Untitled - EÜ Ege-book

advertisement
DOĞUM SONRASINDA
ANNE VE BEBEK SAĞLIĞI
Editör:
Yazarlar:
Prof. Dr. Nilgün KÜLTÜRSAY
Prof. Dr. Nilgün KÜLTÜRSAY
Prof. Dr. Mert KAZANDI
Prof. Dr. Mehmet YALAZ
Doç. Dr. Özge Altun KÖROĞLU
Bornova - İZMİR
EGE ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ
HALK KİTAPLARI SAĞLIK SERİSİ
40
Doğum Sonrasında Anne ve Bebek Sağlığı
Editör: Yazarlar:
Prof. Dr. Nilgün KÜLTÜRSAY
Prof. Dr. Nilgün KÜLTÜRSAY
Prof. Dr. Mert KAZANDI
Prof. Dr. Mehmet YALAZ
Doç. Dr. Özge Altun KÖROĞLU
Aralık 2013, Birinci baskı
ISBN: 978-605-338-033-7
©
Bu kitabın tüm yayın hakları Ege Üniversitesi’ne aittir.
Kitabın tamamı ya da hiçbir bölümü yazarının önceden
yazılı izni olmadan elektronik, optik, mekanik ya da
diğer yollarla kaydedilemez, basılamaz, çoğaltılamaz.
Ancak kaynak olarak gösterilebilir.
Proje Üst Yöneticileri
Ege Üniversitesi Rektörü: Prof. Dr. Candeğer Yılmaz
EÜ Tıp Fakültesi Dekanı: Prof. Dr. Kamil Kumanlıoğlu
Yayın Yönetmenleri: Prof. Dr. Ayşenur Oktay, Prof. Dr. Tahir Yağdı
Yayın Alt Kurulu Başkanı: Prof. Dr. Ufuk Çağırıcı
Sağlık Kitapları Serisi Çalışma Grubu:
Prof. Dr. Elvan Erhan, Prof. Dr. Mehtap Çınar, Prof. Dr. Alpaslan Çakan
Koordinasyon: EÜ Tıp Fakültesi Yayın Bürosu
Kapak İllüstrasyonu: Merve Evren
Sayfa Tasarım: Hülya Sezgin
Basım Yeri: Ege Üniversitesi Basımevi Bornova, İZMİR
Tel
: 0 232 388 10 22
e-posta: bsmmd@mail.ege.edu.tr
Değerli Okuyucumuz;
Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi; 2012 yılının sonu itibariyle
500 öğretim üyesi, 600’e yakın araştırma görevlisi, 2000’in
üzerinde tıp öğrencisi ile yaklaşık 2000 yataklı hastanede
eğitim, öğretim ve araştırma yapmakta ve sağlık hizmeti
vermektedir. Bu dönemde yaklaşık 900 bin poliklinik
hastasına ve 54 bin yatan hastaya tedavi uygulanmış,
2750 doğum gerçekleştirilmiş, 80 bin acil servis hizmeti
verilmiştir. Ülkemizin en büyük sağlık kurumlarından
olan fakültemiz hastanesinde 2011 yılında 16 bin olan
özellikli ameliyat sayısı 2012 yılında yaklaşık 18 bine
çıkmıştır. Verilen sağlık hizmetleri yanında Öğretim
Üyelerimizin ulusal ve uluslararası dergilerde 1 yıl içinde
yayınlanan bilimsel makale sayısı 800'ün üzerindedir.
Bu rakamlar Ege Üniversitesi Tıp Fakültesini ülkemizin
en büyük sağlık kurumlarından birisi yapmaktadır.
Ege
Üniversitesi
Tıp
Fakültesi’nin
en
önemli
vizyon ve misyonunu toplumsal sorumluluk bilinci
oluşturmaktadır. Bu bilinçle çalışan Ege Tıp topluma
nitelikli ve kaliteli sağlık hizmeti vermekte; “Toplum
Sağlığı Hizmeti”ni diğer tüm görevlerinin üzerinde
tutmaktadır. Ege Tıp Endokrinoloji ve Metabolizma
Hastalıkları Bilim Dalı, Türkiye’de bir ilk olarak ve 11
yıldır “Sağlık Halk Kongresi” düzenleyerek toplum sağlığı
için hizmet anlayışını gerçek bir bilgilendirme, uygulama
ve deneyim paylaşımı şeklinde sürdürmektedir.
Bilimsel araştırmalarla elde edilen bilgilerin kalıcılığı ve
yaşama geçirilmesi; bunların başvuru kaynağı belgelere
dönüştürülmesi ile sağlanır. “Ege Tıp Halk Kitapları
Sağlık Serisi” bu anlayışımızın bir ürünüdür. Bu seride
III
yayınlanan kitaplarımızın önemi ve farkındalık yaratacak
temel özelliği; ülkemizin önceliğinde olan güncel sağlık
konuları yanında; güncelliğini yitirmiş olsalar bile, ciddi
bir sağlık sorunu olduğunu düşündüğümüz konuları da
ele almış olmalarındadır.
“Ege Tıp Halk Kitapları Sağlık Serisi” yazarlarının
tümü Ege Üniversitesi’nde görev yapan ve konusunda
uzman öğretim üyeleridir. Serideki kitapların konu
seçimleri ve içeriklerinin hazırlanmasında birden çok
bilim insanının görüşlerinin yansıtılması sağlanmıştır.
Seride yayınlanan kitaplardaki grafik ve fotoğraflar
çoğunlukla kurumumuzun ürünüdür. Serimizin dil
editörü her kitabı sadelik ve anlaşılabilirlik yönünden
incelemektedir.
Neden böyle bir seriye gereksinim duyulmuştur? Sağlık
konularında dolaşımda olan, kolay ulaşılan ve günlük
yaşamda kullanılan bilgilerin çoğunun gerçek bilimsel
bilgi olup olmadığı kaygısı, bilim insanları olarak bizleri
daha da sorumlu davranmaya ve güven sarsılmasına
neden olan özensizliklerden uzak durmaya sevk
etmektedir. Birçok konuda doğru ve güvenilir bilginin
üretimi ve yayılması üniversitelerin öncelikli görevleri
arasındadır.
Saygılarımızla...
Prof. Dr. Kamil Kumanlıoğlu Prof. Dr. Candeğer YILMAZ
Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi
Dekanı IV
Ege Üniversitesi
Rektörü
Prof. Dr. Nilgün KÜLTÜRSAY
Ege Üniversitesi Tıp Fakültesinden mezun olmuştur.
Aynı üniversitede Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları
uzmanlık eğitimini tamamlamıştır. Amerika Birleşik
Devletlerinde Case Western Reserve Üniversitesinde
neonatoloji eğitimi almıştır 1992 yılından itibaren Ege
Üniversitesi Neonatoloji Bilim Dalı Başkanı olarak
görevine devam etmektedir. Yazarın çok sayıda
ulusal ve uluslararası bilimsel yayını mevcuttur.
Prof. Dr. Nilgün Kültüray, meslektaşı Prof. Dr. Hakan
Kültürsay ile evli olup iki çocuk annesidir.
Prof. Dr. Mert KAZANDI
Ege Üniversitesinden mezun olan Prof. Dr. Mert Kazandı, 1998 yılında Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanlığı eğitimini aynı yerde tamamladıktan sonra,
halen Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Kadın Hastalıkları ve Doğum Anabilim Dalında öğretim üyesi olarak
görev yapmaktadır. Yurt içi ve dışı çok sayıda bilimsel yayını bulunmaktadır.
Prof. Dr. Mehmet YALAZ
Ege Üniversitesinden mezun olan Prof. Dr. Mehmet
Yalaz, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları ve Neonatoloji
eğitimlerini aynı hastanede tamamlamıştır. Halen Ege
Üniversitesi Tıp Fakültesi Neonatoloji Bilim Dalı’nda
öğretim üyesi olarak çalışmaktadır. Prof. Dr. Mehmet
Yalaz meslektaşı Yrd. Doç Dr. Seyhan Yalaz ile evli
ve iki çocuk babasıdır.
V
Doç. Dr. Özge Altun KÖROĞLU
Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi mezunu olan Doç. Dr.
Özge Altun Köroğlu, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları eğitimini
de aynı hastane tamamladıktan sonra Neonatoloji
eğitimini halen öğretim üyesi olarak çalışmakta olduğu
Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Neonatoloji Bilim Dalı’nda
almıştır. Doç. Dr. Özge Altun Köroğlu, meslektaşı Prof. Dr.
Tolga Köroğlu ile evlidir.
VI
Giriş
İÇİNDEKİLER
1
1.Doğum Sonrası Anne Bakımı (Lohusalık Dönemi).......... 3
2.Doğum Sonrası Yaşama Uyum...................................... 9
3.Doğum Odası Muayenesinde Doktorunuz İlk
Nelere Dikkat Eder?.................................................... 11
4.Doğum Odasında Yapılan Rutin Bakım Uygulamaları.. 12
5.Bebeğin Doğumdan Sonraki İlk Saatleri...................... 14
6.Yenidoğanın Özellikleri, Muayenesi, Eve Taburculuk
Öncesi Yapılması Gerekenler ...................................... 15
7.Doğumda Yaşanabilecek Olumsuz Durumlar............... 21
a.Doğum Asfiksisi (Oksijensiz Kalma).......................... 21
b.Doğum Travmaları................................................... 23
8.Yenidoğanda Hastalık Durumları................................. 25
a.Yenidoğan Sarılığı (Hiperbilirubinemi)...................... 25
b.Yenidoğan İnfeksiyonları.......................................... 31
c.Yenidoğanda Solunum Sorunları.............................. 34
d.Diyabetik Anne Bebeği............................................. 37
e.İntrauterin (Anne Karnında) Büyüme Geriliği
(Gebelik Haftasına Göre Düşük Doğum
Kilolu Bebek)............................................................ 39
f.Prematürite ve Sorunları.......................................... 42
g.Yenidoğanın Kan Hastalıkları .................................. 51
I.Anemiler (Kansızlık)................................................. 51
II.Yenidoğan Hemorajik Hastalığı (YHH)....................... 52
III. Polisitemi................................................................ 52
h. Yenidoğanın Cerrahi Sorunları . ........................ 53
i. Ateş................................................................... 55
j. Kusma............................................................... 56
k. Pamukçuk......................................................... 57
l. Pişik.................................................................. 58
m.Gözyaşı Kanalı Tıkanıklığı ve Gözde İltihap........ 59
n. İşitme Sorunları................................................. 60
o. Ağlama ve Kolik................................................. 62
9. Beşik Ölümü................................................................ 69
10.Sağlıklı Yenidoğanın Beslenmesi.................................. 72
a.Anne Sütü İle Beslenme (Emzirme)........................... 72
b.Yapay Beslenme....................................................... 99
11.Sağlıklı Yenidoğan Bakımı.......................................... 102
a.Göbek Bakımı........................................................ 102
b.Bebek Alt Bakımı................................................... 104
c.Banyo.................................................................... 107
d.Bebeğimi Nasıl Sarmalıyım?................................... 110
e.Bebeklerin Tırnakları Kesilmeli mi?........................ 110
f.Uyku...................................................................... 111
g.Bebeğime Emzik Verebilir miyim?.......................... 115
h.Parmak Emme....................................................... 116
i.Bacakları Hala Kıvrık............................................. 117
j.Bebeğinizin Eğitimi................................................ 117
k.Bebek Giysileri....................................................... 118
l. Bebek Odası Nasıl Düzenlenir?............................... 120
m. Ziyaretçilerim Bebeğimi Ne Zaman Elleyebilirler?.. 121
n.Bebeğimi Ne Zaman Sokağa Çıkarabilirim?............ 121
o.Bebeğinizin Araba Koltuğu...................................... 122
p.Doktor Kontrolu ve Aşılar ...................................... 123
r.Acil Muayene Ne Zaman Gerekir?............................ 124
s. Doğum Sonrası Psikozu......................................... 125
t. Anne Ve Baba İle Bebeğin Sevgi Bağının Oluşması.125
u. Kardeş Kıskançlığı................................................. 126
v. Aile Planlaması (Gebelikten Korunma)................... 126
12.İlk 1 Yaşta Bebeğinizin Gelişimi................................. 127
Aylara Göre Değişim.................................................. 129
Kaynaklar . ..................................................................... 132
Doğum Sonrasında Anne ve Bebek Sağlığı
GİRİŞ
Yeni doğum yapmış annelerimiz için hazırlanan bu el
kitabının doğum sonrasında lohusa ve bebek bakımı,
oluşabilecek sorunlar, yapılması gerekenler ve bebek
gelişimi konusunda bilgilendirici olmasını amaçladık.
Tüm annelerimize yararlı olması dileğiyle ve sevgilerimizle…
Prof. Dr. Nilgün Kültürsay
Doğum Sonrasında Anne ve Bebek Sağlığı
1. DOĞUM SONRASI ANNE BAKIMI
(LOHUSALIK DÖNEMİ)
Doğum sonrası dönem doğumdan sonraki 6 haftalık
dönemi kapsar. Bu dönemde gebelik, travay ve doğum
sırasında oluşan yapısal ve fonksiyonel değişiklikler
gebelik öncesindeki durumuna döner.
Doğum sonrası erken dönemde kanama, enfeksiyon
(mikrop kapma, iltihaplanma), emboli (damarlarda
kan pıhtılaşması, organlara-damarlara pıhtı atması),
oligüri (idrar çıkışı azalması) ve doğuma bağlı meydana
gelebilecek diğer istenmeyen durumların gözlenmesi
açısından hastanede doğum sonrası takip yapılmaktadır.
Bu süre merkezlere göre değişiklik göstermekle birlikte
genellikle normal doğum sonrası 1 gün, sezaryen sonrası 2
gün kadar olmaktadır. Annede gebelik öncesinde mevcut
olan veya gebelikte yeni ortaya çıkan çeşitli hastalık
veya sağlık durumunda değişikliklerin mevcudiyetinde
bakımın veya gözlemin kapsamı ve süresi değişkenlik
gösterebilir. Gözlem altında geçen bu süre zarfında yeni
annelerin temel bebek bakımı hakkında bilgilendirilmesi
büyük önem taşır.
Normal vajinal yolla doğum sonrası ateş, nabız, kan
basıncı takibi, rahimin boyutundaki gerileme kontrolü
(gebeliğe bağlı büyümüş olan rahim zamanla gebelik
öncesi boyutuna dönmektedir) ve bunun takibi, doğum
sırasında kesi yapıldıysa kesinin veya yırtık oluştuysa bu
bölgelerin onarımı sonrası bakımı ve kontrolü yapılmalıdır.
Yara yerine soğuk uygulama, bu bölgenin temizliğinin
uygun şekilde yapılması, ağrı olduğunda ağrı kesiciler bu
dönemde kullanılmalıdır. Hafif bir kanamayı durdurmak
amacıyla vaginal tampon kullanılabilir, ancak enfeksiyon
3
EÜ Tıp Fakültesi Halk Kitapları Sağlık Serisi ~ 40
oluşumunu önlemek için tampon sık değiştirilmeli,
hasta taburcu edilirken tampon çekilmelidir. Hasta 7-10
gün sonra kontrole çağırılmalı, yara yeri tekrar kontrol
edilmelidir.
Sezaryen sonrası bakımda normal doğuma ek olarak,
ameliyata ve anesteziye bağlı meydana gelebilecek
istenmeyen olumsuz etkiler oluşabileceğinden dikkatli
olunmalıdır. Sezaryenle doğum sonrasında ağrı daha çok
cilde kesi yapılan bölgededir. Sezaryen sonrası rahim
kasılmaları verilen serumlara ilave edilen ilaçlar ve ayrıca
uygulanan ilaçlarla desteklenmektedir. Enfeksiyon
gelişimini önlemek için antibiyotik uygulanır. Ateş,
nabız, tansiyon ölçümleri, idrar çıkışının takibi, barsak
sesleri dinlenmesi, rahim boyutundaki gerilemenin takibi
yapılır. Yara yeri temiz, kuru ve üzerinde pansumanla
kapalı tutulmalıdır. Yara yerine 2-3 gün günlük düzenli
pansuman yapılmalıdır. Yara yerinde ve çevresinde olası
ağrı, kızarıklık, renk değişikliği, sertlik ve bu bölgede akıntı
varlığı gibi durumlar açısından dikkatli olunmalıdır.
Doğum sonrası aile planlaması yöntemleri hakkında bilgilendirme yapılır ve lohusalık döneminden uygulanacak
yönteme karar verilir. Doğumdan bir ay sonra RIA yerleştirilmesi, emziren annelerde sadece progesteron içeren
doğum kontrol hapları ve emzirmeyen annelerde klasik
oral kontraseptiflerin kullanımı önerilir.
Tekrar çocuk isteği yoksa ve tüplerin bağlanması
isteniyorsa vaginal doğumun ertesi günü veya sezaryen
esnasında tüp ligasyonu yapılabilir. Benzer şekilde anne
için riskli gebelik söz konusu ve ailenin istenen sayıda
çocukları varsa sezaryen öncesi mutlaka tüp ligasyonu
hakkında bilgilendirme yapılmalı ve ailenin bu konudaki
4
Doğum Sonrasında Anne ve Bebek Sağlığı
kararı öğrenilmelidir. Lohusalık döneminden sonra
laparoskopik (kapalı yöntemle) tüp ligasyonu seçeneği
hakkında da bilgi verilmelidir.
Doğum sonrası idrar yolu enfeksiyonu riskini arttıran
faktörler arasında sezaryen, müdahaleli doğum, rahim
kasılmalarını önleyici ilaçların kullanımı, suni sancı
verilmesi, annenin böbrek hastalığı, gebelik zehirlenmesi,
epidural anestezi ve mesane sondası uygulanması
sayılabilir. İdrar yolu enfeksiyonu belirgin bir şikayete yol
açmayabileceği gibi, sık idrara çıkma, sıkışma hissi, ağrılı
idrar yapma, kanlı idrar, kasık ve karın alt bölgelerinde
ağrı ve hassasiyet görülebilir. Ateş yoktur. Tam idrar
tahlili, idrar kültürü, tam kan sayımı gibi tetkikler
istenerek, uygun antibiyotik tedavisine başlanılarak 7
gün süreyle tedavi uygulanmalıdır. Dirençli olgularda
kültür sonucuna göre tedavi değiştirilebilir.
Doğum sonrası yeterince emzirmeyen kadınlarda meme
dokusunda ağrı, hassasiyet, şişlik, ısı artışı gibi bulgular
ortaya çıkabilir. Doğumdan hemen sonra mümkünse
yarım saat içerisinde bebek anne tarafından emzirilmelidir.
Emzirme her iki meme için sıra ile yapılmalı, emzirme
öncesi ve sonrası memeler ve özellikle meme uçları ılık su
ile temizlenmelidir. Emzirme ilk iki hafta süresince günde
8-10 kez yapılmalı ve her bir memeyi emzirme süresi 10
dakikayı geçmemelidir.
Meme dokusundaki bezlerin iltihaplanmasına mastit
adı verilir. Mastit oluşumunda sütün boşaltılamaması
sonucu kanallarda birikmesi, meme ucundaki çatlaklar
yoluyla deri florasının içeri girmesi rol oynar. Mastit
geliştiğinde süt miktarı azalır, sütün kimyasal bileşimi
5
EÜ Tıp Fakültesi Halk Kitapları Sağlık Serisi ~ 40
değişir, bakteri ve viruslerin anneden bebeğe geçiş riski
artar.
Doğum sonrası mastitin görülme sıklığı yaklaşık %3’tür.
Ateş, üşüme-titreme, kas ağrıları, eritem, ısı artışı, şişme,
memede hassasiyet ile karakterizedir. Tedavi edilmediği
takdirde abse oluşabilir. Antibiyotik tedavisi ile 48 saat
içinde tablo geriler. Mastit olgularında emzirmeye devam
edilir, buna karşılık meme absesi geliştiğinde emzirmeye
durum gerileyinceye kadar ara verilmelidir. Doğum
sonrası mastit gelişmesini engellemek için erken ve sık
emzirilmesi, gerekli hallerde emzirme sonrası memenin
yardımcı pompalar ile boşaltılması ve bu sayede akışın
sağlanması gerekir.
Doğum sonrasında annede psikiyatrik bozukluklar
gelişebilir. Üzüntü, ağlama nöbetleri, duygulanım
bozuklukları ve psikotik bulgular görülebilir. Sosyal
Doğum Sonrasında Anne ve Bebek Sağlığı
olarak anneyi zor durumda bırakan ailesel nedenler,
istenmeyen gebelik, eş tarafından yeterince destek
ve ilgi gösterilmemesi, özgüven eksikliği, resmi nikah
olmaması, ekonomik sorunlar gibi durumlarda bu tip
bozuklukların gelişmesi için daha yüksek risk vardır. Bu
gibi durumlarda bir psikiyatriste başvurulmalı ve tedavi
onun tarafından yürütülmelidir.
Doğum sonrası beslenme: Emziren bir annenin günlük
besin gereksinimi 2600-2800 kcal'dir. Proteinli gıdalar,
meyve, sebze, süt ve süt ürünleri ile günde 4 litre su
tüketilmelidir.
Doğum sonrası kabızlığı önlemek için ağızdan bol sıvı
alınmalı, posalı gıdalar tüketilmeli ve gerek görülürse
doktorların vereceği laksatifler kullanılmalıdır.
Doğum sonrası hasta yürüyebilir, banyo yapabilir.
Tercihen ayakta durur pozisyonda yıkanılmalıdır. Banyo
sonrası sezaryen kesi yeri veya epizyotomi hattı temiz ve
kuru tutulmalıdır.
EÜ Tıp Fakültesi Halk Kitapları Sağlık Serisi ~ 40
Doğum sonrası cinsel ilişki: Doğum sonrası kadınların
yaklaşık %50'sinde üçüncü haftadan itibaren cinsel arzu
başlar, %50'sinde başarılı bir doğum ve epizyotomiden
sonra istenirse cinsel ilişkiye 3. haftadan itibaren
başlanabilir. Fakat genellikle 6 hafta beklenilmesi
önerilmektedir. Altıncı haftadan önce ilişkiye başlayan
kadınların %50'sinde disparoni (ilişki sırasında ağrı)
görülebilir ve bir yıla kadar bu devam edebilir.
Her annenin doğum yaptıktan sonra kendi sağlığı
açısından kontrol edilmesi gerekir.
İlk iki ay (60 gün) içinde lohusanın doğum sonu kontrolü
yapılmalıdır. Muayene yapılarak annenin sorularının
cevaplanacağı bu doktor kontrolü ihmal edilmemeli,
olabildiği kadar erken zamanda (6 hafta sonrası)
yapılmalıdır.
8
Doğum Sonrasında Anne ve Bebek Sağlığı
2. DOĞUM SONRASI YAŞAMA UYUM
Anne karnındaki yaşamdan rahim dışı yaşama geçiş
için uyum doğum odasında
başlar ve ilk 24 saat önemlidir. Doğumdan itibaren plasentanın yani eşin görevini
bebeğin kendi akciğerleri,
mide barsak sistemi ve böbrekler üstlenir.
Doğumla birlikte solunumun başlamasıyla akciğerlerde bulunan sıvı atılıp yerine hava dolar. Kan dolaşımının anneden bağımsız
modele dönmesi, karaciğer
ve böbrek fonksiyon değişiklikleri, ilk 24 saat içinde barsaktan mekonyum yani ilk
koyu renkli bebek kakasının çıkışı, idrar oluşumu, kan
şekerinin düzenlenmesi gibi olaylar gerçekleşir. Çoğu bebekte bu değişiklikler sorunsuz yaşanır. Bazılarında gecikme ve sorunlar olur. Ancak hangi bebeğin doğumunda
problem çıkabileceği her zaman önceden öngörülemez.
Bu nedenle doğum sırasında bir çocuk hekiminin; eğer
bu hiçbir şekilde mümkün değilse, resusitasyonu (bebeği yeniden canlandırmayı) tam olarak yapabilecek sağlık
personelinin doğum odasında bulunması gereklidir.
Prematüre (erken doğan) ve solunum çabası güçlü olmayan
bebekler akciğerdeki sıvının atılması ve oksijenasyonun
başlatılabilmesi için aletle oksijen verilerek yardımlı
solunuma gerek duyabilirler.
9
EÜ Tıp Fakültesi Halk Kitapları Sağlık Serisi ~ 40
Vücut ısısı ayarı
Anne karnında bebeğin ısısı rahim içi çevrede sağlanır.
Anne-bebek ısı farkı 0.5 –1˚C’dir. Hafif ısı düşüklüğü
solunumu uyarırken, bebeğin üşütülmesi solunum
merkezini olumsuz etkiler. Bu nedenle doğumda bebek
hemen kurulanıp, ıslak havlu uzaklaştırılır ve radyant
ısıtıcı altına konur.
10
Doğum Sonrasında Anne ve Bebek Sağlığı
3. DOĞUM ODASI MUAYENESİNDE DOKTORUNUZ İLK
NELERE DİKKAT EDER?
Doğum odası muayenesinin amaçları:
1.Acil girişim ve özel bakım gerektiren bir durum olup
olmadığının belirlenmesi.
2.Major veya minor anormalliklerin saptanması.
3.Daha sonraki muayeneye esas olacak bulguların
gösterilmesi.
Bebeğin yaşama uyumunu anlamak için çocuk doktoru
tarafından 1. ve 5. dakikada APGAR SKORLAMASI
yapılır. Kalp hızı dakikada 100’den fazla ve ritmik, kas
tonusu normal, uyarıya yanıtla ağlayan hareket eden,
solunumu düzenli, kuvvetli ağlayan, cildi pembeleşen
bebek 10 puan alır ve yaşama iyi bir başlangıç yapmış
olur. Apgar skorunun 8-10 arası olması bebeğin doğum
odası adaptasyonunun iyi olduğunu gösterir. 4-7 arası
tehlikeli, 4’ ün altı skor ağır bir tabloyu gösterir. Bu
bebeklere uygun şekilde resusitasyon yani yeniden
canlandırma işlemi yapılır.
4. DOĞUM ODASINDA YAPILAN RUTİN BAKIM
UYGULAMALARI
Doğum ertesi resusitasyon, stabilizasyon (bebeğin
rahatlaması) ardından ölçüleri alınır. Kilo, boy, baş
çevresi, nabız, solunum sayısı, vücut ısısı, topuk izi
kaydedilir. Gebelik yaşına göre bebek prematüre ise, özel
bakım gerektiriyorsa özel bakıma alınır.
12
Doğum Sonrasında Anne ve Bebek Sağlığı
Tüm bebeklere rutin bakım yapılır. Göbek iyodla silinir.
Sonraki göbek bakımı %70 alkolle yapılır. Temiz olarak
açıkta bırakılması da özellikle iyi sosyoekonomik
durumdaki ailelere önerilebilir. Doğum odasında her
bebeğin gözüne doğum kanalından bulaşabilecek
mikroplardan korumak amacı ile antibiyotikli göz
pomadı konur. İlk günlerde gelişebilecek ciddi kanama
riski nedeniyle her bebeğe kas içi 1 mg K vitamini yapılır.
Hepatit B aşısı da doğum odasında ya da bebek taburcu
olmadan önce yapılabilir. Anne ile bebeğin aynı odada
yatırılması başarılı emzirme için gereklidir. Anneye
emzirme için yardımcı olunur. Bebek ilk 24 saat dikkatle
izlenir.
13
EÜ Tıp Fakültesi Halk Kitapları Sağlık Serisi ~ 40
5. BEBEĞİN DOĞUMDAN SONRAKİ İLK SAATLERİ
Bebeğin doğum olayına tepkisi:
Doğum olayı sırasında bebeğin biyokimyasal değişiklikler
ve artan duyusal uyaranlara, anneye verilen çeşitli
ilaçlara cevabı sempatik sistem uyarılması olup nabzı
hızlanır; daha sonra yavaşça normale döner.
14
Doğum Sonrasında Anne ve Bebek Sağlığı
Bebekte doğum ertesi izlenen 3 fizyolojik dönem:
1.dönem: İlk 30 dakika
Bebek aktif, gözleri açık, kas tonusu artmıştır. Solunumu ve nabzı hızlıdır. Barsak sesleri yoktur. Vücut ısısı hafifçe
düşer. Bu dönemde bebeğin anne memesine tutulması annelerin ilerideki
başarılı emzirmeleri için çok önemlidir. Bu şans kaçırılmamalıdır.
2.dönem: 30 dakika-2 saat
Solunum ve nabız normale döner.
Hareketleri azalır. Bebek uyur.
3.dönem: 2 saatin sonrasında
Bebek uyanır. Nabız hızlanır, hareketleri artar. Arasıra
düzensiz solunum izlenir. Barsak sesleri alınır, mekonyum çıkışı olabilir.
İlk 24 saat içinde anne ve bebek yakından izlenip herhangi bir olumsuzluk varlığında tedavileri ayarlanır.
Anne bebeğini bu süreçte sık sık emzirmelidir.
6. YENİDOĞANIN ÖZELLİKLERİ, MUAYENESİ, EVE
TABURCULUK ÖNCESİ YAPILMASI GEREKENLER
Yenidoğan muayenesinde gözlemin değeri büyüktür.
Eğer bir doğumsal anomali varsa diğer anomaliler
yönünden de dikkatle aranmalıdır. Doğum travması
yönünden dikkatli muayene gereklidir. Muayenede bebek
üşütülmemelidir. Doktor ve hemşirenin el temizliğine
dikkat etmesi gerekir. Muayene bebeği incitmeden yavaş
nazik hareketlerle yapılır.
15
EÜ Tıp Fakültesi Halk Kitapları Sağlık Serisi ~ 40
Yenidoğanın fiziksel özellikleri
Zamanında doğan bebekler 2.7-3.8 kilo, ortalama 3.43.5 kilo doğarlar. Doğum boyu da ortalama 50 cm.dir.
Yenidoğanların başları büyük, boyunları ve bacakları
kısadır. Doğum kanalında sıkıştıkları için başları uzun
görünür. Başın doğum kanalına uymasını sağlayacak
bıngıldak (fontanel) denen yumuşak alanlar vardır.
Öndeki geniş bıngıldak 9-18 ayda, arka bıngıldak 6-8
haftada kapanır. Bebeğin bıngıldaklarını ellemekten
korkulmamalıdır. İlk idrar 24 saatte, ilk mekonyum
24-48 saatte çıkmalıdır. İlk dışkı siyah-yeşil, sert ve
yapışkandır. Bu durum beş gün kadar sürebilir. Alınan
ilk gıdalardan sonra yavaş yavaş süt kakası oluşur, rengi
sarılaşır, daha yumuşaklaşır.
Normalde bebeğin idrar rengi saman sarısıdır. Ancak
ilk haftalarda idrarın rengi kırmızımsı olabilir. İdrar
tahlili yapılarak bunun kan olmadığının gösterilmesi
gerekebilir. Ancak bu renk genellikle idrarda kristallerden
kaynaklanır ve tamamen tehlikesizdir.
Erkek bebekte sünnet derisinin yapışık, geri çekilemez
oluşu, geniş görünümde yumurta torbaları normaldir.
Yumurtalar torba içine inmiş, eşit, ağrısız olmalıdır.
Bebek penis ucunun tam ortasından işemelidir. İdrarın
penis başının üst ve altından gelmesi (peygamber
sünneti) denilen durumlar normal değildir. Bazı ciddi
böbrek üstü bezi hastalıklarında yanlışlıkla peygamber
sünneti ile beraber inmemiş testis (yumurtaların torbaya
inmemesi) zannedilen bozukluk aslında anne karnında
ilaç kullanımı ile erkek hormonlarının etkisinde kalmış
kız bebeğin yapışarak erkek görüntüsü alan dış üreme
organlarının görüntüsü olabilir. Bu ve bunun gibi cinsiyet
16
Doğum Sonrasında Anne ve Bebek Sağlığı
belirsizliği durumlarında acilen incelemeler yapılarak
bebeğin gerçek cinsiyeti belirlenir ve gerekli tedaviler
planlanır.
Kız bebeklerde vaginal akıntı, kanama ve memelerde
büyüklük hatta süt gelmesi anne hormonlarının etkisi
ile görülebilir.
Ayak ve parmak anomalileri, kalça çıkığı muayenesi
yapılır ve saptanırsa tedavisi planlanır. Ayaklarda eğrilme
eğer elle pasif hareket yaptırıldığında düzeliyorsa, eklem
kısıtlılığı yoksa anne karnındaki pozisyona bağlıdır.
Annenin yapacağı hareket ve masajla düzelir. Bebekler
ilk günlerde anne karnındaki gibi kol ve bacakları kıvrık
olarak dururlar. Başını 2-3 aydan önce tam tutamaz.
Bebeği ince bir battaniye ile sarmalayarak taşımak kolay
olabilir.
EÜ Tıp Fakültesi Halk Kitapları Sağlık Serisi ~ 40
Yenidoğan cildine ait normal bulgular
Doğumda bebeğin cildini koruyan beyaz peynirimsi bir
madde olur ve ısı kaybını önler, bebeğin giysileri giydirilip
çıkarıldıkça sadece koltuk altı ve kasıklarında kalır.
Cilt pembe olmalı, sarılık, morarma, kırmızı cilt,
solukluk olmamalıdır. Alında kaşların arasında, ensede
kırmızımsı küçük lekeler olabilir.
Milia burun üzerindeki küçük sarı beyaz papüllerdir.
Mongol lekeleri özellikle kalçalar üzerinde mor lekelerdir.
Anlam taşımaz. Zamanla kaybolur.
Yenidoğan cildi ilk günlerde biraz ödemli yani şiştir.
Gözde, el ve ayak sırtında, hafif olarak baldır kemiği
üzerinde izlenebilir.
Bebekler bol saçlı doğar, saçları sonra dökülüp değişebilir.
Tamamen saçsız doğup sonradan saçları çıkabilir.
Doğumdaki saçların sonraki kalıcı saçlarla benzerliği
olmayabilir.
Çiğneme yastıkçıkları nedeniyle yanaklar dolgundur. Baş
yukarı kaldırılıp, öne arkaya hafifçe hareket ettirilerek
bebeğin gözlerini açması sağlanır. Göz yaşı salgısı 2.
haftadan sonra başlar. İlk günler gözler şiştir. Bebeklerin
çoğu koyu mavi göz rengi ile doğar ve gerçek rengini
haftalar, aylar sonra alır.
Tırnaklar erken doğan bebeklerde kısadır, geç doğanlarda
parmak ucunu geçer.
Geç doğan bebeklerde deri altı yağ dokusu azlığına bağlı
deride gevşeklik ve hatta kabuklu soyulmalar görülebilir.
18
Doğum Sonrasında Anne ve Bebek Sağlığı
Hareket ve refleksler: Zamanında doğan bebeğin
kol ve bacakları vücuduna çekilmiş olarak yatması,
kendiliğinden kol ve bacaklarını hareket ettirmesi,
acıkınca ağlaması, eline konan bir şeyi parmaklarını
kapatıp yakalaması beklenir. Bebeğin ağız köşesine
dokunulunca refleks olarak başını o tarafa çevirip arar ve
annesi meme başını bebeğin ağız köşesine koyduğunda
arayıp bulmasını sağlar. Memeyi de sağlıklı şekilde
yakalayıp emer. Yenidoğan dönemine özgü olan bu ve
diğer özel refleksler bebeğin muayenesinde doktorunuz
tarafından kontrol edilerek bebeğin sağlık durumu
araştırılır.
Taburculuk öncesi muayene, aşı ve tarama testleri:
Taburcu olurken bebek yeniden muayene edilir. Hepatit
B aşısı ve işitme ve kan tarama testleri yapılır. Sarılık olup
olmadığına bakılır. Buna göre uygun kontrol randevuları
ayarlanır.
EÜ Tıp Fakültesi Halk Kitapları Sağlık Serisi ~ 40
Yenidoğan Tarama Testleri: İşitme taraması hastaneden
çıkmadan tüm yenidoğanlara yapılır. Kuşkulu bir durum
olduğunda tekrarlanır. İlk 4-6 ay içerisinde işitme ile ilgili
sorunları saptamak büyük olasılıkla ileride kalıcı sağırlık
ve konuşma bozukluklarını engelleyecektir. Topuktan
alınan birkaç damla kan ile fenilketonüri, hipotiroidi,
biotinidaz taramaları yapılır. Hastaneden çıkarken bu
taramaların yapıldığından mutlaka emin olunuz. Olası
eksiklik, yapılmama veya sonuç alınamama durumlarında
ilk 15 gün içerisinde ya doğum yaptığınız hastaneye ya da
en yakın aile hekimi veya sağlık merkezine başvurarak bu
testleri yaptırınız. Bu testler yardımı ile bazı hastalıkların
erken tanı ve tedavisi ile bebeğin zekasının ve sağlığının
korunması mümkündür.
Doğum Sonrasında Anne ve Bebek Sağlığı
7. DOĞUMDA YAŞANABİLECEK OLUMSUZ DURUMLAR
a. Doğum asfiksisi (oksijensiz kalma)
Bebeğin anne karnında veya doğum sırasında, nadiren
de doğumdan sonra oksijensiz kalması tablosudur.
Görülme sıklığı 1000 canlı doğumda 2-4’tür.
Asfiksinin anneyle, gebelik ve doğumla ya da
bebekle ilgili değişik nedenleri olabilir.
Anneye ait: Diyabet, gebelikle ortaya çıkan hipertansiyon (preeklamsi), kalp-böbrek hastalığı, ileri yaşta gebelik, ilaç bağımlılığı, önceki
bebek kayıpları, kansızlık.
Gebelik ve doğumla ilgili: Rahimdeki
sıvının çok az veya çok fazla olması, bebeği
koruyan zarların doğumdan önceki 24
saatten daha erken zamanda yırtılıp suların
gelmiş olması, zarların enfeksiyonu, plasentanın
önde yerleşmesi, erken ayrılması gibi nedenlerle ortaya
çıkan ciddi kanamalar, çok hızlı veya uzamış zor doğum,
kordon sarkması, kordon dolanması.
Bebekle ilgili: Bebeğin çok erken (prematüre) veya geç
doğması, kalp hastalığı ve büyümesinin anne karnında
kısıtlanmış olması (düşük doğum kilosu), iri bebek, çoğul
gebelik, doğumsal anomali (gelişim bozukluğu), solunum
sıkıntısı, sepsis (kanda mikrop bulunması).
Bu risk faktörleri bilinirse bebekte doğum sırasında acil
yardım gerekeceği öngörülebilir. Ancak bazı durumlarda
belirlenen bir risk faktörü olmadan da bebekte asfiksi
bulguları doğumda gözlenebilir. Bu nedenle doğumların
21
EÜ Tıp Fakültesi Halk Kitapları Sağlık Serisi ~ 40
evde yapılması asla uygun değildir. Mutlaka bir sağlık
kuruluşunda ve eğitilmiş ekiplerce doğum yaptırılmalıdır.
Anne karnında izlem:
Biyofizik profil izlemi: Doğum hekiminin ultrasonografiyle bebeğin hareketlerini, genel durumunu, annenin
suyunu kontrol etmesidir.
Annenin bebek hareketlerini izlemesi: Bebek hareketlerinde azalma tehlikelidir.
Kardiyotakografi: Kalp seslerinin aletle izlenip rahim
kasılmaları ile beraber yazdırılması.
Riskli bebeklerde doğum sırasında bebeğin kaka yapması, rahim kasılmaları sırasında kalp hızının bozulması
uyarıcıdır. Göbek damarında oksijen ve pH değerlendirmesi riski ortaya koyar. Doğumdan sonra 1. ve 5. dakika
Apgar skorlarının düşük olduğu izlenir. İlk saniyede solunumun başlamaması, ilk 60 saniyede ağlamanın başlamaması önemli bulgudur. Hızla müdahale edilir.
22
Doğum Sonrasında Anne ve Bebek Sağlığı
Asfiktik yenidoğanın klinik bulguları:
İlk 12 saatte uykuya eğilim, göz bebeğinde aşırı genişleme
veya küçülme, emme, yutma, dil hareketi bozukluğu,
solunum ritmi düzensizliği, komaya varan bulgular
gösterebilir. Uygun şekilde yoğun bakımda tedavi edilir.
Korunma: Doğum öncesinde ve doğumda bebeğin
annenin bulgularının dikkatle değerlendirilmesi ve
bebeğin kalp seslerinin izlemi ve sağlık ekiplerince uygun
canlandırma ile yapılır.
Uzun dönem sonuç: Asfiksi geçiren bebeklerin %20
-50’si yenidoğan döneminde kaybedilir. Yaşayanların
%25’i sekellidir.
Sekel: Davranış bozukluğu, mental motor gerilik, işitme
kaybı, epilepsi, konuşma güçlüğü, okul başarısızlığı
şeklinde olabilir.
b. Doğum travmaları
Doğum sırasında yenidoğanın hasarlanmasıdır. 1000
canlı doğumda 2-7 oranında görülür. Hazırlayıcı
faktörler büyük bebek, prematürite, geç doğum, başpelvis uygunsuzluğu, bebeğin çıkımda takılması, uzamış
doğum ve makat gelişidir.
Zararsız yüzeysel travmalar: Basit göz zarı altına
kanamalar, boyun ve başta minik kanamalar, kafa kemiklerinin doğum kanalından geçerken üst üste binmesi izlenebilir. Vaginal doğumda başın yan kısımlarında
yumuşak dokuyu ilgilendiren yaygın şişliğe doğum şişi
denir. Kendiliğinden birkaç günde kaybolur.
23
EÜ Tıp Fakültesi Halk Kitapları Sağlık Serisi ~ 40
Önemli travmalar:
• Sefal hematom kafa kemiklerinin zar altındaki
kan pıhtısı birikimidir. Sıklıkla tek taraflıdır ve
2-10 haftada kaybolur. Sarılık nedeni olabilir. İğne
ile boşaltılmaya çalışılmamalıdır, mikroplanabilir.
• Sternokleidomastoid kas hematomu doğumdan
2-4 hafta sonra boyunda farkedilen fındıkceviz büyüklüğünde şişliktir. Anne karnındaki
pozisyonla ilişkili veya makat doğumda başın
çıkması esnasında gelişebilir. Erken farkedilerek
masajlar, germe egzersizleri önerilir. Tedavisiz
kalırsa kasın kasılması ile baş o tarafa eğimli olacak
şekilde boyun hareketi kısıtlı kalır.
• Kafatası kemik kırıkları: Sıklıkla çizgiseldir,
tedavi gerekmez. Çökme tipi kırıklarda cerrahi
tedavi gerekebilir.
• Kafa içi kanamalar: Primipar (ilk doğum yapan)
annenin iri bebeğinde, makat doğum veya forseps
uygulamaları sonucunda gelişebilir.
• Kraniyal sinir felçleri: En sık yüz felci izlenir. Göz
kapanamadığı için kapatılıp göz korunur, birkaç
ayda düzelmezse sinir cerrahisi yapılır.
• Brakiyal pleksus felci: Sıklıkla sağda, bazen iki
taraflı olarak kolda hareket kaybı ile izlenir. Bazı
durumda elde yakalama hareketinin kaybolması ile
ortaya çıkar. Zor doğum, iri bebek varlığında izlenir.
Bu durumlarda altta kol ve omuz kemiklerinde
kırık, çıkık aranmalıdır. Brakiyal sinir felçlerinde ilk
hafta dinlendirme, sonra pasif egzersizler önerilir.
24
Doğum Sonrasında Anne ve Bebek Sağlığı
8. YENİDOĞANDA HASTALIK DURUMLARI
a. Yenidoğan sarılığı (Hiperbilirubinemi):
Yenidoğanda sarılık oldukça sık rastlanan bir durumdur.
Göz akından başlayan sarılık bilirubin düzeyleri
arttıkça gövdeye, bacaklara, el ve ayaklara yayılır. Tüm
yenidoğan bebekler yaşamın ilk günlerinden itibaren
sarılık gelişmesi yönünden yakından izlenmeli ve hatta
hastaneden taburculuk esnasında bir kez rutin kontrol
ile bebeğin sarılığının evde artıp artmayacağı konusunda
bir öngörü de aile ile paylaşılmalıdır. Ancak ne olursa
olsun her yenidoğan bebek düşük riskli bile olsa
hastaneden taburcu olduktan sonra en geç 48 saat
içinde sarılık açısından kontrol edilmelidir.
Yenidoğanda fizyolojik (zarar vermeyen) sarılık 2-3. günde
başlar, 4-5. günde yükselip tekrar azalmaya başlar ve
mama ile beslenen bebekte 2 haftada, anne sütü alan
bebekte 3 haftada kaybolur. Bebeğin meme başlarından
aşağıya pek geçmez.
Bu tanımlamanın dışında kalacak şekilde; ilk 24-36 saatte
başlayan, hızlı yükselen ve uzayan sarılıklara patolojik
olabileceği ve bebeğe zarar verebileceği düşüncesi ile
yaklaşılır. Prematürelik, anne sütü ile beslenmeye geç
başlanması ve yetersiz beslenme, sıvı kaybı, diyabetik
anne bebeği olma gibi durumlarda sarılık riski artar.
Erkek bebekler daha sık sararırlar. Anneye doğumu
hızlandırıcı ilaçlı serum takılması ve epidural anestezi
uygulamaları sarılık görülme riskini arttırır.
Anne sütü sarılığı: İlk günlerde yetersiz süt gelişi ile
ilişkilidir. Birinci haftadan sonra artmaya devam eden
geç anne sütü sarılığı ise anne sütündeki bazı maddelerin
25
EÜ Tıp Fakültesi Halk Kitapları Sağlık Serisi ~ 40
etkisi ile ortaya çıkar. Geç anne sütü sarılığı 2 ay kadar
sürebilir. Erken dönemde sütün yeterli gelmesini
sağlayarak sarılık riskini azaltmak için bebeğin ilk 30
dakikada memeye tutulması, bebeğin her aradığında sık
olarak beslenmesi, emzirmeyi olumsuz etkileyecek olan
su, şekerli su, mama verilmemesi gerekir. Geç anne sütü
sarılığı tanısını koymak için diğer sarılık nedeni olabilecek
durumlar hekim tarafından dışlanmış olmalıdır. Bu
durumda da emzirme sürdürülür. Sarılık testi olarak
bakılan kan bilirubin yüksek sınırlarda ise bu bebeklere
fototerapi yapılır.
Ağır yenidoğan sarılığı nedenleri: Sarılık saptandığında
çocuk doktorunuz tarafından test yapılarak araştırılır.
Ağır yenidoğan sarılığının en önemli nedenleri:
1.Hemoliz (Bebekte kan erimesi durumları): Anne ile
bebek arasında kan grubu ve Rh uyuşmazlıkları ya
da ailede hemolitik anemi varlığı,
2.Karaciğerde enzim yetersizliği,
3.Barsağa bilirubin atılım kusuru (Yenidoğanda karaciğer hastalığı, safra yolları tıkanıklığı),
4.Barsak tıkanıklığıdır.
Anne ile bebek arasında kan uyuşmazlıkları:
1. Rh uyuşmazlığı:
Anne Rh negatif, bebek Rh pozitif olduğunda görülür. Rh
negatif anne; tanımadığı Rh pozitif antijenle bebeğinin
Rh pozitif olması halinde karşılaşır ve bu antijene karşı kanında geliştirdiği bağışıklık maddeleri her gebelikte
hızla artarak anne karnındaki bebeğine geçer, bebeğin
26
Doğum Sonrasında Anne ve Bebek Sağlığı
kan hücrelerini eritir. Rh negatif annelere her Rh pozitif
bebek doğumundan ve her düşük veya kürtajdan sonra
ilk 72 saatte anti D globulin yapılarak korunulur. Korunma yapılmazsa her hamilelikte annenin ve bebeğin riski
artar. İlk bebekte sarılık fazla olmayabilir ancak tekrarlayan gebeliklerde erken ve tehlikeli sarılık tedavisiz bırakılırsa bebekte beyin hasarı gelişebilir. Hatta bebek anne
karnında ölebilir.
Korunma: Henüz duyarlılaşmamış Rh negatif gebeye
28. haftada ve Rh pozitif bebek doğumundan, düşük ve
kürtajdan sonra 300 mikrogram Anti D globulin yapılır.
2. ABO uyuşmazlığı: En sık olarak anne O, bebek A veya
B grubu iken bebekte 24 saatten itibaren ortaya çıkar.
3.Subgrup uyuşmazlığı: Anne ile bebek arasındaki
diğer kan uyuşmazlıklarıdır. Gerektiğinde özel testlerle
anlaşılır.
EÜ Tıp Fakültesi Halk Kitapları Sağlık Serisi ~ 40
28
Doğum Sonrasında Anne ve Bebek Sağlığı
Sarılıklı bebekte laboratuvar testleri:
Öncelikle topuk kanı alınarak sarılık düzeyi belirlenir.
Sarılık tedavi gerektirecek düzeyde ise damardan kan
alınarak total, direkt, indirekt bilirubin, anne ve bebek
kan grubu, Coombs testi (yani uyuşmazlık testi), tam
kan sayımı ve G6PD enzim düzeyi tetkikleri yapılır.
Uzamış sarılıkta: Anne sütü alan bebekte 3 haftayı,
formül mama ile beslenen bebekte 2 haftayı aşan sarılık
varlığında doktor tarafından ciddi bazı durumların
araştırılması gerekir. Yenidoğan karaciğer testleri, tiroid
fonksiyon testleri, sepsis, üriner infeksiyon, idrarda
indirgeyen madde gibi testler istenebilir.
Sarılıklı bir bebekte tehlike işaretleri:
Ailede ve kardeşlerde ciddi sarılık öyküsü, sarılığın ilk 24
saatte başlaması, sarılığın ilk 3 günde yok iken sonradan
birdenbire başlaması, kusma, uykuya eğilim, ateş, yüksek
tonlu ağlama, koyu renkli idrar, çok açık renkli (camcı
macunu gibi beyaz-sarı) kaka yapma halinde bebek acilen
doktora getirilmeli, testleri ve tedavisi başlanmalıdır. Bu
durumda bebek çok ciddi tehlike altındadır.
Sarılığa bağlı beyin hasarı:
Zamanında doğan bebeklerde özellikle ağır Rh
uyuşmazlığında ve sarılığı hızla arttıran durumlarda
risk büyüktür. Prematüreler de büyük risk altındadır.
Emmeme, uykuya eğilim, tonus azalması, refleks kaybı ile
başlayan beyin hasarı durumunda acil tedavi edilmezse
hasta kaybedilebilir. Yaşarsa kalıcı beyin hasarı, işitme
kaybı, değişken düzeyde zeka kaybı görülür.
29
EÜ Tıp Fakültesi Halk Kitapları Sağlık Serisi ~ 40
Sarılık tedavisi:
Beslenmenin düzenlenmesi ve yeterli anne sütünün
alımının sağlanması yanısıra eğer infeksiyon gibi başlatıcı
bir neden varsa tedavi edilir. Sarılık yapan bilirubin
maddesinin düşürülmesi için özel tedaviler başlatılır.
Fototerapi:
Işık tedavisi: Soğuk beyaz ışık veya özel mavi ışık veren
lambalar yardımıyla bilirubin azaltılır. Günümüzde çok
gelişmiş led fototerapi cihazları ile bilirubinin çok daha
hızlı düşmesi sağlanabilmektedir. Kan bilirubin değerleri
4-6 saat aralarla izlenerek gözleri kapalı, vücudu çıplak
bebeğe 40-50 cm uzaktan uygulanan ışık tedavisi ile
bilirubin düşürülebilir.
Kan değişimi: Fototerapi ile kontrol altına alınamayacak
kadar hızlı bilirubin yükselmeleri gösteren ağır sarılıklı
hastalarda uygulanır. Günümüzde çok nadiren gerekli
olmaktadır.
İlaçla tedavi: Özel durumlarda kullanılabilir.
30
Doğum Sonrasında Anne ve Bebek Sağlığı
b. Yenidoğan infeksiyonları
Yenidoğanda bağışıklık yetersizdir. Kolayca infeksiyon
gelişebilir. Yenidoğanda infeksiyon riskini arttıran
durumlar:
1.Anneye ait risk faktörleri: İdrar yolu infeksiyonu,
düşük sosyoekonomik düzey, doğum öncesi yetersiz
kontrol, infeksiyon, zarların erken yırtılması ve
iltihaplanması, annede ateş, kötü kokulu akıntı,
gebelikte steroid kullanımı
2.Bebeğe ait risk faktörleri: Prematürite, büyüme
geriliği, erkek cinsiyet, müdahaleli doğum, asfiksi,
ileri müdahale gerektiren canlandırma işlemi, açık
deri yarası
Annedeki infeksiyonun bebeğe etkileri:
a. İnfeksiyon bebeğe bulaşmazsa: Sağlam bebek
b. Anne karnındaki bebeğe infeksiyonun bulaşıp
hasta etmesi:
• Düşük veya ölü doğum
• Yapısal bozukluklar
• Doğumda belirti yok, geç belirti var
• Yenidoğanda hastalık
• Süregen infeksiyon
• Kanser sıklığında artma
Gebeliğin ilk 3 ayında geçirilen infeksiyonun bebeğe
etkileri: Yapısal bozukluk, düşük doğum kilosu, beynin
küçük kalması, beyinde sıvı birikimi, düşük, ölü doğum.
31
Doğum Sonrasında Anne ve Bebek Sağlığı
Not:
135
Yayımlanmış Kitaplarımız
Hipertansiyon
Osteoporoz (Kemik Erimesi)
Düşmeler ve Önlenmesi
Obezite
Meme Kanseri Cerrahisine Bağlı Lenfödem
Yayımlanmış Kitaplarımız
Kan Yağları ve Kalbimiz
Her Yaş İçin Spor ve Sağlık
Diyabetik Ayak
Sağlıklı Beslenme
Varis
Yayımlanmış Kitaplarımız
Göğüs Ağrısı, Kalp Krizi, Aspirin Kullanımı
Herediter Anjioödem
Kanın Pıhtılaşmasını Önleyen İlaçlar ve
Kalbiniz, Atriyal Fibrilasyonlu Yaşam
Kalp Yetersizliği ile Yaşamak, Kalp Pili İle
Yaşamak, Kalp İlaçlarını Nasıl Kullanalım
Kalp Hastalığında Cinsel Yaşam/Şeker Hastalığı/
İnme Teşhis ve Ameliyatsız Tedavi
Yayımlanmış Kitaplarımız
Mitral Kapak Sarkması Nedir? Koroner
Arter Baypas Ameliyatınız, Kalp Kapağı
Ameliyatınız
Damar Sertliği ve Risk Faktörleri
Guatr ve Tiroid Hastalıkları
Diyabetim ve Ben
Çocuklarda Yanık ve Korunma Yolları
Yayımlanmış Kitaplarımız
Sünnet
Çocuklarda Fıtık ve İnmemiş Testis
Sağlığımız ve Genetik
Uyku Bozuklukları ve Tedavi Yaklaşımları
Şaşılık ve Tedavisi
Yayımlanmış Kitaplarımız
Kadınlarda İdrar Kaçırma Şikayeti ve
Tedavi Yöntemleri
Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar
Sağlıklı Beslenme ve Zeytinyağı
Sjögren Sendromu Nedir?
(Kuru Göz-Kuru Ağız)
İşitme Kayıpları
Yayımlanmış Kitaplarımız
Sağlık İçin Vazgeçilmez Kaynak: SU
Sağlık İçin Süt İçin
İnsanoğlunun Evrimsel Sağlık Sorunu
Çölyak Hastalığı
Ses Kısıklığı ve Nedenleri
Vertigo (Baş Dönmesi)
Yayımlanmış Kitaplarımız
Çocukluk Çağında Epilepsi
Kefir Sağlığıma Kefil
Akciğer Kanseri
Doğum Sonrasında Anne ve Bebek Sağlığı
Yayıma Hazırlanan Kitaplarımız
Glutensiz Yaşam Biçimi
Download