iBN EBÜ ASRÜN yer vermiş. burada önce ResGl-i Ekrem'in kızlarını. ardından eşierini zikretmiştir. Eserde meşhur sahabilerin hayat hikayeleri daha geniş bir şekilde verilmekte. kendisinden hadis nakledilmeyen bazı sahabilerden de söz edilmektedir. Hadislerin büyük bir kısmı meşhur sahabilerin rivayetleri olmakla birlikte bazan bunların arasında garlb rivayetler. hatta bazı ravilerin teferrüd ettiği hadisler yer almaktadır. Bu açıdan el-Al_ıô.d ve'lmeşô.nf sahabe müfredleriyle ilgili ilk kitaplardan biri olup sahabenin hayatı­ na dair eser yazanların en önemli kaynağıdır. Eserdeki hadislerin pek çoğu­ nun bulunabildiği yegane kaynak ise Taberanl'nin el-Mu'cemü'l -kebir' idir. elAl_ıô.d ve '1-meşô.ni'nin dikkat çeken yanlarından biri de İbn Ebü Asım'ın burada bazı hadisleri Zahiri fıkıh anlayışına delil olarak göstermesi ve bu yönde kendi düşüncelerini ortaya koymasıdır. Müellif aralarında tearuz bulunan hadisiere özellikle işaret etmekte. bu arada hadisler arasındaki nasih- mensuh ilişkisine dikkat çekmektedir. İbn Ebü Asım. ravileri cerh ve ta' dil açısından değerlendirdiği gibi baza n diğer münekkitlerin görüşlerine de yer vermektedir. Senedierde geçen mü bhem isim ve künyeleri açıkladığı kitabında mütabaat ve şevahide temas eden müellif, tedlls yapan ların rivayetleri konusunda uyarılarda bulunmuş ve senedierde görülen inkıtalara dikkat çekmiştir. Eser. Köprülü Kütüphanesi'ndeki (nr. 235) tekyazma nüshası esas alınarak Basim Faysal Ahmed ei-Cevabire tarafından yayımlanmıştır (1-Vl, Riyad I4ll/I99I ). 3. elMü~ekkir ve't-te~kir ve'~-~ikr. Kıssacı ­ lara dair olan kitabın mukaddimesinde Allah'ı zikretmenin sevabı, zikir halkalarının fazileti. buralarda bulunmanın mükafatı kısaca belirtildikten sonra vaaz ve nasihate kimlerin ehil olduğu , bu kişiler­ de hangi niteliklerin bulunması gerektiği, kıssa ve hikayelerle hadisleri birleştir­ menin dindeki yeri gibi konular ele alın­ maktadır. Eser bazı müelliflere göre bu türü n ilk örneğidir. işlediği konuları sünnet ve hadislerden delil getirerek açıkla­ yan İbn Ebü Asım'a göre vaaz ve nasihatlerde sadece sahih sünnete başvurulma­ lıdır. Eser Amr b. Abdülmün'im (Tanta ı 4 ı 21 ı 992 ı ve Ebu Ya sir Halid b. Kasım er-Redadl (Ri ya d 1413/1 993) tarafından neşredilmiştir. 4. Kitô.bü'ş-Şalô.t 'ale'nnebi. ResGl-i Ekrem'e salat ve selam getirmenin fazileti ve hükmü gibi konuların ele alındığı eseri Harndi Abdülmecld esSelefi Bursa Hüseyin Çelebi Kütüphanesi'ndeki (nr I 98 I) bilinen tek nüshasına dayanarak yayımiarnıştır ( Dımaşk I 4 I 5/ I 995) S. el-Evô.'il . MüellifinSO.OOO hadis ihtiva ettiği belirtilen Müsned'inin bir parçası olup Darü'J-kütübi'z-Zahiriyye'deki yazma nüshası (Hadis. nr 297/l) esas alınarak Abdullah ei-Cübürl (Beyrut I 405/ 1985), Muhammed b. Nasırei-Acemi(Kü­ veyt ı 405). bu iki ne ş re dayanılarak Muhammed Said BesyQnl (Beyrut ı 407/1 987) ve Mahmud Muhammed Mahmud Hasan Nassar (Beyrut 141 ı ; ı 99 ı ) tarafından neş­ redilmiştir. 6. ed-Diyô.t. Bilinen tek nüshası ei-Hizanetü't-Teymuriyye'de (Hadis. nr 206) bulunan eseri önce Muhammed Bedreddin Ebu Firas en-Na'sanl (Kahire ı 323/ ı 905). daha sonra el-Vemdô.t if tal].rici el_ıô.dfşi'd - Diyô.t adıyla Halid Reşld ei-Cemm (Bağdad ı 403/ı 983). Abdullah b. Muhammed ei-Haşidl (Küveyt ı 406/ı 986) ve Muhammed Said Besyuni(Beyrut ı 409/ 1988) yayımlamıştır. 7. Zemmü'd-dünyô. ve'z-zühd . Asıl adı Zikrü'd-dünyô. ve'z-zühdü tihô. ve'ş-şamtü ve l_ııf?ü'l­ lisô.n ve '1- 'uzle olan eserin bir bölümü Darü'J-kütübi'z-Zahiriyye'deki nüshası (n r. 4707) esas alınarakAbdülall Abdülhamld ei-A'zaml tarafından neşredilmiştir (Beyrut l405/ı985: 1408/ı988 [Hindi stan [) 8. Kitô.bü '1-Cihô.d. Bilinen tek nüshası Darü'J-kütübi 'z-Zahiriyye'de bulunan eseri (Mecmua. nr 15/6 , ı . 74a_ ı 03a) Ebu Abdurrahman ei-Hamld yayımiarnıştır (ı-ıı. Medine ı409/ı989) 9. 'Avô.li'l-ehô.diş ve'l-e'ô.lf ve fevô.'idü '1-l.].arô.'id ve'lle'ô.li (Süleymaniye Ktp. , Hamidiye, nr. ı447, vr. ı 33a_ ı48b). İbn Ebu Asım'ın kaynaklarda zikredilen diğer hun, eş-Şabdl_ı ve'l-mesd', eş-Şavm, etTefsir, et-Tevbe, et-Tıb ve'l-emrdz, elVul_ıdô.n. BİBLİYOGRAFYA : İbn Ebu Asım . el-Atıad ue'l-meşanf (nşr. Bilsim Faysaı Ahmed eı-cevabire). Riyad ı4ıı; ı99ı, neşredenin girişi, s. 8-65; a.mlf .. Kitabü'lCihad (nşr Ebu Abdurrahman ei-Hamld). Medine ı409/1989, neşredenin girişi, s. 23 -66; a.mlf.. ei-Mü?ekkir ue 't-te;;:kir ue';;:-;;:ikr ( nşr Ebu Yilsir Halid b. Kasım er-Redadl). Riyad ı4ı3/1993, neşredenin girişi, s. 11-23; a.mlf .. Kitabü 'ş-Şa­ ltıt 'ale'n -nebi( nşr Harndi Abdülmecld es-Sel efi). Dımaşk ı4ı5/1995 , n eşredenin girişi, s. ı-9; İbn Ebu Hatim. el-Cerf:ı ue't-ta'dil, ll , 67; Ebü'ş­ Şeyh, Tabak:atü '1-muf:ıaddişin bi-işbahtın ( nşr. Abdülgaffar Süleyman ei-Bündarl- Seyyid Ki s revi Hasan). Beyrut 1409/1989 , ll, ı46-ı48; Ebu Nuaym, !;ikru al]bari işbahan(nşr. S Dedering), Le iden ı93ı , 1, 1 OO-ı Oı; Ebu Ya'la ei - Hali11, el-irşad fi ma' rifeti 'ulema'i '1-f:ıadiş ( nşr. M . Said b . Ömer idrls). Riyad ı409/1989 , ll , 520; İbn Asa kir. Tarif] u Dımaşk: (Amravl). V, ı 04ıo7; Sem'anl, et- Taf:ıbir, ı , ı62, ı64, ı87, ı9o, 352; ll, ı2. ı3, 82, 83, 84, ı86, 276, 38ı; Zehebi, Te?kiretü '1-f:ıuffa;;., ll, 640-64ı; a.mlf .. A'Lamü'n-nübela', XIII, 430-439; Safedi. el-Va{1, VII, 269-270; İbn Kesir. ei-Bidaye, Xl, 84; Iraki, !;eylü Mizani'L·i'tidal (Abdülkayyum Abdürabbinnebi). Riyad ı406, s. 465; İbn Hacer. Lisanü '1-Mizan, VII, ı8-ı9; Süyuti. Tabak:atü 'Uıuf­ fa;;. (Lecne). s. 285; Hediyyetü'l·'ari{fn, 1, 53; Kettani. er-Risaletü '1-müstetrafe (Özbek) . s. 32, 49 , 50, 52, 53, 59, 63, 73, 76, 78, 79, 80, 86 , 88, 95, 257, 4ıı; Sezgin, GAS, 1, 522; a.mlf.. Beitrage zur Erschliessung der Arabischen Handschri{ten in Istanbul und Anatolien, Frankfurt ı986, 111 , 123-ı24; Nasırüddin ei-Eibanı. Zılalü '1- cenne f1 tal]rici's-Sünne 1ibn Ebu Asım, Kitabü 's-Sünne içinde). Beyrut ı400/ı980, tür. yer.; Selahaddin ei-Müneccid, Mu'cem ma ü/Life 'an ResQLillah, Beyrut ı402/1982 , s. 309; Abdurrahman b. Muhammed Said Dımaşkıyye, Feharisü ef:ıadfşi ue aşari Kitabi's-Sünne, Riyad ı409/ ı989; Cezzar. Medal]ilü '1-mü'elli{fn, ll, 9ı9; Muhammed Eymen eş-Şebravi. er-Rau:W '1-btısim f1 tertibi's-Sünne Li'bn Ebi 'Aşı m, Beyrut ı4ıı; ı991; Muhyiddin Atıyye v.dğr.. Delflü mü'ellefati'L·f:ıadiş, Beyrut ı4ı6/1995, 1, ı55 , 342,437438, 442; ll, 562, 565; Hasan Cirit, Hadiste Vaaz, Kıssacılık ue Kussas(doktora tezi . 1997). MÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, s. 174-ı75. eserleri de şunlardır: Al].bô.ru ehel-Büyu', Kitô.bü 'd-Du'ô.', elEdeb, Edebü '1-l_ıükemô.', el-Eşribe, el~ RAŞİT KüçüK Et'ime, Evhô.mü'l-l_ıadiş, el-Eymô.n ve'nnü~ur, el-E~ô.n, el-Ferd'iz ve'l-veşdyd, Fezd'ilü '1-enşdr, Fezd'ilü'l-Kur'dn, FeİBN EBÜ ASRÜN zô.'ilü Mu'ô.viye, Fezd'ilü'ş-şal_ıdbe, elC.:ı,~ i 0-1' l Gurebd', el-I:fıçldb, ljıf?ü'l-lisdn, el- . Ebu Sa'd Şerefüdd!n Abdullah ljiyel, I:fildf fi's-sünen, el- 'İlm, el-İl].­ b. Muhammed b. Hibetillah tiydr, 'İlelü J_ıadişi 'z-Z ühri, İşbdtü '1-l.].aet-Temlml el-Mevsıll ber ve'l-mul].bir, el-Kaçld' ve'l-a]fçlıye (ö. 585/1 189) ve md ]façl.d bihi'n-nebi, el-Libô.s, KiŞafii fakihi, kadılkudat . tdbü'l-Yemen, Me'dni'l-al].bdr, el-Me_j L ndsik, el-Meşô.yil]., Mevlidü'n-nebi, elMul].taşar mine'l-Müsned, el-Müsne22 Reblülewel 492'de (16 Şubat 1099) dü'l-kebir, er-Ral_ım , er-Red 'ald DdMusul'da doğdu. Ebü'l-Ganaim es-Sülevud e?-4'-dhiri erba'ine ]]aber şdbiteten ml'den kır aat. Kadı Abdullah b. Kasım eş­ mimmd netd Ddvud sıl_ıl_ıatehd, er-RüŞehrezurl'den fıkıh. İbn Hamis ei-Ka'bi li'ş-Şô.m, .s. 423 iBN EBÜ ASRÜN ve anne tarafından dedesi olan Ali b. Ahmed b. Tavk'tan hadis okudu. Daha sonra Vasıt'a giderek Kadı EbQ Ali ei-Fariki'den Şam fıkhı tahsil etti. Bağdat'ta Ebu Abdullah Hüseyin b. Muhammed el-Bari', Ebü'I-Feth İbn Serhan ei-Bağdadl. Ebu Bekir ei-Mezraki, Abdullah b. Ali Sıbtu'I­ Hayyat ve Da'van b. Ali'nin kıraat: Ebü'IKasım İbnü'I-Husayn , Ebü'I-Berekat İb­ nü'I-Buhari, İsmail b. Ebu Salih ei-Müezzin gibi alimierin hadis; Es'ad ei-Miheni (ei-Meyheni), Ebü'I-Feth İbn Serhan'ın fıkıh ve fıkıh usulü derslerine devam etti. Vasıt ve Bağdat'ta öğrenimini tamamladık­ tan sonra Musul'a dönerek ( 523/1129) uzunca bir süre orada, daha sonra (542/ 114 7) Sincar'da şam fıkhı okuttu ve fetva verdi. 545 (1150) yılında Halep'e giden İbn EbQ AsrQn orada ders vermeye başladı. Halep Atabegi NQreddin Mahmud Zengl'nin güven ve saygısını kazandı. NQreddin'Ie birlikte549'da (1154) Dımaşk'a gitti, Gazzaliyye Medresesi ile diğer bazı medreselerde ve Emeviyye Camii'nde ders akutmaya devam etti: bu arada vakıfla r ın genel nezaretini de üstlendi. İbn EbQ AsrQn 562'de (1167) Halep'e dönünce NQreddin Zengi Halep. Dımaşk, Hama. Humus ve Ba'lebek'te yaptırdığı medreselerdeki öğretim işlerini ve buralarda görev yapacak hocaların seçimini ona bıraktı. İbn AsrQn'a büyük güven duyan, çeşitli dini ve idari konularda kendisiyle istişarede bulunan NQreddin Zengi hilafet merkezine elçi olarak onu göndermiş, Abbasi halifesine Fatımi Devleti'nin yıkılışıyla Mısır'ın Abbasiler'e katılışını müjdeleme görevini ona vermişti. Aynı zamanda Nusaybin. Sincar. Harran, Habur ve Rabiye gibi birçok şehrin kadılık­ larını da üstlenen İbn EbQ AsrQn böylece bölgede adeta kadılkudat olarak görev yapmış oluyordu. NQreddin Zengi'nin ölümünden sonra 570'te (1175) Dımaşk'a geri dönen İbn EbQ AsrQn, bu sırada bölgede baş gösteren siyasi kargaşada ve iktidar mücadelesinde Selahaddin-i EyyQbi'yi destekledi. Selahaddin'in Şam bölgesinde hakimiyet kurmasından sonra onun yakınları arasında yer alarak önce Mısır kadılığını, 573'te (1177) Şam bölgesi kadılkudatlı­ ğını üstlendi. 575'te (1179) gözlerini kaybedince kadılık yapıp yapamayacağı konusunda bir tartışma açıldıysa da mu ha- 424 liflerine karşı başarılı oldu ve oğlu EbQ Hamid Muhyiddin Muhammed'in niyabetiyle bu görevini ömrünün sonuna kadar sürdürdü. 11 Ramazan 585'te (23 Ekim 1189) Dımaşk'ta vefat etti ve aynı yerde inşa ettirdiği AsrQniyye Medresesi'ne defnedildi. Döneminde bölgenin önde gelen fakihlerinden biri olarak saygı gören ve Şafii fıkhının imamı kabul edilen İbn EbQ AsrQn'un kadılık görevinin yanı s ı ra yoğun bir öğretim ve teliffaaliyetiyle de meşgul olduğu; Hama, Humus, Ba'lebek, Dımaşk ve Halep gibi birçok ilim merkezinde onun için medrese inşa edildiği ve buralarda birçok öğrenci yetiştirdiği bilinmektedir. Bunlar arasında oğulları Ebü'I-Meali Şe­ habeddin Mutahhar, Ebu Hamid Muhyiddin Muhammed ve Ebü'I-Berekat Necmeddin Abdurrahman ile Cemaleddin İbnü'I-Harestani, Ebü'l-Beka İbn Yaiş. İbnü'l-Cümeyzi, Fahreddin İbn Asakir, Muvaffakuddin İbn Kudame. Ebü'I-Kasım İbn Sasra. Selahaddin-i EyyQbi'nin vezirlerinden Katib İmadüddin ei-İsfahani ve meşhur tarihçi İbnü'd-Dübeysi gibi önemli isimler vardır. Eserleri. İbn EbQ AsrQn'un birçok eser telif ettiği zikredilmekle birlikte bunlardan sadece ikisi günümüze ulaşmıştır. Şi­ irlerinden bazı parçalar kaynaklarda yer almaktadır. 1. Şaivetü'l-me?;heb ii Nihfıyeti'l-matlab . İmamü'l-Haremeyn elCüveyni'nin Şafii fıkhına dair Nihfıyetü '1matlab ii dirfıyeti'l-me?;heb adlı eserinin muhtasarı olup müellif hattıyla bazı bölümleri SankipOr'daki (Patna) Hudabahş Kütüphanesi'nde (Oriental Public Library) (Brockelmann. ı. 971 ). dört ciltlik bir nüshası da Kütahya Vahid Paşa İl Halk Kütüphanesi'nde (nr. ı 24 7) bulunmaktadır. z. el-İntişfır. Şafii mezhebinin görüşlerini savunmak üzere yazdığı eserin çeşitli yazma nüshaları bulunmaktadır (Süleymaniye Ktp., Fatih, nr. 1491 ; Köprülü Ktp ., nr. 244; TSMK. lll. Ahmed, nr. 1102; Darü'l-kütübi'l-Mısriyye'de de bir mikrofilmi mevcuttur, bk. Fuad Seyyid. ı. 287-288). Müellifin kaynaklarda ayrıca el-Mürşid, e?;Zeri'a ii ma'riieti'ş-şeri'a, et-Teysir ii'l]].ildt, Me']].a?;ü'n-na?:ar, el-Mu]].taşar ii'l-ierfı'iz, Fevfı'idü'l-Mühe?;?;eb, etTenbih fi ma'rifeti'l-a]J.kfım, el -Muvfı­ fıl} ve'l-mu]].fılif, Risfıle ii nefyi kazfı'i'l­ a'mfı ve cevfızihi ve yarım kaldığı kaydedilen el-İrşfıd fi nuşreti'l-me?;heb adlı eserleri kaydedilmektedir. Bİ BLİYOGRAFYA : İmadüddin ei-İsfahanl, fjarfdetü '1-f!:aşr [n ş[ Şükrl Faysal), Dımaşk 1959, ll, 354-355; İbn Cübeyr. er-Rif:ıle, Beyrut 1384/1964, s. 4; İbnü ' d­ Dübeysl. el-Mul]taşarü '1-muf:ıtac ileyh , Bağdad 1951, ll, 158; İbnü'I-Müstevfı. Tarfl]u Erbil [n ş[ Sami es-Sakkar). Bağdad 1980, ll , 417 ; İbnü'I­ Esir, el-Kamil, XII, 18; Münzlrl. et-Tekmile, Necef 1968, ı, 20; İbn Hallikan. Ve{eyat, lll, 53-57; Zehebi, A'lamü'n-nübela', XXI, 125-129; Ahmed b. Aybek ed-Dimyatl. el-Müstefad mtn:ıey­ li Tarfl]i Bagdad (n ş r. M. Mev!Od Halef) , Beyrut 1406/1986, s. 275-276 ; Safedl. f'lektü'l-himyan [nşr Ahmed Zeki Bek), Mısır 1329/1911, s. 185; Sübkl. Tabaf!:at, IV, 236; İsneVı. Tabaf!:atü'ş­ Şafl'iyye, VII, 132-137; İbn Kesir. el-Bidaye, XII , 334; İbn Tağriberdi. en-f'lücümü 'z-zahire, VI , 109; Nuaymi, ed-Daris{f tarfl]i ' l-medaris [nşr. Ca 'fer ei-Ha seni). Kahire 1988, 1, 399-403; Hediyyetü '1-'arifin, 1, 457 -458; Brockelmann, GAL Suppl., ı, 971; Fuact Seyyid. Fihrisü'l-mal]tütati'l-muşauuere, Kahire 1954, 1, 287-288; Sadık Ahmed Davüd Cevdet, el-Medarisü 'l-'Aşrüniy­ ye, Arnman İ986 , s. 17-157; Nazım Reşid, "Şu'­ ara' mensiyy ün: İbn Ebi 'Aş rün el-Mev şıli", elCami'a, IX/6, Musu11979, s. 41-43; N. Elisseeff. "Ib n Abi 'Aşrün ", Ef2 [ing .), lll , 681-682; "İbn Ebi 'Aş rün " , DMBi, ll, 683; NO reddin !tr. "İbn Ebi 'Aşrün " , Meusü'atü '1-f:ıaçiareti'l-İslamiyye, Arnman 1993, s. 125-126. li] SAMI ES-SAKKAR İBN EBÜ AVN ( .:.ı~ .s.l .,:r. l) Ebu İshak İbrahim b. Muhammed b. Ahmed b. Ebi Avn ei-Bağdadi (ö. 322/934) L Mülhid olduğu i ddias ıyla idam edilen edip ve katip. _j Muhtemelen Abbas! Halifesi Mu'tezBillah döneminde (866-869) Bağdat'ın güneybatısında tarihi bir şehir olan En bar'da dünyaya geldi. Ebu İ m ran ve Ebu Amr künyeleriyle de anılır. Dedeleri EbQ Avn Ahmed ile Ebü'n-Necm Hilal tanınmış birer şair ve katipti. Emir Muhammed b. Abdullah b. Tahir'in hizmetinde mabeyinciliğe , Mu'tezz'in halifeliği döneminde Vasıt valiliğine tayin edilen babası Muhammed ile amcaları Salih ve Macid de başa­ rılı şairlerden sayılmaktadır. İbn Ebu Avn aile geleneğine bağlı kalarak katiplik mesleğini seçti. Ayrıca bir süre güvenlik teşkilatında amirlik. orduda kumandanlık görevlerinde bulundu . Tenasüh akidesini savunan EbQ Ca'fer Muhammed b. Ali eş-Şelmegani'nin yakın dostu ve kurduğu mezhebin aşırı bir taraftarı olan İbn EbQ Avn. bu mezhep yayılmaya başlayınca Halife Radi- Billah'ın