
4
0,723
0,677
0,677
UY-1
KĠP-1
UY-2
5
0,675
UY-4
Problemleri belirlemede baĢarısız olma, zamanında
tasarıma ya da imalata müdahale edememe
Eksik kusurlu imalatlar-Geri dönüĢ imalatları
Yapım süreci planlama yetersizliği
Ġmalat kontrolünde yavaĢlık/zayıflık
Talep edilen ek, daha iyi kalitede imalatlar/ĠĢ
DeğiĢikliği
59
Çizelge 4.12’de, yüklenici, Çizelge 4.13’te proje yönetimi ve Çizelge 4.14’te iĢveren
cevaplarına göre önem katsayıları en yüksek olan faktörler listeleniĢtir. Rol alan her
katılımcı için en yüksek ilk 5 faktör alınmıĢtır.
Çizelge 4.12: Yüklenici tarafından önem katsayısında en yüksek değeri alan
faktörler.
Yüklenici Tarafından Önem Katsayısında En Yüksek Değeri Alan Faktörler
1
2
3
4
5
0,611
0,564
0,531
0,498
0,477
KĠP-1
SġK-4
FÇY-1
FÇY-3
D-4
Yapım süreci planlama yetersizliği
KeĢifte hata/eksik
Yetersiz/tecrübesiz yüklenici
Yetersiz/tecrübesiz proje müellifi
ĠĢ kazaları
Çizelge 4.13: Proje yönetimi tarafından önem katsayısında en yüksek değeri alan
faktörler.
Proje Yönetimi Tarafından Önem Katsayısında En Yüksek Değeri Alan
Faktörler
1
2
3
4
5
0,641
0,638
0,599
0,581
0,580
T-2
KĠP-1
T-3
UY-1
FÇY-4
Tasarım değiĢimi
Yapım süreci planlama yetersizliği
Hatalı /eksik tasarım ya da detaylar
Eksik kusurlu imalatlar-Geri dönüĢ imalatları
ĠĢveren bürokrasisi/yükleniciye geç ödeme
Çizelge 4.14: ĠĢveren tarafından önem katsayısında en yüksek değeri alan faktörler.
ĠĢveren Tarafından Önem Katsayısında En Yüksek Değeri Alan Faktörler
1
2
0,610
0,561
UY-1
FÇY-1
3
0,561
SġK-1
4
0,551
UY-2
5
0,548
T-1
Eksik kusurlu imalatlar-Geri dönüĢ imalatları
Yetersiz/tecrübesiz yüklenici
Net olmayan/sonradan değiĢen ya da ek düzenlenen
belgeler (Ģartname, sözleĢme, sözleĢme dokümanları
vb)
Ġmalat kontrolünde yavaĢlık/zayıflık
Yüklenici tarafından talep edilen çizimlerin
gecikmesi
ÇalıĢma kapsamında; iĢveren, proje yönetimi ve yüklenici ayrımı yapılmadan, alan
araĢtırmasına dahil olan 47 katılımcının tamamının değerlendirmelerine göre, maliyet
ve süre aĢımına neden olan faktörlerin önem katsayıları da ayrıca belirlenmiĢtir.
Çizelge 4.15, ĠnĢaat projelerinde maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörlerin tüm
katılımcılara göre belirlenen önem katsayılarını ifade etmektedir.
60
Çizelge 4.15: Maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörlerin tüm katılımcılar
tarafından değerlendirilen önem katsayıları.
Faktör
Kodu
Tüm
Tüm
Katılımcılar Faktörler
Önem
Ġçindeki
Katsayısı
Sıralama
FAKTÖRLER
KĠP-1
Yapım süreci planlama yetersizliği
KĠP-2
KĠP-4
Malzeme/ekipman Satın alma planlama yetersizliği
Problemleri belirlemede baĢarısız olma, zamanında tasarıma ya da
imalata müdahale edememe
Uygunsuz bütçe planlaması
KĠP-5
ĠĢveren-yüklenici-danıĢman arasında zayıf iletiĢim/uyuĢmazlık
KĠP-6
M-2
Alt yükleniciler arasında zayıf iletiĢim/uyuĢmazlık
ĠnĢaat malzeme/makine vs iĢin uygulanmasına yönelik herhangi bir
etkenin fiyatında artıĢ
Yabancı kurda dalgalanma (ithal malzemeler)
M-3
Enflasyon
M-4
Devletin mali politikası gereği vergilerde değiĢim/yükselme
M-5
Faiz oranlarında dalgalanma
UY-1
Eksik kusurlu imalatlar-Geri dönüĢ imalatları
UY-2
Ġmalat kontrolünde yavaĢlık/zayıflık
UY-3
Arazi koĢulları
UY-4
Talep edilen ek, daha iyi kalitede imalatlar/ĠĢ DeğiĢikliği
UY-5
SġK-2
Proje karmaĢıklığı
Net olmayan/sonradan değiĢen ya da ek düzenlenen belgeler (Ģartname,
sözleĢme, sözleĢme dokümanları vb)
SözleĢmesel olarak üstlenilen tazminatlar
SġK-3
ġartname/sözleĢme yorumlanması/zayıf sözleĢme yönetimi
SġK-4
KeĢifte hata/eksik
KĠP-3
M-1
SġK-1
T-1
Yüklenici tarafından talep edilen çizimlerin gecikmesi
T-2
Tasarım değiĢimi
T-3
Hatalı /eksik tasarım ya da detaylar
T-4
Yasal engeller
FÇY-1 Yetersiz/tecrübesiz yüklenici
FÇY-2 Yetersiz/tecrübesiz proje yönetimi
FÇY-3 Yetersiz/tecrübesiz proje müellifi
FÇY-4 ĠĢveren bürokrasisi/yükleniciye geç ödeme
FÇY-5 Proje müdürünün yetersiz olması
FÇY-6 Kalifiye olmayan alt yüklenici, çalıĢan(iĢçi)
MĠ-1
Malzeme/iĢgücü/ekipman edinmekte zorluk
MĠ-2
Uygun olmayan ekipman/malzeme seçimi
MĠ-3
Ekipman/malzeme değiĢimi
Öngörülemeyen fiziksel engel ya da koĢullarla karĢılaĢma(savaĢ,
hastalık, arkeolojik bulgu, vb)
Öngörülemeyen hava koĢulları
Sosyo-kültürel etkiler(ÇalıĢanlar arası etnik uyuĢmazlıklar, yerel halk
önyargısı, vb)
ĠĢ kazaları
D-1
D-2
D-3
D-4
61
0,597
0,401
1
15
0,504
7
0,428
0,402
0,357
12
14
23
0,347
24
0,360
0,263
0,193
0,218
0,522
0,389
0,215
0,487
0,308
22
30
34
32
6
19
33
9
26
0,451
11
0,247
0,424
0,552
0,522
0,546
0,525
0,290
0,550
0,397
0,488
0,488
0,452
0,399
0,362
0,372
0,337
31
13
2
6
4
5
27
3
17
8
8
10
16
21
20
25
0,268
29
0,270
28
0,192
35
0,395
18
Tüm katılımcıların sonuçlarına göre en yüksek önem katsayıları Çizelge 4.16’da
listeleniĢtir. Önem katsayısı en yüksek olan ilk 5 faktör alınmıĢtır.
Çizelge 4.16: Tüm katılımcılar tarafından önem katsayısında en yüksek değeri alan
faktörler.
Tüm Katılımcılar Tarafından Önem Katsayısında En Yüksek
Değeri Alan Faktörler
1
2
3
4
5
0,597
0,553
0,551
0,546
0,525
KĠP-1
SġK-4
FÇY-1
T-2
T-3
Yapım süreci planlama yetersizliği
KeĢifte hata/eksik
Yetersiz/tecrübesiz yüklenici
Tasarım değiĢimi
Hatalı /eksik tasarım ya da detaylar
Çizelge 4.17’de, maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörlerin gruplandıkları ana
baĢlıklara göre etki, sıklık ve önem katsayıları listelenmiĢtir. Çizelgede her baĢlığın
altındaki maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörlerin katsayılarının ortalamaları
alınarak ana baĢlık katsayıları hesaplanmıĢtır. Örneğin “Koordinasyon, ĠletiĢim ve
Planlama” baĢlığı altındaki 6 faktörün yüklenici etki katsayılarının ortalaması alınmıĢ
ve ilgili baĢlığın yüklenici etki katsayısı hesaplanmıĢtır. ĠĢveren, proje yöneimi ve
yüklenici gruplarının her birine göre en yüksek katsayıya sahip ana baĢlık kalın
harflerle, grup içindeki en düĢük katsayılar ise kırmızı ile belirtilmiĢtir.
62
Çizelge 4.17: Maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörlerin gruplandıkları ana baĢlıklara göre etki, sıklık ve önem katsayıları.
Ana BaĢlıklar
Proje
Proje
Proje
Yüklenici
ĠĢveren Yüklenici
ĠĢveren Yüklenici
ĠĢveren
Yönetimi
Yönetimi
Yönetimi
Etki
Etki
Sıklık
Sıklık
Önem
Önem
Etki
Sıklık
Önem
Katsayısı
Katsayısı Katsayısı
Katsayısı Katsayısı
Katsayısı
Katsayısı
Katsayısı
Katsayısı
1-KOORDĠNASYON, ĠLETĠġĠM VE
PLANLAMA ĠLE ĠLGĠLĠ NEDENLER
0,694
0,746
0,691
0,598
0,667
0,620
0,415
0,497
0,429
2-MALĠYETLE ĠLGĠLĠ DIġ
NEDENLER
0,533
0,643
0,597
0,416
0,488
0,489
0,222
0,313
0,292
3-UYGULAMAYA YÖNELĠK
NEDENLER
0,601
0,680
0,734
0,491
0,600
0,609
0,295
0,408
0,447
4-SÖZLEġME-ġARTNAME
KAYNAKLI NEDENLER
0,671
0,725
0,757
0,541
0,595
0,597
0,363
0,431
0,452
5-TASARIM ĠLE ĠLGĠLĠ NEDENLER
0,694
0,781
0,771
0,609
0,669
0,588
0,422
0,522
0,454
6-FĠRMA VE ÇALIġAN YETERLĠLĠĞĠ
ĠLE ĠLGĠLĠ NEDENLER
0,728
0,771
0,812
0,603
0,606
0,598
0,439
0,467
0,485
7-MALZEME-ĠġGÜCÜ ĠLE ĠLGĠLĠ
NEDENLER
0,635
0,717
0,762
0,395
0,575
0,569
0,251
0,412
0,434
8-DĠĞER NEDENLER
0,658
0,619
0,695
0,412
0,457
0,421
0,271
0,283
0,292
63
4.4.4.2 Alan araĢtırması sonuçlarının değerlendirilmesi
Etki katsayısı sonuçlarında görüldüğü gibi yüklenici, proje yönetimi ve iĢveren
gruplarında da ortak olarak bulunan maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörler “T2 Tasarım değiĢimi” ve “FÇY-1 Yetersiz/tecrübesiz yüklenici” faktörleri olmuĢtur.
Maliyet ve süre aĢımına neden olan ortak faktörler en çok yüklenici ve proje
yönetimi arasında çıkmıĢ olup, ortak olan diğer faktör yukarıda bahsedilen faktörlere
ek olarak “KĠP-1 Yapım süreci planlama yetersizliği” faktörüdür. ĠĢveren-yüklenici
ile iĢveren-proje yönetimi arasında ifade edilen 2 faktör dıĢında ortak bir madde
bulunmamaktadır.
Sonuçlarda dikkati çeken, yüklenici de dahil olmak üzere projede rol alan tüm
katılımcılara göre maliyet ve süre aĢımında en etkili nedenin, yüklenicinin yetersiz
olması yönündeki görüĢüdür. Bunun dıĢında iĢverenin sonuçlarında genel olarak
görülen Firma ve ÇalıĢan Yeterliliği ana baĢlığındaki faktörlerin ortaya çıktığıdır.
Görüldüğü üzere iĢveren cevapları yüklenicinin, proje yönetiminin, proje müellifinin,
proje yönetiminin vb yetersiz olduğu yönünde ortaya çıkmıĢtır. Proje yönetimi ile
yüklenici cevaplarının paralel yönde çıkması ise sahada aktif olarak bulunan iki
grubun
süreçteki
problemleri
daha
yakından
gözlemleyebilmesi
olarak
yorumlanabilir.
Sıklık katsayısı sonuçları incelendiğinde tek ortak faktörün “KĠP-1 Yapım süreci
planlama yetersizliği” olduğu görülmektedir. Ortak faktörler en çok yüklenici ve
proje yönetimi arasında çıkmıĢ olup, ortak olan diğer maliyet ve süre aĢımına neden
olan faktörler yukarıda bahsedilen faktörlere ek olarak “T-1 Yüklenici tarafından
talep edilen çizimlerin gecikmesi” ve “T-3 Hatalı /eksik tasarım ya da detaylar”
faktörleridir. Proje yönetimi ve iĢveren araında ortak olan diğer maliyet ve süre
aĢımına neden olan faktör ise “UY-1 Eksik kusurlu imalatlar-Geri dönüĢ imalatları”
faktörüdür. BaĢka bir açıdan bakıldığında, tüm grupların verdikleri cevapların
ağırlıklı olarak bulundukları ana baĢlıkların sorumluları projede rol alan diğer
katılımcılardır. Örneğin yüklenici ve proje yönetimi gruplarında ağırlıklı olarak çıkan
tasarım grubu faktörlerinin sorumlusu büyük oranda proje müellifidir. ĠĢveren için
çıkan uygulamaya yönelik nedenler baĢlığındaki faktörlerin sorumlusu hem proje
yönetimi (imalat kontrolünde yavaĢlık/zayıflık), hem de yüklenicidir.
64
Önem katsayısı sonuçları incelendiğinde maliyet ve süre aĢımına neden olan ortak bir
faktöre rastlanmamıĢtır. Ġkili gruplar halinde incelendiğinde, yüklenici- proje
yönetimi arasında maliyet ve süre aĢımına neden olan tek ortak faktör “KĠP-1 Yapım
süreci planlama yetersizliği” olarak tespit edilmiĢtir. Bu faktör yüklenici ve proje
yönetimi arasında hem etki hem de sıklık katsayılarında da ortak olarak göze
çarpmaktadır. Yüklenici ile iĢveren arasındaki maliyet ve süre aĢımına neden olan
ortak faktör “FÇY-1 Yetersiz/tecrübesiz yüklenici” faktörüdür. Proje yönetimi ile
iĢveren arasındaki maliyet ve süre aĢımına neden olan ortak faktör ise”UY-1 Eksik
kusurlu imalatlar-Geri dönüĢ imalatları” faktörü olmuĢtur.
Bu sonuçlar kapsamında, etki ve sıklık katsayılarında maliyet ve süre aĢımına neden
olan ortak faktörler çıkabilmiĢ ancak önem katsayısında iĢveren, proje yönetimi ve
yüklenici arasında ortak bir faktör tespit edilememiĢtir. Bu durum baĢlı baĢına
iĢveren, proje yönetimi ve yüklenici görüĢlerinin ne kadar farklı olduğunu
göstermektedir. Örneğin” D-4 ĠĢ Kazaları” faktörü, yüklenici için maliyet ve süre
aĢımına neden olan en önemli 5 faktör arasındayken, proje yönetimi için önem
katsayısı sıralamasında 25. ve iĢveren için 26. sıradadır. Bu faktörün sonuçları en çok
iĢvereni etkilemesine rağmen iĢveren için önem katsayısı maliyet ve süre aĢımına
neden olan diğer faktörlere göre düĢük kalmıĢtır. Bunun bir sebebi, iĢ kazalarının
saha ile yakından ilgili olması ve proje yönetimi ile iĢverenin sahada yükleniciye
oranla daha az aktif olması ile açıklanabilir. Proje yönetimi için maliyet ve süre
aĢımına
neden
olan
en
önemli
faktörlerden
bir
olan
“FÇY-4
ĠĢveren
bürokrasisi/yükleniciye geç ödeme” faktörü ise doğrudan yüklenici ve iĢveren ile
ilgili olmasına rağmen, yüklenici ve iĢveren için önem katsayısında orta sıralarda
kalmıĢtır. Bu noktada, proje yönetiminin iĢveren ile yüklenici arasındaki iliĢkiyi daha
iyi gözleme Ģansı olduğundan bu faktörü daha iyi değerlendirebildiği düĢünülebilir.
ĠĢveren açısından bakıldığında, maliyet ve süre aĢımına neden olan en önemli
faktörler sıralamasında giren “SġK-1 Net olmayan/sonradan değiĢen ya da ek
düzenlenen belgeler (Ģartname, sözleĢme, sözleĢme dokümanları vb)” ve “UY-2
Ġmalat kontrolünde yavaĢlık/zayıflık” faktörleri, hem yüklenici hem de proje
yönetimi için önem katsayısı olarak düĢük gözükmektedir. SözleĢme dokümanları,
iĢvereni doğrudan etkileyen ve hatta sorumluluğunda olan bir faktörken imalat
kontrolü ise büyük oranda proje yönetiminin sorumluluğundadır.
65
Sonuçlar, faktörlerin gruplandıkları ana baĢlıklar kapsamında değerlendirildiğinde
ise çok daha paralel görüĢler ortaya çıkmaktadır.
“Firma ve ÇalıĢan Yeterliliği ile Ġlgili Nedenler” Yüklenici ve ĠĢveren tarafından etki
katsayısı ortak olarak en yüksek olan, yüklenici ve iĢveren tarafından ise önem
katsayısı en yüksek olan ana baĢlık olmuĢtur.
“Tasarım ile Ġlgili Nedenler” , proje yönetimi tarafından etki, sıklık ve önem
katsayısı en yüksek değerde olup, yüklenicinin de en yüksek sıklık katsayısı bu ana
baĢlıktır.
“Koordinasyon, ĠletiĢim ve Planlama” baĢlığı altındaki faktörlerin önem katsayıları
Yapım Süreci Planlama Yetersizliği faktörü dıĢında iĢveren, proje yönetimi ve
yüklenicilerin tamamına göre düĢük çıkmıĢtır. Ancak grup ortalamasına bakıldığında
iĢveren ve proje yönetimi sıklık katsayısı en yüksek olan ana baĢlıktır.
“Diğer Nedenler” ana baĢlığı proje yönetimi tarafından en düĢük etki, sıklık ve önem
katsayısına sahiptir. Aynı Ģekilde iĢveren sonuçlarında da sıklık ve önem katsayısı en
düĢük olan ana baĢlıktır.
“Maliyetle Ġlgili DıĢ Nedenler” ana baĢlığı da benzer Ģekilde yüklenici ve iĢveren
tarafından etki ve önem katsayısı en düĢük çıkan baĢlık olmuĢtur.
Sonuçlar ana baĢlıklar altındaki faktörlerle birlikte incelendiğinde dikkati çeken,
sıklık katsayısı temel alındığında proje yönetim ve yüklenicilerin cevaplarında
ağırlıklı olarak tasarım grubu faktörlerinin yer almasıdır. ĠĢveren cevaplarında ise
ağırlıklı olarak uygulamaya yönelik nedenler grubundaki faktörler vardır.
ĠĢveren, proje yönetimi ve yüklenici önem katsayısı sonuçlarında ortak yönler
incelendiğinde, üç tarafın da “Maliyetle Ġlgili DıĢ Nedenler” ve “Malzeme-ĠĢgücü Ġle
Ġlgili Nedenler” ana baĢlıkları altındaki faktörlere oldukça düĢük puanlar verdikleri
gözlemlenmiĢtir. Bunun yanında, “Firma ve ÇalıĢan Yeterliliği” baĢlığı ise önem
katsayısı olarak iĢveren, proje yönetimi ve yüklenicilere göre yüksek katsayıları
barındıran baĢlıktır.
Uygulama ile Ġlgili Nedenler baĢlığı altındaki maliyet ve süre aĢımına neden olan
faktörler ise, hem iĢveren hem de proje yönetimine göre oldukça yüksek çıkmasına
rağmen, yüklenici önem katsayısı olarak düĢük çıkmıĢtır. Bu baĢlıktaki maliyet ve
süre aĢımına neden olan faktörlerin iĢveren ve proje yönetimi açısından yüksek
66
çıkma nedeni, bu gruptaki faktörlerin, saha ile doğrudan ilgili diğer baĢlıklara göre
bahsedilen iki rol alan tarafından daha iyi değerlendirme Ģansının olmasıdır.
Yüklenici tarafından maliyet ve süre aĢımına neden olan en yüksek önem katsayısına
sahip olan faktörleri barındıran “Firma ve ÇalıĢan Yeterliliği” baĢlığı, sahada aktif
olarak çalıĢan grupların özelliklerini içermekte olup, iĢverenin ve hatta proje
yönetiminin; proje müdürünün, proje müellifinin, altyüklenicilerin ya da iĢçilerin
etkilerini yüklenici kadar değerlendirebilme Ģansı olmadığı gibi bu faktörlerin
oluĢmasından yüklenici kadar etkilenemezler. “SözleĢme ġartname ile Ġlgili
Nedenler” baĢlığı altındaki maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörler ise,
yüklenici ve iĢverene göre yüksek çıkmıĢ olup, bunun temel nedeninin bu baĢlık
altındaki faktörlerin hem yükleniciyi hem de iĢvereni doğrudan etkilemesi olduğu
söylenebilir.
Sonuçlar genel olarak incelendiğinde, özellikle önem katsayısında çıkan bu derece
farklı sonuçların nedeninin, iĢveren, proje yönetimi ve yüklenicinin proje içinde
farklı sorumlulukları olması ve bu nedenle maliyet ve süre aĢımına neden olan farklı
faktörleri daha yakından gözlemleyebilmesi olduğu düĢünülmektedir. Bunun sonucu
olarak da her katılımcı, maliyet ve süre aĢımı nedenlerini farklı olarak
gözlemlemekte ve sorumluluğun bir baĢka tarafta olduğunu düĢünmektedir. Bu
konudaki tek istisna yüklenici sonuçlarında, “FÇY-1 Yetersiz/tecrübesiz yüklenici”
faktörünün oldukça yüksek çıkmasıdır. Bu da, iĢi yapan ana yüklenicinin proje
baĢarısı anlamında özellikle yapım aĢamasında oldukça önemli olmasından
kaynaklanmaktadır.
ĠĢveren, proje yönetimi ve yüklenici bakıĢ açısından bağımsız olarak maliyet ve süre
aĢımına neden olan faktörler incelendiğinde, önem katsayısı en yüksek faktörler;
Yapım süreci planlama yetersizliği, KeĢifte hata/eksik, Yetersiz/tecrübesiz yüklenici,
Tasarım değiĢimi ve Hatalı /eksik tasarım ya da detaylar olarak belirlenmiĢtir. Bu
faktörler, iĢveren, proje yönetimi ve yüklenici tarafından ayrı ayrı da önem katsayısı
yüksek olan faktörlerdir. Faktörlerin sorumluları değiĢkenlik göstermesine rağmen,
ağrılıkla yüklenici kaynaklı faktörlerin belirlendiği görülmektedir.
67
68
5. SONUÇ VE ÖNERĠLER
ĠnĢaat projeleri; çok sayıda girdisi, hem ardıĢık hem de birbiriyle kesiĢen aĢamaları
ve süreçte rol alanlar gibi özellikleri düĢünüldüğünde oldukça karmaĢık ve kendine
özgü bir yapıya sahiptir. Tüm bu özellikleriyle bağlantılı olarak, süreç içinde birçok
problemle karĢılaĢılmaktadır. ĠnĢaat projelerinde en sık rastlanan problemlerden biri
maliyet ve süre aĢımı olup, bu probleme ülkemizde de oldukça sık rastlanmaktadır.
Bu durumda inĢaat sektöründe maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörleri
belirlemek, önlem araĢtırmaları yapabilmek açısından çok önemlidir.
Bir inĢaat projesinde yapım aĢamasında rol alan temel katılımcılar olan iĢveren, proje
yönetimi ve yükleniciler, süreç esnasındaki konumları ve birbirleri ile iliĢkileri
sebebiyle, maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörleri, farklı açılardan algılayıp
gözlemleyebilir. Bir inĢaat projesinde, yapım aĢamasında maliyet ve süre aĢımına
neden olan faktörler ve bu faktörlerin sorumluları,
iĢveren, proje yönetimi ve
yükleniciye göre farklılık göstermekte olup, bazı durumlarda maliyet ve süre aĢımına
neden olan faktörlerin sorumlusunun birbirleri olduğunu düĢünmektedir Bu durum,
maliyet ve süre aĢımı sorununun çözülmesine ve önüne geçilmesine engeldir. Tez
çalıĢması, kapsamında hem maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörleri
belirleyebilmek hem de iĢveren proje yönetimi ve yüklenicinin maliyet ve süre
aĢımına neden olan faktörler ile ilgili görüĢlerinin farklılığını ortaya koyabilmek
adına bir alan araĢtırması yapılmıĢtır.
Bu çalıĢmanın amacı Türkiye’de yapılan inĢaat projelerinde yapım aĢamasındaki,
maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörleri birlikte inceleyerek bu faktörleri bir
inĢaat projesi yapım aĢamasında rol alan temel katılımcılar olan iĢveren, proje
yönetimi ve yüklenici bakıĢ açısından değerlendirmektir. ĠĢveren, proje yönetimi ve
yüklenici tarafından maliyet ve süre aĢımına neden olan faktör ve faktör
sorumlularının farklı olması, projede rol alanların birbirini suçlamasına neden
olmakta olup, maliyet ve süre aĢımı sorununun çözülmesini engellemektedir.
69
Yapılan alan araĢtırmasında, maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörlerin etki ve
sıklığı değerlendirilerek, önem katsayısına ulaĢılmıĢtır. Sonuçlar incelendiğinde
iĢveren, proje yönetimi ve yüklenici görüĢleri oldukça farklı çıkmıĢtır. Önem
katsayıları incelendiğinde, iĢveren, proje yönetimi ve yüklenici firmalar arasında en
yüksek katsayıyı alan faktörlerde, ortak bir faktöre rastlanmamıĢtır. Bununla birlikte
iĢveren ile proje yönetimine göre maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörlerin
sorumluları, yüklenici, alt yüklenici proje müellifi vb iken, yüklenici sonuçlarına
göre maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörlerin sorumlusu büyük oranda
yüklenicidir. Sonuçlarda çıkan bu farkların, iĢveren, proje yönetimi ve yüklenicilerin
projedeki konum ve sorumluluklarından kaynaklandığı düĢünülmektedir. Örneğin
yüklenicinin sonuçları tamamen saha ile yakından ilgili faktörler olup, iĢverenin
sonuçları ise sözleĢme ve rol alanların yeterliliği gibi iĢvenin gözlemleyebildiği
faktörlerdir. Proje yönetimi sonuçları ise yine konumu gereği, hem saha hem
yönetimsel hem de süreçle bağlantılı diğer katılımcılar ile ilgilidir. Buna göre
herhangi bir sonucun diğerinde daha doğru veya eksik olduğu değil, proje rol
alanlarının daha yakın olduğu alanları daha iyi gözlemleyebildiği söylenebilir.
Sonuçlar projede rol alan taraflara göre incelenmiĢtir.
Yükleniciler tarafından verilen cevaplarla en yüksek önem katsayısına sahip
faktörler;
“Yapım
süreci
planlama
yetersizliği”,
“KeĢifte
hata/eksik”,
“Yetersiz/tecrübesiz yüklenici”, “Yetersiz/tecrübesiz proje müellifi” ve “ĠĢ kazaları”
faktörleridir. Bu sonuçlar incelenirken, önem katsayısının etki ve sıklık katsayıları
çarpılarak elde edildiği unutulmamalıdır. Yüklenicinin yetersiz ve tecrübesiz
olmasının maliyet ve süre aĢımı üzerinde oldukça etkili olduğu bir gerçektir. Ancak
yüklenici tarafından verilen cevaplarda yetersiz/tecrübesiz yüklenici faktörünün
olması, yüklenici firmaların da kendilerini yeterli bulmadıklarını göstermesi
açısından ilgi çekicidir. Günümüzde Türkiye’de çok çeĢitli tipte projelerde yüksek
maliyetli projelerin sayısı gittikçe artmaktadır. Yükleniciler ihaleye girdiklerinde,
proje kapsamı ile kendi tecrübe ve kapasitelerinin örtüĢüp örtüĢmediğini ölçecek
sağduyuda olmalıdır. Yapım süreci planlama yetersizliği, büyük oranda yüklenici
sorumluluğda olup, yüklenici; proje malzeme, ekipman ve iĢgücü tedarikinin uygun
Ģekilde yapılması konusunda iyi organize olabilmelidir. ĠĢveren ve proje yönetimi
tarafından önem katsayısı en yüksek faktörlerden olan “Eksik kusurlu imalatlar-Geri
dönüĢ imalatları”, yine yüklenici yeterliliği ile ilgili bir faktör olup, yüklenicinin
70
uygulamada talep edilen özen ve kaliteyi karĢılayamadığını göstermektedir. Sonuç
olarak, yüklenici kendi uzmanlık alanı olan projelere yönelmeli, ihaleye girerken,
beklenen kapasitede olup olmadığını kendisi tayin edebilmeli ve buna uygun hareket
edebilmelidir.
Proje yönetimi tarafından verilen cevaplarla en yüksek önem katsayısına sahip
faktörler; “Tasarım değiĢimi”, “Yapım süreci planlama yetersizliği”, “Hatalı
/eksik/geciken tasarım ya da detaylar”, “Eksik kusurlu imalatlar-Geri dönüĢ
imalatları” ve “ĠĢveren bürokrasisi/yükleniciye geç ödeme” olarak belirlenmiĢtir.
Proje yönetimi tarafından verilen cevaplarla belirlenen faktörlerin tamamı, projenin
diğer katılımcılarının sorumluluğundadır. Öte yandan iĢveren tarafından önem
katsayısı en yüksek olan faktörlerden biri olarak belirlenen “Ġmalat kontrolünde
yavaĢlık/zayıflık” faktörü, proje yönetiminin sorumluluğundadır. Görev tanımı
gereği proje yönetimi firmalarının maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörlerden
sorumlu olduklarının sayısı görece az sayılabilir. Ancak bu durumda da proje
yönetimi durum tespiti yapmaktan fazlasını yapmalı, anlaĢmazlıklarda uzlaĢtırıcı ve
etkili bir rol oynamalı, projede rol alan katılımcılar arasındaki iletiĢimi
sağlayabilmelidir. Bunların yanında kendi sorumluluğunda olan imalat kontrolü gibi
görevleri zamanında yerine getirerek proje akıĢına engel olmamalıdır.
ĠĢveren tarafından verilen cevaplarla en yüksek önem katsayısına sahip faktörler;
“Eksik kusurlu imalatlar-Geri dönüĢ imalatları”, “Yetersiz/tecrübesiz yüklenici”,
“Net olmayan/sonradan değiĢen ya da ek düzenlenen belgeler (Ģartname, sözleĢme,
sözleĢme dokümanları vb)”, “Ġmalat kontrolünde yavaĢlık/zayıflık” ve “Yüklenici
tarafından talep edilen çizimlerin gecikmesi” olarak belirlenmiĢtir. Proje yönetime
benzer Ģekilde iĢveren tarafından belirlenen faktörlerin tamamı da, projenin diğer
katılımcılarından kaynaklanmaktadır. Oysa iĢverenin kendisi, yapım sürecinde çok
kritik olabilecek kararlar verebilir. Proje yönetimi tarafından belirlenmiĢ olan
“ĠĢveren bürokrasisi/yükleniciye geç ödeme” faktörü, karar verme sürecinin yavaĢ
olması sebebiyle bir projeyi uzun süreler duraklatabilir. Bunun yanında yükleniciye
geç ödeme, yüklenicinn iflasına neden olabilecek kadar önemli sonuçlar doğurabilir.
Yine proje yöneimi tarafından belirlenmiĢ olan “Tasarım değiĢimi” iĢverenin
sorumlu olduğu bir faktör olup, projenin hangi aĢamasında olduğuna ve değiĢkliğin
miktarına bağlı olarak hem maliyeti hem de süreyi yüksek miktarlarda artırma
olasılığı olan bir faktördür. ġu durumda iĢveren de, proje yapım sürecine daha aktif
71
ve yapıcı olarak katılmalı, özellikle yapım aĢamasında karar verme ve ödeme yapma
konularında
gerekli
hızı
ve özeni
göstermelidir.
Kendi
talebiyle oluĢan
değiĢikliklerin (tasarım, malzeme vb) sorumluluğunu alabilmelidir
Sonuç olarak,
ortaya çıkan maliyet ve süre aĢımına neden olan bu faktörlerin
engellenebilmesi için, iĢveren, proje yönetimi ve yüklenicilerin birbirleri ile
iletiĢiminin artırılması gerektiği açıktır. Buna ek olarak projede rol alan her
katılımcının görev ve sorumlulukları net bir Ģekilde tanımlanmalı ve katılımcılar
buna göre hareket etmelidir. Katılımcıların görev ve sorumlulukları projenin baĢında
net bir Ģekilde tanımlanırsa, maliyet ve süre aĢımı sorunu ortaya çıksa bile yapılması
gerekenler konusunda görüĢ farklılığı olmayacağından süreç daha hızlı iĢler. Bunun
yanında özellikle proje yönetimi ve iĢveren maliyet ve süre aĢımına neden olan
faktörler konusunda daha tarafsız davranabilmeli ve kendi sorumluluklarının da
farkında olmalıdır.
ĠĢveren, proje yönetimi ve yüklenici bakıĢ açısından bağımsız olarak maliyet ve süre
aĢımına neden olan faktörler incelendiğinde, önem katsayısı en yüksek faktörler;
Yapım süreci planlama yetersizliği, KeĢifte hata/eksik, Yetersiz/tecrübesiz yüklenici,
Tasarım değiĢimi ve Hatalı /eksik tasarım ya da detaylar olarak belirlenmiĢtir. Bu
faktörlerin ortaya çıkmasını önlemek için,
Yapım süreci planlaması tamamen yüklenici sorumluluğunda olup; malzeme
ekipman ve iĢgücünün doğru organize edilmesi ile ilgilidir. ġantiye sürecinde
planlamanın doğru yapılabilmesi için detaylıca hazırlanmıĢ bir iĢ programı ile
birlikte projenin doğru bir Ģekilde analiz edilmesi gereklidir. Süreçteki
girdilerin miktarlarının belirlenmesi ile programı doğru Ģekilde yapılmalı ve
sahaya uygun Ģekilde kanalize edilmelidir. Malzeme ve ekipmanlar için
doğru zamanlarda sipariĢler verilmeli, yeterli sayıda ve uygun ekipler
yapılacak iĢler için zamanında organize edilmelidir.
Proje ile ilgili dokümanların en doğru Ģekilde hazırlanması büyük önem
taĢımaktadır. KeĢif hazırlanırken gerekli özen gösterilmelidir. Belirsiz
konularla ilgili ivedi olarak hareket geçirilmelidir. KeĢifteki eksik ve hatalar
inĢaat projelerinde belirsizliğe ve anlaĢmazlığa neden olabilmektedir. Bunun
önüne geçebilmek için keĢfin doğru Ģekilde hazırlanmasının yanında, süreçte
rol alan tüm ana katılımcılar tarafından incelenmesi gereklidir. Bu Ģekilde
oluĢabilecek sorunlar önceden belirlenerek engellenebilir.
72
Yüklenicinin tecrübesiz olması bir inĢaat projesini maliyet ve süre aĢımı
yönünden etkileyebilecek en önem faktörlerden biri olduğu bilinmektedir.
Ancak aynı zamanda yükleniciler dahil olmak üzere tüm katılımcılar
tarafından önem katsayısının yüksek olması ise oldukça düĢündürücüdür.
Yüklenici firmaların, belirli büyüklükte ya da proje tipinde olan ihalelere
girerken kendi deneyim ve birikimlerini düĢünmeleri ve buna göre hareket
etmeleri gerekir. Bununla birlikte iĢveren firmaların da, yüklenici ile anlaĢma
yaptığında yalnızca iĢin maliyetini değil, iĢi yapacak firmanın referanslarını,
ekibini
ve
buna
benzer
firma
kapasitesini
gösterecek
kriterleri
değerlendirmesi gerekir.
Bir inĢaat projesine eksik bir projeyle baĢlanması ya da süreç içerisinde
çizimlerin planlanan hızda tamamlanamaması sektörde oldukça sık rastlanır
bir durum olmuĢtur. Projenin eksik olması, yapım sürecinde devamlı bir
aksamaya ve imalatta geri dönüĢlere neden olacaktır. Bu durumun önüne
geçmek için tasarım belli bir ölçüde tamamlanmadan proje baĢlamamalı, hem
iĢveren hem de yüklenici bu durumun yaĢanmasına engel olmalıdır. Süreç
devam ederken ise iĢ programına göre uygulama çizimlerinin de ne zaman
tamamlanacağına dair bir planlama yapılmalı, projeleri kontrol eden merci,
sahaya hakim ve uygulama çizimlerini değerlendirebilecek kapasitede
olmalıdır.
ĠnĢaat sektörünün hem ülke ekonomisi hem de halkın istihdamı için ne kadar önemli
olduğu detaylı bir Ģekilde açıklanmıĢtır. ĠnĢaat projelerinde maliyet ve süre aĢımını
önüne geçilmesi oldukça önemlidir. Tez kapsamında hem problemin nedenlerinin
belirlenmesi hedeflenmiĢ hem de süreçteki katılımcıların bakıĢ açılarının farklı
olmasının çözümün önündeki engellerden biri olduğu vurgulanmıĢtır. Yapılan alan
araĢtırmasında, iĢveren, proje yönetimi ve yüklenicinin maliyet ve süre aĢımı
nedenleri konunda görüĢlerinin oldukça farklı olduğu tespit edilmiĢtir. Bu durum,
sorumlunun net olarak belirlenememesine neden olarak maliyet ve süre aĢımı
sorununun çözümü daha da zorlaĢtıracak ve proje baĢarısını olumsuz yönde
etkileyecektir. Bu durumun önüne geçebilmek için, iĢveren proje yönetimi ve
yüklenici arasındaki iletiĢim artırılmalı, projenin baĢında yapılması gereken iĢ ve
sorumluları net olarak belirlenmelidir. Gelecekte de maliyet ve süre aĢımı
nedenlerinin belirlenmesiyle bu sorunların önüne geçilmesi beklenmekte olup,
73
iĢveren, proje yönetimi ve yüklenici bakıĢ açısı farklılıklarının da en aza
indirgenmesi yönünde araĢtırmalar yapılabileceği açıklanmıĢtır.
74
KAYNAKLAR
[1] Nega F. (2008). Causes And Effects of Cost Overrun on Public Building
Construction Projects in Ethiopia, (yüksek lisans tezi), Addis Ababa
University, Ethiopia.
[2] Ismail I., Rahman I. A. Ve Memon A. H. (2013). Study of Factors Causing
Time and Cost Overrun throughout Life Cycle of Construction
Project, Malaysian Technical Universities Conference on Engineering
& Technology (MUCET), Kuantan, Pahang, 3-4 Aralık.
[3] Durdyev, S., Ismail, S. ve Abu Bakar, N. (2012). Factors Causing Cost
Overruns in Construction of Residential Projects; Case Study of
Turkey, International Journal of Science and Management, 1(1), 3-12.
[4] Arditi, D., Tarım, A. G. ve Gürdamar, S. (1985). Reasons for Delays in Public
Projects in Turkey. Construction Management and Economics, 3, 171181.
[5] Türkiye ĠnĢaat Sanayicileri ĠĢveren Sendikasi (ĠNTES). (2015). Ġnşaat
Sektörü Raporu, Şubat
[6] Sarıkaya, Özgür. (2010). Türkiyede inşaat projelerinde gecikmeye sebep olan
faktörler ve bu faktörlerin etkileri, (Yüksek Lisans Tezi) Boğaziçi
Üniversitesi, Ġstanbul, Türkiye.
[7] Olawale Y. A. ve Sun M. (2010). Cost And Time Control of Construction
Projects: Inhibiting Factors and Mitigating Measures in Practice.
Construction Management and Economics, 28, 509-526.
[8] Memon A. H., Rahman I. A. ve Azis A. A. A. (2011). Preliminary Study on
Causative Factors Leading to Construction Cost Overrun.
International Journal of Sustainable Construction Engineering &
Technology, 2(1), 57-71.
[9] Alinaitwe H., Apolot R. ve Tindiwensi D. (2013). Investigation into the Causes
of Delays and Cost Overruns in Uganda's Public Sector Construction
Projects. Journal of Construction in Developing Countries, 18(2), 3347.
[10] Kaming P. F., Olomolaiye P. O., Holt G. D. ve Harris F. C. (1997). Factors
influencing construction time and cost overruns on high-rise projects
in Indonesia, Construction Management and Economics, 15, 83-94.
[11] Ramanathan, C. (2012). Construction Delays Causing Risks on Time and Cost
- a Critical Review. Australasian Journal of Construction Economics
and Building, 12(1), 37-57.
75
[12] Ahbab C. (2012). An Investigation on Time and Cost Overrun in Construction
Projects, (yüksek lisans tezi), Eastern Mediterranean University,
Gazimağusa, North Cyprus.
[13] Bilgin, Gözde (2011). Gecikme Analizi Ġçin Ontoloji-Tabanlı Bir YaklaĢımı,
(Yüksek Lisans Tezi), Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara,
Türkiye.
[14] Al-Najjar J. M. (2008). Factors Influencing Time and Cost Overruns on
Construction Projects in the Gaza Strip, Gaza (yüksek lisans tezi),
The Islamic University, Gaza.
[15] Angelo W. J. ve Reina P.(2002). Megaprojects need more study up front to
avoid cost overruns. ġubat 4, 2015.
[16] Bassioni H. A., Price A. D. F. ve Hassan T. M. (2003). Performance
Measurement in Construction, Journal of Management in
Engineering, 20, 42-50.
[17] Faridi A. S. ve El-Sayegh S. M. (2006). Significant factors causing delay in the
UAE construction industry. Construction Management and
Economics, 24, 1167-1176.
[18] Kasimu, M. A. (2012). A Comparative Study of Causes of Time Overruns in
Hong Kong Construction Projects. Interdisciplinary Journal of
Contemporary Research in Business, 3, 775-780.
[19] Flyvbjerg B. M., Holm S. ve Buhl S. (2003). How common and how large are
cost overruns in transport infrastructure projects?, Transport Reviews,
23, 71-88.
[20] Polat G., Okay F. ve Eray E. (2014). Factors affecting cost overruns in microscaled construction companies, Procedia Engineering, 85,427-435.
[21] Enshassi A., Al-Najjar J. ve Kumaraswamy M. (2009). Delays and Cost
Overruns in The Construction Projects in The Gaza Strip. Journal of
Financial Management of Property and Construction, 14, 126–151.
[22] Mahamid I. ve Dmaidi N. (2013). Risks Leading to Cost Overrun in Building
Construction from Consultants’ Perspective. Organization,
Technology and Management in construction – An International
Journal, 5(2), 860-873.
[23] Endut I. R., Akintoye A. ve Kelly J. (2005). Cost and time overruns of
projects in Malaysia, Malezya (doktora tezi), Glasgow Caledonian
University, Glasgow.
[24] Doloi, H. (2013). Cost Overruns and Failure in Project Management:
Understanding the Roles of Key Stakeholders in Construction
Projects. Journal of Construction Engineering and Management, 139,
267-279
76
[25] Akintoye A. ve MacLeod J. M. (1997). Risk analysis and management in
construction. International Journal of Project Management, 15(1),
31-38
[26] Shebob A., Dawood N., Shah R.K. and Xu Q. (2012). Comparative study of
delay factors in Libyan and the UK construction industry.
Engineering, Construction and Architectural Management, 19, 688712.
[27] ÖztaĢ, A. (2001). İnşaat Projelerindeki Gecikmelerin Yönetiminde ZamanMaliyet İlişkisinin Kullanımı, (Yüksek Lisans Tezi), Gaziantep
Üniversitesi, Gaziantep, Türkiye.
[28] Le-Hoai L., Lee Y. D. ve Lee J. Y. (2008). Delay and Cost Overruns in
Vietnam Large Construction Projects: A Comparison with Other
Selected Countries. KSCE Journal of Civil Engineering, 12(6), 367–
377.
[29] Assaf S. A. ve Al-Hejji S. (2005). Causes of delay in large construction
projects. International Journal of Project Management, 24, 349-357.
[30] Sambasivan M. ve Soon Y. W. (2006). Causes and effects of delays in
Malaysian construction industry. International Journal of Project
Management, 25, 517-526.
[31] Aibinu A. A., ve Odeyinka H. A. (2006). Construction Delays and Their
Causative Factors in Nigeria. Journal of Construction Engineering
and Management, 132, 667-677.
[32] Lo T. Y., Fung I. W. H. ve Tung K. C. F. (2006). Construction Delays in
Hong Kong Civil Engineering Projects. Journal of Construction
Engineering and Management, 132, 636-649.
[33] Sweis G., Sweis R., Hammad A. A. ve Shboul A. (2007). Delays in
construction projects: The case of Jordan. International Journal of
Project Management, 26, 665-674.
[34] Alaghbari W., Kadir M. R. A., Salim A. ve Ernawati (2007). The significant
factors causing delay of building construction projects in Malaysia.
Engineering, Construction and Architectural Management, 14, 192206.
[35] Abd El-Razek M. E., Bassioni H. A. ve Mobarak A. M. (2008). Causes of
delay in building construction projects in Egypt. Journal of
Construction Engineering and Management, 134, 831–841.
[36] Al-Kharashi A. ve Skitmore M. (2008). Causes of delays in Saudi Arabian
public sector construction projects. Construction Management and
Economics, 37, 3–23.
[37] Toor S. U. R. and Ogunlana S. O. (2008). Problems causing delays in major
construction projects in Thailand. Construction Management and
Economics, 26, 395–408.
[38] Tumi S. A. H., Omran A. ve Pakir A. H. K. (2009). Causes of delay in
construction industry in Libya, The International Conference on
77
Economics and Administration, University of Bucharest, Romania,
14-15 Kasım.
[39] Ameh O. J., Soyingbe A. A. ve Odusami K. T. (2010). Significant Factors
Causing Cost Overruns in Telecommunication Projcts in Nigeria.
Journal of Construction in Developing Countries, 15(2), 49–67.
[40] Amu O. O. ve Adesenya D. A. (2011). Mathematical Expression for Explaining
Project Delays in Southwestern Nigeria. Singapore Journal of
Scientific Research, 1(1), 59-67.
[41] Ameh O. J. ve Osegbo E. E. (2011). Study of Relationship Between Time
Overrun and Productivity on Construction Sites. International Journal
of Construction Supply Chain Management, 2, 56-67.
[42] Arcila S. G. (2012). Avoiding Cost Overruns in Construction Projects in The
United Kingdom, (yüksek lisans tezi), The University of Warwick,
United Kingdom.
[43] Ezeldin A. S. ve Abdel-Ghany M. (2013). Causes of Construction Delays for
Engineering Projects In The Middle-East: An Egyptian Perspective.
AEI 2013 © ASCE 2013, 53-62.
[44] Shanmugapriya S. ve Subramanian K. (2013). Investigation of Significant
Factors Influencing Time and Cost Overruns In Indian Construction
Companies. International Journal of Emerging Technology and
Advanced Engineering, 3(10), 734-740.
[45] Akinsiku, O., Akintola, A., Ameh, O. ve Ige, A. (2014). Contributions of
Construction Project Team to Cost Overruns: The Contractors’
Perspective. Construction Research Congress 2014 ©ASCE 2014
(1528-1536), University of Lagos, Nigeria.
[46] Rosenfeld, Y. (2014). Root-Cause Analysis of Construction-Cost Overruns.
American Society of Civil Engineers, 140 (1), 04013039(1-10).
[47] Amoatey, C. T., Ameyaw, Y. A., Adaku, E. and Famiyeh, S. (2015)
Analysing delay causes and effects in Ghanaian state housing
construction projects. International Journal of Managing Projects in
Business, 8(1), 198-214.
[48] Türesoy, Mürvet. (1989). Yapı Üretiminde Süre Tahmini ve Yapım Süresini
Etkileyen Faktörler, (Yüksek Lisans Tezi). Ġstanbul Teknik
Üniversitesi, Ġstanbul, Türkiye.
[49] Karslı, E. Didem. (1998). İnşaat Süresini Etkileyen Faktörler ve İnşaat Süresi
Tahmin Modelleri. (Yüksek Lisans Tezi) Ġstanbul Teknik Üniversitesi,
Ġstanbul, Türkiye.
[50] Gunduz, M., Nielsen, Y. ve Ozdemir, M. (2013). Fuzzy Assessment Model to
Estimate the Probability of Delay in Turkish Construction Projects,
American Society of Civil Engineers
[51] Chan, D. W. M., Kumaraswamy, M. M. (1997) A comparative study of
causes of time overruns in Hong Kong construction projects.
International Journal of Project Management, 15(1), 55-63.
78
ÖZGEÇMĠġ
Ad Soyad
: Gül BaĢak Cebe
Doğum Yeri ve Tarihi
: Ġstanbul, 18.09.1989
E-Posta
: basak_cebe@hotmail.com
ÖĞRENĠM DURUMU:
Lisans
:2012,
Ġstanbul
Fakültesi, Mimarlık Bölümü
MESLEKĠ DENEYĠM:
2013-… Entegre Proje Yönetim
Referans Bakırköy Konut Projesi
THY Hava Kargo Terminali Projesi
Mehmetçik Vakfi Güngören Park AVM Projesi
79
Teknik
Üniversitesi,
Mimarlık
Download