TÜRKİYE ODALAR VE BORSALAR BİRLİĞİ

advertisement
TÜRKİYE ODALAR VE BORSALAR BİRLİĞİ
www.tobb.org.tr
www.tobb.org.tr
www.tobb.org.tr
1. Çalışmanın Adı: Üretim Yöntemiyle Gayri Safi Yurt İçi Hasıla1
2. Çalışmanın Resmi İstatistik Programındaki Kodu: 3.1.1
Sorumlu Kurum/Kuruluş: Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK)
İlgili Kurum/Kuruluş: TC Merkez Bankası, Maliye Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı,
Kalkınma Bakanlığı
3. Tanımı: Ulusal Hesaplar Sistemi, ülkeler tarafından ulaşılan ekonomik kalkınmanın
düzeyi ve sanayi yapısı ne olursa olsun ekonomik analizin yapılabilmesi, karar
alınabilmesi ve politika üretilebilmesi için gerekli verileri sağlamak amacı ile
oluşturulmuştur. Ulusal hesaplar sisteminde kullanılan temel tanım ve kavramlar
uluslararası alanda geçerli evrensel ekonomik prensiplere dayanmaktadır. Turizmin
ülke ekonomisine sağladığı etkilerin düzeyi aynı zamanda turizm sektörünün gelişme
düzeyini de göstermektedir. Turizm istatistikleri; turizm gelirinin Gayri Safi Milli Hasıla
(GSMH) içindeki payını, turizm politikalarının oluşturulmasını, ödemeler dengesi
içindeki payının belirlenmesi, diğer ülkelerin verileri ile karşılaştırılabilme olanağının
sağlanması, turizm geliri-gideri, bavul ticareti geliri ile turist profili ve niteliklerinin
belirlenmesi vb. amaçlarla derlenmektedir.
4. Mevzuat ve Yöntem: Avrupa Birliği (AB) tarafından geliştirilen 1995 Avrupa Hesaplar
Sistemi, (AHS–95), (European System of Accounts, ESA 95) ulusal hesaplar sisteminin
temel prensipleri ile tamamen uyumlu olmasına rağmen, daha çok AB içindeki
koşullar ve veri gereksinimi dikkate alınarak oluşturulmuştur. ESA–95, 25 Haziran
1996 tarihinde Konsey Yönetmeliği olarak kabul edilmiştir. Bu nedenle tüm üye
ülkelerin ESA–95 önerilerine göre hesaplamalarını yapmaları gerekmektedir. ESA95’in sekiz temel özelliği vardır, bunlar özet olarak;
İKTİSADİ RAPORLAMA VE İSTATİSTİK MÜDÜRLÜĞÜ
 Uluslararası uyumluluğu,
 Diğer sosyal ve ekonomik istatistik kavramları ile uyumluluğu,
 Tutarlılığı,
 Kullanışlılığı,
 İdari kavramlardan farklılığı,
 İyi belirlenmiş ve uzun süre için sabitlenmiş olması,
 Parasal ve gözlemlenebilir ölçütlerle ekonomik süreci açıklayabilmesi,
 Esnek ve çok amaçlı olmasıdır.
Kısacası üretim yöntemi ile ulusal hesaplar, Avrupa Birliği tarafından yayımlanan ESA95 ve Birleşmiş Milletler tarafından yayımlanan 1993 Ulusal Hesaplar Sistemine (UHS
93) göre yürütülmektedir.
5. Kapsam: Çalışmanın kapsamına yatay ve dikey boyutta bakıldığında;
1
Bu metaveri çalışmasının hazırlanmasında, TÜİK kaynak olarak kullanılmıştır.
Eskişehir Yolu 9. Km Dumlupınar Bulvarı No: 252 06530 ANKARA Tel: 0312 218 20 00- 21 90 Faks: 0312 218 20 64 E-posta: irim@tobb.org.tr
Sayfa 1
Sayı: M.E.16.1/16
Üretim Yöntemi ile Ulusal Hesaplar Konusunda Metaveri
www.tobb.org.tr
www.tobb.org.tr
www.tobb.org.tr
5.1 Çalışmanın Yatay (Coğrafi) Kapsamı: T.C. sınırları içerisinde yer alan tüm yerleşim
yerleri kapsama dahil edilmektedir.
5.2 Çalışmanın Dikey Kapsamı: Üretim yöntemi ile ulusal hesaplamalarda takip edilen
yol; ekonominin cari mal ve hizmet üretiminin ölçümüdür. Üretim yönteminde; bir
ekonomideki aynı mal ve hizmet üreten birimlerden meydana gelen faaliyet kolları,
tarım, hayvancılık, sanayi, inşaat, ticaret, ulaştırma vb. sektörlerde üretim değerleri
(output=çıktı) bulunarak, bu üretimi yapabilmek için tüketilen mal ve hizmetlerin
(input=girdi) değeri, üretim değerinden düşülmek üzere, sektörlerin yaratmış olduğu
katma değere ulaşılmaktadır. Bu yöntemde kritik olan bir nokta katma değer
hesabında çift sayım yapılmaması konusudur. Sanayilere göre katma değer, üretici
fiyatlarıyla, devlet hizmetlerinin katma değeri ise üretim maliyetleriyle değerlendirilmektedir.
Kapsamdaki bileşenler; tarım, sanayi, ticaret, inşaat sanayi, ulaştırma ve haberleşme, mali
kuruluşlar, konut sahipliği, serbest meslek hizmetleri, izafi banka hizmetleri, devlet hizmetleri,
kar amacı olmayan özel hizmet özel hizmet kuruluşları, ithalat vergisi, dış alem net faktör
gelirleridir.
6. Araştırma Tasarımı: Araştırmada karma bir yöntem kullanılmaktadır. GSMH
hesaplarında kullanılan verilerin bir bölümü kurum içi ve kurum dışı yazışmalarla ikinci
tür elveri tarzında derlenmekte, bir bölümü ise posta yoluyla anket uygulanarak
derlenmektedir. İktisadi faaliyet kollarına göre Gayri Safi Yurt İçi Hasıla (GSYH)
tahminlerinde kurumun derlemiş olduğu yıllık ve dönemsel verilerden ve TUİK dışı
kurum ve kuruluşlardan derlenen verilerden yararlanılmaktadır. TUİK dışında veri
derlenen kurum ve kuruluşlar da; T.C. Merkez Bankası, Hazine Müsteşarlığı, Bankacılık
Düzenleme ve Denetleme Kurumu, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Çevre ve
Şehircilik Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, Orman Bakanlığı, DSİ, TEİAŞ, PTT Genel
Müdürlüğü, BOTAŞ, T.C. Devlet Demir Yolları, Türk Telekom, Türkiye Denizcilik
İşletmeleri, Özel Havayolları, Belediyeler, Bankalar, Menkul Değerler, Aracı Kuruluşlar,
Sigortalar, Kar Amacı Olmayan Kuruluşlar, Genel ve Katma Bütçeli Kuruluşlar, KİT, İl
Özel İdareleri’dir.
6.1 Kullanılan Örnekleme Yöntemi: 6.2 Örnek Hacmi: 6.3 Ağırlıklandırma Yöntemi: İktisadi faaliyet kolları itibari ile gayri safi milli hasıla
hesaplarında, çiftçilik, balıkçılık, ormancılık, imalat sanayi, madencilik, enerji, mali
kuruluşlar, devlet hizmetleri ve kâr amacı olmayan kuruluşlar doğrudan veriler
kullanılarak hesaplanmaktadır. Ticaret ve ulaştırma sektörlerinde ticaret ve ulaştırma
marjları, hayvancılıkta ise üretim katsayıları kullanılarak tahminler yapılmaktadır.
7. Tahmin Boyutu: Üretim yöntemi ile gayri safi yurt içi hasıla Türkiye geneli için
dönemlere göre cari fiyatlarla ve 1998 yılı sabit fiyatları ile NACE faaliyet sınıflaması
düzeyinde hesaplanmaktadır.
8. Veri Derleme ve İşleme Süreci: İktisadi faaliyet kollarına göre GSYH tahminlerinde
TÜİK dışındaki kurum ve kuruluşlardan verilerin derlenmesi için, birinci dönem GSYH
çalışmaları için cari yılın Mayıs ayında, ikinci dönem GSYH çalışmaları için Temmuz
Eskişehir Yolu 9. Km Dumlupınar Bulvarı No: 252 06530 ANKARA Tel: 0312 218 20 00- 21 90 Faks: 0312 218 20 64 E-posta: irim@tobb.org.tr
Sayfa 2
İKTİSADİ RAPORLAMA VE İSTATİSTİK MÜDÜRLÜĞÜ
Sayı: M.E.16.1/16
TÜRKİYE ODALAR VE BORSALAR BİRLİĞİ
www.tobb.org.tr
www.tobb.org.tr
www.tobb.org.tr
ayında, üçüncü dönem GSYH çalışmaları için Eylül-Ekim aylarında ve dördüncü dönem
GSYH çalışmaları için sonraki yılın Ocak-Şubat aylarında ilgili kurum ve kuruluşlara
posta yolu ile soru formları gönderilmektedir. Üretim yöntemiyle ulusal hesaplarda
kullanılan veriler, üçer aylık dönemler itibariyle kuruluşlara gönderilen anket
sonuçlarından ve resmi yazışmalarla kurum içi ve kurum dışı birimlerden elde
edilmektedir. TÜİK merkezde hazırlanan anket formları kuruluşlara posta yolu ile
gönderilmekte ve geri dönüşü istenmektedir. Veri girişleri, TÜİK merkezde
yapılmaktadır. Analiz ve değerlendirme çalışmalarının yapılmasının ardından haber
bülteni olarak hazırlanmaktadır.
9. Periyodisi: GSYH tahminleri üçer aylık dönemler için hesaplanmaktadır.
10. Referans Dönemi: Bir önceki çeyrek dönemdir.
11. Kullanılan Sınıflamalar2:
11.1 Faaliyet Sınıflaması:
kullanılmaktadır.
Faaliyet
sınıflaması
olarak
NACE
sınıflaması
 NACE: Avrupa Birliğinde Ekonomik Faaliyetlerin İstatistiki Sınıflaması
12. Temel Tanım ve Kavramlar:
Gayri safi yurt içi hasıla: Bir ekonomide yerleşik olan üretici birimlerin belli bir
dönemde, yurt içi faaliyetleri sonucu yaratmış olduğu tüm mal ve hizmetlerin
değerleri toplamından, bu mal ve hizmetlerin üretiminde kullanılan girdiler
toplamının düşülmesi sonucu elde edilen değerdir.
Gayri safi milli hasıla: Gayri safi yurt içi hasılaya dış alem net faktör gelirleri değerinin
eklenmesiyle elde edilen değerdir.
Safi milli hasıla: Gayri safi milli hasıladan üretim sırasında kullanılan sabit sermaye
kalemlerinde, o yıl içinde meydana gelen aşınma ve eskime payları başka bir ifade ile
amortismanlar çıkarıldıktan sonra ulaşılan değerdir.
İKTİSADİ RAPORLAMA VE İSTATİSTİK MÜDÜRLÜĞÜ
Faktör fiyatlarıyla gayri safi milli hasıla: Gayri safi milli hasıla piyasa fiyatları ile
hesaplandığı için dolaylı vergi ve sübvansiyonları da içerir. Gayri safi milli hasıladan
sektörlerle ilgili dolaylı vergiler çıkarılıp, sübvansiyonların ilave edilmesi ile faktör
fiyatlarıyla gayri safi milli hasıla değerine ulaşılmaktadır.
Cari fiyatlarla hesaplamalar: Cari yılda geçerli olan fiyatlar kullanılarak hesaplanan ve
fiyat artışlarından gelen etkiyi de içeren değerlerdir.
Sabit fiyatlarla hesaplamalar: Belli bir sabit yıl fiyatları kullanılarak yapılan ve fiyat
artışından gelen etkinin yok edildiği ve gerçek büyümenin yansıtıldığı değerlerdir.
2
Kullanılan sınıflamalar ile ilgili ayrıntılı bilgi için “TÜİK Sınıflama Sunucusu” ziyaret edilebilir.
(http://tuikapp.tuik.gov.tr/DIESS/AnasayfaGetirAction.do)
Eskişehir Yolu 9. Km Dumlupınar Bulvarı No: 252 06530 ANKARA Tel: 0312 218 20 00- 21 90 Faks: 0312 218 20 64 E-posta: irim@tobb.org.tr
Sayfa 3
Sayı: M.E.16.1/16
TÜRKİYE ODALAR VE BORSALAR BİRLİĞİ
www.tobb.org.tr
www.tobb.org.tr
www.tobb.org.tr
Üretici fiyatları: Çıktı olarak üretilmiş mal veya hizmetin bir birimi için üretici
tarafından alıcıdan alınabilen miktar ile alıcıya fatura edilmiş her türlü KDV veya
benzer çıkarılabilir vergiler arasındaki farktır.
Alıcı fiyatları: Bir mal veya hizmetin bir birimine, istenilen zaman ve yerde teslim
edilmesi şartıyla, alıcı tarafından ödenen miktardır ve bu fiyat çıkarılabilir KDV veya
benzer çıkarılabilir vergiyi içermez.
Üretim: Ekonomik üretim, işgücü, sermaye, mal ve hizmet girdilerini, mal ve
hizmetlerin çıktılarını üretmekte kullanılan ve bir kurumsal birimin kontrolü ve
sorumluluğu altında yürütülen faaliyettir. Herhangi bir insan müdahalesi veya
yönlendirmesi olmayan, tamamen doğal süreçler, ekonomik olarak üretim sayılmaz.
Ara tüketim: Sabit sermaye tüketimi olarak kaydedilen sabit aktiflerin tüketimi hariç,
üretim sürecinde girdi olarak tüketilen mal ve hizmetlerin değerinden oluşmaktadır.
Ara tüketim, satın alma, satış, pazarlama, muhasebe, veri işleme, ulaştırma,
depolama, bakım, güvenlik vb. yardımcı faaliyetlerde girdi olarak kullanılan tüm mal
ve hizmetlerin değerini içermektedir.
Çifte deflasyon yöntemi: Sabit fiyatlarla gayri safi katma değeri ölçmek için sabit
fiyatlarla çıktıdan, sabit fiyatlarla ara tüketimin çıkarılması yöntemidir. Çifte deflasyon
bireysel girişim, sanayi veya sektörler seviyesinde veya toplam ekonomi için de
yapılabilmektedir.
13. Hesaplanan Temel Göstergeler:
Gayri safi milli hasıla zımni fiyat deflâtörü, cari fiyatlarla GSMH değerinin, sabit
fiyatlarla GSMH değerine bölünmesiyle elde edilir. Bir ekonomide fiyatlar genel
düzeyindeki değişmeleri gösteren kapsamlı bir fiyat endeksidir. GSMH kapsamına
giren tüm mal ve hizmetlerin fiyatlarındaki artışı ifade etmektedir.
Cari fiyatlarla GSMH
GSMH Zımni Fiyat Deflâtörü =  * 100
Sabit fiyatlarla GSMH
Kişi başına gayri safi milli hasıla, cari fiyatlarla tahmin edilen GSMH değerinin yıl
ortası nüfus tahminine bölünmesi ile Türk Lirası olarak, hesaplanan bu değerin ithalat
ağırlıklı ortalama dolar kuruna bölünmesi ile de dolar değeriyle kişi başına gayri safi
milli hasıla değerine ulaşılmaktadır.
Cari Fiyatlarla GSMH
Kişi başına GSMH =

Yıl ortası nüfus
Eskişehir Yolu 9. Km Dumlupınar Bulvarı No: 252 06530 ANKARA Tel: 0312 218 20 00- 21 90 Faks: 0312 218 20 64 E-posta: irim@tobb.org.tr
Sayfa 4
İKTİSADİ RAPORLAMA VE İSTATİSTİK MÜDÜRLÜĞÜ
Sayı: M.E.16.1/16
TÜRKİYE ODALAR VE BORSALAR BİRLİĞİ
www.tobb.org.tr
www.tobb.org.tr
www.tobb.org.tr
Gayri safi milli hasıla gelişme hızı, yıllık ve/veya dönemlik, cari ve sabit fiyatlarla gayri
safi milli hasılada sağlanan artış oranıdır.
Cari Fiyatlarla GSMH (t)
Cari GSMH Gelişme Hızı =
[ * 100] -100
Cari Fiyatlarla GSMH (t-1)
Burada:
t : mevcut yıl/dönemi
t-1: bir önceki yıl / bir önceki yıl aynı dönemi (2004 I. Dönem) göstermektedir.
Sayfa 5
İKTİSADİ RAPORLAMA VE İSTATİSTİK MÜDÜRLÜĞÜ
Sayı: M.E.16.1/16
TÜRKİYE ODALAR VE BORSALAR BİRLİĞİ
Eskişehir Yolu 9. Km Dumlupınar Bulvarı No: 252 06530 ANKARA Tel: 0312 218 20 00- 21 90 Faks: 0312 218 20 64 E-posta: irim@tobb.org.tr
Download