Çocuk Hakları

advertisement
Çocuk Hakları
Ed�tör: Z�hn� MEREY
Editör: Zihni Merey
ÇOCUK HAKLARI
ISBN 978-605-318-735-6
DOI 10.14527/ 9786053187356
Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.
© 2016, Pegem Akademi
Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları
Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ye aittir.
Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,
kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt
ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.
Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.
Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında
yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları
satın almamasını diliyoruz.
1. Baskı: Aralık 2016, Ankara
Yayın-Proje: Elif Turanlıoğlu Bultan
Dizgi-Grafik Tasarım: Didem Kestek
Kapak Tasarımı: Pegem Akademi
Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş.
İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105
Yenimahalle/ANKARA
(0312 394 55 91)
Yayıncı Sertifika No: 14749
Matbaa Sertifika No: 26687
İletişim
Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA
Yayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51
Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60
Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08
Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38
Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60
İnternet: www.pegem.net
E-ileti: pegem@pegem.net
Hakları elinden alınmış bütün dünya çocuklarına...
BÖLÜMLER VE YAZARLARI
1. Bölüm: Hukukta Çocuk Kavramı
Öğrt. Durdane Öztürk
2. Bölüm: Çocukluğun Tarihi
Yrd. Doç. Dr. İkbal Tuba Şahin Sak
3. Bölüm: Dünya’da ve Türkiye’de Çocuk Haklarının Genel Durumu
Yrd. Doç. Dr. Ramazan Sak
4. Bölüm: Çocuk Haklarının Tarihsel Gelişimi
Doç. Dr. Zihni Merey
5. Bölüm: Çocuk Hakları Sözleşmesinin Temel İlkeleri
PDR Uzman Semra Kiye
6. Bölüm: Çocuğun Temel Hakları
PDR Uzman Fadıl Karakoç
7. Bölüm: Çocukların Ekonomik ve Sosyal Hakları
Öğrt. Melek Dündar
8. Bölüm: Çocuğun Kültürel Hakları
PDR Uzman Eşref Dalçiçek
9. Bölüm: Çalışan Çocukların Hakları
Öğr. Gör. Ebubekir Ceyhan
10. Bölüm: Çocuk İstismarı ve İhmali
PDR Uzman Engin Turgut
11. Bölüm: Özel Gereksinimli Çocukların Hakları
Yrd. Doç. Dr. Abdurrahman Mengi
12. Bölüm: Çocuk Haklarının Etkinliklerle Öğretimi
Öğrt. Özlem Elvan
ÖN SÖZ
Çocuk masum, duyarlı ve bağımlı bir varlıktır. Aynı zamanda da meraklı, canlı
ve umut doludur. Bu dönemini neşe ve huzur içinde oynayarak, yeni şeyler öğrenerek
ve gelişerek geçirirse, hem kendisi mutlu olur hem de toplumun mutluluğuna ve refahına katkıda bulunur. Bu, ancak çocuklarımızın haklarını korumak ve geliştirmekle
mümkündür.
Çocuklar geleceğin yetişkinleridir. Küreselleşen bir dünyada, demokratik bir
toplumda ve birbirimize bağımlı olduğumuz bu evrende kendi ayakları üzerinde
duran, özgür düşünen ve karar veren bireyler yetiştirmek, çocuk haklarına önem
vermeyi zorunlu kılar.
Çocuk hakları konusu bugünlerde en çok telaffuz edilen konuların başında gelmektedir. Bunun sebebi çocuk haklarının korunması sorununun, günümüzün (tüm
dünyada) başat sorunlarından birisi olmasıdır. Bu nedenle yetişkinlerin çocuk haklarını yerine getirme yükümlülükleri, insan haklarıyla ilgili her türlü uluslararası düzlemde yer almıştır.
Çocuk Hakları adını taşıyan bu kitapta, Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları
Sözleşmesi’nin çizdiği çerçevede çocuk haklarının tarihsel gelişimi, çocuk haklarına
dair sözleşmenin kabulü, dayandığı felsefi temeller ve ilkeler ile sözleşmenin içeriği,
konusu ve önemi yer almaktadır. Ancak çocuk haklarını daha iyi anlayabilmek için
‘hukukta çocuk kavramı’, ‘dünyada ve Türkiye’de çocuk haklarının genel durumu’na
ilişkin bilgiler de kitaba dâhil edilmiştir.
Milli Eğitim Bakanlığına bağlı okullarda görev yapacak öğretmen adayları için
hazırlanmış olan bu kitapta Türk Hukuk Sisteminde Çocuk Kavramı, Çocukluğun
Tarihi, Dünyada ve Türkiye’de Çocuk Haklarının Genel Durumu, Çocuk Haklarının
Tarihsel Gelişimi, Çocuk Hakları Sözleşmesinin Temel İlkeleri, Çocuğun Kişisel
Temel Hakları, Çocukların Ekonomik ve Sosyal Hakları, Çocuğun Kültürel Hakları,
Çalışan Çocukların Hakları, Çocuk İstismarı ve İhmali, Özel Gereksinimli Çocukların
Hakları, Çocuk Haklarının Etkinliklerle Öğretimi gibi çocuk haklarının ana konuları
yer almaktadır.
Bölümlerin haftalık ders saatlerinden hareketle, konular öğrencilerin seviyelerine
uygun ve sistematik bir şekilde verilmiştir. Bu nedenle eserin elden geldiğince öğretici
olmasına ve konuların anlaşılır bir dille ifade edilmesine çalışılmıştır.
Bu kitabın hazırlanması sırasında birçok kişinin desteğini gördüm. Bu nedenle çalışmada emeği geçen, bana fikri, fiili ve manevi yardımlarını esirgemeyen tüm
meslektaşlarıma; kitabın baskısı ve dizgisi ile ilgili işlemlerde yardımını esirgemeyen
Pegem Akademi Yayınevi sahibi Servet SARIKAYA’ya, tüm yayınevi çalışanlarına ve
özellikle bütün çalışmalarım boyunca manevi desteği ile beni motive eden eşime ve
oğullarıma teşekkürlerimi sunarım.
Zihni MEREY
zihnimerey@hotmail.com
İÇİNDEKİLER
Ön Söz ............................................................................................................................vii
1. BÖLÜM
HUKUKTA ÇOCUK KAVRAMI
Giriş ..................................................................................................................2
Türk Hukuk Sisteminde Çocuk Kavramı ........................................................3
Anayasada Çocuk ...................................................................................................5
Medeni Hukukta Çocuk Kavramı ..........................................................................5
Medeni Hukuka Göre Kişiliğin Başlangıcı ve Sonu ...............................................6
Hukuka Göre Çocukluğun Başlangıcı ....................................................................8
Hukuka Göre Çocukluğun Sona Ermesi ................................................................9
Medeni Hukuk Açısından Çocuğun Ehliyeti ...................................................9
Çocuğun Hak Ehliyeti .............................................................................................9
Çocuğun Fiil Ehliyeti ...............................................................................................13
Fiil Ehliyetinin Koşulları .........................................................................................15
Fiil Ehliyetine Göre Çocukların Hukuki Durumu ..........................................20
Tam Ehliyetler ........................................................................................................20
Sınırlı Ehliyeler ........................................................................................................20
Tam Ehliyetsizler .....................................................................................................20
Sınırlı Ehliyetsizler...................................................................................................22
Özet ...................................................................................................................25
Kaynakça ..........................................................................................................26
2. BÖLÜM
ÇOCUKLUĞUN TARİHİ
Giriş ..................................................................................................................28
Çocukluğun Tarihi ...........................................................................................28
Batı’da Çocukluğun Tarihi ve Değişen Çocukluk Anlayışları ........................28
Orta Çağ’da Çocukluğun Tarihi ve Çocukluk Anlayışı .........................................29
16. ve 17. Yüzyılda Çocukluğun Tarihi ve Çocukluk Anlayışı ..............................30
18. Yüzyılda Çocukluğun Tarihi ve Çocukluk Anlayışı .........................................30
x
Çocuk Hak arı
19. ve 20.Yüzyılda Çocukluğun Tarihi ve Çocukluk Anlayışları...........................31
Osmanlı Toplumunda Çocukluk Anlayışı .......................................................33
Özet ..................................................................................................................35
Kaynakça ..........................................................................................................36
3. BÖLÜM
DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE ÇOCUK HAKLARININ GENEL DURUMU
Giriş ..................................................................................................................40
Sağlıklı Yaşam Hakkı ..............................................................................................42
Eğitim Hakkı............................................................................................................44
Çocuk İşçiliği ...........................................................................................................47
Çocuk Askerler ........................................................................................................51
Çocuk Evliliği ...........................................................................................................52
Özet ...................................................................................................................55
Kaynakça ..........................................................................................................56
4. BÖLÜM
ÇOCUK HAKLARININ TARİHSEL GELİŞİMİ
Giriş ..................................................................................................................60
Çocuk Haklarının Tarihsel Gelişimi................................................................60
Dünyada Çocuk Haklarının Tarihsel Gelişimi ................................................60
Çocuk Hakları Sözleşmesi................................................................................61
Çocuk Haklarına Dair Sözleşmenin Kabulü ..........................................................61
Türkiye’de Çocuk Haklarının Tarihi Gelişimi ........................................................63
Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin Genel Özellikleri ....................................................64
Çocuk Haklarına Dair Sözleşmenin İçeriği ve Konusu .........................................65
Çocuk Haklarına Dair Sözleşmenin Önemi ...................................................66
Çocuk Hakları Açısından Önemi ...........................................................................66
Sözleşmenin Çocuk Hakları Eğitimi Açısından Önemi .........................................68
Özet ...................................................................................................................69
Kaynakça ..........................................................................................................70
k r
xi
5. BÖLÜM
ÇOCUK HAKLARI SÖZLEŞMESİNİN TEMEL İLKELERİ
Giriş ..................................................................................................................74
Çocuk Hakları Sözleşmesinin Temel İlkeleri ..................................................75
Yaşama ve Gelişme Hakkı ......................................................................................76
Ayrımcılık Yasağı.....................................................................................................79
Çocuğun Yüksek Yararının Korunması ..................................................................81
Çocuğun Görüşlerine Saygı Duyulması/ Katılım Hakkı .......................................83
Kaynakça ..........................................................................................................89
6. BÖLÜM
ÇOCUĞUN TEMEL HAKLARI
Giriş ..................................................................................................................92
Çocuğun Kişisel Temel Hakları .......................................................................92
Çocuğun Yaşama Hakkı..........................................................................................92
Çocuğun İsim Vatandaşlık Kimlik ve Nüfusa Kayıt Hakkı ...................................93
Çocuğun Düşüncesini İfade Etme Hakkı................................................................95
Çocuğun Din ve Vicdan Özgürlüğü .......................................................................96
Özel Yaşamın Gizliliği ve Haberleşme Özgürlüğünün Korunması Hakkı ............98
Eşit Muamele Görme ve Ayrımcılıktan Korunma Hakkı ......................................99
Çocuğun Her Türlü Şiddete Karşı Korunma Hakkı ........................................... 100
Çocuğun Dernek Kurma ve Barışçı Toplanma Hakkı ........................................ 102
Özet ................................................................................................................ 103
Kaynakça ....................................................................................................... 104
7. BÖLÜM
ÇOCUKLARIN EKONOMİK VE SOSYAL HAKLARI
Giriş ............................................................................................................... 106
Çocukların Ekonomik ve Sosyal Hakları...................................................... 107
Sosyal Hakların Özellikleri .................................................................................. 107
Ekonomik ve Sosyal Hakların Çocuklar için Önemi .......................................... 108
xii
Çocuk Hak arı
Sağlık, Çevre ve Sosyal Güvenlik Hakkına İlişkin Yasal Düzenlemeler ...... 110
Sağlık Hakkına İlişkin Ulusal ve Uluslararası Düzenlemeler ............................ 110
Çevre Hakkına İlişkin Ulusal ve Uluslararası Düzenlemeler ............................. 114
Sosyal Güvenlik Hakkına İlişkin Ulusal ve Uluslararası Düzenlemeler ........... 118
Özet ............................................................................................................... 123
Kaynakça ....................................................................................................... 125
8. BÖLÜM
ÇOCUĞUN KÜLTÜREL HAKLARI
Giriş ............................................................................................................... 130
Çocuğun Kültürel Hakları ............................................................................ 131
Çocuğun Eğitim Hakkı ................................................................................. 132
Ulusal Düzenlemelerde Çocuğun Eğitim Hakkı ................................................. 133
Uluslararası Düzenlemelerde Çocuğun Eğitim Hakkı ........................................ 144
Engelli Çocukların Eğitim Hakkı ......................................................................... 150
Çocuğun Bilgi Edinme ve Zararlı Yayınlardan Korunma Hakkı................. 152
Çocuğun Bilgi Edinme Hakkı .............................................................................. 152
Çocuğun Zararlı Yayınlardan Korunma Hakkı.................................................. 154
Özet ............................................................................................................... 161
Kaynakça ....................................................................................................... 162
9. BÖLÜM
ÇALIŞAN ÇOCUKLARIN HAKLARI
Giriş ............................................................................................................... 166
Çalışan Çocukların Hakları .......................................................................... 167
Çocuk ve Genç İşçiliği .......................................................................................... 167
Çocuk İşçiliğinin Tarihsel Gelişimi ...................................................................... 167
Çocukları Çalışmaya İten Nedenler .................................................................... 170
Çalışmanın Çocuk Üzerindeki Etkileri................................................................ 172
Çalışan Çocukların Haklarına İlişkin Ulusal ve Uluslararası
Düzenlemeler........................................................................................................ 173
Özet ................................................................................................................ 179
Kaynakça ....................................................................................................... 180
k r
xiii
10. BÖLÜM
ÇOCUK İSTİSMARI VE İHMALİ
Giriş ............................................................................................................... 184
Çocuk İstismarı ve İhmali ............................................................................. 185
Çocuk İstismarı ve İhmalinin Tarihçesi .............................................................. 186
Psiko-sosyal Açıdan Çocuk İstismarı ve İhmali ................................................. 187
Çocuk İstismar ve İhmalinin Nedenleri ............................................................. 187
İstismar ve İhmali Bildirim Yükümlülüğü .......................................................... 190
Çocuklara Yönelik İstismar ve Şiddet Eylemlerine İlişkin Veriler ve
Alınması Gerekli Önlemler .................................................................................. 191
Çocuk İhmali ve İstismarına İlişkin Ulusal Düzenlemeler.......................... 197
Çocuk İhmali ve İstismarına İlişkin Uluslararası Düzenlemeler ....................... 197
Çocuğun İhmal, İstismar ve Şiddet Suçlarına Karşı Ceza Hukukunda
Korunması ............................................................................................................ 197
Özet ................................................................................................................ 200
Kaynakça ....................................................................................................... 202
11. BÖLÜM
ÖZEL GEREKSİNİMLİ ÇOCUKLARIN HAKLARI
Giriş ............................................................................................................... 206
Özel Gereksinimli Çocuklar ......................................................................... 206
Uluslararası Düzeyde Özel Gereksinimli Çocuklara Yönelik Yapılan
Yasal Düzenlemeler .............................................................................................. 207
Türkiye’de Özel Gereksinimli Çocuklara Yönelik Yapılan Yasal
Düzenlemeler ....................................................................................................... 209
Özel Gereksinimli Çocukların Sağlık Hizmetlerine Yönelik
Yasal Düzenlemeler .............................................................................................. 210
Özel Gereksinimli Çocukların Bakım Hizmetlerine Yönelik
Yasal Düzenlemeler .............................................................................................. 211
Özel Gereksinimli Çocuklar için Özel Eğitim .............................................. 215
Özel Eğitimin Amaçları ve Temel İlkeleri............................................................ 217
Özel Gereksinimli Çocuklar için Erken Tanı ve Önemi ...................................... 218
Özel Eğitime Gereksinim Duyan Bireylerin Eğitsel
Değerlendirme ve Tanılaması .............................................................................. 218
Özel Gereksinimli Çocukların Yönlendirme, Yerleştirme ve İzlemesi ................ 219
Özel Eğitimde Kullanılan Yöntemler ................................................................... 221
xiv
Çocuk Hak arı
Türkiye’de Özel Eğitimin Kısa Tarihçesi ..................................................... 221
Türkiye’de Özel Eğitim ile İlgili Yasal Düzenlemeler .......................................... 222
Özel Gereksinimli Çocukların Rehabilitasyonu ile İlgili Yasal Düzenlemeler ... 228
Özet ................................................................................................................ 230
Kaynakça ....................................................................................................... 231
12. BÖLÜM
ÇOCUK HAKLARININ ETKİNLİKLERLE ÖĞRETİMİ
Giriş ............................................................................................................... 234
Çocuk Hakları ile İlgili Örnek Olaylar ................................................................ 235
Çocuk Hakları ile İlgili Etkinlikler....................................................................... 237
Kaynakça ....................................................................................................... 249
EKLER
İNSAN HAKLARI EVRENSELBİLDİRGESİ (10 ARALIK 1948) ....................... 251
AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ.......................................................... 255
BİRLEŞMİŞ MİLLETLERE DAİR ÇOCUK HAKLARI SÖZLEŞMESİ ............... 273
1. BÖLÜM
HUKUKTA ÇOCUK KAVRAMI
Giriş
Türk Hukuk Sisteminde Çocuk Kavramı
•
AnayasadaÇocuk
•
MedeniHukuktaÇocukKavramı
•
MedeniHukukaGöreKişiliğinBaşlangıcıveSonu
•
HukukaGöreÇocukluğunBaşlangıcı
•
HukukaGöreÇocukluğunSonaErmesi
Medeni Hukuk Açısından Çocuğun Ehliyeti
•
ÇocuğunHak ehliyeti
•
ÇocuğunFiil Ehliyeti
•
FiilEhliyetiKoşulları
Fiil Ehliyetine Göre Çocukların Hukuki Durumu
•
TamEhliyetler
•
SınırlıEhliyeler
•
TamEhliyetsizler
•
SınırlıEhliyetsizler
Özet
Kaynakça
Hedeflenen Kazanımlar
Bu bölüm sonunda aşağıdaki kazanımlara ulaşmamız beklenmektedir.
•
TürkHukukSistemiAçısındanÇocukKavramınıKavrayabilme
•
MedeniHukukAçısındanÇocuğunEhliyetiniKavrayabilme
•
ÇocuğunHak ve Fiil Ehliyetlerini Kavrayabilme
2
Çocuk Hak arı
“Eğer bir gün yolunuzu kaybederseniz bir çocuğun gözlerinin içine bakın;
çünkü bir çocuğun bir yetişkine öğretebileceği her zaman üç şey vardır:
Nedensiz yere mutlu olmak, her zaman meşgul olabilecek bir şey
bulmak ve elde etmek istediği şey için var gücüyle dayatmaktır. ”
Paulo Coelho
Giriş
Bir ülkenin geleceği çocuklardır. İyi yetiştirilmiş çocuklar, iyi bir gelecek
demektir. Bireyin ne zamana kadar çocuk kabul edileceği ve çocuk kavramı her
bir bilim dalına göre farklılık göstermektedir. Aynı bilim dalının çeşitli kollarında
bile bu farklılığa rastlanabilir. Birçok devlet tarafından kabul edilen çocuk hakları
evrensel bildirisine göre on sekiz yaşına kadar herkes çocuk kabul edilmektedir.
Ülkelerin gelişmişlik düzeyi ile çocuklara verdikleri önem arasında güçlü bir ilişki
vardır. Çağdaş toplumlarda çocuğa verilen hakların ve çocuğun korunmasına
yönelik düzenlemelerin çok daha fazla olduğu görülmektedir. Çünkü çocuk,
korunmaya muhtaç bir insan varlığıdır. Toplumun önemli bir parçası olan
çocuğun çeşitli alanlardaki (zihinsel, ahlaki, bedensel, duygusal, sosyal) gelişimini sağlamak, eğitimine ilişkin düzenlemeleri yapmak ve onun haklarını korumak devletin görevidir. Devlet ise bunu hukuk aracılığıyla yapar. Çocuğun hak ve
özgürlüklerinin korunması geçmişten günümüze kadar hukuku ilgilendirmiştir.
Hukukta çocuk kavramı, belli bir yaşın altındakiler için kullanılırken, bu sınırlama hukukun çeşitli dallarına göre de farklılık göstermektedir. Hukukun çocuklara
özgü dalına çocuk hukuku denir. Çocuk hukuku, ulusal ve uluslararası alanda çocukların haklarını güvence altına almayı amaçlar. Çocuk hukuku içinde barındırdığı kurallarla çocuğun değerini, onurunu, saygınlığını korur. Çocuğun anne ve
babasına karşı olan hakları da çocuk hukukunun içinde yer alır. Nitekim çocuğun
ilk doğal ortamı ailedir. Aile ise toplumu oluşturan önemli bir unsurdur. Devletin hukuk kuralları ile çocuğu koruması, çocuğa faydasının yanı sıra topluma
da faydalıdır. Çünkü her yönden sağlıklı bir çocukluk geçirmiş bireyler, sağlıklı
aileleri; sağlıklı aileler ise sağlıklı toplumu oluşturur. Toplumun sürekliliği için ise
bu önemlidir. Çocukların kendi hak ve özgürlüklerini bilmesi ve koruması insan
hakları eğitimi için önemlidir. Çünkü bilinmeyen ve kullanılmayan haklardan yararlanılamaz. Çocuk, küçük fakat küçümsenmeyecek bir konudur.
Bu bölümde Türk hukuk sistemindeki çocuk kavramı, daha çok medeni hukuk açısından incelenerek çocukluğun başlangıcı ve sona ermesi, çocuğun ehliyetleri, bu ehliyetlerin koşulları ve sınırlılıkları anlatılmaktadır. Türk hukukunda
çocukluk, kişiliğin kazanılmasıyla başladığından ve kişiler hukuku medeni huku-
Hukukta Çocuk Kavramı
3
kun içerisinde yer aldığı için konu daha çok medeni hukuk açısından incelenmeye
çalışılmıştır.
Türk Hukuk Sisteminde Çocuk Kavramı
İnsan sosyal bir varlık olduğu için, diğer insanlarla bir arada yaşama ihtiyacı
duyar. İnsanların, bir arada yaşayabilmesi ve toplumların devamı için bir takım
toplumsal düzen kuralları gereklidir. Bu kurallardan biri hukuktur.
Hukuk, hak kavramının çoğuludur, bir diğer ifade ile hukuk haklar demektir.
Hukuk, halk dilinde bir kimseyle olan iyi dostluk ilişkilerini ifade eder (Öztan,
2003). Hukuk kurallarını diğer toplumsal kurallardan ayıran en önemli özellik
kişilerin bu kurallara uymasının onlara bırakılmamış olmasıdır. Toplumlarda bu
kurallara bireylerin uyması için bir yaptırıma, bu yaptırımı uygulayacak bir güce
gerek vardır.
Toplumda bireylerin gerek birbirleriyle gerekse toplum veya devletle ilişkilerini düzenleyen ve bu kurallara uyulmadığı takdirde devlet yaptırımına bağlanmış bulunan kurallar bütününe “Hukuk” denir (Remzi, Aydın ve Ispartalı, 2013).
Hukuk, belli bir toplumda, belli bir dönemde yürürlükte olan ve devlet tarafından
yaptırıma (müeyyideye) bağlanmış toplumsal davranış kurallarının bütünüdür
(Teziç, 2009). Tanımlardan da anlaşıldığı üzere hukuk, toplumdaki düzeni sağlar.
Toplumun bir parçası ise çocuklardır. Çocuklar bir parçası oldukları toplumu yansıtırlar ve dolayısıyla heterojen bir grupturlar. (Franklin, 1993). Çocuk geliştikçe
bağımlılığı azalarak bireysel davranışlar da bulunmaya başlayacak kendisini bulunduğu çevre ve topluma kabul ettirecektir (Yelesdağ, 2006).
Çocuğun tanımı ve önemi her topluma, kültüre ve bilim dalına göre farklılaşmakta olup kesin ve tek bir tanımı bulunmamaktadır. Çok boyutlu bir kavram
olan çocuğun, gündelik dildeki kullanımı ile hukuk alanındaki kullanımı oldukça
birbirinden farklıdır. Çocuk kavramı hukukta iki şekilde anlam bulmaktadır.
Birinci anlamda çocuk, ana-babadan türeyen kişi, evlat anlamına gelir ve çocuk kavramı soy bağını belirtmek amacıyla kullanılır. İkinci anlamda ise çocuk,
özel korumaya alınan, kendisine özel haklar ve ayrıcalıklar tanınan yetişkin olmayan insan “küçüktür” (Taşkın, 2006).
Çocuğun korumasını ve yararını gözeten, hukukun çocuğa özgü dalına ise
“Çocuk Hukuku” denir.
Çocuk hukuku; En geniş anlamıyla çocuk hukuku, özel hukuk, kamu hukuku, sosyal hukuk ve uluslararası hukukta çocukların haklarını düzenleyen kuralların bütününden oluşur. Dar anlamıyla ise ana baba ve çocuklar arasındaki hakları,
4
Çocuk Hak arı
görevleri ve ilişkileri düzenleyen kurallardan oluşur. Karma nitelikli bir hukuk
dalı olan çocuk hukukunun bazı bölümlerinde özel hukuk, bazı bölümlerinde de
kamu hukuku ilkeleri egemendir (Akyüz, 2013). Konuyu daha anlaşılabilir kılmak
adına, hukukun kolları ve içerisinde yer alan hukukun dalları aşağıdaki şekilde
gösterilmiştir.
Hukukun Kollara Ayrılması
Kamu Hukuku
Anayasa Hukuku
İdare Hukuku
Özel Hukuk
Medeni
Hukuk
Ticaret
Hukuku
Devletler Özel
Hukuku
İş
Hukuku
Ceza Hukuku
Yargılama Hukuku
Devletler Genel Hukuku
Mali Hukuk
Kişiler Hukuku
Ticari İşletme
Vatandaşlık Hukuku
Aile Hukuku
Şirketler Hukuku
Yabancılar Hukuku
Miras Hukuku
Kıymetli Evrak Hukuku
Kanunlar İhtilafı
Eşya Hukuku
Deniz Ticaret Hukuku
Sigorta Hukuku
Çocuk hukuku kamu hukukundan ve özel hukuktan yararlanan fakat onların
dışında olan bir hukuktur. Çocuk hukuku birçok hukuk dalı ile ilişkilidir. Örneğin
özel hukuk içerisinde yer alan medeni hukukta çocukluğun başlangıcı, çocuk hakları, çocuğun anne babası ile ilişkileri gibi birçok konu yer almakta olup doğrudan
çocuk hukuku ile ilgili bir hukuk dalıdır diyebiliriz. Kamu hukuku içersinde yer
alan ceza hukukunda da çocuklar ile ilgili yasal düzenlemeler yer almaktadır. Çocuk hukuku bakımından “çocuk” tanımının yapılabilmesi için ömrünün hangi bölümünün çocukluk devresi olarak kabul edildiğinin tespiti gerekmektedir. Bunun
için de çocukluk yaşının ne zaman bitiği problemi ortaya çıkar. Hukuki açıdan
“çocuk” sözcüğüyle henüz reşit olmamış ergenler, 12-18 yaş grubu kastedilmektedir (Kobat, 2009).
Çocuk hukukunun amacı: Çocuğu ailede, okulda, sokakta, mahkemede, cezaevinde, uluslararası ilişkilerde; kısaca her zaman ve her yerde korumak ve üstün
yararını sağlamaktır. Bu hukukun nihai amacı, çocukların, hayatın en kırılgan döneminde hak ettikleri gibi yaşamalarıdır; hedef, çocuğu, hakların öznesi kılmak,
hakların konusu olmaktan çıkarmaktır (Fendoğlu, 2014).
Download