bölüm ı - Gazi Üniversitesi Açık Arşiv
advertisement
T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İŞLETME ANA BİLİMDALI MUHASEBE FİNANSMAN BİLİMDALI BELEDİYELERİN MALİ TABLOLARININ ANALİZİ YOLU İLE MALİ BAŞARIMLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ VE BİR UYGULAMA ÖRNEĞİ YÜKSEK LİSANS TEZİ Hazırlayan Can Mustafa TÜRKYENER Tez Danışmanı Prof. Dr. H. Kamil BÜYÜKMİRZA Ankara 2010 ÖNSÖZ Bu çalışmanın konusunu, toplam kamu harcamaları içerisinde önemli bir yeri bulunan ve yerel demokrasinin gelişmesinde büyük öneme sahip olan belediyelere ait mali tabloların analiz edilebilirliği ve bu analizler sonucu elde edilen bulguların, belediyelerin mali başarımlarının ölçülmesinde kullanımını oluşturmaktadır. Çalışma kapsamında, belediyelerin mali ve idari yapısı, üstlenmiş oldukları görevler, bütçe oluşturma süreçleri, kullanmış oldukları hesap planı, elde ettikleri gelirlerin niteliği, yaptıkları harcamaların çeşitliliği, genel muhasebe sistemleri, düzenlemiş oldukları mali tablolar ve bu tabloların analizine ilişkin teknikler hakkında bilgiler verilmiştir. Bu konular, Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu, Belediye Kanunu, Büyükşehir Belediye Kanunu ile Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği kapsamında ele alınmıştır. Mali tabloların analizi ise kamu kurumlarının kendine özgü niteliğinden kaynaklanan sınırlamalar göz önüne alınarak genel kabul görmüş mali tablo analiz teknikleri ve kamu kurumları için hazırlanmış çeşitli oranlar kullanılarak yapılmış ve konuyla ilgili uygulama örneklerine yer verilmiştir. Tez çalışmasının başından sonuna kadar yakın ilgisini benden esirgemeyen hocam Prof. Dr. H. Kamil BÜYÜKMİRZA’ ya teşekkür ediyor ve saygılarımı sunuyorum. Ayrıca çalışmayla ilgili kaynakları toplamamda bana yardımcı olan hocalarımın ve meslektaşlarımın katkılarının azımsanamayacak kadar çok olduğunu ifade etmem gerekiyor. Son olarak da çalışma hayatımın her aşamasında olduğu gibi yüksek lisans çalışmasında da desteklerini hiçbir zaman esirgemeyen eşime teşekkür ediyorum. ii İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ .............................................................................................................................................. İ İÇİNDEKİLER ..................................................................................................................................... İİ KISALTMALAR ................................................................................................................................Vİİ TABLOLAR .....................................................................................................................................Vİİİ GİRİŞ ................................................................................................................................................ 1 BİRİNCİ BÖLÜM BELEDİYELERİN TANIMI, AMACI VE FİNANSAL YAPISI 1.1. BELEDİYE KAVRAMI VE KISA TARİHÇESİ ................................................................................. 4 1.2. TÜRKİYE’DE BELEDİYELERİN İDARİ YAPISI .............................................................................. 5 1.2.1. Geleneksel Belediyeler.................................................................................................... 6 1.2.2. Büyükşehir Belediyeleri................................................................................................... 7 1.2.3. İlçe ve İlk kademe Belediyeleri ........................................................................................ 8 1.3. BELEDİYELERİN FİNANSAL YAPISI........................................................................................... 9 1.3.1. Belediye Gelirleri ............................................................................................................ 9 1.3.1.1. Belediyelerin Öz Gelirleri................................................................................................ 10 1.3.1.2. Devlet Gelirlerinden Ayrılan Paylar ................................................................................ 11 1.3.1.3. Devlet Yardımları............................................................................................................ 12 1.3.1.4. Borçlanmalar ve Diğer Gelirler........................................................................................ 13 1.3.2. Belediye Hizmetleri – Giderleri...................................................................................... 15 1.4. BELEDİYELERDE BÜTÇE ........................................................................................................ 18 1.4.1. BÜTÇE TASARISI VE KABULÜ .................................................................................................... 21 1.4.2. Büyükşehir, Büyükşehir İlçe ve İlk Kademe Belediye Bütçeleri ........................................ 22 1.4.3. Ödenek Kullanımı ve Bütçede Yapılacak Değişiklikler..................................................... 23 1.4.4. Belediyelerde Bütçeleme Tekniği................................................................................... 24 1.4.4.1. Gider Bütçesi ................................................................................................................... 25 1.4.4.2. Gelir bütçesi..................................................................................................................... 29 1.5. BELEDİYE MUHASEBE SİSTEMİ VE ORGANİZASYONU........................................................... 30 1.5.1. Belediye Muhasebesi Kavramı ve Genel Düzenlemeler .................................................. 30 1.5.2. Hesap Çerçevesi ve Genel Hesap Planı .......................................................................... 32 1.5.3. Kayıtlarda Kullanılacak Belgeler.................................................................................... 34 1.5.4. Kayıtlarda Kullanılacak Defterler .................................................................................. 35 1.5.5. Temel Kavramlar.......................................................................................................... 36 iii İKİNCİ BÖLÜM TAHAKKUK ESASLI DEVLET MUHASEBESİ’NE GEÇİŞİN MALİ RAPORLAMA SİSTEMİNDE GETİRDİĞİ YENİLİKLER VE BELEDİYELERİN HAZIRLADIKLARI MALİ TABLOLARIN KAPSAMI VE AMACI 2.1.TAHAKKUK ESASLI DEVLET MUHASEBESİNİN MALİ RAPORLAMA SİSTEMİNE GETİRDİĞİ YENİLİKLER ................................................................................................................................ 38 2.1.1. Kayıtların Tahakkuk Esasına Göre Tutulması ................................................................. 39 2.1.2. Tüm Faaliyetlerin Muhasebe Sistemi İçinde Kayıt Altına Alınması .................................. 41 2.1.3. Maddi Duran Varlıkların Kayıt Altına Alınması............................................................... 42 2.1.4. Muhasebe Sisteminin Hesap Detayının Artırılması ve Sınıflandırılması........................... 44 2.1.5. Denetime Elverişli ve Uluslararası Muhasebe Standartlarının Uygulanabileceği Bir Raporlama Sisteminin Oluşturulması...................................................................................... 45 2.1.6.Mali Raporlama İle Hesap Verme Sorumluluğu ve Mali Saydamlığa Katkıda Bulunulması45 2.2. BELEDİYELERDE MALİ RAPORLAMA VE DÜZENLENECEK MALİ TABLOLAR............................. 47 2.2.1. Mizanlar ...................................................................................................................... 50 2.2.2. Bilanço......................................................................................................................... 50 2.2.3. Faaliyet Sonuçları Tablosu ............................................................................................ 52 2.2.4. Bütçe Uygulama Sonuçları Tablosu ............................................................................... 54 2.2.5. Nakit Akım Tablosu ...................................................................................................... 55 2.2.6. Mali Varlık Ve Yükümlülükler Değişim Tablosu .............................................................. 58 2.2.7. İç Borç Değişim Tablosu................................................................................................ 59 2.2.8. Dış Borç Değişim Tablosu.............................................................................................. 59 2.2.9. Şarta Bağlı Varlık Ve Yükümlülükler Tablosu ................................................................. 59 2.2.10. Gelirlerin Ekonomik Sınıflandırılması Tablosu .............................................................. 60 2.2.11. Giderlerin Kurumsal Sınıflandırılması Tablosu.............................................................. 60 2.2.12. Giderlerin Fonksiyonel Sınıflandırılması Tablosu .......................................................... 61 2.2.13. Giderlerin Ekonomik Sınıflandırılması Tablosu ............................................................. 61 2.2.14. Bütçe Gelirlerinin Ekonomik Sınıflandırılması Tablosu.................................................. 62 2.2.15. Bütçe Giderlerinin Kurumsal Sınıflandırılması Tablosu ................................................. 62 2.2.16. Bütçe Giderlerinin Fonksiyonel Sınıflandırılması Tablosu.............................................. 62 2.2.17. Bütçe Giderlerinin Finansal Sınıflandırılması Tablosu ................................................... 63 2.2.18. Bütçe Giderlerinin Ekonomik Sınıflandırılması Tablosu................................................. 63 2.2.19. Bütçe Giderleri Ve Ödenekler Tablosu ......................................................................... 64 iv ÜÇÜNCÜ BÖLÜM BELEDİYE MALİ TABLOLARININ FİNANSAL ANALİZİNE İLİŞKİN YÖNTEMLER VE SINIRLAMALAR 3.1. BELEDİYE MALİ TABLOLARININ FİNANSAL ANALİZİNE İLİŞKİN SINIRLAMALAR ..................... 66 3.1.1. Belediyelerin Kar Amacı Gütmemeleri ........................................................................... 67 3.1.2. Finansman Kaynaklarındaki Sınırlamalar ...................................................................... 68 3.1.3. Tahakkuk Esaslı Muhasebeye Uygun Mali Tablo Üretiminin Yeni Olması ....................... 69 3.1.4. Belediyelerin Merkezi Yönetimle Olan İlişkileri............................................................... 70 3.1.5. Uluslararası Standartların Uygulanmıyor Olması........................................................... 70 3.1.6 Mali Tablolardaki Bilgilerin Güvenilirliği (Doğru ve Samimi Olma) .................................. 73 3.2. MALİ TABLOLARININ ANALİZİNE İLİŞKİN TEKNİKLER VE BELEDİYELERDE UYGULANABİLİRLİĞİ .................................................................................................................................................. 75 3.2.1. Karşılaştırmalı Tablolar Analizi (Yatay Analiz) ............................................................... 76 3.2.2. Yüzde Yöntemi İle Analiz (Dikey Analiz) ......................................................................... 77 3.2.3. Eğilim Yüzdeleri Yöntemi ile Analiz (Trend Analizi)......................................................... 79 3.2.4. Oran Analizi (Rasyo Analizi).......................................................................................... 80 3.3. BELEDİYELERİN MALİ BAŞARIMLARINI ÖLÇMEYE YÖNELİK ÇEŞİTLİ ORANLAR....................... 82 3.3.1.İdari Oranlar ................................................................................................................. 83 3.3.2. Ten - Point Test ............................................................................................................ 85 3.3.4. Mali Durum Ölçümüne Yönelik Diğer Oranlar................................................................ 86 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM BELEDİYELERİN MALİ TABLOLARININ ANALİZİNE YÖNELİK UYGULAMA ÖRNEĞİ 4.1. KULLANILACAK VERİLERİN SEÇİLMESİ VE ANALİZ YÖNTEMİ ................................................. 90 4.1.1. Seçilecek Belediyeler..................................................................................................... 90 4.1.2. Analiz Edilecek Tablolar................................................................................................ 91 4.1.3. Analiz Yöntemi ............................................................................................................. 92 4.1.4. Analiz Verilerinin Yorumlanması ................................................................................... 92 4.2. ESKİŞEHİR BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ MALİ TABLOLARININ KENDİ İÇERİSİNDE ANALİZİ.......... 93 4.2.1. Eskişehir Büyükşehir Belediyesi 2008 Yılı Bilançosunun Yüzde Yöntemi ile Analizi ........... 94 4.2.1.1. Dönen Varlıklar – Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar ........................................................ 97 4.2.1.2. Dönen Varlıklar – Duran Varlıklar................................................................................... 97 4.2.1.3. Yabancı Kaynaklar – Öz Kaynaklar................................................................................ 98 4.2.1.4. Duran Varlıklar – Öz Kaynaklar ...................................................................................... 98 4.2.1.5. Faaliyet Alacakları – Faaliyet Borçları............................................................................ 99 v 4.2.2. Eskişehir Büyükşehir Belediyesi 2008 Yılı Bilançosunun Karşılaştırmalı Tablolar Analizi 100 4.2.2.1. Dönen Varlıklar – Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar ...................................................... 102 4.2.2.2. Dönen Varlıklar – Duran Varlıklar................................................................................. 103 4.2.2.4. Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar – Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar ........................... 104 4.2.2.5. Faaliyet Alacakları – Faaliyet Borçları.......................................................................... 104 4.2.2.6. Yapılmakta Olan Yatırımlar Hesabı.............................................................................. 105 4.2.2.7. Dönem Faaliyet Sonuçları............................................................................................. 106 4.2.3. Eskişehir Büyükşehir Belediyesi 2008 Yılı Faaliyet Sonuçları Tablosunun Yüzde Yöntemi ile Analizi ................................................................................................................................. 106 4.2.3.1. Personel Giderleri – Giderler ........................................................................................ 109 4.2.3.2. Merkezi İdare Vergi Payı – Gelirler .............................................................................. 110 4.2.3.3. Vergi Gelirleri - Toplam Gelir ........................................................................................ 111 4.2.3.4. Mal Ve Hizmet Alım Giderleri........................................................................................ 111 4.2.3.5. Faiz Giderleri –Toplam Gider........................................................................................ 111 4.2.3.6. Gelir Hesabı – Gider Hesabı......................................................................................... 112 4.2.4. Eskişehir Büyükşehir Belediyesi 2008 Yılı Faaliyet Sonuçları Tablosunun Karşılaştırmalı Analizi ................................................................................................................................. 113 4.2.4.1. Personel Giderleri – Gelirler.......................................................................................... 116 4.2.4.2. Teşebbüs ve Mülkiyet Gelirleri...................................................................................... 116 4.2.4.3. Vergi Gelirleri - Toplam Gelir ........................................................................................ 116 4.2.4.4. Faiz Giderleri –Toplam Gider........................................................................................ 117 4.2.5. Eskişehir Büyükşehir Belediyesi Mali Tablolarının Oran Analizi..................................... 118 4.2.5.1. Likidite Oranları.............................................................................................................. 119 4.2.5.2. Bütçe Oranları................................................................................................................ 120 4.2.5.3. Uzun Vadeli Borç Ödeme Yeterliliği Oranları............................................................... 122 4.2.5.4. Hizmet Sürdürebilirliği Oranları..................................................................................... 123 4.3.ESKİŞEHİR, GAZİANTEP VE KAYSERİ BÜYÜKŞEHİR BELEDİYELERİ MALİ TABLOLARININ ORAN ANALİZİ ................................................................................................................................... 124 4.3.1. Likidite Oranları.......................................................................................................... 125 4.3.2. Bütçe Oranları............................................................................................................ 126 4.3.3. Uzun Vadeli Borç Ödeme Yeterliliği Oranları ............................................................... 127 4.3.4. Hizmet Sürdürebilirliği Oranları................................................................................... 129 4.3.4. Genel Değerlendirme.................................................................................................. 130 SONUÇ..................................................................................................................................... 133 KAYNAKÇA............................................................................................................................... 137 EKLER ........................................................................................................................................... 141 vi EK I : GAZİANTEP BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ 2007-2008 MALİ YILLARI BİLANÇOSU ..................... 141 EK II : GAZİANTEP BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ 2007-2008 MALİ YILLARI FAALİYET SONUÇLARI TABLOSU ................................................................................................................................. 142 EK III : KAYSERİ BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ 2007 MALİ YILI BİLANÇOSU ....................................... 149 EK IV : KAYSERİ BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ 2008 MALİ YILI BİLANÇOSU....................................... 150 EK V : KAYSERİ BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ 2007-2008 MALİ YILLARI FAALİYET SONUÇLARI TABLOSU ................................................................................................................................................ 151 ÖZET........................................................................................................................................ 160 ABSTRACT................................................................................................................................ 161 vii KISALTMALAR ABS: Analitik Bütçe Sınıflandırması a.g.e.: Adı Geçen Eser a.g.m.: Adı Geçen Makale a.g.t.: Adı Geçen Tez BK: Belediye Kanunu BŞBK: Büyükşehir Belediye Kanunu DMS: Devlet Muhasebe Standardı DMSK: Devlet Muhasebesi Standartları Kurulu IFAC: Uluslararası Muhasebeciler Federasyonu IPSAS: Uluslararası Kamu Sektörü Muhasebe Standartları IPSASB: Uluslararası Kamu Sektörü Muhasebe Standartları Kurulu KMYKK: Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu MİBMY: Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği Mad.: Madde THP: Tekdüzen Hesap Planı viii TABLOLAR Tablo 1: 2007 Yılı Ocak-Aralık Dönemi Tüm Belediyeler Bütçe Gelirleri…...14 Tablo 2: 2007 Yılı Ocak-Aralık Dönemi Tüm Belediyeler Bütçe Giderleri …17 Tablo 3: 2007 Yılı Ocak-Aralık Dönemi Tüm Belediyeler Bütçe……………….. Gerçekleşmeleri …………………………………………………………………..20 Tablo 4: 31 Aralık 200(t) tarihi itibarıyla Bilânço ..……………………………..51 Tablo 5: 200(t) Malî Yılı İçin Faaliyet Sonuçları Tablosu …………………….53 Tablo 6: 200(t) Malî Yılı İçin Faaliyet Sonuçları Tablosu ……...……………. 54 Tablo 7: 31 Aralık 200(t) tarihi itibarıyla Konsolide Nakit Akış Tablosu...…...57 Tablo 8: 200(t) Yılı Malî Varlık/Yükümlülük Değişim Tablosu ………………58 Tablo 9. Brown – Mali Durum 10 Anahtar Oranı………………………………86 Tablo 10. Mali Durum Ölçüm Oranları………………………………………….88 Tablo 11. Yüzde Yöntemi ile Eskişehir Büyükşehir Belediyesi 2006 - 2007 2008 Yılları Bilançosu…………………………………………………………….95 Tablo 12. Eskişehir Büyükşehir Belediyesi 2006 - 2007 - 2008 Yılları Karşılaştırmalı Bilançosu..………………………………………………………101 Tablo 13. Yüzde Yöntemi ile Eskişehir Büyükşehir Belediyesi 2007 - 2008 Yılları Faaliyet Sonuçları Tablosu...……………………………………………108 Tablo 14. Eskişehir Büyükşehir Belediyesi 2007 - 2008 Yılları Karşılaştırmalı Faaliyet Sonuçları Tablosu.…………………………………………………….114 GİRİŞ Türkiye'de genel yönetim birimlerini kapsayan ortak muhasebe ve raporlama standartları ile sonuçları birleştirmeye uygun bir muhasebe düzeninin olmayışı, eski muhasebe düzeninin bütçe üzerine odaklanması ve nakit esasını benimsemiş olması gibi birçok neden, 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu çerçevesinde yeni bir devlet muhasebe yönetmeliğinin düzenlenmesi sonucunu doğurmuştur. Yasayla birlikte, genel idare kapsamındaki kurum ve kuruluşların muhasebe düzenleri ortak hale getirilmiştir. Yeni devlet muhasebe yönetmeliğinde, 1 sıra numaralı Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği örnek alınmıştır. Bu düzenlemeyle birlikte kayıtların tahakkuk esasına göre tutulması, tüm devlet faaliyetlerinin muhasebe sistemi tarafından kayıt altına alınması, devlet muhasebesinde sürekliliğin sağlanması, faaliyet ve bütçe uygulamalarının ait oldukları yılda kalmayarak, gelecek yıllara olan etkilerinin muhasebeleştirilmesinin sağlanması amaçlanmıştır. Yeni sistemle geliştirilen muhasebe standartları ve hesap planıyla birlikte, hükümetin gerçekleşmesi muhtemel yükümlülükleri ve yarı mali nitelikli tüm faaliyetleri muhasebe tarafından uygun şekilde kayıt altına alınıp, raporlanmaya başlanmıştır. Borçlanma yoluyla nakit veya mahsup olarak elde edilen kaynakların kullanımı tamamen muhasebe tarafından izlenebilir duruma getirilmiş, genel idare sektörü ile ilgili bilanço, faaliyet tablosu, nakit akım tablosu v.b. tablolar kamuoyunun bilgisine sunulur hale gelmiştir. Belediyelerin tabi oldukları, 10.03.2006'da T.C. Resmi Gazete'de yayımlanan Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği’nde de muhasebe hesap çerçevesi, hesap planı ve mali raporlama çalışmalarında; ulusal anlamda muhasebe birliğini sağlamak amacıyla 1 sıra numaralı Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği'nde yer alan Tekdüzen Hesap Planı ve mali tablolar örnek alınmıştır. Tekdüzen muhasebe sisteminde bilançoya temel olan kesin mizan, belediye muhasebe sisteminde ayrıca bir mali rapor olarak yer almaktadır. Bunun yanında tekdüzen muhasebe sistemindeki temel mali tablolardan 2 bilanço ve gelir tablosu, belediye muhasebe sisteminde bilanço ve faaliyet sonuçları tablosu şeklinde yer almaktadır. Belediyelerde uygulanan muhasebe sisteminde bilanço; kurumun belirli bir tarihteki varlıkları ve kaynaklarını gösteren mali tablo olarak tanımlanmış, faaliyet dönemleri arasında karşılaştırma yapabilmek amacıyla son üç faaliyet döneminin verilerini kapsayacak şekilde düzenlenmesi öngörülmüştür. Faaliyet sonuçları tablosu ise, kurumun bir faaliyet döneminde elde ettiği gelirleri, yaptığı giderleri, mali ve mali olmayan varlıkların yönetimi ile yükümlülüklerine ilişkin işlemlerinden kaynaklanan gelir ve giderleri gösteren ve bunlar hakkında ayrıntılı bilgi sağlayan mali tablo olarak tanımlanmış, faaliyet dönemleri arasında karşılaştırma yapabilmek amacıyla son üç faaliyet döneminin verilerini kapsayacak şekilde düzenlenmesi öngörülmüştür. Bu iki temel tablo yanında kurumun bütçe uygulama sonuçlarını gösteren bütçe uygulama sonuçları tablosu, kurumun bütçe uygulamaları sonucunda belirli raporlama dönemlerinde elde ettiği bütçe gelirleri ve yaptığı bütçe giderlerini gösteren ve bunlar hakkında ayrıntılı bilgi sağlayan mali tablo olarak ifade edilmiştir. Bu tablonun da diğerleri gibi son üç yılın verilerini kapsayacak şekilde düzenlenmesi öngörülmüştür. Belediyeler, bu tablolara ek olarak kurumun nakit akışını gösteren nakit akım tablosu, mali varlıklar ve yükümlülükler değişim tablosu, iç ve dış borç değişim tabloları, bütçe gelirleri ve giderleri ile ilgili ek tablolar da düzenlenmek zorundadır. Bu yapı itibariyle belediyelerde raporlama düzeniyle; kurumun kaynakları ve kullanımları hakkında bilgi almak, kurumun finansman şekli ile nakit ihtiyacının nasıl karşılandığı görmek, kurumun faaliyetlerini finanse edebilme ve sorumluluklarını ve taahhütlerini yerine getirebilme yeteneğini görebilmek, mali durum başarımının ve etkinliğinin değerlendirilebilmesi için bilgi sağlamak mümkün hale gelmiştir. Bu çalışmanın amacı, belediyelerin üretmiş oldukları mali tabloların hangi yöntemler ile analiz edilebileceğinin ortaya konması, söz konusu analizde karşılaşılabilecek sınırlamaların tespit edilmesi ve belediyelerin mali tabloların analizi yolu ile mali başarımlarının ölçülebilirliğinin irdelenmesidir. 3 Giriş bölümünde, tezin amacı kısaca ortaya konulmuştur. Birinci bölümde, belediyelerin tarihçesi ve idari yapısı hakkında genel bilgiler verildikten sonra belediyelerin mali yapısı ile bütçe ve muhasebe sistemlerine ilişkin açıklamalara yer verilmiştir. İkinci bölümde, genel olarak tahakkuk esaslı muhasebeye geçilmesinin belediyelerin muhasebe ve mali raporlama sistemlerine getirdiği yenilikler ele alınmış, belediyelerde mali raporlama sistemi ve belediyelerin düzenledikleri mali tablolara ayrı ayrı yer verilmiştir. Üçüncü bölümde, belediyelerin mali tablolarının analizinde karşılaşılabilecek sınırlamalar irdelenmiştir. Mali tabloların analizine ilişkin analiz tekniklerinden bahsedilmiş, söz konusu tekniklerin belediyelerin mali tablolarına uygulanabilirliği tartışılmış, ayrıca mali tabloların analizi yolu ile mali başarımlarının ölçümüne yönelik belirlenmiş çeşitli oranlara yer verilmiştir. Sonuç bölümünde ise, çalışmanın önceki bölümlerinde yapılan açıklamalar dikkate alınarak, Eskişehir Büyükşehir Belediyesinin bilançosu ve faaliyet sonuçları tablosu analiz edilmiş ve oluşturulan oranlar uygulanarak, Eskişehir Büyükşehir Belediyesi, Kayseri Büyükşehir Belediyesi ve Gaziantep Büyükşehir Belediyesi mali durumları oran analizi tekniği kullanılarak karşılaştırmalı olarak irdelenmiş ve uygulamada karşılaşılabilecek sorunlar üzerinde durulmuştur. BİRİNCİ BÖLÜM BELEDİYELERİN TANIMI, AMACI VE FİNANSAL YAPISI 1.1. BELEDİYE KAVRAMI VE KISA TARİHÇESİ Kökü itibariyle Arapça olan belediye sözcüğü, bir insan topluluğunun yerleşmek amacıyla oturduğu yer anlamına gelen belde (bazı kaynaklara göre beled)’den türemiştir. Dolayısıyla belediye, beldeye ilişkin kuruluş ve yönetim anlamındadır. 1 Günümüzde belediye kavramı; belde sakinlerinin mahallî müşterek nitelikteki ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulan ve karar organı seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan, idarî ve malî özerkliğe sahip kamu tüzel kişisini ifade etmektedir.2 Komin adı altında toplanan belediyeler gerçek ve klasik bir yerel yönetim birimidir. Bazı yazarların, kökenlerini Roma ve Yunan sistemine kadar götürdüğü kominler, şehirlerin ortaçağ boyunca krallar, derebeyleri ve kilise ile yaptıkları savaşlardan sonra, toplum hayatını en çok etkileyen varlıklar haline gelmişlerdir. Doğu ve özellikle İslam dünyasında ise batıdakine benzer bir savaş sonunda değil, taklit edilerek kuruldukları görülmektedir.3 Osmanlı İmparatorluğu’nda modern anlamda yerel yönetim oluşma sürecini Tanzimat’ın ilanıyla başlatabiliriz. Zira ilk belediye teşkilatı bu dönemde kurulmuştur. İlk denemeler Kırım savaşının da etkisiyle İstanbul’da yapılmış daha sonra ülke genelinde belediyeleşme hareketi başlamıştır. Yasal olarak ilk belediye ise 16 Ağustos 1854’te İstanbul Şehremaneti’nin kurulması ile olmuştur. Kurulan Şehremaneti’nin başında icra organı olarak padişah tarafından atanan ve şuan ki belediye başkanını ifade edebilecek 1 Halil NADAROĞLU; Mahalli İdareler, 7.baskı, Beta Yayınları, 2001, s.197. BK, Mad. 3. 3 Duran BÜLBÜL; Yerel Yönetimler Maliyesi, Gazi Kitabevi, 2006, s.152. 2 5 şehremini bulunmaktaydı. Ayrıca karar ve istişare organı olarak atama ile gelen 12 üyeli bir şehir meclisi vardı. Dolayısıyla idari ve mali özerklik bulunmamaktaydı.4 Şehir ve kasabalarda belediye örgütünün yaygın bir şekilde kurulması 1877 yılında yürürlüğe giren “Vilayetler Belediye Kanunu” ile gerçekleşmiştir. Bu dönemde belediye başkanları belediye meclisi üyeleri arasından atanmış, seçimle işbaşına gelen belediye başkanı olmamıştır. 1877 Vilayetler Belediye Kanunu, istisnalar dışında 1930 tarih ve 1580 sayılı Belediye Kanunu yayınlanıncaya kadar yürürlükte kalmış, Temmuz 2005’te ise 1580 sayılı Kanun’un yerini 5393 sayılı Belediye Kanunu almıştır.5 Dolayısıyla ülkemizde modern anlamda belediyecilik Cumhuriyet döneminde 1580 sayılı Belediye Kanunu ile ortaya çıkmış ve 5393 sayılı Belediye Kanunu ile gelişme göstermiştir. Belediyelerin ülkemiz ekonomisindeki yeri oldukça büyüktür. Dünyadaki yerel demokrasinin geliştirilme çabalarının etkisiyle ekonomideki payları ve gerçekleştirdikleri faaliyetler artmaktadır. Maliye Bakanlığının 2006 yılı verilerine göre belediyelerin mali varlıklarının, gayri safi yurt içi hasılaya oranı %2.16; öz kaynaklarının, gayri safi yurt içi hasılaya oranı ise %9.57’dir. Dolayısıyla ekonomik anlamda da demokratikleşme ve yönetim anlamında da ülkemizde ve dünyada belediyelerin önemi her geçen gün büyümektedir. 1.2. TÜRKİYE’DE BELEDİYELERİN İDARİ YAPISI Türk idari yapısı içerisinde dört çeşit belediye bulunmaktadır. Olağan (geleneksel) belediyeler (büyükşehir belediyelerinin bulunmadığı iller ile bu illerin ilçelerinde ve diğer beldelerde kurulmuş olan belediyeler); ilk kademe belediyeleri (büyükşehir belediyeleri sınırları içerisinde ilçe kurulmaksızın oluşturulan ve büyükşehir ilçe belediyeleriyle aynı yetki, imtiyaz ve 4 Ramazan YILDIRIM, “59.Hükümet Döneminde Yapılan Belediye Reformunun Kısa Bir Değerlendirilmesi”, Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, Sayı 2, Nisan, 2006, s.32 5 Ahmet ULUSOY,Tekin AKDEMİR; Mahalli İdareler, 4.baskı, Seçkin Yayınevi, 2006, s.159. 6 sorumluluklara sahip belediyeler); Büyükşehir belediyeleri ve büyükşehir sınırlarındaki ilçe belediyeleridir.6 Türkiye genelinde 16 büyükşehir, 65 il merkezi, 850 ilçe merkezi, 283 ilk kademe belediyesi, 2011 belde belediyesi olmak üzere toplam 3225 belediye mevcuttur. Ancak 06.03.2008 tarihli ve 5747 sayılı Kanun ile 35 ilk kademe belediyesi ilçe belediyesine dönüştürülmüştür. Mahallelerin birleştirilmesi suretiyle 8 ilçe belediyesi kurulmuş, 239 ilk kademe belediyesinin tüzel kişiliği sona erdirilerek en yakın ilçe belediyesine mahalle olarak bağlanmış, 9 ilk kademe belediyesinden 8’i belde belediyesine 1’i köye dönüştürülmüş ve nüfusu 2000’in altına inen 863 belde belediyesi köye dönüştürülmüştür. Böylece 3225 olan belediye sayısı 2100 civarına düşmüştür. 7 Ancak söz konusu kanun ile tüzel kişiliği sona erdirilen belediyelerin büyük kısmı yargıya başvurmuş ve halen tüzel kişilikleri devam etmektedir. 1.2.1. Geleneksel Belediyeler Bu tür belediyeler “belediye” kavramının omurgasını oluştururlar ve bunlar “standart belediye” olarak da adlandırılmaktadır. “Standart belediye” veya “geleneksel belediye” tamlamalarıyla belirtilmek istenen belediye türü, Tanzimat Döneminden sonra gelişen ve 1980’li yıllara kadar başka türü olmayan belediyelerdir. Büyükşehir, ilçe ve ilk kademe belediyeleri dışında kalan tüm belediyelere geleneksel belediye denilebilir. Bu tür belediyeler, 5393 sayılı Belediye Kanunu’na tabidir ve mevzuatımızda kullanılan “belediye” sözcüğü geleneksel anlamda belediyeleri belirtmek için kullanılır. Ancak şunu da belirtmek gerekir ki 5216 sayılı Büyükşehir Belediye Kanunu’nda hüküm bulunmadığı durumlarda, büyükşehir, ilçe ve ilk kademe belediyeleri içinde 5393 sayılı Belediye Kanunu uygulanır8 6 Ersin KAPLAN, “Yerel Yönetimler Maliyesi ve Bütçe Süreci”, Türk İdare Dergisi, Sayı 454, Mart, 2007, s.158. 7 Halil KARATAŞ, ”Mahalli İdarelere Genel Bütçeden Aktarılan Pay Artıyor”, Bütçe Dünyası Dergisi, Sayı 30, Yaz, 2008, s.34. 8 YILDIRIM, a.g.m., s.34. 7 Dolayısıyla, Büyükşehir olamayan illerdeki il belediyeleri ve diğer ilçe ve beldelerdeki belediyeler geleneksel belediye olarak tanımlanabilir. Bu belediyeler ile diğer belediyelerin muhasebe sistemini düzenleyen, tabi oldukları yönetmelik ve diğer mevzuat aynıdır. Ancak üstlenmiş oldukları görevlerde, idari yapılarında ve gelir - gider yapılarında faklılıklar mevcuttur. 1.2.2. Büyükşehir Belediyeleri 1950’lerde başlayan kentleşme hareketleri, yerleşim alanlarında nüfus yoğunluğuna sebebiyet verince klasik belediyecilik anlayışının, sorunların çözümünde yeterli olmadığı görüşünden hareketle 1984 yılında 3030 sayılı Büyükşehir Belediyeleri Kanunu ile anakentlerde iki kademeli belediyecilik yapısına geçilmiştir.9 Büyükşehir belediyelerinin de tıpkı geleneksel belediyeler gibi üç organı bulunmaktadır. Bu organlar, büyükşehir belediye meclisi, büyükşehir belediye encümeni ve büyükşehir belediye başkanıdır. Büyükşehir belediye meclisi büyükşehir belediyesinin karar organıdır. Meclis üyeleri, büyükşehir belediye sınırları içerisinde kalan ilçe ve alt kademe belediyesinde oturanlar tarafından doğrudan seçilmektedir. Görev suresi 5 yıl olan meclisde ilçe belediye başkanları doğal üye sıfatıyla temsil edilmektedirler ve büyükşehir belediye başkanı büyükşehir belediye meclisinin de başkanıdır. Büyükşehir Belediye Kanunu büyükşehir belediye meclislerinin görevlerini ayrı bir başlık altında saymamıştır. Dolayısıyla, 5393 sayılı Kanunun bu konudaki hükümleri esas itibari ile büyükşehir belediye meclisleri içinde geçerlidir. 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu’nun “tanımlar” başlıklı 3. maddesinde büyükşehir belediyesi “En az üç ilçe veya ilk kademe belediyesini kapsayan, bu belediyeler arasında koordinasyonu sağlayan; kanunlarla verilen görev ve sorumlulukları yerine getiren, yetkileri kullanan; idari ve mali özerkliğe sahip ve karar organı seçmenler tarafından seçilerek 9 Vahide Feyza URHAN, “Türkiye’de Yerel Yönetimlerin Yeniden Yapılandırılması”, Sayıştay Dergisi, Sayı 70, 2007, s.87. 8 oluşturulan kamu tüzel kişisi” olarak tanımlanmıştır. Geleneksel belediyeler, 5393 sayılı Kanun’a göre zincirleme işlem niteliğindeki idari tasarruflarla kurulabilmelerine rağmen, büyükşehir belediyeleri sadece il merkezlerinde ve kanunla kurulmak zorundadır. Türkiye’de ilk büyükşehir belediyeleri, 1984 tarihinde İstanbul, Ankara ve İzmir illerinde kurulmuş, bu illere 3306 sayılı Kanun ile Adana, 3391 sayılı Kanun ile Bursa, 3398 sayılı Kanun ile Gaziantep ve 3399 sayılı Kanun ile Konya ili eklenmiştir. Bugün Türkiye’nin yerel yönetim sisteminde 16 büyükşehir belediyesi bulunmaktadır. 1.2.3. İlçe ve İlk kademe Belediyeleri İlçe belediyesi teknik terim olarak bütün ilçelerde kurulan belediyeleri tanımlamaz. Sadece, büyükşehir belediyesi sınırları içinde yer alan ilçelerde kurulan ve üzerinde büyükşehir belediyesinin bir çeşit idari vesayet yetkisi bulunan belediyeleri tanımlar.10 Büyükşehir Belediyesi Kanunu’nun 3.maddesi ilçe belediyelerini; “Büyükşehir belediyesi sınırları içerisinde kalan ilçe belediyesi” olarak tanımlamıştır. Geleneksel belediyelerden farklı olarak ilçe belediyelerinin bütçesini, büyükşehir belediyesi kabul etmektedir. Büyükşehir belediye başkanının ilçe belediye meclis kararlarını veto etme yetkisi bulunmaktadır. Daha önce “alt kademe belediyesi” olarak isimlendirilen İlk kademe belediyeleri ise büyükşehir belediyeleri sınırları içerisinde yer alan ve merkezi idarenin taşra teşkilatı olan ilçe örgütlerinin bulunmadığı yerlerdeki belediyelere denmektedir. İlk kademe belediyelerinin görevleri, organları, personeli, gelirleri ve giderleri ilçe belediyeleri ile aynıdır. Yine bütçesini, büyükşehir belediyesi kabul etmektedir ve büyükşehir belediye başkanının ilk kademe belediye meclis kararlarını veto etme yetkisi bulunmaktadır. 10 YILDIRIM, a.g.m., s.34. 9 1.3. BELEDİYELERİN FİNANSAL YAPISI Yerel yönetim sisteminin en önemli parçası olan belediyelerin mali yapısı, beldeye sunulan hizmetlerin kalitesini ve boyutunu belirleyen en önemli unsurdur. Yerel nitelikli gelirler, merkezi idarenin transferleri ve borçlanmanın etkinliği ve oluşturduğu kaynakların büyüklüğü verimliliği de mali yapının kadar harcamaların şekillenmesinde önemli rol oynamaktadır. Hızlı şehirleşmenin belediye bütçeleri üzerinde yarattığı harcama yönlü baskı her geçen yıl daha fazla hissedilmektedir. Mevcut harcama yapısı ile yatırımcı bir kuruluşu andıran belediyelerin, şehirleşme ile birlikte hızla artan altyapı yatırımları talebi için kaynak yaratmada karşılaştıkları sorunlar kötü mali yönetim ile birleştiğinde belediyelerin mali yapısında bozulma ve borç stokundaki artış kaçınılmaz hale gelmektedir.11 Belediyelerin mali yapısını belirleyen gelir, gider ve bütçe olmak üzere üç temel unsur bulunmaktadır, ancak bunların mali tablolardan anlaşılabilmesi için belediyelerin muhasebe sisteminin de belli bir ölçüde incelenmesi gerekmektedir. 1.3.1. Belediye Gelirleri 80’li yıllara gelinceye kadar belediye gelirleri sistemi son derece verimsiz ve dağınık bir görüntüsü vardı. Bu duruma ilk olarak 01.03.1981 tarihinde yürürlüğe giren 2380 sayılı Belediyelere ve İl özel İdarelerine Genel Bütçe Vergi Gelirlerinden Pay Verilmesi Hakkındaki Kanun ile son verilmiştir. Bu kanunu 01.07.1981 tarihinde yürürlüğe giren 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu izlemiştir. Daha sonraları hem 2380 sayılı Kanun verilecek paylar yönünden belediyeler lehine değiştirilmiş, hem de 1986’dan itibaren emlak vergisi belediyelere bırakılmıştır.12 11 Barış KURTULUŞ, Türkiye’de Belediyelerin Mali Yapısı ve Harcamaların Finansmanı, Ankara, DPT Yayınları, 2006, s.3. 12 NADAROĞLU, a.g.e., s.227. 10 Günümüzde Belediye Kanunu ve diğer mevzuat hükümleri birlikte değerlendirildiğinde belediye gelirlerini aşağıdaki şekilde sınıflandırmak mümkün olmaktadır. - Belediyelerin Öz gelirleri - Devlet Gelirlerinden Alınan Paylar - Devlet Yardımları - Borçlanmalar ve Diğer Gelirler 1.3.1.1. Belediyelerin Öz Gelirleri Belediye öz gelirleri temelde 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu ile düzenlenmiştir. Yasa dört bölümden oluşmakta; birinci bölüm vergilere, ikinci bölüm harçlara, üçüncü bölüm harcamalara katılma paylarına, dördüncü bölüm ise paylara, ücretlere, sosyal amaçlı yardımlara ve çeşitli hükümlere ayrılmıştır. Buna göre öz gelir kapsamında vergi gelirleri olarak yerel vergiler ile yerel harçları; vergi dışı gelirler olarak da katılma payları, kurumlar hasılatı, işletme karları, belediye malları gelirleri, ücretler ve cezalar yer almaktadır. Emlak Vergisi Kanunu da göz önüne alındığında öz kaynak gelirleri şu şekilde sıralanabilir.13 - Vergiler; İlan ve Reklam Vergisi, Eğlence Vergisi, Haberleşme Vergisi, Elektrik Havagazı ve Tüketim Vergisi, Yangın Sigorta Vergisi, Çevre Temizlik Vergisi, Emlak Vergisi. - Harçlar; İşgal Harcı, Tatil Günlerinde Çalışma Ruhsatı Harcı, Kaynak Suları Harcı, Tellallık Harcı, Hayvan Kesimi Muayene ve Denetleme Harcı, Bina İnşaat Harcı, Kayıt ve Suret Harcı, İmarla İlgili Harçlar, İşyeri Açma Harcı, Muayene Ruhsat ve Rapor Harcı, Sağlık Belgesi Harcı. - Harcamalara Katılma Payları; Yol Harcamalarına Katılma Payı, 13 Tayfun ÇINAR, Yerel Yönetimlerde Mali Yönetim, Ankara, TODAİE Yayınları, 2007, s.20. 11 Kanalizasyon Harcamalarına Katılma Payı, Su Tesisleri Harcamalarına Katılma Payı. Büyükşehir belediyeleri ile geleneksel belediyelerin öz gelirleri arasında büyük farklılık bulunmamaktadır, ancak büyükşehir belediyesi kurulu olan yerlerde, büyükşehir sınırları ve mücavir alanları içinde tahsil edilen emlak vergisi tutarının tamamı ilgili ilçe ve ilk kademe belediyelerince alınır, bunlardan ayrıca büyükşehir belediyesine pay kesilmez. Ayrıca müşterek bahislere ilişkin eğlence vergisi ve çevre temizlik vergisi gibi bazı gelirlerde ilçe ve ilk kademe belediyeleriyle büyükşehir belediyesi arasında paylaşılmaktadır. 1.3.1.2. Devlet Gelirlerinden Ayrılan Paylar 1981 tarihinde yürürlüğe giren 2380 sayılı Belediyelere ve İl özel İdarelerine Genel Bütçe Vergi Gelirlerinden Pay Verilmesi Hakkındaki Kanun ile belediyelere genel bütçe vergi gelirleri tahsilat toplamı üzerinden pay verilmesi düzenlenmiştir. Bu payın hesaplanmasında tahsilat miktarları göz önünde tutulmuş ve toplamdan vergi iadeleri düşülerek, vergi dışı gelirler hesaplamaya dahil edilmemiştir. Pay oranında yıllar içerisinde çeşitli değişiklikler yapılmış ve bu oran 2004 yılından beri %6 olarak uygulanmıştır. Ancak 01.07.2008 tarihinde yürürlüğe giren 5779 sayılı Kanun ile pay miktarı artırılmış ve pay oranları yeniden belirlenmiştir. Buna göre; genel bütçe vergi gelirleri tahsilat toplamından vergi iadeleri düşüldükten sonra kalan net tutarın %2,85’inin büyükşehir dışındaki belediyelere, %2,50’sinin büyükşehir ilçe belediyelerine, büyükşehir belediye sınırları içindeki yapılan tahsilatın %5’i ile büyükşehir ilçe belediyelerine ayrılan payların %30’u büyükşehir belediye payı olarak ayrılmıştır. Söz konusu kanun ile oranlar azaltılmış ancak toplamda belediyelere dağıtılan pay %30 oranında 12 artırılmıştır.14 Payların dağıtımı belediyelerin nüfusları, kalkınmışlık dereceleri, mali kaynakları, turistik durumları göz önünde bulundurularak Maliye Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı ile Bayındırlık ve İskan Bakanlığının birlikte tespit edecekleri esaslar çerçevesinde Başbakanlığında oluru alınarak yapılmaktadır. Toplanan gelirlerden belediye paylarını, gelir saymanlıkları süresi içerisinde İller Bankasına yatırmakta ve İller Bankası da bu yatırılan payları belediyelere göndermektedir.15 5779 sayılı Kanun’a göre pay dağıtımında belediyelerde nüfus kriterinin %80, gelişmişlik endeksinin ise %20 oranında bir ağırlığa sahip olması öngörülmüştür. 1.3.1.3. Devlet Yardımları Yardımlar şartlı ve şartsız olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Şartsız bağış ve yardımlar, merkezi yönetimce harcanma yeri belirlenmeksizin belediyelerin mali güçlerini artırmak veya gelir yetersizliklerini azaltmak amacıyla yapılır. Bu tür yardımlara örnek olarak Maliye Bakanlığı bütçesindeki transfer kaleminden belediyelerin nüfusu, mali durumu, coğrafi konumu, gelişmişlik derecesi, karşılaştıkları doğal afetler, yürütmekte oldukları yatırım projeleri gibi çeşitli ölçütler göz önünde bulundurularak yapılan yardımlar gösterilebilir. Şartlı bağış ve yardımlar; koşulsuz yardımlardan farklı olarak belirli bir amacın gerçekleştirilmesi için verilmekte ve sadece veriliş amacı doğrultusunda kullanılabilmektedir. Bu tür yardımlara örnek olarak ise Kültür ve Turizm Bakanlığı bütçesinden belediyelerin yerel, ulusal ve uluslararası kültürel etkinliklerine yönelik yardımları ve DPT bütçesine konulan ödenekten kalkınmada öncelikli gösterilebilir.16 14 KARATAŞ, a.g.m., s.39. BÜLBÜL, a.g.e., s.198. 16 ÇINAR, a.g.e., s.22. 15 illerdeki belediyelere yönelik yapılan yardımlar 13 1.3.1.4. Borçlanmalar ve Diğer Gelirler Belediyelerin, sayılan gelirlere ek olarak; hizmet gereği alınan ücretler, müze giriş ücretleri, madenlerden verilen paylar, belediye teşebbüslerinin gelirleri, belediyelerin her türlü özel mal ve hizmet karşılığında elde ettiği gelirler, menkul ve gayrimenkullerin satılması ve kiralanmasından elde edilen gelirler ve para cezaları gibi diğer gelirleri bulunmaktadır. Yine, 3194 sayılı İmar Kanunu gereği Bayındırlık Bakanlığınca çıkarılan Otopark Yönetmeliği’ne dayanılarak alınan otopark bedeli genel olarak büyükşehir belediyelerinin ve nüfusu 10.000 ve üzeri olan yerleşim yerlerinin diğer gelirleri arasındadır. Ayrıca belediyeler hem iç hem de dış piyasalardan borçlanma yoluna gidebilirler. Ancak dış borçlanmayı merkezi idarenin denetiminde yapabilmektedirler. Belediyeler iç ve dış borçlanmalarını 5393 sayılı Belediye Kanunu ve 4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun hükümleri doğrultusunda belli şartlarda yapabilmektedirler.17 Belediyeler ve bağlı kuruluşları ile bunların sermayesinin yüzde 50’sinden fazlasına sahip oldukları şirketlerin faiz dahil iç ve dış borç stok tutarı, en son kesinleşmiş bütçe gelirleri toplamının 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nda belirlenen yeniden değerleme oranıyla artırılan miktarını aşamaz. Büyükşehir belediyelerinde bu oran bir buçuk kat olarak uygulanır. İç borçlanma belli tutara kadar belediye meclisi kararı ile bu tutar aşıldığında ise hem meclis kararı hem de İçişleri Bakanlığı onayı ile yapılabilmektedir. Dış borçlanma ise Hazine aracılığı ile gerçekleştirilmektedir. Ancak Hazinenin bir yandan belediyelere sağlanan Hazine garantili dış finansman imkanlarına yönelik olarak yatırım programlarına alınan projelerin finansmanını sağlaması, bir yandan da bu borçlanmaların vadesinde ödenmeyenleri üstlenmesi, hem kamu kesimi borçlanma gereğinin artmasına hem de kamu mali yönetiminde giderek artan bir mali disiplinsizliğe neden olmuştur. Bu nedenle çeşitli kanunlarla yerel yönetimlerin dış borçlanmaları 17 BÜLBÜL, a.g.e., s.211. 14 belli şekilde sınırlandırılmıştır.18 Günümüzde tüm sınırlandırılmalara rağmen, belediyelerin ödeme güçlerinden fazla borçlanmaları ve keyfi uygulamalar sonucu bazı belediyeler personel giderlerini ödeyemeyecek duruma düşmüşlerdir. Bazı belediyeler ise vergi, sigorta primi gibi devlete ödemeleri gereken paraları ödemeyerek kendilerine kaynak yaratmaya çalışmaktadır. Tablo 1. 2007 Yılı Ocak-Aralık Dönemi Tüm Belediyeler Bütçe Gelirleri BÜTÇE GELİRLERİ HESABI (Bin YTL) Vergi Gelirleri 100.00% 3.678.464 15.55% Mülkiyet Üzerinden Alınan Vergiler 1.723.573 7.29% Dahilde Alınan Mal ve Hizmet Vergileri 708.091 2.99% Harçlar 1.228.316 5.19% Başka Yerde Sınıflandırılmayan Vergiler 18.484 0.08% Teşebbüs ve Mülkiyet Gelirleri 3.742.518 15.83% Mal ve Hizmet Satış Gelirleri 2.049.761 8.67% Malların Kullanma veya Faaliyette Bulunma İzni Gelirleri 4.631 0.02% KİT ve Kamu Bankaları Gelirleri 3.694 0.02% Kurumlar Hasılatı 652.978 2.76% Kurumlar Karları 263.797 1.12% Kira Gelirleri 707.193 2.99% Diğer Teşebbüs ve Mülkiyet Gelirleri 60.464 0.26% 578.895 2.45% Yurt Dışından Alınan Bağış ve Yardımlar 5.223 0.02% Merkezi Yönetime Dahil İdarelerden Alınan Bağış ve Yardımlar 236.155 1.00% Diğer İdarelerden Alınan Bağış ve Yardımlar 36.702 0.16% Kurumlardan ve Kişilerden Alınan Yardım ve Bağışlar 199.663 0.84% Proje Yardımları 101.152 0.43% Alınan Bağış ve Yardımlar ile Özel Gelirler Diğer Gelirler 18 23.648.122 13.687.222 57.88% Faiz Gelirleri 233.197 0.99% Kişi ve Kurumlardan Alınan Paylar 11.818.927 49.98% Recep BOZLAĞAN, Yüksel DEMİRKAYA; Türkiye’de Yerel Yönetimler, Ankara, Nobel Yayın Dağıtım, 2008, s.270. 15 Para Cezaları 437.104 1.85% Diğer Çeşitli Gelirler 1.197.994 5.07% 1.897.844 8.03% Taşınmaz Satış Gelirleri 1.843.710 7.80% Taşınır Satış Gelirleri 49.155 0.21% Menkul Kıymet ve Varlık Satış Gelirleri 140 0.00% Diğer Sermaye Satış Gelirleri 4.839 0.02% 63.179 0.27% 63.179 0.27% Sermaye Gelirleri Alacaklardan Tahsilat Yurtiçi Alacaklardan Tahsilat Kaynak: Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü Tablo 1’de görüldüğü üzere 2007 yılında belediye gelirlerinin %15,55’i vergi gelirlerinden, %15,83’ü teşebbüs ve mülkiyet gelirlerinden, %2,45; alınan bağış ve yardımlardan, %8,03’ü sermaye gelirlerinden oluşmaktadır. Belediyelerin en büyük gelir kaynağı ise %57,88 oranı ile diğer gelirlerden oluşmaktadır. Diğer gelirler kalemine bakıldığında belediye gelirlerinin %49,98 oranı ile kişi ve kurumlardan alınan paylar bulunmaktadır. Bu başlıkta izlenen gelirler ise merkezi yönetim gelirlerinden alınan payları ifade etmektedir. Dolayısıyla belediyelerin finansmanının yarısından fazlası merkezi yönetim tarafından karşılanmaktadır. 1.3.2. Belediye Hizmetleri – Giderleri Bütçe hukuku açısından belediye giderleri, kanunlarla bu kuruluşlara verilmiş olan görevlerin gerçekleştirilebilmesi için belediye bütçesi ile verilen yetki sınırı içinde belediye gelirlerinden harcanan paraları ifade etmektedir. Belediye giderleri zorunlu ve isteğe bağlı olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Zorunlu giderler; belediye bütçesine her yıl konulması gereken itfaiye gideri, personel maaşları, zabıta hizmet giderleri gibi harcamalardan oluşmaktadır. İsteğe bağlı giderler ise gerçekleştirilmesi belediyelerin isteklerine bırakılmış 16 işleri karşılamak üzere bütçeye konulan giderlerdir.19 5393 sayılı Belediye Kanunu’na göre bir belediyenin giderleri şunlardır: a) Belediye binaları, tesisleri ile araç ve malzemelerinin temini, yapımı, bakımı ve onarımı için yapılan giderler, b) Belediyenin personeline ve seçilmiş organlarının üyelerine ödenen maaş, ücret, ödenek, huzur hakkı, yolluklar, hizmete ilişkin eğitim harcamaları ile diğer giderler, c) Her türlü alt yapı, yapım, onarım ve bakım giderleri, d) Vergi, resim, harç, katılma payı, hizmet karşılığı alınacak ücretler ve diğer gelirlerin takip ve tahsili için yapılacak giderler, e) Belediye zabıta ve itfaiye hizmetleri ile diğer görev ve hizmetlerin yürütülmesi için yapılacak giderler, f) Belediyenin kuruluşuna katıldığı şirket, kuruluş ve katıldığı birliklerle ilgili ortaklık payı ve üyelik aidatı giderleri, g) Mezarlıkların tesisi, korunması ve bakımına ilişkin giderler, h) Faiz, borçlanmaya ilişkin diğer ödemeler ile sigorta giderleri, i) Dar gelirli, yoksul, muhtaç ve kimsesizler ile özürlülere yapılacak sosyal hizmet ve yardımlar, j) Dava takip ve icra giderleri, k) Temsil, tören, ağırlama ve tanıtım giderleri, l) Avukatlık, danışmanlık ve denetim hizmetleri karşılığı yapılacak ödemeler, m) Yurt içi ve yurt dışı kamu ve özel kesim ile sivil toplum örgütleriyle birlikte yapılan ortak hizmetler ve proje giderleri, n) Sosyo-kültürel, sanatsal ve bilimsel etkinlikler için yapılan giderler, o) Belediye hizmetleriyle ilgili olarak yapılan kamuoyu yoklaması ve araştırması giderleri, p) Kanunla verilen görevler ve hizmetlerin yürütülmesi için yapılan diğer giderler, r) Şartlı bağışlarla ilgili yapılacak harcamalar, s) İmar düzenleme giderleri, 19 NADAROĞLU, a.g.e., s.225 17 t) Her türlü proje giderleri. Tablo 2. 2007 Yılı Ocak-Aralık Dönemi Tüm Belediyeler Bütçe Giderleri Bin YTL Yüzde BÜTÇE GİDERLERİ HESABI Personel Giderleri Sosyal Güvenlik Kurumlarına Devlet Primi Giderleri Mal ve Hizmet Alım Giderleri Üretime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları Tüketime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları Yolluklar 25.832.553 100.00% 5.072.880 19.64% 748.204 2.90% 8.239.236 31.89% 181.108 0.70% 2.268.332 8.78% 33.714 0.13% Görev Giderleri 212.506 0.82% Hizmet Alımları 3.812.507 14.76% Temsil ve Tanıtma Giderleri 284.076 1.10% Menkul Mal,Gayri maddi Hak Alım, Bakım ve Onarım Giderleri 621.831 2.41% Gayrimenkul Mal Bakım ve Onarım Giderleri 733.962 2.84% Tedavi ve Cenaze Giderleri Faiz Giderleri 91.200 0.35% 434.574 1.68% Cari Transferler 1.294.659 5.01% Sermaye Giderleri 9.587.781 37.12% Mamul Mal Alımları 369.327 1.43% Menkul Sermaye Üretim Giderleri 89.935 0.35% Gayri Maddi Hak Alımları 63.226 0.24% Gayrimenkul Alımları ve Kamulaştırması 1.244.744 4.82% Gayrimenkul Sermaye Üretim Giderleri 6.189.461 23.96% Menkul Malların Büyük Onarım Giderleri Gayrimenkul Büyük Onarım Giderleri Stok Alımları Diğer Sermaye Giderleri 188.458 0.73% 1.421.745 5.50% 4.169 0.02% 16.716 0.06% Sermaye Transferleri 137.925 0.53% Borç Verme 317.294 1.23% Kaynak: Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü 18 Tablo 2’den de görüldüğü üzere, 2007 yılında belediye giderlerinin %19,64’ü personel giderlerinden oluşmakta, %2,9’u sosyal güvenlik kurumlarına devlet primi giderlerinden, %1,68’i faiz giderlerinden, %5,01’i cari transferlerden oluşmaktadır. Giderler içerisinden büyük yer tutan mal ve hizmet alım giderleri ise %31,89’luk bir paya sahiptir. Genel itibariyle belediyeler, çöp toplama hizmetleri, güvenlik ve temizlik gibi hizmetleri dışarıdan hizmet alımı ihalesi şeklinde gerçekleştirdiklerinden, bu giderler içerisinde de en büyük payı hizmet alımları oluşturmaktadır. Sermaye giderleri kalemi ise belediye giderleri içerisinde %37,12 oranı ile en büyük paya sahiptir. Bu gider kalemi içerisinde en büyük paya sahip olan gayrimenkul sermaye üretim giderleri kalemi de asfalt gibi genel olarak alt yapı yatırımlarından oluşmaktadır. 1.4. BELEDİYELERDE BÜTÇE En küçük örgüt birimi olarak kabul edilebilecek aileden başlayıp, en büyük ulusal örgüt olarak devlete kadar uzanan tüm birimlerde karşımıza çıkabilen bütçe kavramı, daha çok finansal planlama ile bağlantılı olarak kullanılır. Örneğin devlet bütçesi öngörülen kamu gelirlerini (vergi vb.) kalem kalem gösteren ve varsa kamu finansman açığını nasıl karşılanacağını (yurtiçi ve yurtdışı borçlanma gibi) belirten bir cetvel halinde karşımıza çıkar. Bütçenin planlama aracı olma, denetleme aracı olma, başarı değerlendirme aracı olma, koordinasyon aracı olma ve iletişim aracı olma gibi çeşitli işlevleri vardır.20 Belediyeler açısından baktığımızda; 5393 sayılı Belediye Kanunu’nun 61 ve 5216 sayılı Büyükşehir Belediye Kanunu’nun 25.maddelerinde tarifi yapılan bütçe, idarenin stratejik planına ve performans programına uygun olarak hazırlanan mali yıl ve izleyen iki yıl içindeki gelir ve gider tahminlerini gösteren, gelirlerin toplanmasına ve harcamaların yapılmasına 20 Kamil BÜYÜKMİRZA, Maliyet ve Yönetim Muhasebesi, Ankara, Gazi Kitabevi, 2003, s.664. 19 izin veren bir meclis kararıdır. 5018 sayıl Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nun 3. maddesinde de bütçe, belirli bir dönemdeki gelir ve gider tahminleri ile bunların uygulanmasına ilişkin hususları gösteren ve usulüne uygun olarak yürürlüğe konulan belge şeklinde tarif edilmiştir. Bütçenin hazırlanması, uygulanması ve kontrolünde belli ilkelere uyulması gerekmektedir. Bütçe gelir ve gider tahminleri ile uygulama sonuçlarının raporlanmasında açıklık, doğruluk ve mali saydamlık esas alınır. Belediye Kanunu hükümlerine göre; belediye başkanı, mahalli idareler genel seçimlerinden itibaren 6 ay içinde kalkınma planı ve programı ile varsa bölge planına uygun olarak stratejik planı ve ilgili olduğu yılbaşından önce de yıllık performans programını hazırlayıp belediye meclisine sunması gerekmektedir. Belediye bütçesinin ise hazırlanan bu stratejik plana ve performans programına uygun olması zorunludur. Belediyenin stratejik plâ nı na ve performans programına uygun olarak hazırlanan bütçesi, belediyenin malî yıl ve izleyen iki yıl içindeki gelir ve gider tahminlerini gösterir, gelirlerin toplanmasına ve harcamaların yapılmasına izin verir. Bütçeye ayrıntılı harcama programları ile finansman programları eklenir. Bütçe yılı, yapılamaz. 21 devlet malî yılı ile aynıdır ve bütçe dışı harcama 21 Ersin KAPLAN, a.g.m., s.167. 20 Tablo 3. 2007 Yılı Ocak-Aralık Dönemi Tüm Belediyeler Bütçe Gerçekleşmeleri (Bin YTL) Harcamalar 25.832.553 Personel Giderleri 5.072.880 Sosyal Güvenlik Kurumu Devlet Primi 748.204 Mal ve Hizmet Alımları 8.239.236 Faiz Harcamaları 434.574 Cari Transferler 1.294.659 Sermaye Giderleri 9.587.781 Sermaye Transferleri 137.925 Borç Verme 317.294 Gelirler 23.648.122 Vergi Gelirleri 3.678.464 Teşebbüs ve Mülkiyet Gelirleri 3.742.518 Alınan Bağış ve Yardımlar ile Özel Gelirler 578.895 Faizler, Paylar ve Cezalar 13.687.222 Sermaye Gelirleri 1.897.844 Alacaklardan Tahsilatlar 63.179 Bütçe Dengesi -2.184.431 Kaynak: Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü Tablo 3’de belediyelerin 2007 yılı bütçe gerçekleşmelerine baktığımızda, gelirler ve giderler arasında 2.184.431.000-YTL tutarında olumsuz bir fark bulunduğu görülmektedir. Belediyeler bu olumsuz farkı ya borçlanarak finanse etmekte veya merkezi yönetime olan borçlarını erteleyerek finanse etmeye çalışmaktadırlar. Belediyelerin borçlanmasında kanuni olarak yeterli engellerin de bulunmamasından dolayı harcamaları gelirlerinin üzerine çıkmaya devam etmekte, bu durum ise belli süre sonunda belediyeleri borç ödeyemeyecek duruma düşürmektedir. 21 1.4.1. Bütçe Tasarısı ve Kabulü Kurumlarda üst yönetici, yani belediye başkanı her yıl Haziran ayının sonuna kadar stratejik plân ve performans programına uygun olarak gider bütçelerini hazırlamak üzere birimlere çağrı yapar. Birimler gerekçeli bütçe yılı gider teklifleri ve izleyen iki yılın gider tahminleri ile ödenek cetveli ve ayrıntılı harcama programını mali hizmetler biriminin koordinasyonunda hazırlayarak hizmet gerekçesi ile birlikte Temmuz ayının sonuna kadar mali hizmetler birimine verir. Belediye başkanı tarafından hazırlanan bütçe tasarısı Eylül ayının birinci gününden önce encümene sunulur ve İçişleri Bakanlığına gönderilir. İçişleri Bakanlığı belediye bütçe tahminlerini konsolide eder ve merkezi yönetim bütçe tasarısına eklenmek üzere eylül ayı sonuna kadar Maliye Bakanlığına bildirir. Encümen, bütçeyi inceleyerek görüşüyle birlikte Kasım ayının birinci gününden önce belediye meclisine sunar. Meclis bütçe tasarısını yılbaşından önce, aynen veya değiştirerek kabul eder. Ancak, meclis bütçe denkliğini bozacak biçimde gider artırıcı ve gelir azaltıcı değişiklikler yapamaz. Kabul edilen bütçe, mali yılbaşından itibaren yürürlüğe girer.22 Bütçe kararnamesi metninde; a) Gider tahminleri toplamı, b) Gelir tahminleri toplamı, c) Bütçe açığı varsa açığın ne şekilde kapatılacağı, ç) Kanunlara göre toplanacak vergi, resim ve harçların taksit süreleri, d) Bütçe yılına ait ve o yılın gelir ve giderlerini ilgilendiren diğer hükümler yer alır. Bütçeyi oluşturan cetveller ise; a) Bütçe Kararnamesi b) Ödenek Cetveli c) Gelirlerin Ekonomik Sınıflandırması Cetveli 22 ULUSOY, AKDEMİR, a.g.e., s.287. 22 ç) Finansmanın Ekonomik Sınıflandırması Cetveli d) Gelirlerin Yasal Dayanağını Gösterir Cetvel e) Çok Yıllı Gider Bütçesi Cetveli f) Fonksiyonel ve Ekonomik Sınıflandırma Düzeyinde İzleyen İki Yıl Bütçe Tahmini Cetveli g) Çok Yıllı Gelir Bütçesi Cetveli ğ) Çok Yıllı Finansmanın Ekonomik Sınıflandırması Cetveli h) Gelecek Yıllara Yaygın Yüklenmeleri Kapsayan Taahhütler Cetveli ı) Memur Olmayanlara Verilecek Yollukları Gösterir Cetvel i) İhdas Edilen Memur Kadrolarını Gösterir Cetvel j) İhdas Edilen Sürekli İşçi Kadrolarını Gösterir Cetvel k) 237 sayılı Taşıt Kanununa Göre Satın Alınacak Taşıtları Gösterir Cetvel l) Mevcut Taşıtları Gösterir Cetvel m) Ayrıntılı Harcama Programı n) Finansman Programıdır.23 1.4.2. Büyükşehir, Büyükşehir İlçe ve İlk Kademe Belediye Bütçeleri Büyükşehir belediyelerinin bütçeleme süreci bazı noktalarda belediye bütçelerinden ayrılmaktadır. Büyükşehir belediyelerinin bir yıllık faaliyetlerini ve her bir faaliyet için ne kadar ödenek tahsis edildiğini gösteren bütçe tasarısı büyükşehir belediye başkanı tarafından hazırlanır. Büyükşehir belediye bütçe tasarısı ile ilçe ve ilk kademe belediyelerinden gelen bütçe tasarıları büyükşehir belediye meclisine sunulur; büyükşehir belediye meclisince yatırım ve hizmetler arasında bütünlük sağlayacak biçimde aynen veya değiştirilerek kabul edilir. Büyükşehir, ilçe ve ilk kademe belediye bütçeleri, büyükşehir belediye meclisinde Kasım ayı toplantısında, 23 MİBMY, Mad.30. birlikte görüşülerek karara bağlanır ve büyükşehir 23 belediyesince tek bütçe ve gerekirse ciltler hâlinde bastırılır. İlçe ve ilk kademe belediyelerine onaylı birer örnekleri gönderilir. Büyükşehir belediye meclisi, ilçe ve ilk kademe belediye bütçelerinde kanuni sınırlar içerisinde değişiklik yapabilir. Büyükşehir belediye meclisince ilçe ve ilk kademe belediye bütçelerinde yapılan değişikliklere karşı on gün içinde Danıştaya itiraz edilebilir. Danıştay, itirazı otuz gün içinde karara bağlar.24 1.4.3. Ödenek Kullanımı ve Bütçede Yapılacak Değişiklikler Belediye bütçelerinde belli şartlarla, bütçenin herhangi bir tertibinde bulunan ve o hesap döneminde kullanılmayacağı anlaşılan ödeneklerden alınarak, ödenek ihtiyacı olan diğer gider tertiplerine veya yeni tertip açılarak aktarma yapılabilir Bütçede fonksiyonel sınıflandırmanın birinci düzeyleri arasındaki aktarmalar meclis kararı ile fonksiyonel sınıflandırmanın ikinci düzeyleri arasındaki aktarmalar encümen kararıyla, bunların dışında kalan ve ekonomik sınıflandırmanın ikinci düzeyine kadar aktarmalar ise üst yöneticinin onayı ile yapılır. Ekonomik sınıflandırmanın üçüncü ve dördüncü düzeyleri bütçeleşme düzeyi olmadığından, bunlar arasında aktarma onayına gerek yoktur. Büyükşehir ilçe ve ilk kademe belediyelerinde; aktarmalarla ilgili meclis kararları bütçe ile ilgili meclis kararları gibi kesinleşir ve yürürlüğe girer. Ancak; personel giderleri tertiplerinden, aktarma yapılmış tertiplerden, yedek ödenekten aktarma yapılmış tertiplerden, projeye bağlı yatırım tertiplerinden, ilgili mevzuatında aktarma yapılmaması öngörülen tertiplerden, aktarma yapılamaz. Ayrıca, projeye dayalı iş, fiziksel olarak yüzde yüz gerçekleşmişse, bu projeyle ilgili artan ödenek diğer tertiplere aktarılabilir. Personel ödeneklerine ilişkin tertipler arasında aktarma yapılabilir. Ek ödenek; bütçede tertibi bulunduğu halde ihtiyaca yetmeyeceği 24 BŞBK, Mad. 25. 24 anlaşılan veya bütçenin düzenlenmesi ve görüşülmesi sırasında düşünülmeyen ve bütçede tertibi açılmayan, ancak yapılmasında zorunluluk bulunan bir hizmet için tertip açılarak, bütçenin diğer tertiplerindeki ödeneklere dokunulmadan alınan ödenektir. Ek ödenek ancak bütçe yılı içerisinde verilebilir. Ek ödenek verilmesi meclis kararı ile yapılır. Büyükşehir ilçe ve ilk kademe belediyelerinde ise belediye meclislerince kabul edildikten sonra büyükşehir belediye meclisince karara bağlanır. Ek ödenek verilmesi için yeni bir gelir veya finansman kaynağının bulunması zorunludur.25 Yedek Ödenek ise bütçede öngörülen hizmet ve amaçları gerçekleştirmek, ödenek yetersizliğini gidermek veya bütçenin düzenlenmesi ve görüşülmesi sırasında düşünülmeyen veya öngörülmeyen ve bütçede tertibi bulunmayan ancak yerine getirilmesi zorunlu hizmetlere ilişkin giderleri karşılamak üzere, gerektiğinde diğer tertiplere aktarma yapmak amacıyla "09-Yedek Ödenek" tertibine bütçe gelirleri toplamının %10'undan fazla olmamak kaydıyla koyulan ödenektir. 09-Yedek Ödenek tertibi altındaki yedek ödenek dışındaki diğer tertiplere konacak yedek ödenekler konulduğu amaç dışında kullanılamaz. Bu tertipten diğer tertiplere aktarma encümen kararıyla yapılır.26 Bu amaçla bütçede gerekli tertipler açmaya, bu tertiplere aktarma yapmaya ve tertiplerden yapılacak ödemelerin yer ve esaslarını tespite encümen yetkilidir. İlgili yıl sonunda kullanılmayan ödenekler bütün düzeyleri belirtilerek iptal edilir. Ancak, şartlı, tahsis olan ve mevzuatı gereği ertesi yıla devri gereken ödenekler devir gerekçesi belirtilerek devredilir. Devredilen ödenek yeni yıl bütçesinde açılacak tertiplere ödenek kaydedilir. 1.4.4. Belediyelerde Bütçeleme Tekniği Ülkemizde 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu gereğince belediyelerde de çok yıllı bütçelemenin uygulanacağı belirtilmiş ve 25 26 MİBMY, Mad.37. MİBMY, Mad.38. 25 bunu gerçekleştirmek amacıyla Belediye Kanunu’nun 61.maddesinde, mali yıl ve izleyen iki yıl içindeki gelir ve gider tahminlerini gösteren üç yıllık bütçenin hazırlanacağı hükme bağlanmıştır. Yine belediyelerde 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nun 9.maddesi gereği Performans Esaslı Bütçeleme Sistemi uygulanmaya başlanılmıştır. Buna göre; kamu idareleri, kamu hizmetlerini istenilen düzeyde ve kalitede sunulabilmek için bütçeleri ile program ve proje bazında kaynak tahsislerini; stratejik planlarına, yıllık amaç ve hedefleri ile performans göstergelerine dayandırmak zorundadırlar. Ayrıca Uluslararası karşılaştırmaların sağlanması, mali saydamlık ve hesap verilebilirliğin gerçekleştirilmesi amacıyla genel bütçeye dahil idareler, özel bütçeli idareler, düzenleyici ve denetleyici kurumlar, sosyal güvenlik kurumları ve mahalli idarelerin tümünde analitik bütçe sistemi ve buna bağlı alanlarda tahakkuk esaslı muhasebe planının uygulanmasına geçilmesi benimsenmiştir.27 1.4.4.1. Gider Bütçesi Belediyelerde analitik bütçe sistemi uygulanmaktadır. Bir bütçe kodlaması olarak adlandırılan analitik bütçe sınıflandırması, devletin görevlerini yerine getirirken, sağlıklı veri ve güvenilir istatistikî bilgi ortaya koymak amacıyla geliştirilmiş bir kodlama sistematiğidir. Bir başka deyişle, devletin mali istatistiklerinin daha düzenli ve daha güvenilir ve analizinin etkin yapılabilirliğinin sağlanması amacıyla ortaya konmuş bir bütçe kodlamasıdır.28 Gider Bütçesi, analitik bütçe sisteminde; 27 28 1. Kurumsal Sınıflandırma 2. Fonksiyonel Sınıflandırma 3. Finansman tipi Sınıflandırma KMYKK, Mad.12. Duran BÜLBÜL, Handan EJDER, Özgür ŞAHİN, Devlet Bütçesi, Gazi Kitabevi, 2005, s.89. 26 4. Ekonomik Sınıflandırma olmak üzere dört tip sınıflandırmadan oluşmaktadır.29 Kurumsal Sınıflandırma; bütçe sistemi içinde idari yapı esas alınarak yapılan bir sınıflandırmadır. Dört düzeyden oluşur. Kurumsal sınıflandırmayla, siyasi ve idari bakımdan sorumluluğun belirlenmesi ve bu çerçevede kurumların performans ölçümü de amaçlanmaktadır. 30 Sorumluluğu bulunmayan ve kuruluşu mevzuattan kaynaklanmayan birimler kurumsal sınıflandırmada kodlanmaz. Ancak, özel kalem müdürlüğü kadrosu bulunup bulunmamasına bakılmaksızın üst yönetimin gördüğü hizmetler özel kalem adı altında kodlanır. Kurumsal Sınıflandırma, dört düzeyli bir kod yapısından oluşmaktadır. Her düzeyi iki haneli rakamla kodlanır. Özet olarak birinci düzeyi; kurumun belediye, bağlı idare veya birlik olduğunu, ikinci düzey; belediye, bağlı idare ve birliklerin bulunduğu ili, üçüncü düzey; ilde bulunan büyükşehir belediyesi, il belediyesi, bağlı idare, ilçe belediyesi, ilk kademe belediyesi ile köylere hizmet götürme birlikleri, sulama birlikleri ve içme suyu birliklerinin tamamını ve bunların dışında kalan birliği, dördüncü düzey; üçüncü düzeyde kod verilen belediye, bağlı idare ve birliklerin birimlerini ve il dâhilindeki her bir belde belediyesi ile köylere hizmet götürme birlikleri, sulama birlikleri ve içme suyu birliklerini tanımlar.31 Fonksiyonel Sınıflandırma; dört düzey şeklinde ortaya konulan fonksiyonel sınıflandırma, kamu harcamalarındaki fonksiyonel ayrım esas alınarak, devlet faaliyetlerini belirlemek amacıyla ortaya konmuş bir sınıflandırmadır.32 Birinci düzey; analitik bütçe sınıflandırması gereğince on gruba ayrılmış olan devlet faaliyetlerinden il özel idaresi, belediye, bağlı idare ve birliklerin gördüğü hizmetleri belirtir. Bu kodlar ve hizmetler şunlardır: 29 MİBMY, Mad.6. BÜLBÜL, Yerel Yönetimler Maliyesi, s.213. 31 MİBMY, Mad.7. 32 Fikret ÇÖKER, Yerel Yönetimler Analitik Bütçe ve Tahakkuk Esaslı Muhasebe Sistemi, Ankara, Mali Yönetim ve Denetim Yayınları, 2006, s.40. 30 27 01 Genel Kamu Hizmetleri 02 Savunma Hizmetleri 03 Kamu Düzeni Ve Güvenlik Hizmetleri 04 Ekonomik İşler Ve Hizmetler 05 Çevre Koruma Hizmetleri 06 İskan Ve Toplum Refahı Hizmetleri 07 Sağlık Hizmetleri 08 Dinlenme, Kültür Ve Din Hizmetleri 09 Eğitim Hizmetleri 10 Sosyal Güvenlik Ve Sosyal Yardım Hizmetleri İkinci düzey sınıflandırma, ekonomik işler ve hizmetler bağlamındaki alt hizmetleri, üçüncü düzey kodlama nihai hizmetleri belirtmektedir. Dördüncü düzey kodlama ise, zaman içinde ortaya çıkabilecek ihtiyaçlar için boş bırakılmıştır.33 Finansman Tipi Sınıflandırma ise genel devlet tanımına giren bütün kurumları kavrayabilmek için yapılan bir kodlamadır. Devirli ödenekleri izlemek için geliştirilmiştir. Kamu harcamalarının hangi kaynaklarla finanse edildiği gösterir. Finansman tipi kodlama tek düzeyden oluşur ve tek haneli rakamla kodlanır. Finansman tipi kodlar şu şekildedir: 1 Genel Bütçeli İdareler 2 Özel Bütçeli İdareler 3 Düzenleyici Ve Denetleyici Kurumlar 4 Sosyal Güvenlik Kurumları 5 Mahalli İdareler 6 Özel Ödenekler 7 Dış Proje Kredileri 8 Bağış ve Yardımlar 33 MİBMY, Mad.8. 28 Belediye, il özel idaresi ile bunlara bağlı idare ve birliklerin gördüğü hizmetlerin finansmanı, kendi öz kaynakları ile sağlanıyorsa "5 Mahalli İdareler", tahsisli ödeneklerle sağlanıyorsa "6-Özel Ödenekler", bunların dışındaki ödeneklerle sağlanıyorsa diğer finansman tipi kodlardan ilgili olanı ile kodlanır.34 Ekonomik Sınıflandırma; Devlet faaliyetlerinin ekonomi üzerinde yaratacağı etkilerin ölçülmesi amacıyla oluşturulmuştur. Bir başka ifadeyle, devlet faaliyetlerinin milli gelir ve piyasa ekonomisi üzerinde yaratacağı etkilerinin ölçümünün sağlanmasını amaçlamaktadır.35 Belediye, bağlı idare ve birliklerin faaliyetlerinin ekonomik olarak sınıflandırılmasını gösterir. Ekonomik sınıflandırma dört düzeyden oluşur, birinci düzeyi iki haneli, iki ve üçüncü düzeyi tek haneli, dördüncü düzeyi ise iki haneli rakamla kodlanır. Bütçe teklifleri, ekonomik sınıflandırmanın dördüncü düzeyini de kapsayacak şekilde hazırlanır. Birinci düzey ekonomik kodlar; 01 Personel Giderleri 02 Sosyal Güvenlik Kurumlarına Devlet Primi Giderleri 03 Mal Ve Hizmet Alım Giderleri 04 Faiz Giderleri 05 Cari Transferler 06 Sermaye Giderleri 07 Sermaye Transferleri 08 Borç Verme 09 Yedek Ödenekler Bütçe teklifleri ekonomik sınıflandırmanın dördüncü düzeyine göre hazırlanır. Bütçe ise ekonomik sınıflandırmanın ikinci düzeyinden oluşur. Menkul mal alımı bakım ve onarımları, gayri maddi hak alımları, 34 35 MİBMY, Mad.9. ÇÖKER, a.g.e., s.44. 29 gayrimenkul bakım ve onarımları ve bilimsel araştırma projelerine ilişkin menkul mal alımlarında her bir alım ve hizmet için, her yıl Merkezi Yönetim Mali Yılı Bütçe Kanunları’nda belirtilen tutarların altındaki harcamalar "(03) Mal ve Hizmet Alım Giderleri" tertiplerinden ödenir.36 I 00 KURUMSAL II III 00 00 IV 00 FONKSİYONEL I II III IV 00 0 0 00 FİN I 0 I 00 EKONOMİK II III 0 0 IV 00 Analitik bütçe sınıflandırmasında kamu kaynaklarını kimler kullanıyor sorusunun cevabını kurumsal kod yapısı verir. Söz konusu kurumlar hangi kamusal işlevi yerine getiriyor, sorusunun cevabını fonksiyonel kod yapısı, kamu kaynağını kullanan kurumlar fonksiyonlarını yerine getirirken hangi kaynaktan finansman sağlıyor, sorusunun cevabını finansal kod yapısı ve son olarak kurumlar işlevlerini yerine getirirken ne gibi bir maliyete katlanmaktadır, sorusunun cevabını ise ekonomik kodlama vermektedir.37 1.4.4.2. Gelir bütçesi Gelir bütçesi, belediye gelirlerinin, ekonomik sınıflandırmasını göstermektedir. Gelir bütçesi dört düzeyden oluşur. Birinci düzey iki haneli, ikinci ve üçüncü düzey tek haneli, dördüncü düzey ise iki haneli rakamla kodlanır. Birinci düzey ekonomik kodlar; 01 Vergi Gelirleri 02 Vergi Dışı Gelirler 03 Sermaye Gelirleri 04 Alınan Bağışlar ve Yardımlar 08 Alacaklardan Tahsilâtlar 36 37 MİBMY, Mad.10. ÇÖKER, a.g.e., s.29. 30 09 Red ve İadeler (-) Gelirlerden yapılan yersiz tahsilâtlar, yargı kararları ile iade edilmesi gereken tutarlar ve başka kurum veya kuruluşlar adına nakden veya mahsuben tahsil edilen tutarlar için gider bütçesinde tertip açılmaz. Bu tutarlar gelir bütçesinde "red ve iadeler" bölümünde gösterilir. Red ve iadelerin toplam tutarı gelir bütçesi toplamından düşülür ve kalan tutar gider bütçesi ödenek tahmininde dikkate alınır.38 1.5. BELEDİYE MUHASEBE SİSTEMİ VE ORGANİZASYONU Günümüzde, dünyada ve ülkemizde gelişen yeni kamu yönetimi anlayışıyla birlikte özel sektör ve kamu sektörü yakınlaşmaya başlamıştır ve kamu kurumları belli alanlarda özel sektöre uyarlanmaya çalışılmaktadır. Muhasebe alanında da yapılan düzenlemeler ve getirilmeye çalışılan standartlar özel sektör de uygulananlara benzerlik göstermektedir ancak belli kısımlarda kamu kurumlarının kendine özgü niteliklerinden dolayı farklılıklar da bulunmaktadır. Bu kapsamda belediyelerin muhasebe sistemlerinde de çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Bu nedenle aşağıda belediyelerin muhasebe sistemleri genel olarak anlatılmaya çalışılacaktır. 1.5.1. Belediye Muhasebesi Kavramı ve Genel Düzenlemeler Kamu kesiminin ihtiyaç duyacağı tüm mali verilerin günü gününe, doğru, güvenilir bir şekilde kaydedilip saklanması; bunların işlenerek analiz edilmesi ve böylece üretilen yönetim bilgileri ile mali bilgilerin karar verme durumundaki yöneticilerin kullanımına zamanlı olarak sunulması sağlıklı bir kamu mali yönetimi için hayati önem taşır. İyi tasarlanmış bir yönetim bilgi sistemi, karar verme süreçlerinde yöneticilere doğru, güvenilir, zamanlı ve yeterli bilgi sağlar, 38 MİBMY, Mad.11. 31 gerekli raporları üretir. Böylece yöneticilerin etkili, zamanlı ve doğru kararlar almalarına yardımcı olurken, onların hesap verme yükümlülüklerini yerine getirmelerinde de vazgeçilemez bir rol oynar.39 Devlet muhasebesi de hükümetlerin mali politikalara ilişkin işlemlerinin kayıtlarını tutar ve raporlar. Bu nedenle, devlet muhasebesi geleceği planlamanın, mali hesap verilebilirliğin ve saydamlığın en önemli aracıdır. Belediye muhasebe sisteminin hukuki gelişimine baktığımızda; 1580 sayılı Belediye Kanunu’nun 129. maddesinde belediyelerin muhasebelerine ilişkin esasların bir tüzükle düzenleneceği hükme bağlanmıştır. 129. maddenin bu hükmüne istinaden 1931 yılında 10750 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Belediye Muhasebe Usulü Tüzüğü yürürlüğe konulmuştur. Söz konusu tüzüğe dayanılarak da yine 1931 yılında Belediyelerin Bütçe ve Muhasebe Usulü Yönetmeliği hazırlanarak yürürlüğe girmiştir. 1994 yılında da Belediye Bütçe ve Muhasebe Usul Yönetmeliği uygulanmaya başlamıştır. Daha sonra ise 5393 sayılı Belediye Kanunu 13.07.2005 tarihinde kabul edilmiş, 1580 sayılı Belediye Kanunu yürürlükten kalkmıştır ve 5393 sayılı Belediye Kanunu’na göre düzenlenen Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği 10.03.2006 tarih ve 26104 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak 01.01.2006 tarihinden geçerli olmak üzere yürürlüğe girmiştir. Yönetmelik; il özel idaresi, mahalli idare birliklerinin bütçe ve belediye, bağlı idare ve muhasebe kayıt ve işlemlerini kapsamaktadır. Bu yönetmelik kapsamında olan belediyeler, 31.12.2005 tarihi itibariyle düzenlemiş oldukları “Devir Cetveli”ni (bağlı idareler bilançolarını) bu yönetmelik ekinde yer alan muhasebe hesap planına göre “Bilanço”ya dönüştürecekler ve bilançodaki hesaplar esas alınarak 01.01.2006 tarihinde açılış kayıtlarını yapacaklardır.40 Dolayısıyla belediyelerde 2006 yılından itibaren nakit esaslı muhasebe sisteminden tahakkuk esaslı muhasebe sistemine geçmiş ve duran varlıkları 39 Erkan KARAARSLAN, ”Ülkemizde Devlet Muhasebesinin Serüveni”, Sayıştay Dergisi, Sayı 54, Temmuz-Eylül, 2004, s.37. 40 MİBMY, Geçici Mad.3. 32 dahil tüm mali işlemleri muhasebe kaydı altına alınmaya başlanmıştır. Ayrıca muhasebe sistemleri eskiye nazaran oldukça kapsamlı hale gelmiş ve belli kurallara bağlanmıştır. 1.5.2. Hesap Çerçevesi ve Genel Hesap Planı 10.03.2006 tarihinde Resmi Gazete’de yayınlanan Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği’nde yer alan hesap çerçevesi ve hesap kümeleri aşağıdaki gibidir. Aktif Hesaplar 1 Dönen Varlıklar 10 Hazır Değerler 12 Faaliyet Alacakları 13 Kurum Alacakları 14 Diğer Alacaklar 15 Stoklar 16 Ön Ödemeler 19 Diğer Dönen Varlıklar 2 Duran Varlıklar 21 Menkul Varlıklar 22 Faaliyet Alacakları 23 Kurum Alacakları 24 Mali Duran Varlıklar 25 Maddi Duran Varlıklar 26 Maddi Olmayan Duran Varlıklar 28 Gelecek Yıllara Ait Giderler Pasif Hesaplar 3 Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar 30 Kısa Vadeli İç Mali Borçlar 33 31 Kısa Vadeli Dış Mali Borçlar 32 Faaliyet Borçları 33 Emanet Yabancı Kaynaklar 36 Ödenecek Vergi ve Diğer Yükümlülükler 39 Diğer Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar 4 Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar 40 Uzun Vadeli İç Mali Borçlar 41 Uzun Vadeli Dış Mali Borçlar 43 Diğer Borçlar 48 Gelecek Yıllara Ait Gelirler 5 Öz Kaynaklar 50 Net Değer/Sermaye 52 Yeniden Değerleme Farkları 57 Geçmiş Yıllar Olumlu Faaliyet Sonuçları 58 Geçmiş Yıllar Olumsuz Faaliyet Sonuçları 59 Dönem Faaliyet Sonuçları 6 Faaliyet Hesapları 60 Gelir Hesapları 63 Gider Hesapları 69 Faaliyet Sonuçları 8 Bütçe Hesapları 80 Bütçe Gelir Hesapları 81 Bütçe Gelirlerinden Ret ve İade Hesapları 83 Bütçe Gider Hesapları 89 Bütçe Uygulama Sonuçları 9 Nazım Hesaplar 90 Ödenek Hesapları 91 Nakit Dışı Teminat ve Kişilere Ait Menkul Kıymet Hesapları 92 Taahhüt Hesapları Belediyelerin, hesap planında yer alan hesaplardan sadece mali işlemleriyle ilgili olan hesapları tutmaları gerekmektedir. Kamu idarelerinin 34 varlık, kaynak, gelir ve gider hesaplarının dışında, muhasebenin bilgi verme ve izleme görevi yüklediği işlemleri, muhasebe disiplini altında toplanması istenen işlemleri ile gelecekte doğması muhtemel hak ve yükümlülüklerine ilişkin işlemlerini izlemek üzere nazım hesaplar kullanılır. Nazım hesaplar, yalnızca ilgili olduğu diğer nazım hesaplarla karşılıklı olarak borç ve alacak çalışan hesaplardan oluşur. Bu hesaplar mizanda ve bilançonun dipnotunda gösterilir. Yukarıdaki hesap planından görüleceği üzere belediye hesap planı tek düzen hesap planı ile benzerlik göstermekte ancak ek olarak 8 nolu Bütçe Hesapları Grubu bulunmaktadır. Bunun nedeni ise yeni sistemde bilanço ve faaliyet hesaplarının, (gelir ve gider hesapları) tahakkuk esasına göre, bütçe hesaplarının (bütçe gelir ve bütçe gider hesapları) ise nakit esasına göre kaydedilmesidir. Bu hesap grupları arasındaki ilişki ise yansıtma hesapları aracılığı ile kurulmaktadır. Böylece nakit esaslı bütçe raporları da üretilebilmekte ve bütçe işlemlerinin mahiyeti gereği nakit işlemleri de ayrıca görülebilmektedir. 1.5.3. Kayıtlarda Kullanılacak Belgeler Belediyelerin yapmış oldukları hizmetler nedeniyle her gün varlıklarını ve borçlarını etkileyen işlemler ortaya çıkmaktadır. Bu işlemlerin yaratacağı mali değişiklikleri izleyebilmek amacıyla mali nitelikteki işleme ilişkin muhasebe kaydının yönetmelikte belirtilen belgeler üzerinde yapılması gerekmektedir. Gerçekleşen işlemler muhasebeleştirme belgeleriyle kaydedilir. Belge olmadan kayıt yapılmaz. Gerçekleşen işlemler, hesapların niteliğine uygun bir biçimde kaydedilir. Bir hesabın borcuna kaydedilen tutar mutlaka başka bir hesap ya da hesapların alacağına kaydedilir. Yevmiye defterinde her zaman borç alacak eşitliği bulunur.41 Bütçeden nakden veya mahsuben yapılan harcamalar “Ödeme Emri Belgesi”, diğer işlemler ise “Muhasebe İşlem Fişi” ile muhasebeleştirilir. 41 Vasfi HAFTACI, Cemkut BADEM, ”Tahakkuk Esaslı Muhasebe ve Belediyelerde Yeni Muhasebe Düzeni”, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 2, , 2006, s.100. 35 Muhasebeleştirme belgelerinin yevmiye tarih ve numarası sütunlarına, gerçekleşen işlemlerin kayda geçirildikleri tarih ile hesap döneminin başında (1)’den başlayıp, hesap döneminin sonuna kadar devam eden birer numara verilir. Gerek yevmiye defteri ve gerekse büyük defter ve yardımcı defter kayıtlarında bu yevmiye numaraları esastır. Mali yılın başında bir önceki hesap döneminden devreden hesaplar için açılış bilançosu düzenlenir. Açılış bilançosuna dayanılarak, açılış yevmiyesinin kayıtlarını sağlamak üzere bilançodaki tutarlar düzenlenecek (1) yevmiye numaralı “Muhasebe İşlem Fişi ile” ilgili hesaplara borç ve alacak kaydedilir. Açılış kaydına ilişkin muhasebe işlem fişine, açılış bilançosunun bir nüshası eklenir. Açılış kaydına esas tutarlar, ilgili hesap için açılacak büyük defter ve yardımcı defterlere aktarıldıktan sonra işlemlerin kaydına başlanır.42 1.5.4. Kayıtlarda Kullanılacak Defterler Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği’ne göre yapılacak muhasebe kayıtlarında aşağıda yer alan 4 defter kullanılmaktadır.43 a) Yevmiye Defteri, b) Büyük Defter c) Kasa Defteri, d) Yardımcı Hesap Defteri, Yevmiye defteri, kayda geçirilmesi gereken işlemlerin yevmiye tarih ve numarasıyla ve maddeler halinde düzenli olarak yazıldığı müteselsil sıra numaralı defterdir. Yevmiye defterine açılış kaydı yapıldıktan sonra, günlük işlemler muhasebeleştirme belgelerine dayanılarak kaydedilir. Büyük defter, yevmiye defterinde kayda geçirilmiş olan işlemleri usulüne göre hesaplara dağıtan ve tasnifli olarak bu hesaplarda toplayan defterdir. 42 43 MİBMY, Mad.43. MİBMY, Mad.44. 36 İşlemler yevmiye tarih ve numarasına göre yevmiye defterine kaydedildikten sonra, aynı yevmiye tarih ve numarası ile her bir hesap için açılmış büyük defterde ilgili sayfalara tasnifli olarak kaydedilir. Kasa defteri, kasa işlemlerine ait büyük defter, diğer büyük defterlerde yer alan bilgilere ilaveten, günlük kasa sayımına ilişkin bilgileri ve muhasebe yetkilisi ve veznedar tarafından durumun tespitine ilişkin açıklamaları ihtiva edecek tarzda düzenlenir. Yardımcı defter, hesap planında üçüncü düzeyi oluşturan hesaplara ait bilgilerin ayrıntı bazında kaydına mahsus olarak tutulan defterdir. Hesap planında gelir ve gider bütçesini ilgilendiren hesaplara ait yardımcı hesap ve defter kayıtlarının tutulması zorunludur. Yardımcı hesapların kodları bütçe ile öngörülen kodlardır. 1.5.5. Temel Kavramlar Belediyelerinde tabi olduğu genel yönetim muhasebesi, muhasebe ilke ve kurallarının dayanağını oluşturan ve aşağıda belirtilen kavramlara göre yürütülür: a) Süreklilik: Kamu idarelerinin faaliyetleri, herhangi bir zaman sınırlamasına tabi olmaksızın sürdürülür. b) Dönemsellik: Kamu idarelerinin faaliyetleri, belirli dönemlerde raporlanır ve her dönemin faaliyet sonuçları diğer dönemlerden bağımsız olarak saptanır. c) Parayla ölçülme: Parayla ölçülebilen ekonomik olay ve işlemlere ilişkin muhasebe kayıtları, ortak ölçü olarak ulusal para birimi ile yapılır. d) Maliyet esası: Para mevcudu, alacaklar ve maliyetinin belirlenmesi mümkün veya uygun olmayan kalemler hariç, kamu idareleri tarafından edinilen varlık ve hizmetler, bunların elde edilme maliyet bedelleriyle muhasebeleştirilir. Maliyet bedeli tespit edilemeyen varlık ve kaynakların değerlemesine ilişkin hükümler saklıdır. e) Belgelendirme: Muhasebe kayıtları, gerçek durumu yansıtan ve 37 usulüne uygun olarak düzenlenmiş belgelere dayandırılır. f) Tutarlılık: Muhasebe uygulamalarının, faaliyet ve bütçe uygulama sonuçlarının ve bunlara ilişkin yorumların birbirini izleyen dönemlerde tutarlı bir şekilde karşılaştırılabilirliğinin sağlanması esastır. Uygulanan muhasebe politikalarının değişmesi durumunda, değişikliklerin ve mali etkilerinin mali tablo dipnotlarında açıklanması zorunludur. g) Tam açıklama: Mali tablolar, bu tablolardan yararlanacak olanların doğru karar vermelerine yardımcı olacak ölçüde yeterli, açık ve anlaşılır şekilde düzenlenir. h) Önemlilik: Bir hesap kalemi veya mali bir olayın nispi ağırlık ve değerinin, mali tablolarda yer verilecek önemde olması esastır. i) İhtiyatlılık: Muhasebe uygulamasında muhtemel risklere ve olaylara karşı bu Yönetmelikte belirtilen durumlarda karşılık ayrılır. Faaliyet sonucunu değiştirmeye yönelik olarak gizli yedekler ya da gereğinden fazla karşılık ayrılamaz. İKİNCİ BÖLÜM TAHAKKUK ESASLI DEVLET MUHASEBESİ’NE GEÇİŞİN MALİ RAPORLAMA SİSTEMİNDE GETİRDİĞİ YENİLİKLER VE BELEDİYELERİN HAZIRLADIKLARI MALİ TABLOLARIN KAPSAMI VE AMACI 2.1.TAHAKKUK ESASLI DEVLET MUHASEBESİNİN MALİ RAPORLAMA SİSTEMİNE GETİRDİĞİ YENİLİKLER 2003 yılı sonuna kadar uygulanan nakit esaslı muhasebe sistemi genel ve katma bütçeli idarelerin muhasebelerini kavramakta ve sadece bütçe uygulama sonuçlarına ilişkin, muhasebe dışı işlemlerle hazırlanabilen cetveller şeklinde bilgiler üretmekteydi. Hesap planı raporlamaya uygun değildi ve bilanço, nakit akım tablosu, faaliyet sonuçları tablosu gibi kamu kesimini kapsayan tablolar düzenlenememekteydi. Eski muhasebe sisteminin yetersizlikleri, raporlama ile muhasebe arasında olması gereken ilişkiyi yani "doğru ve tutarlı rapor, muhasebeden üretilir" ilkesini bozmuş, yetersiz oldukları açık olan mevcut raporların bile büyük bir kısmı muhasebe dışındaki kayıt yöntemleri ve veri tabanları ile üretilir olmuştur.44 Tahakkuk Esaslı Muhasebe Sisteminin uygulanması ile birlikte, genel idare sektörü için hazırlanacak ve kamuoyunun bilgisine sunulacak mali raporları; bilanço, faaliyet tablosu, nakit akım tablosu, gelirlerin ekonomik sınıflandırılması tablosu, giderlerin ekonomik, fonksiyonel, kurumsal ve finansal sınıflandırılma tabloları, mali varlıklar ve yükümlülüklerdeki değişim tablosu, finansman tablosu, iç borç değişim tablosu, dış borç değişim tablosu, borçların kurumsal dağılımı tablosu, kurumsal, fonksiyonel, finansal ve ekonomik ayrıma göre bütçe 44 KARAARSLAN, a.g.m., s.62. 39 uygulama sonuçları tabloları olarak sıralayabiliriz.45 Mali raporlar ihtiyaca göre haftalık, aylık, üç aylık, altı aylık ve yıllık olarak hazırlanacaktır. Mali raporlar, uluslararası standartlara uygun olarak bütünlük, güvenirlilik, kullanışlılık, yöntemsel geçerlilik ve ulaşılabilirlik ilkeleri çerçevesinde, muhasebe kayıtlarındaki verilere dayanılarak ve istatistiksel yöntemler kullanılarak oluşturulacaktır. Mali raporların genel olarak amacı, kaynakların dağıtımı hakkında karar verilmesinde kullanıcılara, bir ekonomik birimin mali durumu, performansı ve nakit akımları hakkında kapsamlı bir bilgi sunmaktır. Mali tablolar, şeffaf ve çağdaş bir yönetim sisteminin gereği olan bilgileri sağlayacaktır.46 Dolayısıyla 5018 sayılı Kanun’un önerdiği sistem sınıflandırılmış hesaplarla mali tabloların düzenlenmesini öngörmektedir. Hesapların bilanço ve gelir tablosunu düzenleyebilecek şekilde sınıflandırılması ise tüm mali işlemlerin kayıt altına alınmasını sağlamaktadır. Bu ise kamu idarelerinde yönetici konumunda bulunanların faaliyetlerinin değerlendirilmesi ve hesap verebilmeleri açısından önemlidir. Zira kanunun birinci maddesinde kendi amacını belirtirken muhasebe sisteminin hesap verilebilirliği ve mali saydamlığı sağlamak üzere kurulacağını ifade etmektedir. Böylece mali raporlama hesap verilebilirliği sağlamanın ve mali saydamlığın en önemli araçlarından biridir.47 Tahakkuk Esaslı Muhasebe Sistemi belediyelerin mali raporlama sistemlerinde muhasebe sisteminin kapsamından mali tabloların çeşitliliğine varıncaya kadar köklü bir değişiklik yapmıştır. Ancak ilerleyen bölümlerde yapılan bu değişiklerle birlikte gerçekleştirilmesi hedeflenen temel katkıları ele almaya çalışacağız. 2.1.1. Kayıtların Tahakkuk Esasına Göre Tutulması Yürürlükten kaldırılan muhasebe sistemi, mali raporlama açısından önem 45 Baki KERİMOĞLU, v.d., Mahalli İdareler İçin Tahakkuk Esaslı Devlet Muhasebesi, Ankara, Güncel Mevzuat Yayınları, 2006, s.33. 46 MİBMY, Mad.418. 47 ÇÖKER, a.g.e., s.9. 40 taşıyan pek çok bilginin kaydedilmemesine ve kaybolmasına neden olan nakit esasına dayanmaktadır. Yürürlüğe konulan muhasebe sisteminde ise, bütçe işlemleri açısından nakit esasına göre faaliyetler açısından ise tahakkuk esasına göre kayıt yapılmaktadır. Yeni devlet muhasebe sisteminin en önemli özelliklerinden birisi nakit esasına dayalı bütçe uygulama sonuçları ile tahakkuk esasında faaliyet sonuçlarını birlikte üretebilecek yeteneğe sahip olmasıdır.48 Nakit esasına dayalı bütçe uygulamasında bütçe gelirleri tahsil edildiğinde; bütçe giderleri ise ödendiğinde gelir ve gider olarak kabul edilir ve muhasebeleştirilir. Ancak devletlerin mali işlemleri bütçeleriyle sınırlı değildir. Tahakkuk esasına dayalı muhasebe sistemi ile nakit esasına dayalı bütçe sisteminin uyumlaştırılması ve tahakkuk esasında muhasebe raporları ve nakit esasında bütçe raporları üretilebilmesi için "yansıtma tekniği" kullanılmıştır. Böylece bütçe kanunlarının gelir ve gider kabul ettiği işlemler bütçe geliri ve bütçe gideri hesaplarına kaydedilmekte ve yansıtma hesapları kullanılarak; genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine göre gelir ve gider kabul edilen işlemler gelir ve gider hesaplarına yansıtılmakta, gelir ve gider olarak kabul edilmeyen işlemler ise ilgili varlık veya yükümlülük hesaplarına yansıtılmaktadır.49 Örneğin; Nakit Esaslı Devlet Muhasebesi Sisteminde Devlet uhdesinde bulunan bir borcun ödenek yetersizliği nedeniyle ödenememesi durumunda bu borcun mali tablolarda görülme ihtimali söz konusu değildir. Doğal olarak bu şekilde oluşturulan mali tabloların gerçeği tam ve doğru olarak yansıtması beklenilemez bir durumdur. Ayrıca mali tablolardan borç yükünün görülememesi nakit planlamasının önünde bir engel teşkil eder ve bu durum da ileriye dönük olarak sağlıklı ödenek ve nakit planlamasını engeller.50 Yeni muhasebe sisteminde, alınan mal ya da yaptırılan hizmet karşılığı doğmuş olan bir devlet borcu gerçekleştiğinde gider olarak kaydedilmekte, 48 KARAARSLAN, a.g.m., s.55 T.C. Maliye Bakanlığı, Muhasebat Genel Müdürlüğü, Tahakkuk Esaslı Devlet Muhasebesi Pilot Uygulama Sonuçları, Ankara, Mayıs 2003, s.16. 50 H.Engin GÜL, “Tahakkuk Esaslı Devlet Muhasebesinin Getirdiği Yenilikler ve Muhasebe Uygulamalarına Etkileri”, Gazi Üniversitesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2007, s.53 49 41 gelirler ise tahakkuk ettiğinde kaydedilmekte böylece, devletin varlıkları ve yükümlülükleriyle ilgili bilgiler tam ve zamanında kayıt altına alınmaktadır. 2.1.2. Tüm Faaliyetlerin Muhasebe Sistemi İçinde Kayıt Altına Alınması Bütçe odaklı olan Nakit Esaslı Muhasebe Sistemi sadece bütçeyle ilişkilendirilen işlemlerin kaydını tutmaktaydı. Doğal olarak bütçeyle ilişkilendirilemeyen işlemlerin muhasebeye yansımaması ve mali tablolarda yer almaması nedeniyle devletin gerçek faaliyet sonuçları hakkında doğru bilgi alınamamaktaydı.51 Genel yönetim kapsamındaki tüm kamu idarelerini kapsayan tahakkuk esaslı devlet muhasebesinin çıkış amacı kamu mali sisteminde hesap verilebilirliğin ve saydamlığın sağlanabilmesidir. Gelişen kamu mali sisteminde hükümet bünyesinde politika oluşturan kişiler ve kurumlar ile yerli ve yabancı yatırımcılar, akademisyenler, bütçe hakkı gereği halk devlete ait tüm mali bilgileri muhasebe aracılığıyla doğru, şeffaf ve net bir şekilde öğrenmek isterler. Demokratik ve çağdaş bir devlet olmanın sonucu olarak da bu hakları vardır. Tahakkuk esaslı devlet muhasebesi bunu gerçekleştirebilmek için sadece bütçe odaklı bir muhasebe sistemini ele almamıştır. Bütçe tarafından kavranmayan, maddi ve maddi olmayan tüm duran varlıkların yanı sıra kayıt dışı bütçe işlemlerini ve devletin muhtemel yükümlülüklerini kavrayarak muhasebeleştirmektedir. Bu yenilikle birlikte, muhasebeden elde edilen tablolarda geçmişten farklı olarak devletin faaliyet ve performansını doğrudan etkileyen işlemler görülebilmektedir.52 51 52 GÜL, a.g.t., s.54 KERİMOĞLU, v.d., a.g.e., s.22. 42 2.1.3. Maddi Duran Varlıkların Kayıt Altına Alınması Eski muhasebe sistemi ve bu uygulamaya yön veren Devlet Muhasebesi Yönetmeliği’nin yürürlükten kaldırılmasıyla birlikte, devlet muhasebesi sistemindeki en büyük eksikliklerinden biri de ortadan kalkmıştır. Geçmişte muhasebe sistemine getirilen eleştirilerin başında, sistemin devletin malvarlığını izleyememesi gelmekteydi. Böyle bir muhasebe sistemi kamu kurum ve kuruluşlarındaki muhasebe uygulamalarını bir hesap sisteminden çok bir kayıt düzeni halinde yürütülmesine ve muhasebeden elde edilen çıktıların muhasebenin yönetim ve kontrol fonksiyonlarının yeterince gerçekleşmemesine yol açmaktaydı.53 Yeni muhasebe sistemine geçilmesiyle birlikte maddi duran varlıkların da kayıt altına alınması öngörülmüştür. Bu kapsamda çıkartılan Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği’ne göre; edinilen maddi duran varlıklar, maliyet bedeli ile hesaplara alınır. Maliyet bedeline varlıkların elde edilmesinde yapılan her türlü gider ilave edilir. Bağış veya hibe olarak edinilen maddi duran varlıklar varsa bilinen değeri, yoksa değerlemesi yapıldıktan sonra tespit edilen değeri ile hesaplara alınır. Dönem sonlarında yeniden değerleme ve amortismana tabi tutulan maddi duran varlıkların miktar ve değerlerinde, satılma, başka bir birime devredilme, kaybolma, çalınma, yanma, kırılma, bozulma gibi nedenlerle ortaya çıkan eksilmeler ilgili tahakkuk dairesinin mal sorumlusu ve harcama yetkilisince muhasebe birimine bildirilir. Bunun üzerine muhasebe birimlerince kayıtlar güncellenir. Yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihte mevcut olup hesaplarda yer almayan maddi duran varlıklardan envanter ve değerlemesi yapılanlar tahakkuk birimince bildirildikçe, muhasebe birimlerince ilgili maddi duran varlık hesabı ve net değer hesabına kaydedilmek suretiyle hesaplara alınır. Henüz kayıtlara alınmamış olan maddi duran varlıklardan herhangi bir nedenle elden çıkarılanlar, öncelikle elden çıkarma değerleriyle, ilgili maddi 53 GÜL, a.g.t., s.56 43 duran varlık hesabı ve net değer hesabına kaydedilmek suretiyle hesaplara alınır. Değeri Maliye Bakanlığınca Genel Bütçe için belirlenen tutarı aşmayan alet, edevat, mefruşat ve demirbaşlar maddi duran varlık hesaplarıyla ilişkilendirilmeden doğrudan doğruya gider yazılabilir. Ayrıca bir yıldan fazla kullanılabilen ve yıpranmaya, aşınmaya veya kıymetten düşmeye maruz kalan maddi duran varlıklar için belli şartlarda amortisman ayrılır. Amortismana tabi varlıklar; birden fazla muhasebe döneminde kullanılması beklenen, sınırlı bir hizmet süresi olan, kurum tarafından mal ile hizmet üretim ve tedarikinde kullanılan ve/veya kurum içi genel yönetim amaçları için elde tutulan varlıklardır. Ayrılan amortisman tutarı gider olarak muhasebeleştirilir. Varlıkların ilk defa amortisman ve yeniden değerlemeye esas alınacak değeri kayıt bedelidir. Ancak, yeniden değerlemeye tabi tutulmuş olan varlıklar için amortisman hesaplamasına esas alınacak değer, yeniden değerleme sonucu ortaya çıkan değerdir. Bir varlık için yapılan harcamaların, varlığın iyileştirilmesi, ömrünün uzatılması veya veriminin arttırılması sonucunu doğurması durumunda amortisman hesaplaması varlığın yeni değeri üzerinden yapılır. Bir varlığın kullanımından elde edilebilecek ekonomik fayda tüketildikçe, bu tüketimi yansıtabilmek amacıyla ayrılan amortismanların birikmiş tutarı, varlığın defter değeri altında eksi değer olarak gösterilir. Amortismana tabi olup, yangın, deprem, su basması gibi afetler neticesinde değerini tamamen veya kısmen kaybeden varlıklar encümen kararıyla giderleştirilir. Çeşitli nedenlerle kamu idarelerinde kullanılma olanaklarını yitiren maddi duran varlıklardan diğer duran varlıklar hesap grubuna aktarılanların birikmiş amortisman tutarları, diğer duran varlıklar hesap grubu içindeki birikmiş amortismanlar hesabına aktarılır.54 54 MİBMY, Mad.163. 44 2.1.4. Muhasebe Sisteminin Hesap Detayının Artırılması ve Sınıflandırılması Nakit Esaslı Devlet Muhasebesi Sisteminde hesaplar sistemli bir kodlamaya sahip değildir. Hesaplar alt hesaplara ayrılmamakta dolayısıyla da bir hesabın içindeki farklı ve ayrıntılı bilgiler ayrıştırılamamakta ve muhasebe sistemi tarafından gösterilip raporlanamamaktadır. Hesaplar niteliklerine göre sınıflandırılmaya tabi tutulamamıştır. Sınıflandırılmayan hesaplarla nakit esaslı muhasebe sisteminden önceden belirlenmiş standartlarda mali raporlar üretilememektedir. 55 Tahakkuk Esaslı Devlet Muhasebesi Sisteminde temel ilke, önceden belirlenmiş standartlarda rapor üretilmesi için hesapların bir sisteme dayandırılmasıdır. Bu amaçla, belirlenen standartlara uygun olarak hesaplar niteliklerine ve vadelerine göre ayrıma tabi tutulmuş ve buna uygun olarak bir hesap planı hazırlanmıştır. Ayrıca hesaplara bir kod verilerek bu kodun karşılığında herkesin aynı şeyi algılaması için çalışılmıştır. Hesap planının hazırlanması aşamasında ülkemizde genel kabul görmüş tek düzen hesap planından esinlenilmiştir. Ayrıca yeni hesap planı ile Analitik Bütçe Sınıflandırması (ABS) arasında uyumlu bir sistem geliştirilerek istenilen ölçüde detay bilgi üretilmesi imkanı sağlanmıştır. Faaliyet hesapları kurumsal, finansal, fonksiyonel ve ekonomik sınıflandırmaya tabi tutularak bu hesaplara ilişkin istenilen detayda bilgi elde edilebilmektedir. ABS ile birlikte yöneticilerin ve kamuoyunun yapılan harcamalara veya elde edilen gelirlere ilişkin ayrıntılı bilgi elde etmesi böylece hem hesap verilebilirlik ve mali saydamlığın sağlanmasına hem de modern yönetim araçlarına kavuşulmasına katkı sağlanmış olmaktadır. 55 T.C. Maliye Bakanlığı, Muhasebat Genel Müdürlüğü, a.g.e., s.19. 45 2.1.5. Denetime Elverişli ve Uluslararası Muhasebe Standartlarının Uygulanabileceği Bir Raporlama Sisteminin Oluşturulması Nakit esaslı devlet muhasebesinin üretmiş olduğu tablolar Uluslararası Muhasebe Ve Raporlama Standartları’na uygun bir mali tablo özelliğinden uzak konsolide edilme ve karşılaştırılabilme özelliğine haiz olmayan cetveller ve tablolar topluluğu olmaktan ileriye gidememektedir. Nakit esaslı devlet muhasebesinin vermiş olduğu verilere dayanılarak hazırlanan, mali tablo özelliğini taşımayan ve bütçe uygulama sonuçlarını kavrayan hazine genel hesabı ve Kesin Hesap Kanunu’nun mali yıl bütçesiyle beraber TBMM Genel Kurulunda görüşülmesi yasamanın etkili bir şekilde yürütmeyi denetlemesi olanağını ortadan kaldırmaktadır. Yeni sistemle birlikte üretilen mali tablolar aracılığı ile yasamanın yürütme organını denetlemesi kolaylaşmaktadır. Ayrıca, hem kurum yöneticilerinin kendi birimlerinin denetlemesi ve doğru karar alması ile iç denetimin gerçekleştirilebilmesi olanağı ortaya çıkmakta hem de bağımsız mali denetim yapılabilme imkanı yaratılmaktadır. Tahakkuk Esaslı Muhasebe Sistemi ile birlikte Uluslararası Muhasebe Ve Raporlama Standartları’nın uygulanabilmesine de zemin hazırlanmış olmaktadır. Zira, bu kapsamda Maliye Bakanlığı bünyesinde oluşturulan Devlet Muhasebe Standartları Kurulu gerekli çalışmalara başlamış ve bir kısım standart kabul edilmiştir. 2.1.6.Mali Raporlama İle Hesap Verme Sorumluluğu ve Mali Saydamlığa Katkıda Bulunulması Hesap verme, yönetim olgusunun özünde vardır ve bu nedenle de kendilerine kamu kaynaklarını yönetme ve kullanma yetkisi ve görevi verilen kamu görevlileri ile örgütsel birimlerin en temel yükümlülüğüdür. Hesap 46 verme yükümlülüğünün kamu yönetiminde oluşturduğu zincir, demokrasiler bakımından doğal ve son derece elzem bir ilişki olarak kabul edilmektedir. Zira halkın kendini yönetmesi için demokratik yolla seçtiği vekili durumundaki atanmış yöneticilerden, bilgi isteme ve hesap sorma hakkı demokratik rejimin özünde bulunan bir yetkidir.56 Bu anlamda yeni Devlet Muhasebesi kamu idarelerine ait mali işlemlerin kayıtlarını tutmakta ve tutulan bu kayıtları esas alarak Uluslararası Muhasebe Standartları’na uygun mali tablolar hazırlamakta, böylelikle hesap verme sürecinde kamuoyu ve yöneticilere gerekli bilgiyi sunabilmektedir. Nakit Esaslı Devlet Muhasebe Sistemi çeşitli nedenlerle bu işlevini sağlıklı bir biçimde yerine getirememektedir. Ancak Tahakkuk Esaslı Devlet Muhasebesi ile getirilen gelişmiş muhasebe ve raporlama sistemi sayesinde yönetimin hesap verme sorumluluğunu yerine getireceği mekanizmalar kurulmakta ve yöneticilerin görevde kaldıkları sürede yaptıkları işlemlerin parasal ölçüde görülebilmesi sağlanmaktadır. Mali saydamlık, hükümetin yapısının ve fonksiyonlarının, mali politika planlarının, kamu sektörü hesaplarının ve mali hedeflerinin kamuoyuna açık olmasıdır. Saydamlık, devlet adına gerçekleştirilen bütün işlemlerin açıkça görülebilmesini ve anlaşılmasını gerektirir. Bir ülkede mali saydamlıktan söz edebilmek için, kamuoyuna tüm mali faaliyetlerin raporlanması, ayrıca mali bilgilerin yayınlanması konusunda açık bir taahhütte bulunulması gereklidir. Mali raporlama; zamanında, kapsamlı, güvenilir olmalı ve bütçeden sapmaları açıkça tanımlamalıdır. Ayrıca mali bilgiler kamuoyuna açık olmalıdır.57 Tahakkuk esasının uygulanması ve yapılan diğer düzenlemeler ile birlikte devletin gerçekleştirdiği işlemlerin mali sonuçlarının kamuoyuna açık ve doğru bir şekilde sunulması planlanmaktadır. Böylece tahakkuk esaslı muhasebe sistemi ile birlikte oluşturulan etkili bir mali raporlama sayesinde demokrasilerin en temel özelliği olan hesap verilebilirlik ve mali saydamlık sağlanmakta, yöneticilerin performansı ve 56 Erkan KARAARSLAN; Kamu Mali Yönetiminde Stratejik Planlama ve Performans Esaslı Bütçeleme, Ed. Coşkun Can AKTAN, 1.baskı, Seçkin Yayınları, 2006, s.124. 57 KARAARSLAN, a.g.e., s.124 47 seçilmişlerin verdikleri kararların doğruluğuna ilişkin saptamalar yapılabilmektedir. 2.2. BELEDİYELERDE MALİ RAPORLAMA VE DÜZENLENECEK MALİ TABLOLAR Kamu yönetiminde kendilerine bütçe verilen kamu idaresi yöneticilerinin kendi idareleri ile devletin bütününe ait mali raporların önceden belirlenmiş dönemlerde ve uluslararası genel kabul görmüş muhasebe ve raporlama ilkelerine uygun olarak ilgililere duyurulması modern kamu mali yönetiminin temelini oluşturmaktadır. Bu durum devletin vergi ödeyenlere ve kamu giderlerini finanse edenlere karşı saydam olma, hesap verme sorumluluğunun da bir gereğidir.58 Belediyelerde mali tablolar, Genel Yönetim Muhasebe Yönetmeliği’nde belirlenen ilkelere ve standartlara uygun olarak hazırlanır ve belirlenen sürelerde ilgililerin bilgisine sunulur. Mali tablolar, bütünlük, güvenilirlik, kullanışlılık, yöntemsel geçerlilik ve ulaşılabilirlik ilkeleri çerçevesinde; yeterli mesleki eğitimi almış personel tarafından muhasebe kayıtlarındaki verilere dayanılarak ve istatistiksel yöntemler kullanılarak hazırlanır. Dipnotların ve açıklamaların, belirli bir olayın veya işlemin kamu idaresinin mali durumu ve faaliyetleri üzerindeki etkisinin değerlendirilmesinde yetersiz kalması halinde ilave açıklamalara yer verilir.59 Kendi adına ekonomik varlık edinebilen, yükümlülük üstlenebilen, diğer kamu idareleri veya üçüncü şahıslarla ekonomik ilişkilere girebilen kapsama dahil her kamu idaresi bir kurumsal birimdir. Kapsama dahil her kurumsal birim ise bir raporlama birimidir. Dolayısıyla il, ilçe, kademe, belde, büyükşehir belediyelerinin tamamı ayrı ayrı raporlama birimleridir ve kendi 58 T.C. Maliye Bakanlığı, Muhasebat Genel Müdürlüğü, Devlet Muhasebesinde Reform Çalışmaları: Nakit Esasından Tahakkuk Esasına, Ankara, Kasım 2002, s.24. 59 KERİMOĞLU, v.d., a.g.e., s.433. 48 mali tablolarını düzenlemek durumundadırlar.60 Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği’ne göre aşağıda yer alan mali tablolar; bu tablolarda yer alan bilgilerin, gelecekteki olaylar ve sonuçları hakkında tahminlerin oluşturulması, doğrulanması veya değiştirilmesine olanak sağlayacak şekilde ihtiyaca göre aylık, üç aylık ve yıllık olarak belediyelerin muhasebe birimlerince hazırlanır. a) Mizan cetveli b) Bilanço c) Faaliyet Sonuçları Tablosu ç) Bütçe Uygulama Sonuçları Tablosu d) Nakit Akım Tablosu e) Mali Varlık Ve Yükümlülükler Değişim Tablosu f) İç Borç Değişim Tablosu g) Dış Borç Değişim Tablosu ğ) Şarta Bağlı Varlık Ve Yükümlülükler Tablosu h) Gelirlerin Ekonomik Sınıflandırılması Tablosu ı) Giderlerin Kurumsal Sınıflandırılması Tablosu i) Giderlerin Fonksiyonel Sınıflandırılması Tablosu j) Giderlerin Ekonomik Sınıflandırılması Tablosu k) Bütçe Gelirlerinin Ekonomik Sınıflandırılması Tablosu l) Bütçe Giderlerinin Kurumsal Sınıflandırılması Tablosu m) Bütçe Giderlerinin Fonksiyonel Sınıflandırılması Tablosu n) Bütçe Giderlerinin Finansal Sınıflandırılması Tablosu o) Bütçe Giderlerinin Ekonomik Sınıflandırılması Tablosu ö) Bütçe Giderleri Ve Ödenekler Tablosu Genel amaçlı malî tabloların amacı, kaynak tahsisine ilişkin kararların alınması ve değerlendirilmesinde geniş çaptaki kullanıcı kitlesi için yararlı olan; idarenin malî durumu, performansı ve nakit akışları hakkındaki bilgileri 60 MİBMY, Mad.419. 49 sağlamaktır. Malî tablolar kamu idarelerinin; 1) Kaynaklarının dağılımı ve kullanımını, 2) Faaliyetlerinin nasıl finanse edildiği ve nakit ihtiyacının nasıl karşılandığını, 3) Faaliyetlerini finanse edebilme ve sorumlulukları ile taahhütlerini yerine getirebilme yeteneğini, 4) Malî durumu ve malî durumundaki değişiklikleri, 5) Faaliyetlerindeki performans, etkinlik ve başarısını, 6) Kendilerine sağlanan kaynakları bütçelerine uygun ve yasal şekilde kullanıp kullanmadıklarını, 7) Malî işlemlerinde saydam olup olmadıklarını ve hesap verilebilirliğini gösterir.61 Malî tablolar, bu amaçların gerçekleştirilebilmesi için; kamu idarelerinin varlıkları, yükümlülükleri, öz kaynakları, gelirleri, giderleri ve nakit akışları hakkında bilgi verir. Malî tabloların, kullanıcıların karşılaştırma yapabilmelerini mümkün kılmak için önceki dönemin verilerini de içermeleri ve açıklamaları ile birlikte herkes tarafından anlaşılmalarını sağlayacak şekilde hazırlanmaları esastır.62 Bu hedefleri gerçekleştirmek amacıyla malî tablolar bir kamu idaresiyle ilgili şu bilgileri sunar: 1) Varlıklar, 2) Yükümlülükler, 3) Net varlıklar/özkaynak, 4) Gelirler, 5) Giderler, 6) Nakit akışları.63 Kamu idarelerinin dönem içindeki faaliyetlerine ilişkin ayrıntılı bilgi sunmak amacıyla malî tablolarla birlikte açıklayıcı bilgiler de raporlanabilir. 61 DMS 1, mad.4. DMS 1, mad.5. 63 DMS 1, mad.6. 62 50 2.2.1. Mizanlar Muhasebe sisteminde yapılan kayıtlar gerçek değer hareketlerine ve ticari işlemlere uygun olmalıdır. Bu kayıtlar muhasebe örgütünün elinde bulunan veya bulunmayan nedenlerden ötürü işletmede yapılan değer hareketlerini ve işlemleri yansıtmayabilir. Kayıtlar ile işlemler arasındaki uygunluğun kontrolü mizanlarla yapılır. Mizan genel olarak; bir işletmenin belli dönemine ilişkin büyük defter hesaplarının borç ve alacak tutarlarına ilişkin toplamlar ile bunlara kalanları (bakiyeleri) düzenli bir şekilde gösteren cetveldir.64 Tekdüzen Muhasebe Sisteminde bilançoya temel olan kesin mizan, belediye muhasebe sisteminde ayrıca bir mali rapor olarak yer alır. Belediyelerce, detaylı hesap planlarında yer alan hesaplardan aylık mizan ve yıllık olarak geçici ve kesin mizanlar düzenlenir. Mizan cetveli, yevmiye defteri ile yardımcı defterlerden yararlanılarak ayrıntılı olarak ve ana hesap bazında her ayın sonu itibarıyla düzenlenir. Cetvelde; her hesabın borç ve alacak sütunlarındaki tutarların, yevmiye ve yardımcı defterlerindeki borç ve alacak toplamlarına ve borç sütunu toplamı ile alacak sütunu toplamının birbirine eşit olması gerekir. Dönem sonu işlemleri yapılmadan önce geçici mizan düzenlenir ve bunu takiben dönem sonu işlemleri yapılır. Dönem sonu işlemleri tamamlandıktan sonra kesin mizan düzenlenir. Kesin mizanda faaliyet ve bütçe hesapları bakiye vermez.65 2.2.2. Bilanço Bilanço, işletmelerin mali durumunu veya borç ödeme gücü hakkında bilgi veren statik bir mali tablodur. Belirli bir tarihteki mali bilgileri kapsamına alır ve işletmenin dönem sonunda mali bilgi açısından çekilmiş fotoğrafını 64 65 Yüksel, KOÇ YALKIN; Genel Muhasebe, 10.baskı, Turhan Kitabevi, 1998, s.415. MİBMY, Mad.421. 51 ifade eder. Yıl içinde işletmenin mali durumunda meydana gelen değişmeleri sadece bir dönem bilançosuna bakarak elde etmek mümkün olmaz. Bu nedenle bilançoya statik bir mali tablo denmektedir.66 Belediyelerde de bilanço, kurumun belli bir tarihteki varlıklarını, yabancı kaynaklarını ve öz kaynaklarını gösteren tablodur. Kesin mizanda yer alan hesapların borç kalanları bilançonun aktif hesaplarını, alacak kalanları da bilançonun pasif hesaplarını oluşturur. Aktif ve pasifi düzenleyici hesaplar bulundukları grupta eksi değer olarak gösterilir. Bilançolar, faaliyet dönemleri arasında karşılaştırma yapılabilmesini sağlamak üzere son üç faaliyet dönemine ilişkin verileri kapsayacak şekilde hazırlanır.67 Tablo 4. 31 Aralık 200(t) tarihi itibarıyla Bilânço 200(t) VARLIKLAR Dönen varlıklar Nakit ve nakit benzeri varlıklar Alacaklar Stoklar Ön ödemeler Diğer Dönen Varlıklar Toplam Duran varlıklar Alacaklar Malî duran varlıklar Maddi duran varlıklar Maddi olmayan duran varlıklar Diğer duran varlıklar Toplam Toplam varlıklar YÜKÜMLÜLÜKLER Kısa vadeli yabancı kaynaklar Borçlar Karşılıklar Çalışanların sosyal güvenceleri Emekli maaşları için ayrılan fonlar Toplam Uzun vadeli yabancı kaynaklar Borçlar Karşılıklar Çalışanların sosyal güvencesi 66 200(t) X X X X X 200(t-1) X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X 200(t-1) X X X X Remzi, ÖRTEN; Genel Muhasebe ve Tekdüzen Muhasebe Uygulama Örnekleri, 2.baskı, Gazi Kitabevi, 2000, s.4. 67 MİBMY, Mad.422. 52 Emekli maaşları için ayrılan fonlar Toplam Toplam yükümlülükler Net varlıklar NET VARLIKLAR/ÖZKAYNAK Net değer Yedekler Birikmiş olumlu/olumsuz fark Toplam net varlıklar/özkaynak Kaynak: Devlet Muhasebe Standardı 1 X X X X X X X X X X X X X X X X Bilançoların mali analizlerde çok önemli faydaları olmakla birlikte iki temel kusurları vardır. Bunlardan birincisi; teoride bilançoların bir işletmenin sahip olduğu değerleri özet olarak sunması kullanışlı gözükse de, pratikte söz konusu değerler çok değişken olduğundan olumsuz bir sonuç vermektedir. İkinci olarak ise, işletmeyi ilgilendiren bir çok şeyi bilançolarda ifade etme imkanı tam olarak mümkün değildir. Örneğin bir kurumun insan gücü değerinin bilançolarda değerlendirilmesi olanağı bulunmamaktadır.68 2.2.3. Faaliyet Sonuçları Tablosu İşletmelerde sonuç hesaplarından yararlanarak işletmenin o döneme ait gelir tablosu düzenlenir. Gelir tablosu, işletmenin bir hesap dönemi boyunca elde ettiği gelirleri, yüklendiği giderleri ve bu gelir ve giderlerin farkından oluşan dönem kar veya zararını gösterir. Gelir tabloları hesap tipi ve rapor tipi olmak üzere iki temel biçimde düzenlenir. 69 Belediyelerin kar amacı gütmemelerinden dolayı, gelir tablosuna eşdeğer olarak hazırlanan faaliyet sonuçları tablosunda kar veya zarar yerine dönemin olumlu ya da olumsuz faaliyet farkları yer almaktadır. Faaliyet sonuçları tablosu, kurumun bir faaliyet döneminde elde ettiği gelirleri, yaptığı giderleri, mali ve mali olmayan varlıkların yönetimi ile 68 Martin FRİDSON, Fernando ALVAREZ; Financial Statement Analysis, Third Edition, John Wiley & Sons İnc, 2002, s.29. 69 Orhan, SEVİLENGÜL; Genel Muhasebe, 11.baskı, Gazi Kitabevi, 2003, s.93. 53 yükümlülüklerine ilişkin işlemlerinden kaynaklanan gelir ve giderleri gösteren ve bunlar hakkında detaylı bilgi sağlayan mali tablodur. Faaliyet sonuçları tablosu, faaliyet dönemine ait gelir ve gider hesaplarından üretilir. Dönem net fazla veya açığının ne kadarının kur ve değer değişimleri farklarından kaynaklandığı ve bunların faaliyet sonucunu nasıl etkilediği tablonun dip notunda belirtilir. Bütün gelir ve giderler, tahakkuk ettikleri dönemin faaliyet sonuçları tablosunda gösterilir. Tablo, dönemler arası karşılaştırma yapılabilmesini sağlamak üzere son üç faaliyet dönemine ilişkin verileri kapsayacak şekilde hazırlanır.70 Tablo 5. 200(t) Malî Yılı İçin Faaliyet Sonuçları Tablosu (Gelirlerin Ekonomik ve Giderlerin Fonksiyona Göre Sınıflandırılmasının Açıklanması) 200(t) 200(t-1) Faaliyet gelirleri X X Vergiler X X Sosyal katkılar X X Yardım ve bağışlar X X Diğer gelirler X X Diğer kamu idarelerinden sağlanan gelirler Toplam faaliyet gelirleri X X Faaliyet giderleri X X Genel kamu hizmetleri X X Savunma X X Kamu düzeni ve güvenliği X X Eğitim X X Sağlık X X Sosyal koruma X X İskân ve sosyal tesisler X X Eğlence, kültür ve din X X Ekonomik işler X X Çevre koruması Toplam faaliyet giderleri (X) (X) Döneme ilişkin net olumlu/olumsuz faaliyet farkı X X Kaynak: Devlet Muhasebe Standardı 1 70 MİBMY, Mad.423. 54 Tablo 6. 200(t) Malî Yılı İçin Faaliyet Sonuçları Tablosu (Giderlerin Niteliğe Göre Sınıflandırılmasının Açıklanması) 200(t) Faaliyet gelirleri X Vergiler X Sosyal katkılar X Yardım ve bağışlar X Diğer gelirler X Diğer kamu idarelerinden sağlanan gelirler Toplam faaliyet gelirleri X Faaliyet giderleri X Çalışanların tazminatları X Mal ve hizmetlerin kullanımı X Sabit sermayenin tüketimi X Faiz giderleri X Malî yardımlar X Bağışlar X Sosyal yardımlar X Diğer faaliyet giderleri Toplam faaliyet giderleri (X) Döneme ilişkin net olumlu/olumsuz faaliyet farkı X Kaynak: Devlet Muhasebe Standardı 1 200(t-1) X X X X X X X X X X X X X X (X) X Belediyelerde tahakkuk esaslı muhasebe uygulamasında; öncelikle belediyenin faaliyetleri sonucunda gerçekleşen her türlü gelir ve gider tahakkukları, tahakkuk esasına göre faaliyet hesaplarına kaydedilmektedir. Daha sonra tahakkuk eden bu gelir ve giderler bütçede ve mevzuatta öngörülen ve tanınan yetkiler çerçevesinde nakden tahsil edildiğinde veya ödendiğinde bütçe hesapları ile ilişkilendirilmektedir.71 Dolayısıyla belediyelerin yapmış oldukları gerçek gider ve elde ettikleri gerçek gelirler faaliyet sonuçları tablosundan anlaşılabilmektedir. 2.2.4. Bütçe Uygulama Sonuçları Tablosu Bütçe uygulama sonuçları tablosu, kurumun bütçe uygulamaları sonucunda belirli raporlama dönemlerinde elde ettiği bütçe gelirleri ve yaptığı bütçe giderlerini gösteren ve bunlar hakkında detaylı bilgi sağlayan mali 71 Abdulkadir DERE, “Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliğinde Faaliyet ve Bütçe Hesapları”, Mali Hukuk Dergisi, Sayı 123, Mayıs-Haziran, 2006, s.47. 55 tablodur. Bütçe uygulama sonuçları tablosu, bütçe gelir ve bütçe gider hesap grupları hesaplarından üretilir. Bütçe yılının tamamına ilişkin olarak düzenlenen tabloya mahsup dönemi işlemleri de dahil edilir. Tablo, dönemler arası karşılaştırma yapılabilmesini sağlamak üzere son üç mali yıla ilişkin verileri kapsayacak şekilde hazırlanır.72 Bütçe uygulama sonuçları tablosu aracılığı ile belediyenin dönem başında kabul etmiş olduğu bütçeden, sapmaların olup olmadığının kontrolü yapılabilmekte, böylece belediyenin öngörülerinin doğruluğu ve bir anlamda da tahmin ettiği değerlere ulaşmadaki performansı ölçülebilmektedir. Ayrıca dönem başında bütçe oluşturulurken belli bir iş için ayrılan ödeneğin o iş için kullanılıp kullanılmadığı da ortaya koyulabilmektedir. Bu nedenle belediyelerde bütçelemenin önemine binaen bütçe uygulama sonuçları tablosu da önemli bir mali tablo olmaktadır. 2.2.5. Nakit Akım Tablosu Finansal tablo kullanıcıları, işletmenin nakit ve nakit benzeri varlıklarını nasıl oluşturduğu ve nasıl kullandığı ile ilgilenmektedir. Bu ilgi, finansal kurumlarda olduğu gibi işletmenin doğasından kaynaklanan faaliyetlerden veya nakdin işletmenin ürünü gibi görülmesinden bağımsızdır. İşletmeler kar etmek amacıyla faaliyetlerine farklı devam faaliyetlerde etmek, bulunmalarına yükümlülüklerini yerine karşın, özünde getirmek ve yatırımcılarına getiri sağlamak gibi benzer nedenlerle nakde ihtiyaç duyarlar. Bu nedenle tüm işletmelerin nakit akım tablosu hazırlamaları zorunludur.73 Kamu idarelerinde ise nakit akım tablosu, raporlama döneminde nakit giriş kaynakları ve nakit harcanan kalemler ile raporlama tarihindeki nakit tutarını gösterir. Nakit akış bilgileri, bir kamu idaresinin faaliyetlerinin finansmanı için gerekli olan nakdi nasıl karşıladığını ve bu nakdi ne şekilde 72 73 MİBMY, Mad.424. TMS 7, mad.3. 56 kullandığının anlaşılmasını sağlar.74 Nakit akım tablosu, kurumun belirli raporlama dönemleri itibarıyla nakit ve nakit benzeri varlıklarının akışını gösteren tablodur. Nakit benzeri varlıklar, hemen paraya dönüştürülebilen ve değer değişikliği oluşma ihtimali ihmal edilebilir ölçüde olan varlıklardır. Nakit akım tablosu kurumun dönem nakit tahsilâtları ve ödemeleri, mali ve mali olmayan varlıkları ile yükümlülüklerine ilişkin işlemlerden kaynaklanan nakit akımlarını gösterir. Nakit akım tablosunda, belirli bir dönem içinde nakit giriş ve çıkışları ihtiyaca göre sınıflandırılmış olarak yer alır. Yabancı para cinsinden olan nakit giriş ve çıkışları ilgili döviz alış kuru üzerinden ulusal para birimine çevrilip nakit akım tablosuna dahil edilir.75 Nakit ve nakit benzeri varlıkların kullanımını gerektirmeyen kazanç ve kayıplar, nakit dışı bağış ve yardımlar, takas ve trampa gibi işlemler ile gelecekte nakit akımı yaratacak işlemler nakit akım tablosuna dahil edilmez. Nakit ve nakit benzeri varlıkları oluşturan unsurların dönem başı ve dönem sonu mevcudu ile dönem içi değişim tutarı tablonun dipnotlarında ayrıca gösterilir. Söz konusu değişim tutarının, nakit akım tablosunun düzenlenmesi sonucu ortaya çıkan “Nakit Stokundaki Net Değişim” tutarına eşit olması gerekir. Nakit akım tablosu; faaliyetlerden sağlanan nakit akımları, yatırımlardan sağlanan nakit akımları ve finansman faaliyetlerinden sağlanan nakit akımları şeklinde bölümlenir. Tablo, dönemler arası karşılaştırmayı mümkün kılabilmesi için son üç raporlama dönemine ilişkin verileri kapsayacak şekilde hazırlanır. 74 75 DMS 2, mad.1. MİBMY, Mad.425. 57 Tablo 7. 31 Aralık 200(t) tarihi itibarıyla Konsolide Nakit Akış Tablosu 200(t) ESAS FAALİYETLERDEN KAYNAKLANAN NAKİT AKIŞLARI Nakit Girişleri Vergiler Teşebbüs ve mülkiyet gelirleri Alınan bağış ve yardımlar Faiz gelirleri Diğer nakit girişleri Nakit Çıkışları Personel giderleri Sağlık ve sosyal güvenlik giderleri Mal ve hizmet alım giderleri Faiz giderleri Diğer nakit çıkışları Esas faaliyetlerden kaynaklanan net nakit akışları YATIRIM FAALİYETLERİNDEN KAYNAKLANAN NAKİT AKIŞLARI Nakit Girişleri Tesis ve ekipmanların satışından kaynaklanan nakit girişleri Menkul kıymet satışından kaynaklanan nakit girişleri Diğer yatırım faaliyetlerinden kaynaklanan nakit girişleri Nakit Çıkışları Tesis ve ekipman alımına yönelik nakit çıkışları Menkul kıymet alımına yönelik nakit çıkışları Diğer yatırım faaliyetlerinden kaynaklanan nakit çıkışları Yatırım faaliyetlerinden kaynaklanan net nakit akışları FİNANSMAN FAALİYETLERİNDEN KAYNAKLANAN NAKİT AKIŞLARI Nakit Girişleri Borçlanmadan kaynaklanan nakit girişleri Diğer finansman faaliyetlerinden kaynaklanan nakit girişleri Nakit Çıkışları Alınan borçların geri ödenmesinden kaynaklanan nakit çıkışları Dağıtılan temettülerden kaynaklanan nakit çıkışları Diğer finansman faaliyetlerinden kaynaklanan nakit çıkışları Finansman faaliyetlerinden kaynaklanan net nakit akışları 200(t-1) X X X X X X X X X X (X) (X) (X) (X) (X) X (X) (X) (X) (X) (X) X X X X X X X (X) (X) (X) X (X) (X) (X) X X X X X (X) (X) (X) X (X) (X) (X) X Nakit ve nakit ve nakit benzeri varlıklardaki net artış/azalma X X Dönem başındaki nakit ve nakit benzeri varlıklar X X Dönem sonundaki nakit ve nakit benzeri varlıklar Kaynak: Devlet Muhasebe Standardı 2 X X 58 2.2.6. Mali Varlık Ve Yükümlülükler Değişim Tablosu Kurumun mali varlık ve yükümlülükler değişim tablosu, faaliyet dönemi süresince belirli raporlama dönemleri arasında mali varlıkları ve yükümlülüklerindeki değişmeyi gösterir ve raporlama tarihi itibarıyla toplam mali varlıklar ile toplam mali yükümlükler arasındaki farkı ifade eden net mali değeri ölçer. Tablo, dönemler arası karşılaştırmayı mümkün kılabilmesi için son üç faaliyet dönemine ilişkin verileri kapsayacak şekilde hazırlanır.76 Tablo 8. 200(t) Yılı Malî Varlık/Yükümlülük Değişim Tablosu 200(t) 200(t-1) Dön. Başı Dön. Sonu Değişim Değer X X A-Malî varlık toplamı X Malî yükümlülüğün türü X Malî varlığın türü X B-Malî yükümlülük toplamı (X) Net Malî Değer (A-B) Kaynak: Devlet Muhasebe Standardı 1 Dön. Başı Dön. Sonu Değişim % Değer X X % X % X X % X % X X % X (X) % % X (X) X (X) % % Mali Varlık ve Yükümlülükler Değişim Tablosu aracılığı ile belediyelerin yıl sonundaki net mali değerini görme imkanı bulunmakta ve üç yıllık karşılaştırmalar yapılarak mali varlıklarındaki yüzdesel değişim izlenebilmektedir, ayrıca istenirse geçmiş yıllar enflasyondan arındırılıp daha anlamlı sonuçlar da elde edilebilinir. 76 MİBMY, Mad.426. 59 2.2.7. İç Borç Değişim Tablosu İç borç değişim tablosu, kurumun belirli raporlama dönemleri arasında iç borç tutar ve bileşimindeki değişimleri vade yapısına göre gösterir. İç borç değişim tablosu, dönemler arası karşılaştırmayı mümkün kılabilmesi için son üç faaliyet dönemine ilişkin verileri kapsayacak şekilde hazırlanır. 77 Belediyelerde borçlanma güncel bir sorun haline geldiğinden dolayı bu tablo aracılığı ile iç borçlarının takibi sağlanabilmektedir. 2.2.8. Dış Borç Değişim Tablosu Dış borç değişim tablosu, kurumun belirli raporlama dönemleri arasında dış borç tutar ve bileşimindeki değişimleri vade yapısına göre gösterir. Dış borç değişim tablosu, dönemler arası karşılaştırmayı mümkün kılabilmesi için son üç faaliyet dönemine ilişkin verileri kapsayacak şekilde hazırlanır.78 Bu tablo aracılığı ile dış borçlar vade yapısına göre izlenebilmektedir. Üç yıllık dönemi içermesinden dolayı belediye dış borçlarının eğilimi de görülebilmektedir. Ancak tek başına büyük bir anlamı olmamakta ve diğer tablolar ile birlikte kullanılması gerekmektedir. 2.2.9. Şarta Bağlı Varlık Ve Yükümlülükler Tablosu Kurumun, geçmişteki bir olay dolayısıyla gelecekte belirli koşulların gerçekleşmesi halinde kamu idaresi lehine veya aleyhine doğması muhtemel olan varlık veya yükümlülüklerini gösterir. Tablo, dönemler arası karşılaştırmayı mümkün kılabilmesi için son üç faaliyet dönemine ilişkin 77 78 MİBMY, Mad.427. MİBMY, Mad.428. 60 verileri kapsayacak şekilde hazırlanır.79 Örneğin, belediyelere yapılan şartlı bağış ve yardımlar bu tablo aracılığı ile izlenebilmektedir. 2.2.10. Gelirlerin Ekonomik Sınıflandırılması Tablosu Kurumun faaliyet gelirleri, gelirlerin ekonomik sınıflandırılması tablosunda, detaylı hesap planlarındaki sınıflamaya uygun olarak raporlanır. Tablo, dönemler arası karşılaştırmayı mümkün kılabilmesi için son üç faaliyet dönemine ilişkin verileri kapsayacak şekilde hazırlanır. 80 Bu tablo belediyelerin elde ettiği gelirlerin ayrıntılı olarak görülmesini sağlar. Böylece elde edilen gelirin kaynağı daha kolay görülebilmektedir. Örneğin elde edilen gelirlerin birinci düzey ekonomik kodunda; vergi geliri, vergi dışı gelir, sermaye geliri, bağışlar ve yardımlar gibi ayrıntısı yer alır. 2.2.11. Giderlerin Kurumsal Sınıflandırılması Tablosu Giderlerin kurumsal sınıflandırılması tablosu, giderlerin kurumsal düzeyde ekonomik dağılımını gösteren mali tablodur. Tablo, dönemler arası karşılaştırmayı mümkün kılabilmesi için son üç faaliyet dönemine ilişkin verileri kapsayacak şekilde hazırlanır.81 Kurumsal sınıflandırma ile yapılan giderin ilgili belediyenin hangi birimince yapıldığı görülmektedir. Örneğin; belediyenin Yazı İşleri Müdürlüğü veya Fen İşleri Müdürlüğü tarafından yapılan toplam gider tutarları birim bazında bu tablodan görülebilmektedir. 79 MİBMY, Mad.429. MİBMY, Mad.430. 81 MİBMY, Mad.431. 80 61 2.2.12. Giderlerin Fonksiyonel Sınıflandırılması Tablosu Giderlerin fonksiyonel sınıflandırılması tablosu, genel yönetimin temel fonksiyonları esas alınarak hazırlanır. Giderlerin fonksiyonel sınıflandırılması tablosunda giderler; genel kamu hizmetleri, savunma hizmetleri, kamu düzeni ve güvenlik hizmetleri, ekonomik işler ve hizmetler, çevre koruma hizmetleri, konut ve toplum refahı hizmetleri, sağlık hizmetleri, eğlence, kültür ve din hizmetleri, eğitim hizmetleri ve sosyal yardım hizmetleri alt sınıflarına ayrılır. Mali olmayan duran varlık edinimleri karşılığı yapılan ödemeler tabloda ayrıca gösterilir. Tablo, dönemler arası karşılaştırmayı mümkün kılabilmesi için son üç faaliyet dönemine ilişkin verileri kapsayacak şekilde hazırlanır.82 Dolayısıyla bu tablo aracılığı ile belediyenin yapmış olduğu gideri belediyenin hangi fonksiyonunu gerçekleştirmek için kullandığı görülmektedir. 2.2.13. Giderlerin Ekonomik Sınıflandırılması Tablosu Kurumun faaliyet giderleri, giderlerin ekonomik sınıflandırılması tablosunda, detaylı hesap planlarındaki sınıflamaya uygun olarak raporlanır. Tablo, dönemler arası karşılaştırmayı mümkün kılabilmesi için son üç faaliyet dönemine ilişkin verileri kapsayacak şekilde hazırlanır.83 Bu tablo ise belediyenin yapmış olduğu giderin ekonomik ve mali anlamda çeşidini göstermektedir. Örneğin; ekonomik kodlamanın birinci düzeyinde 01 Personel Gideri, 04 Faiz Gideri ve 06 Sermaye Gideri gibi bir ayrım ile yapılan toplam giderler görülebilmektedir. Böylece belediyelerin yapmış olduğu işlemlerin ağırlıklarının da görülmesine olanak sağlanmış olmaktadır. 82 83 MİBMY, Mad.432. MİBMY, Mad.433. 62 2.2.14. Bütçe Gelirlerinin Ekonomik Sınıflandırılması Tablosu Kuruma ait bütçe gelirleri, bütçelerindeki sınıflandırmaya uygun olarak raporlanır. Bütçe gelirlerinin ekonomik sınıflandırılması tablosu, bütçe gelir hesapları hesap grubundaki hesaplardan yararlanılarak hazırlanır. Tablo, dönemler arası karşılaştırmayı mümkün kılabilmesi için son üç mali yıla ilişkin verileri kapsayacak şekilde hazırlanır.84 Gelirlerin Ekonomik Sınıflandırılması Tablosu ile benzer bir şekilde hazırlanan bu tablo, farklı olarak tüm bütçe tablolarında olduğu gibi nakit esasına göre oluşturulmakta ve belediyenin elde ettiği gelirlerden nakit olarak girişi olanları göstermektedir. 2.2.15. Bütçe Giderlerinin Kurumsal Sınıflandırılması Tablosu Kuruma ait bütçe giderlerinin kurumsal düzeyde ekonomik dağılımını gösteren mali tablodur. Bütçe giderlerinin kurumsal sınıflandırılması tablosu, bütçe gider hesapları hesap grubundaki hesaplardan yararlanılarak hazırlanır. Tablo, dönemler arası karşılaştırmayı mümkün kılabilmesi için son üç mali yıla ilişkin verileri kapsayacak şekilde hazırlanır.85 Giderlerin kurumsal sınıflandırılması tablosu ile aynı yapıdadır ve yapılan giderin birimler bazında ayrıntısı yer alır. Ancak tablo oluşturulurken bütçe hesapları esas alınır, dolayısıyla nakit esasına dayanan bir tablodur ve tahakkuk işlemleri görülmez. 2.2.16. Bütçe Giderlerinin Fonksiyonel Sınıflandırılması Tablosu Bütçe giderlerinin fonksiyonel sınıflandırılması tablosu, kurumun temel fonksiyonları 84 85 esas alınarak MİBMY, Mad.434. MİBMY, Mad.435. hazırlanır. Bütçe giderlerinin fonksiyonel 63 sınıflandırılması tablosunda bütçe giderleri; genel kamu hizmetleri, savunma hizmetleri, kamu düzeni ve güvenlik hizmetleri, ekonomik işler ve hizmetler, çevre koruma hizmetleri, konut ve toplum refahı hizmetleri, sağlık hizmetleri, eğlence, kültür ve din hizmetleri, eğitim hizmetleri ve sosyal yardım hizmetleri alt sınıflarına ayrılır. Bütçe giderlerinin fonksiyonel sınıflandırılması tablosu, bütçe gider hesapları hesap grubundaki hesaplardan yararlanılarak hazırlanır. Tablo, dönemler arası karşılaştırmayı mümkün kılabilmesi için son üç mali yıla ilişkin verileri kapsayacak şekilde hazırlanır.86 Giderlerin fonksiyonel sınıflandırılması tablosu ile aynı yapıdadır. Dolayısıyla bu tablo aracılığı ile belediyenin yapmış olduğu gideri hangi fonksiyonunu gerçekleştirmek için kullandığı görülmektedir. Ancak tablo oluşturulurken de bütçe hesapları esas alınır, dolayısıyla nakit esasına dayanan bir tablodur ve tahakkuk işlemleri görülmez. 2.2.17. Bütçe Giderlerinin Finansal Sınıflandırılması Tablosu Kurumun bütçe giderlerinin hangi kaynaklardan finanse edildiği, bütçe giderlerinin finansal sınıflandırılması tablosunda gösterilir. Bütçe giderlerinin finansal sınıflandırılması tablosu, bütçe gider hesapları hesap grubundaki hesaplardan yararlanılarak hazırlanır. Tablo, dönemler arası karşılaştırmayı mümkün kılabilmesi için son üç mali yıla ilişkin verileri kapsayacak şekilde hazırlanır.87 Tablo oluşturulurken bütçe hesapları esas alınır, dolayısıyla nakit esasına dayanan bir tablodur ve tahakkuk işlemleri görülmez. 2.2.18. Bütçe Giderlerinin Ekonomik Sınıflandırılması Tablosu Kuruma ait bütçe giderleri, bütçelerindeki ekonomik sınıflandırmaya uygun olarak raporlanır. Bütçe giderlerinin ekonomik sınıflandırılması tablosu, 86 87 MİBMY, Mad.436. MİBMY, Mad.437. 64 bütçe gider hesapları hesap grubundaki hesaplardan yararlanılarak hazırlanır. Tablo, dönemler arası karşılaştırmayı mümkün kılabilmesi için son üç mali yıla ilişkin verileri kapsayacak şekilde hazırlanır.88 Giderlerin ekonomik sınıflandırılması tablosu ile aynı yapıdadır. Belediyenin yapmış olduğu giderin ekonomik ve mali anlamda çeşidini göstermektedir. Ancak tablo oluşturulurken bütçe hesapları esas alınır, dolayısıyla nakit esasına dayanan bir tablodur ve tahakkuk işlemleri görülmez. 2.2.19. Bütçe Giderleri Ve Ödenekler Tablosu Bütçe giderleri ve ödenekler tablosu, yapılan bütçe giderleri ile ödenekler, ödeneklerden kullanılanlar ve tenkis edilenler ile ödenek üstü harcamayı gösterecek şekilde bütçe hesapları ana hesap grubundaki bütçe gider hesaplarından ve nazım hesaplar ana hesap grubundaki ödenek hesaplarından yararlanılarak hazırlanır.89 Belediyelerde kullanılan ödenekleri ve kullanılmayan ödenekler ile yapılan ödenek üstü harcamayı gösteren bu tablo, bütçe uygulama sonuçları tablosu ile birlikte değerlendirmelidir. Böylece geleceğe yönelik yapılmış bir plan olan bütçenin sağlıklı işleyip işlemediği araştırılabilinir. Belediyelerin düzenlemek zorunda oldukları mali tablolara bakıldığında işletmelerdeki gibi bilanço ve faaliyet sonuçları tablosunun temel mali tablo olduğu bunun yanında bütçelemenin belediyeler için önemi ve mali yapılarındaki yeri düşünülerek bütçe uygulama sonuçları tablosunun da diğer mali tablolar içerisindeki en önemli mali tablo olduğu söylenebilir. Nakit akım tablosu ise kamu kurumları için özel sektördeki işlevini yerine getirmemekte ve düzenlenmesinde de halen çeşitli problemler bulunmaktadır. Diğer mali tabloların temel mali tablolara ek olarak değerlendirilmesi ve temel mali tablolardaki hususların ayrıntısına bu tablolar yardımı ile ulaşılması 88 89 mümkün MİBMY, Mad.438. MİBMY, Mad.439. görünmektedir. Nitekim hazırlanan tablolar 65 incelendiğinde; bu tabloların birçoğunun aslında analitik bütçe sisteminden elde edilecek bilgilerin toplu sunulması amacıyla hazırlandığı görülmekte, dolayısıyla muhasebe sisteminden elde edilen bilgilerin analitik bütçe sistemine göre tasnif edilmesi amaçlanmaktadır. Mizan ise her ne kadar yönetmelikte mali tablolar içerisinde yer almışsa da aslında temel mali tabloların sağlamasını yapan bir cetvel niteliğindedir. ÜÇÜNCÜ BÖLÜM BELEDİYE MALİ TABLOLARININ FİNANSAL ANALİZİNE İLİŞKİN YÖNTEMLER VE SINIRLAMALAR 3.1. BELEDİYE MALİ TABLOLARININ FİNANSAL ANALİZİNE İLİŞKİN SINIRLAMALAR İşletmeler, ölçülebilir hedefler koymak, stratejik plan oluşturarak performans denetimini gerçekleştirmek, kaliteli mal ve hizmet üretmek, müşteri, piyasa, paydaş vb. analizler yaparak rekabet edebilme düzeylerini artırmak gibi hususlarda kamu yönetimine göre önemli bir deneyim kazanmıştır. Oysa aynı yönetim teknikleri ve değerleri kamu kurum ve kuruluşlarına aktarıldığında önemli güçlüklerle karşılaşılmaktadır. Bu sorunun bir uzantısı olarak, belediyeler kurumsal olarak esnek hareket etmeye izin vermeyecek biçimde yoğun ve ayrıntılı kurallara bağlı olarak çalışmak durumundadır. Bu nedenle birçok belediye, kentte ortaya çıkabilecek olumlu (fırsat) ya da olumsuz (tehdit) çevresel gelişmelere adapte olmakta güçlük çekebilmektedirler. Diğer yandan, çağdaş yönetim teknikleri konusunda uzman personel eksikliği, belediyelerin öteden beri şikâyet ettiği konuların başında gelmektedir.90 İşletmelerde kullanılan bazı finansal analiz teknikleri, belediyelerde düzenlenen tablolar üzerinde uygulanabilir özelliğe sahiptir. Örneğin, dikey analiz ve eğilim yüzdeleri analiz yöntemleri belediyelerin gelir ve giderlerinin yıllara göre işletmelerde seyrinin kullanılan yorumlanmasında oranların kullanılabilir. benzerleri olarak Bunun yanında belediyelerin mali başarımlarını ölçmeye yönelik olarak çeşitli oranlar düzenlenebilir. Ancak belediyelerin mali tablolarının analizinde kendine özgü niteliklerinden 90 Özer KÖSEOĞLU, “Türk Belediyeciliğinde Performansa Dayalı Yönetim Anlayışına Geçiş: Arka Plan ve Sorunlar”, Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, Sayı 1, Ocak, 2008, s.36 67 kaynaklanan çeşitli sınırlamalar yer almaktadır. Aşağıda önemli görülen ve finansal analizde göz önüne alınması gereken söz konusu sınırlamalara değinilecektir. 3.1.1. Belediyelerin Kar Amacı Gütmemeleri Yerel yönetimlerin kuruluş gerekçelerinin başında mahalli müşterek ihtiyaçların karşılanmasına yönelik faaliyette bulunmaları gelmektedir. Kentte yaşayanların karşılanmasında günlük yerel yaşamına düzeydeki ilişkin sosyal örgütlenmelerin, gereksinmelerin merkezi düzeydeki örgütlenmelerden daha etkin olduğu açıktır. Daha uzun vadeli ve büyük kapsamlı güvenlik, kalkınma gibi ihtiyaçların karşılanmasında merkezi düzeyde daha rasyonel bir örgütlenme düzeyi olmakla birlikte, günlük yaşama dair ulaşım, temizlik, içme suyu, sağlıklı barınma, kentsel altyapı gibi ihtiyaçların yerel örgütlenme yoluyla karşılanması gereği yerel yönetimleri önemli bir konuma getirmiştir.91 Yönetsel faaliyetler kamu yararını gerçekleştirmeye dönük olduklarından, bu faaliyetlerin başarı yada başarısızlıkları özel sektör işletmelerinde olduğu gibi sayısal hesaplamalara dayalı karlılık ölçütü ile belirlenememektedir. Kamu kurumunun amacı kamu yararını gerçekleştirmektir, oysa bir işletmenin amacı karını artırmak ve firma değerini maksimum noktaya getirmektir. Bu nedenle bir belediye yönetiminin başarısının belirlenmesinde kar bir ölçüt olarak kullanılamamaktadır.92 İşletmelerde kullanılan tüm finansal analiz tekniklerinin belediyelerde aynen uygulanması mümkün değildir. Bunun başlıca nedeni de işletmelerde kârın ön planda tutulması nedeniyle analiz tekniklerinin de bu çerçevede düşünülmüş ve uygulanmış olmasıdır. Belediyelerde ise asıl amaç hizmet sunumudur. Önemli olan gelirlerin en verimli şekilde kullanılmasının 91 İsmail BAŞARAN; Kent ve Yerel Yönetim, 1.baskı, Okutan Yayıncılık, 2008, s.30. Veysel EREN, “Kamu Performans Yönetiminde Ölçüt Sorunu: İdari Faaliyetlerde Başarı Ölçütleri”, Amme İdaresi Dergisi, Sayı 2, Haziran, 2009, s.3. 92 68 sağlanmasıdır, kâr ise ön planda değildir. Olaya bu açıdan baktığımızda belediyelerde genelde gelir – gider dengesine yönelik finansal analiz tekniklerinin geliştirilmesi ve mali durumlarını anlamaya yönelik çeşitli oranların kullanılması daha akılcı olacaktır. Ayrıca belediyelerin elde ettiği kaynakları nasıl değerlendirdikleri ve sonuçta bu kaynakları verimli kullanıp kullanmadıkları değerlendirilmelidir. Ancak böyle bir değerlendirmenin yalnız mali tablolar kullanılarak yapılması mümkün değildir. Böyle bir değerlendirme için mali tablolar bir araç olarak ve genel bir bakış açısı sağlaması amacıyla kullanılabilir. 3.1.2. Finansman Kaynaklarındaki Sınırlamalar Belediyeler kuruluş amaçları ve organizasyon yapıları itibariyle sınırlı kaynaklarla belirli bir bölgeye hizmet sunumu gerçekleştirirler. Elde edebilecekleri gelirler kanunlarca belirlenmiş ve yapabilecekleri harcamaların da yine kanunlarda sınırları çizilmiştir. Dolayısıyla işletmelerdeki gibi firma değerini artırıcı politikaları izlemeleri tam olarak mümkün değildir. Bu nedenle belediyelerin mali tablolarının analizi yapılırken kendi yapılarına kattıkları değerden ziyade, elde etmiş oldukları gelirleri etkili, ekonomik ve verimli olarak kullanıp kullanmadıkları değerlendirilmelidir. Ayrıca hizmet verdikleri bölgeye olan katkılarının ön plana alınması daha doğru olacaktır. Dolayısıyla, belediyelerin finansman yapısı değerlendirilirken nüfus, sanayi yapısı, ticaret hacmi gibi parametrelerin göz önüne alınması gerekecektir. Aksi halde belediyeler arasında yapılan karşılaştırmaların doğruluk oranı düşecek ve yanlış yorumlar ortaya çıkacaktır. Örneğin belediye sınırları içerisinde yaşayanların sayısı ne kadar fazla ise merkezi yönetimden alacakları vergi payı da o kadar fazla olacaktır, bununla birlikte sanayi ve ticaret gelişmiş bir belediyenin öz gelirlerinin de yüksek olması muhtemeldir. 69 3.1.3. Tahakkuk Esaslı Muhasebeye Uygun Mali Tablo Üretiminin Yeni Olması Devlet Muhasebesi alanındaki reform çalışmaları, Kamu Mali Yönetim Projesi çalışmalarının 1995 yılında genel ve katma bütçeli idarelerde tahakkuk esasına geçilmesini sağlamak amacıyla başlamış ve saymanlıklardaki muhasebe işlemlerinin bilgisayar ortamında takip edilmesini sağlayan say2000i projesinin uygulamaya konulmasıyla çalışmalar ivme kazanmıştır. 2001 yılında genel yönetime dahil kamu idarelerinde Tahakkuk Esaslı Muhasebe Sisteminin oluşturulması amacıyla Muhasebat Genel Müdürlüğü bünyesinde bir çalışma grubu oluşturulmuştur. 2002 yılında tahakkuk esaslı devlet muhasebesinin test edilmesine karar verilerek pilot uygulamaya başlanmıştır. Tahakkuk Esaslı Devlet Muhasebesine geçilebilmesi için, genel yönetim kapsamına dahil idarelerin muhasebe ve mali tablolara ilişkin standartlar ve çerçeve hesap planını kapsayan “Genel Yönetim Muhasebe Yönetmeliği” 08.06.2005 tarih 25839 sayılı resmi gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiş, daha sonra mahalli idarelerin muhasebe uygulamalarını belirleyen ve Genel Yönetim Muhasebe Yönetmeliği’ni esas alarak çıkarılan “Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği” 10.03.2006 tarih 26104 sayılı resmi gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Dolayısıyla belediyeler tahakkuk esasına göre 2006 yılında kayıt yapmaya başlamışlar ve ilk mali tablolarını 2007 başında hazırlamışlardır. 01.01.2006 tarihinden itibaren uygulamaya konulan Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği gereği, mahalli idarelerin 2005 yılı sonu itibarıyla devir vermesi gereken varlık ve yükümlülük tutarları 1 no’lu yevmiye maddelerin de ilgili bilanço hesaplarına kaydedilerek, varlık ve yükümlülük hesapları arasındaki fark ve devrettirilmeyen hesap bakiyeleri ise 500 Net Değer Hesabına kaydedilmek suretiyle devrettirilmiş durumdadır. Belediyelerdeki kalifiye eleman istihdamı sorunları da dikkate alındığında ilk etapta sistemin tam oturmasına ilişkin çeşitli riskler bulunmaktadır. Belediyelerin düzenlemiş oldukları mali tabloların 70 doğruluğunun kontrolü de oldukça güç olduğundan bazı aksamaların olması ve bazı hatalar bulunma olasılığı oldukça yüksektir. Ancak sistemin hem yasal düzenlemeler açısından hem de uygulayıcılar açısından oturmasıyla birlikte daha sağlıklı mali tablolar üretileceği düşünülmektedir. Nitekim gerek Maliye Bakanlığı’nca gerekse Sayıştay tarafından yapılan denetimlerde belediyelerin yapmış oldukları muhasebe kayıtlarında ve düzenlemiş oldukları mali tablolarda çeşitli hatalar tespit edilmiştir. 3.1.4. Belediyelerin Merkezi Yönetimle Olan İlişkileri Belediyeler, üst yönetimde yer alan kişilerin seçimle işbaşına gelmelerinden dolayı siyasi bir takım özellikler taşımaktadırlar. Bu özellikler ise belediyelerin gelir ve gider yapılarında bazen önemli değişikliklere neden olabilmektedir. Örneğin aynı kalkınmışlık ve nüfus yapısına sahip iki belediye arasında büyük gelir farklılıkları oluşabilmektedir. Belediye ile hükümet aynı siyasi yapının içerisinde ise merkezi yönetimden diğer belediyelere göre daha fazla yardım alabilmekte veya borçlanmalarını daha kolay yapabilmektedir. Bu durum ise karşılaştırmalarda yanılgıya sebep olabilmekte ve sanki o belediyenin daha iyi yönetildiğine dair bir izlenim oluşturabilmektedir. Yine, belediye yönetimi, merkezi yönetim ile olan ilişkisinden dolayı harcama yapısını değiştirebilmekte seçim zamanları daha fazla oy alabilmek için yatırım harcamalarını kısarak kısa zaman da etki gösterebilecek cari harcamaları seçebilmektedir. Dolayısıyla mali tabloların analizinde de dönemler itibariyle bu hususların gözetilmesinde yarar vardır. 3.1.5. Uluslararası Standartların Uygulanmıyor Olması Uygulanan muhasebe sistemi ve yapılan raporlamalar, uluslararası genel kabul görmüş muhasebe ve raporlama standartlarına uygun olmalıdır. 71 Çerçeve hesap planı da hem yurt içindeki kullanıcıların bilgi ve yönetim ihtiyaçlarına uygun hem de uluslararası mali kuruluşların belirlediği niteliklere ve sınıflandırmaya uygun, devlet hesaplarında saydamlığı sağlayacak ve mali karar alanlar ile bunları uygulayanların hesap verebilirliğine temel oluşturacak rapor üretmeye elverişli olmalıdır. Uluslararası arenada bunu sağlamaya yönelik olarak, Uluslararası Muhasebeciler Federasyonu (IFAC)’nun bir alt kurulu olan Kamu Sektörü Muhasebe Standartları Kurulu (IPSASB), ülkelerin devlet muhasebe ve raporlama standartlarının oluşturulmasına yönelik çalışmalar yapmaktadır. Bu çalışmalar uluslararası mali kuruluşlar, bölgesel ekonomik ve siyasi birleşmeler ve birçok ülke tarafından kabul görmektedir. Bugüne kadar bu kurulun yayımladığı 24 adet muhasebe standardı bulunmaktadır. Dünyada IPSAS olarak adlandırılan bu standartlar; IFAC'a bağlı bir kurul olan Uluslararası Muhasebe Standartları Kurulu (IASB) tarafından hazırlanmış olan Uluslararası Muhasebe Standartları (IAS) ve Uluslararası Finansal Raporlama Standartları (IFRS) temel alınarak hazırlanmıştır.93 Ülkemizde de uluslararası standartlara uyum kabul edilmiştir. Buna ilişkin 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nun 49’uncu maddesi ile "Genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinde uygulanacak muhasebe ve raporlama standartları, uluslararası standartlara uygun olarak Maliye Bakanlığı bünyesinde; Sayıştay Başkanlığı, Maliye Bakanlığı, Devlet Planlama Teşkilâtı Müsteşarlığı, Hazine Müsteşarlığı ve diğer ilgili kuruluş temsilcilerinin katılımıyla oluşturulacak olan Devlet Muhasebesi Standartları Kurulu tarafından belirlenir. Bu standartlar Resmî Gazete’de yayımlanır. Kurulun yapısı, çalışma usul ve esasları ile diğer hususlar Maliye Bakanlığınca çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir." hükmü getirilmiştir. Bu hüküm uyarınca Maliye Bakanlığınca hazırlanan ve 13.05.2005 tarihli ve 25814 sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanan Devlet Muhasebesi Standartları Kurulunun Yapısı ve Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik ile 93 Ali TOPAKKAYA; “Devlet Muhasebesi Standartları Alanında Yapılan Çalışmalar”, Devlet Muhasebe Uzmanları Derneği, (Erişim) http//www.demud.com/, 15 Ocak 2009, s. 2. 72 kurulun yapısı belirlenmiştir. Kanunda adı geçen idarelerden gerekli görevlendirme yapılarak, Maliye Bakanlığının onayı ile Devlet Muhasebesi Standartları Kurulu (DMSK) kurulmuş ve 23.06.2006 tarihinde yapılan ilk toplantı ile çalışmalarına başlamıştır. Kurulun 27.12.2006 tarihli toplantısında alınan 5 sayılı karar ile uluslararası muhasebe standartlarının kabulü ve ülkemize uyarlanması çalışmalarının 2007-2012 dönemini kapsayan bir çizelge çıkartılarak tamamlanacağı hükme bağlanmıştır. Aynı toplantıda alınan karar ile uluslararası muhasebe standartlarının Türk kamu mali yönetimine uyarlanması ve kabulüne ilişkin, Muhasebat Genel Müdürlüğü bünyesinde, kurul sekretaryasını yürütmekte olan daire başkanı başkanlığında çalışma komisyonu oluşturulmuş ve komisyon 26.03.2007 tarihinden itibaren çalışmalarına başlamıştır. Hazine, DPT, Sayıştay ve Muhasebat Genel Müdürlüğünden katılan uzmanlardan oluşturulan bu komisyon, Uluslararası Kamu Sektörü Muhasebe Standartlarının (IPSAS) çevirisi ve ülkemize uyarlanması, diğer ülke örneklerinin incelenmesi çalışmalarına başlamıştır.94 08.02.2009 tarihi itibarı ile 1, 2, 3, 4 ve 5 numaralı Devlet Muhasebesi Standartları kurul tarafından kabul edilerek Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. Ülkemizde yayımlanmış olan Devlet Muhasebe Standartları ve temel alındıkları Uluslararası Muhasebe Standartları aşağıda yer almaktadır; - DMS 1- Mali Raporların Sunulması IPSAS 1 Presentation of Financial Statements - IAS 1 - DMS 2- Nakit Akış Tabloları IPSAS 2 Cash Flow Statements - IAS 7 - DMS 3- Muhasebe Politikaları, Muhasebe Tahminlerindeki Değişiklikler ve Hatalar IPSAS 3 Accounting Policies, Changes in Acc. Estimates and Errors IAS 8 - 94 DMS 4- Döviz Kurlarındaki Değişimin Etkileri TOPAKKAYA, a.g.m., s.5. 73 IPSAS 4 Foreign Exchange Rates - IAS 21 - DMS 5- Borçlanma Maliyetleri IPSAS 5 Borrowing Costs - IAS 23 Ancak yayımlanan bu beş standardın uygulanabilmesi için Maliye Bakanlığı tarafından ilgili muhasebe yönetmeliklerinde ve diğer mevzuatta gerekli değişikliklerin yapılması gerekmektedir. Zaten bu standartlara ilişkin kurul kararlarının yürürlük maddesinde de “Maliye Bakanlığı ve ilgili kamu idarelerince uygulanmasına ilişkin düzenleme yapılmak üzere yayımlandığı tarihte yürürlüğe girer.” denilmektedir. Dolayısıyla söz konusu standartlar resmi gazetede yayımlanmışsa da henüz fiilen yürürlüğe girmemiş ve kamu idarelerince uygulanmamaktadır. Bu nedenle belediyelerin ürettikleri mali tablolar da henüz uluslararası muhasebe standartlarına uygun olarak hazırlanmamaktadır. 3.1.6 Mali Tablolardaki Bilgilerin Güvenilirliği (Doğru ve Samimi Olma) Eğer mali tablolardaki bilgiler doğru ve samimi değilse, işletme gerçeklerini yansıtmıyorsa yapılan analiz zaman ve para israfından öteye geçemez. İlgili taraflarca, mali analiz sonuçlarının anlamlı ve yararlı olabilmesi için mali tablolardaki bilgilerin işletmeyle bağlantısı olmayan bağımsız bir uzmanca denetlenmesi gerekmektedir ki buna dış denetim denir. Yapılan bağımsız muhasebe denetimi çalışması sonucunda, mali tablolardaki kalemlerin doğru ve samimi olup olmadığı konusunda bir karara varılır ve bu kararın ifade edildiği denetim raporu, denetçi tarafından işletme yönetimine sunulur. Mali tablolardaki bilgilerin doğru olması, bunların genel kabul görmüş muhasebe kavram ve ilkelerine uygunluğunu, samimi olması ise bu bilgilerin işletme için gerçekten ilgili olan olayları yansıtmasını ifade eder. Ancak bağımsız muhasebe denetiminden geçmiş olan mali tablolar, taraflar için 74 güvenilir bilgi niteliğini kazanır.95 Mali tabloların hazırlandığı muhasebe sürecinin amaçları ve yöntemleri ile bu tabloların güvenilirliklerinin araştırıldığı denetim surecinin amaçları ve yöntemleri arasında önemli farklılıklar vardır. Muhasebe, denetlemenin temel dayanağı; denetleme ise, muhasebenin yasalara, kurallara, ilkelere ve yöntemlere uygunluğunun sağlanmasıdır. Muhasebe denetimi, muhasebenin eksiklerini ve aksayan yönlerini ortaya çıkaran bir fonksiyon üstlenmektedir. Sonuç olarak, muhasebesiz denetleme dayanaksız; denetimsiz muhasebe de sağlamasızdır.96 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’na göre belediyelerin dış denetimi Sayıştay Başkanlığı tarafından yapılmaktadır. Ancak yapılan denetim daha çok uygunluk denetimi kapsamına girmekte ve gerçekleştirilen işlemlerin mevzuata uygunluğu araştırılmaktadır. Bu nedenle bağımsız muhasebe denetimi anlamında sistemli bir mali denetim henüz yapılmamaktadır. Sayıştay kendi bünyesinde kurduğu bir çalışma grubu aracılığıyla uluslararası standartlara uygun bir mali denetim için altyapı çalışması yapmış ve taslak olarak bir mali denetim rehberi oluşturmuştur. Söz konusu rehberde; bir kamu idaresinin mali tabloları üzerinde yapılacak mali denetimin planlanmasında, yürütülmesinde, sonuçların raporlanmasında ve izlenmesinde öngörülen aşama ve usuller ile denetim kanıtlarının toplanmasında yararlanılan denetim teknikleri düzenlenmektedir. Sayıştay Başkanlığı, 832 sayılı Sayıştay Kanunu’nun 5018 sayılı Kanun ile uyumlu hale getirilmesine yönelik kanuni düzenlemeler gerçekleştirildikten sonra uluslararası standartlara uygun bir mali denetim uygulamasına geçilmesi öngörmüştür. Dolayısıyla, halen belediyelerce düzenlenen mali tabloların doğru ve samimi olduğunu belirlemeye yönelik bağımsız muhasebe denetimi henüz yapılamamaktadır. Bu durum ise mali tablolardaki bilgilerin güvenirliğine ilişkin bir risk oluşturmaktadır. 95 Ümit GÜCENME; Mali Tablolar Analizi ve Enflasyon Muhasebesi, 5.baskı, Aktüel Yayınları, 2005, s.17. 96 Murat ERDOĞAN, “Muhasebe, Denetim Ve Bağımsız Denetimin Gerekliliği”, Doğuş Üniversitesi Dergisi, Sayı 5, 2002, s.54. 75 3.2. MALİ TABLOLARININ ANALİZİNE İLİŞKİN TEKNİKLER VE BELEDİYELERDE UYGULANABİLİRLİĞİ Mali tablolar, işletmenin mali durumuna ve faaliyet sonuçlarına ilişkin önemli bilgiler verir. Mali analiz ise, mali tablolar arasında yer alan çeşitli kalemler arasında karşılaştırmalar, yüzdeler ve oranlar yolu ile ilişkiler kurmak ve bu ilişkilerin ölçülmesini ve yorumlamasını yapmaktır. Böylece ilişkilerin ne anlama geldiği ve değişmelerde hangi faktörlerin rol oynadığı belirlenmeye çalışılacak ve zaman içinde işletmenin nereye doğru gideceği konusunda yorum yapılacaktır.97 Belediyelerde de işletmelerin mali tablolarının analizine ilişkin benzer yorumlar yapılabilir. Ancak belediyelerin kar amacı gütmemeleri nedeniyle daha çok kaynaklarının dağılımı ve kullanımını, faaliyetlerinin nasıl finanse edildiği ve nakit ihtiyacının nasıl karşılandığını, faaliyetlerini finanse edebilme ve sorumlulukları ile taahhütlerini yerine getirebilme yeteneğini, faaliyetlerindeki performans, etkinlik ve başarısını, kendilerine sağlanan kaynakları bütçelerine uygun kullanıp kullanmadıklarını belirlemek daha anlamlı olacaktır. Mali analiz çalışması, muhasebe veri ve bilgilerinin özeti durumundaki mali tablolardan yararlanılarak belli analiz teknikleri ile gerçekleştirilir. Mali analiz teknikleri genel olarak aşağıdaki gibi sıralayabiliriz; - Karşılaştırmalı Tablolar Analizi (Yatay Analiz) - Yüzde Yöntemi ile Analiz (Dikey Analiz) - Eğilim Yüzdeleri Tekniği ile Analiz (Trend Analizi) - Oran Analizi (Rasyo Analizi) Bu analiz teknikleri, işlevleri itibariyle birbirinden farklı nitelik ve özellikler taşımakta ve analiz çalışmasının bütünlüğü içinde birbirini tamamlayacak biçimde kullanılmaktadır. Bir başka anlatımla bu teknikler, 97 Ertuğrul ÇETİNER; İşletmelerde Mali Analiz, 3.baskı, Tutibay Yayınları, 1996, s.7. 76 mali analiz sürecinde farklı işlevler yerine getirmekle birlikte zaman zaman analiz sonuçlarının kontrolü bakımından entegre edilerek kullanılır.98 3.2.1. Karşılaştırmalı Tablolar Analizi (Yatay Analiz) Bir işletmenin birden fazla dönemlerine ait olan finansal tabloları karşılaştırmalı olarak düzenlendiğinde karşılaştırmalı tablolar elde edilir. Bu tablolar iki dönemli düzenlenebileceği gibi ikiden fazla dönem karşılaştırılarak da düzenlenebilir. Bu şekilde hazırlanan tablolar, işletmenin geçmiş yıllardaki ve şimdiki finansal durumunu görmeye ve bugünkü finansal durumunun geçmiş yıllardan farklarını (artış ve azalışları) tespit etmeye olanak sağlar. Ayrıca bu durumda gelecekteki finansal durum hakkında çıkarımlarda da bulunulabilir.99 Karşılaştırmalı tablo analizinde, karşılaştırılan dönemlere ait dönem uzunlukları aynı olmalıdır. Ayrıca karşılaştırılan bu tablolar, aynı muhasebe ilkelerine göre düzenlenmiş olmalıdır. İkiden fazla dönemi kapsayacak şekilde yapılmak istenirse ya ilk yıl esas alınarak tüm karşılaştırmalar yapılır ya da her yıl bir önceki yılı esas alarak yapılır. İki veya daha fazla döneme ait olan bilançolar ve gelir tabloları karşılaştırılmalı şekilde gösterilebilir. Mutlak rakamlar ve yüzde rakamları ile ifade edilebilen artış ve azalışlar, bir önceki hesap dönemine ait verilere göre belirlenerek işletmedeki gelişme veya gerileme ortaya konmaya çalışılır. Bu analiz yöntemini uygularken aşağıdaki belirtilen şekilde yatay yüzdeler hesaplanır ve tablolar karşılaştırmalı olarak düzenlenir. Yatay Yüzde = İlgili Kalemde Baz Alınan Yıl Verisine Göre Artış veya Azalış x100 Kaleme Ait Baz Alınan Yıl Verisi 98 Necmettin ERDOĞAN; Mali Tablolar ve Analizi, Atilla Kitabevi, 1997, s.269. Yurdakul ÇALDAĞ; Denetim ve Raporlama Finansal Tablolar ve Analiz Teknikleri, 3.Baskı, Türmob Yayınları, 2006, s.251. 99 77 Karşılaştırmalı analizin en büyük üstünlüğü, incelenen işletmenin gelişme yönü hakkında görüş verecek verileri sağlamasıdır. Gerçekten mali tablolarda yer alan kalemlerdeki değişikliklerin incelenmesi, işletmenin ve onun mali karakteristiklerinin hangi yönde gelişmekte olduğunu göstermesi bakımından önemlidir. Ayrıca karşılaştırmalı analiz, işletmenin gelecekteki gelişmesi hakkında tahminlerde bulunmak yönünden de yararlıdır. Koşullarda büyük değişiklik olmadığı sürece işletmenin geçmişteki eğilime uygun düşen bir gelişme göstereceği beklenmektedir.100 Söz konusu tekniği belediyelerin mali tablolarında da uygulama imkanı vardır. Böylece belediyenin geçmiş yılları ile karşılaştırmalar yapılarak önemli farklılıklar tespit edilebilir ve bu artış ya da azalışların nedenleri araştırılarak mali başarımlarının ölçümüne yönelik yüzeysel tespitlerde bulunulabilir, ayrıca bu tespitler derinlemesine araştırılarak belli yargılara varılabilir. Ancak daha önce de değinildiği üzere belediyeler tahakkuk esaslı muhasebe sistemine göre mali tablolarını ilk defa 2006 yılı için hazırlamışlardır. Bu nedenle karşılaştırma yapılacak yıl sayısı çok fazla olmayacak ve yeni bir uygulamanın olası hata risklerinin göz önüne alınması gerekecektir. 3.2.2. Yüzde Yöntemi İle Analiz (Dikey Analiz) Yüzde yöntemi ile analiz tekniğinde; finansal tablolarda yer alan her kalem aynı tabloda yer alan belirli bir kaleme veya toplam kısmına oranlanmakta ve bulunan yüzdelere göre ifade edilmektedir. Başka bir anlatımla finansal tablolarda yer alan kalemin küme toplamı içindeki oranı hesaplanmaktadır. Örneğin bilançoların yüzde yöntemi ile analizinde, bilanço toplamı 100 kabul edilerek her bir kalemin toplama oranı hesaplanmaktadır. Ayrıca istenirse, her kalemin kendi grupları içindeki oranı da hesaplanabilir. Diğer taraftan gelir tablosunun yüzde yöntemi ile analizinde net satışlar 100 kabul 100 edilmekte ve gelir tablosu verilerinin net satışlara Öztin AKGÜÇ; Mali Tablolar Analizi, 10.Baskı, Arayış Basım ve Yayıncılık, 2002, s.347. oranı 78 hesaplanmaktadır.101 Bilançoları yüzde yöntemi ile analiz edilmek için aktif ve pasif toplamları 100 kabul edilir, her aktif ve pasif kalemin toplam rakama oranlanması ile yüzde bulunur. Bilanço kalemlerinin kendi grup toplamları içindeki yüzde payını da hesaplamak mümkündür. Bu takdirde grup toplamları 100 kabul edilir ve o grubu meydana getiren her kalemin grup toplamına oranı hesaplanır. 102 Böylece bilançoların her kaleminin, hem mutlak değerlerini hem de gerek kendi grupları içindeki gerekse genel toplam içindeki ağırlıklarını görme olanağı elde edilmiş olmaktadır. Ayrıca yüzdelerle ifade edilmiş birden fazla yıla ait bilançolar düzenlenerek analiz dinamik bir yapıya kavuşturulabilir. Gelir tablolarının yüzde yöntemine göre analizinde, net satışlar 100 olarak kabul edilmekte ve diğer kalemler net satışlara oranlanmaktadır. İstenirse gelir tablosu verilerinin kendi grupları içindeki oranları da bulunabilir. Ancak gelir tablosunun yüzde yöntemine göre analizinde, yaygınlaşmış uygulama biçimi, daha çok tüm verilerin yalnızca net satışlara oranlanması biçimindedir. Yüze indirgenmiş gelir tablolarında yalnızca net satışlara olan oranlar görülmektedir. Gelir tablosu verilerinin kendi grupları içindeki payları genelde ayrı tablolarda düzenlenmektedir. Örneğin faaliyet giderleri tablosu düzenlenerek, toplam faaliyet giderleri 100 kabul edilip, faaliyet giderlerini oluşturan gider kalemlerinin bu toplama oranı bulunabilir. İstenirse birden fazla döneme ilişkin yüze indirgenmiş gelir tabloları karşılaştırmalı olarak düzenlenebilir.103 Dikey Yüzde = İlgili Kalem Verisi Baz Alınan Kalem Verisi x100 Belediyelerce düzenlenen bilanço ve faaliyet sonuçları tablosunun 101 Nalan AKDOĞAN, Nejat TENKER; Finansal Tablolar ve Mali Analiz Teknikleri, 12.Baskı, Gazi Kitabevi, 2007, s.589. 102 GÜCENME, a.g.e. , s.185. 103 AKDOĞAN, TENKER, a.g.e. , s.591. 79 yüzde yöntemine göre analiz edilme olanağı vardır ancak işletmelerdeki gelir tablosuna eşdeğer olan belediyelerin faaliyet sonuçları tablosunda net satışlar hesabı yer almamakta bunun yerine toplam gelirler ve toplam giderler hesapları bulunmaktadır. Dolayısıyla toplamın 100 kabul edilerek gelir ve gider kalemlerinin yüzdesel ağırlıklarından bir takım yorumlar yapmak daha anlamlı olacaktır. 3.2.3. Eğilim Yüzdeleri Yöntemi ile Analiz (Trend Analizi) Birkaç yıllık mali tabloların incelenmesi karşılaştırmalı tablolar ile yapılabilirse de, uzunca bir dönemi kapsayan süre içerisinde işletmenin durumu görülmek istendiğinde yöntemin uygulanması güçlük arz eder. Bu takdirde yıllar itibariyle tablo kalemlerinin eğilim yüzdelerinin hesaplanması işletme seyrinin daha rahat görülmesini ve tablo kalemleri arasındaki ilişkilerin daha rahat kurulmasını sağlar. Eğilim yüzdeleri yöntemi, belirli tarihler arasındaki dönemde finansal tablo kalemlerindeki artış veya azalışların baz yıl ile karşılaştırmalar yapılarak ortaya konması aracılığıyla gerçekleştirilen dinamik bir analiz türüdür.104 Bu yöntemde, önce herhangi bir yılın mali tablosundaki tutarlar temel olarak alınır ve bu yıldaki her kaleme ait değerler 100 olarak kabul edilir. Diğer yıllardaki aynı kaleme ait değerlerdeki değişiklikler de buna göre temel yılın bir yüzdesi olarak ifade edilir. Burada temel olarak alınan yıl, her yönden normal bir yıl olmalıdır. Bu nedenle temel yıl seçimine dikkat edilmeli, ne çok başarılı bir yıl ne de çok başarısız bir yıl alınmamalıdır. Bu yöntemden yarar sağlamak için oldukça uzun bir inceleme dönemi alınmalı ve dönem boyunca uygulanan muhasebe ilke ve politikaları aynı olmalıdır. 105 Eğilim yüzdeleri, mali tablolarda yer hesaplanmaktadır. 104 105 GÜCENME, a.g.e. , s.180. ÇETİNER, a.g.e. , s.126. alan bütün kalemler için aşağıdaki şekilde 80 Dikey Yüzde = İlgili Kalem Cari Yıl Verisi x100 İlgili Kalem Baz Alınan Yıl Verisi Eğilim yüzdeleri yöntemi belediyelerin düzenlemiş oldukları mali tablolar için uygulanabilir bir yöntem olmakla birlikte, belediyelerin Tahakkuk Esaslı Muhasebe Sistemine 2006 yılında geçmeleri ve mali tablolarını bu yılı kapsayacak şekilde düzenlemeye başlamış olmaları nedeniyle bu yöntemin uygulanması şuan 3 yıllık veriler üzerinden olabilecek, dolayısıyla anlamlı olmayacaktır. Hatta 2006 yılında toplu amortisman ayrılması, 2007 yılında bazı gelir ve gider kodlarının değişmesi gibi nedenlerden dolayı, 2006 yılının da analize katılmaması daha doğrudur. Ayrıca bu yöntemin uygulama olanağı elde edildiğinde analiz edilecek belediyelerin seçim yılları; gelir ve gider dengesizlikleri olabileceğinden baz alınacak yıl olarak seçilmemelidir. 3.2.4. Oran Analizi (Rasyo Analizi) Bu analiz tekniğinde, finansal tablolardaki kalemler arasındaki anlamlı ilişkiler, birbirinin yüzdesi veya birkaç katı olarak belirtilmektedir. Hesap ve hesap grupları arasında matematiksel ilişkiler kurulmak suretiyle, işletmenin; ekonomik ve mali yapısı ile karlılık, çalışma durumu hakkında bir yargıya ulaşmaya çalışılmaktadır. Mali analiz tekniğinde, oran sözcüğü mali tablolar analiziyle ilgili çalışmalar bakımından, her biri aynı anlam taşıyan homojen değerler arasındaki oransal bağıntıları yansıtmaktadır. Başka bir anlatımla oran, iki kalem arasındaki ilişkinin basit matematiksel ifadesidir. Oranların hesaplanması tek başına bir amaç değildir. Önemli olan bir mali araç niteliğinde olan oranların, işletmenin değerlendirilmesi ve yorumlanmasıdır. amaçları ile bütünleştirilerek 106 Oranlar, işletme çalışmalarının değişik açılardan değerlendirilmesindeki 106 AKDOĞAN, TENKER, a.g.e. , s.640. 81 kullanılış biçimlerine göre dört ana grupta incelenebilir;107 - Likidite durumunun analizinde kullanılan oranları - Mali yapının analizinde kullanılan oranlar - Faaliyet durumunun analizinde kullanılan oranları - Karlılık durumunun analizinde kullanılan oranları Bu oranlardan ilk iki guruptakiler sadece bilanço kalemleri ile ilgili verilerin analizinde, diğer iki gruptakiler ise hem bilanço hem de gelir tablosunun analizinde kullanılır. İşletme içinde hesaplanan oranları işletmenin geçmiş dönemlerinde hesaplanan oranlarla veya deneyler sonucunda bulunan genel kabul görmüş ölçülerle ya da işletmenin içinde bulunduğu endüstri kolu için geliştirilen oranlarla karşılaştırılması ve değerlendirilmenin buna göre yapılması daha anlamlı olmaktadır. Bazı oranlar tek başlarına da anlamlıdır ve bazı soruları cevaplandırabilirler. Örneğin cari oranın 2 veya daha yüksek, likidite oranının 1 veya daha yüksek olmasının borç ödeme kabiliyeti yönünden yeterli olduğu, sınai işletmelerde öz sermayenin borçlara oranının 1 veya 1’den büyük olmasının tatminkar olduğu gibi işletmeler için bir takım genel ölçütler vardır. Ancak unutulmamalıdır ki bu kurallar yalnızca yol göstericidir. Bazı işletmeler için cari oranın 1,5 olması yeterli iken, cari oranı 2 olan bir işletme iflasın eşiğinde olabilir. Özetle oranlar, genel olarak tek başlarına anlamlı değildir ve birbirleriyle ilişkili çeşitli oranlar birlikte değerlendirilmelidir. 108 Belediyelerin kar amacı gütmemeleri gibi kendine özgü niteliklerinden dolayı işletmelerde uygulanan oranların aynen belediye mali tabloları analizinde kullanılması anlamlı olmamaktadır. Ülkemizde bu konuya ilişkin detaylı bir çalışma bulunmamakla birlikte ilerleyen bölümde uluslararası alanda kabul görmüş belediyelerde uygulanabilecek oranlar ile kanuni zorunluluklardan kaynaklanan bazı oranlardan bahsedilecektir. 107 108 ERDOĞAN, a.g.e. , s.309. GÜCENME, a.g.e. , s.187. 82 3.3. BELEDİYELERİN MALİ BAŞARIMLARINI ÖLÇMEYE YÖNELİK ÇEŞİTLİ ORANLAR Mali tablo analiz araçları ve teknikleri, şirketlerin finansal durumlarını anlamak için özel sektörde uzun yıllardır kullanılmaktadır. İlk zamanlarda çok basit ve şirket hakkında detaylı bilgi sağlamaktan yoksun olan analiz için zaman içinde birçok ileri istatistikî teknikler geliştirildi ve günümüzde özel sektör şirketlerinin geleceğini tahmin etmek genellikle mümkün hale geldi. Kamu sektörü için ise mali tablolar analizi çok yeni bir çalışma alanıdır. Bunun başlıca sebebi ise kamu ve özel sektör arasındaki temel farklılıklardır. Kamu kurum ve kuruluşları karını en üst düzeye çıkarma amacı taşımaz ve hedefleri kamu kaynakları ile en etkili, verimli ve ekonomik hizmeti sunmaktır. Üstelik ticarete dayalı kamu kuruluşları bile kar artırmaktan başka, piyasa düzenlemek gibi diğer bazı fonksiyonlara sahiptir. Bu nedenle özel sektör mali tablolarının analizi için geliştirilmiş teknikleri aynen kamu sektörüne uygulamak başarılı bir sonuç veremez ve kamu sektörünün başlıca amacı olan kamu yararı nedeniyle her bir kamu kurumunun özelliğine göre farklı oranlar kullanılması gerekmektedir. Günümüzde, kamu sektörü mali tablolarının analizi için bazı çalışmalar yapılmaya başlanmıştır. Uluslararası Şehir Yönetimi Birliği (ICMA), Brown ve Moody’s gibi bazı kuruluşlar yerel idarelerin mali durum analizleri için bazı araştırma ve analiz teknikleri geliştirmişler ve yerel yönetimlerin mali durumlarına ilişkin raporlar hazırlamışlardır. Bu raporlarda söz konusu yerel yönetimlerin mali açıdan sürdürülebilirliği, esnekliği ve zayıf yönleri incelenmeye çalışılmıştır. Gelişmiş ülkelerde kamu sektörü içerisinde yerel yönetimlerin payının büyüklüğü ve yerel yönetimleri için uygulanacak analizlerin başarısının ölçülme imkanının olması her geçen gün bu çalışmaları artırmaktadır.109 Ülkemizde ise bu konuya ilişkin kapsamlı bir çalışma bulunmamaktadır. 109 Mustafa ERSÖZ, “A Study On Cıty Munıcıpalıtıes Of Turkey:Relatıonshıp Between Socıoeconomıc Level And Fınancıal Condıtıon”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2008, s.82 83 İçişleri Bakanlığı Mahalli İdareler Genel Müdürlüğü’nün başlatmış olduğu Belediyelerin Performans Ölçümü Projesinde (BEPER) çeşitli mali göstergeler belirlenmiş ve en son 2005 yılı verileri belediyelerden alınmış ve bunun üzerine analizler yapılmaya çalışılmıştır. Ancak yeni muhasebe sistemine uygun gösterge ve oranlar uygulamaya konulamamıştır. Dünyada ve ülkemizde yapılan çalışmalar çerçevesinde, devam eden bölümlerde en çok kullanılan ve güncel oranlara değinilmeye çalışılacaktır. Öncelikle mevzuattan ve alınan idari kararların sorgulanabileceği oranlar anlatılacak daha sonra ise yurtdışında yapılmış çeşitli çalışmalara yer verilecektir. 3.3.1.İdari Oranlar Belediyelerin mali tablolarının analizinde gerek kanunlardan kaynaklanan gerekse idari sorumluğun sorgulanabileceği çeşitli oranlar uygulamak mümkündür. Mali yapının ortaya konmasından ziyade, belediyenin kanuni sorumluluklarını yerine getirip getirmediğini belirlemeye yönelik aşağıda yer alan oranlar kullanılabilir. Bütçe Tutarlılık Oranı; bu oran belediyenin dönem başında kabul etmiş olduğu bütçede öngörülen ödeneğin dönem sonunda ne kadar aşıldığını ve stratejik planda belirlenen hedeften ne kadar bir sapma olduğunu görmemizi sağlar. Bütçe Tutarlılık Oranı = Gerçekleşen Bütçe Harcamaları Öngörülen Bütçe Ödeneği x100 Tahsilat/Tahakkuk Oranı ile belediyelerin gelir ve gider kalemlerinin tahsilat ve tahakkuk tutarlarını oranlayarak ilgili gelir ve gider kalemlerindeki artış ve azalışları takip edebilirler ve tahakkuk eden gelirlerin neden tahsil edilmediği, tahakkuk eden giderlerin ise neden ödenmediği araştırılabilir. 84 Tahsilat Tutarı Tahsilat/Tahakkuk Oranı= Tahakkuk Tutarı x100 Personel Harcamaları Sınırı Oranı; belediyelerde yıllık toplam personel giderleri, gerçekleşen en son yıl bütçe gelirlerinin 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’na göre belirlenecek yeniden değerleme katsayısı ile çarpımı sonucu bulunacak miktarın yüzde otuzunu aşamaz ve nüfusu 10.000'in altında olan belediyelerde bu oran yüzde kırk olarak uygulanır. 110 Dolayısıyla belediyelerin yapmış oldukları personel harcamalarının kanuni sınırlar içerisinde olup olmadıkları bu oran ile tespit edilebilir. k : Yeniden değerleme katsayısı Y: Son yıl bütçe gelirleri Personel Harcamaları Sınırı = Personel Giderleri Yxk x100≤ % 30 Borçlanma Sınırı Oranı; belediyeler ve bağlı kuruluşları ile bunların sermayesinin yüzde ellisinden fazlasına sahip oldukları şirketlerin, faiz dâhil iç ve dış borç stok tutarı, en son kesinleşmiş bütçe gelirleri toplamının 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’na göre belirlenecek yeniden değerleme oranıyla artırılan miktarını aşamaz. Bu miktar büyükşehir belediyeleri için bir buçuk kat olarak uygulanır. 111 Dolayısıyla bu oran ile belediyelerin borçlanmalarının kanuni sınırlar içerisinde olup olmadığı görülebilmektedir. 110 111 BK, Mad. 49. BK, Mad. 68. 85 k: Yeniden değerleme katsayısı Y: son yıl bütçe gelirleri Borçlanma Sınırı Oranı = Faiz Giderleri + İç Borç + Dış Borç <1 Yxk 3.3.2. Ten - Point Test Nüfusu 100.000’nin altında olan belediyelerin mali durumlarının ortaya konması içim yapılmış bir çalışma olan Ten-Point Test, Ken W. BROWN tarafından geliştirilmiştir. Söz konusu çalışmada 10 anahtar oran belirlenmiş ve 750 küçük ölçekli şehir verilerine uygulanarak mali durumlarına ilişkin ortak ölçüler sağlanmaya çalışılmıştır. Yapılan çalışmanın; belediyelerin finansal yapısını hızlı ve etkili bir biçimde göstermeye yönelik araçlara olan ihtiyaç ve yayımlanan verilerin birbiri ile karşılaştırılabilirliğinin sağlanması olarak iki ana amacı bulunmaktadır. Belirlenen 10 anahtar oran şehirlerin dört ana mali işlemi olan; gelir, harcama, faaliyet durumu ve borç yapısı üzerine kurulmuştur.112 Brown, söz konusu 10 orana ilişkin 750 belediyeden elde ettiği verileri 4 gruba ayırmış ve en iyiden en kötüye bir sıralama yapmıştır. Brown’un geliştirdiği modele göre bir belediyeyi analiz etmek isteyen kişi, 10 oranı belediye mali tablolarından hesaplayacak ve sonucuna göre Brown’nun yaptığı puanlama sisteminde kendisini değerlendirecektir. Yapılan puanlama sistemine göre belediyenin notu 10 ve üzeri olanlar “en iyi”, 5 ile 9 arasında olanlar “iyi”, 1 ile 4 arası “orta”, 0 ile -4 arası “kötü” ve -5 ile aşağısı “en kötü” olarak değerlendirilmektedir. Ülkemizde belediyelerin mali tablolarının analizinde söz konusu oranların kullanılma imkanı bulunmakla birlikte, Ken W. BROWN’un yaptığı çalışmada oranların değerlendirilmesinin yapıldığı standart rakamların, 112 Ken W. BROWN, “The 10-Point Test of Financial Condition: Toward an Easy-to-Use Assessment Tool for Smaller Cities”, Government Finance Review, December, 1993,s.21. 86 Amerika’daki belirli nüfusa sahip belediyelerin ortalama oran değerlerinden elde edilmiş olmasından dolayı ülkemizde anlamlı sonuçlar vermeyeceği düşünülmektedir. Tablo 9. Brown – Mali Durum 10 Anahtar Oranı113 Faktör Gösterge Gelirler Toplam Gelirler Gelirler Öz Kaynak Gelirleri Oranı Gelirler Öz Kaynaklar Dışı Gelirler Oranı Formül Toplam Gelirler / Nüfus Öz Kaynaklardan Elde Edilen Gelirler / Toplam Gelirler Öz Kaynaklar Dışı Gelirler / Toplam Gelirler Faaliyet Giderleri Oranı Faaliyet Giderleri / Toplam Giderler Faaliyet Oranı Toplam Gelirler / Toplam Giderler Likidite Kısıtlanmamış Fon Oranı Kısıtlanmamış Fonlar / Toplam Gelirler Likidite Likidite Oranı Borç Yapısı Yükümlülük Oranı Toplam Yükümlülükler / Toplam Gelirler Borç Yapısı Kişi Başı Uzun Vadeli Borç Toplam Uzun Vadeli Borçlar / Nüfus Borç Yapısı Borç Servis Oranı Giderler Faaliyet Sonuçları Nakit ve Menkul Değerler / Toplam Yükümlülükler Dönemin Borç Anapara ve Faiz Toplamı / Toplam Gelirler 3.3.4. Mali Durum Ölçümüne Yönelik Diğer Oranlar Central Florida Üniversitesinden Xiaohu WANG, Lynda DENNİS ve Yuan Sen (JEFF) TU, 2007 yılında kamu kurumlarının mali durumunu 113 BROWN, a.g.e. , s.22. 87 ölçmeye yönelik bir çalışma yapmışlardır.114 Söz konusu çalışmada 11 oran bulunmakta ve bunlar belediyelerin mali durumunu; nakit ödeme gücü, bütçe yapısı, uzun vadede borç ödeme gücü ve hizmet sürdürebilirliği olmak üzere dört açıdan ölçmek için kullanılmaktadır. Nakit ödeme gücünü belirlemek için 3 oran kullanılmıştır. Bu oranlar sayesinde mali durumun önemli bir göstergesi olan kısa vadeli borç ödeme gücü tespit edilmektedir. Eğer belediyeler kısa vadeli borçlarını ödeyemezse borçlanmaları artabilir ve buna bağlı olarak faiz harcamaları da artar, ayrıca dışarıya olan güvenirliklerini de kaybedebilirler. Personel ödemeleri belediyelerin en önemli harcama kalemlerinden biridir. Genellikle, belediyeler nakit sıkıntısına düştüklerinde personel maaşlarını ödememeyi tercih ederler, bu durum ise çeşitli sosyal problemlere yol açabilmektedir. Yine belediyelerin satın aldıkları mal ve hizmetler karşılığında yapacağı ödemeleri geciktirmesi, tedarikçilerin sundukları hizmet ve mal fiyatlarına geç ödenme riskini de eklemelerine neden olabilir. Bu durum ise belediyelerin uzun dönemde hizmet maliyetlerinde artışa sebep olur. Bütçenin mali başarımını ölçmek için ise çalışmada 2 oran kullanılmıştır. Gelir ve giderlerin arasındaki denge, mali yapının sağlıklı işlemesinin başlıca göstergelerinden biridir. Belediyelerin yapmış olduğu harcamalar gelirlerinden fazla olmamalıdır, aksi halde uzun vadede hizmetleri sürdürmek mümkün olmayabilir. Borçların ödenmesi için yapılan faiz harcamaları topluma hizmet vermek için kullanılması gereken kaynaklarda azalışa sebep olmaktadır. Bu nedenle belediyelerde bütçe açıkları, mali durumları açısından iyiye işaret değildir. Uzun vadeli borç ödeme gücünü ölçmek için de 3 oran kullanılmıştır. Belediyeler büyük yatırım yapmak için mali piyasalardan veya Hazineden uzun vadeli borç alabilmektedir. Ancak belediyelerin uzun vadeli borç ödeme gücü yeterli değilse, gerekli yatırımları gerçekleştirmek için ve hizmetlerin devamlılığını sağlamak için yeni kaynaklar bulamayabilirler. Ayrıca kaynak bulsalar bile risk oranları yüksek olacağından yüksek faiz ödemek 114 Xiaohu WANG, Lynda DENNİS, Yuan Sen (JEFF) TU; “Measuring Financial Condition: A Study of U.S.States”, Public Budgeting & Finance, Summer, 2007,s.1. 88 durumunda kalabilirler. Bu durum ise kaynakların verimsiz kullanımına yol açmaktadır. Son olarak çalışmada hizmet sürdürülebilirliğini ölçmek için 3 oran belirlenmiştir. Eğer kısa dönemdeki harcamalar yüksek ise uzun vadede cari hizmetlerin kalitesi ve miktarı düşebilir veya alınan vergiler ve diğer gelirler yüksek ise daha sonra gelir artışları sağlanamayabilir. Çünkü bu durum vatandaşların tepki vermesine neden olabilir. Tablo 10. Mali Durum Ölçüm Oranları115 ORANLAR 1 Nakit Oranı AÇIKLAMASI (Nakit+Nakde Eşdeğer Varlıklar) / GRUBU Kısa Vadeli Yükümlülükler (Nakit+ Nakde Eşdeğer 2 Asit Test Oranı Varlıklar+Alacaklar) / Kısa Vadeli LİKİDİTE ORANLARI Yükümlülükler 3 Cari Oran 4 Faaliyet Oranı 5 6 7 8 Kişi Başı Bütçe Fazlası/Açığı Net Varlık Oranı Uzun Vadeli Dönen Varlıklar / Kısa Vadeli Yükümlülükler Toplam gelirler / Toplam Giderler Toplam Bütçe Fazlası (Açığı) / Nüfus Net Varlıklar / Toplam Varlıklar Uzun Vadeli Yükümlülükler / Toplam UZUN VADELİ BORÇ Varlıklar ÖDEME YETERLİLİĞİ Yükümlülükler Oranı Kişi Başı Uzun Vadeli Yükümlülükler Oranı BÜTÇE ORANLARI Uzun Vadeli Yükümlülükler / Nüfus 9 Kişi Başı Vergi Toplam Vergiler / Nüfus 10 Kişi Başı Gelir Toplam Gelirler / Nüfus 11 Kişi Başı Harcama Toplam Harcamalar / Nüfus ORANLARI HİZMET SÜRDÜRÜLEBİLİRLİĞİ ORANLARI Yukarıda ayrıntısı yer alan oranlar, daha önce yapılmış bazı 115 WANG, DENNİS, (JEFF) TU;, a.g.e. , s.8. 89 çalışmalarda kullanılan çeşitli oranları geliştirilerek yeniden uygulanması biçiminde ortaya çıkmıştır. Söz konusu çalışmada bu oranların belediyelerin sosyal ve ekonomik durumları ile bağımlı olup olmadıklarının araştırılması sonucunda, bağımlı oldukları ve ekonomik-sosyal koşullardan etkilendikleri sonucuna ulaşılmıştır. Dolayısıyla bu oranların geliştirilerek ülkemizde de uygulanma imkanı bulunmaktadır. DÖRDÜNCÜ BÖLÜM BELEDİYELERİN MALİ TABLOLARININ ANALİZİNE YÖNELİK UYGULAMA ÖRNEĞİ 4.1. KULLANILACAK VERİLERİN SEÇİLMESİ VE ANALİZ YÖNTEMİ Uygulama örneğinde kullanılacak verilerin ait olacakları belediyelerin, analizin doğru sonuçlar vermesi bakımından birbirlerine benzer özellikler taşımaları gerekmektedir. Aksi halde gelir ve giderleri birbirine yakın olsa bile gelişmişlik düzeyleri birbirinden farklı olan belediyelerin mali tablolarının karşılaştırılmalı olarak analiz edilmeleri yanlış sonuçlar elde etmemize neden olabilecektir. Yine belediyelerin gelir ve giderleri türlerine göre de değişebileceğinden, analiz için seçilecek belediyelerin aynı türden belediyeler olması; yani büyükşehir belediyesi, ilçe belediyesi v.s. belediyelerinin kendi aralarında karşılaştırılması daha sağlıklı sonuçlar verecektir. Mali tabloların analizinde geçmiş bölümde de belirtildiği üzere, karşılaştırmalı tablolar analizi, yüzde yöntemi ile analiz ve oran analizi yapılacaktır. Eskişehir Büyükşehir Belediyesi’nin temel mali tabloları kendi içerisinde karşılaştırmalı tablolar ve yüzde yöntemi ile analiz edilecek, oran analizi bölümünde Büyükşehir ise Belediyesi Eskişehir ve Büyükşehir Kayseri Belediyesi, Büyükşehir Gaziantep Belediyesi verileri kullanılacaktır. 4.1.1. Seçilecek Belediyeler Analiz yapılacak belediyelerin seçilmesinde Devlet Planlama Teşkilatının 2003 yılında hazırlamış olduğu “İllerin ve Bölgelerin Sosyo- 91 Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması” esas alınmıştır. Söz konusu araştırmanın öncelikli amacı, illerin sosyo-ekonomik gelişmişlik seviyelerini tespit etmek ve bu tespit doğrultusunda gelişmişlik sıralamalarını yapmaktır. İkinci amaç ise, aynı veri setini kullanarak, benzer özellikleri taşıyan il grupları ile coğrafi bölgeler ve istatistiki bölge birimlerine göre gelişmişlik sıralamaları elde etmektir. Üçüncü amaç ise iller, coğrafi bölgeler ve istatistiki bölge birimlerine göre sektörel (sanayi, eğitim, sağlık) gelişmişlik sıralamaları yapmaktır. 116 Mevcut idari yapı temelinde 81 ilin kapsandığı araştırma; sosyal (demografik, istihdam, eğitim, sağlık, altyapı, diğer refah) ve ekonomik (imalat, inşaat, tarım, mali) alanlardan seçilen 58 değişken içermektedir. Araştırmanın “Gelişmişlik Endeksine Göre Kademeli İl Grupları” adını taşıyan beşinci bölümde, iller için elde edilen sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralaması ve endeks değerleri baz alınarak, iller farklı gelişmişlik kademelerine göre 5 ayrı gruba ayrılmıştır. Yapacağımız analizde kullanılmak üzere 3 belediye seçilmiştir. Bu belediyeler Devlet Planlama Teşkilatının yapmış olduğu araştırmaya göre 2. derece gelişmiş iller kademesinde yer alan Kayseri, Eskişehir ve Gaziantep illerinin büyükşehir belediyeleridir. 117 Dolayısıyla böyle bir seçim yapılarak analize konu belediyelerin gelişmişlik düzeyleri birbirine uyumlu hale getirilmek istenmiştir. 4.1.2. Analiz Edilecek Tablolar İlgili mevzuata göre, belediyelerin hazırlamak durumunda olduğu 19 mali tablo bulunmaktadır. Ancak bu tabloların büyük bir kısmı temel tabloların çeşitli açılardan özetlenmesi şeklinde ortaya çıkmakta ve bilgilere ulaşmada 116 Bülent DİNÇER, Metin ÖZASLAN, Taner KAVASOĞLU; “İllerin ve Bölgelerin Sosyoekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması ”, T.C.Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı, (Erişim) http://ekutup.dpt.gov.tr/bolgesel/gosterge/2003-05.pdf, 15 Nisan 2009, s. 4. 117 DİNÇER, ÖZASLAN, KAVASOĞLU;, a.g.e. , s.71. 92 pratiklik sağlamaktadır. Dolayısıyla yapacağımız uygulama örneğinde, kullanacağımız mali tablolar belediyelerin mali durumlarının ana hatları ile ortaya koyan Bilanço ve Faaliyet Sonuçları Tablosu (Gelir Tablosu) olacaktır. Belediyelerce hazırlanması gereken Nakit Akım Tablosu da önemli bilgiler içermekle birlikte henüz belediyelerce tam ve doğru olarak hazırlanamadığından uygulama örneğinde yer almayacaktır. 4.1.3. Analiz Yöntemi Yukarıdaki bölümlerde de açıkladığımız üzere belediyelerin mali tablolarının analizinde, genel kabul görmüş olan analiz yöntemlerinin tamamını uygulama imkânı bulunmamaktadır. Bu nedenle yapacağımız uygulama örneğinde öncelikle seçilen bir belediyenin 2006, 2007 ve 2008 yılları Bilanço ve Faaliyet Sonuçları Tablosu (Gelir Tablosu) kendi içerisinde analiz edilmeye çalışılacaktır. Ayrıca söz konusu tablolardan yararlanılarak oran analizi yapılacaktır. Ancak belediyelerin gelir kodları 2006 ve 2007 yılları itibari ile birbirleri ile uyuşmadığından Faaliyet Sonuçları Tablosu (Gelir Tablosu) 2006 yılı verileri ile analiz yapılmayacaktır. Devamında ise diğer iki belediye mali tabloları analize dâhil edilecek ve seçilen üç belediyenin 2008 yılı verileri oran analizi yöntemi ile değerlendirilecektir. Yapılacak analizler temel faaliyetlerle ilgili olacak ve önemli görülen hususlara yer verilecektir. 4.1.4. Analiz Verilerinin Yorumlanması Öncelikle belirtmek gerekir ki mali tablo analizinde amaçlanan mali tablolardan yola çıkarak belediyenin o mali yıl içerisindeki yapmış olduğu işlemlerin belediye’nin mali yapısına olan etkileri ve mali durumuna ilişkin fikir oluşturmak ve bir takım ipuçları elde etmektir. Mali tablo analizinden elde edilen verilerin, yapılacak diğer araştırmalar ile desteklenmesi gerekmektedir. 93 Dolayısıyla, elde edilen verilerin oluşma nedenlerinin araştırılması ve bu verilerin gösterdiği yönde çalışmalar yapılması gerekmektedir. Ayrıca mali tabloların kendi niteliklerinden de kaynaklanan bir takım sınırlamaları ve özellikleri vardır ve analiz yapılırken bunlarında göz önünde bulundurulması gerekmektedir. Başta mali tablolar geçici niteliktedir ve tarihi maliyetlere göre hazırlanırlar. Çok sayıda işlemi özet olarak sunarlar ve varsayımlar ile değerleme ölçütlerini barındırırlar. Yine, mali tablolar bir kurumun mali durumuna ve faaliyet sonuçlarına etki yapan tüm faktörleri kapsamaz ve farklı tarihlerdeki, farklı para değeriyle olan işlemleri kapsar.118 Gelişmekte olan ülkelerin yerel yönetimlerinin ürettiği bütçe ve mali raporlamaya ilişkin dokümanların karakteristik özelliği gerçekte vatandaşlara hükümeti yönlendirme imkanı sağlamamaları veya vatandaşların kendi yöneticilerine sordukları temel sorulara bile çok fazla cevap verememeleridir.119 Ülkemizde de aynı sorun kısmen devam etmekte ve mali tablolardan tam olarak belediye yönetiminin performansını ölçmek mümkün değildir. Bu nedenle belediyelerin mali tablolarının analiz edilmesi ve yorumlanmasında önemli görülen ve nedenlerinin araştırılması istenen hususlara örnek olması amacı ile değinilecektir. Aksi halde sadece mali tablolardaki verilerden kesin yargılara varmak özellikle de belediyelerin mali başarımlarına ilişkin yanlış yorumlar yapmamıza neden olabilecektir. 4.2. ESKİŞEHİR BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ MALİ TABLOLARININ KENDİ İÇERİSİNDE ANALİZİ Adrese dayalı nüfus kayıt sistemine göre 2007 yılında Eskişehir ilinin şehir nüfusu 625.453, 2008 yılında ise şehir nüfusu 653.663’dür. Eskişehir Belediyesi, 09.09.1993 tarih ve 21693 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan 504 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile “Büyükşehir Belediyesi” 118 119 Şerafettin SEVİM; Mali Tablolar Analizi, 1.Baskı, Ekspres Matbaası, 2005, s.12. Anwar SHAH; Public Expenditure Analysis, The Worldbank Washington D.C. USA, 2005, s.188. 94 statüsüne dönüştürülmüştür. Büyükşehir Belediyesine bağlı, ikisi anonim, sekizi limited olmak üzere toplam on adet şirket çeşitli alanlarda faaliyet göstermektedir. Eskişehir Büyükşehir Belediyesi’nin mali tablolarının analizinde, öncelikle karşılaştırmalı tablolar analizi ve yüzde yöntemi ile analiz teknikleri kullanılacaktır. Yapılacak analizlerde önemli görülen belli başlı hususlara yer verilecektir. Ancak yöneticilerin ve kamuoyunun beklentileri doğrultusunda diğer değişkenlere de bakılabilir. Ayrıca yapılacak analizler de kullanılan verilerin dayandığı muhasebe sisteminin henüz yeni olması ve bilanço analizinde üç yıllık verilerin, Faaliyet Sonuçları Tablosu’nun analizin de ise son iki yılın verileri yer aldığından dolayı çok doğru sonuçlar çıkarmak mümkün olmayabilir. Uygulama örneği ile yapılmak istenen, böyle bir analizin uygulanabilirliğini göstermek ve analiz sonuçlarının nasıl değerlendirilebileceğine ilişkin örnekler vermektir. 4.2.1. Eskişehir Büyükşehir Belediyesi 2008 Yılı Bilançosunun Yüzde Yöntemi ile Analizi Eskişehir Büyükşehir Belediyesi’nin bilançolarının yüzde yöntemine göre analizinde 2006, 2007 ve 2008 yılları verileri esas alınmıştır. Bu analiz tekniğinin uygulanması için bilanço verilerinin yüze indirgenmesi gerekmektedir. Analiz iki sütun üzerinde yapılmakta ve birinci sütuna her kalemin bilanço toplamına olan oranı yazılmakta, ikinci sütuna bilanço verilerinin tutarları yazılmaktadır. İstendiği takdirde her kalemin kendi grup toplamı içindeki oranı üçüncü bir sütun olarak yazılabilmektedir. Böylece hesapların gruplarına oranı daha kolay anlaşılabilmektedir. Ancak yapacağımız örnekte üç yıllık ikişer sütundan oluşan bir tablo hazırlanmıştır. Tablo 11/A’ da görüleceği üzere Eskişehir Büyükşehir Belediyesi bilançosunun aktif kısmı 2006, 2007 ve 2008 rakamlarını içerecek şekilde yüzde yöntemine göre düzenlenmiştir. Aktif toplamı 100 kabul edilmiş ve aktifte yer alan kalemlerin aktif toplamına oranlanması ile yüzdesel ağırlıkları 95 bulunmuştur. İstendiği takdirde yıllar itibariyle rakamların daha gerçekçi olması için enflasyondan arındırılarak yüzde yöntemi ile bilanço düzenlenebilir. Bunun için ise 2006 ve 2007 rakamları düzeltme katsayısıyla 2008 yılı değerlerine getirilir. Eskişehir Büyükşehir Belediyesi bilançosunun pasif kısmı ise 11/B’de 2006, 2007 ve 2008 rakamlarını içerecek şekilde yüzde yöntemine göre düzenlenmiştir. Pasif toplamı 100 kabul edilmiş ve pasifte yer alan kalemlerin pasif toplamına oranlanması ile yüzdesel ağırlıkları bulunmuştur. Tablo 11/A. Yüzde Yöntemi ile Eskişehir Büyükşehir Belediyesi 2006 - 2007 - 2008 Yılları Bilançosu AKTİF HESAPLAR 1 10 102 103 105 12 120 121 13 132 14 140 15 150 16 162 19 190 2 24 241 25 250 251 252 253 254 Dönen Varlıklar Hazır Değerler Banka Hesabı Verilen Çekler ve Gönderme Emirleri Hesabı (-) Döviz Hesabı Faaliyet Alacakları Gelirlerden Alacaklar Hesabı/Alıcılar Hesabı Gelirlerden Takipli Alacaklar Hesabı Kurum Alacakları Kurumca Verilen Borçlardan Alacaklar Hesabı Diğer Alacaklar Kişilerden Alacaklar Hesabı Stoklar İlk Madde ve Malzeme Hesabı Ön Ödemeler Bütçe Dışı Avans ve Krediler Hesabı Diğer Dönen Varlıklar Devreden KDV Hesabı Duran Varlıklar Mali Duran Varlıklar Mal ve Hizmet Üreten Kuruluşlara Yatırılan Sermayeler H. Maddi Duran Varlıklar Arazi ve Arsalar Hesabı Yer altı ve Yerüstü Düzenleri Hesabı Binalar Hesabı Tesis, Makine, Cihaz ve Aletler Hesabı Taşıtlar Hesabı % 2006 Yılı % 2007 Yılı % 2008 Yılı 8,74 37.654.601 10,9 59.910.223 12 78.413.068 6,96 29.960.727 6,07 33.331.640 2,2 14.772.161 6,98 30.060.812 4,89 26.863.717 1,5 10.111.543 -0 -118.882 -0 -52 -0 -97 0 18.707 1,18 6.467.975 0,7 4.660.715 0,03 110.126 0,09 468.640 0,1 398.142 0,02 75.456 0,06 317.107 0 0,01 34.669 0,03 151.533 0,1 398.142 0 1,71 9.393.905 3,6 23.961.109 0 1,71 9.393.905 3,6 23.961.109 0 142 0 142 0 142 0 142 0 142 0 142 0 0,01 38.020 0,9 5.607.386 0 0,01 38.020 0,9 5.607.386 0,05 208.345 0,04 230.724 0,1 451.574 0,05 208.345 0,04 230.724 0,1 451.574 1,71 7.375.260 2,99 16.447.151 5 33.222.553 1,71 7.375.260 2,99 16.447.151 5 33.222.553 91,3 392.936.627 89,1 489.416.780 88 579.558.276 0,13 566.830 0,1 566.830 0,1 566.830 0,13 566.830 0,1 566.830 0,1 566.830 91,1 392.369.797 89 488.849.950 88 578.991.446 62,3 268.307.132 49,8 273.317.720 42 278.293.239 0 0,09 484.382 0,1 484.382 13,6 58.711.602 10,7 58.772.302 8,9 58.772.542 0,9 0,82 4.491.117 1 6.639.617 14,4 79.349.558 14 93.959.212 3.891.377 1,11 4.788.651 96 255 257 258 259 Demirbaşlar Hesabı Birikmiş Amortismanlar Hesabı (-) Yapılmakta Olan Yatırımlar Hesabı Yatırım Avansları Hesabı TOPLAM 1,53 6.587.537 1,12 6.154.681 1,1 7.479.178 0 3,7 3,5 -23.145.705 8,94 38.498.453 14,1 77.214.431 23 151.388.165 -20.241.906 2,69 11.585.042 1,69 9.307.665 0,8 5.120.816 100 430.591.229 100 549.327.003 100 657.971.344 Tablo 11/B. Yüzde Yöntemi ile Eskişehir Büyükşehir Belediyesi 2006 - 2007 - 2008 Yılları Bilançosu % PASİF HESAPLAR 3 31 310 32 320 33 330 333 36 360 361 4 41 410 5 50 500 57 570 59 590 Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar Kısa Vadeli Dış Mali Borçlar Cari Yılda Ödenecek Dış Mali Borçlar Hesabı Faaliyet Borçları Bütçe Emanetleri Hesabı Emanet Yabancı Kaynaklar Alınan Depozito ve Teminatlar Hesabı Emanetler Hesabı Ödenecek Vergi ve Yükümlülükler Ödenecek Vergi ve Fonlar Hesabı Ödenecek Sosyal Güvenlik Kesintileri Hesabı Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar Uzun Vadeli Dış Mali Borçlar Dış Mali Borçlar Hesabı Öz Kaynaklar Net Değer Net Değer Hesabı/Sermaye Hesabı Geçmiş Yıllar Olumlu Faaliyet Sonuçları Geçmiş Yıllar Olumlu Faaliyet Sonuçları Hesabı(+) Dönem Faaliyet Sonuçları Dönem Olumlu Faaliyet Sonucu Hesabı(+) TOPLAM : 2006 Yılı % 2007 Yılı % 2008 Yılı 2,72 11.712.733 3,9 21.410.594 8,7 57.066.258 0 1,18 6.490.864 1,8 11.922.364 0 1,18 6.490.864 1,8 11.922.364 1,91 8.213.248 1,79 9.815.903 5,8 38.439.390 1,91 8.213.248 1,79 9.815.903 5,8 38.439.390 0,45 1.933.571 0,61 3.328.529 0,7 4.862.641 0,25 1.058.137 0,4 2.204.118 0,5 3.301.266 0,2 0,2 1.124.412 0,2 1.561.374 0,36 1.565.913 875.433 0,32 1.775.298 0,3 1.841.863 0,2 865.269 0,14 789.877 0,2 995.841 0,16 700.644 0,18 985.421 0,1 846.022 4,77 20.520.934 6,34 34.801.384 10 65.749.020 4,77 20.520.934 6,34 34.801.384 10 65.749.020 4,77 20.520.934 6,34 34.801.384 10 65.749.020 83,6 360.145.062 89,8 493.115.025 81 535.156.067 83,6 360.145.062 79,1 434.315.452 66 434.315.452 83,6 360.145.062 79,1 434.315.452 66 434.315.452 0 6,96 38.212.499 8,9 58.799.573 0 6,96 38.212.499 8,9 58.799.573 8,87 38.212.499 3,75 20.587.074 6,4 42.041.041 8,87 38.212.499 3,75 20.587.074 430.591.229 100 100 549.327.003 6,4 42.041.041 100 657.971.344 Yüzde yöntemine göre hazırlanan bilançonun analizinde çeşitli kalemler veya hesap grupları birbirleri arasında değerlendirilebilir. Örnek olması amacıyla yapılacaktır. aşağıda, önemli gördüğümüz bazı karşılaştırmalar 97 4.2.1.1. Dönen Varlıklar – Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar Eskişehir Büyükşehir Belediyesi’nin dönen varlıklarının aktif toplamına olan oranı 2006 yılında % 8,74, 2007 yılında % 10,9, 2008 yılında ise % 12’dir. Kısa vadeli yabancı kaynakların pasif toplamına oranı ise 2006 yılında % 2,72, 2007 yılında % 3,9, 2008 yılında % 8,7’dir. Yıllar itibariyle dönen varlıklar ve kısa vadeli yabancı kaynaklar artış göstermiştir. Belediyenin likidite yönünden sıkıntı çekmemesi için dönen varlık yüzdesinin kısa vadeli yabancı kaynak yüzdesinden fazla olması gerekmektedir. Aksi halde belediyenin kısa vadeli borçlarını zamanında ödeyememe riski doğmaktadır. Eskişehir Büyükşehir Belediyesi verilerine bakıldığında, dönen varlık yüzdelerinin kısa vadeli yabancı kaynak yüzdelerinden yüksek olduğu görülmekte bu durum ise belediye için böyle bir risk olmadığını göstermektedir. Ancak kısa vadeli borç yüzdelerinin 2008 yılında 2007 yılına göre büyük bir artış göstermesinin nedeni araştırılmalı ve dönen varlık yüzdesini aşmaması için gerekli tedbirlerin alınması gerekmektedir. 4.2.1.2. Dönen Varlıklar – Duran Varlıklar Tablo 11/A’ ya baktığımızda, Eskişehir Büyükşehir Belediyesi’nin dönen varlıklarının aktif toplamına olan oranı 2006 yılında % 8,74, 2007 yılında % 10,9, 2008 yılında ise % 12’dir. Duran varlıkların aktif toplamına oranı 2006 yılında % 91,1, 2007 yılında % 89, 2008 yılında ise % 88’dir. Yıllar itibariyle dönen varlıkların arttığı duran varlıkların ise azaldığı görülmektedir. Söz konusu artış ve azalış oranlarının çok yüksek olmadığı, bu nedenle belediyenin dönen varlıklarının ve duran varlıklarının dengesiz bir şekilde artış veya azalış yaşamadığı görülmektedir. Yine de bu durumun neden kaynaklandığının hesap bazında araştırılması uygun olur. 98 4.2.1.3. Yabancı Kaynaklar – Öz Kaynaklar Tablo 11/B’ ye baktığımızda, Eskişehir Büyükşehir Belediyesi’nin kısa vadeli ve uzun vadeli yabancı kaynaklarının toplamının pasif toplamına olan oranı 2006 yılında % 7,49, 2007 yılında % 10,24, 2008 yılında ise % 18,7’dir. Öz kaynakların pasif toplamına oranı 2006 yılında % 83,6, 2007 yılında % 89,8, 2008 yılında ise % 81’dir. Dolayısıyla oransal olarak baktığımızda, yabancı kaynakların yıllar itibariyle arttığı, öz kaynakların ise 2007 yılında artış gösterdiği ancak 2008 yılında 2006 yılının da altına indiği görülmektedir. Belediyenin öz kaynaklarının oranının % 80 civarında olması finansal durumunun iyi ve öz kaynağının yeterli olduğuna işaret etmektedir. Ancak 2008 yılında yabancı kaynakların % 8 civarında artış göstermesinin nedenlerinin araştırılması gerekmektedir. Bilanço verilerine bakıldığında bu artışın büyük bir kısmının dış mali borçlardaki ve bütçe emanetlerindeki artışlardan kaynaklandığı görülmektedir. 4.2.1.4. Duran Varlıklar – Öz Kaynaklar Tablo 11/A’ da ki verilere bakıldığında duran varlıkların aktif toplamına oranı 2006 yılında % 91,1, 2007 yılında % 89, 2008 yılında ise % 88’dir. Tablo 11/B’ deki verilere bakıldığında da öz kaynakların pasif toplamına oranı 2006 yılında % 83,6, 2007 yılında % 89,8, 2008 yılında ise % 81’dir. Söz konusu veriler değerlendirildiğinde 2006 ve 2008 yıllarında öz kaynakların duran varlıkları karşılayamadığı görülmektedir. Dolayısıyla bu yıllarda yapılan yatırımların finansmanında uzun vadeli yabancı kaynaklar kullanılmıştır. Belediyeler, yatırımcı kuruluşlar olduğundan büyük yatırımların finansmanı da çoğu kez öz kaynaklarla karşılanmayabilir. Böyle bir durumda öz kaynaklar ve uzun vadeli yabancı kaynaklar toplamı duran varlıklardan fazla olmalıdır. Aksi halde belediye kısa vadeli yabancı kaynakla duran varlık edinmiş olur. 99 Eskişehir Büyükşehir Belediyesi’nin öz kaynaklarının yüzdesel oranlarının duran varlık yüzdelerinden düşüklüğü; öz kaynaklar ve uzun vadeli yabancı kaynaklar toplamı, duran varlıklar toplamından yüksek olduğundan belediye için her hangi bir olumsuzluk doğurmamaktadır. 4.2.1.5. Faaliyet Alacakları – Faaliyet Borçları Belediyelerde faaliyet alacakları grubu, işletmelerdeki ticari alacaklar grubu ile faaliyet borçları grubu ise ticari borçlar grubu ile aynı anlamı taşımakta ve belediyenin ana faaliyetlerinden olan alacak ve borçlarını göstermektedir. Eskişehir Büyükşehir Belediyesi’nin faaliyet alacaklarının aktif toplamına oranı 2006 yılında % 0,03, 2007 yılında % 0,09, 2008 yılında ise % 0,7’dir. Faaliyet borçlarının pasif toplamına oranı 2006 yılında % 1,91, 2007 yılında % 1,79, 2008 yılında ise % 5,8’dir. Verilerden de görüldüğü üzere faaliyet borçları ve faaliyet alacakları yıllar itibariyle artış göstermiştir. Belediyelerin satın aldıkları mal ve hizmetlerin piyasadan uygun fiyatlarla tedarik edilebilmesi için satıcılara zamanında ödeme yapılması gerekmektedir. Örneğin borçlarını vadesinde ödeyemeyeceği bilinen bir belediyeye mal ve/veya hizmet satan kişiler yüksek fiyat teklif edecekler hatta fiyat artışları bazen vade farkından da yüksek olacaktır. Dolayısıyla belediyelerin tedarik sürecinin ekonomik ve verimli olması için borçlarını ödemede vadeyi geciktirmemeleri gerekmektedir. Eskişehir Büyükşehir Belediyesi’nin faaliyet borçlarının 2008 yılında 2007 yılına göre miktar olarak dört kat artmasının nedenlerinin araştırılması gerekmektedir. Eğer ödeme güçlüğü çekiliyor ise bu duruma uygun tedbirler alınmalıdır. 100 4.2.2. Eskişehir Büyükşehir Belediyesi 2008 Yılı Bilançosunun Karşılaştırmalı Tablolar Analizi Bu analiz tekniğinin uygulanması için bilançoların karşılaştırmalı olarak düzenlenmesi gerekmektedir. Karşılaştırmalı tablolar cari dönem ile birden fazla geçmiş dönemi içerecek şekilde ikiden fazla dönemli olarak da düzenlenebilmektedir. Bu durumda ya en önceki yıl temel yıl olarak alınmakta ve tüm karşılaştırmalar bu yıla göre yapılmakta ya da her yıl kendisinden önce gelen yıl ile karşılaştırılmaktadır. 120 Yapacağımız örnekte her yıl kendisinden önce gelen yıl ile karşılaştırılacaktır. Eskişehir Büyükşehir Belediyesi’nin bilançolarının karşılaştırmalı tablolar analizinde 2006, 2007 ve 2008 yılları verileri esas alınmıştır. Analiz yedi sütun üzerinde yapılmakta ve ilk üç sütuna yıllar itibariyle bilanço verilerinin tutarları yazılmaktadır. Dördüncü sütuna 2006 ile 2007 yılları arasındaki miktar olarak fark, beşinci sütuna bu miktarın 2006 yılına göre olan yüzdesel oranı, altıncı sütuna 2007 ile 2008 yılları arasındaki miktar olarak fark ve yedinci sütuna da bu farkın 2007 yılana göre yüzdesel oranı yazılmaktadır. Tablo 12/A’ da görüleceği üzere Eskişehir Büyükşehir Belediyesi bilançosunun aktif kısmı 2006, 2007 ve 2008 rakamlarını içerecek şekilde karşılaştırmalı olarak düzenlenmiştir. Yıllar itibariyle kalemlerin artış miktarları bulunmuş ve bu artışların yüzdesel oranları da hesaplanmıştır. İstendiği takdirde yıllar itibariyle rakamların daha gerçekçi olması için enflasyondan arındırılarak karşılaştırmalı bilanço düzenlenebilir. Bunun için ise 2006 ve 2007 rakamları düzeltme katsayısıyla 2008 yılı değerlerine getirilir. Tablo 12/B’ de görüleceği üzere Eskişehir Büyükşehir Belediyesi bilançosunun pasif kısmı 2006, 2007 ve 2008 rakamlarını içerecek şekilde karşılaştırmalı olarak düzenlenmiştir. Yıllar itibariyle kalemlerin artış miktarları bulunmuş ve bu artışların yüzdesel oranları da hesaplanmıştır. 120 AKDOĞAN, TENKER, a.g.e. , s.554. 101 Tablo 12/A. Eskişehir Büyükşehir Belediyesi 2006 - 2007 - 2008 Yılları Karşılaştırmalı Bilançosu AKTİF HESAPLAR Dönen Varlıklar Hazır Değerler Banka Hesabı Verilen Çekler ve Gönderme Emirleri Hesabı (-) Döviz Hesabı Faaliyet Alacakları Gelirlerden Alacaklar Hesabı/Alıcılar Hesabı Gelirlerden Takipli Alacaklar Hesabı Kurum Alacakları Kurumca Verilen Borçlardan Alacaklar Hesabı Diğer Alacaklar Kişilerden Alacaklar Hesabı Stoklar İlk Madde ve Malzeme Hesabı Ön Ödemeler Bütçe Dışı Avans ve Krediler Hesabı Diğer Dönen Varlıklar Devreden KDV Hesabı Duran Varlıklar Mali Duran Varlıklar Mal ve Hizmet Üreten Kuruluşlara Yatırılan Sermayeler H. Maddi Duran Varlıklar Arazi ve Arsalar Hesabı Yer altı ve Yerüstü Düzenleri Hesabı Binalar Hesabı Tesis, Makine, Cihaz ve Aletler Hesabı Taşıtlar Hesabı Demirbaşlar Hesabı Birikmiş Amortismanlar Hesabı (-) Yapılmakta Olan Yatırımlar Hesabı Yatırım Avansları Hesabı TOPLAM : Artış veya Azalışlar 2006-2007 2007-2008 TL % TL % 2006 Yılı 2007 Yılı 2008 Yılı 37.654.601 59.910.223 78.413.068 29.960.727 33.331.640 14.772.161 3.370.913 11 -18.559.479 -56 30.060.812 26.863.717 10.111.543 -3.197.095 -11 -16.752.175 -62 -118.882 -52 -97 118.830 -100 -45 86 18.707 6.467.975 4.660.715 6.449.268 34475 -1.807.260 -28 110.126 468.640 398.142 358.514 326 -70.498 -15 75.456 317.107 241.651 320 -317.107 -100 34.669 151.533 398.142 116.864 337 246.609 163 9.393.905 23.961.109 9.393.905 14.567.204 155 9.393.905 23.961.109 9.393.905 14.567.204 155 142 142 142 0 0 0 0 142 142 142 0 0 0 0 38.020 5.607.386 38.020 5.569.366 14.649 38.020 5.607.386 38.020 5.569.366 14.649 208.345 230.724 451.574 22.379 11 220.850 96 208.345 230.724 451.574 22.379 11 220.850 96 7.375.260 16.447.151 33.222.553 9.071.891 123 16.775.402 102 7.375.260 16.447.151 33.222.553 9.071.891 123 16.775.402 102 392.936.627 489.416.780 579.558.276 96.480.153 25 90.141.496 18 566.830 566.830 566.830 0 0 0 0 566.830 566.830 566.830 0 0 0 0 392.369.797 488.849.950 578.991.446 96.480.153 25 90.141.496 18 268.307.132 273.317.720 278.293.239 5.010.588 2 4.975.520 2 0 0 22.255.622 59 18.502.845 31 484.382 484.382 484.382 58.711.602 58.772.302 58.772.542 60.700 0 240 0 3.891.377 4.491.117 6.639.617 599.740 15 2.148.500 48 4.788.651 79.349.558 93.959.212 74.560.907 1557 14.609.654 18 6.587.537 6.154.681 7.479.178 -432.856 -7 1.324.497 22 -20.241.906 -23.145.705 -20.241.906 -2.903.799 14 38.498.453 77.214.431 151.388.165 38.715.978 101 74.173.733 96 11.585.042 9.307.665 5.120.816 -20 -4.186.849 -45 -2.277.377 430.591.229 549.327.003 657.971.344 118.735.774 28 108.644.341 20 102 Tablo 12/B. Eskişehir Büyükşehir Belediyesi 2006 - 2007 - 2008 Yılları Karşılaştırmalı Bilançosu PASİF HESAPLAR Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar Kısa Vadeli Dış Mali Borçlar Cari Yılda Ödenecek Dış Mali Borçlar Hesabı Faaliyet Borçları Bütçe Emanetleri Hesabı Emanet Yabancı Kaynaklar Alınan Depozito ve Teminatlar Hesabı Emanetler Hesabı Ödenecek Vergi ve Yükümlülükler Ödenecek Vergi ve Fonlar Hesabı Ödenecek Sosyal Güvenlik Kesintileri Hesabı Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar Uzun Vadeli Dış Mali Borçlar Dış Mali Borçlar Hesabı Öz Kaynaklar Net Değer Net Değer Hesabı/Sermaye Hesabı Geçmiş Yıllar Olumlu Faaliyet Sonuçları Geçmiş Yıllar Olumlu Faaliyet Sonuçları Hesabı(+) Dönem Faaliyet Sonuçları Dönem Olumlu Faaliyet Sonucu Hesabı(+) TOPLAM Artış veya Azalışlar 2006-2007 2007-2008 TL % TL % 2006 Yılı 2007 Yılı 2008 Yılı 11.712.733 21.410.594 57.066.258 9.697.861 35.655.664 167 6.490.864 11.922.364 6.490.864 5.431.500 84 6.490.864 11.922.364 6.490.864 5.431.500 84 8.213.248 9.815.903 38.439.390 1.602.655 28.623.487 292 8.213.248 9.815.903 38.439.390 1.602.655 20 28.623.487 292 1.933.571 3.328.529 4.862.641 1.394.958 72 1.534.111 46 1.058.137 2.204.118 3.301.266 1.145.981 108 1.097.149 50 875.433 1.124.412 1.561.374 248.979 28 436.963 39 1.565.913 1.775.298 1.841.863 209.385 13 66.565 4 865.269 789.877 995.841 -75.392 -9 205.964 26 700.644 985.421 846.022 284.777 41 -139.400 -14 20.520.934 34.801.384 65.749.020 14.280.450 70 30.947.636 89 20.520.934 34.801.384 65.749.020 14.280.450 70 30.947.636 89 20.520.934 34.801.384 65.749.020 14.280.450 70 30.947.636 89 360.145.062 493.115.025 535.156.067 132.969.963 37 42.041.041 9 360.145.062 434.315.452 434.315.452 74.170.390 21 0 0 360.145.062 434.315.452 434.315.452 74.170.390 21 0 0 38.212.499 58.799.573 38.212.499 20.587.074 54 38.212.499 58.799.573 38.212.499 20.587.074 54 38.212.499 20.587.074 42.041.041 -17.625.425 -46 21.453.968 104 38.212.499 20.587.074 42.041.041 -17.625.425 -46 21.453.968 104 430.591.229 549.327.003 657.971.344 83 20 118.735.774 28 108.644.341 20 Karşılaştırmalı tablolar analizine göre hazırlanan bilançonun analizinde çeşitli kalemler veya hesap grupları birbirleri arasında değerlendirilebilir. Örnek olması amacıyla aşağıda önemli gördüğümüz bazı karşılaştırmalar yapılacaktır. 4.2.2.1. Dönen Varlıklar – Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar Eskişehir Büyükşehir Belediyesi’nin dönen varlıkları 2007 yılında 2006 103 yılına göre % 59, 2008 yılında ise 2007 yılına göre % 31 artış göstermiştir. Kısa vadeli yabancı kaynakları 2007 yılında 2006 yılına göre % 83, 2008 yılında ise 2007 yılına göre % 167 artış göstermiştir. Özetle belediyenin hem dönen varlıklarında hem de kısa vadeli yabancı kaynaklarında önceki dönemlere göre artış görülmektedir. Eskişehir Büyükşehir Belediyesi verilerine bakıldığında, dönen varlıklardaki artışın kısa vadeli yabancı kaynaklardaki artıştan daha düşük olduğu dolayısıyla yıllar itibariyle belediyenin net çalışma sermayesinin azaldığı görülmektedir. Bu durumun nedenlerinin ileride mali bir sıkıntıya neden olmaması bakımından araştırılması gerekmektedir. 4.2.2.2. Dönen Varlıklar – Duran Varlıklar Tablo 12/A’ ya bakıldığında belediyenin dönen varlıkları 2007 yılında 2006 yılına göre % 59, 2008 yılında ise 2007 yılına göre % 31 artış göstermiştir. Duran varlıkları 2007 yılında 2006 yılına göre % 25, 2008 yılında ise 2007 yılına göre % 18 artış göstermiştir. Verilere bakıldığında dönen varlıkların ve duran varlıkların yıllar itibariyle artış gösterdiği ancak duran varlıklardaki artışın yüzdesel olarak daha az olduğu görülmektedir. Dolayısıyla genel aktif içinde varlık yapısı değerlendirildiğinde duran varlıkların aktif içindeki payının dönen varlıklara göre azaldığı görülmektedir. Ancak belediyelerde duran varlıkların 2006 yılında itibaren kayıt altına alınmaya başlanması ve bunların yeniden değerlenmesindeki sorunlar nedeniyle bu analizin tam olarak doğru sonuçlar vermesi beklenmemelidir. 4.2.2.3. Duran Varlıklar – Öz Kaynaklar Tablo 12/A’ ya bakıldığında belediyenin duran varlıkları 2007 yılında 2006 yılına göre % 25, 2008 yılında ise 2007 yılına göre % 18 artış 104 göstermiştir. Tablo 12/B’ ye bakıldığında ise belediyenin öz kaynaklarının 2007 yılında 2006 yılına göre % 37, 2008 yılında ise 2007 yılına göre % 9 arttığı görülmektedir. Artış oranlarına bakıldığında öz kaynakların 2008 yılında duran varlıklardan daha az arttığı bu nedenle duran varlıkların bir kısmının yabancı kaynaklarla finanse edildiği görülmektedir. Duran varlıkların öz kaynaklarla finanse edilemeyen kısmının uzun vadeli yabancı kaynaklarla finanse edilmesi, belediyenin likidite durumunu bozmayacağından ve yapılan yatırımların getirisi ile uzun vadeli yabancı kaynakların ödenmesi mümkün olabileceğinden dolayı herhangi bir olumsuzluk oluşturmamaktadır. 4.2.2.4. Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar – Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar Tablo 12/B’ ye bakıldığında belediyenin kısa vadeli yabancı kaynaklarında 2007 yılında 2006 yılına göre % 83, 2008 yılında ise 2007 yılına göre % 167, uzun vadeli yabancı kaynaklarında ise 2007 yılında 2006 yılına göre % 70, 2008 yılında ise 2007 yılına göre % 89 artış görülmektedir. Bu veriler değerlendirildiğinde kısa vadeli yabancı kaynakların uzun vadeli yabancı kaynaklara göre oransal olarak daha fazla artış gösterdiği, özellikle 2008 yılında iki katına yakın arttığı görülmektedir. Genel olarak belediyelerde uzun vadeli yabancı kaynakların tercih edilmesi istendiğinden söz konusu atış nedenlerinin araştırılmasının faydalı olacağı düşünülmektedir. 4.2.2.5. Faaliyet Alacakları – Faaliyet Borçları Eskişehir Büyükşehir Belediyesi’nin faaliyet alacakları 2007 yılında 2006 yılına göre % 326 artış göstermiş, 2008 yılında ise 2007 yılına göre % 15 azalış göstermiştir. Faaliyet borçları ise 2007 yılında 2006 yılına göre % 20, 2008 yılında ise 2007 yılına göre % 292 artış göstermiştir. 105 Verilere baktığımızda belediyenin faaliyet alacaklarının azalması olumlu bir gelişmedir. Faaliyet borçlarının artması ise olumsuz bir gelişme olarak düşünülebilir. Ancak bu artış ve azalışların çok çeşitli nedenleri olabileceğinden sadece mali tablo üzerinden değerlendirme yapılması mümkün değildir. Ayrıca faaliyet alacakları kısmında yer alan ‘Gelirlerden Takipli Alacaklar Hesabı’nın 2007 yılında ise 2006 yılına göre % 337, 2008 yılında ise 2007 yılına göre % 163 artış göstermesi belediyenin takibe alınan alacaklarının arttığını göstermekte ve bu durum ise alacakların tahsilinde çeşitli sorunlar olabileceğine dair ipucu vermektedir. Bu durumun nedenlerinin de araştırılması gerekmektedir. 4.2.2.6. Yapılmakta Olan Yatırımlar Hesabı Daha önceki bölümlerde de belirtildiği üzere, belediyelerin asli görevi belde halkına ve böylece tüm topluma hizmet ederek elindeki kaynaklar ile en yüksek faydayı sağlamaktır. Bu nedenle belediyenin yapmış olduğu harcamalar içerisinde yatırımlar, büyük öneme sahiptir. Yapılan yatırımlar ile hem belde halkına hizmet edilmekte hem de ülkenin kalkınmasına yardımcı olunmaktadır. Dolayısıyla bu konunun da yapılan analizlerde değerlendirilmesi gerekmektedir. Eskişehir Büyükşehir Belediyesi’nin yapılmakta olan yatırımları 2007 yılında 2006 yılına göre % 101 artış göstermiş, 2008 yılında ise 2007 yılına göre % 96 artış göstermiştir. Maddi duran varlık hesaplarına bakıldığında ise, en büyük artış Taşıtlar Hesabında daha sonra ise Tesis, Makine, Cihaz ve Aletler Hesabında olduğu görülmektedir. Yapılmakta Olan Yatırımlar Hesabında gerçekleşen bu artış belediyenin yatırımlarını artırdığı ve bunun sonucu olarak da belde halkına hizmet ettiğine işaret etmektedir. Zaten maddi duran varlıklar hesabının da yüzdesel ve toplam olarak artış göstermesi de bu düşünceyi desteklemektedir. 106 4.2.2.7. Dönem Faaliyet Sonuçları Tablo 12/B’ ye bakıldığında belediyenin dönem faaliyet sonuçlarının 2007 yılında 2006 yılına göre % 46 azaldığı, 2008 yılında ise 2007 yılına göre % 104 arttığı görülmektedir. Yıllar itibariyle dönem faaliyet sonuçlarının olumlu olduğu anlaşılmaktadır. Dönem faaliyet sonuçları grubu işletmelerdeki dönem karı veya zararı grubu ile eşanlamlı düşünülebilir. Ancak belediyeler kar amacı gütmeyen kuruluşlar olduğundan işletmeler gibi karının düşmesi olumsuz bir gelişme değildir. Kaldı ki belediyeler kamuya hizmet üreten kuruluşlar olup, amaçları ellerindeki kaynakları etkili, ekonomik ve verimli bir şekilde kullanarak topluma fayda sağlamaktır. Verilere bakıldığında 2007 yılında faaliyet sonuçlarının yüzdesel olarak azaldığı 2008 yılında ise arttığı görülmektedir. Dönem faaliyet sonuçlarının her iki yılda da pozitif olması nedeniyle bu durum belediye için herhangi bir sorun teşkil etmemektedir. 4.2.3. Eskişehir Büyükşehir Belediyesi 2008 Yılı Faaliyet Sonuçları Tablosunun Yüzde Yöntemi ile Analizi Faaliyet gelirleri ve giderleri, muhasebe ilke ve kurallarına uygun olarak mali yıl içerisinde tahakkuk eden ve tahsilat veya ödeme şartına bağlı kalınmaksızın hesaplara kaydedilen her türlü kamu gelir ve giderinden oluşmaktadır. Nakit esasına göre kayıt ve takip edilen bütçe giderleri ve bütçe gelirleri; yasama organı tarafından analitik bütçe sınıflamasına uygun olarak kamu kaynaklarından ödeme yapma yetkisi (ödenek) ve tahsilat yapma yetkisinin takibine yönelik olarak kullanılırlar. Nazım karakterli olarak kullanılan bütçe giderleri ve bütçe gelirleri hesaplarının; faaliyet hesapları grubundaki gelirler ve giderler hesaplarından bağımsız olarak değerlendirilmesi ve yorumlanması gerekir. Faaliyet sonucu, bir mali yıl boyunca yürütülen faaliyetler sonucu elde edilen gelirler ile giderler 107 arasındaki farkı ifade eder. Faaliyet sonucu, açılış bilançosundaki varlık ve yükümlülükler ile dönem sonu bilançosundaki varlık ve yükümlülükler arasındaki değişimi açıklar. Eskişehir Büyükşehir Belediyesi’nin Faaliyet Sonuçları Tablosu’nun yüzde yöntemi ile analizinde, söz konusu tekniğin uygulanabilmesi için öncelikle Faaliyet Sonuçları Tablosunun 2006, 2007 ve 2008 yılı rakamlarını içerecek biçimde düzenlenmesi gerekmektedir. Analiz yapılırken ele alınan yıl sayısının fazla olması analizin doğru sonuçlar vermesine yardımcı olmaktadır. Ancak hesap kodlarındaki değişiklikler nedeniyle 2006 yılında düzenlenen tablo diğer yıllar ile tam uyuşmadığından analize katılmayacaktır. Yüzde yöntemi ile analiz yapılırken Faaliyet Sonuçları Tablosu’nda Giderler hesabı ile Gelirler hesabı %100 kabul edilerek hesapların yüzdesel değerleri bulunacaktır. Böylece Faaliyet Sonuçları Tablosu üzerinde yüzde yöntemi ile analiz tekniklerini uygulama imkanı elde edilecektir. İstendiği takdirde tablolardaki verilerin daha doğru olması bakımından enflasyon güncellemesi yapılabilir. Ayrıca, belediyeler için daha önemli kabul edilebilecek hesapların kendi içerisinde de yüzdesel oranları bulunabilir. Örneğin yardımcı hesap düzeylerinin kendi içerisinde yüzdesel oranları hesaplanarak daha ayrıntılı analizler yapılabilir. Aşağıda Tablo 13/A ve Tablo 13/B’ de görüleceği üzere Eskişehir Büyükşehir Belediyesi’nin 2008 Faaliyet Sonuçları Tablosu 2007 yılı rakamlarını da içerecek şekilde yüzde yöntemine göre düzenlenmiştir. Düzenlenen tablonun örnek olması bakımından sadece birinci ve ikinci düzey yardımcı hesap kodları yer almıştır. 108 Tablo 13/A. Yüzde Yöntemi ile Eskişehir Büyükşehir Belediyesi 2007 - 2008 Yılları Faaliyet Sonuçları Tablosu Yard.Hesap 2007 2008 Hes. Kodu I 630 01 630 01 01 630 01 02 630 01 03 İşçiler 20 630 01 04 Geçici Personel 0 31.697 0 18.469 630 01 05 0 261.449 0 301.866 630 02 Diğer Personel Sosyal Güvenlik Kurumlarına Devlet Primi Giderleri 4 3.187.410 5 3.731.834 630 03 Mal Ve Hizmet Alım Giderleri 22 17.538.964 18 13.388.694 630 03 02 Tüketime Yönelik Mal Ve Malzeme Alımları 13 10.455.744 9 6.265.506 630 03 03 Yolluklar 0 77.906 0 74.100 630 03 04 Görev Giderleri 1 693.601 1 438.045 630 03 05 Hizmet Alımları 5 3.914.790 7 5.152.580 630 03 06 1 753.127 1 473.492 630 03 07 Temsil Ve Tanıtma Giderleri Menkul Mal,Gayrimaddi Hak Alım, Bakım Ve Onarım Giderleri 2 1.284.829 1 444.138 630 03 08 Gayrimenkul Mal Bakım Ve Onarım Giderleri 0 200.293 0 242.984 630 03 09 630 04 630 04 II III GİDERİN TÜRÜ IV Personel Giderleri 03 % TL % TL 25 19.906.044 34 24.856.394 Memurlar 5 4.063.459 7 4.858.783 Sözleşmeli Personel 0 0 4 15.549.439 23 2.794.318 16.882.957 Tedavi Ve Cenaze Giderleri 0 158.674 0 Faiz Giderleri 12 9.990.938 14 10.468.953 297.849 Dış Borç Faiz Giderleri 12 9.990.938 14 10.468.953 630 05 Cari Transferler 10 8.278.812 8 5.781.786 630 05 01 Görev Zararları 1 708.704 1 644.268 630 05 02 4 3.605.000 0 10.574 630 05 03 Hazine Yardımları (Mahalli İdare Yardımları) Kar Amacı Gütmeyen Kuruluşlara Yapılan Transferler 0 70.886 0 48.863 630 05 04 Hane Halkına Yapılan Transferler 0 266.613 0 204.587 630 05 08 630 07 630 07 630 11 630 Gelirlerden Ayrılan Paylar 5 3.627.609 7 4.873.493 Sermaye Transferleri 0 2.553 0 6.400 01 Yurtiçi Sermaye Transferleri 0 2.553 0 6.400 2 1.250.689 10 7.181.229 11 01 Değer Ve Miktar Değişimleri Giderleri Döviz Mevcudunun Değerlenmesinde Oluşan Olumsuz Kur Farkları 1 1.029.335 10 7.181.229 630 11 99 0 221.353 0 0 630 12 0 0 0 827 630 12 01 Vergi Gelirleri 0 0 0 381 630 12 03 Teşebbüs Ve Mülkiyet Gelirleri 0 0 0 446 630 13 Amortisman Giderleri 25 20.241.906 4 2.903.799 630 13 Maddi Duran Varlıkların Amortisman Giderleri 25 20.241.906 4 2.903.799 630 14 İlk Madde Ve Malzeme Giderleri 0 0 7 4.832.454 GİDERLER TOPLAMI 100 80.397.316 100 73.152.370 01 Diğer Değer Ve Miktar Değişimleri Giderleri Gelirlerin Ret Ve İadesinden Kaynaklanan Giderler 109 Tablo 13/B. Yüzde Yöntemi ile Eskişehir Büyükşehir Belediyesi 2007 2008 Yılları Faaliyet Sonuçları Tablosu He s. Ko d Yard.Hesap I II III 2007 GELİRİN TÜRÜ IV % TL 2008 % TL 600 01 Vergi Gelirleri 3 3.217.117 3 3.758.509 600 01 03 Dahilde Alınan Mal Ve Hizmet Vergileri 1 1.168.199 1 1.576.933 600 01 03 02 Özel Tüketim Vergisi 0 33.296 0 25.002 600 01 03 09 Dahilde Alınan Diğer Mal Ve Hizmet Vergileri 1 1.134.903 1 1.551.931 600 01 06 Harçlar 2 2.048.918 2 2.181.576 600 01 06 09 Diğer Harçlar 2 2.048.918 2 2.181.576 600 03 Teşebbüs Ve Mülkiyet Gelirleri 19 18.684.719 22 25.306.208 600 03 01 Mal Ve Hizmet Satış Gelirleri 15 14.774.533 18 20.638.312 600 03 01 01 Mal Satış Gelirleri 0 600 03 01 02 Hizmet Gelirleri 15 600 03 04 Kurumlar Hasılatı 1 512.296 0 548.264 600 03 04 05 Mahalli İdareler Kurumlar Hasılatı 1 512.296 0 548.264 600 03 05 Kurumlar Karları 0 360.650 1 750.000 600 03 05 05 Mahalli İdareler 0 360.650 1 750.000 600 03 06 Kira Gelirleri 3 3.037.240 3 3.369.632 600 03 06 01 Taşınmaz Kiraları 3 3.037.240 3 3.369.632 600 05 Diğer Gelirler 77 78.233.836 74 84.850.710 600 05 01 Faiz Gelirleri 4 3.712.354 1 1.601.891 600 05 01 09 Diğer Faizler 4 3.712.354 1 1.601.891 600 05 02 Kişi Ve Kurumlardan Alınan Paylar 73 73.316.815 71 82.270.522 600 05 02 02 Vergi Ve Harç Gelirlerinden Alınan Paylar 72 72.619.815 71 81.645.368 600 05 02 04 Kamu Harcamalarına Katılma Payları 1 697.000 1 625.154 600 05 03 Para Cezaları 0 445.115 1 746.562 600 05 03 02 İdari Para Cezaları 0 61.048 0 98.275 600 05 03 04 Vergi Cezaları 0 237 0 1.056 600 05 03 09 Diğer Para Cezaları 0 383.831 1 647.230 600 05 09 Diğer Çeşitli Gelirler 1 759.552 0 231.736 600 05 09 01 Diğer Çeşitli Gelirler 1 759.552 0 231.736 600 11 1 848.717 1 1.277.983 600 11 01 1 848.717 1 1.277.983 600 11 01 99 Değer Ve Miktar Değişimleri Gelirleri Döviz Mevcudunun Değerlenmesinde Oluşan Olumlu Kur Farkları Diğer Döviz Mevcutlarının Değerlemesinden Kaynaklananlar 1 848.717 1 1.277.983 GELİRLER TOPLAMI 100 100.984.390 100 115.193.411 FAALİYET SONUCU (+/-) 20 32.530 0 14.742.003 18 20.587.074 36 135.776 20.502.536 42.041.041 4.2.3.1. Personel Giderleri – Giderler Tablo 13/A’ ya bakıldığında Personel Giderlerinin toplam giderler içerisindeki payının 2007 yılında %25 olduğu, 2008 yılında ise %34’e 110 yükseldiği görülmektedir. Hesabın ikinci düzey ayrıntı hesap kodlarına bakıldığında %4’lük kısmının sözleşmeli personel giderleri artışından, %2’lik kısmının memur giderlerindeki artıştan, %3’lük artışın da işçi giderlerindeki artıştan kaynaklandığı görülmektedir. Genel olarak bakıldığında personel giderlerinde %8’lik bir artış görülmektedir. Söz konusu artışın nedeninin büyük kısmı yeni personel alımından kaynaklanmaktadır. Dolayısıyla bu giderin artmasının gelirlerdeki artışla ve kamuya sağlanan hizmetlerdeki artışla birlikte değerlendirilmesi gerekmektedir. Ayrıca personel artışlarında Belediye Kanunu’nda öngörülen sınırlamalar da göz önüne alınmalıdır. Oransal büyüklüklere bakıldığında ise; toplam giderler arasında personel giderlerinin %30 civarında seyretmesi normal karşılanabilir. 4.2.3.2. Merkezi İdare Vergi Payı – Gelirler Belediye gelirleri içerisinde merkezi idare vergi payları halen büyük yer tutmaktadır. Söz konusu paylar, Eskişehir Büyükşehir Belediyesi’nin Faaliyet Sonuçları Tablosu’nda diğer gelirlerin içerisinde kişi ve kurumlardan alınan paylar yardımcı hesabının altında 600.05.02.02 üçüncü düzey hesap kodunda izlenmektedir. Tablo 13/B’ ye bakıldığında vergi ve harç gelirlerinden alınan paylar 2007 yılında toplam gelirlerin %72’si, 2008 yılında ise %71’dir. Her ne kadar oransal olarak düşüş gösterse de rakamsal olarak 9 milyon TL civarında artış gösterdiği görülmektedir. Dolayısıyla alınan bu paylarda belediye bütçesi açısından büyük bir değişiklik olmamıştır. Ancak bu payların %70 civarında olmasının belediyeler için yüksek olduğu düşünülmektedir. Belediyelerin yapacağı yatırımların karşılığı olarak öz gelirlerini artırmış olması finansal bağımsızlıkları açısından daha uygun olmaktadır. 111 4.2.3.3. Vergi Gelirleri - Toplam Gelir Tablo 13/B’ ye bakıldığında Vergi Gelirleri’nin 2007 yılında toplam gelirlere oranı %3, 2008 yılında da %3’tür. İkinci ve üçüncü düzey yardımcı hesap kodlarına bakıldığında oransal olarak bir değişiklik olmadığı görülmektedir. Vergi Gelirleri’nin Toplam Gelirler içerisindeki oranını tek başına değerlendirmek doğru olamaz ancak, bu oranın belediyenin öz gelirlerinin artması bakımından yüksek olması istenir. 4.2.3.4. Mal Ve Hizmet Alım Giderleri Belediyelerin yaptığı giderlerin büyük bir bölümünü de Mal ve Hizmet Alım Giderleri oluşturmaktadır. Söz konusu giderler mal alımı, yolluk, hizmet alımı, temsil gideri, tedavi gideri ve bakım onarım gibi cari giderlerden oluşmaktadır. Eskişehir Büyükşehir Belediyesi’nin Faaliyet Sonuçları Tablosu’na bakıldığında 2007 yılında toplam giderlerin %22’si, 2008 yılında ise %18’i Mal ve Hizmet Alım Giderleri’nden oluşmaktadır. Genel olarak bakıldığında Mal ve Hizmet Alım Giderleri’nde %4’lük bir düşüş görülmektedir. Belediyelerde cari gider olan Mal ve Hizmet Alım Giderleri’nin oransal olarak düşmesi olumlu bir gelişmedir ancak, yine de düşüş nedenlerinin araştırılmasında fayda olacağı düşünülmektedir. İkinci düzey hesap kodlarına bakıldığında en büyük oransal azalışın tüketime yönelik mal ve malzeme alımlarında yaşandığı görülmektedir. Dolayısıyla belediye tüketim malzemelerinde tasarruf yapmış olabilir veya daha az hizmet üreterek mal ve malzeme kullanımı azalmış olabilir. 4.2.3.5. Faiz Giderleri –Toplam Gider Tablo 13/A’ ya bakıldığında belediyenin Faiz Giderleri’nin Toplam Giderler içerisindeki payı 2007 yılında %12 iken 2008 yılında %14 olmuştur. 112 İkinci düzey yardımcı hesap koduna bakıldığında faiz giderlerinin tamamının dış borç faiz giderleri olduğu görülmektedir. Dolayısıyla dış borç faiz giderlerinde 2008 yılında 2007 yılına göre %2’lik bir artış yaşanmıştır. Belediyelerde faiz giderlerinin yüksek olması istenmeyen bir durum olmakla birlikte yeni yatırımların yapılabilmesi açısından da bazen kaçınılmaz bir durum olarak ortaya çıkmaktadır. Önemli olan sağlanan kredinin ucuz olması ve bu kredinin yatırımlar için kullanılmış olmasıdır. Aksi halde cari giderlerin borçlanma yolu ile karşılanması belediyeleri mali bir çöküşe doğru götürebilmektedir. Dolayısıyla Eskişehir Büyükşehir Belediyesi’nin dış borç faiz giderlerinin kaynaklandığının artmış olması araştırılması ve nedenlerinin bu yeni yatırımların yatırımlardan getirileri mı üzerinden değerlendirilmesi gerekmektedir. 4.2.3.6. Gelir Hesabı – Gider Hesabı Tablo 13/A ve Tablo 13/B’ ye baktığımızda Eskişehir Büyükşehir Belediyesi’nin 2008 yılında 2007 yılına göre, rakamsal olarak giderlerinin azaldığı gelirlerinin ise arttığı görülmektedir. Ayrıca dönem faaliyet sonucunun gelirlerine oranı 2007 yılında %20 iken 2008 yılında %36 olarak gerçekleşmiştir. Dolayısıyla 2007 yılında gelirlerinin %80’i giderlerini karşılamakta, 2008 yılında ise gelirlerinin %64’ü giderlerini karşılamaktadır. Belediyeler her ne kadar kar amacı gütmeyen kuruluşlardan olsa da gelirlerinin giderlerinden fazla olması veya en azından gelirlerinin giderlerini karşılaması beklenir. Aksi halde belediyeler borçlanmak zorunda kalmakta ve mali yönden iyi yönetilmeyen belediyeler personel giderlerini bile ödeyemeyecek duruma düşmektedirler. Bu nedenle Eskişehir Büyükşehir Belediyesi’nin gelir gider dengesinin iyi olduğu düşünülmekle birlikte, yine de bu konunun da diğer değişkenlerle birlikte araştırılması gerekmektedir. 113 4.2.4. Eskişehir Büyükşehir Belediyesi 2008 Yılı Faaliyet Sonuçları Tablosunun Karşılaştırmalı Analizi Eskişehir Büyükşehir Belediyesi’nin Faaliyet Sonuçları Tablosu’nun karşılaştırmalı tablolar analizinde yine 2007 ve 2008 yılları verileri esas alınmıştır. Analiz için hazırlanan tablonun son iki sütunun da 2007 ile 2008 yılları arasındaki miktar olarak fark ve bu farkın 2007 yılana göre yüzdesel oranı yazılmaktadır. 2006 yılı verilerinin hesap kodlarının uyuşmaması ve daha eski verilerin yeni sistemde bulunmaması nedeniyle analiz yüzeysel kalmakla birlikte örnek olması bakımından önemlidir. Tablo 14/A’ da görüleceği üzere Eskişehir Büyükşehir Belediyesi Faaliyet Sonuçları Tablosu’nun giderler kısmı 2007 ve 2008 rakamlarını içerecek şekilde karşılaştırmalı olarak düzenlenmiştir. Yıllar itibariyle kalemlerin artış miktarları bulunmuş ve bu artışların yüzdesel oranları da hesaplanmıştır. İstendiği takdirde yıllar itibariyle rakamların daha gerçekçi olması için enflasyondan arındırılarak tablo düzenlenebilir. Bunun için ise 2007 rakamları düzeltme katsayısıyla 2008 yılı değerlerine getirilir. Tablo 14/B’ de görüleceği üzere Eskişehir Büyükşehir Belediyesi Faaliyet Sonuçları Tablosu’nun gelirler kısmı 2007 ve 2008 rakamlarını içerecek şekilde karşılaştırmalı olarak düzenlenmiştir. Yıllar itibariyle kalemlerin artış miktarları bulunmuş ve bu artışların yüzdesel oranları da hesaplanmıştır. Düzenlenen tablonun örnek olması bakımından Giderler ana hesabında sadece birinci ve ikinci düzey yardımcı hesap kodları yer almış, Gelirler ana hesabında ise birinci, ikinci ve üçüncü düzey yardımcı hesap kodları bulunmaktadır. 114 Tablo 14/A. Eskişehir Büyükşehir Belediyesi 2007 - 2008 Yılları Karşılaştırmalı Faaliyet Sonuçları Tablosu Yard.Hesap Hes. Kodu I 630 01 630 01 01 Memurlar 630 01 02 Sözleşmeli Personel 630 01 03 İşçiler 630 01 04 Geçici Personel 630 01 05 II III GİDERİN TÜRÜ IV Personel Giderleri 2007 2008 TL TL 2007-2008 TL % 19.906.044 24.856.394 4.950.350 25 4.063.459 4.858.783 795.325 20 0 2.794.318 2.794.318 15.549.439 16.882.957 1.333.518 31.697 18.469 -13.228 630 02 630 03 Mal Ve Hizmet Alım Giderleri 17.538.964 13.388.694 -4.150.270 -24 630 03 02 Tüketime Yönelik Mal Ve Malzeme Alımları 10.455.744 6.265.506 -4.190.238 -40 630 03 03 Yolluklar 74.100 -3.806 -5 630 03 04 Görev Giderleri 693.601 630 03 05 Hizmet Alımları 3.914.790 630 03 06 630 03 07 Temsil Ve Tanıtma Giderleri Menkul Mal,Gayrimaddi Hak Alım, Bakım Ve Onarım Giderleri 630 03 08 Gayrimenkul Mal Bakım Ve Onarım Giderleri 630 03 09 Tedavi Ve Cenaze Giderleri 630 04 630 04 630 05 630 05 01 Görev Zararları 630 05 02 630 05 03 Hazine Yardımları (Mahalli İdare Yardımları) Kar Amacı Gütmeyen Kuruluşlara Yapılan Transferler 630 05 04 Hane Halkına Yapılan Transferler 630 05 08 Gelirlerden Ayrılan Paylar 630 07 630 07 630 11 630 630 3.187.410 77.906 301.866 40.417 -42 Diğer Personel Sosyal Güvenlik Kurumlarına Devlet Primi Giderleri 03 261.449 9 3.731.834 544.424 15 17 438.045 -255.556 -37 5.152.580 1.237.789 32 753.127 473.492 -279.635 -37 1.284.829 444.138 -840.691 -65 200.293 242.984 42.692 21 158.674 297.849 139.175 88 Faiz Giderleri 9.990.938 10.468.953 478.015 Dış Borç Faiz Giderleri 9.990.938 10.468.953 478.015 Cari Transferler 8.278.812 708.704 3.605.000 70.886 266.613 3.627.609 5.781.786 -2.497.027 644.268 -64.436 5 5 -30 -9 10.574 -3.594.426 -99 48.863 -22.023 -31 204.587 -62.026 -23 4.873.493 1.245.885 34 Sermaye Transferleri 2.553 6.400 3.847 151 01 Yurtiçi Sermaye Transferleri 2.553 6.400 3.847 151 1.250.689 7.181.229 5.930.541 474 11 01 Değer Ve Miktar Değişimleri Giderleri Döviz Mevcudunun Değerlenmesinde Oluşan Olumsuz Kur Farkları 1.029.335 7.181.229 6.151.894 11 99 Diğer Değer Ve Miktar Değişimleri Giderleri Gelirlerin Ret Ve İadesinden Kaynaklanan Giderler 598 100 Vergi Gelirleri 630 12 630 12 01 630 12 03 630 13 630 13 630 14 01 Teşebbüs Ve Mülkiyet Gelirleri 221.353 0 -221.353 0 827 827 0 381 381 0 446 446 Amortisman Giderleri 20.241.906 2.903.799 -17.338.108 -86 Maddi Duran Varlıkların Amortisman Giderleri 20.241.906 2.903.799 -17.338.108 -86 İlk Madde Ve Malzeme Giderleri GİDERLER TOPLAMI 0 80.397.316 4.832.454 4.832.454 73.152.370 -7.244.946 -9 115 Tablo 14/B. Eskişehir Büyükşehir Belediyesi 2007 - 2008 Yılları Karşılaştırmalı Faaliyet Sonuçları Tablosu Yard.Hesap 2007 2008 TL TL 2007-2008 Hes. Kod I 600 01 600 01 03 600 01 03 02 600 01 03 600 01 06 600 01 06 600 03 600 03 01 600 03 01 01 Mal Satış Gelirleri 600 03 01 02 Hizmet Gelirleri 600 03 04 Kurumlar Hasılatı 600 03 04 05 Mahalli İdareler Kurumlar Hasılatı 600 03 05 Kurumlar Karları 600 03 05 Mahalli İdareler 600 03 06 600 03 06 600 05 600 05 01 600 05 01 600 05 02 600 05 600 05 600 05 03 600 05 03 02 İdari Para Cezaları 600 05 03 04 Vergi Cezaları 600 05 03 09 Diğer Para Cezaları 383.831 647.230 263.400 69 600 05 09 Diğer Çeşitli Gelirler 759.552 231.736 -527.816 -69 600 05 09 01 Diğer Çeşitli Gelirler 759.552 231.736 -527.816 -69 600 11 848.717 1.277.983 429.267 51 600 11 01 848.717 1.277.983 429.267 51 600 11 01 99 Değer Ve Miktar Değişimleri Gelirleri Döviz Mevcudunun Değerlenmesinde Oluşan Olumlu Kur Farkları Diğer Döviz Mevcutlarının Değerlemesinden Kaynaklananlar 848.717 1.277.983 429.267 51 II III GELİRİN TÜRÜ IV TL % Vergi Gelirleri 3.217.117 3.758.509 541.392 17 Dahilde Alınan Mal Ve Hizmet Vergileri 1.168.199 1.576.933 408.734 35 09 Özel Tüketim Vergisi Dahilde Alınan Diğer Mal Ve Hizmet Vergileri 1.134.903 1.551.931 417.027 37 Harçlar 2.048.918 2.181.576 132.658 6 09 Diğer Harçlar 2.048.918 2.181.576 132.658 6 Teşebbüs Ve Mülkiyet Gelirleri 18.684.719 25.306.208 6.621.488 35 Mal Ve Hizmet Satış Gelirleri 14.774.533 20.638.312 5.863.779 40 05 01 33.296 32.530 25.002 -8.293 -25 135.776 103.246 317 20.502.536 5.760.533 39 512.296 548.264 35.968 7 512.296 548.264 35.968 7 360.650 750.000 389.350 108 360.650 750.000 389.350 108 Kira Gelirleri 3.037.240 3.369.632 332.392 Taşınmaz Kiraları 3.037.240 3.369.632 332.392 11 Diğer Gelirler 78.233.836 84.850.710 6.616.875 8 14.742.003 11 Faiz Gelirleri 3.712.354 1.601.891 -2.110.463 -57 09 Diğer Faizler 3.712.354 1.601.891 -2.110.463 -57 02 02 Kişi Ve Kurumlardan Alınan Paylar Vergi Ve Harç Gelirlerinden Alınan Paylar 02 04 Kamu Harcamalarına Katılma Payları 697.000 Para Cezaları GELİRLER TOPLAMI FAALİYET SONUCU (+/-) 73.316.815 82.270.522 8.953.707 12 72.619.815 81.645.368 9.025.554 12 625.154 -71.846 -10 445.115 746.562 301.446 68 61.048 98.275 37.227 61 237 1.056 819 346 100.984.390 115.193.411 14.209.021 14 20.587.074 42.041.041 21.453.968 104 116 4.2.4.1. Personel Giderleri – Gelirler Eskişehir Büyükşehir Belediyesi’nin Karşılaştırmalı Faaliyet Sonuçları Tablosu’na baktığımızda personel giderlerinin 2008 yılında 2007 yılına göre oransal olarak görülmektedir. %25 arttığı, rakamsal olarak 4.953.350 TL arttığı Toplam gelirler ise oransal olarak %14, rakamsal olarak 14.209.021 TL artmıştır. Genel olarak belediye bütçesinin mali yönden sıkıntıya düşmemesi bakımından, personel giderlerinin toplam gelir ile orantılı artması istenir. Eskişehir Büyükşehir Belediyesi’nde de toplam gelirler ve personel giderleri artış göstermekle birlikte oransal olarak personel giderleri daha fazla artmıştır. Bu durumun nedenlerinin gelecekte bir risk oluşturmaması için araştırılmasında fayda olacağı düşünülmektedir. 4.2.4.2. Teşebbüs ve Mülkiyet Gelirleri Tablo 14/B’ ye baktığımızda; teşebbüs ve mülkiyet gelirlerinin 2008 yılında 2007 yılına göre oransal olarak %35, rakamsal olarak ise 6.621.488 TL arttığı görülmektedir. İkinci düzey yardımcı hesaplara baktığımızda; en büyük artışın mal ve hizmet satış gelirlerinden kaynaklandığı bunun büyük kısmının ise hizmet gelirleri olduğu görülmektedir. Dolayısıyla teşebbüs ve mülkiyet gelirlerinin artması belediyenin öz gelirlerini arttırması anlamına geldiğinden, finansal bağımsızlığını güçlendirmesi bakımından olumlu bir gelişmedir. Yine de, oransal olarak büyük artışlar yaşanan mal satış gelirleri ve kurumlar karları gibi yardımcı hesaplardaki artış nedenlerinin araştırılması gerekmektedir. 4.2.4.3. Vergi Gelirleri - Toplam Gelir Hazırladığımız tablodan da görüleceği üzere, vergi gelirleri 2008 yılında 117 2007 yılına göre oransal olarak %17, rakamsal olarak 541.392 TL artmıştır. Toplam gelirler ise oransal olarak %14, rakamsal olarak 14.209.021 TL artmıştır. Dolayısıyla hem toplam gelirler hem de bunun içerisinde yer alan vergi gelirleri oransal ve rakamsal olarak artış göstermiştir. Belediyelerde vergi gelirleri öz gelir niteliği taşıdığından artış göstermesi istenir. Ancak, bu artışın toplam gelirler içerisindeki payını da arttırarak gerçekleştirmesi gerekmektedir. Bu nedenle Eskişehir Büyükşehir Belediyesi’nde vergi gelirlerinin artış göstermesi olumlu karşılanmakla birlikte daha önce yapılan yüzde analizinden de hatırlanacağı üzere vergi gelirlerinin toplam gelirler içerisindeki payında önemli bir değişiklik olmamıştır. Vergi gelirlerinin içerisine baktığımızda özel tüketim vergisi geliri %25 azalmış, dahilde alınan diğer mal ve hizmet vergileri ise % 37 artış göstermiştir. Genel olarak vergi gelirlerinde artış istendiğinden, özel tüketim vergisindeki azalışın nedenlerinin araştırılmasında fayda vardır. 4.2.4.4. Faiz Giderleri –Toplam Gider Tablo 14/A’ ya baktığımızda; faiz giderlerinin 2008 yılında 2007 yılına göre oransal olarak %5, rakamsal olarak 478.015 TL arttığı görülmektedir. Toplam giderlerin ise 2008 yılında 2007 yılına göre oransal olarak %9, rakamsal olarak 7.244.946 TL azaldığı görülmektedir. Belediyelerde faiz giderleri genel olarak kamu hizmetlerine harcanmadığından belediye halkına fayda sağlamamaktadır. Ancak para, faiz giderinin alternatif maliyetinden yüksek bir marjinal fayda sağlayan yatırımlara aktarıldığı takdirde belediye halkı için ek fayda sağlanmış olmaktadır. Dolayısıyla Eskişehir Büyükşehir Belediyesi’nin faiz giderlerinin artmış olması hemen olumsuz bir gelişme olarak değerlendirilmemeli ve ödenen faizin karşılı araştırılmalıdır. Eğer bu faiz yapılan bir yatırım ile ilgili ve bu yatırım da belde halkına faizin alternatif maliyetinden fazla bir fayda sağlayacak ise veya bu yatırımdan elde edilecek gelir ile kendi kendini amorti edebiliyorsa olumlu olarak değerlendirilmelidir. 118 Ayrıca, tablodan bu faiz giderlerinin tamamının dış borçlara ilişkin olduğu anlaşılmaktadır. Toplam giderlerin %9 oranında azaldığı dikkate alındığında faiz giderlerinin toplam giderler içindeki payının da arttığı anlaşılmaktadır. 4.2.4.5. Gelir – Gider Hesabı Tablo 14/A ve 14/B’ yi birlikte değerlendirdiğimizde belediyenin toplam giderlerinin 2008 yılında 2007 yılına göre oransal olarak %9, rakamsal olarak 7.244.946 TL azaldığı görülmektedir. Toplam gelirler ise oransal olarak %14, rakamsal olarak 14.209.021 TL artmıştır. Ayrıca, dönemin olumlu faaliyet sonucu 2008 yılında 2007 yılına göre oransal olarak %104, rakamsal olarak ise 21.453.968 TL artış göstermiştir. Belediyelerin gelirlerinin giderlerini karşılaması istenmekle birlikte ne gelirlerinin giderlerinin çok üstünde olması ne de giderlerinin gelirlerinin çok üstünde olması istenir. Birinci hal, belediyenin gelirlerinin tamamını kamu hizmetlerine aktarmadığı anlamına gelmektedir. İkinci halde ise belediyenin bütçesinden fazla harcama yaptığı dolayısıyla mali durumunun kötü olabileceğini göstermektedir. Dolayısıyla belediyelerin bir işletme gibi düşünülmemesi gerekmekte ve kar amacı gütmedikleri göz önüne alınmalıdır. Eskişehir Büyükşehir Belediyesi’nin verileri de bu kapsamda değerlendirilmelidir. Dolayısıyla Eskişehir Büyükşehir Belediyesi’nin dönem faaliyet sonucundaki artış olumlu bir göstergedir ancak bu artışın altında yatan nedenlerin araştırılmasında fayda olacağı düşünülmektedir. 4.2.5. Eskişehir Büyükşehir Belediyesi Mali Tablolarının Oran Analizi Mali Tablolarda yapılacak oran analizinde kullanılacak oranlar, Central Florida Üniversitesinden Xiaohu WANG, Lynda DENNİS ve Yuan Sen (JEFF) 119 TU’nun 2007 yılında kamu kurumlarının mali durumunu ölçmeye yönelik yaptıkları çalışmada kullanılan oranlardan uyarlanmıştır. 121 Yapılacak analizde 11 oran bulunmakta ve bunlar belediyelerin mali durumunu; nakit ödeme gücü, bütçe yapısı, uzun vadede borç ödeme gücü ve hizmet sürdürebilirliği olmak üzere dört açıdan ölçmek için kullanılmaktadır. 4.2.5.1. Likidite Oranları Nakit ödeme gücünü belirlemek için 3 oran kullanılmıştır. Bu oranlar sayesinde mali durumun önemli bir göstergesi olan kısa vadeli borç ödeme gücü tespit edilmektedir. Eğer belediyeler kısa vadeli borçlarını ödeyemezse borçlanmaları artabilir ve buna bağlı olarak faiz harcamaları da artar, ayrıca dışarıya olan güvenirliklerini de kaybedebilirler. Personel ödemeleri belediyelerin en önemli harcama kalemlerinden biridir. Genellikle, belediyeler nakit sıkıntısına düştüklerinde personel maaşlarını ödememeyi tercih ederler, bu durum ise çeşitli sosyal problemlere yol açabilmektedir. Yine belediyelerin satın aldıkları mal ve hizmetler karşılığında yapacağı ödemeleri geciktirmesi, tedarikçilerin sundukları hizmet ve mal fiyatlarına geç ödenme riskini de eklemelerine neden olabilir. Bu durum ise belediyelerin uzun dönemde hizmet maliyetlerinde artışa sebep olur. Nakit Oranı (Nakit+Nakde Eşdeğer Varlıklar) / Kısa Vadeli Yükümlülükler Asit Test Oran (Nakit+ Nakde Eşdeğer Varlıklar+Alacaklar) / Kısa Vadeli Yükümlülükler Cari Oran Dönen Varlıklar / Kısa Vadeli Yükümlülükler LİKİDİTE ORANLARI 2007 2008 1,557 0,259 2,017 0,686 2,798 1,374 Yukarıda görüldüğü üzere Eskişehir Büyükşehir Belediyesinin Nakit Oranı 2007 yılında 1,557 iken 2008 yılında 0,259’a düşmüştür. Nakit oranının en azından işletmelerde 0,20 olması arzu edilir. Ancak belediyeler için bu 121 WANG, DENNİS, (JEFF) TU;, a.g.e. , s.1. 120 oranın daha yüksek olması nakit sıkıntısına düşmemesi bakımından önemlidir. Dolayısıyla 2008 yılında 2007 yılına göre gerçekleşen düşüş nedenlerinin araştırılması gerekir. Asit Test Oran’ın ise 1 olması yeterli görülmektedir. Böylece belediye kısa vadeli borçlarının tamamı nakit ve hızlı paraya çevrilebilir değerlerle karşılanabilir. Ancak oranın 1 den küçük olması veya büyük olması her zaman belediyenin likidite durumunun kötü veya iyi olduğu anlamına gelmemektedir. Burada alacakların tahsil sürelerinin de dikkate alınmasında fayda vardır. Eskişehir Büyükşehir Belediyesinin Asit Test Oranı 2007 yılında 2,017 iken 2008 yılında 0,686’ya düşmüştür. 2008 yılında oranın 1’in altına düşmesi likidite sıkıntısını gösterebileceğinden dolayı sorgulanması gereken bir konudur. İşletmelerde cari oranın birden büyük olması işletmenin ödeme gücünün emniyet marjı olarak görülür ve genel kural olarak cari oranın 2 olması yeterli görülmektedir.122Belediyelerde de benzer durum geçerlidir ve kamuya hizmet sunabilmesi ve borçlarını zamanında ödeyebilmesi bakımından bu oranın 2 olması yeterli olmaktadır. Eskişehir Büyükşehir Belediyesinin Cari Oranı 2007 yılında 2,798 iken 2008 yılında 1,374’de düşmüştür. 2008 yılında oranın 2’nin altına düşmesi likidite sıkıntısını olabileceğine işaret edebilir. Genel olarak likidite oranlarının 2008 yılında istenilen düzeyin altına inmesi üzerinde durulması gereken bir konudur. Bu düşüşün nedenin 2008 yılında yaşanan ekonomik kriz ve piyasalardaki daralma olması muhtemeldir. Bu nedenle genel eğilimi görmek bakımından söz konusu oranların diğer belediyelerle karşılaştırılması daha doğru sonuçlar verecektir. 4.2.5.2. Bütçe Oranları Bütçenin mali başarımını ölçmek için ise analizde 2 oran kullanılmıştır. Gelir ve giderlerin arasındaki denge, mali yapının sağlıklı işlemesinin başlıca 122 AKDOĞAN, TENKER, a.g.e. , s.645. 121 göstergelerinden biridir. Belediyelerin yapmış olduğu harcamalar gelirlerinden fazla olmamalıdır, aksi halde uzun vadede hizmetleri sürdürmek mümkün olmayabilir. Borçların ödenmesi için yapılan faiz harcamaları topluma hizmet vermek için kullanılması gereken kaynaklarda azalışa sebep olmaktadır. Bu nedenle belediyelerde bütçe açıkları mali durumları açısından iyiye işaret değildir. Faaliyet Oranı Toplam gelirler / Toplam Giderler Kişi Başı Bütçe Fazlası/Açığı Toplam Bütçe Fazlası (Açığı) / Nüfus BÜTÇE ORANLARI 2007 2008 1,256 1,575 32,915 64,316 Yukarıda görüldüğü üzere Eskişehir Büyükşehir Belediyesinin Faaliyet Oranı 2007 yılında 1,256 iken 2008 yılında 1,575’e çıkmıştır. Faaliyet Oranının belediyelerde 1’den yüksek olması genel olarak beklenmektedir. Böylece elde ettikleri gelirler kadar harcama yapmış olmaktadırlar. Aksi durumda bütçe açıkları belediyenin mali yapısını olumsuz etkilemektedir. Ancak bütçe açıkları yapmış oldukları yatırımlar nedeniyle oluşmuş ve bu yatırımların maliyeti faydalarından küçük ise olumlu değerlendirilebilir. Ayrıca belediyelerin elde ettikleri gelirleri harcayarak, topluma hizmet üretme fonksiyonları gereği tasarruf etmek gibi bir amaçları bulunmamaktadır. Bu nedenle gelirlerin harcamalardan yüksek olması ve buna dayalı olarak faaliyet oranının 1 den büyük olmasının arkasında yapılan yatırımlar yer almaktadır. Kişi Başı Bütçe Fazlası/Açığı Oranına baktığımızda; 2007 yılında 32,915 iken 2008 yılında 64,316’ya çıkmıştır. Belediyeler için bu oran o belde de yaşayan bir kişiye ne kadar bütçe açığı veya fazlası düştüğünü gösterir. Eskişehir için bu oranın pozitif olması olumlu bir göstergedir. Bu oranlar Faaliyet Sonuçları Tablosundan alındığından belediyenin gerçek gider ve gerçek gelirlerini yansıtmaktadır. Söz konusu tablo tahakkuk esasına göre yapılan kayıtlar ile ortaya çıktığından nakit girişi ve çıkışı şeklinde algılanmamaları gerekmektedir. Örneğin bu tabloda görünen gelir fazlasının karşılığı bilançodaki maddi duran varlıklar içerisindeki bir bina veya 122 arsa olabilmektedir. Kaldı ki Eskişehir Büyükşehir Belediyesi’nin yapılmakta olan yatırımlar hesabında ve toplam olarak maddi duran varlıklar hesap grubunda artış olduğunu daha önce belirtmiştik. 4.2.5.3. Uzun Vadeli Borç Ödeme Yeterliliği Oranları Uzun vadeli borç ödeme gücünü ölçmek için de 3 oran kullanılmıştır. Belediyeler büyük yatırım yapmak için mali piyasalardan veya hazineden uzun vadeli borç alabilmektedir. Ancak belediyelerin uzun vadeli borç ödeme gücü yeterli değilse, gerekli yatırımları gerçekleştirmek için ve hizmetlerin devamlılığını sağlamak için yeni kaynaklar bulamayabilirler. Ayrıca kaynak bulsalar bile risk oranları yüksek olacağından yüksek faiz ödemek durumunda kalabilirler. Bu durum ise kaynakların verimsiz kullanımına yol açmaktadır. Net Varlık Oranı Net Varlıklar / Toplam Varlıklar Uzun Vadeli Yükümlülükler Oranı Uzun Vadeli Yükümlülükler / Toplam Varlıklar Kişi Başı Uzun Vadeli Yükümlülükler Oranı Uzun Vadeli Yükümlülükler / Nüfus UZUN VADELİ BORÇ ÖDEME YETERLİLİĞİ ORANLARI 2007 2008 0,963 0,965 0,063 0,100 55,642 100,586 Eskişehir Büyükşehir Belediyesinin Net Varlık Oranı 2007 yılında 0,963 iken 2008 yılında 0,965’e çıkmıştır. Belediyenin varlıklarının durumuna amortismanlar ve aktifte eksi olarak yer alan diğer hesaplar düşüldükten sonra net olarak bakılmalıdır. Bu oran, bire ne kadar yakın olursa belediyenin varlıklarının yaşının o kadar az olduğuna işaret eder. Eskişehir için bu oran oldukça yüksektir. Eskişehir Büyükşehir Belediyesinin Uzun Vadeli Yükümlülükler Oranı 2007 yılında 0,063 iken 2008 yılında 0,100’e çıkmıştır. Bu oranın belediyenin varlıklarının ne kadarı ile uzun vadeli yükümlülüklerini karşılayacağını gösterir 123 ve bu nedenle düşük olması tercih edilir. Eskişehir için oran oldukça düşüktür, 2008 yılında varlıklarının %10’u ile uzun vadeli yükümlülüklerini karşılayabilmektedir. Eskişehir Büyükşehir Belediyesinin Kişi Başı Uzun Vadeli Yükümlülükler Oranı ise 2007 yılında 55,642 iken 2008 yılında 100,586’ya çıkmıştır. Bu oran belediye sınırları içerisinde kişi başına düşen uzun vadeli borçları gösterdiğinden düşük olması olumludur. 2007 yılından 2008 yılına kişi başı düşen uzun vadeli borçların %100’e yakın artmış olduğu görülmektedir. Ancak diğer oranlarla birlikte değerlendirildiğinde bu durumun herhangi bir olumsuzluğu olmadığı söylenebilir. 4.2.5.4. Hizmet Sürdürebilirliği Oranları Analizde hizmet sürdürülebilirliğini ölçmek için 3 oran belirlenmiştir. Birinci oran belediyenin elde ettiği kişi başı vergi gelirleri, ikinci oran kişi başı toplam gelirler ve üçüncü oran ise kişi başı yapılan toplam harcamadır. Eğer kısa dönemdeki harcamalar yüksek ise uzun vadede cari hizmetlerin kalitesi ve miktarı düşebilir veya alınan vergiler ve diğer gelirler yüksek ise daha sonra gelir artışları sağlanamayabilir. Çünkü bu durum vatandaşların tepki vermesine neden olabilir. Kişi Başı Vergi Toplam Vergiler / Nüfus Kişi Başı Gelir Toplam Gelirler / Nüfus Kişi Başı Harcama Toplam Harcamalar / Nüfus HİZMET SÜRDÜRÜLEBİLİRLİĞİ ORANLARI 2007 2008 5,144 5,750 161,458 176,228 181,189 280,354 Yukarıda görüldüğü gibi Eskişehir Büyükşehir Belediyesinin Kişi Başı Vergi Oranı 2007 yılında 5,144 iken 2008 yılında 5,750’ye çıkmıştır. Ortalama olarak bir kişiden 5-TL civarında vergi alındığı anlamına gelmektedir. 2007 den 2008 yılına olan artış normal gözükmektedir. Ancak genel olarak vergi gelirlerinin yeterli olup olmadığı bu orandan anlaşılmamaktadır. Ayrıca bu oranın düşük yada yüksek olduğu gibi bir yorum yapmak için diğer 124 belediyeler ile karşılaştırılması gerekmektedir. Eskişehir Büyükşehir Belediyesinin Kişi Başı Gelir Oranı 2007 yılında 161,458 iken 2008 yılında 176,228’e çıkmıştır. Kişi başı gelirin artmış olması olumlu bir gelişmedir. Ancak artışa baktığımızda enflasyon rakamlarına yakın olduğu görülmektedir. Kişi başı gelir ne kadar yüksek olursa belediyenin de o kişilere vereceği hizmetler için harcayacağı para miktarı artmış olmaktadır. İlgili yılda yapılan kişi başı harcamanın anlamlı olabilmesi için nakit esasına dayalı Bütçe Uygulama Sonuçları tablosundan yapılan yatırımlarında dahil olduğu tutar esas alınmalıdır. Eskişehir Büyükşehir Belediyesinin Kişi Başı Harcama Oranı 2007 yılında 181,189 iken 2008 yılında 280,354’e çıkmıştır. Kişi başı harcamaların artması verilen hizmetlerin artmış olabileceğini gösterdiğinden önemlidir. Burada 2008 yılında kişi başı harcamaların kişi başı gelirlere göre fazla artması olumsuz görülebilir. Ancak bunun temel nedeninin 2008 yılında yaşanan ekonomik kriz olması muhtemeldir. 4.3.ESKİŞEHİR, GAZİANTEP VE KAYSERİ BÜYÜKŞEHİR BELEDİYELERİ MALİ TABLOLARININ ORAN ANALİZİ Belediyelerin genel amacının yöre halkına hizmet ve böylece tüm kamuya da yarar sağlamak olduğu düşünüldüğünde, belediyelere ait mali tablolardan bir takım veriler elde etmenin en anlamlı yollarından birinin diğer belediyeler ile karşılaştırma yapılması olduğu anlaşılmaktadır. Böylece hem halkın yönetime katılımı ve yöneticileri yönlendirmesi bakımından hem de diğer belediyeler ile rekabetin sağlanmasına katkıda bulunulmuş olunabilir. Yapılacak analizlerin doğru sonuçlar vermesi için karşılaştırılacak belediyelerin sosyal ve ekonomik yapılarının birbirlerine yakın olması gerekmektedir. Bu nedenle seçilecek belediyelerde; gelişmişlik derecesi, kişi başı gelir, eğitim durumu, sanayi ve ticaretin gelişmişliği gibi ölçütlere bakılmasında yarar vardır. Yapacağımız örnekte seçilen belediyeler daha önce de belirttiğimiz üzere belli ölçülerde birbirlerine yakın belediyelerdir. 125 Ancak yinede kesin yargılara varmadan önce belediyelerin kendine özgü niteliklerinin göz önünde bulundurulmasında yarar vardır. 4.3.1. Likidite Oranları Eskişehir Büyükşehir Belediyesinin Nakit Oranı 2007 yılında 1,557 iken 2008 yılında 0,259’a düşmüştür. Kayseri Büyükşehir Belediyesinin Nakit Oranı 2007 yılında 1,560 iken 2008 yılında 0,246’ya düşmüştür. Gaziantep Büyükşehir Belediyesinin Nakit Oranı ise 2007 yılında 0,894 iken 2008 yılında 0,134’e düşmüştür. Belediyelerin nakit oranları karşılaştırıldığında; 2008 yılında 2007 yılına göre genel bir düşüş olduğu görülmektedir. Nakit Oranının en azından 0,2 olması beklendiğinden, Gaziantep Büyükşehir Belediyesi 2008 yılında bu sınırın altında kalmakla birlikte, diğer belediyeler 0,2’nin üzerinde bir oran yakalamışlardır. Bu nedenle Eskişehir’de durumun diğer belediyelere göre daha iyi olduğu, Gaziantep’te ise nakit oranının riskli bir seviyede olduğu söylenebilir. ESKİŞEHİR Nakit Oranı Asit Test Oran Cari Oran (Nakit+Nakde Eşdeğer Varlıklar) / Kısa Vadeli Yükümlülükler (Nakit+ Nakde Eşdeğer Varlıklar+Alacaklar) / Kısa Vadeli Yükümlülükler Dönen Varlıklar / Kısa Vadeli Yükümlülükler KAYSERİ GAZİANTEP 2007 2008 2007 2008 2007 2008 1,557 0,259 1,560 0,246 0,894 0,134 2,017 0,686 3,799 0,294 3,009 1,178 2,798 1,374 6,259 1,106 3,085 1,303 Eskişehir Büyükşehir Belediyesinin Asit Test Oranı 2007 yılında 2,017 iken 2008 yılında 0,686’ya düşmüştür. Kayseri Büyükşehir Belediyesinin Asit Test Oranı 2007 yılında 3,799 iken 2008 yılında 0,294’e düşmüştür. Gaziantep Büyükşehir Belediyesinin Asit Test Oranı ise 2007 yılında 3,009 iken 2008 yılında 1,178’e düşmüştür. Dolayısıyla alacakların da dahil edilmesi ile likidite durumuna bakıldığında; 2008 yılında en iyi durumda görünen Gaziantep Büyükşehir Belediyesi , en kötü durumda görünen ise 126 Kayseri Büyükşehir Belediyesi’dir. Böyle bir değerlendirmenin yapılmasında alacakların zamanında tahsilinin sağlanıp sağlanamadığının göz önüne alınması gerekmektedir. Analiz edilen belediyelerin cari oranlarına baktığımızda; Eskişehir Büyükşehir Belediyesinin Cari Oranı 2007 yılında 2,798 iken 2008 yılında 1,374’de düşmüştür. Kayseri Büyükşehir Belediyesinin Cari Oranı 2007 yılında 6,259 iken 2008 yılında 1,106’ya düşmüştür. Gaziantep Büyükşehir Belediyesinin Cari Oranı 2007 yılında 3,085 iken 2008 yılında 1,303’e düşmüştür. Dolayısıyla, dönen varlıkların, kısa vadeli borçları karşılama durumuna baktığımızda analiz edilen üç belediyenin de dönen varlıkları ile kısa vadeli borçlarını karşılayabildikleri görülmekle birlikte en iyi orana 2008 yılı için Eskişehir Büyükşehir Belediyesi sahiptir. Genel bir değerlendirme yapıldığında 2007 yılına göre 2008 yılında likidite oranlarında genel bir düşüş olduğu görülmektedir. Bu durumun başlıca nedeni ise ekonomik kriz ve piyasalarda yaşanan daralma sürecidir. Bunun yanında ise 2009 yılının Mart ayında gerçekleşen yerel seçimlerde harcamaların artırılmış olmasının etkisi bulunmaktadır. Devam eden bölümlerde de görüleceği üzere söz konusu belediyelerde 2008 yılında kişi başı vergi gelirleri ve kişi başı toplam gelirlerde azalmıştır. Dolayısıyla giderlerindeki artıştan düşük bir gelir artışı gerçekleşmesi sonucu olarak likidite oranlarının düşüş göstermesi doğaldır. 4.3.2. Bütçe Oranları Toplam gelirlerin, toplam harcamalara oranı incelendiğinde; Eskişehir Büyükşehir Belediyesinin Faaliyet Oranı 2007 yılında 1,256 iken 2008 yılında 1,575’e çıkmıştır. Kayseri Büyükşehir Belediyesinin Faaliyet Oranı 2007 yılında 1,911 iken 2008 yılında 1,043’e düşmüştür. Gaziantep Büyükşehir Belediyesinin Faaliyet Oranı 2007 yılında 0,784 iken 2008 yılında 1,226’ya çıkmıştır. Gaziantep Büyükşehir Belediyesi’nin 2007 yılı haricinde üç belediyenin de gelirlerinden fazla harcama yapmadığı görülmektedir. 127 ESKİŞEHİR Faaliyet Oranı Kişi Başı Bütçe Fazlası/Açığı Toplam gelirler / Toplam Giderler Toplam Bütçe Fazlası (Açığı) / Nüfus KAYSERİ GAZİANTEP 2007 2008 2007 2008 2007 2008 1,256 1,575 1,911 1,043 0,784 1,226 6,923 44,6 70 29,003 32,915 64,316 149,060 Eskişehir Büyükşehir Belediyesinin Kişi Başı Bütçe Fazlası/Açığı Oranına baktığımızda; 2007 yılında 32,915 iken 2008 yılında 64,316’ya çıkmıştır. Kayseri Büyükşehir Belediyesinin Kişi Başı Bütçe Fazlası/Açığı Oranına baktığımızda; 2007 yılında 149,06 iken 2008 yılında 6,923’e düşmüştür. Gaziantep Büyükşehir Belediyesinin Kişi Başı Bütçe Fazlası/Açığı Oranına baktığımızda; 2007 yılında -44,670 iken 2008 yılında 29,003’e çıkmıştır. Yine, Gaziantep Büyükşehir Belediyesi’nin 2007 yılı haricinde üç belediyenin de kişi başı bütçe fazlasının olduğu görülmekte ve 2008 yılında en yüksek kişi başı bütçe fazlası ise Eskişehir’de gerçekleşmiştir. Söz konusu oranlara bakarak bir sıralama yapmak gerekirse 2008 yılında en iyi durumda olanın Eskişehir daha sonra Gaziantep ve son olarak Kayseri olduğu görünmektedir. Belediyelerin gelirleri ile giderleri arasındaki fark ne kadar çok olursa bu parayı maddi duran varlıklar için harcayabilirler ve bunun sonucu olarak ta kamu yatırımlarını gerçekleştirebilirler. 4.3.3. Uzun Vadeli Borç Ödeme Yeterliliği Oranları ESKİŞEHİR 2007 2008 KAYSERİ 2007 2008 GAZİANTEP 2007 2008 Net Varlık Oranı Net Varlıklar / Toplam Varlıklar 0,963 0,965 0,987 0,990 0,862 0,923 Uzun Dönem Yükümlülükler Oranı Uzun Vadeli Yükümlülükler / Toplam Varlıklar 0,063 0,100 0,195 0,276 0,584 0,454 Kişi Başı Uzun Dönem Yükümlülükler Oranı Uzun Vadeli Yükümlülükler / Nüfus 55,642 100,586 105,847 166,375 149,007 196,755 128 Yukarıdaki tablodan görüldüğü üzere, Eskişehir Büyükşehir Belediyesinin Net Varlık Oranı 2007 yılında 0,963 iken 2008 yılında 0,965’e çıkmıştır. Kayseri Büyükşehir Belediyesinin Net Varlık Oranı 2007 yılında 0,987 iken 2008 yılında 0,990’a çıkmıştır. Gaziantep Büyükşehir Belediyesinin Net Varlık Oranı 2007 yılında 0,862 iken 2008 yılında 0,923’e çıkmıştır. Analizi yapılan üç belediyenin de net varlıkları %90 civarındadır. Zamanla ayrılan amortisman miktarı artacağından belediyelerin tamamında yatırımların yenilendiği anlaşılmaktadır. Eskişehir Büyükşehir Belediyesinin Uzun Vadeli Yükümlülükler Oranı 2007 yılında 0,063 iken 2008 yılında 0,100’e çıkmıştır. Kayseri Büyükşehir Belediyesinin Uzun Vadeli Yükümlülükler Oranı 2007 yılında 0,195 iken 2008 yılında 0,276’ya çıkmıştır. Gaziantep Büyükşehir Belediyesinin Uzun Vadeli Yükümlülükler Oranı 2007 yılında 0,584 iken 2008 yılında 0,454’e çıkmıştır. Belediyelerin uzun vadeli borçlarını, toplam varlıklarının ne kadarı ile karşılayabileceğini gösteren bu oranın düşük olması beklendiğinden, en iyi durumda olan belediye Eskişehir daha sonra Kayseri ve sonuncu ise Gaziantep’tir. Gaziantep Büyükşehir Belediyesi’nde toplam varlıklarının yarısı civarında uzun vadeli borcu olduğu görülmektedir. O yörede yaşayan kişiler analize katıldığında; Eskişehir Büyükşehir Belediyesinin Kişi Başı Uzun Vadeli Yükümlülükler Oranı 2007 yılında 55,642 iken 2008 yılında 100,586’ya çıkmış, Kayseri Büyükşehir Belediyesinin Kişi Başı Uzun Vadeli Yükümlülükler Oranı 2007 yılında 105,847 iken 2008 yılında 166,375’e çıkmış ve Gaziantep Büyükşehir Belediyesinin Kişi Başı Uzun Vadeli Yükümlülükler Oranı 2007 yılında 149,007 iken 2008 yılında 196,755’e çıkmıştır. Diğer oranla paralel olarak, Gaziantep Büyükşehir Belediyesi sınırları içerisinde yaşayan bir kişiye 2008 yılında 196-TL uzun vadeli borç düşmektedir. Dolayısıyla yıllar itibari ile yine en iyi durumda görünen Eskişehir Büyükşehir Belediyesidir. 129 4.3.4. Hizmet Sürdürebilirliği Oranları Bir bölgede gerçekleştirilecek kamu hizmetlerinin finansmanının yine o bölgede yaşayan kişilerce yapılması daha adaletli görünmektedir. Belediyelerin kendi öz gelirlerinin düşük olması ve bunun artırılması yönündeki çabalar göz önüne alındığında kişi başı vergi oranının yüksek olması olumsuz olarak değerlendirilmemelidir. Ancak hem diğer belediyelere göre yüksek vergi ödeyip hem de daha az hizmet alınıyorsa o zaman haksızlık ortaya çıkmış demektir. ESKİŞEHİR 2007 2008 KAYSERİ 2007 2008 GAZİANTEP 2007 2008 5,144 7,146 4,104 Kişi Başı Vergi Toplam Vergiler / Nüfus 5,750 5,916 3,945 Kişi Başı Gelir Toplam Gelirler / Nüfus 161,458 176,228 312,760 166,099 162,513 157,386 Kişi Başı Harcama Toplam Harcamalar / Nüfus 181.189 280,354 314,336 336,225 152,430 210,265 Eskişehir Büyükşehir Belediyesinin Kişi Başı Vergi Oranı 2007 yılında 5,144 iken 2008 yılında 5,750’ye çıkmıştır. Kayseri Büyükşehir Belediyesinin Kişi Başı Vergi Oranı 2007 yılında 7,146 iken 2008 yılında 5,916’ya düşmüştür. Gaziantep Büyükşehir Belediyesinin Kişi Başı Vergi Oranı 2007 yılında 4,104 iken 2008 yılında 3,945’e düşmüştür. Dolayısıyla bir kişiye düşen verginin 2008 yılında Eskişehir’de 5,75-TL, Kayseri’de 5,91-TL, Gaziantep’te ise 3,94-TL olduğu anlaşılmaktadır. Öz gelirlerini artırma bakımından bakıldığında, kişi başı vergi artışını sadece Eskişehir Büyükşehir Belediyesi gerçekleştirebilmiştir. Eskişehir Büyükşehir Belediyesinin Kişi Başı Gelir Oranı 2007 yılında 161,458 iken 2008 yılında 176,228’e çıkmıştır. Kayseri Büyükşehir Belediyesinin Kişi Başı Gelir Oranı 2007 yılında 312,760 iken 2008 yılında 166,099’a düşmüştür. Gaziantep Büyükşehir Belediyesinin Kişi Başı Gelir Oranı 2007 yılında 162,513 iken 2008 yılında 157,386’ya düşmüştür. Belediyelerin kişi başı geliri ne kadar yüksek olursa o kişilere sunabileceği hizmetle için o kadar fazla para harcayabilir. Kişi başı gelir 2007 yılında en 130 fazla Kayseri Büyükşehir Belediyesi’nde, 2008 yılında ise en fazla Eskişehir Büyükşehir Belediyesinde gerçekleşmiştir. Ayrıca 2007 den 2008 yılına geçişe baktığımızda, sadece Eskişehir’de bir artış yaşandığı görülmektedir. Nakit esasına dayalı olarak, Eskişehir Büyükşehir Belediyesinin Kişi Başı Harcama Oranı 2007 yılında 181.189 iken 2008 yılında 280,354’e çıkmıştır. Kayseri Büyükşehir Belediyesinin Kişi Başı Harcama Oranı 2007 yılında 314,336 iken 2008 yılında 336,225’e çıkmıştır. Gaziantep Büyükşehir Belediyesinin Kişi Başı Harcama Oranı 2007 yılında 152,430 iken 2008 yılında 210,265’e çıkmıştır. Kişi başı harcamanın içeriği daha önemli olmakla birlikte, bu oranlara bakıldığında 2007 ve 2008 yılında en yüksek harcamayı Kayseri Büyükşehir Belediyesi’nin gerçekleştirdiği anlaşılmaktadır. Ancak kişi başı bütçe fazlası ve uzun vadeli borç ödeme oranlarını da göz önüne aldığımızda Kayserinin borçlanmalarının mali yapısına göre yüksek olduğu görülmektedir. Bu nedenle Eskişehir Büyükşehir Belediyesi’nin daha az kişi başı harcaması olmasına rağmen daha sağlıklı bir mali yapısı olduğu söylenebilir. 4.3.4. Genel Değerlendirme Likidite, bütçe, uzun vadeli borç ödeme yeterliliği ve hizmet sürdürülebilirliği olmak üzere dört ana başlıkta yapılan oran analizlerinde genel olarak 2008 yılında belediyelerin mali durumlarında kötüleşme olduğu açıkça görülmektedir. Belediyelerin mali durumlarındaki bu bozulmanın başlıca nedenleri arasında 2008 yılında yaşanan ekonomik kriz ve 2009 Mart ayı yerel seçimlerinden kaynaklanan harcama artışları gösterilebilir. Belediyelerin kendi aralarındaki karşılaştırmalara baktığımızda likidite oranlarında genel olarak 2008 yılında 2007 ılına göre önemli bir azalma olduğu göze çarpmaktadır. 2008 yılında Gaziantep Büyükşehir Belediyesi’nin nakit oranının riskli bir seviyede bulunduğu, Kayseri Büyükşehir Belediyesinin ise Asit Test Oranının oldukça düşük kaldığı görülmektedir. Cari Oranlara baktığımızda üç belediyenin de dönen varlıkları ile kısa vadeli borçlarını 131 karşılayabildikleri görülmekle birlikte en yüksek orana 2008 yılı için Eskişehir Büyükşehir Belediyesi, en düşük orana ise Kayseri Büyükşehir Belediyesi sahiptir. Bütçe durumuna bakıldığında, analiz edilen belediyelerden sadece Gaziantep Büyükşehir Belediyesi’nin 2007 yılında Faaliyet Oranının 1’in altında olduğu, dolayısıyla 2007 yılında gelirlerinden fazla gider yaptığı görülmektedir. Yine sadece Gaziantep Büyükşehir Belediyesi’nde 2007 yılında kişi başı bütçe açığı mevcut olup diğer belediyeler bütçe fazlası vermiştir. Buradaki bütçe fazlası harcanmamış para anlamına gelmemekte olup, bu para maddi duran varlıklar gibi bilançoda karşılığı olan harcamayı ifade etmekte dolayısıyla bina, arsa, taşıt, park, bahçe ve altyapı yatırımları gibi çeşitli alanlarda kullanılmış miktarları belirtebilmektedir. Her iki orana baktığımızda Bütçe oranları için 2008 yılında en iyi değerlere Eskişehir Büyükşehir Belediyesi’nin sahip olduğu söylenebilir. Uzun vadeli borç ödeme yeterliliklerini değerlendirdiğimizde, net varlık oranı üç belediye için benzer ve yeterli durumdadır. Uzun vadeli yükümlülükler Gaziantep Büyükşehir Belediyesi’nde varlıklarının neredeyse yarısıdır. Bu oranın düşük olması beklendiğinden, en iyi durumda olan belediye Eskişehir daha sonra Kayseri’dir. Kişi başı uzun vadeli yükümlülükler 2008 yılında üç belediyede de artış göstermiştir. Bunun sebebi başta belirttiğimiz gibi ekonomik kriz veya yerel seçim olabilir. Diğer oranla paralel olarak, Gaziantep Büyükşehir Belediyesi en kötü durumda olup sınırları içerisinde yaşayan bir kişiye 2008 yılında 196-TL uzun vadeli borç düşmektedir. Dolayısıyla yıllar itibari ile yine en iyi durumda görünen Eskişehir Büyükşehir Belediyesidir. Son olarak hizmet sürdürebilirliği oranlarına baktığımızda; kişi başı vergi oranı en yüksek Kayseri’de daha sonra ise Eskişehir’de gerçekleşmiştir. Buradaki vergiler belediyelerin kendilerinin topladıkları emlak vergisi, eğlence vergisi gibi öz gelirlerdir. Dolayısıyla belediyelerde yaşanan gelir sıkıntısı nedeni ile kendi öz gelirlerini artırmaları mali bağımsızlıkları için önemlidir. Kişi başı vergilerde 2008 yılında 2007 yılına göre artış sadece Eskişehir Büyükşehir Belediyesi’nde gerçekleşmiştir. 2008 yılında Kişi başı gelir 132 rakamları da yine sadece Eskişehir Büyükşehir Belediyesi’nde artış göstermiştir. 2007 ve 2008 yılında en yüksek kişi başı harcama Kayseri Büyükşehir Belediyesi’nde gerçekleştiği görülmektedir. Ancak kişi başı bütçe fazlası ile uzun vadeli borç ödeme oranlarını ve kişi başı gelirlerin 2008 yılında %50 azaldığını göz önüne aldığımızda Kayseri’nin borçlanmalarının mali yapısına göre yüksek olduğu görülmektedir. Dolayısıyla hizmet sürdürülebilirliği açısından en istikrarlı belediye Eskişehir Büyükşehir Belediyesi’dir. Sonuç olarak yapılan karşılaştırmalı oran analiz sonuçlarına göre mali durumu ve yıllar itibari ile mali yapısındaki değişimler açısından en iyi durumda olan Eskişehir Büyükşehir Belediyesi’dir. İkinci sırada Kayseri Büyükşehir Belediyesi bulunmakta olup, sonuncu sırada ise Gaziantep Büyükşehir Belediyesi yer almaktadır. Ancak burada yapılan mali analizlere ilişkin daha önce ayrıntılı olarak değinmiş olduğumuz çeşitli sınırlamalar olduğunu tekrar belirtmekte yarar vardır. 133 SONUÇ Geçmişte, kamu kuruluşlarının mali durumlarının değerlendirilmesine yönelik bilinçli bir talep bulunmamaktaydı. Vatandaşlar, devlet kurumlarının mali durumlarıyla ilgili değillerdi ve yöneticiler de kendilerinin başarısını tarafsız ve bilimsel bir şekilde değerlendirilmesini sağlayacak teknikler geliştirilmesi için istekli değillerdi. Zaten nakde dayalı devlet muhasebesi de mali tablo analizi için kapsamlı veri sağlamıyordu. Ancak kamu kuruluşlarının mali durumlarında zaman içinde çeşitli sorunlar ortaya çıktı. Kamu borçları giderek arttı ve borç anapara ile faiz ödemeleri en gelişmiş ülkelerin bütçelerinde bile önemli bir düzeye erişti. Bu gelişmeler zamanla hizmet kalitesini düşürmüş ve kamuoyu kamu kurumlarının daha etkin yönetimini istemeye başlamıştır. Mali sorunlardan korunmak için daha fazla bilgi talep edilmesi, tahakkuk esaslı devlet muhasebe sistemine geçilmesi ihtiyacını doğurmuştur. Ayrıca demokrasi bilincinin gelişmesinin sonucu olarak da vatandaşlar şeffaf bir kamu yönetimi talep ederek, sivil toplum kuruluşları aracılığı ile kamu kaynaklarının kullanımının incelenmesiyle ilgilenmeye başlamışlardır. Şehirlerin farklı ekonomik ve sosyal özelliklerinin olmasına rağmen, başlıca özelliklerine göre gruplamak mümkündür. Bunların bazıları küçük ölçekli olarak tarımsal ve ekonomik faaliyetlere göre ayrılabilirken, bir kısmı da büyük ölçekli olarak ticaret, sanayi ve hizmet sektörüne göre gruplanabilmektedir. Bu gruplandırma çalışmaları sonucu o belediye grupları için optimum oran ve değerleri belirlemek mümkün hale gelmektedir. Gelecekte daha uzun süreli verilerin elde edilmesi ve bu kuruluşların mali başarıları incelenerek özel sektörde olduğu gibi kamu sektörü için de daha güvenilir analiz tekniklerinin geliştirileceği düşünülmektedir. Belediye gelişmelerden örgütlerinin bağımsız yapısal ve düşünülmesi işlemsel yönlerinin mümkün değildir. ekonomik Dolayısıyla belediyeler; özel sektördeki maliyet, performans, kalite, müşteri memnuniyeti, etkilik ve verimlilik ölçütlerinden uzak tutulamaz. Ancak özel sektördeki başarı ölçütlerinin tamamen belediye yönetimine taşınması da “kamu yararını 134 sağlama” işlevleri bakımından mümkün değildir. Bu nedenle belediye yönetimleri için oluşturulması gereken başarı kriterleri belirlenirken; yapılacak hizmetlerin niteliği, kamu kurumun yapısı ve yasal altyapının araştırılması gerekmektedir. Belediyelerin mali tablolarının analizinde, tespit edilen sınırlamaların göz önüne alınması gerekmektedir. Belediyelerin kar amacı gütmemeleri işletmelerde kullanılan analiz tekniklerinin tam olarak kullanılamayacağının en önemli göstergesidir. Tahakkuk esaslı muhasebe sistemine geçişin de henüz yeni olması çeşitli sakıncalar doğurmaktadır. Zaten Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğünde yapmış olduğu incelemelerde belediyelerin muhasebe kayıtlarında ve mali raporlarında bir çok hataya rastlandığı tespit edilmiştir. Ancak bu durumun zamanla gerçekleştirilen eğitim ve denetim çalışmaları sonucu düzeleceği beklenmektedir. Başka bir husus ise belediye muhasebe sisteminde henüz uluslararası muhasebe standartlarının uygulanmıyor olmasıdır. Devlet Muhasebesi Standartları Kurulu standartların bir kısmını yayımlamış olsa da henüz yürürlüğe girmemiştir. 2012 yılı sonuna kadar standartların tamamının yayımlanması planlanmaktadır ancak altyapının ve uygulamanın ne zaman başlayacağı belirsiz durumdadır. Ülkemizde her ne kadar devlet muhasebesi alanında çeşitli gelişmeler olsa da henüz mali tabloların doğru ve güvenilir olduğunu da söylemek mümkün değildir. Mali denetim görevi 5018 sayılı yasa ile Sayıştay Başkanlığı’na verilmiştir. Halen Sayıştay tarafından yapılan denetim mevzuata uygunluk denetiminin ötesine geçmemektedir. Sayıştay Başkanlığı kendi içerisinde bir altyapı çalışması yapmış ve mali denetim rehberi hazırlayarak çeşitli pilot denetimler gerçekleştirmiştir. Sayıştay Kanunu’nun 5018 sayılı yasa ile uyumlu olmaması nedeni ile henüz mali denetim yapılamamaktadır. 25/02/2005 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına sunulan Sayıştay Kanunu Teklifi ise henüz yasalaşmamıştır. Söz konusu yasa çıktıktan sonra belediyeler üzerinde uluslararası standartlara uygun bir mali denetimin yapılması planlanmaktadır. Yaptığımız çalışmada belediyelerin mali tablolarına yönelik çeşitli 135 sınırlamaları göz önüne almamız gerektiği ve bunun yanında kullanacağımız analiz teknikleri ile ilgili de bazı uyarlamaların gerektiği sonucu ortaya çıkmıştır. Bunların başında, trend analizi yapılabilmesi için henüz elimizde uzun yılları kapsayacak doğru ve güvenilir veriler bulunmamaktadır. Tahakkuk esaslı muhasebeye 2006 yılında geçilmiş olması, yeni muhasebe sisteminin henüz oturmamış olması ve muhasebe alanında yetişmiş personelin bulunmaması ile bu konuda yeterli denetimin yapılmaması başlıca bu konudaki başlıca engelleri oluşturmaktadır. Yüzde yöntemi ile analiz ve karşılaştırmalı analiz teknikleri belediye mali tabloları için uygulanabilir teknikler olarak görülmektedir. Ancak bu analiz teknikleri de uygulanırken 2006 yılı tablolarının, hem sistemin ilk tabloları olması nedeniyle hem de 2007 yılında hesap kodlarında yapılan çeşitli değişiklikler nedeniyle göz önüne alınmamasının daha doğru sonuçlar vereceği düşünülmektedir. Yapılan uygulama örneğinden ve belediyelerin muhasebe sisteminden anlaşıldığı üzere oran analizi yönteminin belediye mali tabloları için uygulanması gereken en önemli teknik olduğu anlaşılmaktadır. Burada öncelikle ülkemizde doğru sonuçlar verecek ve kamu yararının ölçüsü olabilecek oranların tespit edilmesi önem taşımaktadır. Yaptığımız örnekte uyguladığımız oranlar belli açılardan belediyelerin mali durumlarına ışık tutmakla birlikte bu oranların çoğaltılması gerekmektedir. Belediye mali tabloları Maliye Bakanlığı tarafından konsolide edilmektedir. Dolayısıyla tüm verilerin burada toplanma imkanı bulunmaktadır. Maliye Bakanlığı bu veriler ile belediyelerin oran analizlerini yaparak, gelişmişlik düzeyleri ve nüfuslarını göz önünde bulundurarak bir veri seti oluşturabilir. Böylece tüm belediyelerin kendi grupları içersinde karşılaştırılma imkanı da elde edilmiş olur. Belediyelerde mali tablolar üzerinden yapılacak analizlerin yorumlanması da farklı noktalardan değerlendirilmesi gereken bir konudur. Uygulama örneğinde ve daha öncede analize yönelik sınırlamalarda da değindiğimiz üzere, belediye mali tablolarını işletmelerin mali tabloları gibi yorumlamamız mümkün değildir, ancak çeşitli benzerlikler de vardır. Analiz sonuçlarına göre riskli görünen hususların nedenleri araştırılmalıdır. Sadece 136 mali tablolar analiz edilerek kesin yargılara varılmamalıdır. Belediyelerin temel görevinin o bölgedeki halka hizmet etmek ve kamu yararı sağlamak olduğu unutulmamalıdır. Sonuç olarak belediyeler için mali tablolar hesap verilebilirliği ve saydamlığı sağlamanın temel araçlarından biridir. Yöneticilere yol gösterme ve ekonomik duruma da ışık tutma bakımından yadsınamaz bir öneme sahiptir. Bu nedenle süratle belediyelerin muhasebe sistemi ve denetimi konularına ilişkin eksikliklerin giderilmesi ve mali tabloların kamuoyuna doğru, güvenilir ve şeffaf bir şekilde sunulması gerekmektedir. Böylece demokrasinin gereği olarak ta seçmenler, yönetime katılma ve hesap sorma imkanına kavuşmuş olacaklardır. 137 KAYNAKÇA AKDOĞAN, Nalan, TENKER, Nejat; Finansal Tablolar ve Mali Analiz Teknikleri, Ankara, Gazi Kitabevi, 12.Baskı, 2007. AKGÜÇ, Öztin; Mali Tablolar Analizi, İstanbul, Arayış Basım ve Yayıncılık, 10.Baskı, 2002. BAŞARAN, İsmail; Kent ve Yerel Yönetim, İstanbul, Okutan Yayıncılık, 1.baskı, 2008. BOZLAĞAN, Recep, DEMİRKAYA, Yüksel; Türkiye’de Yerel Yönetimler, İstanbul, Nobel Yayın Dağıtım, 1.Baskı, 2008. BROWN, W. Ken, “The 10-Point Test of Financial Condition: Toward an Easy-to-Use Assessment Tool for Smaller Cities”, Government Finance Review, December, 1993, s.21-26. BÜLBÜL, Duran; Yerel Yönetimler Maliyesi, Gazi Kitabevi, 2006. BÜLBÜL, Duran, EJDER, Handan, ŞAHİN, Özgür; Devlet Bütçesi, Ankara, Gazi Kitabevi, 2005. BÜYÜKMİRZA, Kamil; Maliyet ve Yönetim Muhasebesi, Ankara, Gazi Kitabevi, 9. Baskı, 2003. ÇALDAĞ, Yurdakul; Denetim ve Raporlama Finansal Tablolar ve Analiz Teknikleri, Ankara, Türmob Yayınları, 3.Baskı, 2006. ÇETİNER, Ertuğrul; İşletmelerde Mali Analiz, Ankara, Tutibay Yayınları, 3.baskı, 1996. ÇINAR, Tayfun; Yerel Yönetimlerde Mali Yönetim, Ankara, TODAİE Yayınları, 2007. ÇÖKER, Fikret; Yerel Yönetimler Analitik Bütçe ve Tahakkuk Esaslı Muhasebe Sistemi, Ankara, Mali Yönetim ve Denetim Yayınları, 2006. DERE, Abdulkadir, ”Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliğinde Faaliyet ve Bütçe Hesapları”, Mali Hukuk Dergisi, Sayı 123, Mayıs-Haziran, 2006. s.45-50. DİNÇER, Bülent, ÖZASLAN, Metin, KAVASOĞLU, Taner; “İllerin ve Bölgelerin Sosyo-ekonomik T.C.Başbakanlık Devlet Gelişmişlik Planlama Sıralaması Teşkilatı Web Araştırması Sitesi, ”, (Erişim) 138 http://ekutup.dpt.gov.tr/bolgesel/gosterge/2003-05.pdf, 15 Nisan 2009. ERDOĞAN, Murat ” Muhasebe, Denetim Ve Bağımsız Denetimin Gerekliliği”, Doğuş Üniversitesi Dergisi, Sayı 5, 2002, s.51-63. ERDOĞAN, Necmettin; Mali Tablolar ve Analizi, Ankara, Atilla Kitabevi, 1997. EREN, Veysel ”Kamu Performans Yönetiminde Ölçüt Sorunu: İdari Faaliyetlerde Başarı Ölçütleri”, Amme İdaresi Dergisi, Sayı 2, Haziran, 2009, s.1-21. ERSÖZ, Mustafa; “A Study On Cıty Munıcıpalıtıes Of Turkey:Relatıonshıp Between Socıoeconomıc Level And Fınancıal Condıtıon”, Marmara Üniversitesi SBE, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2008. FRİDSON, Martin, ALVAREZ, Fernando; Financial Statement Analysis, Third Edition, John Wiley & Sons İnc, Canada, 2002. GÜCENME, Ümit; Mali Tablolar Analizi ve Enflasyon Muhasebesi, İstanbul, Aktüel Yayınları, 5.baskı, 2005. GÜL, H.Engin “Tahakkuk Esaslı Devlet Muhasebesinin Getirdiği Yenilikler ve Muhasebe Uygulamalarına Etkileri”, Gazi Üniversitesi SBE, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2007. HAFTACI, Vasfi, BADEM, Cemkut ”Tahakkuk Esaslı Muhasebe ve Belediyelerde Yeni Muhasebe Düzeni”, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 2, 2006, s.83-107. KAPLAN, Ersin “Yerel Yönetimler Maliyesi ve Bütçe Süreci”, Türk İdare Dergisi, Sayı 454, Mart, 2007, s.157-177. KARAARSLAN, Erkan; Kamu Mali Yönetiminde Stratejik Planlama ve Performans Esaslı Bütçeleme, Ed. Coşkun Can AKTAN, 1.baskı, Seçkin Yayınları, Ankara, 2006. KARAARSLAN, Erkan ”Ülkemizde Devlet Muhasebesinin Serüveni”, Sayıştay Dergisi, Sayı 54, Temmuz-Eylül, 2004, s.37-76. KARATAŞ, Halil ”Mahalli İdarelere Genel Bütçeden Aktarılan Pay Artıyor”, Bütçe Dünyası Dergisi, Sayı 30, Yaz, 2008, s.34-43. KERİMOĞLU, Baki, KIZILKAYA, Eyüp, KULAKSIZ, Haydar, HASTÜRK, Mesut, GÜLŞEN, Hamdi, KARAARSLAN, Erkan; Mahalli İdareler İçin 139 Tahakkuk Esaslı Devlet Muhasebesi, Ankara, Güncel Mevzuat Yayınları, 2006. KOCABAŞ, Bilal “Analitik Bütçe Sınıflandırması” Mali Kılavuz Dergisi, Sayı 26, Ekim, 2004, s.61-72. KOÇ YALKIN, Yüksel; Genel Muhasebe, Ankara, Turhan Kitabevi, 10.baskı, 1998. KÖSEOĞLU, Özer ”Türk Belediyeciliğinde Performansa Dayalı Yönetim Anlayışına Geçiş: Arka Plan ve Sorunlar”, Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, Sayı 1, Ocak, 2008, s.19-42. KURTULUŞ, Barış; Türkiye’de Belediyelerin Mali Yapısı ve Harcamaların Finansmanı, Ankara, DPT Yayınları, 2006. NADAROĞLU, Halil; Mahalli İdareler, Beta Yayınları, 7.baskı, 2001. ÖRTEN, Remzi; Genel Muhasebe ve Tekdüzen Muhasebe Uygulama Örnekleri, Ankara, Gazi Kitabevi, 2.baskı, 2000. SEVİLENGÜL, Orhan; Genel Muhasebe, Ankara, Gazi Kitabevi, 11. Baskı, 2003. SEVİM, Şerafettin; Mali Tablolar Analizi, Kütahya, Ekspres Matbaası, 1.Baskı, 2005. SHAH, Anwar; Public Expenditure Analysis, The Worldbank Washington D.C. USA, 2005. T.C. Maliye Bakanlığı, Muhasebat Genel Müdürlüğü, Devlet Muhasebesinde Reform Çalışmaları: Nakit Esasından Tahakkuk Esasına, Ankara, Kasım 2002. T.C. Maliye Bakanlığı, Muhasebat Genel Müdürlüğü, Tahakkuk Esaslı Devlet Muhasebesi Pilot Uygulama Sonuçları, Ankara, Mayıs 2003 TOPAKKAYA, Ali; “Devlet Muhasebesi Standartları Alanında Yapılan Çalışmalar”, Devlet Muhasebe Uzmanları Derneği Web Sitesi, (Erişim) http//www.demud.com/, 15 Ocak 2009. ULUSOY, Ahmet, AKDEMİR, Tekin; Mahalli İdareler, Seçkin Yayınevi, 4.baskı, 2006. URHAN, Vahide Feyza “Türkiye’de Yerel Yönetimlerin Yapılandırılması”, Sayıştay Dergisi, Sayı 70, 2007, s.85-102. Yeniden 140 WANG, Xiaohu, DENNİS, Lynda, (JEFF) TU, Yuan Sen; “Measuring Financial Condition: A Study of U.S.States”, Public Budgeting & Finance, Summer, 2007, s.1-21. YILDIRIM, Ramazan ”59.Hükümet Döneminde Yapılan Belediye Reformunun Kısa Bir Değerlendirilmesi”, Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, Sayı 2, Nisan, 2006 s.31-60. 2.206.520 5.850.284 120 Gelirlerden Alacaklar Hesabi 121 Gelirlerden Takipli Alacaklar Hesabi 3.291.780 0 0 16 Ön Ödemeler 162 Bütçe Dişi Avans Ve Krediler Hesabi -47.132.559 342.638.286 AKTİF TOPLAMI 5.814.377 257 Birikmiş Amortismanlar 9.172.984 255 Demirbaşlar Hesabi 0 254 Taşitlar Hesabi 253 Tesis, Makine Ve Cihazlar Hesabi 29.454.967 247.688.654 252 Binalar Hesabi 540.214.327 244.998.422 25 Maddi Duran Varlıklar 250 Arazi Ve Arsalar Hesabi 610.667.523 -47.132.559 3.099.758 15.775.137 9.968.291 29.313.689 529.190.011 1.722.812 0 240 Mali Kuruluşlara Yatirilan Sermayeler Hesabi 1.722.812 0 0 176.088 232 Kurumca Verilen Borçlardan Alacaklar Hesabi 0 5.129.656 5.129.656 0 547.066.794 24 Mali Duran Varlıklar 176.088 7.065.268 220 Gelirlerden Alacaklar Hesabi 23 Kurum Alacakları 7.065.268 0 22 Faaliyet alacakları 21 Menkul Varlıklar 252.239.778 0 2 DURAN VARLIKLAR 685.909 0 19 Diğer Dönen Varlıklar 190 Devreden Katma Değer Vergisi Hesabi 685.909 0 97.156 181 Gelir Tahakkuklari Hesabi 0 97.156 18 Gelecek Aylara Ait Giderler 3.291.780 2.101.908 2.153.753 150 İlk Madde Ve Malzeme Hesabi 2.101.908 663.432 2.153.753 663.432 140 Kişilerden Alacaklar Hesabi 663.432 40.093.965 40.093.965 300 8.174.193 2.056.649 10.231.142 6.532.593 0 6.532.593 63.600.729 2008 YILI 15 Stoklar 663.432 53.248.367 132 Kurumca Verilen Borçlardan Alacaklar Hesabi 14 Diğer Alacaklar 53.248.367 13 Kurum Alacakları 0 8.056.804 12 Faaliyet Alacakları 126 Verilen Depozito Ve Teminatlar Hesabi 26.178.996 0 26.178.996 90.398.508 2007 YILI PASİF TOPLAM 591 Dönem Olumsuz Faaliyet Sonucu 590 Dönem Olumlu Faaliyet Sonucu Hesabi 580 Geçmiş Yıllar Olumsuz Faaliyet Sonuçlari Hesabı 59 Dönem Faaliyet Sonuçları 58 Geçmiş Yıllar Olumsuz Faaliyet Sonuçları 570 Geçmiş Yillar Olumlu Faaliyet Sonuçlari Hesabi 57 Geçmiş Yıllar Olumlu Faaliyet Sonuçları 500 Net Değer Hesabi 5 ÖZKAYNAKLAR 50 Net Değer 480 Gelecek Yillara Ait Gelirler Hesabi 48 Gelecek Yıllara Ait Gelirler ve Gider Tahakkukları 438 Kamuya Olan Ertelenmiş Veya Taksitlendirilmiş Borç 403 Kamu İdarelerine Mali Borçlar Hesabi 43 Diğer Borçlar 400 Banka Kredileri Hesabi 4 UZUN VADELİ YABANCI KAYNAKLAR 40 Uzun Vadeli İç Mali İç Borçlar 368 Vadesi Geçmiş, Ertelenmiş Veya Taksitlendirilmiş V 362 Fonlar Veya Diğer Kamu İdareleri Adina Yapilan Ta 361 Ödenecek Sosyal Güvenlik Kesintileri Hesabi 360 Ödenecek Vergi Ve Fonlar Hesabi 36 Ödenecek Diğer Yükümlülükler 333 Emanetler Hesabi 330 Alinan Depozito Ve Teminatlar Hesabi 33 Emanet Yabancı Kaynaklar 320 Bütçe Emanetleri Hesabi 32 Faaliyet Borçları 303 Kamu İdarelerine Mali Borçlar Hesabi 300 Banka Kredileri Hesabi 30 Kısa Vadeli İç Mali Borçlar 3 KISA VADELİ YABANCI KAYNAKLAR PASİF GAZİANTEP BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ 2007 - 2008 YILLARI BİLANÇOSUDUR 102 Banka Hesabi 100 Kasa Hesabi 10 Hazır Değerler 1 DÖNEN VARLIKLAR AKTİF 342.638.286 0 37.119.767 37.119.767 -36.310.155 -36.310.155 0 0 112.486.092 112.486.092 113.295.704 0 0 0 0 144.457.924 55.586.261 200.044.185 200.044.185 0 26.152 399.673 11.777.444 12.203.269 2.558.926 2.048.975 4.607.901 12.487.227 12.487.227 0 0 0 29.298.397 2007 YILI 610.667.523 -56.187.733 0 -56.187.733 -90.891.571 -90.891.571 37.119.767 37.119.767 394.318.941 394.318.941 284.359.404 270.000 270.000 5.396.003 5.396.003 117.536.686 154.277.445 271.814.131 277.480.135 3.739.039 48.003 453.464 2.031.121 6.271.627 1.842.136 5.848.284 7.690.420 26.958.544 26.958.544 4.000.000 3.907.394 7.907.394 48.827.984 2008 YILI 141 EKLER EK I : GAZİANTEP BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ 2007-2008 MALİ YILLARI BİLANÇOSU 142 EK II : GAZİANTEP BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ 2007-2008 MALİ YILLARI FAALİYET SONUÇLARI TABLOSU HES. Yardımcı Hesap KODU KD1 KD2 KD3 KD4 GİDERİN TÜRÜ 6 FAALİYET HESAPLARI 63 GİDER HESAPLARI 630 GİDERLER HESABI 630 1 Personel Giderleri 630 1 1 MEMURLAR 630 1 1 1 Temel Maaşlar 630 1 1 1 1 Temel Maaşlar 630 1 1 2 Zamlar ve Tazminatlar 630 1 1 2 1 Zamlar ve Tazminatlar 630 1 1 3 Ödenekler 630 1 1 3 1 Ödenekler 630 1 1 4 Sosyal Haklar 630 1 1 4 1 Sosyal Haklar 630 1 1 5 Ek Çalışma Karşılıkları 630 1 1 5 1 Ek Çalışma Karşılıkları 630 1 1 6 Ödül ve İkramiyeler 630 1 1 6 1 Ödül ve İkramiyeler 630 1 1 9 Diğer Personel Giderleri 630 1 1 9 9 Diğer Personel Giderleri 630 2 1 SÖZLEŞMELİ PERSONEL 630 2 1 1 Ücretler 630 2 1 1 2 Kadro Karşılığı Sözleşmeli Personel Ücretleri 630 2 1 1 3 Akademik Sözleşmeli Personel Ücretleri 630 2 1 2 Zamlar ve Tazminatlar 630 2 1 2 2 Kadro Karşılığı Sözleşmeli Personel Zam ve Tazmina 630 2 1 4 Sosyal Haklar 630 2 1 4 1 657 S.K 4/B Sözleşmeli Personel Sosyal Hakları 630 2 1 4 2 Kadro Karşılığı Sözleşmeli Personel Sosyal Hakları 630 2 1 5 Ek Çalışma Karşılıkları 630 2 1 5 2 Kadro Karşılığı Sözleşmeli Personel Ek Çalışma Kar 630 3 1 İŞÇİLER 630 3 1 1 İşçilerin Ücretleri 630 3 1 1 1 Sürekli İşçilerin Ücretleri 630 3 1 2 İşçilerin İhbar ve Kıdem Tazminatları 630 3 1 2 1 Sürekli İşçilerin İhbar ve Kıdem Tazminatı 630 3 1 3 İşçilerin Sosyal Hakları 630 3 1 3 1 Sürekli İşçilerin Sosyal Hakları 630 3 1 3 2 Geçici İşçilerin Sosyal Hakları 630 3 1 4 İşçilerin Fazla Mesaileri 2007 YILI 278.146.655,75 278.146.655,75 278.146.655,75 25.673.037,55 10.118.928,97 5.583.158,42 5.583.158,42 2.767.504,22 2.767.504,22 296.905,19 296.905,19 507.040,72 507.040,72 964.220,42 964.220,42 0 0 100 100 2.843.280,19 2.636.502,13 2.631.797,43 4.704,70 205.100,46 205.100,46 1.677,60 0 1.677,60 0 0 12.696.865,41 6.410.966,27 6.410.966,27 1.067.510,59 1.067.510,59 2.143.743,65 2.143.743,65 0 1.836.696,28 2008 YILI 181.056.872,13 181.056.872,13 181.056.872,13 22.471.016,07 8.145.970,58 4.472.558,19 4.472.558,19 2.156.618,63 2.156.618,63 252.988,64 252.988,64 348.789,98 348.789,98 853.732,14 853.732,14 61.183,00 61.183,00 100 100 299.054,16 290.354,16 280.991,52 9.362,64 5.456,45 5.456,45 120,88 120,88 0 3.122,67 3.122,67 13.992.736,73 6.460.336,71 6.460.336,71 1.815.127,87 1.815.127,87 2.369.178,13 2.369.060,67 117,46 1.712.967,95 143 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 3 3 3 4 4 4 1 1 1 3 3 3 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 1 1 1 1 1 1 2 2 2 2 2 2 2 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 4 5 5 1 1 1 1 2 2 1 1 1 1 1 1 1 2 2 2 3 3 3 3 3 4 4 4 4 4 5 5 5 5 5 5 6 6 6 6 6 6 9 9 1 Sürekli İşçilerin Fazla Mesaileri İşçilerin Ödül ve İkramiyeleri 1 Sürekli İşçilerin Ödül ve İkramiyeleri GEÇİCİ PERSONEL Ücretler 2 Aday Çırak,Çırak ve Stajyer Öğrencilerin Ücretleri Sosyal Güvenlik Kurumlarına Devlet Primi Giderleri MEMURLAR Emekli Sandığına 1 Emekli Sandığına İŞÇİLER Sosyal Sigortalar Kurumuna 1 Sosyal Sigortalar Kurumuna Mal ve Hizmet Alım Giderleri TÜKETİME YÖNELİK MAL VE MALZEME ALIMLARI Kırtasiye ve Büro Malzemesi Alımları 1 Kırtasiye Alımları 2 Büro Malzemesi Alımları 3 Periyodik Yayın Alımları 4 Diğer Yayın Alımları 5 Baskı ve Cilt Giderleri 90 Diğer Kırtasiye ve Büro Malzemesi Alımları Su ve Temizlik Malzemesi Alımları 1 Su Alımları 2 Temizlik Malzemesi Alımları Enerji Alımları 1 Yakacak Alımları 2 Akaryakıt ve Yağ Alımları 3 Elektrik Alımları 90 Diğer Enerji Alımları Yiyecek,İçecek ve Yem Alımları 1 Yiyecek Alımları(Bedelen İaşe Dahil) 2 İçecek Alımları 3 Yem Alımları 90 Diğer Yiyecek,İçecek ve Yem Alımları Giyim ve Kuşam Alımları 1 Giyecek Alımları(Kişisel Kuşam ve Donanım Dahil) 2 Spor Malzemesi Alımları 3 Tören Malzemesi Alımları 4 Bando Malzemesi Alımları 90 Diğer Giyim ve Kuşam Alımları Özel Malzeme Alımları 1 Laboratuar Malzemesi ile Kimyevi Malzeme Alımı 2 Tıbbi Malzeme ve İlaç Alımları 3 Zirai Malzeme ve İlaç Alımları 4 Canlı Hayvan Alım,Bakım ve Diğer Giderleri 90 Diğer Özel Malzeme Alımları Diğer Tüketim Mal ve Malzeme Alımları 1 Bahçe Malzemesi Alımları ile Yapım ve Bakım Giderl 1.836.696,28 1.712.967,95 1.237.948,62 1.635.126,07 1.237.948,62 1.635.126,07 13.962,98 33.254,60 13.962,98 33.254,60 13.962,98 33.254,60 635.884,17 340.776,43 624.779,30 340.776,43 624.779,30 340.776,43 624.779,30 340.776,43 11.104,87 0 11.104,87 0 11.104,87 0 236.753.570,31 118.764.245,31 15.182.187,85 13.267.194,13 1.223.011,63 763.769,71 188.671,16 140.808,21 67.672,77 36.773,84 103.139,60 0 57.698,90 1.786,20 765.696,04 562.514,28 40.133,16 21.887,18 146.948,92 4.590.102,23 101.404,03 4.549.237,75 45.544,89 40.864,48 7.374.925,12 2.279.537,76 112.440,81 76.300,55 6.428.274,60 1.528.833,23 828.966,89 665.334,79 5.242,82 9.069,19 822.570,06 815.266,95 547.445,26 654.767,89 6.589,81 11.169,13 239.139,85 133.913,66 29.395,14 15.416,27 279.140,51 490.569,63 241.761,96 456.410,02 16.598,22 4.784,89 11.367,22 0 1.486,54 0 7.926,57 29.374,72 987.663,32 252.674,47 1.663,89 2.208,00 21.112,91 8.287,48 346 30.134,37 80.267,70 109.264,31 884.272,82 102.780,31 4.347.928,29 4.075.273,38 1.318.182,16 1.977.897,87 144 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 2 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 9 90 Diğer Tüketim Mal ve Malzeme Alımları YOLLUKLAR 1 Yurtiçi Geçici Görev Yollukları 1 1 Yurtiçi Geçici Görev Yollukları 1 2 Yurtiçi Tedavi Yollukları 2 Yurtiçi Sürekli Görev Yollukları 2 1 Yurtiçi Sürekli Görev Yollukları 3 Yurtdışı Geçici Görev Yollukları 3 1 Yurtdışı Geçici Görev Yollukları 3 2 Yurtdışı Tedavi Yollukları 4 Yurtdışı Sürekli Görev Yollukları 4 1 Yurtdışı Sürekli Görev Yollukları GÖREV GİDERLERİ 2 Yasal Giderler 2 4 Mahkeme ve Harç Giderleri 2 90 Diğer Yasal Giderler 3 Ödenecek Vergi,Resim,Harçlar ve Benzeri Giderler 3 1 Vergi Ödemeleri ve Benzeri Giderler 3 90 Diğer Vergi,Resim ve Harçlar ve Benzeri Giderler 4 Kültür Varlıkları Alımı ve Korunması Giderleri 4 2 Restorasyon ve Yenileme Giderleri 4 3 Kültür Varlıkları Alımları 4 4 Sergi Giderleri 4 90 Kültür Varlıklarının Korunmasına İlişkin Diğer Gid 9 Diğer Görev Giderleri 9 90 Diğer Görev Giderleri HİZMET ALIMLARI 1 Müşavir Firma ve Kişilere Ödemeler 1 1 Etüd-Proje Bilirkişi ekspertiz Giderleri 1 2 Araştırma ve Geliştirme Giderleri 1 3 Bilgisayar Hizmeti Alımları(Yazılım ve Donanım Har 1 4 Müteahhitlik Hizmetleri(Temizlik Hizmet İhaleleri 1 4 Müteahhitlik Hizmetleri(Temizlik Hizmet İhaleleri 1 5 Harita Yapım ve Alım Giderleri 1 7 Danışma Yönetim ve İşletim Giderleri 1 90 Diğer Müşavir Firma ve Kişilere Ödemeler 2 Haberleşme Giderleri 2 1 Posta ve Telgraf Giderleri 2 2 Telefon Abonelik ve Kullanım Ücretleri 2 3 Bilgiye Abonelik Giderleri(internet Abonelik Ücret 2 4 Haberleşme Cihazları Ruhsat ve Kullanım Giderleri 2 90 Diğer Haberleşme Giderleri 3 Taşıma Giderleri 3 1 Taşımaya İlişkin Beslenme,Barındırma Giderleri 3 3 Yük Taşıma Giderleri 3 4 Geçiş Ücretleri 3 90 Diğer Taşıma Giderleri 4 Tarifeye Bağlı Ödemeler 4 1 İlan Giderleri 4 2 Sigorta Giderleri 3.029.746,13 330.609,28 196.018,07 180.462,07 15.556,00 0 0 134.591,21 134.591,21 0 0 0 7.863.773,53 2.392.020,01 1.478.232,29 913.787,72 374.461,71 82.905,32 291.556,39 5.097.291,81 4.300.488,58 154.403,84 1.400,00 640.999,39 0 0 69.036.415,07 60.559.666,38 451.512,47 1.174,06 1.236,71 0 10.084.310,82 220.070,00 15.246,00 49.786.116,32 427.033,50 31.028,62 370.985,74 7.266,46 8.719,62 9.033,06 236.048,11 0 235.153,11 200 695 923.285,36 309.999,38 73.442,42 2.097.375,51 247.043,63 153.039,63 129.201,63 23.838,00 19.002,38 19.002,38 72.990,99 72.276,99 714 2.010,63 2.010,63 3.574.559,07 831.192,98 703.612,47 127.580,51 740.140,37 77.669,54 662.470,83 2.002.445,72 1.407.673,50 53.218,00 0 541.554,22 780 780 55.339.992,07 50.463.245,66 254.392,25 0 97.046,86 11.038.153,22 0 263.764,00 398.604,30 38.411.285,03 380.941,31 26.561,74 268.168,01 60.172,97 531,13 25.507,46 1.604.395,86 120 1.603.330,86 200 745 503.442,13 376.745,06 92.961,41 145 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 6 6 6 6 6 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 9 9 9 9 9 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 4 3 Komisyon Giderleri 5 1 Dayanıklı Mal ve Malzeme Kiralaması Giderleri 5 2 Taşıt Kiralaması Giderleri 5 3 İş Makinası Kiralaması Giderleri 5 5 Hizmet Binası Kiralaması Giderleri 5 10 Bilgisayar ve Bilgisayar Sistemleri ve Yazılımları 5 90 Diğer Kiralama Giderleri 9 Diğer Hizmet Alımları 9 1 Yurtiçi Staj ve Öğrenim Giderleri 9 2 Yurtdışı Staj ve Öğrenim Giderleri 9 3 Kurslara Katılma Giderleri 9 90 Diğer Hizmet Alımları TEMSİL TANITMA GİDERLERİ 1 Temsil Giderleri 1 1 Temsil,Ağırlama,Tören,Fuar,Organizasyon Giderleri 2 Tanıtma Giderleri 2 1 Tanıtma,Ağırlama,Tören,Fuar,Organizasyon Giderleri MENKUL MAL,GAYRİ MADDİ HAK ALIM,BAKIM VE ONARIM Gİ 1 Menkul Mal alım Giderleri 1 1 Büro ve İşyeri Mal ve Malzeme Alımları 1 2 Büro ve İşyeri Makineve Techizat Alımları 1 3 Avadanlık ve Yedek Parça Alımları 1 4 Yangından Korunma Malzemeleri Alımları 1 90 Diğer Dayanıklı Mal ve Malzeme Alımları 2 Gayri Maddi Hak Alımları 2 1 Bilgisayar Yazılım Alımları ve Yapımları 2 2 Fikri Hak Alımları 2 90 Diğer Gayri Maddi Hak Alımları 3 Bakım ve Onarım Giderleri 3 1 Tefrişat Bakım ve Onarım Giderleri 3 2 Makine Techizat Bakım ve Onarım Giderleri 3 3 Taşıt Bakım ve Onarım Giderleri 3 4 İş Makinesi Onarım Giderleri 3 90 Diğer Bakım ve Onarım Giderleri GAYRİMENKUL MAL BAKIM VE ONARIM GİDERLERİ 1 Hizmet Binası Bakım ve Onarım Giderleri 1 1 Büro Bakım ve Onarım Giderleri 1 4 Atölye ve Tesis Binaları Bakım ve Onarım Giderleri 1 90 Diğer Hizmet Binası Bakım ve Onarım Giderleri 3 Sosyal Tesis Bakım ve Onarım Giderleri 3 1 Sosyal Tesis Bakım ve Onarım Giderleri 6 Yol Bakım ve Onarım Giderleri 6 1 Yol Bakım ve Onarım Giderleri 9 Diğer Taşınmaz Yapım,Bakım ve Onarım Giderleri 9 1 Diğer Taşınmaz Yapım,Bakım ve Onarım Giderleri TEDAVİ VE CENAZE GİDERLERİ 1 Kamu Personeli Tedavi ve Sağlık Malzemesi Giderler 1 1 Kamu Personeli Tedavi ve Sağlık Malzemesi Giderler 2 Kamu Personeli İlaç Giderleri 2 1 Kamu Personeli İlaç Giderleri 539.843,56 33.735,66 0 1.620,00 5.954.246,99 1.688.082,72 627.373,07 309.171,80 98.520,00 0 21.785,16 42.105,94 96.836,00 101.284,21 91.620,50 245.702,44 380 975 14.253,00 18.500,00 1.410,10 16.796,10 75.577,40 209.431,34 1.087.618,54 967.494,28 985.271,57 918.608,58 985.271,57 918.608,58 102.346,97 48.885,70 102.346,97 48.885,70 2.409.819,19 2.938.296,27 127.568,58 1.331.609,10 26.276,06 9.196,20 16.367,32 164.689,27 3.458,05 32.135,52 9.070,32 72.342,90 72.396,83 1.053.245,21 34.620,51 42.495,18 34.620,51 50 0 42.415,68 0 29,5 2.247.630,10 1.564.191,99 2.072,08 55.368,55 1.744.531,36 1.006.645,25 167.628,31 118.046,88 314.104,02 297.448,50 19.294,33 86.682,81 139.889.374,91 41.498.586,82 347.650,00 198.388,67 21.075,27 82.667,26 612 4.718,69 325.962,73 111.002,72 106.200,00 6.905,00 106.200,00 6.905,00 88.391.717,88 33.750.991,97 88.391.717,88 33.750.991,97 51.043.807,03 7.542.301,18 51.043.807,03 7.542.301,18 953.771,94 931.079,04 608.213,73 558.123,43 608.213,73 558.123,43 331.870,79 365.034,94 331.870,79 365.034,94 146 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 9 9 9 9 9 9 1 1 1 2 2 2 5 5 5 2 2 2 3 3 3 3 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 1 2 3 4 6 7 1 1 1 1 3 3 3 3 3 3 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 6 6 6 6 6 6 6 8 8 8 8 8 8 Diğer Tedavi ve Sağlık Malzemesi Giderleri 8 4 Sosyal Güvenliği Bulunmayanların Tedavi ve Sağlık 8 4 Sosyal Güvenliği Bulunmayanların Tedavi ve Sağlık 8 90 Diğer Tedavi ve Sağlık Malzemesi Giderleri 9 Diğer İlaç Giderleri 9 4 Sosyal Güvenliği Bulunmayanların İlaç Giderleri Faiz Giderleri KAMU KURUMLARINA ÖDENEN İÇ BORÇ FAİZ GİDERLERİ 1 Devlet Tahvili 1 1 YTL Cinsinden Tahvillerin Faiz Giderleri DİĞER İÇ BORÇ FAİZ GİDERLERİ 9 Diğer İç Borç Faiz Giderleri 9 1 YTL Cinsinden Diğer İç Borç Faiz Giderleri KISA VADELİ NAKİT İŞLEMLERE AİT FAİZ GİDERLERİ 1 Kısa Vadeli Nakit İşlemlere Ait Faiz Giderleri 1 1 YTL Cinsinden Kısa Vadeli Nakit İşlemlere Ait Faiz Cari Transferler YARDIMLAR 1 Mahalli İdarelere 1 2 Belediyelere Hazine Yardımları KAR AMACI GÜTMEYEN KURULUŞLARA YAPILAN TRANSFERLER 1 Kar Amacı Gütmeyen Kuruluşlara 1 1 Dernek,Birlik,Kurum,Kuruluş,Sandık vb.Kuruluşlara 1 90 Diğerlerine HANE HALKINA YAPILAN TRANSFERLER 1 Burslar ve Harçlıklar 1 1 Yurtiçi Burslar ve Harçlıklar 1 90 Diğer Transferler 2 Eğitim Amaçlı Diğer Transferler 2 1 Eğitim Amaçlı Diğer Transferler 4 Yiyecek Amaçlı Transferler 4 1 Yiyecek Amaçlı Transferler 7 Sosyal Amaçlı Transferler 7 2 Diğer Sosyal Amaçlı Transferler SERMAYE GİDERLERİ Mamül Mal Alımları Menkul Sermaye Üretim Giderleri Gayri Maddi Hak Alımları Gayrimenkul Alımları ve Kamulaştırması Menkul Malların Büyük Onarım Giderleri GAYRİMENKUL BÜYÜK ONARIM GİDERLERİ Borç Verme Yurtiçi Borç Verme 9 Diğer Yurtiçi Borç Verme 9 1 Dernek,Birlik,Kurum,Kuruluş,Sandık vb. Kuruluşlara 9 4 Kamu Ortaklıklarına 12.505,12 7.920,67 0 7.335,71 12.505,12 0 0 584,96 1.182,30 0 1.182,30 0 5.289.505,73 66.613,20 18.500,57 0 18.500,57 0 18.500,57 0 5.262.423,38 1.096,20 5.262.423,38 1.096,20 5.262.423,38 1.096,20 8.581,78 65.517,00 8.581,78 65.517,00 8.581,78 65.517,00 8.173.828,64 9.826.903,80 0 85.500,00 0 85.500,00 0 85.500,00 4.352.817,06 6.067.160,28 4.352.817,06 6.067.160,28 4.352.817,06 6.057.160,28 0 10.000,00 3.821.011,58 3.674.243,52 0 915.440,00 0 670.000,00 0 245.440,00 3.118.949,58 1.748.653,62 3.118.949,58 1.748.653,62 697.562,00 280.319,90 697.562,00 280.319,90 4.500,00 729.830,00 4.500,00 729.830,00 0 23.367.266,14 0 1.091.103,60 0 16.475.333,47 0 1.327,81 0 419.526,89 0 1.435.723,75 0 3.944.250,62 1.620.829,35 6.220.051,18 1.620.829,35 6.220.051,18 1.620.829,35 6.220.051,18 1.620.829,35 6.197.551,18 0 22.500,00 147 Yardımcı Hesap HES. KODU KD1 KD2 KD3 KD4 GELİRİN TÜRÜ 600 GELİRLER HESABI 600 1 Vergi Gelirleri 600 1 3 Dahilde Alınan Mal ve Hizmet Vergileri 600 1 3 9 Dahilde Alınan Diğer Mal ve Hizmet Vergileri 600 1 3 9 51 Eğlence Vergisi 600 1 3 9 52 Yangın Sigortası Vergisi 600 1 3 9 53 İlan ve Reklam Vergisi 600 1 6 Harçlar 600 1 6 9 Diğer Harçlar 600 1 6 9 51 Bina İnşaat Harcı 600 1 6 9 52 Hayvan Kesimi Muayene ve Denetleme Harcı 600 1 6 9 53 İşgal Harcı 600 1 6 9 54 İşyeri Açma İzni Harcı 600 1 6 9 56 Ölçü ve Tartı Aletleri Muayene Harcı 600 1 6 9 58 Tellallık Harcı 600 1 6 9 59 Toptancı Hali Resmi 600 1 6 9 60 Yapı Kullanma İzni Harcı 600 1 6 9 99 Diğer Harçlar 600 3 Teşebbüs ve Mülkiyet Gelirleri 600 3 1 Mal ve Hizmet Satış Gelirleri 600 3 1 1 Mal Satış Gelirleri 600 3 1 1 1 Şartname, Basılı Evrak, Form Satış Gelirleri 600 3 1 1 2 Kitap,Yayın vb. Satış Gelirleri 600 3 1 1 99 Diğer Mal Satış Gelirleri 600 3 1 2 Hizmet Gelirleri 600 3 1 2 3 Avukatlık Vekalet Ücreti Gelirleri 600 3 1 2 11 İlan ve Reklam Gelirleri 600 3 1 2 14 Çevre Kirliliğini Önleme Gelirleri 600 3 1 2 39 İhale İlan Yayın Geliri 600 3 1 2 40 Otopark İşletmesi Gelirleri 600 3 1 2 51 Çevre ve Esenlik Hizmetlerine İlişkin Gelirler 600 3 1 2 53 Eğitim Hizmetlerine İlişkin Gelirler 600 3 1 2 54 Ekonomik Hizmetlere İlişkin Gelirler 600 3 1 2 55 Kültürel Hizmetlere İlişkin Gelirler 600 3 1 2 56 Sağlık Hizmetlerine İlişkin Gelirler 600 3 1 2 57 Sosyal Hizmetlere İlişkin Gelirler 600 3 1 2 59 Ulaştırma Hizmetlerine İlişkin Gelirler 600 3 1 2 60 Tarımsal Hizmetlere İlişkin Gelirler 600 3 1 2 99 Diğer hizmet gelirleri 600 3 2 Malların Kullanma veya Faaliyette Bulunma İzni Ge 600 3 2 1 Malların Kullanma veya Faaliyette Bulunma İzni Gel 600 3 2 1 99 Malların Kullanma veya Faaliyette Bulunma İznine İ 600 3 3 KİT ve Kamu Bankaları Gelirleri 600 3 3 1 Hazine Portföyü ve İştirak Gelirleri 600 3 3 1 2 İştirak Gelirleri 600 3 5 Kurumlar Karları 600 3 5 9 Diğer kurumlar karları 600 3 5 9 99 Diğer kurumlar karları 2007 YILI 218.176.639,17 5.509.311,49 1.063.908,85 1.063.908,85 5.090,67 276.885,18 781.933,00 4.445.402,64 4.445.402,64 50 4.149,11 934.798,79 5.015,00 54.177,78 947.675,80 1.420.087,43 320 1.079.128,73 84.523.725,94 79.070.903,40 68.087.271,65 204.227,90 1.936,00 67.881.107,75 10.983.631,75 17.980,47 522.482,00 1.466.545,51 75.576,40 0 124.248,84 0 275.626,75 16.444,04 6.458.268,70 1.177.407,73 299.080,57 527.993,71 21.977,03 1.587,46 1.587,46 1.587,46 5.339,06 5.339,06 5.339,06 0 0 0 2008 YILI 221.958.922,63 5.563.559,78 1.758.562,73 1.758.562,73 3.500,00 260.821,81 1.494.240,92 3.804.997,05 3.804.997,05 0 5.757,00 70.130,00 4.380,80 37.324,45 556.814,73 1.469.280,07 0 1.661.310,00 75.939.185,69 53.737.977,44 31.959.843,69 183.590,10 0 31.776.253,59 21.778.133,75 31.571,92 449.978,87 110 49.848,20 27.500,00 150.991,64 100 10.651.529,38 74.995,61 7.081.527,29 1.569.806,49 1.085.777,61 601.392,78 3.003,96 0 0 0 0 0 0 5.418.749,36 5.418.749,36 5.418.749,36 148 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 3 3 3 3 3 3 4 4 4 4 4 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 6 6 6 6 6 6 4 4 4 4 1 1 1 1 1 1 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 3 3 3 3 3 3 3 9 9 9 9 9 9 9 Kira Gelirleri 1 Taşınmaz Kiraları 1 1 Lojman Kira Gelirleri 1 99 Diğer Taşınmaz Kira Gelirleri 2 Taşınır Kiraları 2 1 Taşınır Kira Gelirleri Alınan Bağış ve Yardımlar ile Özel Gelirler Kurumlardan ve Kişilerden Alınan Yardım ve Bağışla 1 Cari 1 1 Kurumlardan alınan Bağış ve Yadımlar 1 2 Kişilerden alınan Bağış ve Yadımlar Diğer Gelirler Faiz Gelirleri 8 Vergi, Resim ve Harç Gecikme Faizleri 8 1 Vergi, Resim ve Harç Gecikme Faizleri 9 Diğer Faizler 9 3 Mevduat Faizleri 9 99 Diğer Faizler Kişi ve Kurumlardan Alınan Paylar 2 Vergi ve Harç Gelirlerinden Alınan Paylar 2 51 Merkezi idare Vergi Gelirlerinden Alınan Paylar 2 52 Çevre Temizlik Vergisinden Alınan Paylar 4 Kamu Harcamalarına Katılma Payları 4 53 Yol Harcamalarına Katılma Payı 4 99 Diğer Harcamalara Katılma Payları 8 Mahalli İdarelere Ait Paylar 8 52 Müze Giriş Ücretlerinden Alınan Paylar 9 Diğer Paylar 9 99 Diğer Paylar Para Cezaları 2 İdari Para Cezaları 2 99 Diğer İdari Para Cezaları 4 Vergi Cezaları 4 1 Vergi ve Diğer Amme Alacakları Gecikme Zamları 9 Diğer Para Cezaları 9 99 Yukarıda Tanımlanmayan Diğer Para Cezaları Diğer Çeşitli Gelirler 1 Diğer Çeşitli Gelirler 1 1 İrat Kaydedilecek Nakdi Teminatlar 1 5 Para Farkları 1 6 Kişilerden Alacaklar 1 7 Afetlerde Kullanılacak Gelirler 1 99 Yukarıda Tanımlanmayan Diğer Çeşitli Gelirler 5.445.896,02 5.445.896,02 65.411,66 5.380.484,36 0 0 661.476,69 661.476,69 661.476,69 26.406,00 635.070,69 127.482.125,05 3.251.252,98 0 0 3.251.252,98 3.229.847,08 21.405,90 117.136.113,00 110.071.425,13 107.731.852,50 2.339.572,63 7.053.047,71 452.193,60 6.600.854,11 805,6 805,6 10.834,56 10.834,56 3.850.146,84 577.561,47 577.561,47 481.743,55 481.743,55 2.790.841,82 2.790.841,82 3.244.612,23 3.244.612,23 399.158,54 2.595.293,69 160 250.000,00 0 16.782.458,89 16.780.938,89 58.327,38 16.722.611,51 1.520,00 1.520,00 705.773,30 705.773,30 705.773,30 0 705.773,30 139.750.403,86 1.128.813,51 126,05 126,05 1.128.687,46 1.117.869,09 10.818,37 122.718.325,85 122.622.043,57 121.534.401,27 1.087.642,30 0 0 0 2.872,47 2.872,47 93.409,81 93.409,81 901.661,99 510.418,34 510.418,34 334.143,72 334.143,72 57.099,93 57.099,93 15.001.602,51 15.001.602,51 267.859,44 14.644.540,81 0 0 89.202,26 162.Bütçe Dışı Avans Ve krediler Hesabı -205.128,28 268. Birikmiş Amortismanlar Hesabı (-) 1.424.912,80 485.457.988,03 PASİF TOPLAM 133.446.540,87 40.493.844,75 7.645.385,34 188.974.323,01 64.278.383,08 30.481.871,25 50.860,24 705.097,48 1.773.035,25 133.446.540,87 40.493.844,75 7.645.385,34 188.974.323,01 64.278.383,08 30.481.871,25 2.528.992,97 485.457.988,03 370.560.093,97 94.760.254,33 MALİ AKTİF TOPLAM 1.630.041,08 260. Haklar Hesabı 590. Dönem Olumlu Faaliyet Sonucu Hesabı 59. Dönem Faaliyet Sonuçları 570. Geçmiş Yıllar Olumlu Faaliyet Sonuçları Hesabı 57. Geçmiş Yıllar Olumlu Faaliyet Sonuçları 522. Yeniden Değerlendirme Farkları Hesabı 52. Yeniden Değerlendirme Farkları 500. Net Değer Hesabı 50. Net Değer V. ÖZKAYNAKLAR 410. Dış Mali Borçlar Hesabı 41. Uzun Vadeli Dış Mali Borçlar 400. Banka Krediler Hesabı 359.418.005,72 40. Uzun Vadeli İç Mali Borçlar IV. UZUN VADELİ YABANCI KAYNAKLAR 362. Fonlar veya Diğer Kamu İdareleri Adına Ya. 361. Ödenecek Sosyal Güvenlik Kesintileri Hesabı 540.463,61 2.473.483,70 3.013.947,31 10.514.914,28 2007 26. Maddi olmayan Varlıklar Hesabı -6.105.763,86 8.567.380,73 255. Demirbaşlar Hesabı 100.480.246,74 2.046.625,77 254. Taşıtlar Hesabı 258. Yapılmakta Olan Yatırımlar Hesabı 2.487.344,20 253. Tesis Makine ve Cihazlar Hesabı 257. Birikmiş Amortismanlar Hesabı (-) 67.599.381,04 252. Binalar Hesabı 412.960,33 84.615.573,88 251.Yeraltı ve Yerüstü Düzenler Hesabı 343.618.452,50 14.374.640,42 12.361.486,43 360. Ödenecek Vergi ve Fonlar Hesabı 36. Ödenecek Diğer Yükümlülükler 333. Emanetler Hesabı 330. Alınan Depozito ve Teminatlar Hesabı 10.514.914,28 4.079.785,17 BELEDİYESİ 256. Diğer Maddi Duran Varlıklar Hesabı 83.514.703,67 250. Arazi ve Arsa Hesabı 14.374.640,42 12.361.486,43 33.575.048,13 33.575.048,13 3.597.706,54 33. Emanet Yabancı Kaynaklar 320. Bütçe Emanetler Hesabı 32. Faaliyet Borçları 4.079.785,17 BÜYÜKŞEHİR 25. Maddi Duran Varlıklar 241. Mal ve Hizmet Üreten Kuruluşlara Yatırılan 24. Mali Duran Varlıklar II. DURAN VARLIKLAR 190. Devreden Katmadeğer Vergisi Hesabı 19. Diğer Dönem Varlıklar 3.597.706,54 211.641,31 211.641,31 44.878.369,44 300. Banka Krediler Hesabı 30. Kısa Vadeli İç Mali Borçlar KAYSERİ 16. Ön Ödemeler 150. İlk Madde Ve Malzeme Hesabı 15. Stoklar 140. Kişilerleden Alacaklar Hesabı 14. Diğer Alacaklar 44.878.369,44 31.415.730,46 : 120.Gelirlerden Alacaklar Hesabı 12. Faliyet Alacakları 31.415.730,46 PASİF 20.137.639,73 III 102. Banka Hesabı 126.039.982,31 III. KISA VADELİ YABANCI KAYNAKLAR EK 10. Hazır Değerler I. DÖNEM VARLIKLAR AKTİF 149 YILI BİLANÇOSU 105. Döviz Hesabı 220. Gelirlerden Alacaklar Hesabı Faaliyet Alacakları 205.128,28 1.511.168,50 604.096.098,74 PASİF TOPLAM 590. Dönem Olumlu Faaliyet Sonucu Hesabı 59. Dönem Faaliyet Sonuçları 570. Geçmiş Yıllar Olumlu Faaliyet Sonuçları Hesabı 57. Geçmiş Yıllar Olumlu Faaliyet Sonuçları 500. Net Değer Hesabı 50. Net Değer V. ÖZKAYNAKLAR 410. Dış Mali Borçlar Hesabı 41. Uzun Vadeli Dış Mali Borçlar 400. Banka Krediler Hesabı 40. Uzun Vadeli İç Mali Borçlar 529.323.883,39 IV. UZUN VADELİ YABANCI KAYNAKLAR 362. Fonlar veya Diğer Kamu İdareleri Adına Ya. 361. Ödenecek Sosyal Güvenlik Kesintileri Hesabı 360. Ödenecek Vergi ve Fonlar Hesabı 6.933.055,43 173.940.385,62 188.974.323,01 133.969.356,37 32.646.932,77 40.236,97 948.328,78 1.909.922,87 7.715.036,61 6.933.055,43 173.940.385,62 188.974.323,01 133.969.356,37 32.646.932,77 2.898.488,62 8.393.260,45 36.981.866,51 604.096.098,74 369.847.764,06 166.616.289,14 MALİ AKTİF TOPLAM 268. Birikmiş Amortismanlar Hesabı (-) 260. Haklar Hesabı 1.716.296,78 188.944.583,34 258. Yapılmakta Olan Yatırımlar Hesabı 333. Emanetler Hesabı 36. Ödenecek Diğer Yükümlülükler 678.223,84 36.981.866,51 2008 26. Maddi olmayan Varlıklar Hesabı 412.960,33 6.105.763,86 9.485.691,06 255. Demirbaşlar Hesabı 257. Birikmiş Amortismanlar Hesabı (-) 2.283.358,00 503.887.325,50 19.480.023,45 4.445.365,94 13.809.115,12 38.414.450,15 2.676.713,68 330. Alınan Depozito ve Teminatlar Hesabı 33. Emanet Yabancı Kaynaklar 320. Bütçe Emanetler Hesabı 32. Faaliyet Borçları BELEDİYESİ 256. Diğer Maddi Duran Varlıklar Hesabı 3.618.792,52 254. Taşıtlar Hesabı 84.343.811,96 130.813.053,22 90.090.838,93 8.980.070,00 10.499.953,45 253. Tesis Makine ve Cihazlar Hesabı 252. Binalar Hesabı 251.Yeraltı ve Yerüstü Düzenler Hesabı 250. Arazi ve Arsa Hesabı 25. Maddi Duran Varlıklar 241. Mal ve Hizmet Üreten Kuruluşlara Yatırılan 240. Mali Kuruluşlara Yatırılan Sermayeler Hesabı 4.445.365,94 13.809.115,12 38.414.450,15 2.676.713,68 147.632,85 3.094.039,25 13.590.262,29 5.768.167,67 BÜYÜKŞEHİR 24. Mali Duran Varlıklar 22 II. DURAN VARLIKLAR 190. Devreden Katmadeğer Vergisi Hesabı 19. Diğer Dönen Varlıklar 162. Bütçe Dışı Avans ve Krediler Hesabı 16. Ön Ödemeler 150. İlk Madde Ve Malzeme Hesabı 147.632,85 76.630,72 3.017.408,53 13.590.262,29 5.768.167,67 KAYSERİ 15. Stoklar 140. Kişilerleden Alacaklar Hesabı 14. Diğer Alacaklar 121.Gelirlerden Takipli Alacaklar Hesabı 120.Gelirlerden Alacaklar Hesabı 12. Faliyet Alacakları 310. Cari Yılda Ödenecek Dış Mali Borçlar Hesabı 31. Kısa Vadeli Dış Mali Borçlar 300. Banka Krediler Hesabı 30. Kısa Vadeli İç Mali Borçlar : 291.012,01 1.191,00 4.932.012,69 103. Verilen Çekler 16.630.264,30 PASİF 67.632.045,54 IV 109. Banka Kredi Kartlarından Alacaklar Hesabı 11.408.430,60 102. Banka Hesabı 74.772.215,35 III. KISA VADELİ YABANCI KAYNAKLAR EK 10. Hazır Değerler I. DÖNEM VARLIKLAR AKTİF 150 YILI BİLANÇOSU 151 EK V : KAYSERİ BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ 2007-2008 MALİ YILLARI FAALİYET SONUÇLARI TABLOSU Hesap Yardımcı Hesap Kodu I II III IV 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 2 2 2 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 4 4 4 4 5 5 5 5 5 1 1 51 1 52 1 90 1 1 1 6 6 1 1 2 2 4 4 5 5 6 6 9 9 1 1 1 1 1 1 1 1 2 2 3 3 4 4 5 5 9 9 2 1 1 1 2 3 1 1 1 1 1 1 GİDERİN TÜRÜ Giderler Hesabı Personel Giderleri Memurlar Temel Maaşlar Temel Maaşlar Zamlar Ve Tazminatlar Zamlar Ve Tazminatlar Sosyal Haklar Sosyal Haklar Ek Çalışma Karşılıkları Ek Çalışma Karşılıkları Ödül Ve İkramiyeler Ödül Ve İkramiyeler Diğer Personel Giderleri Diğer Personel Giderleri İşçiler İşçilerin Ücretleri Sürekli İşçilerin Ücretleri İşçilerin İhbar Ve Kıdem Tazminatları Sürekli İşçilerin İhbar Ve Kıdem Tazminatları İşçilerin Sosyal Hakları Sürekli İşçilerin Sosyal Hakları İşçilerin Fazla Mesaileri Sürekli İşçilerin Fazla Mesaileri İşçilerin Ödül Ve İkramiyeleri Sürekli İşçilerin Ödül Ve İkramiyeleri İşçilerin Diğer Ödemeleri Geçici İşçilerin Diğer Ödemeleri Geçici Personel Ücretler Aday Çırak, Çırak Ve Stajyer Öğrencilerin Ücretleri Usta Öğreticilere Yapılacak Ödemeler Diğer Personel Ücret Ve Diğer Ödemeler Belediye Başkanına Yapılan Ödemeler Belediye Meclis Üyelerine Yapılan Ödemeler Diğer Personele Yapılan Diğer Ödemeler Sosyal Güvenlik Kurumlarına Devlet Primi Giderleri Memurlar Sosyal Güvenlik Kurumuna Sosyal Güvenlik Primi Ödemeleri 2007 146.552.524,33 28.898.262,34 4.903.975,98 2.462.813,22 2.462.813,22 1.532.866,25 1.532.866,25 536.829,18 0,00 521.142,04 521.142,04 26.781,45 26.781,45 91.958,43 91.958,43 23.554.244,01 11.430.248,30 11.430.248,30 2.532.072,70 2.532.072,70 3.966.773,16 3.966.773,16 2.122.359,01 2.122.359,01 3.502.790,84 3.502.790,84 0,00 0,00 113.287,26 113.287,26 0,00 113.287,26 326.755,09 326.755,09 92.690,02 234.065,07 0,00 4.716.751,60 616.571,29 616.571,29 616.571,29 2008 159.406.513,69 32.331.693,52 5.252.146,12 2.457.041,63 2.457.041,63 1.878.559,68 1.878.559,68 276.583,65 276.583,65 451.388,33 451.388,33 76.394,94 76.394,94 112.177,89 112.177,89 26.624.722,36 12.694.923,46 12.694.923,46 3.722.749,80 3.722.749,80 4.040.667,80 4.040.667,80 2.588.208,06 2.588.208,06 3.577.993,24 3.577.993,24 180,00 180,00 110.558,86 110.558,86 191,60 110.367,26 344.266,18 344.266,18 98.110,12 245.918,78 237,28 5.102.900,16 646.769,39 646.769,39 646.769,39 152 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 2 2 2 2 2 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 1 1 1 1 1 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 3 3 3 3 4 4 6 6 8 8 9 9 1 1 1 1 1 1 1 2 2 3 3 3 3 3 4 4 4 5 5 5 5 5 6 6 6 6 6 7 7 9 9 9 1 1 1 1 1 1 1 1 2 3 4 5 90 2 1 2 3 90 1 3 1 2 3 4 1 2 3 90 90 1 90 1 2 İşçiler İşsizlik Sigortası Fonuna İşsizlik Sigortası Fonuna Sosyal Güvenlik Kurumuna Sosyal Güvenlik Primi Ödemeleri Mal Ve Hizmet Alım Giderleri Üretime Yönelik Mal Ve Malzeme Alımları Metal Ürünü Alımları Metal Ürünü Alımları Diğer Mal Ve Malzeme Alımları Diğer Mal Ve Malzeme Alımları Tüketime Yönelik Mal Ve Malzeme Alımları Kırtasiye Ve Büro Malzemesi Alımları Kırtasiye Alımları Büro Malzemesi Alımları Periyodik Yayın Alımları Diğer Yayın Alımları Baskı Ve Cilt Giderleri Diğer Kırtasiye Ve Büro Malzemesi Alımları Su Ve Temizlik Malzemesi Alımları Temizlik Malzemesi Alımları Enerji Alımları Yakacak Alımları Akaryakıt Ve Yağ Alımları Elektrik Alımları Diğer Enerji Alımları Yiyecek, İçecek Ve Yem Alımları Yiyecek Alımları Yem Alımları Giyim Ve Kuşam Alımları Giyecek Alımları Spor Malzemeleri Alımları Tören Malzemeleri Alımları Bando Malzemeleri Alımları Özel Malzeme Alımları Laboratuvar Malzemesi İle Kimyevi Ve Temrinlik Malzeme Alıml Tıbbi Malzeme Ve İlaç Alımları Zirai Malzeme Ve İlaç Alımları Diğer Özel Malzeme Alımları Güvenlik Ve Savunmaya Yönelik Mal, Malzeme Ve Hizmet Alımlar Diğer Savunma Mal Ve Malzeme Alımları Ve Yapımları Diğer Tüketim Mal Ve Malzemesi Alımları Bahçe Malzemesi Alımları İle Yapım Ve Bakım Giderleri Diğer Tüketim Mal Ve Malzemesi Alımları Yolluklar Yurtiçi Geçici Görev Yollukları Yurtiçi Geçici Görev Yollukları Yurtiçi Tedavi Yollukları 4.100.180,31 366.922,82 366.922,82 3.733.257,49 3.733.257,49 93.984.788,09 413.650,19 20.012,80 20.012,80 393.637,39 393.637,39 5.386.765,58 181.874,20 72.180,37 7.786,41 17.313,55 22.134,47 61.550,25 909,15 9.594,11 9.594,11 4.669.869,38 449.046,33 2.874.589,08 1.346.233,97 0,00 101.512,95 80.388,01 21.124,94 30.970,60 6.358,08 24.612,52 0,00 0,00 163.261,81 0,00 0,00 105.428,28 57.833,53 0,00 0,00 229.682,53 29.631,42 200.051,11 154.390,86 80.107,99 77.373,89 2.734,10 4.456.130,77 378.360,40 378.360,40 4.077.770,37 4.077.770,37 69.115.268,26 64.428,00 0,00 0,00 64.428,00 64.428,00 5.464.520,82 302.198,93 67.486,49 1.393,88 30.543,52 14.716,40 188.058,64 0,00 6.729,34 6.729,34 4.146.871,80 1.815.354,18 6.511,05 2.323.074,91 1.931,66 2.191,00 0,00 2.191,00 2.397,76 0,00 0,00 2.360,00 37,76 89.900,76 3.307,83 54,02 80.830,00 5.708,91 3.072,72 3.072,72 911.158,51 57.702,41 853.456,10 158.561,30 83.982,70 80.391,70 3.591,00 153 630 630 630 630 630 630 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 4 4 2 2 3 3 1 630 3 4 1 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 1 2 2 2 2 3 3 3 3 9 9 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 2 2 2 2 2 2 2 3 3 3 3 4 4 4 4 4 5 Yurtiçi Sürekli Görev Yollukları 1 Yurtiçi Sürekli Görev Yollukları Yurtdışı Geçici Görev Yollukları 1 Yurtdışı Geçici Görev Yollukları Görev Giderleri Tahliye Giderleri 2 Afet Bölgesi Tahliye Giderleri 3 Mülteci Tahliye Giderleri Yasal Giderler 3 Kusursuz Tazminatlar 4 Mahkeme Harç Ve Giderleri 90 Diğer Yasal Giderler Ödenecek Vergi, Resim, Harçlar Ve Benzeri Giderler 1 Vergi Ödemeleri Ve Benzeri Giderler 2 İşletme Ruhsatı Ödemeleri Ve Benzeri Giderler 90 Diğer Vergi, Resim Ve Harçlar Ve Benzeri Giderler Diğer Görev Giderleri 90 Diğer Görev Giderleri Hizmet Alımları Müşavir Firma Ve Kişilere Ödemeler 1 Etüt-proje Bilirkişi Ekspertiz Giderleri 2 Araştırma Ve Geliştirme Giderleri 3 Bilgisayar Hizmeti Alımları 4 Müteahhitlik Hizmetleri 5 Harita Yapım Ve Alım Giderleri 6 Enformasyon Ve Raporlama Giderleri 7 Danışma Yönetim Ve İşletim Giderleri 90 Diğer Müşavir Firma Ve Kişilere Ödemeler Haberleşme Giderleri Posta Ve Telgraf Giderleri 1 2 Telefon Abonelik Ve Kullanım Ücretleri 3 Bilgiye Abonelik Giderleri 4 Haberleşme Cihazları Ruhsat Ve Kullanım Giderleri 5 Uydu Haberleşme Giderleri 6 Hat Kira Giderleri 90 Diğer Haberleşme Giderleri Taşıma Giderleri 2 Yolcu Taşıma Giderleri 3 Yük Taşıma Giderleri 90 Diğer Taşıma Giderleri Tarifeye Bağlı Ödemeler 1 İlan Giderleri 2 Sigorta Giderleri 3 Komisyon Giderleri 90 Diğer Tarifeye Bağlı Ödemeler Kiralar 10.338,82 10.338,82 63.944,05 63.944,05 280.842,40 2.424,07 18.628,85 18.628,85 55.949,75 55.949,75 490.898,93 23.653,32 2.424,07 0,00 243.843,23 156.337,13 39.880,93 47.625,17 2.087,30 0,00 0,00 2.087,30 32.487,80 32.487,80 31.069.441,01 15.049.869,20 1.462.528,06 1.180,00 44.726,80 11.200.927,61 261.323,04 587,52 339.488,23 1.739.107,94 408.528,96 9.425,00 291.114,89 73.390,36 3.945,26 551,21 18.741,24 11.361,00 2.739.301,95 5.775,00 308.160,69 2.425.366,26 7.146.601,81 315.222,84 6.813.440,94 13.341,95 4.596,08 2.760.318,08 4.478,32 19.175,00 422.349,51 244.363,58 106.820,40 71.165,53 8.603,07 15,10 3.914,00 4.673,97 36.293,03 36.293,03 31.198.847,93 13.671.550,36 1.173.889,29 0,00 12.672,00 12.307.279,53 60.685,00 0,00 51.829,54 65.195,00 389.818,95 14.714,00 286.829,81 63.895,43 3.206,76 525,69 20.547,26 100,00 5.781.072,91 24.876,50 159.716,58 5.596.479,83 682.216,55 430.689,38 241.740,67 0,00 9.786,50 3.739.093,82 154 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 6 6 6 6 6 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 9 9 9 9 9 5 2 Taşıt Kiralaması Giderleri 5 3 İş Makinası Kiralaması Giderleri 5 7 Arsa Ve Arazi Kiralaması Giderleri 5 9 Hava Taşıtı Kiralaması Giderleri 5 90 Diğer Kiralama Giderleri Devlet Borçları Genel Giderleri 6 6 3 Dış Borçlanma Genel Giderleri Diğer Hizmet Alımları 9 9 1 Yurtiçi Staj Ve Öğrenim Giderleri 9 3 Kurslara Katılma Ve Eğitim Giderleri 9 90 Diğer Hizmet Alımları Temsil Ve Tanıtma Giderleri Temsil Giderleri 1 1 1 Temsil, Ağırlama, Tören, Fuar, Organizasyon Giderleri Tanıtma Giderleri 2 2 1 Tanıtma, Ağırlama, Tören, Fuar, Organizasyon Giderleri Menkul Mal,gayrimaddi Hak Alım, Bakım Ve Onarım Giderleri Menkul Mal Alım Giderleri 1 1 1 Büro Ve İşyeri Mal Ve Malzeme Alımları 1 2 Büro Ve İşyeri Makine Ve Techizat Alımları 1 3 Avadanlık Ve Yedek Parça Alımları 1 90 Diğer Dayanıklı Mal Ve Malzeme Alımları Bakım Ve Onarım Giderleri 3 3 1 Tefrişat Bakım Ve Onarım Giderleri 3 2 Makine Teçhizat Bakım Ve Onarım Giderleri 3 3 Taşıt Bakım Ve Onarım Giderleri 3 4 İş Makinası Onarım Giderleri 3 90 Diğer Bakım Ve Onarım Giderleri Gayrimenkul Mal Bakım Ve Onarım Giderleri Hizmet Binası Bakım Ve Onarım Giderleri 1 1 1 Büro Bakım Ve Onarımı Giderleri 1 2 Okul Bakım Ve Onarımı Giderleri 1 4 Atölye Ve Tesis Binaları Bakım Ve Onarımı Giderleri 1 90 Diğer Hizmet Binası Bakım Ve Onarım Giderleri Lojman Bakım Ve Onarımı Giderleri 2 2 1 Lojman Bakım Ve Onarımı Giderleri Sosyal Tesis Bakım Ve Onarımı Giderleri 3 3 1 Sosyal Tesis Bakım Ve Onarımı Giderleri Yol Bakım Ve Onarımı Giderleri 6 6 1 Yol Bakım Ve Onarımı Giderleri Diğer Taşınmaz Yapım, Bakım Ve Onarım Giderleri 9 Diğer Taşınmaz Yapım, Bakım Ve Onarım Giderleri 9 1 Tedavi Ve Cenaze Giderleri Kamu Personeli Tedavi Ve Sağlık Malzemesi Giderleri 1 1 1 Kamu Personeli Tedavi Ve Sağlık Malzemesi Giderleri Kamu Personeli İlaç Giderleri 2 2 1 Kamu Personeli İlaç Giderleri 1.658.108,77 1.099.709,31 0,00 0,00 2.500,00 169.574,78 169.574,78 2.795.246,23 20,00 7.993,54 2.787.232,69 869.949,18 210.575,67 210.575,67 659.373,51 659.373,51 1.890.843,34 655.677,99 0,00 2.766,58 617.408,24 35.503,17 1.235.165,35 7.987,15 185.717,83 706.775,14 225.318,23 109.367,00 53.498.113,02 6.321.713,30 86.060,65 4.151.187,12 40.795,39 2.043.670,14 0,00 0,00 10.424.017,86 10.424.017,86 28.339.199,58 28.339.199,58 8.413.182,28 8.413.182,28 420.792,51 0,00 0,00 0,00 0,00 1.268.434,94 2.467.135,02 1.317,00 90,86 2.116,00 0,00 0,00 6.935.095,34 0,00 20.298,36 6.914.796,98 1.123.120,74 76.347,72 76.347,72 1.046.773,02 1.046.773,02 773.019,48 119.625,52 17.311,78 16.280,34 80.226,59 5.806,81 653.393,96 3.594,82 206.649,80 270.606,62 140.492,32 32.050,40 29.207.349,21 1.725.865,31 80.117,67 1.048.076,45 0,00 597.671,19 26.350,00 26.350,00 6.970.211,49 6.970.211,49 9.193.383,02 9.193.383,02 11.291.539,39 11.291.539,39 634.521,85 4.600,00 4.600,00 27,76 27,76 155 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 3 3 3 3 3 3 4 4 4 4 4 4 4 4 4 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 12 12 12 12 12 12 12 9 9 9 9 9 9 2 2 2 3 3 3 3 3 1 1 1 3 3 3 3 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 1 1 1 3 3 3 Cenaze Giderleri 3 3 1 Cenaze Giderleri Diğer Tedavi Ve Sağlık Malzemesi Giderleri 8 8 90 Diğer Tedavi Ve Sağlık Malzemesi Giderleri Diğer İlaç Giderleri 9 9 90 Diğer İlaç Giderleri Faiz Giderleri Diğer İç Borç Faiz Giderleri Diğer İç Borç Faiz Giderleri 9 9 1 Ytl Cinsinden Diğer İç Borç Faiz Giderleri Dış Borç Faiz Giderleri Euro Cinsinden Borç Faiz Giderleri 2 2 1 Euro Cinsinden Dış Borç Faiz Giderleri Diğer Dış Borç Faiz Giderleri 9 9 1 Diğer Dış Borç Faiz Giderleri Cari Transferler Görev Zararları Sosyal Güvenlik Kurumlarına 2 2 5 Sosyal Güvenlik Kurumu'na Kar Amacı Gütmeyen Kuruluşlara Yapılan Transferler Kar Amacı Gütmeyen Kuruluşlara 1 1 1 Dernek, Birlik, Kurum, Kuruluş, Sandık Vb. Kuruluşlara 1 5 Memurların Öğle Yemeğine Yardım Hane Halkına Yapılan Transferler Burslar Ve Harçlıklar 1 1 1 Yurtiçi Burslar Ve Harçlıklar Eğitim Amaçlı Diğer Transferler 2 2 1 Eğitim Amaçlı Diğer Transferler Sağlık Amaçlı Transferler 3 3 1 Sağlık Amaçlı Transferler Yiyecek Amaçlı Transferler 4 4 1 Yiyecek Amaçlı Transferler Barınma Amaçlı Transferler 5 5 90 Diğer Barınma Amaçlı Transferler Sosyal Amaçlı Transferler 7 7 90 Diğer Sosyal Amaçlı Transferler Hane Halkına Yapılan Diğer Transferler 9 9 1 Hane Halkına Yapılan Diğer Transferler 9 8 Türk Kültür Varlığının Korunması Ve Tanıtımı Giderleri Gelirlerin Ret Ve İadesinden Kaynaklanan Giderler Vergi Gelirleri Dahilde Alınan Mal Ve Hizmet Vergileri 3 3 9 Dahilde Alınan Diğer Mal Ve Hizmet Vergileri Teşebbüs Ve Mülkiyet Gelirleri Kira Gelirleri 6 6 1 Taşınmaz Kiraları 11.900,00 11.900,00 253.575,85 253.575,85 155.316,66 155.316,66 1.554.006,54 207.484,63 207.484,63 207.484,63 1.346.521,91 0,00 0,00 1.346.521,91 1.346.521,91 3.231.051,07 633.334,55 633.334,55 633.334,55 552.730,67 552.730,67 318.346,99 234.383,68 2.044.985,85 0,00 0,00 69.839,13 69.839,13 76.141,65 76.141,65 1.517.031,20 1.517.031,20 2.000,00 2.000,00 379.973,87 379.973,87 0,00 0,00 0,00 460.261,50 0,00 0,00 0,00 256.005,00 256.005,00 256.005,00 211,40 211,40 439.836,07 439.836,07 189.846,62 189.846,62 11.091.292,66 5.082.601,72 5.082.601,72 5.082.601,72 6.008.690,94 4.013.150,77 4.013.150,77 1.995.540,17 1.995.540,17 3.726.831,88 739.769,58 739.769,58 739.769,58 480.617,16 480.617,16 200.815,32 279.801,84 2.506.445,14 69.000,00 69.000,00 4.149,12 4.149,12 0,00 0,00 1.984.659,78 1.984.659,78 0,00 0,00 422.861,03 422.861,03 25.775,21 25.571,21 204,00 109.294,50 6.788,81 6.788,81 6.788,81 102.505,69 101.154,00 101.154,00 156 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 630 12 12 12 12 12 13 13 13 13 13 14 14 14 14 14 14 14 14 14 14 14 14 14 14 14 14 14 14 3 3 5 5 5 9 9 1 1 1 1 3 4 5 1 2 3 4 5 6 7 8 10 11 12 13 14 15 16 17 99 9 9 Diğer Teşebbüs Ve Mülkiyet Gelirleri 9 Diğer Gelirler Diğer Gelirler Diğer Çeşitli Gelirler 1 Diğer Çeşitli Gelirler Amortisman Giderleri Maddi Duran Varlıkların Amortisman Giderleri Tesis, Makine Ve Cihazların Amortisman Giderleri Taşıtların Amortisman Giderleri Demirbaşların Amortisman Giderleri İlk Madde Ve Malzeme Giderleri Kırtasiye Malzemeleri Beslenme, Gıda Amaçlı Ve Mutfakta Kullanılan Tüketim Malzeme Tıbbi Ve Laboratuar Sarf Malzemeleri Yakıtlar, Yakıt Katkıları Ve Katkı Yağlar Temizleme Ekipmanları Giyecek, Mefruşat Ve Tuhafiye Malzemeleri Yiyecek İçecek Zirai Maddeler Yem Bakım Onarım Ve Üretim Malzemeleri Yedek Parçalar Nakil Vasıtaları Lastikleri Değişim, Bağış Ve Satış Amaçlı Yayınlar Spor Malzemeleri Grubu Basınçlı Ekipmanlar Diğer Tüketim Amaçlı Malzemeler GİDERLER TOPLAMI 0,00 0,00 204.256,50 204.256,50 204.256,50 2.448.502,21 2.448.502,21 1.035.010,10 739.634,82 3.122.359,50 11.258.900,98 1.170.070,41 6.258,24 55.393,71 22.232.417,64 125.174,13 1.406.713,74 727.959,72 28.043,28 1.137.955,20 88.517,13 2.306.025,06 3.815.929,35 286.653,72 0,00 0,00 0,00 389.591,61 1.351,69 1.351,69 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 37.929.232,71 965.112,51 157.688,37 144.693,12 43.110.194,61 785.747,82 887.883,27 1.320.499,74 97.963,47 9.889.684,44 178.613,07 40.899.925,47 13.307.320,56 637.961,43 82.009,80 1.077.624,48 42.881,52 201.894,45 146.552.524,33 159.406.513,69 157 Hesap Yardımcı Hesap Kodu I II III IV 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 2 2 2 3 3 3 3 3 3 3 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 3 3 3 4 4 4 6 6 6 9 9 51 2 2 9 9 9 9 51 52 53 9 9 9 9 9 9 9 9 9 51 52 53 54 57 59 60 99 52 1 1 1 2 2 2 2 2 2 2 2 11 14 51 55 56 59 99 1 1 2 1 99 5 5 59 1 1 1 GELİRİN TÜRÜ Gelirler Hesabı Vergi Gelirleri Mülkiyet Üzerinden Alınan Vergiler Mülkiyet Üzerinden Alınan Diğer Vergiler Bina Vergisi Dahilde Alınan Mal Ve Hizmet Vergileri Özel Tüketim Vergisi Elektrik Ve Havagazı Tüketim Vergisi Dahilde Alınan Diğer Mal Ve Hizmet Vergileri Eğlence Vergisi Yangın Sigortası Vergisi İlan Ve Reklam Vergisi Harçlar Diğer Harçlar Bina İnşaat Harcı Hayvan Kesimi Muayene Ve Denetleme Harcı İşgal Harcı İşyeri Açma İzni Harcı Tatil Günlerinde Çalışma Ruhsatı Harcı Toptancı Hali Resmi Yapı Kullanma İzni Harcı Diğer Harçlar Teşebbüs Ve Mülkiyet Gelirleri Mal Ve Hizmet Satış Gelirleri Mal Satış Gelirleri Şartname, Basılı Evrak, Form Satış Gelirleri Diğer Mal Satış Gelirleri Hizmet Gelirleri İlan Ve Reklam Gelirleri Çevre Kirliliğini Önleme Gelirleri Çevre Ve Esenlik Hizmetlerine İlişkin Gelirler Kültürel Hizmetlere İlişkin Gelirler Sağlık Hizmetlerine İlişkin Gelirler Ulaştırma Hizmetlerine İlişkin Gelirler Diğer Hizmet Gelirleri Kit Ve Kamu Bankaları Gelirleri Hazine Portföyü Ve İştirak Gelirleri İştirak Gelirleri Kurumlar Hasılatı Mahalli İdareler Kurumlar Hasılatı Ulaştırma Hizmetlerine İlişkin Kurumlar Hasılatı Kira Gelirleri Taşınmaz Kiraları Lojman Kira Gelirleri 2007 279.999.065,20 6.397.546,27 31.630,50 31.630,50 31.630,50 2.591.178,06 1.446.597,87 1.446.597,87 1.144.580,19 5.059,60 263.884,03 875.636,56 3.774.737,71 3.774.737,71 71.918,50 16,00 151.888,46 35.545,70 0,00 3.434.074,15 17.207,00 64.087,90 167.025.753,96 160.546.673,87 140.700.728,30 399.267,34 140.301.460,96 19.845.945,57 173.336,80 228.984,07 414.446,43 31.821,34 4.034.788,00 13.075.555,37 1.887.013,56 5.567,00 5.567,00 5.567,00 90,00 90,00 90,00 4.783.198,84 4.783.198,84 7.316,40 2008 166.339.569,12 5.924.430,50 3.095,10 3.095,10 3.095,10 3.786.774,09 2.491.407,22 2.491.407,22 1.295.366,87 4.678,96 214.516,68 1.076.171,23 2.134.561,31 2.134.561,31 108.896,00 0,00 84.687,77 46.884,95 300,00 1.874.945,24 0,00 18.847,35 32.430.065,95 23.048.694,31 5.634.316,70 459.466,38 5.174.850,32 17.414.377,61 278.314,05 51.908,75 596.705,73 26.063,56 3.025.648,47 12.812.426,14 623.310,91 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 9.269.741,94 9.269.041,94 18.780,00 158 Hesap Yardımcı Hesap Kodu I II III IV 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 2 2 2 3 3 3 3 3 3 3 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 3 3 3 4 4 4 6 6 6 6 6 6 6 6 6 9 9 51 2 2 9 9 9 9 51 52 53 9 9 9 9 9 9 9 9 9 51 52 53 54 57 59 60 99 52 1 1 1 2 2 2 2 2 2 2 2 11 14 51 55 56 59 99 1 1 2 1 99 5 5 59 1 1 1 1 2 1 3 1 5 1 99 2 2 1 GELİRİN TÜRÜ Gelirler Hesabı Vergi Gelirleri Mülkiyet Üzerinden Alınan Vergiler Mülkiyet Üzerinden Alınan Diğer Vergiler Bina Vergisi Dahilde Alınan Mal Ve Hizmet Vergileri Özel Tüketim Vergisi Elektrik Ve Havagazı Tüketim Vergisi Dahilde Alınan Diğer Mal Ve Hizmet Vergileri Eğlence Vergisi Yangın Sigortası Vergisi İlan Ve Reklam Vergisi Harçlar Diğer Harçlar Bina İnşaat Harcı Hayvan Kesimi Muayene Ve Denetleme Harcı İşgal Harcı İşyeri Açma İzni Harcı Tatil Günlerinde Çalışma Ruhsatı Harcı Toptancı Hali Resmi Yapı Kullanma İzni Harcı Diğer Harçlar Teşebbüs Ve Mülkiyet Gelirleri Mal Ve Hizmet Satış Gelirleri Mal Satış Gelirleri Şartname, Basılı Evrak, Form Satış Gelirleri Diğer Mal Satış Gelirleri Hizmet Gelirleri İlan Ve Reklam Gelirleri Çevre Kirliliğini Önleme Gelirleri Çevre Ve Esenlik Hizmetlerine İlişkin Gelirler Kültürel Hizmetlere İlişkin Gelirler Sağlık Hizmetlerine İlişkin Gelirler Ulaştırma Hizmetlerine İlişkin Gelirler Diğer Hizmet Gelirleri Kit Ve Kamu Bankaları Gelirleri Hazine Portföyü Ve İştirak Gelirleri İştirak Gelirleri Kurumlar Hasılatı Mahalli İdareler Kurumlar Hasılatı Ulaştırma Hizmetlerine İlişkin Kurumlar Hasılatı Kira Gelirleri Taşınmaz Kiraları Lojman Kira Gelirleri Ecrimisil Gelirleri Sosyal Tesis Kira Gelirleri Kültür Amaçlı Tesis Kira Gelirleri Diğer Taşınmaz Kira Gelirleri Taşınır Kiraları Taşınır Kira Gelirleri 2007 279.999.065,20 6.397.546,27 31.630,50 31.630,50 31.630,50 2.591.178,06 1.446.597,87 1.446.597,87 1.144.580,19 5.059,60 263.884,03 875.636,56 3.774.737,71 3.774.737,71 71.918,50 16,00 151.888,46 35.545,70 0,00 3.434.074,15 17.207,00 64.087,90 167.025.753,96 160.546.673,87 140.700.728,30 399.267,34 140.301.460,96 19.845.945,57 173.336,80 228.984,07 414.446,43 31.821,34 4.034.788,00 13.075.555,37 1.887.013,56 5.567,00 5.567,00 5.567,00 90,00 90,00 90,00 4.783.198,84 4.783.198,84 7.316,40 793.422,28 12.627,12 0,00 3.969.833,04 0,00 0,00 2008 166.339.569,12 5.924.430,50 3.095,10 3.095,10 3.095,10 3.786.774,09 2.491.407,22 2.491.407,22 1.295.366,87 4.678,96 214.516,68 1.076.171,23 2.134.561,31 2.134.561,31 108.896,00 0,00 84.687,77 46.884,95 300,00 1.874.945,24 0,00 18.847,35 32.430.065,95 23.048.694,31 5.634.316,70 459.466,38 5.174.850,32 17.414.377,61 278.314,05 51.908,75 596.705,73 26.063,56 3.025.648,47 12.812.426,14 623.310,91 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 9.269.741,94 9.269.041,94 18.780,00 574.636,88 423,73 9.600,00 8.665.601,33 700,00 700,00 159 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 3 3 3 4 4 4 4 4 4 4 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 9 9 9 4 4 4 5 5 5 1 1 1 1 1 1 1 1 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 3 3 3 3 3 3 3 3 3 9 9 9 9 9 9 Diğer Teşebbüs Ve Mülkiyet Gelirleri Diğer Gelirler 9 9 99 Diğer Çeşitli Teşebbüs Ve Mülkiyet Gelirleri Alınan Bağış Ve Yardımlar İle Özel Gelirler Kurumlardan Ve Kişilerden Alınan Yardım Ve Bağışlar Cari 1 1 2 Kişilerden Alınan Bağış Ve Yadımlar Proje Yardımları Cari 1 1 1 Genel Bütçeli İdarelerden Alınan Proje Yardımları Diğer Gelirler Faiz Gelirleri Menkul Kıymet Ve Gecikmiş Ödemeler Faizleri 5 5 1 Menkul Kıymet Ve Gecikmiş Ödemeler Faizleri Vergi, Resim Ve Harç Gecikme Faizleri 8 8 1 Vergi, Resim Ve Harç Gecikme Faizleri Diğer Faizler 9 9 3 Mevduat Faizleri 9 99 Diğer Faizler Kişi Ve Kurumlardan Alınan Paylar Vergi Ve Harç Gelirlerinden Alınan Paylar 2 2 51 Merkezi İdare Vergi Gelirlerinden Alınan Paylar 2 52 Çevre Temizlik Vergisinden Alınan Paylar Kamu Harcamalarına Katılma Payları 4 4 99 Diğer Harcamalara Katılma Payları Mahalli İdarelere Ait Paylar 8 8 52 Müze Giriş Ücretlerinden Alınan Paylar 8 54 Otopark Gelirlerinden İlçe Ve İlk Kademe Belediyeleri Paylar Diğer Paylar 9 9 99 Diğer Paylar Para Cezaları İdari Para Cezaları 2 2 99 Diğer İdari Para Cezaları Vergi Cezaları 4 4 1 Vergi Ve Diğer Amme Alacakları Gecikme Zamları 4 99 Diğer Vergi Cezaları Diğer Para Cezaları 9 9 2 Zamanında Ödenmeyen Ücret Gelirlerinden Alınacak Gecikme Zam 9 99 Yukarıda Tanımlanmayan Diğer Para Cezaları Diğer Çeşitli Gelirler Diğer Çeşitli Gelirler 1 1 1 İrat Kaydedilecek Nakdi Teminatlar 1 6 Kişilerden Alacaklar 1 51 Otopark Yönetmeliği Uyarınca Alınan Otopark Bedeli 1 99 Yukarıda Tanımlanmayan Diğer Çeşitli Gelirler GELİRLERİN TOPLAMI FAALİYET SONUCU (+ / -) 1.690.224,25 1.690.224,25 1.690.224,25 2.346.819,69 2.341.819,69 2.341.819,69 2.341.819,69 5.000,00 5.000,00 5.000,00 104.228.945,28 5.491.917,30 8.224,74 8.224,74 45.219,05 45.219,05 5.438.473,51 5.401.474,11 36.999,40 96.782.652,69 94.422.247,83 93.556.085,96 866.161,87 1.924.364,97 1.924.364,97 291,44 281,44 10,00 435.748,45 435.748,45 754.800,16 468.544,66 468.544,66 158.738,98 131.122,48 27.616,50 127.516,52 122.358,56 5.157,96 1.199.575,13 1.199.575,13 96.195,00 21.421,06 879.053,55 202.905,52 111.629,70 111.629,70 111.629,70 1.387.011,55 1.387.011,55 1.387.011,55 1.387.011,55 0,00 0,00 0,00 126.598.061,12 5.101.105,27 0,00 0,00 46.725,76 46.725,76 5.054.379,51 5.051.922,02 2.457,49 119.252.962,23 114.305.026,62 113.187.814,99 1.117.211,63 3.481.804,18 3.481.804,18 0,00 0,00 0,00 1.466.131,43 1.466.131,43 573.004,01 179.173,30 179.173,30 224.428,39 155.570,52 68.857,87 169.402,32 169.402,32 0,00 1.670.989,61 1.670.989,61 4.644,00 14.436,95 519.424,75 1.132.483,91 279.999.065,20 166.339.569,12 133.446.540,87 6.933.055,43 160 ÖZET TÜRKYENER, Can Mustafa. Belediyelerin Mali Tablolarının Analizi Yolu İle Mali Başarımlarının Değerlendirilmesi ve Bir Uygulama Örneği, Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2009. Bu çalışmanın konusunu, toplam kamu harcamaları içerisinde önemli bir payı olan ve yerel demokrasinin gelişmesinde büyük öneme sahip bulunan belediyelere ait mali tabloların analizi ve bu analiz sonucu elde edilen bulguların belediyeleri mali başarımlarının ölçülmesinde kullanımı oluşturmaktadır. Bu kapsamda öncelikle belediyelerin finansal ve idari yapısı, üstlenmiş oldukları görevler, bütçe oluşturma süreçleri, kullanmış oldukları hesap planı, elde ettikleri gelirlerin niteliği, yaptıkları harcamaların çeşitliliği, genel muhasebe sistemleri, düzenlemiş oldukları mali tablolar ve bu tabloların analizine ilişkin teknikler hakkında bilgiler verilmiştir. Daha sonra, belediyelerin üretmiş oldukları mali tabloların hangi yöntemler ile analiz edilebileceği incelenmiş, söz konusu analizde karşılaşılabilecek sınırlamalar tespit edilmiş ve bir uygulama örneği yapılarak, belediyelerin mali tablolarının analizi yolu ile mali başarımları yorumlanmaya çalışılmıştır. Sonuç olarak, belediyelerin mali tablolarının analizinde çalışmada belirtilen sınırlamalar göz önünde bulundurularak analiz yapılabileceği, ancak yapılacak analizin ağırlıklı olarak diğer belediyeler ile karşılaştırmalı oran analizi şeklinde olması ve yapılan analizden yola çıkılarak mali başarıları yorumlanırken gelişmişlik düzeyi, nüfus gibi yapısal faktörler ile muhasebe sistemi ve harcama yapılarına ilişkin diğer faktörlerin göz önünde bulundurulması gerektiği söylenebilir. Anahtar Kelimeler 1. Mali Tablolar Analizi 2. Belediyelerin Mali Başarımı 3. Devlet Muhasebesi 4. Saydamlık 5. Hesap verilebilirlik 161 ABSTRACT TÜRKYENER, Can Mustafa. Measuring financial successes of municipalities through analysis of their financial statements and a sample application, Master Thesis, Ankara, 2010. The subject of this study is first to analyze the financial statements of municipalities, which share an important part of total public expenses and have great significance in the development of local democracy; and then to use the findings of this analysis in measuring the financial successes of municipalities. In this context, firstly general topics related to municipalities such as the financial and administrative structure, the functions undertaken, the budget making process, the chart of accounts used, the sources of income, the variety of expenses, general accounting systems, financial statements and the techniques related to analyzing these statements are explained. Later, it is tried to determine the methods that can be used in the analysis of financial statements of municipalities and the limitations of this analysis. Finally, as an actual sample study, financial successes of some selected municipalities are investigated through analysis of their financial statements. Our conclusion is that financial statements of municipalities can be analyzed within the boundaries of the limitations described in this study. This analysis must primarily be ratio analysis where the results are compared with other municipalities and interpreted in the light of structural factors such as development level, population, and other factors related to the accounting system and the spending frame. Key Words 1. Financial Statement Analysis 2. Financial Performance of Municipalities 3. Government Accounting 4. Transparency 5. Accountability
