heryonuyle kagızman sempozyumu

GEÇMiŞTEN GELECEGE
••
••
HERYONUYLE
.
.
.
-.,..,
KAGIZMAN
SEMPOZYUMU
"24-26 Mayıs 2012"
Editör: Dr. Alpaslan YÜCE
.
2012
ANKARA
.
.
·.:
··.:
·.
.. .
----· -·------
~
------ - - --·----:--
~53_ ___~_1.!!: :~!_X. Yüzyıl Kars Bö~~i ~~dis Çatışmaları 1 Yrd Doç. Dr. Osman BILGEN._ __
• • l
w_-_._
0.---..i.- - • ---....:·---·--·-·-'
- --=---- - -- ,....._ - - - -
XVIII..·- X·IX YÜZYIL KARS B.ÖLG·E-Si
HADiS CAt iS;·MAl ARf
~
~
~.
•
~
•
1
1
.;
l
-
Yrd. Doç. Dr. Osman BİLGEN1
Jğdır Oniversitesi ilahiyat Fakültesi Mail osman.bilgen@igdir.edu.tr
1
ÖZET
Aras Havzası, islam'la ilk tanışan An.adolu toprakları içerisinde yer almaktadır. Kars Ani
harabelerinde inşa edilmiş olan ve Anadolu'nun ilk mabedi olarak kabul edilen Ebu'L-Menucehr
Camii bunun önemli kanıtlarından birini teşkil etmektedir. Yüzyıllardır islam hakimiyeti içerisinde kalan bölge, islami ilimterin de geliştiği yerlerden birisidir. Şüphesiz bu ilimler içerisinde
Hz. Peygamberin söz ve fiilierinin araştırıldığı Ha~is ilmi önemli bir yer tutmaktadır. Bölgede
yetişen Hadis alimlerinin Hadis'in öğrenilmesi ve öğretilmesinde önemli gayretleri olmuştur. Bu
bildirimizle Kars ve Kagızman'da yetişen Davud b. Mehmed Karsi, Karslızade M~hmed
Cemaleddin, Talib Hocazade is hak Necib Karsi ve Muhammed b. Ali Mu.hammed Karsi gibi Hadis alimleri ve onların eserleri ile Hadis literatürüne katkıları hakkında bilgi verilmeye çalışıla­
caktır.
"XVIII.- XIX. Yüzyıl Kars Bölgesi Hadis Çalışmaları" başlığı altında kaleme aldığımız bildiri bir tespit çalışması olacaktır. Bölge ile ilgili 'Türkiye EL Yazmaları Katalogu" tarandıgında söz
konusu yüzyıllarda yaşamış Karsi nisbeli dört müellif ve dört müstensih ile Kagızman'a nispet
edilen bir müstensihe rastlanmıştır. Bu Hadisçiterin çalışmalarının, dönemlerinin ilim anlayışın ı
aksettiren bir nitelikte oldugu ve şerh-tercüme türü eserlerden meydana geldiği görülmektedir.
Yapılan çalışmalardan ikisi Arapça, ikisi de Türkçe olarak kaleme alınmıştır. Dinin iki
te~el kaynağından birisi olan Hadis ile ilgili yapılan çalışmaların yarısının Türkçe olması, Hadis
ilminin halka inmesi ve Türkçe'nin dini literatürde kullanımının yaygınlaşmasını sağlaması bakımından önemli sayılabilir.
Anahtar Kelimeler: Kars, Kagızman, Hadis, Aras Havzası, Müellif
HADITH STUDIES OF KARS REGION IN THE XVIIIth-XIXth CENTURl ES
ABSTRACT
The Aras River Basin is among the areas which made the earliest encounters with Islam
in Anatolia. The mosque of Abu al-Manujahr in the ruins of Ani near Kars is one of the important
proofs of this fact. The Aras River Basin, which was dominated by Muslims for centuries, was
one of the important centers where lslamic studies alsa developed. Among these studies,
Science of Hadith absolutely has an important place, through which The Prophet's words and
actions are searched. Scholars of Hadith raised in the region played an important role in
learning and teaching Hadith. This pa per focuses on the scholars of Hadith raised in the region
of the Aras River Basin such as Davud b. Mehmed al-Karsi, Karshzade Mehmed Cemaleddin,
Talib Hocazade ishak Necib al-Karsi and Muhammed b. Ali Muhammed al-Karsi and their
contributions to the literature of Hadith.
Dur paper entitled as "Hadith Studies of Kars Region in the XVIIIth-XIXth Centuries" will
be an assessment study. Four writers and tour transcribers living in those centuries, who
attributed as Karsi, along with anather transçriber related to Kagizı:nan are found· out when
"The Catalogue of Manuscripts of Turkey" scanned. The works of these sçholars reflect the
understanding of their period as annotation-translation. Two of these works are in Arabic and
the other two are in Turkish. The fact that half of the studies concerning Hadith, which is one of
the two main sources of the religion is in Turkish, can be regarded significant in respect of
adeption of Had(th by the people and making the use of Turkish in religious literature com mon.
Keywords: Kars, Kagizman, Had ith, Aras River Basin, Scholar
GİRİŞ
Kars ilimiz Aras havzası içerisinde bulunmaktadır. Aras havzasına ismini veren Aras Nehri, Erzurum'un doğu­
sunda yüksekliği 2600 metreyi bulan dağlarm eteklerinden çıkan kaynak sulan ile kar sulannın birleşmesinden oluş­
maktadır. Toplam 1059 lan. uzunluğunda olan ve güneydoğu yönüne doğru akan nehir, Nalıçıvan Özerk Cumhuriyeti
topraklarını geçtikten sonra, Kuoı Irmağı ile birleşerek Avrasya'nın en büyük kapalı havzasını oluşturan Hazar Denizi'ne dökülnıektedir. (Tuocel, M. 1991), (Darkot, B., Togan, A.Z.V.)
·
Tarih boyu birçok medeniyete beşiklik eden bölge 1064 yılmda Selçuklu Sultanı Alparslan tarafından fethedilerek Anadolu'nun Türkler tarafından alınan ilk parçası olmuştur. Daha sonra srrasıyla Gürcü Atabeyleri (1200), Moğol­
lar (1239), Karakoyunlular (1406) ve Ak koyuolular (1467) arasında el değiştirmiş ve 1535 yılında Osmanlılarm hakirniyetine girmiştir. (Kırzıoğlu, M.F. 1976) 1877-1878 Osmanb-Rus savaşına kadar Osmanlı idaresinde kalan bölge bu
dönem içerisinde gerçek istikrara kavuşacak il.]ni faaliyetler için bir zemin oluşmuştur. (Uzunçarşılı, İ.H. 1988, Sevim,
A. 1988)
.
Osmanlı eğitim sistemine bağlı olarak kurulan medreselerde birçok ilim adamı yetişerek bölgenin ilim ve kültür
hayatına önemli katkıları olmuştur. Dönemin şartları gereği birçok müellifin el yazısıyla kaleme aldığı eserlerin tespit
edilerek gün yüzüne çıkanlması ve bilim dünyasının istifadesine sunulması önemlidir. Bu nedenle tebliğimizin ana
kaynağını Kültür ve ·Turizm Bakanlığı tarafından hazırlanan "Türkiye El Yazmaları Katalogu" oluşturmaktadır. Ayrıca
klasik kaynaklardan Bağdaili İsmail Paşa'nın Hediyyetü'l-Arifin-Esmiiu'l-Müellifin ve Asiiri'l-Musannifin ile
Kehhale'nin Mu 'cemü '1-müe//ifin: TerCicimu musannifi'l-kütübi 'l-Arabiyye isimli eserlerinden de istifade edilmiştir.
A. Aras Havzasına Nispet Edilen Had.isçiler
"Türkiye El Yazmaları Katalogu "na göre Aras havzasına dahil olan şehirlerden Ardahan'a 5, Kars'a 264, Sankamış'a 1, Kağızman'a 6, Karakoyunlu'ya 6 ve Nabcivan'a ait 15 el yazması eser kaydına rastlanmıştır. Bunlar arasmda
Kars'a nispet edilen dört hadis müellifi bulunmaktadır. (Tablo-I) Yine Karsi nisbeli dört müstensih ile Kağızman'a
nispet edilen bir alim de çeşitli hadis eserlerini istinsah etmiştir. (Tablo-2) Karsi nisbeli müellifler şunlardır: Davud b.
Mehmed Karsi, Karshzade Mehmed Cem1Heddin, Talib Hocazade İsh§k Necib Karsi ve Muhammed b. Ali Muhammed
Karsi.
Kuşkusuz bu hadisçiler arasında en çok bilinen Davud-i Karsi' dir. Aslen Karslı olup doğum tarihi ve ailesi hakkında bilgi bulunmamaktadır. Eserlerinin mukaddimesinde kendisini Davud b. Muhammed el-Karsi el-Hanefi şeklinde
tanıtan Davud-i Karsi, temel medrese eğitimini Kars'ta, yörenin tanınmış zarud ve alimi Çolak Abdullah Efendi'den
yapmıştır. Daha sonra İstanbul'a giderek tahsilini burada tamamia:mıştır. Dönemin önde gelen ilim otoritelerinden
Akkirmaru Mehmed Efendi'nin (ö. 1174/1761) de mümeyyiz olarak bulunduğu ruus imtihanmda başarılı olmuştur.
Osmanlı ilmiye geleneğine göre ruus imtihanmda başarılı olanlar taşra medreselerinden birine müderris olarak tayin
edilirlerse de kaynaklarda Davud-i Karsi haklanda bu hususta ilgili bir bilginin bulunmamasından ve resm1 makamlardan uzak kalarak zarudaoe bir hayat yaşamış olmasından hareketle onun böyle bir tayine yanaşmadığı anlaşılmaktadır.
Kaynakların çoğuna göre onun mülazemetini tamamladıktan sonra İzmir'in Ödemiş ilçesine bağlı Birgi kasabasına
gittiği kaydediliyorsa da eserlerinin yazıldığı yerler ve tarihleri incelendiğinde Davud-i Karsi'nin tahsilini tamamladık­
tan sonra Mısır'a gittiği anlaşılmaktadır. Daha sonra srrasıyla İstanbul, Birgi, Kıbns ve Larende (Karaman) de ilmi
faaliyetlerini devam ettirdiği görülmektedir. Hayatının son 15 yı1mı Birgi'de geçiren Davud-i Karsi, ağustos 1756 da bu
kasahada vefat etmiştir. Davud-i Karsi, Birgi Ulucami Medresesi'nde Arap dili ve edebiyatı, tefsir, hadis, kelam, man- ·
tık, adabü'l-münazara ve ilm-i mlkat (İbadet vakitlerini tespit ve tayin etme ilmi) gibi pek çok alanda ders vermiştir. Bir
yandan öğrencilerini sağlam bir öğretim metoduyla yetiştirmeye çalışırken diğer taraftan da adı geçen ilim dallarında
Türkçe ve Arapça pek çok eser telif etmiştir. (Akpınar, C. 1994) Ayrıca kendisine nispet edilip de kütüphane ve kataloglarda nüshaları bulunamayan bazı eserlerinden de bahsedilmektedir. (A.k:i.frade el-Amasi, Millet Ktp., Ali Enllri, nr.
2527, Silleli Osman Hamdi, 1312, Hacı Halife, 1994, Bağdatlı İsmail Paşa, 1951, Bursalı Mehmed Tahir, 1333)
Bölgede yetişen bir diğer hadis alimi de KarsliZiide Mehmed Cemaledd.in'dir. Babası Karslı Mehmed Efendi'dir.
Tarihçi, yazar ve müderristir. 1832-1837 yılları arasında Süleymaniye medresesinde müderrisfik .yapmıştır. 18371838'de Selanik Mollası olmuş, 1839'da da 'Takvim-i Vekayi Musahhihliği' göreville getirilmiştir. 1845'de Bursa Mollasıpayesine yükseltilmiş ancak bu göreve başlamadan aynı yılın haziran ayında İstanbul'da vefat etmiştir. Kabri İstan­
bul Eyüp Sultanmezar4ğında bulunmakta~. (Süreyya, M. 1996, Bayrak, M.O., 1982)
Karsi nisbeli diğe~ ·hadis alimlerinden :ralib Hocazade İshak Necib Karsi ve Muhammed Ali Muhammed
Karsi'nin hayatları hakkında herhangi bir bilgiye ulaşılamamıştır.
B. Aras Havzasına Nispet Edilen Hadisçilerio Eserleri
Burada DaVl,ld-i Karsi'nin "Şerhu Usüli 'l-Hadfs lil-Birgivi", Talib Hocazade İshak Neclb Karsi'nin "Tercemei Şifii-i Şerif', Muhammed b. Ali Muhammed Karsi'nin "Tuhfe li-Hazreti Muhammed Paşa" ile Karslızade Mehmed
Cemaledd.in'in ·"Terceme-i Fet~ü '1-Müteal jf Medhi'n-Nliil" adlı eserlerinden bahsedilecektir.
1.
Şerbu
Usiili'l-Hadis li'l-Birgivi
Davud-i Karsi tarafından 1151/1738 yılında Mısır'da telif edilen eser (Karsi, 1321), Muhyiddin Muhammed b.
Pir Ali el-Birgivl'nin (ö. 981/1573) konuyla ilgili Arapça nsalesinin şerhidir. Eserin "Şerhii Usuli'l-Hadis" (37 Hk
74/1, 26 Hk 232, 19 Hk 3657, 32 Ulu 361/7, 15 Hk 1638/1, 26 Hk 866, 28 Hk 3579/19, 37 Hk 101/5, 32 Ulu 113/2, 32
Ulu 93/1, 06 Mil Yz A 7786/2, 06 Mil Yz A 4810, 43 Ze 48, 43 Ze 709/1), "Şerh ala Usı1li'/-Hadis"(06 Mil Yz A
7288/1), "Şerhii Risôle fi Usü/i'l-Hadis"(06 Mil Yz A 4951/1, 37 Hk 339/1, 67 Saf 243/1, 37 Hk 4059/3, 45 Ak Ze
156/5, 06 Hk 2214/2, 37 Hk 519/4, 42 Kon 215/2, 06 Mil Yz A 7474/4) ve "Şerh ala Usuli'/-Hadis li'l-Birgivi"(34 Atf
Ek 1339, 34 Ae Arabi 268/1, 34 Ae Arabi 269) gibi isimlerle ll farklı ktitüpbanede 27 ayn el yazması nüshası
bulunmaktadır. Aynca Şerhü Usılli'l-Hadfs'in 1272, 1275, 1288, 1293, 1298, 1312, 1314, 1326 yıllarında İstanbul'da
ve 1303'de de Bulak.'ta olmak üzere birçok defa baskısı yapılmıştır. Eser, hem ilim erbabının hem de öğrencilerin
ilgisini çekmiştir. Bundan dolayı defaetle tercüme edilmiş ve üzerine başiyeler yazılmıştır. Bunlardan Galata
kadılarından Babakaleli Abdülaziz Ahmed Efendi'nin "Mukarribii 't-tôlibfn" adıyla yapbğı Türkçe tercümesi 1290
yılında İstanbul'da · yayımlanmıştır.(Hacı Mahmud Efendi, nr.750) İstanbullu Şevket Mustafa Efendi'nin haşiyesi
(İstanbul 1298, 1321) ile. Medine Mahmudiye Medresesi müde.rrislerinden Yftsuf Şükıi el-Harpfıti tarafından yazılan
başiye de 1293'te yine Istanbul'da basılmıştır. (Bursalı Mehmed Tahir, 1333) Aynca eser üzerine bazı akademik
çalışmalar da yapılmıştır. (Şen, L., 1998, Yalçın, A., 2006)
Davud-i Karsi, medrese çevresinde yetişen bir alim olduğu için kendisinden önceki muhaddisleri taklit ederek
geleneksel çizginin devamını sağlayan bir yaklaşım içerisindedir. Bu sebeple eser daha önceki alimierin sözlerinin
yaldızlı cürnlelerle ifadesi ve bazı nük:telerin ilavesinden ibaret görülmektedir. Bu yönüyle esere "Şerh ve Derlemeci/ik.
Dönemi "'nin (Yardım, A., 1984, Çakan, İ.L., 1985) klasik bir ürünü nazarıyla bakılabilir.
Şerhii Usiili'l-Hadfs'i 43 ana başlık altında toplayan Davud-i Karsi, konuları incelerken öncelikle garip sayılan
ve manaları iyi aniaşılamayan kelimelerin lügat ve ısttlah anlamlarını vermekle işe başlamıştır. (Karsi, 1321) Konuların
tahlilinde, önemine binaen bazı başlıklara daba geniş yer verildiği dikkat çeken hususlardan biridir. (Karst, 1321)
Eserde, dönemin klasik anlayışının bir yansıması olarak metin içerisinde geçen hadisler senedsiz olarak verilıniş­
tir. Nadiren de olsa Hz. Peygamber veya sababe ravinin isminin yer aldığı da görülmektedir.
Şerhii Usuli'l-Hadis'de yirmi yedi ayrı kaynak kullamlsa da daha ziyede Hadis Usülü'nürı önde gelen alimlerinden Hatib el-Bağdadi'nin (463/1071) "e/-Kifôyefi ilmi'r-rivôye", İbn Salalı'ın (643/1245) "Mukaddimetu ibni's-salahfi
ulfimi'l-hadfs", Nevevi'nin (676/1277) "et-Takrib ve't-teysfr li-ma'rifeti süneni'l-beşfri'n-nezfr', İbn Hacer el- •
Askalaru'nin (852/1448) "Nuhbetii'/-FikeJ)' ve Suyfıti'nin (911/1505) "Tedrlbii'r-niv?' isimli eserlerine atıf yapıldığı
görülmektedir. (Karsi, 1321)
.
Şerh geleneğinin bir özelliği olarak bazen metinlerin gramer tahlillerine ve i'rab açıklamalarına da girilmiştir.
(Karsi, 1321) Bu özellikleri sebebiyle Şerhii Usıl/i'l-Hadfs, bu alanda okunması gereken ilk kaynaklar arasında görülebilir.
2. Ter ceme-i Şiia-i Şerif
Talib Hoc~ade İsbiik Necib Karsi tarafından kaleme alınan eser, Kadı İyaz'ın (ö. 544/1149) "eş-Şifii bi Ta'rif-i
Hukuki'l-Mustafa" isimli kitabının tercümesidir. (Bursalı Mehmed Tahir, 1333) Endülüslü alim Kadı İyaz bu eserinde
Hz. Peygamber'in şemaili, olaylar karşısındaki tutumu ve O'nun belli başlı özelliklerini ele almıştır. Alanının başucu
kitabı niteliğinde olan "ŞiftJ-i Şerif', dört ana bölümden meydana gelmektedir. (Hacı Halife, 19941 Şemseddin Sami,
1994) Eserin çeşitli şerh ve başiyeleriyle birlikte Türkçemize de birçok defa çevirisi yapılmıştır. (Kadı İyaz, 1993)
"Terceme-i Şifti-i Şerif'" in eldeki tek nüshası Ankara Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonunda bulunmaktadır. (06
Mil Yz A 4900) Üzerinde Devniçeli Nurullah'ın 1253/1837 tarihli mührü ve 1255/1839 tarihli mülkiyet kaydının yer
aldığı eser, nesih batbile yazılmış 25 satırlı 181 varaktan oluşmaktadır.
...~ı....ı_,....J ~~ J..) ıŞlll.lı .ı...:JI r:!"')l ~)\.lı\ i""'! cümlesi ile başlayan "Terceme-i Şifô-i Şerif'', ~\ y,;...o.i ~J ~J
.
.li.ılı
• • ll\ c.rY"
< ·ı &~:c.
... ~Lıl
.J1~·
.. ~ır
. ua deıen. ile de son bulmaktadır.
3. Terceme-i Fethü '1-Müteiil fi Medhi'n-Nial
· Eser, Mağrib'in tarih ve kelamcılarından Ebill-Abbas Ahmed b. Muhammed el-Mak..arri'nin (992-1041/15841631) "Fetlıii'l"Miiteôl fi Medhi'n-Niô/". veya "Fethii '1-Müteô/ fi Vasfi'n-Niôl" isimli eserinin Mehmed Cemated~
tarafından Osmanlı Türkçesi ile yapılmış olan tercümesidir. 1255/1838 yılında Ahmed Nazif tarafından istinsah edil·
miştir. Şernail tarzı bir eser olan "Fetlıü'/-Miiteôlfi Medhi'n-Niô/"de Hz. Peygamber'in beşeri ve nebevi özelliklerinden bahsedilmektedir. Eser; 17 sabrlı 41 varaktan meydana gelmektedir. (06 Mil Yz A 49~0)
·
4. Tuhfe li-Hazreti Muhammed Paşa
Muhammed b. Ali Muhaı:nJned Karsi tarafından yazılan eser hakkında pek fazla bilgi bulunmamaktadır.
Müstensihi bilinmeyen Tuhfe, 1194 (1779) yılında istinsah edilmiştir. Talik hatbile yazılan eser, 19 satırlı 5 varaktan
meydana gelmektedir. (37 Hk2054/2l)
"Tuhfe li-Hazreli Muhammed Paşa", ... ~~ .JJy!. v=- Ul;h ıŞlll..'iı .ı...:JI
cüınlesi
ile başlamakta,
... y~l i'Y. ô.fo... l:ıJ .&1 ~ y4J':il I#J~ ~ ıJ.o ~ lA _p.i 1~ <F'J:ı ~ ~ L..:J o.)#-.J ı-1- ~ ~ W: .blyJI ~ till.l .•.
ifadeleri ile de son bulmaktadır.
Netice itibariyle yukanda incelemeye çalıştığımız hadis çalışmaları şerh ve tercüme niteliğinde olan çalışmalar­
dır. Bu da söz konusu hadisçilecin yaşadığı dönemle alakah eserlerin genel karakteristiğini göstermektedir.
soNUÇ ·
.
Tebliğimize
konu olan "Aras Havzası Hadis Çalışmaları" bir tespit çalışmasıdır. Bölge ile ilgili "Türkiye El
Yazmaları Katalogu" tarandığında XVIII. ve XIX. yüzyıllarda yaşamış Karsi nisbeli 4 müellifve 4 müstensih ile Kağızınan'a nispet edilen bir müstensihe rastlanmıştır. Bu hadisçilecin çalışmalan da dönemlerinin ilim anlayışını aksettiren bir nitelikte olup şerh ve tercüme türü eserlerden meydana gelınektedir.
Yapılan çalışmalann iki tanesinin Arapça, iki tanesinin de TürkÇe olarak kaleme alındığı görülınektedir. Hadis gibi
dinin iki temel kaynağından biriyle alakah yapılan çalışmalann yansınm Türkçe olınası Hadis ilminin halka inmesini
sağlaması bakımından çok önemli sayılabilir.
KAYNAKLAR
A.k:ifzade el-A.ınasi, el-Mecmı1' fi'l-meşhiirl' ve'l-mesmı1', Millet Ktp., Ali Eınirl, nr. 2527, vr. 138
Akpınar, C., "Davı1d-i Karsi", DİA, İstanbul1994
_
Bağciatlı İsmail Paşa, Hediyyetü'l-.Aritin-Esmau'l-Müellifin ve Asan'l-Musannifin, tsh. Kilisli Rıfat Bilge-Mahmut Kemal İmge,
MEB Yay., İstanbul 1951
· Bayrak. M. O., Osmanlı Tarihi, Yazarlan (Biyografi ve Bibliyografi), Osmanlı Yayınevi, 1982
Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri, İstanbul 1333
Çakan, İ.L., Hadis Edebiyatı, İstanbull985
Darkot, B., Togan, A.Z.V. "Aras", İA.
Davud el-Karsi, Şerhu Usuli'l-Hadis, Mahmud Bey Mat. İstanbull321
Hacı H!ilife, Keşfii'z-zunı1n an-esami'l-kütüb ve'l-funil.n, Daru'l-Fikr, Beyrut 1994
Hacı Mahmud Efendi, nr.750.
İmam Birgivi, Usulü'I-Hadis Şerhi (Hadis Usulü), Çev: Abdussamed Yalçın, Dua Yayıncılık, İstanbul2006.
Kadı İyaz, Şifa-i Şerif, (Ter. Naim Erdoğan, Hüseyin S. Erdoğan), s. 18, Bedir yayınevi, İstanb:ul 1993.
' Kınıoğlu, MF., Osmanlılar'ın Kafkas Elleİi'ni Fethi (1451-1590), Ankara, 1976
Sevim, A., Anadolu'nun Fethi, Ankara 1988
Silleli Osman Hamdi, "Terceme-i Müellif' (DaVUd-i Karsi, Risale fi beyarn mes'eleti'l-ihtiyarati'l-cüz'iyye ve'l-id-riik.ati'l-kalbiyye
içinde), İstanbul 1312
·şüreyya, M., Sicill-i Osma.nl, Yay. Haz. Nuri Akbayar, Tarih Vakfı Yurt Yayınlan, İstanbul 19.96
" Şen, L., Davud-i Karsi ve Hadisçiliği, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 1998, Yüksek Lisans Tezi, Danışman M.
. FatihKesler
·tiıncel, M. "Aras", DİA, İstanbul, 1991
Uzunçarşılı, İ.H., Osmanlı Tarihi, ID/I, 'İTKBasımevi, Ankara 1988
www.yazmalar.gov.tr
Yardım, A., Hadis IT, Acargil Matbaası, İzmir 1984
~~- ~
----------------------
XVIII. -XIX. Yüzyıl Kars Bölgesi Hadis _çatış~_!!ı_n
-------;
1Yrd. Doç. Or. Osman_!IiLGEN ~--~--- - -- - -- - - -(I"ab/o-l)
ARASHAVZASI HADİS MÜELLİFLERİ
a) Kars'a Nispet Edilen Hadis MüelliOeri
S.NO M.NO E.NO
-
YAZARADI
MÜSTENSİB
ESERiN
KONUSU
YAPRAK
ESERIN
SATIR
İ.TARİHİ
ESERADI
Tatib Hocazade İshak
NecibKarsi
ı255 (ı838)
Terceme-i Şitli-i Şerif
Hadis
tlim.Ieri
ı8ıl25
Tiirkce
SAYIŞI
DİLI
ARŞİV NO
06 Mil YzA
4900
ı
ı
ı
2
2
ı
K.arslııAde CemaJeddin
Mehmed (ö. 1262/1845)
AhmedNazif
ı255 (1838)
Terceme-i Fethü'lMüteal fi Med.bi'nNi al
Hadis
tlim.Ieri
4ı/t7
Tıirkce
3
3
ı
Muhammed b. Aü Mubammed Karsi
ll94 (1779)
Tuhfe li~Hazreti
Muharııııled Paşa
Hadis
tlim.Ieri
51119
Arapça
37 Hk 205412ı
4
4
ı lı
Davud b. Mehmed Karsi
(ö. ll 69/ı 755'ten sonra)
21/2 ı
Arapça
37Hk 74/1
24
Arapça
26Hk232
20/ı7
Arapça
19Hk3657
1912ı
Arapça
32Ulu36tn
52
Arapça
ıs
5
112
Davud b. Mehmed Karsi
(ö. ll69/ı7SS'ten sonra)
ıısı
Şerhü
UsOli'I-Hadis
Şerbü
Usüli'I-Hadis
Usüli'l-Hadis
(1738)
Hadis
İliınieri
Hadis
tlim.Ieri
113
Davud b. Mebmed Karsi
(ö. 1169/ı 75S'ten sonra)
1177 (ı762)
Şerbü
7
ı/4
Davud b. Mehmed Karsi
(ö. ll 69/1 7SS'ten sonra)
Mahmud b.
Mahmud
Şerhü UsOli'ı-Hadis
8
1/5
Davud b. Mebmed Karsi
{ö. 1169/1755'ten sonra)
9
ı/6
Davud b. Mehmed Karsi
(ö. 1169/ı 755'ten sonra)
Şerbü Usüli'l-Hadis
Hadis
tlim.Ieri
lO
ın
Davud b. Mehmed Karsi
(ö. ı ı 69/1755'ten sonra)
Şerbü Usüli'l-HacliS
Hadis
tlim.Ieri
ll
118
Davud b. Mebmed Karsi
(ö. 1169/1755'ten sonra)
Şerhü UsOli'l-Hadis
12
1/9
Davu<l b. Mebmed Karsi
(ö. 1169/ı 7SS'ten sonra)
13
1/10
Davud b. Mehmed Karsi
{ö. 1169/175S'ten sonra)
1258 {1842)
14
1/11
Davud b. Mehıned elKarsi
Bi.rgili
Mehmed
15
ı/12
Davud b. Mebmed Karsi
16
1/13
el-Karsi, Davud b. Mubammed
ı7
ı/14
el-Karsi, Davud b. Mubammed
6
Muhammed
Salih b. Hüseyin
Şerbü
UsOli'I-Hadis
Hadis
İliınieri
Hadis
İliınieri
Hadis
İliınieri
05 Ba
Hk
ı298
ı638/ı
ı286 (1869)
ı8
ı/ıs
Davud b. Mebmed Karsi
19
ılı6
Davud b. Mubamiııed elKarsi
20
l/ı7
Davud b. Mehıned KarSi
{ö. l169/ı7S5'ten sonra)
2ı
ı/ı8
Diıvud
b. Mehıned KarSi
(ö. 1169/ı 755'ten sonrfı)
Numanb.
İbrahim
ı222 (ı8ı ı)
Yusuf b.
Mehmed
Şerbü
Usüli'l-Hadis
Şerbil
Usüli'l-Hadis
Şerhu Usüli'I-Hadis
Şerhu
UsOli'l-Hadis
Şerh-i
Usuli'l-Hadis
Şerhu Usuli'l-Hadis
Antali
Harputi, Ömer
12ı9 (1809)
ı277
(1860)
Ahmed b. Ali
1195 (1780)
Şerbu ala Usüli'ı-
Hadis
Şerhu risaJeti
fi
usüli'l-hadis
Şerhn
Hadis
İliınieri
Hadis
tlim.Ieri
26Hk866
13
Arapça
28 Hk 3579/19
16/23
Arapça
37Hk 101/5
16
Arapça
32 Ulu
Arapça
32 Ulu 93/ı
19125
Arapça
06Mil YzA
778612
40/ı7
Arapça
06MiiYzA
4810
14
Arapça
43 Ze48
ı8
Arapça
43 Ze 709/1
22123
Arapça
06Mil YzA
728811
31/ıS ·
Arapça
o·6Mil YzA
4951/1
14125
Arapça
37Hk339/l
36/15
Arapça
67 Saf243/ı
Hadis
İliınieri
Hadis
llim.Ieri
Hadis
İlimleri
Hadis
ltimJeri
Hadis
İlimleri
Hadis
tlim.Ieri
Hadis
İlimleri
Hadis
RisaJe fi
UsOli'l-Hadis
İliınieri
RisaJe fi
Usüli'l-Hadis
İlimleri
Şerhü
Arapça
Hadis
lı312
~----
----
1• '
_ı___
-- · Davud b. Mehıned Karsi
(ö. 1169/ı 755'teo sonra)
Şerh-i Risıile
Davud b. Mehıned Karsi
(ö. 1169/1755'teo soılra)
Şerhü Risıile
ı/21
Davud b. Mehınea Karsi
(ö. 1169/ı 755'teo sonra)
Şerhü Risıile
25
1/22
Davud b. Mehıned Karsi
(ö. ı 169/1755'ten sonra)
26
1123
27
ıl24
Davud b. Mehıned elKarsi
28
1125
Davud b. Muhammed elKarsi
29
1/26
30
1/27
22
ıtı9
23
ın
24
o
B
Usilli 'ı-Hadis
B
fi
Şerhü Risıile
fi
Şerha Risıile
ı299 (ı88~)
Davud el-Karsi, Muhamö.l 160,
med,
ı ı69 H. [şrh}
Davud el-Karsi, Muhammed,
ö.l 160,
ı ı69 H. [şrb]
Hadis
Hadis
İliınieri
Usüli'l-Hadis
ı
Hadis
ilimleri
İlimleri
Usüli'l-Hadis
ı
Davud b. Mehıned Karsi
{ö. ll 69/ı 755'ten sonra)
fi
Usüli'l-Hadis
Şerhü Risıile
Hadis
İliınieri
Usilli'l-Hadis
1
Hadis
İliınieri
fi
Hadis
Usilli'l-Hadis
İliınieri
Şerh ala Usuli'lHadis !i'ı-Birgivi
İliınieri
Şerhu ala Usilli'lHadis li'ı-Birgivi
İliınieri
Şerh u
ala Usilli ' 1Hadisi'l-Birgivi
Hadis
Hadis
Hadis
İlimleri
ı8123
Arapça
2ı/1 7
Arapça
13127
Arapça
06 Hk22ı4/2
27/ı 9
Arapça
37Hk519/4
20121
Arapça
42Kon2ı5/2
4
Arapça
06 Mil YzA
7474/4
18
Arapça
34 AtfEk 1339
ı8/23
Arapça
34AeArabi
268/1
52117
Arapça
34AeArabi
269
37 Hk4059/3
45AkZe
ı56/5
(l'abfo-2)
ARAS HAVZASI HADİS MÜSTENSİHLERİ
a Kars'a Nispet Edilen H adis
S.NO M.NO E.NO
ı
2
3
4
ı
2
3
4
ı
ı
ı
ı
MÜSTENSİH
YAZAR ADI
i..TARJH:i
Birgili Mehıned Efendi b.
P"ır Ali
Karsi Mehıned
Hilmi ı299
( ı 882)
Birgili Mehıned Efendi b.
P"ır Ali (929-98ı/ı5231573)/Akkirmfuıi
Mehıned Efendi b.
Mustara
(ö.
1174/1761)
Mahmud b.
Osman Karsi
ı213 (1797)
MoUa H llsrev Muhammed
b. Feıfunurz Tarsllsi
Ahmed b.
Osman b.
Abdurrahman
Karsi
1229 (1813)
Ebü Zekeriya Yahya b.
Şerefen-Nevevi (63167711233-ı278)
Yusuf b. Ömer
b. Mehıned b.
Mehıned Karsi
936 (ı529)
Müstens ihıeri
ESERİN
KONUSU
ESER ADI
Risıile
fi Usilli'l-
Hadis
Hadisen
Hadis ve
Hadis
ARŞİV NO
5
Arapça
06Mil YzA
747413
ı88/17
Arapça
05 Ba
279/17
Arap ça
06Mil Yz A
324
İliınieri
Şerhü Erbıiioe
Miratü'ı-Usül
Hadis ve
Hadis
YAPRAK
ESERİN
SATlR
DİLİ
SAYISI
154ıl2
İlimleri
fi
Şerh-i
Mirkati'lVusül
el-Mihhac fi Şerh-i
Sahibi MUslim b. elHaccac
Hadis ve
Hadis
İlimleri
'
Hadis ve
Hadis
243123
Arapça
60Hk 55
İliroleri
b) Kai!uman'a Nisııet Edilen Ha dis M üstensihleri
s:No
M.NO E .NO
YAZAR ADI
..
ı
-
ı
ı
Muhammed b. Ebü Bekr
el-Usfilri (ö. ı ll6/1704
c ivan)
MÜSTENSİH
İ.TARİBİ
-
Receb b.
Numan
Kağızmani
ı269 (185J)
ESERADI
Erbaüne Hadisen
ESERiN
KONUSU
Hadis ve
Hadis
İliınieri
YAPRAK
ESERİN
SATlR
DİLİ
ARŞİV NO
SAYISI
41/17
Arapça
60Zile370/2