türk hava yolları anonim ortaklığı ve bağlı ortaklığı 30 eylül 2010
advertisement
TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI VE BAĞLI ORTAKLIĞI 30 EYLÜL 2010 TARİHİ İTİBARİYLE KONSOLİDE FİNANSAL TABLOLAR TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 EYLÜL 2010 TARİHİ İTİBARİYLE KONSOLİDE BİLANÇO (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) Dipnot Referansları VARLIKLAR Dönen Varlıklar Nakit ve Nakit Benzerleri Finansal Yatırımlar Ticari Alacaklar Diğer Alacaklar Stoklar Diğer Dönen Varlıklar Duran Varlıklar Diğer Alacaklar Finansal Yatırımlar Özkaynak Yöntemiyle Değerlenen Yatırımlar Yatırım Amaçlı Gayrimenkuller Maddi Duran Varlıklar Maddi Olmayan Duran Varlıklar Diğer Duran Varlıklar (İncelemeden Geçmemiş) 30 Eylül 2010 (Bağımsız Denetimden Geçmiş) 31 Aralık 2009 6 7 10 11 13 26 3.484.698.830 353.259.865 51.551.113 606.159.838 2.196.538.072 158.290.165 118.899.777 2.799.855.184 1.090.463.875 222.298.370 445.381.881 749.041.369 148.995.932 143.673.757 11 7 16 17 18 19 26 5.497.374.881 284.760.188 1.750.943 187.030.403 48.810.000 4.730.079.226 30.567.295 214.376.826 5.772.234.243 664.360.128 1.750.943 152.052.556 48.810.000 4.811.019.050 10.669.612 83.571.954 8.982.073.711 8.572.089.427 TOPLAM VARLIKLAR Ekteki dipnotlar konsolide finansal tabloların tamamlayıcı parçasını oluştururlar. 1 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 EYLÜL 2010 TARİHİ İTİBARİYLE KONSOLİDE BİLANÇO (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) Dipnot Referansları KAYNAKLAR Kısa Vadeli Yükümlülükler Finansal Borçlar Diğer Finansal Yükümlülükler Ticari Borçlar Diğer Borçlar Dönem Karı Vergi Yükümlülüğü Borç Karşılıkları Çalışanlara Sağlanan Faydalar Yolcu Uçuş Yükümlülükleri Diğer Kısa Vadeli Yükümlülükler Uzun Vadeli Yükümlülükler Finansal Borçlar Diğer Borçlar Kıdem Tazminatı Karşılığı Ertelenmiş Vergi Yükümlülüğü Diğer Uzun Vadeli Yükümlülükler ÖZKAYNAKLAR Ana Ortaklığa Ait Özkaynaklar Sermaye Sermeye Enflasyon Düzeltmesi Farkları Kardan Ayrılmış Kısıtlanmış Yedekler Yabancı Para Çevrim Farkları Finansal Riskten Korunma Fonu (-) Geçmiş Yıllar Kar / (Zararları) Net Dönem Karı / (Zararı) (İncelemeden Geçmemiş) 30 Eylül 2010 (Bağımsız Denetimden Geçmiş) 31 Aralık 2009 8 9 10 11 35 22 24 26 26 2.316.048.584 380.352.731 98.359.336 608.306.585 154.906.411 21.883.570 10.499.012 97.174.243 715.193.923 229.372.773 1.949.243.312 412.266.841 46.078.943 560.801.478 156.633.381 2.419.544 7.287.354 54.734.480 586.525.279 122.496.012 8 11 24 35 26 2.991.264.352 2.395.514.617 9.558.280 157.276.140 365.580.400 63.334.915 3.177.965.889 2.575.899.283 8.941.613 151.875.562 362.243.105 79.006.326 27 27 27 27 27 27 27 3.674.760.775 1.000.000.000 1.123.808.032 39.326.341 2.360.086 ( 25.141.681) 1.278.855.843 255.552.154 3.444.880.226 875.000.000 1.123.808.032 22.686.727 4.641.339 ( 1.751.329) 861.419.177 559.076.280 8.982.073.711 8.572.089.427 TOPLAM KAYNAKLAR Ekteki dipnotlar konsolide finansal tabloların tamamlayıcı parçasını oluştururlar. 2 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 EYLÜL 2010 TARİHİNDE SONA EREN DOKUZ AYLIK ARA HESAP DÖNEMİNE AİT KONSOLİDE KAPSAMLI GELİR TABLOSU (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) Dipnot Referansları (İncelemeden Geçmemiş) 1 Ocak-30 Eylül 2010 (İncelemeden Geçmemiş) 1 Temmuz-30 Eylül 2010 (İncelemeden Geçmemiş) 1 Ocak-30 Eylül 2009 (İncelemeden Geçmemiş) 1 Temmuz-30 Eylül 2009 6.282.593.386 ( 4.780.040.340) 1.502.553.046 ( 716.879.610) ( 239.832.758) 106.077.233 ( 124.260.327) 527.657.584 2.539.188.850 ( 1.763.141.706) 776.047.144 ( 261.458.905) ( 83.764.768) 21.831.816 37.095.245 489.750.532 5.129.889.458 ( 3.709.569.128) 1.420.320.330 ( 582.677.940) ( 194.876.879) 74.047.533 ( 73.786.519) 643.026.525 2.118.894.682 ( 1.385.024.007) 733.870.675 ( 207.925.115) ( 62.360.233) 17.209.395 61.567.166 542.361.888 ( 32.161.838) 233.710.232 ( 395.526.106) 333.679.872 ( 78.127.718) ( 68.942.835) ( 9.184.883) 255.552.154 ( 610.443) 64.402.169 ( 575.199.318) ( 21.657.060) ( 1.055.315) ( 23.184.777) 22.129.462 ( 22.712.375) 21.982.277 164.522.329 ( 192.566.826) 636.964.305 ( 160.993.768) ( 126.032.208) ( 34.961.560) 475.970.537 24.813.683 47.851.005 ( 186.108.106) 428.918.470 ( 54.909.904) ( 76.285.156) 21.375.252 374.008.566 DİĞER KAPSAMLI GELİR / (GİDER) Yabancı Para Çevrim Farklarındaki Değişim Finansal Riskten Korunma Fonundaki Değişim Diğer Kapsamlı Gelir Kalemlerine İlişkin Vergi Geliri ( 2.281.253) ( 29.237.940) 5.847.588 2.556.010 ( 1.603.538) 320.708 357.016 ( 16.533.273) 3.306.655 322.467 ( 14.383.970) 2.876.794 DİĞER KAPSAMLI GELİR / (GİDER) (VERGİ SONRASI) ( 25.671.605) 1.273.180 ( 12.869.602) ( 11.184.709) TOPLAM KAPSAMLI GELİR / (GİDER) 229.880.549 463.100.935 362.823.857 Satış Gelirleri Satışların Maliyeti (-) BRÜT KAR / (ZARAR) Pazarlama ve Satış Giderleri (-) Genel Yönetim Giderleri (-) Diğer Faaliyet Gelirleri Diğer Faaliyet Giderleri (-) FAALİYET KARI / (ZARARI) Özkaynak Yöntemiyle Değerlenen Yatırımların Kar/ (Zararlarındaki) Paylar Finansal Gelirler Finansal Giderler (-) VERGİ ÖNCESİ KAR / (ZARAR) Vergi (Gideri) / Geliri Dönem Vergi Gideri (-) Ertelenmiş Vergi (Gideri) / Geliri DÖNEM KARI / (ZARARI) Hisse Başına Kazanç / (Kayıp) (Kr) 28 28 29 29 31 31 16 32 33 35 35 36 0,26 ( 21.439.195) ( 0,02) Ekteki dipnotlar konsolide finansal tabloların tamamlayıcı parçasını oluştururlar. 3 0,48 0,37 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 EYLÜL 2010 TARİHİNDE SONA EREN DOKUZ AYLIK ARA HESAP DÖNEMİNE AİT KONSOLİDE ÖZKAYNAK DEĞİŞİM TABLOSU (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) Sermaye Enflasyon Sermaye Düzeltme Farkları 31 Aralık 2008 Bakiyesi 175.000.000 Kardan Ayrılan Kısıtlanmış Yedekler Yabancı Para Çevrim Farkları - 4.459.406 1.672.901.479 Finansal Riskten Korunma Fonu Net Dönem Karı / Zararı - Geçmiş Yıllar Kar/Zararları Toplam - 2.986.587.096 1.134.226.211 Önceki Dönem Karının Geçmiş Yıllar Kar / Zararlarına Aktarılması - - - - - Geçmiş yıl karlarından yedeklere transfer - - 22.686.727 - - - (22.686.727) - Temettü ödemesi - - - - - - (99.213.754) (99.213.754) Sermaye arttırımı 700.000.000 - - - - (150.906.553) - Dönemin Toplam Kapsamlı Geliri (549.093.447) - (13.226.618) 1.123.808.032 22.686.727 4.816.422 (13.226.618) 475.970.537 861.419.177 3.350.474.277 31 Aralık 2009 Bakiyesi 875.000.000 1.123.808.032 22.686.727 4.641.339 (1.751.329) 559.076.280 861.419.177 3.444.880.226 Sermaye Artırımı 125.000.000 - - - - (125.000.000) - - - - 16.639.614 - - (16.639.614) - - - - - - - (417.436.666) 417.436.666 - 1.000.000.000 1.123.808.032 39.326.341 (2.281.253) 2.360.086 (23.390.352) (25.141.681) 255.552.154 255.552.154 1.278.855.843 229.880.549 3.674.760.775 Ekteki dipnotlar konsolide finansal tabloların tamamlayıcı parçasını oluştururlar. 4 475.970.537 463.100.935 357.016 875.000.000 Dönemin Toplam Kapsamlı Geliri 30 Eylül 2010 Bakiyesi - - 1.134.226.211 30 Eylül 2009 Bakiyesi Geçmiş yıl karlarından yedeklere transfer Önceki Dönem Karının Geçmiş Yıllar Kar / Zararlarına Aktarılması - (1.134.226.211) - TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 EYLÜL 2010 TARİHİNDE SONA EREN DOKUZ AYLIK ARA HESAP DÖNEMİNE AİT KONSOLİDE NAKİT AKIM TABLOSU (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) Dipnot Referansları FAALİYETLERDEN KAYNAKLANAN NAKİT AKIMLARI Vergi Öncesi Dönem Net Karı Faaliyetlerde Kullanılan Nakit Akımına Ulaşmak İçin Yapılan Düzeltmeler: Amortisman ve İtfa Payları Kıdem Tazminatı Karşılığı Faiz Geliri Sabit Kıymet Satış Karı Değer Düşüklüğü Karşılığındaki Artış Özkaynaktan Pay Alma Yöntemine Göre Muhasebeleştirilen İştirak Gideri / (Geliri) Faiz Giderleri Hibe Kredilerdeki Değişim Finansal Kiralama Borçları Üzerindeki Gerçekleşmemiş Kur Farkı (Geliri) Şüpheli Alacak Karşılığındaki (Azalış)/Artış Türev Enstrüman Makul Değer Değişimi İşletme Sermayesindeki Değişikliklerden Önceki Faaliyet Karı Ticari Alacaklardaki Artış Diğer Kısa ve Uzun Vadeli Alacaklardaki Artış Stoklardaki Artış Diğer Cari /Dönen Varlıklardaki Azalış Diğer Cari Olmayan/ Duran Varlıklardaki (Artış) /Azalış Ticari Borçlardaki Artış Diğer Borçlardaki (Azalış) / Artış Kısa Vadeli Borç Karşılıklarındaki Artış Diğer Kısa ve Uzun Vadeli Yükümlülüklerdeki Artış Kısa Vadeli Çalışanlara Sağlanan Faydalardaki Artış Yolcu Uçuş Yükümlülüklerindeki Artış Faaliyetlerden Elde Edilen Nakit Ödenen Kıdem Tazminatları Ödenen Faizler 2008 yılı kurumlar vergisi düzeltmesi Ödenen Vergiler 18-19 24 32 31 18 16 33 26 32-33 10 32-33 10 11 13 26 26 10 11 22 26 24 26 24 35 26-35 Faaliyetlerden Elde Edilen Net Nakit YATIRIM FAALİYETLERİNE İLİŞKİN NAKİT AKIMLARI Maddi ve Maddi Olmayan Varlık Satışından Elde Edilen Nakit Alınan Faiz Alınan temettü Maddi ve Maddi Olmayan Varlık Alımı (finansal kiralama borçlarındaki artış ile netleştirilmiş) (*) Uçak Alımı İçin Yapılan Nakdi Olarak Geri Alınacak Ön Ödemeler Kısa Vadeli Finansal Yatırımlardaki Azalış/(Artış) İştirak Alımından Kaynaklanan Nakit Çıkışı 1 Ocak30 Eylül 2009 333.679.872 636.964.305 272.812.267 22.911.659 (32.144.290) (39.414.593) 171.324.393 32.161.838 93.281.704 (3.456.681) (188.693.632) 21.928.195 4.859.926 689.250.658 ( 182.706.152) (19.054.486) (9.294.233) 24.773.980 (130.804.872) 47.505.107 (1.110.303) 3.211.658 94.662.031 42.439.763 128.668.644 687.541.795 (17.511.080) (88.326.060) (49.478.809) 272.378.226 20.730.848 (126.082.811) (3.321.249) 101.296.039 (21.982.277) 83.938.111 (12.144.498) (12.819.780) (4.476.928) (20.585.992) 913.893.994 (123.749.850) (874.471.525) (36.398.907) 49.766.511 45.393.740 87.193.736 6.965.602 841.007 97.758.724 7.312.851 170.982.032 345.487.915 (15.956.057) (82.082.794) (33.630.298) (31.597.745) 532.225.846 182.221.021 18-19 16 18-19 11 7 16 Yatırım Faaliyetlerinde (Kullanılan) / Elde Edilen Net Nakit FİNANSMAN FAALİYETLERİNE İLİŞKİN NAKİT AKIMLARI Finansal Kiralama Anapara Geri Ödemeleri Finansal Borçlardaki Azalış Diğer Finansal Yükümlülüklerdeki Artış Ödenen Temettüler 1 Ocak30 Eylül 2010 93.588.915 48.951.467 2.500.000 135.546.773 133.714.120 500.000 (192.301.966) (183.419.690) (1.048.842.277) 149.080.147 (71.999.772) 758.028.012 (93.885.163) ( 1.019.023.486) 750.484.052 ( 266.583.106) ( 6.944.550) 23.121.286 - ( 297.912.609) ( 34.073.259) 22.223.944 (99.213.754) Finansman Faaliyetlerinden Kullanılan Net Nakit ( 250.406.370) ( 408.975.678) NAKİT DEĞERLERDEKİ NET ARTIŞ/(AZALIŞ) ( 737.204.010) 1.090.463.875 353.259.865 523.729.395 504.905.721 1.028.635.116 9 DÖNEM BAŞINDAKİ NAKİT VE NAKİT BENZERLERİ DÖNEM SONUNDAKİ NAKİT VE NAKİT BENZERLERİ (*) 30 Eylül 2010 tarihinde sona eren dokuz aylık dönemde 437.268.836TL’lik maddi ve maddi olmayan duran varlık alımının 259.347.749 TL’lik kısmı finansal kiralama yöntemi ile yapılmıştır (30 Eylül 2009: 361.934.124 TL’lik maddi ve maddi olmayan duran varlık alımının 200.554.516 TL’lik kısmı finansal kiralama yöntemi ile yapılmıştır). Ekteki dipnotlar konsolide finansal tabloların tamamlayıcı parçasını oluştururlar. 5 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 1. ŞİRKETİN ORGANİZASYONU VE FAALİYET KONUSU Türk Hava Yolları A.O. (“Şirket” veya “THY”) 1933 yılında Türkiye’de kurulmuştur. Şirket’in ana faaliyet konusu yurt içi ve yurt dışında yolcu ve kargo hava taşımacılığı yapmaktır. 30 Eylül 2010 ve 31 Aralık 2009 tarihleri itibariyle Şirket’in hissedarları ve hisse dağılımı aşağıdaki gibidir: 30 Eylül 2010 31 Aralık 2009 % 49,12 % 50,88 % 100,00 % 49,12 % 50,88 % 100,00 T.C. Başbakanlık Özelleştirme İdaresi Başkanlığı Diğer (Halka açık kısım) Toplam 30 Eylül 2010 tarihi itibariyle Türk Hava Yolları A.O. ile Bağlı Ortaklıklarında (hep birlikte “Grup”) çalışan toplam personel sayısı 16.469’dır (30 Eylül 2009: 15.035). 30 Eylül 2010 ve 2009 tarihlerinde sona eren ara dönemler içinde çalışan ortalama personel sayısı sırasıyla 15.774 ve 14.523’tür. Şirket, Türkiye’de kayıtlı olup merkez adresi aşağıdaki gibidir: Türk Hava Yolları A.O. Genel Yönetim Binası, Atatürk Havalimanı, 34149 Yeşilköy İSTANBUL. Finansal Tabloların Onaylanması 30 Eylül 2010 tarihine ait konsolide finansal tablolar, Yönetim Kurulu tarafından 11 Kasım 2010 tarihinde onaylanmış ve yayımlanması için yetki verilmiştir. Genel Kurul’un finansal tabloları değiştirme yetkisi bulunmaktadır. 2. FİNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNA İLİŞKİN ESASLAR 2.1 Sunuma İlişkin Temel Esaslar Finansal Tabloların Hazırlanış Temelleri ve Belirli Muhasebe Politikaları Şirket ve Türkiye’de yerleşik bağlı ortaklıkları, yasal defterlerini ve kanuni finansal tablolarını Türk Ticaret Kanunu (“TTK”) ve vergi mevzuatınca belirlenen muhasebe ilkelerine uygun olarak tutmakta ve hazırlamaktadır. Yabancı ülkelerde faaliyet gösteren bağlı ortaklıklar muhasebe kayıtlarını ve yasal finansal tablolarını faaliyette bulundukları ülkelerin para birimleri cinsinden ve o ülkelerin mevzuatına uygun olarak hazırlamaktadırlar. Sermaye Piyasası Kurumu (“SPK”), Seri: XI, No: 29 sayılı “Sermaye Piyasasında Finansal Raporlamaya İlişkin Esaslar Tebliğ” (“Seri: XI, No:29 sayılı Tebliğ”) ile işletmeler tarafından düzenlenecek finansal raporlar ile bunların hazırlanması ve ilgililere sunulmasına ilişkin ilke, usul ve esasları belirlemektedir. Bu Tebliğ, 1 Ocak 2008 tarihinden sonra başlayan hesap dönemlerine ait ilk ara finansal tablolardan geçerli olmak üzere yürürlüğe girmiştir ve bu Tebliğ ile birlikte Seri: XI, No: 25 "Sermaye Piyasasında Muhasebe Standartları Hakkında Tebliğ" yürürlükten kaldırılmıştır. Bu tebliğe istinaden, işletmeler finansal tablolarını Avrupa Birliği tarafından kabul edilen haliyle Uluslararası Finansal Raporlama Standartları’na (“UMS/UFRS”)’na göre hazırlamaları gerekmektedir. Ancak Avrupa Birliği tarafından kabul edilen UMS/UFRS’nin Uluslararası Muhasebe Standartları Kurulu (“UMSK”) tarafından yayımlananlardan farkları Türkiye Muhasebe Standartları Kurulu (“TMSK”) tarafından ilan edilinceye kadar UMS/UFRS’ler uygulanacaktır. Bu kapsamda, benimsenen standartlara aykırı olmayan, TMSK tarafından yayımlanan Türkiye Muhasebe/Finansal Raporlama Standartları (“TMS/TFRS”) esas alınacaktır. 6 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 2. FİNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNA İLİŞKİN ESASLAR (devamı) 2.1 Sunuma İlişkin Temel Esaslar (devamı) Avrupa Birliği tarafından kabul edilen UMS/UFRS’nin UMSK tarafından yayımlananlardan farkları TMSK tarafından ilan edilinceye kadar, finansal tablolar SPK Seri: XI, No: 29 sayılı tebliği çerçevesinde UMS/UFRS’ye göre hazırlanmaktadır. İlişikteki finansal tablolar ve dipnotlar, SPK tarafından 17 Nisan 2008 ve 9 Ocak 2009 tarihli duyuru ile uygulanması tavsiye edilen formatlara uygun olarak ve zorunlu kılınan bilgiler dahil edilerek sunulmuştur. Gerçeğe uygun değeri üzerinden gösterilen yatırım amaçlı gayrimenkuller ve bazı finansal araçlar dışında finansal tablolar tarihi maliyet esasına göre hazırlanmaktadır. Kullanılan para birimi Grup’un her işletmesinin kendi finansal tabloları faaliyette bulundukları temel ekonomik çevrede geçerli olan para birimi (fonksiyonel para birimi) ile sunulmuştur. Her işletmenin finansal durumu ve faaliyet sonuçları, Şirket’in geçerli para birimi olan ve konsolide finansal tablolar için sunum para birimi olan TL cinsinden ifade edilmiştir. Yüksek enflasyon dönemlerinde finansal tabloların düzeltilmesi SPK’nın 17 Mart 2005 tarih ve 11/367 sayılı kararı uyarınca, Türkiye'de faaliyette bulunan ve SPK Muhasebe Standartları'na (UMS/UFRS uygulamasını benimseyenler dahil) uygun olarak finansal tablo hazırlayan şirketler için geçerli olmak üzere enflasyon muhasebesi uygulamasına son verilmiştir. Buna istinaden, 1 Ocak 2005 tarihinden itibaren UMSK tarafından yayımlanmış 29 No’lu “Yüksek Enflasyonlu Ekonomilerde Finansal Raporlama” Standardı (“UMS/TMS 29”) uygulanmamıştır. Karşılaştırmalı bilgiler ve önceki dönem tarihli finansal tablolarının düzeltilmesi Mali durum ve performans trendlerinin tespitine imkan vermek üzere, Grup’un konsolide finansal tabloları önceki dönemle karşılaştırmalı olarak hazırlanmaktadır. Cari dönem konsolide finansal tabloların sunumu ile uygunluk sağlanması açısından karşılaştırmalı bilgiler gerekli görüldüğünde yeniden sınıflandırılır ve önemli farklılıklar açıklanır. Konsolidasyon Esasları a) Konsolide finansal tablolar, aşağıda (b) ve (c) paragraflarında yer alan hususlar kapsamında, ana ortaklık olan Türk Hava Yolları A.O. ile Bağlı Ortaklıklar ve Müşterek Yönetime Tabi Ortaklıklarının mali tablolarını içermektedir. Gerekli olması halinde, Grup’un izlediği muhasebe politikalarıyla aynı olması amacıyla bağlı ortaklıkların finansal tablolarında muhasebe politikalarıyla ilgili düzeltmeler yapılmıştır. Tüm grup içi işlemler, bakiyeler, gelir ve giderler konsolidasyonda elimine edilmiştir. b) Bağlı Ortaklıklar, Şirket’in doğrudan ve/veya dolaylı olarak kendisine ait olan hisselerle ilgili oy kullanma hakkının %50’den fazlasını kullanma yetkisi kanalıyla mali ve işletme politikalarını Şirket’in menfaatleri doğrultusunda kontrol etme yetkisi ve gücüne sahip olduğu işletmeyi ifade eder. 7 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 2. FİNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNA İLİŞKİN ESASLAR (devamı) 2.1 Sunuma İlişkin Temel Esaslar (devamı) Konsolidasyon Esasları (devamı) Aşağıdaki tabloda 30 Eylül 2010 tarihi itibariyle Bağlı Ortaklık, sahip olunan pay ve ortaklık oranları gösterilmiştir: İştirak Oranı Kayıtlı Şirket ünvanı Faaliyet konusu 30 Eylül 2010 31 Aralık 2009 olduğu ülke THY Teknik A.Ş. Teknik Bakım 100% 100% Türkiye Bağlı Ortaklığa ait bilanço ve gelir tablosu, tam konsolidasyon yöntemi kullanılarak konsolide edilmiştir. Şirket’in sahip olduğu Bağlı Ortaklığın kayıtlı değeri ile öz sermayesi karşılıklı olarak netleştirilmiştir. Şirket ile Bağlı Ortaklıklar arasındaki grup içi işlemler ve bakiyeler konsolidasyon sırasında silinmiştir. c) Şirket’in müşterek yönetimine sahip olduğu altı adet iştiraki vardır. Müşterek yönetime tabi teşebbüsler, stratejik finansman ve işletme politikası kararlarının Grup’un ve diğer tarafların oybirliği ile kararını gerektiren müşterek kontrole tabi ekonomik faaliyetlerdir. İştirak oranı % 49 ve %50 olan ve Şirket tarafından müşterek kontrol edilen bu işletmeler, özkaynaktan pay alma yöntemiyle değerlenmektedir. Aşağıdaki tabloda 30 Eylül 2010 tarihi itibariyle Müşterek Yönetime Tabi Ortaklıklar ve ortaklık oranları gösterilmiştir: Sermayedeki Pay Oranı 30 Eylül 2010 31 Aralık 2009 Hava taşımacılığı 50% 50% Türkiye İkram Hizmetleri 50% 50% Türkiye Teknik Bakım 49% 49% Türkiye Hava Taşımacılığı 49% 49% TGS Yer Hizmetleri A.Ş. Yer Hizmetleri 50% 100% Bosna Hersek Federasyonu Türkiye THY Opet Havacılık Yakıtları A.Ş. Havacılık Yakıtları Satışı 50% 50% Türkiye Şirket ünvanı Faaliyet konusu Güneş Ekspres Havacılık A.Ş. THY DO&CO İkram Hizmetleri A.Ş. P&W T.T. Uçak Bakım Merkezi Ltd. Şti. Bosna Hersek Havayolları Kayıtlı olduğu ülke Özkaynak yöntemine göre konsolide bilançoda iştirakler, maliyet bedelinin iştirakin net varlıklarındaki edinim sonrası dönemde oluşan değişimdeki Grup’un payı kadar düzeltilmesi sonucu bulunan tutardan iştirakte oluşan herhangi bir değer düşüklüğünün düşülmesi neticesinde elde edilen tutar üzerinden gösterilir. İştirakin, Grup’un iştirakteki payını (özünde Grup’un iştirakteki net yatırımının bir parçasını oluşturan herhangi bir uzun vadeli yatırımı da içeren) aşan zararları kayıtlara alınmaz. 8 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 2. FİNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNA İLİŞKİN ESASLAR (devamı) 2.2 Muhasebe Politikalarında Değişiklikler Muhasebe politikalarında yapılan önemli değişiklikler geriye dönük olarak uygulanmakta ve önceki dönem finansal tabloları yeniden düzenlenmektedir. 2.3 Netleştirme/Mahsup Finansal varlık ve yükümlülükler, gerekli kanuni hak olması, söz konusu varlık ve yükümlülükleri net olarak değerlendirmeye niyet olması veya varlıkların elde edilmesi ile yükümlülüklerin yerine getirilmesinin eş zamanlı olduğu durumlarda net olarak gösterilirler. 2.4 Yeni ve Revize Edilmiş Uluslararası Finansal Raporlama Standartları a) 30 Eylül 2010 tarihinde geçerli olan ve Grup faaliyetleri ile ilgili olan mevcut standartlar ile ilgili değişiklikler bulunmamaktadır. b) 30 Eylül 2010 tarihinde yürürlükte olan ancak Eylül 2010 finansal tablolarına etkisi olmayan standart ve yorumlar: UFRS 3 (revize), “İşletme Birleşmeleri” ve UMS 27, “Konsolide ve Konsolide Olmayan Finansal Tablolar”, UMS 28, “İştiraklerdeki Yatırımlar” ve UMS 31, “İş Ortaklıklarındaki Paylar” standartlarındaki değişiklikler, ileriye dönük olarak 1 Temmuz 2009 tarihinde veya bu tarihten sonra başlayan mali dönemlerde meydana gelen işletme birleşmeleri için geçerlidir. Grup’un bu tarihten başlayan dönem içerisinde herhangi bir işletme birleşmesi bulunmadığı için, bu yorumu uygulamamaktadır. UFRYK 17 “Nakit Dışı Varlıkların Hissedarlara Dağıtımı”, 1 Temmuz 2009 tarihinde ya da bu tarihten sonra başlayan mali dönemler için geçerlidir. Grup nakit olmayan türde herhangi bir varlık dağıtımında bulunmadığı için, bu yorumu uygulamamaktadır. UFRYK 18, “Müşterilerden Varlık Transferi”, 1 Temmuz 2009 tarihinde ya da bu tarihten sonra transfer edilen varlıklar için geçerlidir. Grup, müşterilerinden herhangi bir varlık transfer etmediği için bu yorumu uygulamamaktadır. “UFRS’nin İlk Olarak Uygulanması – Diğer İstisnai Durumlar” (UFRS 1’deki değişiklik), Temmuz 2009 tarihinde yayınlanmıştır. Bu değişikliklerin 1 Ocak 2010 tarihinde ya da bu tarihten sonra başlayan mali dönemler için uygulanması zorunludur. Grup, UFRS’yi ilk defa uygulamadığı için bu yorumu uygulamamaktadır. UFRS 2 “Hisse Bazlı Ödemeler – Şirket’in nakit olarak ödediği hisse bazlı anlaşmalar”, 1 Ocak 2010 tarihinde ya da bu tarihten sonra başlayan mali dönemler için geçerlidir. Grup’un hisse bazlı ödeme planı olmadığı için bu yorumu uygulamamaktadır. Uluslararası Finansal Raporlama Standartları ile ilgili olarak 2009 yılında yapılan iyileştirmeler, Nisan 2009 tarihinde yayınlanmıştır. İyileştirmeler aşağıda açıklanan standartlar ve yorumları kapsamaktadır: 9 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 2. FİNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNA İLİŞKİN ESASLAR (devamı) 2.4 b) Yeni ve Revize Edilmiş Uluslararası Finansal Raporlama Standartları (devamı) 30 Eylül 2010 tarihinde yürürlükte olan ancak Eylül 2010 finansal tablolarına etkisi olmayan standart ve yorumlar (devamı): UFRS 2 Hisse Bazlı Ödemeler, UFRS 5 Satış Amacıyla Elde Tutulan Varlıklar ve Durdurulan Faaliyetler, UFRS 8 Faaliyet Bölümleri, UMS 1 Mali Tabloların Sunumu, UMS 7 Nakit Akım Tablosu, UMS 17 Finansal Kiralamalar, UMS 18 Hasılat, UMS 36 Varlıklarda Değer Düşüklüğü, UMS 38 Maddi Olmayan Duran Varlıklar, UMS 39 Finansal Araçlar: Muhasebeleştirme ve Ölçüm, UFRYK 9 Saklı Türev Araçlarının Yeniden Değerlendirilmesi, UFRYK 16 Yurtdışındaki İşletmede Bulunan Net Yatırımın Finansal Riskten Korunması. Bu iyileştirmelerin yürürlülük tarihi her bir standart için ayrı olup, çoğu 1 Ocak 2010 tarihi itibariyle geçerlidir. c) Henüz yürürlüğe girmemiş ve Grup tarafından erken uygulanması benimsenmemiş standartlar ile mevcut önceki standartlara getirilen değişiklikler ve yorumlar: 1 Temmuz 2010 tarihinde veya bu tarihten sonra başlayan finansal dönemler için geçerli olacak olan fakat Grup’un finansal tablolarına herhangi bir etkisi olması beklenmeyen mevcut standartlarla ilgili yorumlar ve değişiklikler aşağıda belirtilmiştir. UFRS 1 (değişiklikler) UFRS’nin İlk Olarak Uygulanması – Diğer İstisnai Durumlar 1 Temmuz 2010 tarihinde ya da bu tarih sonrasında başlayan mali dönemler için geçerli olan UFRS 1 standardındaki değişiklikler, UFRS 7 gerçeğe uygun değer açıklamalarının karşılaştırmalı sunumu açısından UFRS’leri ilk kullanan işletmelere sınırlı muafiyet getirmektedir. UFRS 9 ‘Finansal Araçlar: Sınıflandırma ve Ölçme’ Uluslararası Muhasebe Standartları Kurulu (UMSK), Kasım 2009’da UFRS 9’un finansal araçların sınıflandırılması ve ölçümü ile ilgili birinci kısmını yayımlamıştır. UFRS 9, UMS 39 Finansal Araçlar: Muhasebeleştirme ve Ölçme’nin yerine kullanılacaktır. Bu Standart, finansal varlıkların, işletmenin finansal varlıklarını yönetmede kullandığı model ve sözleşmeye dayalı nakit akış özellikleri baz alınarak sınıflandırılmasını ve daha sonra gerçeğe uygun değer veya itfa edilmiş maliyetle değerlenmesini gerektirmektedir. Bu yeni standardın, 1 Ocak 2013 tarihinde ya da bu tarih sonrasında başlayan mali dönemlerde uygulanması zorunludur. Grup, bu standardın uygulanması sonucunda finansal tablolarında oluşabilecek etkileri henüz değerlendirmemiştir. UMS 24 (2009) ‘İlişkili Taraf Açıklamaları’ Kasım 2009’da UMS 24 “İlişkili Taraf Açıklamaları” güncellenmiştir. Standarda yapılan güncelleme, devlet işletmelerine, yapılması gereken dipnot açıklamalarına ilişkin kısmi muafiyet sağlamaktadır. Bu güncellenen standardın, 1 Ocak 2011 tarihinde ya da bu tarih sonrasında başlayan mali dönemlerde uygulanması zorunludur. Grup, revize edilen standardın uygulanması sonucunda finansal tablolarında oluşabilecek etkileri henüz değerlendirmemiştir. 10 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 2. FİNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNA İLİŞKİN ESASLAR (devamı) 2.4 c) Yeni ve Revize Edilmiş Uluslararası Finansal Raporlama Standartları (devamı) Henüz yürürlüğe girmemiş ve Grup tarafından erken uygulanması benimsenmemiş standartlar ile mevcut önceki standartlara getirilen değişiklikler ve yorumlar (devamı): UMS 32 (Değişiklikler) Finansal Araçlar: Sunum ve UMS 1 Finansal Tabloların Sunumu UMS 32 ve UMS 1 standartlarındaki değişiklikler, 1 Şubat 2010 tarihinde ya da bu tarih sonrasında başlayan mali dönemler için geçerlidir. Bu değişiklikler finansal tablo hazırlayan bir işletmenin fonksiyonel para birimi dışındaki bir para birimini kullanarak ihraç ettiği hakların (haklar, opsiyonlar ya da teminatlar) muhasebeleştirilme işlemleri ile ilgilidir. Önceki dönemlerde bu tür haklar, türev yükümlülükler olarak muhasebeleştirilmekteydi ancak bu değişiklikler, belirli şartların karşılanması doğrultusunda, bu tür ihraç edilen hakların opsiyon kullanım fiyatı için belirlenen para birimine bakılmaksızın, özkaynak olarak muhasebeleştirilmesi gerektiğini belirtmektedir. Grup, değişikliklerin uygulanması sonucunda finansal tablolarında oluşabilecek etkileri henüz değerlendirmemiştir. UFRYK 14 (Değişiklikler) Asgari Fonlama Gerekliliğinin Peşin Ödenmesi UFRYK 14 yorumunda yapılan değişiklikler 1 Ocak 2011 tarihinde ya da bu tarih sonrasında başlayan mali dönemler için geçerlidir. Tanımlanmış fayda emeklilik planına asgari fonlama katkısı yapması zorunlu olan ve bu katkıları peşin ödemeyi tercih eden işletmeler bu değişikliklerden etkilenecektir. Bu değişiklikler uyarınca, isteğe bağlı peşin ödemelerden kaynaklanan fazlalık tutarı varlık olarak muhasebeleştirilir. Grup, bu değişikliğin finansal tablolarında bir etkisi olmayacağını düşünmektedir. UFRYK 19 ‘Finansal Yükümlülüklerin Özkaynak Araçları Kullanılarak Ödenmesi’ UFRYK 19, 1 Temmuz 2010 tarihinde ya da bu tarih sonrasında başlayan mali dönemler için geçerlidir. UFRYK 19 sadece bir yükümlülüğünün tamamını ya da bir kısmını ödemek amacıyla özkaynak araçları ihraç eden işletmelerin kullanacağı muhasebe uygulamalarına açıklık getirir. Grup, değişikliklerin uygulanması sonucunda finansal tablolarında oluşabilecek etkileri henüz değerlendirmemiştir. Mayıs 2010, Yıllık İyileştirmeler UMSK, yukarıdaki değişikliklere ve yeniden güncellenen standartlara ek olarak, Mayıs 2010 tarihinde aşağıda belirtilen ve başlıca 7 standardı/yorumu kapsayan konularda açıklamalarını yayınlamıştır: UFRS 1 Uluslararası Finansal Raporlama Standartlarının İlk Olarak Uygulanması; UFRS 3 İşletme Birleşmeleri; UFRS 7 Finansal Araçlar: Açıklamalar; UMS 1 Finansal Tablo Sunumu; UMS 27 Konsolide ve Konsolide Olmayan Finansal Tablolar; UMS 34 Ara Dönem Finansal Raporlama; ve UFRYK 13 Müşteri Bağlılık Programları. 1 Temmuz 2010 tarihinde veya bu tarih sonrasında geçerli olan UFRS 3 ve UMS 27’deki değişiklikler haricindeki tüm diğer değişiklikler, erken uygulama opsiyonu ile birlikte, 1 Ocak 2011 tarihinde veya bu tarih sonrasında başlayan mali dönemlerde geçerli olacaktır. Grup, yukarıdaki standartlar ile değişikliklerin uygulanması sonucunda finansal tablolarında oluşabilecek etkileri henüz değerlendirmemiştir. 11 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 2. FİNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNA İLİŞKİN ESASLAR (devamı) 2.5 Önemli Muhasebe Politikalarının Özeti İlişikteki konsolide finansal tabloların hazırlanması sırasında uygulanan önemli muhasebe politikaları aşağıdaki gibidir: 2.5.1 Hasılat Hizmet Sunumu: Gelirler, tahsil edilmiş veya edilecek olan alacak tutarının gerçeğe uygun değeri üzerinden ölçülür. Yolcu ve kargo taşıma gelirleri, taşıma hizmeti tamamlandığında faaliyet geliri olarak kaydedilmektedir. Satılan ancak henüz kullanılmayan (uçulmayan) biletler, yolcu uçuş yükümlülüğü olarak kaydedilmektedir. Grup tarihsel istatistikler kullanarak uçulmayan ve geçerliliğini yitirmiş biletler hakkında tahmini hesaplamalar yapabilmektedir. Kullanılmayacağı tahmin edilen biletler, faaliyet geliri içerisinde kaydedilmiştir. Yolcu gelirlerine ilişkin olarak acentelere verilecek komisyonlar taşımacılık hizmeti gerçekleştiğinde gider olarak kaydedilmektedir. Teknik bakım, onarım ve altyapı desteği hizmetleri, hizmetlerin verilmesini müteakip olarak düzenlenen faturalara istinaden tahakkuk yolu ile kayıtlara alınmaktadır. Temettü ve faiz geliri: Faiz geliri, kalan anapara bakiyesi ile beklenen ömrü boyunca ilgili finansal varlıktan elde edilecek tahmini nakit girişlerini söz konusu varlığın kayıtlı değerine indirgeyen efektif faiz oranı nispetinde ilgili dönemde tahakkuk ettirilir. Hisse senedi yatırımlarından elde edilen temettü geliri, hissedarların temettü alma hakkı doğduğu zaman kayda alınır. 2.5.2 Stoklar Stoklar, maliyetin ya da net gerçekleşebilir değerin düşük olanı ile değerlenmektedir. Stokların maliyeti; tüm satın alma maliyetlerini, dönüştürme maliyetlerini ve stokların mevcut durumuna ve konumuna getirilmesi için katlanılan diğer maliyetleri içerir. Stokların maliyetinin hesaplanmasında ortalama maliyet yöntemi uygulanmaktadır. Net gerçekleştirilebilir değer, olağan ticari faaliyet içerisinde oluşan tahmini satış fiyatından tahmini tamamlanma maliyeti ve satışı gerçekleştirmek için yüklenilmesi gereken tahmini maliyetlerin toplamının indirilmesiyle elde edilir. 2.5.3 Maddi Duran Varlıklar Maddi varlıklar, enflasyonun etkilerinden arındırılmış ve 31 Aralık 2004 tarihi itibariyle düzeltilmiş başlangıç değerleri ve müteakip dönemlere ilişkin girişlerin maliyet değerlerinden, birikmiş amortisman ve birikmiş değer düşüklüğü karşılığı düşüldükten sonraki net değeri ile belirtilir. Amortisman, maddi varlıkların değerleri üzerinden faydalı ömürleri esas alınarak doğrusal amortisman yöntemi ile ayrılmaktadır. Maddi varlıkların faydalı ömürleri ve kalıntı değerleri aşağıda belirtilmiştir: 12 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 2. FİNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNA İLİŞKİN ESASLAR (devamı) 2.5 Önemli Muhasebe Politikalarının Özeti (devamı) 2.5.3 Maddi Duran Varlıklar (devamı) Faydalı Ömür (yıl) Kalıntı değer 25-50 15-20 30 15-20 7 3-7 10-20 3-15 3-15 4-7 4-15 Kira süresi %10-30 % 10 %10-30 %0-10 - - Binalar - Uçaklar - Kargo uçağı - Motorlar - Komponentler - Tamir edilebilen yedek parçalar - Simülatörler - Makina ve ekipmanlar - Döşeme ve demirbaşlar - Taşıtlar - Diğer maddi varlıklar - Özel maliyetler Maddi varlıkların elden çıkarılması ya da bir maddi varlığın hizmetten alınması sonucu oluşan kazanç veya kayıp satış hasılatı ile varlığın defter değeri arasındaki fark olarak belirlenir ve gelir tablosuna dahil edilir. 2.5.4 Kiralama İşlemleri Kiralama - Kiracı durumunda Grup Mülkiyete ait risk ve kazanımların önemli bir kısmının kiracıya ait olduğu kiralama işlemleri, finansal kiralama olarak sınıflandırılırken diğer kiralamalar faaliyet kiralaması olarak sınıflandırılır. Finansal kiralamayla elde edilen varlıklar, kiralama tarihindeki varlığın makul değeri, ya da asgari kira ödemelerinin bugünkü değerinden düşük olanı kullanılarak aktifleştirilir. Kiralayana karşı olan yükümlülük, bilançoda finansal kiralama yükümlülüğü olarak gösterilir. Finansal kiralama ödemeleri, finansman gideri ve finansal kiralama yükümlüğündeki azalışı sağlayan ana para ödemesi olarak ayrılır ve böylelikle borcun geri kalan ana para bakiyesi üzerinden sabit bir oranda faiz hesaplanmasını sağlar. Finansal giderler gelir tablosuna kaydedilir. Faaliyet kiralamaları için yapılan ödemeler (kiralayandan kira işleminin gerçekleşebilmesi için alınan veya alınacak olan teşvikler de kira dönemi boyunca doğrusal yöntem ile gelir tablosuna kaydedilir), kira dönemi boyunca doğrusal yöntem ile gelir tablosuna kaydedilir. 13 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 2. FİNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNA İLİŞKİN ESASLAR (devamı) 2.5 Önemli Muhasebe Politikalarının Özeti (devamı) 2.5.5 Maddi Olmayan Varlıklar Maddi olmayan varlıklar, özel maliyetleri, iktisap edilmiş hakları, bilgi sistemlerini ve bilgisayar yazılımlarını içermektedir. Maddi olmayan varlıklar, enflasyonun etkilerinden arındırılmış ve 31 Aralık 2004 tarihi itibariyle düzeltilmiş başlangıç değerleri ve müteakip dönemlere ilişkin girişlerin maliyet değerlerinden, birikmiş amortisman düşüldükten sonraki net değeri ile belirtilir. Diğer maddi olmayan varlıklar ise faydalı ömürleri olan 5 yıl boyunca doğrusal amortisman yöntemi kullanılarak amortismana tabi tutulmaktadır. Slot hakları ise; süre konusunda herhangi bir sınırlandırma olmadığından dolayı, sınırsız yararlı ömre sahip maddi olmayan duran varlık kapsamında değerlendirilmiştir. 2.5.6 Varlıklarda Değer Düşüklüğü Grup, ilgili bilanço tarihinde, bir varlığa ilişkin değer kaybının olduğuna dair herhangi bir gösterge olup olmadığını değerlendirir. Eğer böyle bir gösterge mevcutsa, o varlığın geri kazanılabilir tutarı tahmin edilir. Eğer söz konusu varlığın veya o varlığa ait nakit üreten herhangi bir biriminin kayıtlı değeri, kullanım veya satış yoluyla geri kazanılacak tutarından yüksekse değer düşüklüğü meydana gelmiştir. Geri kazanılabilir tutar varlığın net satış fiyatı ile kullanım değerinden yüksek olanı seçilerek bulunur. Kullanım değeri, bir varlığın sürekli kullanımından ve faydalı ömrü sonunda elden çıkarılmasından elde edilmesi beklenen nakit akımlarının tahmin edilen bugünkü değeridir. Değer düşüklüğü kayıpları konsolide gelir tablosunda muhasebeleştirilir. Bir varlıkta oluşan değer düşüklüğü kaybı, o varlığın geri kazanılabilir tutarındaki müteakip artışın, değer düşüklüğünün kayıtlara alınmalarını izleyen dönemlerde ortaya çıkan bir olayla ilişkilendirilebilmesi durumunda daha önce değer düşüklüğü ayrılan tutarı geçmeyecek ve varlığın hiç değer düşüklüğü muhasebeleştirilmemiş şekilde amortismana tabi tutulmaya devam edilerek bulunacak net defter değerini arttırmayacak şekilde geri çevrilir ve gelir olarak konsolide finansal tablolara yansıtılır. Grup, değer düşüklüğü testi yapılacak en alt seviye nakit yaratan birim olarak topluca uçaklarını, yedek motorlarını ve simülatörlerini (“Uçaklar”) belirlemiştir ve değer düşüklüğü hesaplaması uçaklar için toplu bazda yapılmaktadır. Grup, uçakların net defter değerlerinin geri kazanılabilir değerlerini aşıp aşmadığını kontrol ederken, geri kazanılabilir değer tespitinde kullanım değeri ile satış masrafları düşülmüş ABD Doları net satış fiyatlarının yüksek olanını kullanmaktadır. Uçaklar için net satış fiyatı, uluslararası ikinci el uçak fiyat kataloglarına göre tespit edilmektedir. Katalog fiyatları yılda iki kez güncellenmekte, katalog fiyatlarındaki değişimin etkisi Haziran ve Aralık dönemi konsolide finansal tablolarına yansıtılmaktadır. Yedek motorlar ve simülatörler için net satış fiyatı, ABD Doları satın alma değerlerine göre hesaplanan net defter değerleridir. İlişikteki konsolide finansal tablolarda, net defter değerleri ile geri kazanılabilir değerler arasındaki farktaki dönemsel değişimler diğer faaliyetlerden gelir/gider grubu altında değer düşüş karşılığındaki azalma/artma olarak kaydedilmektedir. Kur değişimlerinden kaynaklanan değer değişimleri ise finansal gelir/gider grubu altında gösterilmektedir. 14 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 2. FİNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNA İLİŞKİN ESASLAR (devamı) 2.5 Önemli Muhasebe Politikalarının Özeti (devamı) 2.5.7 Borçlanma Maliyetleri Kullanıma ve satışa hazır hale getirilmesi önemli ölçüde zaman isteyen varlıklar (özellikli varlıklar) söz konusu olduğunda, satın alınması, yapımı veya üretimi ile doğrudan ilişkilendirilen borçlanma maliyetleri, ilgili varlık kullanıma veya satışa hazır hale getirilene kadar varlığın maliyetine dahil edilmektedir. Diğer tüm borçlanma maliyetleri, oluştukları dönemde gelir tablosuna kaydedilmektedir. 2.5.8 Finansal Araçlar Finansal varlık ve borçlar, Grup’un bu finansal araçlara hukuki olarak taraf olması durumunda Grup’un konsolide finansal tablolarında yer alır. a) Finansal varlıklar Finansal yatırımlar, gerçeğe uygun değer farkı kar veya zarara yansıtılan ve gerçeğe uygun değerinden kayıtlara alınan finansal varlıklar haricinde kayıtlara gerçeğe uygun piyasa değerinden alım işlemiyle doğrudan ilişkili harcamalar düşüldükten sonra alınır. Yatırımlar, yatırım araçlarının ilgili piyasa tarafından belirlenen süreye uygun olarak teslimatı koşulunu taşıyan bir kontrata bağlı olan ticari işlem tarihinde kayıtlara alınır veya kayıtlardan çıkarılır. Finansal varlıklar “gerçeğe uygun değer farkı kar veya zarara yansıtılan finansal varlıklar”, “vadesine kadar elde tutulacak yatırımlar”, “satılmaya hazır finansal varlıklar” ve “kredi ve alacaklar” olarak sınıflandırılır. Sınıflandırma, finansal varlıkların niteliğine ve amacına bağlı olarak yapılır ve ilk muhasebeleştirme sırasında belirlenir. Gerçeğe uygun değer farkı kar veya zarara yansıtılan finansal varlıklar Grup’un finansal varlığı elde etmesinin başlıca amacının yakın bir tarihte varlığı elden çıkarma olması, finansal varlığın Grup’un hep birlikte yönettiği ve kısa vadede oluşan karların hemen realize edildiği tanımlanmış bir finansal araç portföyünün bir parçasını oluşturması ve finansal riske karşı etkili bir koruma aracı olarak belirlenmeyen tüm türev ürünlerinde söz konusu finansal varlıklar gerçeğe uygun değer farkı kar veya zarara yansıtılan finansal varlıklar olarak sınıflandırılır. Gerçeğe uygun değer farkı kar veya zarara yansıtılan finansal varlıkların, gerçeğe uygun değerleriyle değerlenmesi sonucu oluşan kazanç ya da kayıp, kar/zararda muhasebeleştirilir. Kar / zarar içinde muhasebeleştirilen net kazanç ya da kayıplar, söz konusu finansal varlıktan elde edilen faiz ve / veya temettü tutarını da kapsar. Etkin faiz yöntemi Finansal varlığın itfa edilmiş maliyet ile değerlenmesi ve ilgili faiz gelirinin ilişkili olduğu döneme dağıtılması yöntemidir. Etkin faiz oranı; finansal aracın beklenen ömrü boyunca veya uygun olması durumunda daha kısa bir zaman dilimi süresince gelecekte tahsil edilecek tahmini nakdi, tam olarak ilgili finansal varlığın net bugünkü değerine indirgeyen orandır. 15 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 2. FİNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNA İLİŞKİN ESASLAR (devamı) 2.5 Önemli Muhasebe Politikalarının Özeti (devamı) 2.5.8 Finansal Araçlar (devamı) a) Finansal varlıklar (devamı) Etkin faiz yöntemi(devamı) Vadesine kadar elde tutulacak ve satılmaya hazır borçlanma araçları ve kredi ve alacaklar olarak sınıflandırılan finansal varlıklar ile ilgili gelirler etkin faiz yöntemine göre hesaplanmaktadır. Kredi ve alacaklar Ticari alacaklar, kredi alacakları ve diğer alacaklar, ilk kayıt tarihinde gerçeğe uygun değerleri ile muhasebeleştirilmektedirler. İlk kayıt tarihinden sonraki raporlama dönemlerinde, etkin faiz yöntemi kullanılarak iskonto edilmiş maliyeti üzerinden gösterilmişlerdir. Finansal varlıklarda değer düşüklüğü Gerçeğe uygun değer farkı kâr veya zarara yansıtılan finansal varlıklar dışındaki finansal varlıklar, her bilanço tarihinde bir finansal varlık veya finansal varlık grubunun değer düşüklüğüne uğradığına ilişkin göstergelerin bulunup, bulunmadığına dair değerlendirmeye tabi tutulur. Finansal varlığın ilk muhasebeleştirilmesinden sonra bir veya birden daha fazla olayın meydana gelmesi ve söz konusu olayın ilgili finansal varlığın veya varlık grubunun güvenilir bir biçimde tahmin edilebilen gelecekteki tahmini nakit akımları üzerindeki olumsuz etkisi sonucunda ilgili finansal varlığın değer düşüklüğüne uğradığına ilişkin tarafsız bir göstergenin bulunması durumunda değer düşüklüğü zararı oluşur. Kredi ve alacaklar için değer düşüklüğü tutarı gelecekte beklenen tahmini nakit akımlarının finansal varlığın etkin faiz oranı üzerinden iskonto edilerek hesaplanan bugünkü değeri ile defter değeri arasındaki farktır. Bir karşılık hesabının kullanılması yoluyla defter değerinin azaltıldığı ticari alacaklar haricinde, bütün finansal varlıklarda, değer düşüklüğü doğrudan ilgili finansal varlığın kayıtlı değerinden düşülür. Ticari alacağın tahsil edilememesi durumunda bu tutar karşılık hesabından düşülerek silinir. Karşılık hesabındaki değişimler, kar veya zarar içinde muhasebeleştirilir. Satılmaya hazır özkaynak araçları haricinde, değer düşüklüğü zararı sonraki dönemde azalırsa, ve azalış değer düşüklüğü zararının muhasebeleştirilmesi sonrasında meydana gelen bir olayla ilişkilendirilebiliyorsa, önceden muhasebeleştirilen değer düşüklüğü zararı, değer düşüklüğünün iptal edileceği tarihte yatırımın değer düşüklüğü hiçbir zaman muhasebeleştirilmemiş olması durumunda ulaşacağı itfa edilmiş maliyet tutarını aşmayacak şekilde kar./.zararda iptal edilir. Değer düşüklüğü sonrası satılmaya hazır özkaynak araçlarının gerçeğe uygun değerinde sonradan meydana gelen artış, doğrudan özkaynaklarda muhasebeleştirilir. 16 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 2. FİNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNA İLİŞKİN ESASLAR (devamı) 2.5 Önemli Muhasebe Politikalarının Özeti (devamı) 2.5.8 Finansal Araçlar (devamı) a) Finansal varlıklar (devamı) Nakit ve nakit benzerleri Nakit ve nakit benzeri kalemler, nakit para, vadesiz mevduat ve satın alım tarihinden itibaren vadeleri 3 ay veya 3 aydan daha az olan, hemen nakde çevrilebilecek olan ve önemli tutarda değer değişikliği riskini taşımayan yüksek likiditeye sahip diğer kısa vadeli yatırımlardır. Bu varlıkların defter değeri gerçeğe uygun değerlerine yakındır. b) Finansal yükümlülükler Grup’un finansal yükümlülükleri ve özsermaye araçları, sözleşmeye bağlı düzenlemelere ve finansal bir yükümlülüğün ve özkaynağa dayalı bir aracın tanımlanma esasına göre sınıflandırılır. Grup’un tüm borçları düşüldükten sonra kalan varlıklarındaki hakkı temsil eden sözleşme özkaynağa dayalı finansal araçtır. Belirli finansal yükümlülükler ve özkaynağa dayalı finansal araçlar için uygulanan muhasebe politikaları aşağıda belirtilmiştir. Finansal yükümlülükler ya gerçeğe uygun değer farkı kâr veya zarara yansıtılan finansal yükümlülükler olarak ya da diğer finansal yükümlülükler olarak sınıflandırılır. Gerçeğe uygun değer farkı kâr veya zarara yansıtılan finansal yükümlülükler Gerçeğe uygun değer farkı kâr veya zarara yansıtılan finansal yükümlülükler, gerçeğe uygun değeriyle kayda alınır ve her raporlama döneminde, bilanço tarihindeki gerçeğe uygun değeriyle yeniden değerlenir. Gerçeğe uygun değerlerindeki değişim, kar / zararda muhasebeleştirilir. Kar/zarar içinde muhasebeleştirilen net kazanç ya da kayıplar, söz konusu finansal yükümlülük için ödenen faiz tutarını da kapsar. Diğer finansal yükümlülükler Diğer finansal yükümlülükler, finansal borçlar dahil olmak üzere, başlangıçta işlem maliyetlerinden arındırılmış gerçeğe uygun değerleriyle muhasebeleştirilir. Diğer finansal yükümlülükler sonraki dönemlerde etkin faiz oranı üzerinden hesaplanan faiz gideri ile birlikte etkin faiz yöntemi kullanılarak itfa edilmiş maliyet bedelinden muhasebeleştirilir. Etkin faiz yöntemi, finansal yükümlülüğün itfa edilmiş maliyetlerinin hesaplanması ve ilgili faiz giderinin ilişkili olduğu döneme dağıtılması yöntemidir. Etkin faiz oranı; finansal aracın beklenen ömrü boyunca veya uygun olması durumunda daha kısa bir zaman dilimi süresince gelecekte yapılacak tahmini nakit ödemelerini tam olarak ilgili finansal yükümlülüğün net bugünkü değerine indirgeyen orandır. 17 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 2. FİNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNA İLİŞKİN ESASLAR (devamı) 2.5 Önemli Muhasebe Politikalarının Özeti (devamı) 2.5.8 Finansal Araçlar (devamı) b) Finansal yükümlülükler (devamı) Türev finansal araçlar ve finansal riskten korunma muhasebesi Grup, içinde bulunduğu sektör ve faaliyetlerinin doğası gereği, kur ve faiz oranlarındaki değişimlere bağlı olan finansal risklerden etkilenebilmektedir. Faiz oranı riskinin en önemli kaynağı finansal kiralama borçlarıdır. Grup’un politikası, bazı sabit faiz oranlı borçlarını, türev finansal araçlar kullanılarak, değişken faiz oranlı borçlara ve Euro cinsinden bazı borçlarını, ABD Doları cinsinden borçlara dönüştürmektir. Bu amaçla edinilen türev finansal araçlar riskten korunma muhasebesine konu edilmemekte ve ilgili finansal araçlardan kaynaklanan gerçeğe uygun değer farkı kar veya zararları doğrudan gelir tablosunda muhasebeleştirilmektedir. Grup ayrıca değişken faiz oranlı finansal kiralama borçlarından bazılarını, türev finansal araçlar kullanarak sabit faiz oranlı finansal kiralama borçlarına dönüştürmüştür. Grup 2009 yılından itibaren söz konusu işlemleri faiz oranına ilişkin nakit akım riskinden korunma işlemi olarak muhasebeleştirmektedir. Grup buna ek olarak 2009 yılından itibaren uçak yakıt fiyat risklerinden korunmak amaçlı türev finansal araçlar edinmeye başlamıştır. Grup söz konusu işlemleri uçak yakıt fiyatlarına ilişkin nakit akım riskinden korunma işlemi olarak muhasebeleştirmektedir. Türev finansal araçların kullanımı, Grup’un risk yönetim stratejisine uygun olarak türev finansal araçların kullanımı ile ilgili hazırlanan yazılı ilkelerin yönetim kurulu tarafından onaylandığı Grup politikası doğrultusunda yönetilmektedir. Grup, türev finansal araçları spekülatif amaçlı kullanmamaktadır. Finansal riskten korunma muhasebesine, finansal riskten korunma aracının kullanım süresinin dolması, satılması ya da kullanılması veya finansal riskten korunma muhasebesi için gerekli şartları karşılayamaz hale geldiği durumda son verilir. İlgili tarihte, özkaynak içerisinde kayda alınmış olan finansal riskten korunma aracından kaynaklanan kümülatif kazanç veya zarara işlemin gerçekleşmesinin beklendiği tarihe kadar özkaynakta yer verilmeye devam edilir. Finansal riskten korunan işlem gerçekleşmez ise özkaynak içindeki kümülatif net kazanç veya zarar, dönemin kar zararına kaydedilir. Türev finansal araçlar, sözleşme tarihindeki gerçeğe uygun değeri ile hesaplanır ve sonraki raporlama dönemlerinde gerçeğe uygun değer ile tekrar hesaplanır. Gelecekteki nakit akımlarının finansal riskten korunması olarak belirlenen ve bu konuda etkin olan türev finansal araçların gerçeğe uygun değerindeki değişiklikler doğrudan özkaynak içerisinde etkin olmayan kısmı ise doğrudan gelir tablosunda kayıtlara alınır. 2.5.9 Kur Değişiminin Etkileri Yıl içerisinde gerçekleşen döviz işlemleri, işlem tarihindeki kurlar kullanılarak Türk Lirası’na çevrilmektedir. Bilançoda yer alan dövize bağlı varlık ve borçlar, bilanço tarihinde geçerli olan kurlar kullanılarak Türk Lirası’na çevrilmiştir. Bu çevrimden ve dövizli işlemlerin tahsil / tediyelerinden kaynaklanan kambiyo karları / zararları gelir tablosunda yer almaktadır. 18 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 2. FİNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNA İLİŞKİN ESASLAR (devamı) 2.5 Önemli Muhasebe Politikalarının Özeti (devamı) 2.5.9 Kur Değişiminin Etkileri (devamı) İlgili tarihler itibariyle dönem sonu ve ortalama ABD Doları kuru aşağıdaki gibidir: Dönem Sonu Kuru 1,4512 1,5057 1,4820 1,5123 30 Eylül 2010 tarihinde sona eren dönem 31 Aralık 2009 tarihinde sona eren yıl 30 Eylül 2009 tarihinde sona eren dönem 31 Aralık 2008 tarihinde sona eren yıl Ortalama Kur 1,5142 1,5457 1,5675 1,2976 İlgili tarihler itibariyle dönem sonu ve ortalama Euro kuru aşağıdaki gibidir: Dönem Sonu Kuru 1,9754 2,1603 2,1603 2,1408 30 Eylül 2010 tarihinde sona eren dönem 31 Aralık 2009 tarihinde sona eren yıl 30 Eylül 2009 tarihinde sona eren dönem 31 Aralık 2008 tarihinde sona eren yıl Ortalama Kur 1,9925 2,1508 2,1376 1,8969 2.5.10 Hisse Başına Kazanç Hisse başına kazanç, net karın ilgili dönem içinde mevcut hisselerin ağırlıklı ortalama adedine bölünmesi ile tespit edilir. Türkiye’de şirketler, sermayelerini, hissedarlarına geçmiş yıl karlarından dağıttıkları “bedelsiz hisse” yolu ile arttırabilmektedirler. Hisse başına kazanç hesaplanırken, bu bedelsiz hisse ihracı çıkarılmış hisseler olarak sayılır. Dolayısıyla hisse başına kazanç hesaplamasında kullanılan ağırlıklı hisse adedi ortalaması, hisselerin bedelsiz olarak çıkarılmasını geriye dönük olarak uygulamak suretiyle elde edilir. 2.5.11 Bilanço Tarihinden Sonraki Olaylar Bilanço tarihinden sonraki olaylar; kara ilişkin herhangi bir duyuru veya diğer seçilmiş finansal bilgilerin kamuya açıklanmasından sonra ortaya çıkmış olsalar bile, bilanço tarihi ile bilançonun yayımı için yetkilendirilme tarihi arasındaki tüm olayları kapsar. Grup, bilanço tarihinden sonraki düzeltme gerektiren olayların ortaya çıkması durumunda, finansal tablolara alınan tutarları bu yeni duruma uygun şekilde düzeltir. 2.5.12 Karşılıklar, Şarta Bağlı Yükümlülükler ve Şarta Bağlı Varlıklar Geçmiş olaylardan kaynaklanan mevcut bir yükümlülüğün bulunması, yükümlülüğün yerine getirilmesinin muhtemel olması ve söz konusu yükümlülük tutarının güvenilir bir şekilde tahmin edilebilir olması durumunda finansal tablolarda karşılık ayrılır. Karşılık olarak ayrılan tutar, yükümlülüğe ilişkin risk ve belirsizlikler göz önünde bulundurularak, bilanço tarihi itibarıyla yükümlülüğün yerine getirilmesi için yapılacak harcamanın tahmin edilmesi yoluyla hesaplanır. 19 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 2. FİNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNA İLİŞKİN ESASLAR (devamı) 2.5 Önemli Muhasebe Politikalarının Özeti (devamı) 2.5.12 Karşılıklar, Şarta Bağlı Yükümlülükler ve Şarta Bağlı Varlıklar (devamı) Karşılığın, mevcut yükümlülüğün karşılanması için gerekli tahmini nakit akımlarını kullanarak ölçülmesi durumunda söz konusu karşılığın defter değeri, ilgili nakit akımlarının bugünkü değerine eşittir. Karşılığın ödenmesi için gerekli olan ekonomik faydanın bir kısmı ya da tamamının üçüncü taraflarca karşılanmasının beklendiği durumlarda, tahsil edilecek tutar, ilgili tutarın tahsil edilmesinin hemen hemen kesin olması ve güvenilir bir şekilde ölçülmesi halinde varlık olarak muhasebeleştirilir. Zarara sebebiyet verecek sözleşmeler Zarara sebebiyet verecek sözleşmelerden kaynaklanan mevcut yükümlülükler, karşılık olarak hesaplanır ve muhasebeleştirilir. Grup’un, sözleşmeye bağlı yükümlülüklerini yerine getirmek için katlanılacak kaçınılmaz maliyetlerin bahse konu sözleşmeye ilişkin olarak elde edilmesi beklenen ekonomik faydaları aşan sözleşmesinin bulunması halinde, zarara sebebiyet verecek sözleşmenin var olduğu kabul edilir. 2.5.13 Finansal Bilgilerin Bölümlere Göre Raporlanması Grup’un, yönetim tarafından performanslarını değerlendirme ve kaynak dağılımına karar vermek için kullandığı bilgileri içeren, hava taşımacılığı ve uçak teknik bakım faaliyetleri olmak üzere iki faaliyet bölümü bulunmaktadır. Şirket yönetimi, bölümlerin performansını değerlendirirken SPK tarafından yayınlanan finansal raporlama standartlarına uygun olarak hesaplanan faaliyet karını kullanmaktadır. 2.5.14 Yatırım Amaçlı Gayrimenkuller Yatırım amaçlı gayrimenkuller, kira ve/veya değer artış kazancı elde etmek amacıyla elde tutulan gayrimenkuller olup ilk olarak maliyet değerleri ve buna dahil olan işlem maliyetleri ile ölçülürler. Başlangıç muhasebeleştirmesi sonrasında yatırım amaçlı gayrimenkuller, bilanço tarihi itibariyle piyasa koşullarını yansıtan gerçeğe uygun değer ile değerlenirler. Yatırım amaçlı gayrimenkullerin gerçeğe uygun değerindeki değişikliklerden kaynaklanan kazanç veya zararlar oluştukları dönemde gelir tablosuna dahil edilirler. Yatırım amaçlı gayrimenkuller, satılmaları veya kullanılamaz hale gelmeleri ve satışından gelecekte herhangi bir ekonomik yarar sağlanamayacağının belirlenmesi durumunda bilanço dışı bırakılırlar. Yatırım amaçlı gayrimenkulün kullanım süresini doldurmasından veya satışından kaynaklanan kar/zarar, oluştukları dönemde gelir tablosuna dahil edilir. 2.5.15 Kurum Kazancı Üzerinden Hesaplanan Vergiler Türk Vergi Mevzuatı, ana şirket ve onun bağlı ortaklığına konsolide vergi beyannamesi hazırlaması izni vermediğinden, ekli konsolide finansal tablolarda da yansıtıldığı üzere, vergi karşılıkları her bir işletme bazında ayrı olarak hesaplanmıştır. Gelir vergisi gideri, cari vergi ve ertelenmiş vergi giderinin toplamından oluşur. 20 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 2. FİNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNA İLİŞKİN ESASLAR (devamı) 2.5 Önemli Muhasebe Politikalarının Özeti (devamı) 2.5.15 Kurum Kazancı Üzerinden Hesaplanan Vergiler (devamı) Cari vergi Cari yıl vergi yükümlülüğü, dönem karının vergiye tabi olan kısmı üzerinden hesaplanır. Vergiye tabi kâr, diğer yıllarda vergilendirilebilir ya da vergiden indirilebilir kalemler ile vergilendirilmesi ya da vergiden indirilmesi mümkün olmayan kalemleri hariç tutması nedeniyle, gelir tablosunda yer verilen kârdan farklılık gösterir. Grup’un cari vergi yükümlülüğü bilanço tarihi itibarıyla yasallaşmış ya da önemli ölçüde yasallaşmış vergi oranı kullanılarak hesaplanmıştır. Ertelenmiş vergi Ertelenmiş vergi yükümlülüğü veya varlığı, varlıkların ve yükümlülüklerin finansal tablolarda gösterilen tutarları ile yasal vergi matrahı hesabında dikkate alınan tutarları arasındaki geçici farklılıkların bilanço yöntemine göre vergi etkilerinin yasallaşmış vergi oranları dikkate alınarak hesaplanmasıyla belirlenmektedir. Ertelenmiş vergi yükümlülükleri vergilendirilebilir geçici farkların tümü için hesaplanırken, indirilebilir geçici farklardan oluşan ertelenmiş vergi varlıkları, gelecekte vergiye tabi kar elde etmek suretiyle söz konusu farklardan yararlanmanın kuvvetle muhtemel olması şartıyla hesaplanmaktadır. Bahse konu varlık ve yükümlülükler, ticari ya da mali kar/zararı etkilemeyen işleme ilişkin geçici fark, şerefiye veya diğer varlık ve yükümlülüklerin ilk defa finansal tablolara alınmasından (işletme birleşmeleri dışında) kaynaklanıyorsa muhasebeleştirilmez. Ertelenmiş vergi yükümlülükleri, Grup’un geçici farklılıkların ortadan kalkmasını kontrol edebildiği ve yakın gelecekte bu farkın ortadan kalkma olasılığının düşük olduğu durumlar haricinde, bağlı ortaklık ve iştiraklerdeki yatırımlar ve iş ortaklıklarındaki paylar ile ilişkilendirilen vergilendirilebilir geçici farkların tümü için hesaplanır. Bu tür yatırım ve paylar ile ilişkilendirilen vergilendirilebilir geçici farklardan kaynaklanan ertelenmiş vergi varlıkları, yakın gelecekte vergiye tabi yeterli kar elde etmek suretiyle söz konusu farklardan yararlanmanın kuvvetle muhtemel olması ve gelecekte ilgili farkların ortadan kalkmasının muhtemel olması şartlarıyla hesaplanmaktadır. Ertelenmiş vergi varlığının kayıtlı değeri, her bilanço tarihi itibariyle gözden geçirilir. Ertelenmiş vergi varlığının kayıtlı değeri, bir kısmının veya tamamının sağlayacağı faydanın elde edilmesine imkan verecek düzeyde mali kar elde etmenin muhtemel olmadığı ölçüde azaltılır. Ertelenmiş vergi varlıkları ve yükümlülükleri varlıkların gerçekleşeceği veya yükümlülüklerin yerine getirileceği dönemde geçerli olması beklenen ve bilanço tarihi itibariyle yasallaşmış veya önemli ölçüde yasallaşmış vergi oranları (vergi düzenlemeleri) üzerinden hesaplanır. Ertelenmiş vergi varlıkları ve yükümlülüklerinin hesaplanması sırasında, Grup’un bilanço tarihi itibariyle varlıklarının defter değerini geri kazanması ya da yükümlülüklerini yerine getirmesi için tahmin ettiği yöntemlerin vergi sonuçları dikkate alınır. 21 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 2. FİNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNA İLİŞKİN ESASLAR (devamı) 2.5 Önemli Muhasebe Politikalarının Özeti (devamı) 2.5.15 Kurum Kazancı Üzerinden Hesaplanan Vergiler (devamı) Ertelenmiş vergi (devamı) Ertelenmiş vergi varlıkları ve yükümlülükleri, cari vergi varlıklarıyla cari vergi yükümlülüklerini mahsup etme ile ilgili yasal bir hakkın olması veya söz konusu varlık ve yükümlülüklerin aynı vergi mercii tarafından toplanan gelir vergisiyle ilişkilendirilmesi ya da Grup’un cari vergi varlık ve yükümlülüklerini netleştirmek suretiyle ödeme niyetinin olması durumunda mahsup edilir. Dönem cari ve ertelenmiş vergisi Doğrudan özkaynakta alacak ya da borç olarak muhasebeleştirilen kalemler (ki bu durumda ilgili kalemlere ilişkin ertelenmiş vergi de doğrudan özkaynakta muhasebeleştirilir) ile ilişkilendirilen ya da işletme birleşmelerinin ilk kayda alımından kaynaklananlar haricindeki cari vergi ile döneme ait ertelenmiş vergi, gelir tablosunda gider ya da gelir olarak muhasebeleştirilir. İşletme birleşmelerinde, şerefiye hesaplanmasında ya da satın alanın, satın alınan bağlı ortaklığın tanımlanabilen varlık, yükümlülük ve şarta bağlı borçlarının gerçeğe uygun değerinde elde ettiği payın satın alım maliyetini aşan kısmının belirlenmesinde vergi etkisi göz önünde bulundurulur. 2.5.16 Çalışanlara Sağlanan Faydalar / Kıdem Tazminatları Türkiye’de mevcut kanunlar ve toplu iş sözleşmeleri hükümlerine göre kıdem tazminatı, emeklilik veya işten çıkarılma durumunda ödenmektedir. Güncellenmiş olan UMS 19 Çalışanlara Sağlanan Faydalar Standardı (“UMS 19”) uyarınca söz konusu türdeki ödemeler tanımlanmış emeklilik fayda planları olarak nitelendirilir. Bilançoda muhasebeleştirilen kıdem tazminatı yükümlülüğü, tüm çalışanların emeklilikleri dolayısıyla ileride doğması beklenen yükümlülük tutarlarının net bugünkü değerine göre hesaplanmış ve finansal tablolara yansıtılmıştır. Hesaplanan tüm aktüeryal kazançlar ve kayıplar gelir tablosuna yansıtılmıştır. 2.5.17 Nakit Akım Tablosu Nakit akım tablosunda, döneme ilişkin nakit akımları esas, yatırım ve finansman faaliyetlerine dayalı bir biçimde sınıflandırılarak raporlanır. Esas faaliyetlerden kaynaklanan nakit akımları, Grup’un satış faaliyetlerinden kaynaklanan nakit akımlarını gösterir. Yatırım faaliyetleriyle ilgili nakit akımları, Grup’un yatırım faaliyetlerinde (sabit yatırımlar ve finansal yatırımlar) kullandığı ve elde ettiği nakit akımlarını gösterir. Finansman faaliyetlerine ilişkin nakit akımları, Grup’un finansman faaliyetlerinde kullandığı kaynakları ve bu kaynakların geri ödemelerini gösterir. Hazır değerler; nakit para, vadesiz mevduat ve satın alım tarihinden itibaren vadeleri 3 ay ve 3 aydan daha az olan, hemen nakde çevrilebilecek olan ve önemli tutarda değer değişikliği riskini taşımayan yüksek likiditeye sahip diğer kısa vadeli yatırımlardır. 22 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 2. FİNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNA İLİŞKİN ESASLAR (devamı) 2.5 Önemli Muhasebe Politikalarının Özeti (devamı) 2.5.18 Sermaye ve Temettüler Adi hisseler, özsermaye olarak sınıflandırılır. Adi hisseler üzerinden dağıtılan temettüler, beyan edildiği dönemde birikmiş kardan indirilerek kaydedilir. 2.5.19 Hibe Krediler Hibe krediler; uçak ve motorların satın alımlarında veya finansal kiralama yöntemiyle elde edilmelerinde kazanılmaktadır. Grup, hibe kredileri aktiflerin maliyetinden düştükten sonra aktifleri ekonomik ömürleri süresince itfa etmektedir. Faaliyet kiralamasına ilişkin kazanılan hibe krediler, ertelenmiş gelir olarak kaydedilmekte ve kiralama süresince itfa edilmektedir. 2.5.20 Bakım ve Onarım Giderleri Maddi varlıkların ve kiralanan varlıkların düzenli bakımı ve onarımı için yapılan harcamalar, ilgili döneme faaliyet gideri olarak kaydedilmektedir. Sahip olunan veya finansal kiralama ile alınan uçakların büyük bakımları yapıldıkça gider olarak kaydedilmekte; operasyonel kiralanan uçakların bakımları ise periyodik bazda gider olarak tahakkuk ettirilmektedir. 2.5.21 Sık Uçuş Programı Grup, üyelerine “Miles and Smiles” adında bir Sık Uçuş Programı (Frequent Flyer Program) dahilinde birikmiş mesafe üzerinden ücretsiz uçuş ödülü vermektedir. Uçuş ödülü satış işlemlerinin farklı bir bileşeni şeklinde muhasebeleştirilmektedir. Tahsil edilen bedelin rayiç değerinin bir kısmı müşteriye sağlanan menfaatlere dağıtılarak, söz konusu menfaatler müşteri tarafından kullanıldıkça gelir kaydedilmektedir. Grup, aynı zamanda “Shop & Miles” ve diğer program ortakları ile gerçekleştirilen promosyonlar dahilinde katılımcılara mil kredisi satmaktadır. Bu gelirin bir kısmı ertelenmiş gelir olarak kaydedilmekte ve seyahat sağlandıkça gelir olarak kaydedilmektedir. 2.6 Önemli Muhasebe Tahminleri ve Varsayımlar Finansal tabloların hazırlanması, bilanço tarihi itibariyle raporlanan varlıklar ve yükümlülüklerin tutarlarını, koşullu varlıkların ve yükümlülüklerin açıklamasını ve hesap dönemi boyunca raporlanan gelir ve giderlerin tutarlarını etkileyebilecek tahmin ve varsayımların kullanılmasını gerektirmektedir. Grup geleceğe yönelik tahmin ve varsayımlarda bulunmaktadır. Muhasebe tahminleri doğası gereği gerçekleşen sonuçlarla birebir aynı tutarlarda neticelenmeyebilir. Gelecek finansal raporlama döneminde, varlık ve yükümlülüklerin kayıtlı değerinde önemli düzeltmelere neden olabilecek tahmin ve varsayımlar aşağıda belirtilmiştir: Varlıklarda Değer Düşüklüğü Tespit Çalışması: Grup’un varlıklarda değer düşüklüğü ile ilgili temel varsayımları ve hesaplama yöntemi Not 2.5.6’da açıklanmıştır. 23 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 2. FİNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNA İLİŞKİN ESASLAR (devamı) 2.6 Önemli Muhasebe Tahminleri ve Varsayımlar (devamı) Sık uçuş programı yükümlülüğü hesaplaması: Not 2.5.21’de belirtildiği gibi, Grup’un üyeleri için “Miles and Smiles” ve “Shop & Miles” adlarında uygulamaya koyduğu programları bulunmaktadır. Söz konusu programlara ilişkin yükümlülük hesaplamalarında geçmiş yıllarda gerçekleşmiş veriler üzerinden istatistiki yöntemler kullanılarak bulunan kullanım oranı vasıtasıyla geçerliliğini yitirecek miller tahmin edilmektedir ve bu miller için bir yükümlülük hesaplanmamaktadır. Maddi varlıkların faydalı ömürleri ve hurda değerleri: Grup, maddi varlıkların üzerinden Not 2.5.3’te belirtilen faydalı ömürleri ve hurda değerleri dikkate alarak amortisman ayırmaktadır. 3. İŞLETME BİRLEŞMELERİ Yoktur . 4. İŞ ORTAKLIKLARI Not 16’ya bakınız. 5. BÖLÜMLERE GÖRE RAPORLAMA Grup yönetimi, bölümlere tahsis edilecek kaynaklara ilişkin kararların alınması ve bölümlerin performansının değerlendirilmesi amacıyla sonuçları ve faaliyetleri hava taşımacılığı ve uçak teknik bakım hizmetleri bazında incelemektedir. Grup’un satış bilgilerine ilişkin detaylı bilgiler not 28’de verilmiştir. 5.1. Toplam Varlıklar ve Yükümlülükler Toplam Varlıklar Havacılık Teknik Toplam Eksi: Konsolidasyon eliminasyonları Konsolide mali tablolara göre toplam varlıklar 30 Eylül 2010 8.950.063.114 692.218.658 9.642.281.772 (660.208.061) 8.982.073.711 31 Aralık 2009 8.542.807.991 534.901.509 9.077.709.500 (505.620.073) 8.572.089.427 Toplam Yükümlülükler Havacılık Teknik Toplam Eksi: Konsolidasyon eliminasyonları Konsolide mali tablolara göre toplam yükümlülükler 30 Eylül 2010 5.275.302.333 133.958.496 5.409.260.829 (101.947.893) 5.307.312.936 31 Aralık 2009 5.097.625.058 100.305.913 5.197.930.971 (70.721.770) 5.127.209.201 24 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 5. BÖLÜMLERE GÖRE RAPORLAMA (devamı) 5.2. Faaliyet Karı/(Zararı) Bölüm Sonuçları: 1 Ocak-30 Eylül 2010 Grup dışı satış gelirleri Bölümlerarası satış Satış gelirleri Satışların maliyeti Brüt kar / (zarar) Pazarlama, satış ve dağıtım giderleri Genel yönetim giderleri Diğer faaliyet gelirleri Diğer faaliyet giderleri Faaliyet karı / (zararı) Havacılık Teknik 6.147.013.375 135.580.011 32.241.767 389.592.811 6.179.255.142 525.172.822 (4.771.611.352) (427.730.457) 1.407.643.790 97.442.365 1 Ocak-30 Eylül 2009 Grup dışı satış gelirleri Bölümlerarası satış Satış gelirleri Satışların maliyeti Brüt kar / (zarar) Pazarlama, satış ve dağıtım giderleri Genel yönetim giderleri Diğer faaliyet gelirleri Diğer faaliyet giderleri Faaliyet karı / (zararı) Havacılık Teknik 5.022.119.357 107.770.101 - 397.496.317 5.022.119.357 505.266.418 (3.687.933.492) (418.507.985) 1.334.185.865 86.758.433 (712.502.217) (206.431.701) 84.732.283 (101.129.538) 472.312.617 (579.366.750) (163.692.277) 62.183.171 (73.321.781) 579.988.228 Bölümlerarası Toplam Eliminasyon - 6.282.593.386 (421.834.578) (421.834.578) 6.282.593.386 419.301.469 (4.780.040.340) (2.533.109) 1.502.553.046 (4.643.855) (35.667.704) 22.158.047 (23.943.886) 55.344.967 266.462 2.266.647 (813.097) 813.097 - (716.879.610) (239.832.758) 106.077.233 (124.260.327) 527.657.584 Bölümlerarası Toplam Eliminasyon - 5.129.889.458 (397.496.317) (397.496.317) 5.129.889.458 396.872.349 (3.709.569.128) (623.968) 1.420.320.330 (3.548.877) (33.715.190) 14.008.669 (464.738) 63.038.297 237.687 2.530.588 (2.144.307) - (582.677.940) (194.876.879) 74.047.533 (73.786.519) 643.026.525 Bölümlerarası Eliminasyon Toplam Maddi Duran Varlık Değer Düşüklüğüne İlişkin Gelir Tablosu Kalemleri 1 Ocak-30 Eylül 2010 Maddi Varlık Değer Düşüş Karşılığındaki Reel Artış (Diğer Faaliyet Gideri) Maddi Varlık Değer Düşüş Karşılığındaki Kur Değişiminden Kaynaklanan Artış (Finansal Gider) Havacılık Teknik (23.490.401) - - (23.490.401) (147.833.992) - - (147.833.992) 25 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 5. BÖLÜMLERE GÖRE RAPORLAMA (devamı) 5.2. Faaliyet Karı/(Zararı) (devamı) Havacılık Teknik Bölümlerarası Eliminasyon Toplam 1 Ocak-30 Eylül 2009 Maddi Varlık Değer Düşüş Karşılığındaki Reel Artış (Diğer Faaliyet Gideri) (51.642.403) - - (51.642.403) Maddi Varlık Değer Düşüş Karşılığındaki Kur Değişiminden Kaynaklanan Artış (Finansal Gider) (49.653.636) - - (49.653.636) Özkaynak Yöntemiyle Değerlenen Yatırımlara İlişkin Gelir Tablosu Kalemleri 1 Ocak-30 Eylül 2010 Özkaynak Yöntemiyle Değerlenen Yatırımların Kar/(Zararlarındaki) Paylar 1 Ocak-30 Eylül 2009 Özkaynak Yöntemiyle Değerlenen Yatırımların Kar/(Zararlarındaki) Paylar Havacılık Teknik (21.599.059) (10.562.779) Havacılık Teknik 22.306.266 (323.989) Bölümlerarası Eliminasyon Bölümlerarası Eliminasyon - Toplam (32.161.838) Toplam 21.982.277 5.3.Yatırım Faaliyetleri 1 Ocak-30 Eylül 2010 Maddi ve maddi olmayan varlık alımı Cari dönem amortisman gideri ve itfa payı Özkaynak yöntemiyle değerlenen iştirakler Havacılık Teknik 363.032.466 74.236.370 231.643.403 41.168.864 119.514.740 67.515.663 Bölümlerarası Eliminasyon - Toplam 437.268.836 272.812.267 187.030.403 1 Ocak-30 Eylül 2009 Maddi ve maddi olmayan varlık alımı Cari dönem amortisman gideri ve itfa payı Özkaynak yöntemiyle değerlenen iştirakler Havacılık Teknik 239.608.818 122.325.306 232.867.164 39.511.062 134.565.379 24.797.002 Bölümlerarası Eliminasyon - Toplam 361.934.124 272.378.226 159.362.381 26 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 6. NAKİT VE NAKİT BENZERLERİ 30 Eylül 2010 1.021.039 42.946 182.383.979 132.028.496 37.783.405 353.259.865 Kasa Alınan çekler Banka – vadeli mevduatlar Banka – vadesiz mevduatlar Diğer hazır değerler 31 Aralık 2009 540.180 769 974.329.053 96.796.068 18.797.805 1.090.463.875 Vadeli Mevduatlar: Anapara 25.759.221 TL 14.128.000 EUR 88.696.462 ABD Doları Anapara 7. Para Birimi Para Birimi Faiz Oranı Vade 4.97% - 8.25% 01.10.2010 25.759.221 1,45% 01.10.2010 27.908.451 0.5% - 2.00% 01.10.2010 06.10.2010 128.716.307 182.383.979 Faiz Oranı Vade 04.01.2010 22.02.2010 18.01.2010 20.01.2010 04.01.2010 25.02.2010 31 Aralık 2009 30 Eylül 2010 51.551.113 51.551.113 31 Aralık 2009 175.000.000 47.298.370 222.298.370 238.174.400 TL %5,85-%13,7 87.427.313 EUR %1,75-%4,50 363.475.745 ABD Doları %2,00-%7,50 30 Eylül 2010 238.174.400 188.869.224 547.285.429 974.329.053 FİNANSAL YATIRIMLAR Kısa vadeli finansal yatırımlar aşağıdaki gibidir: 3 aydan uzun vadeli mevduatlar Türev enstrümanlar gerçeğe uygun değeri (Not: 39) 27 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 7. FİNANSAL YATIRIMLAR (devamı) 3 aydan uzun vadeli mevduatlar: Anapara 175.000.000 Para Birimi TL Faiz Oranı %11.55-%12.5 Vade 20.07.2010 31 Aralık 2009 175.000.000 175.000.000 Uzun vadeli finansal yatırımlar aşağıdaki gibidir: 30 Eylül 2010 1.679.619 26.859 44.465 1.750.943 Sita Inc. Emek İnşaat ve İşletme A.Ş. Star Alliance GMBH 31 Aralık 2009 1.679.619 26.859 44.465 1.750.943 Sita Inc., Emek İnşaat ve İşletme A.Ş. ve Star Alliance GMBH aktif bir piyasada işlem görmediğinden dolayı maliyet değerleri ile gösterilmektedir. Grup’un uzun vadeli finansal yatırımlarının 30 Eylül 2010 tarihi itibariyle detayları aşağıdaki gibidir: Şirketin ve Şirketin Ünvanı Faaliyetin Yeri 8. Sahiplik Oranı Sahip Olunan Oy Hakkı Ana Faaliyet Alanı Emek İnşaat ve İşletme A.Ş. Türkiye 0,3% 0,3% İnşaat Sita Inc. Hollanda %0,1’den az %0,1’den az Bilgi ve Telekomünikasyon Hizmetleri Star Alliance GMBH Almanya 5,55% 5,55% Star Alliance Üye Havayolları Arasındaki Koordinasyon FİNANSAL BORÇLAR Kısa vadeli finansal borçlar aşağıdaki gibidir: 30 Eylül 2010 14.056.051 366.296.680 380.352.731 Banka kredileri Finansal kiralama borçları 28 31 Aralık 2009 14.439.256 397.827.585 412.266.841 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 8. FİNANSAL BORÇLAR (devamı) Uzun vadeli banka kredilerinin kısa vadeli kısmının detayları 30 Eylül 2010 ve 31 Aralık 2009 tarihleri itibariyle aşağıdaki gibidir: Vade Tarihi 17.10.2011 Faiz Oranı Libor+%3,50 Para Birimi ABD Doları Orjinal Para 9.422.728 Faiz Tahakkuku 263.085 TL 14.056.051 Vade Tarihi 17.10.2011 Faiz Oranı Libor+%3,50 Para Birimi ABD Doları Orjinal Para 9.422.728 Faiz Tahakkuku 167.002 TL 14.439.256 Uzun vadeli finansal borçlar aşağıdaki gibidir: 30 Eylül 2010 6.837.131 2.388.677.486 2.395.514.617 Banka kredileri Finansal kiralama borçları 31 Aralık 2009 14.187.801 2.561.711.482 2.575.899.283 Uzun vadeli banka kredilerinin detayları 30 Eylül 2010 ve 31 Aralık 2009 tarihleri itibariyle aşağıdaki gibidir: Vade Tarihi 17.10.2011 Faiz Oranı Libor + %3,50 Para Birimi ABD Doları Orjinal Para 4.711.364 TL 6.837.131 Vade Tarihi 17.10.2011 Faiz Oranı Libor + %3,50 Para Birimi ABD Doları Orjinal Para 9.422.728 TL 14.187.801 Finansal kiralama borçları aşağıdaki gibidir: 1 yıldan az 1 – 5 yıl arası 5 yıldan fazla Eksi: Gelecek yıllara ait faiz gideri Mali tablolarda gösterilen finansal kiralama borçlarının anapara tutarı Faiz aralığı: Değişken oranlı borçlar Sabit oranlı borçlar 30 Eylül 2010 431.164.787 1.355.499.559 1.421.579.794 3.208.244.140 (453.269.974) 31 Aralık 2009 469.617.973 1.438.363.567 1.548.610.096 3.456.591.636 (497.052.569) 2.754.974.166 2.959.539.067 975.890.359 1.779.083.807 2.754.974.166 1.133.986.718 1.825.552.349 2.959.539.067 30 Eylül 2010 tarihi itibariyle, ABD Doları ve Euro cinsinden ifade edilen finansal kiralama borçlarının ağırlıklı ortalama faiz oranları, sabit oranlı borçlar için %4,83 (31 Aralık 2009: % 4,91), değişken oranlı borçlar için ise %0,74 (31 Aralık 2009: %0,78)’dir. 29 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 9. DİĞER FİNANSAL YÜKÜMLÜLÜKLER Kısa vadeli diğer finansal yükümlülüklerin dökümü aşağıdaki gibidir: Türev enstrümanlar gerçeğe uygun değeri (Not: 39) Bankaya borçlar 30 Eylül 2010 97.267.448 1.091.888 98.359.336 31 Aralık 2009 45.232.172 846.771 46.078.943 Bankaya borçlar hesabı ay sonu vergi ve SSK ödemeleri için banka tarafından faizsiz olarak kullandırılan gecelik borçlardan oluşmaktadır. 10. TİCARİ ALACAKLAR VE BORÇLAR Kısa vadeli ticari alacakların dökümü aşağıdaki gibidir: 30 Eylül 2010 631.572.356 38.307.569 (63.720.087) 606.159.838 Ticari alacaklar İlişkili taraflardan ticari alacaklar (Not 37) Şüpheli alacaklar karşılığı 31 Aralık 2009 455.045.487 32.128.286 (41.791.892) 445.381.881 Ticari alacaklar için ayrılan şüpheli alacak karşılığı, dava konusu alacaklar için ayrılmış karşılıklar ve geçmiş tahsil edilememe tecrübesine dayanılarak hesaplanmış karşılıklardan oluşmaktadır. Grup’un 30 Eylül 2010 ve 2009 tarihlerinde sona eren dönemlere ilişkin şüpheli alacak karşılığındaki değişimi aşağıdaki gibidir: 1 Ocak 30 Eylül 2010 41.791.892 30.961.355 (9.055.836) 69.912 (47.236) 63.720.087 Dönem başı ayrılmış karşılık Cari dönem gideri Tahsil edilen alacak Kur farkı gideri Silinen alacak Dönem sonu itibariyle ayrılan karşılık 1 Ocak 30 Eylül 2009 37.042.788 9.217.727 (11.326.157) - (2.368.498) 32.565.860 Grup, alacaklarının kredi riski ile ilgili açıklamaları finansal tablo dipnotu 38’de Kredi Riski bölümünde verilmektedir. Kısa vadeli ticari borçların dökümü aşağıdaki gibidir: 30 Eylül 2010 540.902.969 65.433.069 1.970.547 608.306.585 Ticari borçlar İlişkili taraflara ticari borçlar (Not 37) Diğer 30 31 Aralık 2009 536.177.325 22.663.149 1.961.004 560.801.478 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 11. DİĞER ALACAKLAR VE BORÇLAR Kısa vadeli diğer alacakların dökümü aşağıdaki gibidir: Uçak alımı için yapılan nakdi olarak geri alınacak ön ödemeler (net) Fon transferi kısıtlanan banka hesapları Verilen depozito ve teminatlar Teknik malzeme yurtdışı alacakları Personelden alacaklar Yurtdışı satınalma işlemlerinden doğan alacaklar İlişkili taraflardan ticari olmayan alacaklar (Not 37) Vergi dairesinden alacaklar Diğer alacaklar 30 Eylül 2010 31 Aralık 2009 2.178.628.629 10.195.307 1.767.283 1.549.177 1.374.067 1.052.698 712.023 628.918 629.970 2.196.538.072 724.055.005 5.647.994 1.153.878 265.974 1.165.585 938.235 12.581.316 1.933.804 1.299.578 749.041.369 30 Eylül 2010 31 Aralık 2009 231.652.165 33.391.696 7.125.757 5.747.421 5.693.141 1.150.008 284.760.188 637.383.512 7.663.566 7.211.446 6.045.185 4.863.237 1.193.182 664.360.128 30 Eylül 2010 70.541.657 31.251.453 30.254.546 11.759.653 3.658.802 3.199.461 1.112.298 1.871.325 1.257.216 154.906.411 31 Aralık 2009 69.550.656 31.244.933 25.835.403 9.665.768 895.143 936.185 1.150.351 14.832.195 2.522.747 156.633.381 30 Eylül 2010 9.558.280 31 Aralık 2009 8.941.613 Uzun vadeli diğer alacakların dökümü aşağıdaki gibidir: Uçak alımı için yapılan nakdi olarak geri alınacak ön ödemeler (net) Faiz takası sözleşmeleri depozitoları Faaliyet tipi kiralamalar için verilen avanslar Personelden alacaklar Verilen depozito ve teminatlar Sita depozito sertifikalarından alacaklar Kısa vadeli diğer borçların dökümü aşağıdaki gibidir: Çeşitli hizmet avansları Ödenecek vergi ve fonlar Ödenecek SSK primleri Alınan depozito ve teminatlar Özel kira avansları Sanal pos bilet avansları Alınan diğer avanslar Sigorta şirketlerine borçlar Diğer borçlar Uzun vadeli diğer borçların dökümü aşağıdaki gibidir: Alınan depozito ve teminatlar 31 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 12. FİNANS SEKTÖRÜ FAALİYETLERİNDEN ALACAK VE BORÇLAR Yoktur (31 Aralık 2009: Yoktur). 13. STOKLAR 30 Eylül 2010 145.194.841 27.463.971 172.658.812 (14.368.647) 158.290.165 Teknik malzeme stokları Diğer stoklar Değer düşüklüğü karşılığı (-) 31 Aralık 2009 133.739.727 29.624.852 163.364.579 (14.368.647) 148.995.932 30 Eylül 2010 ve 2009 tarihlerinde sona eren dönemlere ilişkin stok değer düşüklüğündeki değişim aşağıdaki gibidir: 1 Ocak 30 Eylül 2010 14.368.647 14.368.647 Dönem başı ayrılmış karşılık Dönem içinde ayrılan karşılık iptali Dönem sonu itibariyle ayrılan karşılık 14. 1 Ocak 30 Eylül 2009 14.724.718 (1.616.292) 13.108.426 CANLI VARLIKLAR Yoktur (31 Aralık 2009: Yoktur). 15. DEVAM EDEN İNŞAAT SÖZLEŞMELERİNE İLİŞKİN VARLIKLAR Yoktur (31 Aralık 2009: Yoktur). 16. ÖZKAYNAK YÖNTEMİYLE DEĞERLENEN YATIRIMLAR Özkaynak yöntemiyle değerlenen yatırımlar aşağıdaki gibidir: Güneş Ekspres Havacılık A.Ş. (Sun Express) THY DO&CO İkram Hizmetleri A.Ş. (Turkish DO&CO) P&W T.T. Uçak Bakım Merkezi Ltd. Şti. Bosna Hersek Havayolları TGS Yer Hizmetleri A.Ş. (TGS) THY OPET Havacılık Yakıtları A.Ş. (THY Opet) 32 30 Eylül 2010 12.456.872 31 Aralık 2009 26.698.068 42.383.179 67.515.663 1.704.254 50.657.755 12.312.680 187.030.403 34.054.590 22.421.794 2.936.441 63.482.168 2.459.495 152.052.556 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 16. ÖZKAYNAK YÖNTEMİYLE DEĞERLENEN YATIRIMLAR (devamı) Sun Express’in 30 Eylül 2010 ve 31 Aralık 2009 tarihlerine ilişkin finansal bilgileri aşağıdaki gibidir: 30 Eylül 2010 31 Aralık 2009 Varlıklar 475.425.444 232.316.502 450.511.699 Yükümlülükler 178.920.367 Özkaynaklar 24.913.745 53.396.135 Grup’un özkaynaklardaki payı Hasılat Dönem karı / (zararı) Dönem kar/ (zararında) Grup’un payı 12.456.872 26.698.068 1 Ocak 30 Eylül 2010 742.731.240 (24.119.697) 1 Temmuz 30 Eylül 2010 369.096.338 19.993.759 1 Ocak 30 Eylül 2009 691.551.817 37.665.080 1 Temmuz 30 Eylül 2009 306.575.400 40.658.982 (12.059.848) 9.996.880 18.832.540 20.329.491 Turkish DO&CO İkram Hizmetleri A.Ş.’nin 30 Eylül 2010 ve 31 Aralık 2009 tarihlerine ilişkin finansal bilgileri aşağıdaki gibidir: Varlıklar Yükümlülükler Özkaynaklar 30 Eylül 2010 163.181.959 78.415.600 84.766.359 31 Aralık 2009 122.594.934 52.485.754 68.109.180 42.383.179 34.054.590 Grup’un özkaynaklardaki payı Hasılat Dönem karı / (zararı) Dönem kar/ (zararında) Grup’un payı 1 Ocak 30 Eylül 2010 248.337.729 21.657.178 1 Temmuz 30 Eylül 2010 98.115.928 9.829.558 1 Ocak 30 Eylül 2009 196.875.515 13.353.774 1 Temmuz 30 Eylül 2009 84.753.911 9.009.155 10.828.589 4.914.779 6.676.887 4.504.578 33 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 16. ÖZKAYNAK YÖNTEMİYLE DEĞERLENEN YATIRIMLAR (devamı) P&W T.T Uçak Bakım Merkezi Ltd. Şti’nin 30 Eylül 2010 ve 31 Aralık 2009 tarihlerine ilişkin finansal bilgileri aşağıdaki gibidir: Varlıklar Yükümlülükler Özkaynaklar 30 Eylül 2010 210.612.038 72.824.970 137.787.068 31 Aralık 2009 104.846.886 59.088.122 45.758.764 67.515.663 22.421.794 Grup’un özkaynaklardaki payı Hasılat Dönem karı / (zararı) Dönem kar/ (zararında) Grup’un payı 1 Ocak 30 Eylül 2010 58.534.986 (21.556.691) 1 Temmuz 30 Eylül 2010 49.754.594 (5.723.255) 1 Ocak 30 Eylül 2009 1 Temmuz 30 Eylül 2009 - - (661.201) 2.018.039 (10.562.779) (2.804.395) (323.989) 988.839 Bosna Hersek Havayolları’nın 30 Eylül 2010 ve 31 Aralık 2009 tarihlerine ilişkin finansal bilgileri aşağıdaki gibidir: Varlıklar Yükümlülükler Özkaynaklar 30 Eylül 2010 49.697.381 46.219.313 3.478.068 31 Aralık 2009 49.653.830 43.661.093 5.992.737 1.704.254 2.936.441 Grup’un özkaynaklardaki payı Hasılat Dönem karı / (zararı) Dönem kar/ (zararında) Grup’un payı 1 Ocak 30 Eylül 2010 25.324.484 (9.993.029) 1 Temmuz 30 Eylül 2010 8.899.395 (6.663.862) 1 Ocak 30 Eylül 2009 14.514.694 (6.764.683) 1 Temmuz 30 Eylül 2009 6.503.399 (2.287.140) (4.896.585) (3.265.292) (3.314.694) (1.120.758) TGS’nin 30 Eylül 2010 ve 31 Aralık 2009 tarihlerine ilişkin finansal bilgileri aşağıdaki gibidir: Varlıklar Yükümlülükler Özkaynaklar Grup’un özkaynaklardaki payı 34 30 Eylül 2010 156.614.370 55.298.859 101.315.511 31 Aralık 2009 142.871.824 15.904.488 126.964.336 50.657.755 63.482.168 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 16. ÖZKAYNAK YÖNTEMİYLE DEĞERLENEN YATIRIMLAR (devamı) Hasılat Dönem karı / (zararı) Dönem kar/ (zararında) Grup’un payı 1 Ocak 30 Eylül 2010 95.664.635 (25.648.826) 1 Temmuz 30 Eylül 2010 37.153.394 (16.401.476) (12.824.413) (8.200.738) 1 Ocak 30 Eylül 2009 1 Temmuz 30 Eylül 2009 883 223.065 883 223.065 111.533 111.533 17 Eylül 2009 tarihli protokol ve sermaye artışı neticesinde TGS’nin sermayesinin %50’sine tekabül eden 6.000.000 TL nominal tutarında hissenin emisyon primli olarak 119.000.000 TL karşılığında Havaş tarafından sermaye artışına iştirak edilmek suretiyle iktisap edilmesi neticesinde, TGS’nin özsermayesinde 113.000.000 TL emisyon primi oluşmuştur. Söz konusu emisyon priminin şirket ile TGS arasında 2010-2014 yıllarında geçerli olacak 5 yıllık hizmet sözleşmesi ile ilişkili olması nedeniyle, TGS’nin özkaynakları içerisinde yer alan emisyon priminin Grup payı (%50), hizmet alımı süresince itfa edilmek üzere ‘Ertelenmiş Gelir’ (Not 26) olarak kaydedilmiştir. THY Opet Havacılık Yakıtları A.Ş.’nin 30 Eylül 2010 ve 31 Aralık 2009 tarihlerine ilişkin finansal bilgileri aşağıdaki gibidir Varlıklar Yükümlülükler Özkaynaklar 30 Eylül 2010 143.499.549 118.874.187 24.625.362 31 Aralık 2009 5.745.326 826.333 4.918.993 12.312.680 2.459.495 Grup’un özkaynaklardaki payı Hasılat Dönem karı / (zararı) Dönem kar/ (zararında) Grup’un payı 1 Ocak 30 Eylül 2010 1 Temmuz 30 Eylül 2010 204.344.427 204.344.427 1 Ocak 30 Eylül 2009 (5.293.604) (2.503.354) - (2.646.802) (1.251.677) - 1 Temmuz 30 Eylül 2009 - Özkaynak yöntemiyle değerlenen yatırımların kar / (zarar) içindeki payları aşağıdaki gibidir: 1 Ocak 30 Eylül 2010 Sun Ekspress Turkish DO&CO P&W T.T. Uçak Bakım Merkezi Ltd. Bosna Hersek Havayolları TGS THY Opet Toplam 1 Temmuz 30 Eylül 2010 1 Ocak 30 Eylül 2009 1 Temmuz 30 Eylül 2009 18.832.540 6.676.887 20.329.491 4.504.578 (12.059.848) 10.828.589 9.996.880 4.914.779 (10.562.779) (2.804.395) (323.989) (4.896.585) (12.824.413) (2.646.802) (32.161.838) (3.265.292) (8.200.738) (1.251.677) (610.443) (3.314.694) 111.533 21.982.277 35 988.839 (1.120.758) 111.533 24.813.683 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 16. ÖZKAYNAK YÖNTEMİYLE DEĞERLENEN YATIRIMLAR (devamı) Özkaynak yöntemiyle değerlenen yatırımların 30 Eylül 2010 tarihi itibariyle detayları aşağıdaki gibidir: Şirketin Ünvanı Sahip Olunan Oy Hakkı Ana Faaliyet Alanı Sun Express Türkiye 50% 50% Hava Taşımacılığı Turkish DO&CO Türkiye 50% 50% İkram Hizmetleri P&W T.T. Uçak Bakım Merkezi Ltd. Şti Türkiye 49% 49% Bakım Hizmeti Bosna Hersek Federasyonu 49% 49% Hava Taşımacılığı TGS Türkiye 50% 50% Yer Hizmetleri THY OPET Türkiye 50% 50% Havacılık Yakıtları Bosna Hersek Havayolları 17. Şirketin ve Sahiplik Faaliyetin Yeri Oranı YATIRIM AMAÇLI GAYRİMENKULLER Açılış bakiyesi, 1 Ocak Makul değer değişikliğinden kaynaklanan kayıp Çıkışlar Kapanış bakiyesi 1 Ocak30 Eylül 2010 48.810.000 48.810.000 1 Ocak30 Eylül 2009 53.700.000 (5.000.000) (570.000) 48.130.000 Yatırım amaçlı gayrimenkullerin gerçeğe uygun değeri Grup ile ilişkisi olmayan bağımsız bir ekspertiz şirketi tarafından gerçekleştirilen değerlemeye göre elde edilmiştir. Değerleme Sermaye Piyasası Kurulu tarafından yetkilendirilmiş bağımsız bir ekspertiz şirketi tarafından benzer gayrimenkuller ile ilgili piyasa işlem fiyatlarının referans alınmasıyla tespit edilmiştir. 36 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 18. MADDİ DURAN VARLIKLAR Yerüstü Düzenlemeleri ve Binalar Maliyet Açılış Bakiyesi 1 Ocak 2010 İlaveler Çıkışlar Transferler 30 Eylül 2010 kapanış bakiyesi Birikmiş Amortisman Açılış Bakiyesi 1 Ocak 2010 Cari dönem amortismanı Çıkışlar Değer düşüklüğü reel artış/(azalış) Değer düşüklüğü kur değişiminden kaynaklanan artış / (azalış) 30 Eylül 2010 kapanış bakiyesi 30 Eylül 2010 net defter değeri 31 Aralık 2009 net defter değeri Teknik Ekipman, Simülatör ve Taşıtlar Diğer Komponent ve Ekipmanlar Tamir Uçaklar ve ve Edilebilir Demirbaşlar Yedek Motorlar Yedek Parçalar Özel Maliyetler 164.645.538 5.119.378 (15.575.877) 7.196.462 161.385.501 320.921.611 43.477.659 (98.317.414) 266.081.856 172.635.436 14.304.865 (14.986.511) 171.953.790 2.540.985.371 20.416.726 (670.273) 346.302 2.561.078.126 319.829.494 47.489.052 (53.973.088) 313.345.458 47.421.962 3.834.489 (123.458) 398.998 51.531.991 58.398.566 2.091.738 (10.610.663) - 253.105.940 10.238.757 (74.210.354) (577.773) 135.673.684 10.290.646 (14.781.656) - 1.916.801.769 40.813.794 (294.142) 25.157.273 147.045.447 33.143.611 (29.534.331) - 26.183.316 6.188.078 (41.153) - 49.879.641 111.505.860 106.246.972 2.057.814 190.614.384 75.467.472 67.815.671 131.182.674 40.771.116 36.961.752 20.880.612 2.003.359.306 557.718.820 624.183.602 150.654.727 162.690.731 172.784.047 32.330.241 19.201.750 21.238.646 37 Yapılmakta Olan Yatırımlar 17.713.152 19.837.127 (7.941.762) 29.608.517 Finansal Kiralama ile Alınan Uçaklar Toplam 4.999.425.302 259.347.749 5.258.773.051 8.583.577.866 413.827.045 (183.646.621) 8.813.758.290 - 1.235.350.094 166.501.530 (1.089.099) 3.772.558.816 269.268.154 (129.472.299) 23.490.401 - 124.895.566 1.525.658.091 3.733.114.960 3.764.075.208 147.833.992 4.083.679.064 4.730.079.226 4.811.019.050 29.608.517 17.713.152 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 18. MADDİ DURAN VARLIKLAR (devamı) Yerüstü Düzenlemeleri ve Binalar Maliyet Açılış Bakiyesi 1 Ocak 2009 İlaveler Çıkışlar Transferler 30 Eylül 2009 kapanış bakiyesi Birikmiş Amortisman Açılış Bakiyesi 1 Ocak 2009 Cari dönem amortismanı Çıkışlar Değer düşüklüğü reel artış /(azalış) Değer düşüklüğü kur değişiminden kaynaklanan artış / (azalış) 30 Eylül 2009 kapanış bakiyesi 30 Eylül 2009 net defter değeri 31 Aralık 2008 net defter değeri 164.645.538 - Teknik Ekipman, Simülatör ve Taşıtlar Komponent ve Diğer Tamir Ekipmanlar Uçaklar ve Edilebilir ve Demirbaşlar Yedek Motorlar Yedek Parçalar Özel Maliyetler 311.294.139 12.650.988 (7.869.436) 166.561.736 12.919.128 (13.659.733) 2.755.313.950 10.016.043 (283.401.122) 366.092.558 100.132.143 (134.165.938) 164.645.538 316.075.691 165.821.131 27.587.577 2.509.516.448 332.058.763 1.136.087 31.095.877 55.667.061 2.053.105 - 248.016.427 11.491.860 (7.294.960) (396.024) 139.815.066 7.026.504 (13.152.227) - 2.023.627.036 44.848.359 (257.397.827) 15.328.128 185.009.980 34.380.326 (86.261.918) - 22.559.087 2.032.445 - 57.720.166 106.925.372 108.978.477 313.178 252.130.481 63.945.210 63.277.712 133.689.343 32.131.788 26.746.670 15.129.005 1.841.534.701 667.981.747 731.686.914 133.128.388 198.930.375 181.082.578 24.591.532 6.504.345 6.534.527 38 29.093.614 866.176 - Yapılmakta Olan Yatırımlar Finansal Kiralama ile Alınan Uçaklar Toplam 62.709.927 22.368.099 - 4.855.582.307 200.554.516 (84.407.359) 8.711.293.769 359.507.093 (523.503.588) (60.396.055) 24.681.971 31.672.391 5.003.401.855 8.547.297.274 - 980.614.975 167.110.522 (27.171.131) 36.710.299 3.655.309.632 268.943.121 (391.278.063) 51.642.403 - 34.211.453 1.191.476.118 3.811.925.737 3.874.967.332 49.653.636 3.634.270.729 4.913.026.545 5.055.984.137 24.681.971 62.709.927 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 18. MADDİ DURAN VARLIKLAR (devamı) Grup, Not 2.5.6.’da açıklanan çerçevede maddi duran varlıklarından uçaklar, yedek motorlar ve simülatörlerin (“Uçaklar”) değer düşüklüğü hesaplamalarında geri kazanılabilir değer olarak kullanım değerinden daha yüksek olduğu için, satış masrafları sonrası ABD Doları bazlı net satış fiyatlarını kullanmıştır. 30 Eylül 2010 tarihinde sona eren hesap döneminde ABD Doları’nın TL karşısında değer kaybetmesi sonucu (Not 2.5.9) uçakların TL cinsinden net satış fiyatları azaldığından dolayı değer düşüklüğü karşılığında kur değişiminden kaynaklanan 147.833.992 TL tutarında artış, uçakların ABD Doları bazlı fiyatlarında oluşan ABD Doları cinsinden düşüş sonucunda ise değer düşüklüğü karşılığında 23.490.401 TL artış meydana gelmiştir. Değer düşüklüğünde toplamda 171.324.393 TL artış meydana gelmiştir. 19. MADDİ OLMAYAN DURAN VARLIKLAR Slot Hakkı Maliyet Açılış Bakiyesi 1 Ocak 2010 İlaveler Çıkışlar 30 Eylül 2010 kapanış bakiyesi - 20.007.450 - 20.007.450 Birikmiş Amortisman Açılış Bakiyesi 1 Ocak 2010 Cari dönem itfa payı Çıkışlar 30 Eylül 2010 kapanış bakiyesi 30 Eylül 2010 net defter değeri - 20.007.450 31 Aralık 2009 net defter değeri - Slot Hakkı Diğer Haklar Toplam 80.264.961 3.434.341 (648) 83.698.654 80.264.961 23.441.791 (648) 103.706.104 69.595.344 3.544.113 (648) 73.138.809 69.595.344 3.544.113 (648) 73.138.809 10.559.845 30.567.295 10.669.612 10.669.612 Maliyetler Toplam Maliyet Açılış Bakiyesi 1 Ocak 2009 İlaveler Çıkışlar 30 Eylül 2009 kapanış bakiyesi - 76.958.343 2.427.031 (2.333) 79.383.041 76.958.343 2.427.031 (2.333) 79.383.041 Birikmiş Amortisman Açılış Bakiyesi 1 Ocak 2009 Cari dönem itfa payı Çıkışlar 30 Eylül 2009 kapanış bakiyesi - 65.795.741 3.435.105 (2.333) 69.228.513 65.795.741 3.435.105 (2.333) 69.228.513 30 Eylül 2009 net defter değeri - 10.154.528 10.154.528 31 Aralık 2008 net defter değeri - 11.162.602 11.162.602 Grup, slot haklarını süre konusunda herhangi bir sınırlandırma olmadığından dolayı, sınırsız yararlı ömre sahip maddi olmayan duran varlık kapsamında değerlendirmiştir. 39 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 20. ŞEREFİYE Yoktur (31 Aralık 2009: Yoktur). 21. DEVLET TEŞVİK VE YARDIMLARI Yoktur (31 Aralık 2009: Yoktur). 22. KARŞILIKLAR, KOŞULLU VARLIK VE YÜKÜMLÜLÜKLER Kısa vadeli borç karşılıklarının dökümü aşağıdaki gibidir: 30 Eylül 2010 10.499.012 Dava karşılığı 31 Aralık 2009 7.287.354 Dava karşılıklarının 30 Eylül 2010 ve 2009 dönemlerindeki değişimi aşağıdaki gibidir: 1 Ocak 30 Eylül 2010 7.287.354 3.971.730 (760.072) 10.499.012 Dönem başı ayrılmış karşılık Cari dönemde ayrılan karşılık Konusu kalmayan karşılık Dönem sonu itibariyle ayrılan karşılık 1 Ocak 30 Eylül 2009 7.460.396 1.343.330 (502.323) 8.301.403 Grup, faaliyetleri gereği maruz kaldığı aleyhte açılan davalara ilişkin karşılık ayırmaktadır. Aleyhte açılan davalar genellikle eski çalışanların açtığı işe iade davaları ile kayıp ya da hasar görmüş bagaj ve kargolara ilişkindir. a) Verilen Teminatlar: 30 Eylül 2010 tarihi itibariyle verilen teminat mektupları tutarı 91.995.851 TL’dir (31 Aralık 2009: 92.014.638 TL). 30 Eylül 2010 A. Kendi tüzel kişiliği adına verilen Teminat Rehin ve İpotekler (TRİ) B. Tam konsolidasyon kapsamına dahil edilen ortaklıklar lehine verilen TRİ'ler C. Olağan ticari faaliyetlerinin yürütülmesi amacıyla diğer 3. Kişilerin borcunu temin için verilen TRİ'ler D. Diğer Verilen TRİ'lerin Toplam Tutarı 91.995.851 92.014.638 - - - - 91.995.851 40 31 Aralık 2009 92.014.638 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 22. KARŞILIKLAR, KOŞULLU VARLIK VE YÜKÜMLÜLÜKLER (devamı) b) Hava kargo ücretlerinin sabitlenmesine ilişkin olarak ABD Adalet Bakanlığı Antitröst Birimi ve Avrupa antitröst otoriteleri tarafından 2006 yılı başlarında Avrupa ve Amerika’da eş zamanlı olarak, önde gelen havayolları şirketleri dahil olmak üzere, çok sayıda havayolu şirketini kapsayan bir inceleme başlatılmıştır. Söz konusu inceleme kapsamında 6 Nisan 2006 tarihinde ABD Columbia (Washington) Bölge Mahkemesi tarafından Şirket’e bir tebligat yapılarak hava kargo ücretlerine ilişkin olarak Şirket’in uhdesinde bulunan bilgi ve belgelerin ibraz edilmesi talep edilmiştir. Söz konusu tebligatın benzerleri diğer sözü geçen havayollarına da yapılmıştır. İnceleme kapsamında ABD Adalet Bakanlığı Antitröst Birimine Şirket’in antitröst kurallarını ihlal etmediği bildirilmiş olup, görüşmeler Şirket’i temsilen ABD'li avukatlarca sürdürülmektedir. Rapor tarihi itibariyle, Şirket yönetimi ABD Adalet Bakanlığı’nın başlatmış olduğu incelemelerin mali sonuçlarının güvenilir olarak ölçülemeyeceğini düşünmektedir. Bu sebeple ekteki konsolide finansal tablolarda bu hususlar ile ilgili herhangi bir karşılık ayrılmamıştır. c) Grup’un iskonto edilmiş kıdem tazminatı yükümlülüğü 157.276.140 TL’dir. 30 Eylül 2010 tarihi itibariyle Grup’un tüm çalışanlarını işten çıkarması durumunda ödeyeceği miktar ise, yaklaşık olarak 324.721.520 TL’dir. 23. TAAHHÜTLER Grup’un henüz tahakkuk etmemiş ve iskonto edilmemiş tutarlar üzerinden, faaliyet tipi kiralama borçlarının dökümü aşağıdaki gibidir: 30 Eylül 2010 31 Aralık 2009 Bir yıldan az 360.530.310 312.850.973 1 – 5 yıl arası 882.116.555 853.516.736 5 yıldan fazla 336.297.150 422.992.569 1.578.944.015 1.589.360.278 Grup, 2010-2015 yılları arasında teslim almak üzere, uçak üreticisi firmalarca yapılacak indirimler öncesi liste fiyatlarına göre, uçak alımlarının toplam bedeli yaklaşık olarak 11,8 milyar ABD Doları olan 89 adet uçak için anlaşma imzalamıştır. Söz konusu uçaklardan 2 tanesi Eylül ayı içerisinde teslim alınmıştır. Grup, söz konusu alımlarla ilgili olarak ilgili firmalara 30 Eylül 2010 itibariyle 1.666 milyon ABD Doları avans ödemesi yapmıştır. 41 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 24. ÇALIŞANLARA SAĞLANAN FAYDALAR Kısa vadeli çalışanlara sağlanan faydalar aşağıdaki gibidir: 30 Eylül 2010 50.550.814 27.977.374 2.053.626 16.592.429 97.174.243 Maaş tahakkukları Toplu İş Sözleşmesi (TİS) Farkı Personele borçlar Kullanılmamış izin karşılığı 31 Aralık 2009 38.827.130 - 1.437.729 14.469.621 54.734.480 Uzun vadeli kıdem tazminatı karşılığı dökümü aşağıdaki gibidir: 30 Eylül 2010 157.276.140 Kıdem tazminatı karşılığı 31 Aralık 2009 151.875.562 Kıdem tazminatı karşılığı aşağıdaki açıklamalar çerçevesinde ayrılmaktadır: Yürürlükteki İş Kanunu hükümleri uyarınca, çalışanlardan kıdem tazminatına hak kazanacak şekilde iş sözleşmesi sona erenlere, hak kazandıkları yasal kıdem tazminatlarının ödenmesi yükümlülüğü vardır. Ayrıca, halen yürürlükte bulunan 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun 6 Mart 1981 tarih, 2422 sayılı ve 25 Ağustos 1999 tarih, 4447 sayılı yasalar ile değişik 60’ıncı maddesi hükmü gereğince kıdem tazminatını alarak işten ayrılma hakkı kazananlara da yasal kıdem tazminatlarını ödeme yükümlülüğü bulunmaktadır. Emeklilik öncesi hizmet şartlarıyla ilgili bazı geçiş karşılıkları, ilgili kanunun 23 Mayıs 2002 tarihinde değiştirilmesi ile Kanun’dan çıkarılmıştır. 1 Ekim 2010 tarihi itibariyle ödenecek kıdem tazminatı tavanı 2.517 TL (1 Ekim 2009: 2.365 TL)’dir. Kıdem tazminatı yükümlülüğü yasal olarak herhangi bir fonlamaya tabi değildir. Kıdem tazminatı karşılığı, Şirket’in, çalışanların emekli olmasından kaynaklanan gelecekteki muhtemel yükümlülük tutarının bugünkü değerinin tahmin edilmesi yoluyla hesaplanmaktadır. UMS 19 (“Çalışanlara Sağlanan Faydalar”), şirketin yükümlülüklerinin, tanımlanmış fayda planları kapsamında aktüeryal değerleme yöntemleri kullanılarak geliştirilmesini öngörür. Bu doğrultuda, toplam yükümlülüklerin hesaplanmasında kullanılan aktüeryal varsayımlar aşağıda belirtilmiştir: Ana varsayım, her hizmet yılı için olan azami yükümlülük tutarının enflasyona paralel olarak artacak olmasıdır. Bu nedenle, 30 Eylül 2010 tarihi itibariyle, ekli konsolide finansal tablolarda karşılıklar, geleceğe ilişkin, çalışanların emekliliğinden kaynaklanacak muhtemel yükümlülüğün bugünkü değeri tahmin edilerek hesaplanır. İlgili bilanço tarihlerindeki karşılıklar, yıllık %4,80 enflasyon (31 Aralık 2009: %4,80) ve %11 (31 Aralık 2009: % 11) iskonto oranı varsayımlarına göre hesaplanmıştır. İsteğe bağlı işten ayrılmalar neticesinde ödenmeyip, Şirket’e kalacak olan kıdem tazminatı tutarlarının tahmini oranı %1,87 olarak dikkate alınmıştır (2009: %2,05). Kıdem tazminatı tavanı altı ayda bir revize edilmekte olup, Grup’un kıdem tazminatı karşılığının hesaplanmasında 1 Temmuz 2010 tarihinden itibaren geçerli olan 2.517 TL tavan tutarı dikkate alınmıştır. 42 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 24. ÇALIŞANLARA SAĞLANAN FAYDALAR (devamı) Kıdem tazminatı yükümlülüğündeki değişim aşağıdaki gibidir: 1 Ocak 30 Eylül 2010 151.875.561 16.163.517 6.748.142 (17.511.080) 157.276.140 Dönem başı ayrılmış karşılık Cari hizmet maliyetleri Faiz maliyeti Ödemeler Dönem sonu itibari ile ayrılan karşılık 25. 1 Ocak 30 Eylül 2009 142.459.082 14.058.740 6.672.108 (15.956.057) 147.233.873 EMEKLİLİK PLANLARI Yoktur (31 Aralık 2009: Yoktur). 26. DİĞER VARLIK VE YÜKÜMLÜLÜKLER Diğer dönen varlıkların dökümü aşağıdaki gibidir: Teslim alınan uçaklara ilişkin hibe kredi gelir tahakkukları Teknik bakım gelir tahakkuku Peşin ödenmiş faaliyet tipi kiralama giderleri Peşin ödenmiş diğer giderler Peşin ödenmiş satış komisyonları Geri alınacak KDV Gelecek aylara ait sigorta giderleri İş avansları Interline yolcu geliri tahakkukları Peşin ödenen vergi ve fonlar Verilen sipariş avansları Diğer dönen varlıklar 30 Eylül 2010 31 Aralık 2009 25.249.016 20.276.760 17.347.846 17.188.167 11.341.676 11.027.157 7.782.153 2.179.598 2.116.680 4.390.724 118.899.777 34.479.378 18.049.297 19.410.997 3.551.004 9.418.953 9.825.050 5.197.278 903.082 3.409.593 33.751.118 3.788.745 1.889.262 143.673.757 30 Eylül 2010 172.979.335 28.382.251 9.851.969 2.397.757 626.672 138.842 214.376.826 31 Aralık 2009 45.347.530 26.581.865 7.543.182 2.776.711 1.183.491 139.175 83.571.954 - Diğer duran varlıkların dökümü aşağıdaki gibidir: Maddi varlıklara ilişkin yapılan ödemeler Motor bakım rezervi Peşin ödenen uçak finansman giderleri Peşin ödenmiş faaliyet tipi kiralama giderleri Peşin ödenen Eximbank garanti ücreti Gelecek yıllara ait giderler 43 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 26. DİĞER VARLIK VE YÜKÜMLÜLÜKLER (devamı) Diğer kısa vadeli yükümlülüklerin dökümü aşağıdaki gibidir: Bakım onarım gider tahakkukları Teşvik primi tahakkuku TGS hisse devri ile ilgili kazanılmamış gelir (Not 16) Teslim alınacak uçaklara ilişkin hibe kredi geliri Gelecek aylara ait gelirler Diğer gider tahakkukları Diğer yükümlülükler 30 Eylül 2010 157.227.848 45.672.681 31 Aralık 2009 98.389.811 5.049.461 11.300.000 9.025.759 5.347.791 655.407 143.287 229.372.773 11.300.000 5.534.473 2.142.564 79.703 122.496.012 Diğer uzun vadeli yükümlülüklerin dökümü aşağıdaki gibidir: TGS hisse devri ile ilgili kazanılmamış gelir (Not 16) Brüt hibe krediler Hibe krediler birikmiş amortismanı Gelecek aylara ait gelirler 30 Eylül 2010 31 Aralık 2009 36.725.000 37.992.806 (13.547.271) 2.164.380 63.334.915 45.200.000 39.419.630 (11.517.414) 5.904.110 79.006.326 30 Eylül 2010 423.985.896 160.835.788 130.372.239 715.193.923 31 Aralık 2009 282.983.563 179.318.749 124.222.967 586.525.279 Yolcu uçuş yükümlülüklerinin dökümü aşağıdaki gibidir: Bilet satışından doğan yolcu uçuş yükümlülükleri Mil satışından doğan yolcu uçuş yükümlülükleri Sık uçuş programı yolcu yükümlülükleri 27. ÖZKAYNAKLAR Grup’un sermaye yapısı aşağıdaki gibidir: T.C. Başbakanlık Özelleştirme İdaresi Başkanlığı (*) Diğer (Halka açık kısım) Ödenmiş sermaye Sermaye düzeltmesi farkları Düzeltilmiş sermaye Grup % 30 Eylül 2010 % A, C A 49,12 50,88 491.218.308 508.781.692 1.000.000.000 1.123.808.032 2.123.808.032 49,12 50,88 44 31 Aralık 2009 429.818.308 445.181.692 875.000.000 1.123.808.032 1.998.808.032 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 27. ÖZKAYNAKLAR (devamı) (*) Özel şahıslara ait 1.644 adet hisse THY 1984 yılında özelleştirme programına alındığı sırada dikkate alınmamıştır. Bilahare, THY’nın Yüksek Planlama Kurulu’nun 30 Ekim 1990 tarihli kararıyla onaylanan ana sözleşmesi gereği söz konusu hisseler T.C. Özelleştirme İdaresi Başkanlığı adına kaydedilmiştir. 30 Eylül 2010 tarihi itibariyle Grup’un çıkarılmış ve ödenmiş sermayesi her biri 1 Kr nominal değerli 99.999.999.999 adet A grubu hisse ve 1 Kr nominal değerli 1 adet C grubu hisseden oluşmaktadır. Bu hisseler nama yazılıdır. C grubu hisse ÖİB’ye ait olup aşağıda belirtilen imtiyazlara sahiptir: Ana Sözleşme Madde 7: Nama yazılı hisselerin devrinde Yönetim Kurulu onayı ile beraber C grubu hisseyi temsilen seçilen Yönetim Kurulu üyesinin olumlu oyunun bulunması şarttır. Ana Sözleşme Madde 10: Yönetim Kurulu 7 üyeden oluşur, 7 üyeden birinin C grubu hissedarın göstereceği adaydan seçilmesi zorunludur. Ana Sözleşme Madde 14: Aşağıdaki konularda Yönetim Kurulu’nun alacağı kararların geçerliliği C grubu hisseyi temsilen seçilen üyenin olumlu oy kullanmasına bağlıdır: a) Ana Sözleşmenin 3.1. maddesinde belirtilen şirket misyonunu açıkça olumsuz etkileyecek kararların alınması, b) Genel kurula ana sözleşme değişikliği önerilmesi, c) Sermaye arttırılması, d) Nama yazılı hisselerin devrinin onaylanması ve devrin pay defterine işlenmesi, e) Şirket’in Sermaye Piyasası Kurulu’na sunduğu son yıllık bilançosunda yer alan aktif toplamının beher sözleşme bazında %5’ini geçen ve Şirket’i doğrudan veya dolaylı olarak bağlayan her türlü işlem yapması, taahhüt altına sokacak her türlü kararın alınması (şöyle ki kamu payının Şirket sermayesindeki payı %20’nin altına düştüğünde bu bent hükmü kendiliğinden ortadan kalkacaktır), f) Şirket’in başka gruplarla birleşmesi, feshi veya tasfiyesi, g) Münhasıran pazar şartları dahilinde veya diğer kaynaklarla operasyon giderini dahi karşılayamayan hatlar haricinde, herhangi bir uçuş hattının kaldırılması veya sefer sayısının belirgin bir şekilde azaltılmasına ilişkin kararların alınması. Kardan Ayrılan Kısıtlanmış Yedekler Türk Ticaret Kanunu’na göre yasal yedekler birinci ve ikinci tertip yasal yedekler olmak üzere ikiye ayrılır. Türk Ticaret Kanunu’na göre birinci tertip yasal yedekler, Şirket’in ödenmiş sermayesinin %20’sine ulaşılıncaya kadar, kanuni net karın %5’i olarak ayrılır. İkinci tertip yasal yedekler ise ödenmiş sermayenin %5’ini aşan dağıtılabilir karın %10’udur. Türk Ticaret Kanunu’na göre, yasal yedekler ödenmiş sermayenin %50’sini geçmediği sürece sadece zararları netleştirmek için kullanılabilir, bunun dışında herhangi bir şekilde kullanılması mümkün değildir. Halka açık şirketler, temettü dağıtımlarını SPK’nın öngördüğü şekilde yaparlar. 45 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 27. ÖZKAYNAKLAR (devamı) Yabancı Para Çevirim Farkları Yabancı para çevirim farklarında Grup’un müşterek yönetime tabi ortaklığı olan ve özkaynaktan pay alma yöntemine göre muhasebeleştirilen Güneş Ekspres Havacılık A.Ş. (Sun Ekspres)’nin ve Bosna Hersek Havayolları’nın özkaynaklarında kur değişiminden kaynaklanan değişim takip edilmektedir. Kar Payı Dağıtımı Hisseleri İMKB’de işlem gören şirketler, SPK tarafından getirilen temettü şartına aşağıdaki şekilde tabidir: SPK’nın halka açık şirketlerin kar dağıtım esaslarını düzenlediği Seri: IV, No: 27 Tebliğine göre bu dağıtımın şirketlerin genel kurullarında alacakları karara bağlı olarak nakit ya da temettünün sermayeye eklenmesi suretiyle ihraç edilecek payların bedelsiz olarak ortaklara dağıtılmasına ya da belli oranda nakit, belli oranda bedelsiz pay dağıtılması suretiyle gerçekleştirilebilmesine; belirlenecek birinci temettü tutarının mevcut ödenmiş/çıkarılmış sermayelerinin % 5’inden az olması durumunda, söz konusu tutarın dağıtılmadan ortaklık bünyesinde bırakılabilmesine imkan verilmiş olup ancak bir önceki döneme ilişkin temettü dağıtımını gerçekleştirmeden sermaye artırımı yapan ve bu nedenle payları “eski” ve “yeni” şeklinde ayrılan anonim ortaklıklardan, 2008 yılı faaliyetleri sonucunda elde ettikleri dönem karından temettü dağıtacakların, hesaplayacakları birinci temettüyü nakden dağıtmaları zorunluluğu vardır. 9 Ocak 2009 tarihli Kurul Kararları ile konsolide finansal tablo düzenleme yükümlülüğü bulunan işletmelerce dağıtılabilir karın hesaplanmasında, şirketlerin yasal kayıtlarında bulunan kaynaklarından karşılanabildiği sürece, dağıtacakları kar tutarını Seri:XI No:29 Tebliği çerçevesinde hazırlayıp kamuya ilan edecekleri finansal tablolarında yer alan net dönem karlarını dikkate alarak hesaplamalarına imkan tanınmasına karar verilmiştir. Aynı karar ile şirketlerin yasal kayıtlarında bulunan geçmiş yıl karları, dönem karı ve kar dağıtımına konu edilebilecek diğer kaynakların toplam tutarına Seri:XI, No:29 Tebliği çerçevesinde hazırlanıp kamuya ilan edilecek finansal tablo dipnotlarında yer verilmesine karar verilmiştir. Sermaye Piyasası Kurulu’nun 27 Ocak 2010 tarihli ve 02/51 sayılı kararı ile; Payları borsada işlem gören halka açık anonim ortaklıklar için yapılacak temettü dağıtımı konusunda, herhangi bir asgari kar dağıtım zorunluluğu getirilmemesine; bu kapsamda kar dağıtımının Sermaye Piyasası Kurulu’nun Seri: IV No: 27 sayılı tebliğinde yer alan esaslar, ortaklıkların esas sözleşmelerinde bulunun hükümler ve şirketler tarafından kamuya açıklanmış olan kar dağıtım politikaları çerçevesinde gerçekleştirilmesine, Konsolide finansal tablo düzenleme yükümlülüğü bulunan şirketlerin yasal kayıtlarında bulunan kaynaklarından karşılanabildiği sürece, net dağıtılabilir kar tutarını Sermaye Piyasası Kurulu’nun Seri: XI No: 29 sayılı Sermaye Piyasasında Finansal Raporlamaya İlişkin Esaslar Tebliği çerçevesinde hazırlayıp kamuya ilan edecekleri konsolide finansal tablolarında yer alan net dönem karlarını dikkate alarak hesaplamalarına, 46 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 27. ÖZKAYNAKLAR (devamı) Kar Payı Dağıtımı (devamı) Şirketlerin yasal kayıtlarında bulunan geçmiş yıl zararlarının düşülmesinden sonra kalan dönem karı ve kar dağıtımına konu edilebilecek diğer kaynakların toplam tutarına Sermaye Piyasası Kurulu’nun Seri: XI No: 29 tebliği çerçevesinde hazırlayıp kamuya ilan edecekleri finansal tablo dipnotlarında yer verilmesine,Seri: IV No: 27 tebliğinin altıncı maddesinde yer alan temettü dağıtım zamanına ilişkin sürelerin uygulanmasında; a) Temettünün tamamı nakden dağıtılacaksa, temettünün hesap dönemini izleyen beşinci ayın sonuna kadar dağıtımının yapılması uygulamasına devam edilmesine, b) Temettü pay olarak dağıtılacaksa, bu nedenle ihraç edilecek payların Sermaye Piyasası Kurulu’nca kayda alınması için hesap dönemini takip eden beşinci ay sonuna kadar Sermaye Piyasası Kurulu’na başvuruda bulunulması ve pay dağıtımının hesap dönemini izleyen altıncı ayın sonuna kadar tamamlanmasına c) “a” ve “b” bentlerindeki seçeneklerin birlikte kullanılması durumunda ise, anılan bentlerde belirtilen işlemlerin ayrı ayrı, ancak anılan bentlerde yer alan süreler dahilinde yerine getirilmesine karar verilmiştir. Şirket’in 20 Nisan 2010 tarihli Olağan Genel Kurul Toplantısı’nda; 2009 yılı karından 125.000.000 TL birinci temettü dağıtılmasına ve dağıtılacak temettü tutarının tamamının bedelsiz hisse senedi olarak dağıtılmasına karar verilmiştir. Şirket’in 30 Eylül 2010 tarihli yasal kayıtlarında yer alan özkaynak kalemlerinin tutarları aşağıdaki gibidir: Ödenmiş Sermaye Hisse Senedi İhraç Primleri Yasal Yedekler Olağanüstü Yedekler (*) Diğer Kar Yedekleri Özel Fonlar Geçmiş Yıllar Karları (*) Dönem Net Karı (*) Toplam Özkaynaklar 1.000.000.000 181.185 55.692.565 198.959.553 9 50.581.761 303.035.058 213.699.342 1.822.149.473 * Yasal kayıtlara göre kar dağıtımına konu edilebilecek toplam tutar 715.693.953 TL’dir. Nakit akım riskine karşı koruma işlemi fonu Nakit akım riskine karşı koruma işlemi fonu, gelecekteki nakit akımlarının finansal riskten korunması olarak belirlenen ve bu konuda etkin olan türev finansal araçların gerçeğe uygun değerindeki değişikliklerin doğrudan özkaynak içerisinde muhasebeleştirilmesi sonucu ortaya çıkar. Finansal riske karşı korunmadan elde edilen ertelenmiş kazanç/zarar toplamı, finansal riske karşı korunan işlemin etkisi kar/zararı etkilediğinde kar/zararda muhasebeleştirilir. 47 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 28. SATIŞLAR VE SATIŞLARIN MALİYETİ Brüt karın dökümü aşağıdaki gibidir: Tarifeli hizmetler Yolcu Kargo ve Posta Toplam tarifeli hizmetler Tarifesiz hizmetler Diğer gelirler Brüt satışlar Eksi: iskontolar ve satıştan iadeler Net satışlar Satışların maliyeti (-) Brüt kar 1 Ocak 30 Eylül 2010 1 Temmuz 30 Eylül 2010 1 Ocak 30 Eylül 2009 1 Temmuz 30 Eylül 2009 5.545.265.645 443.069.366 5.988.335.011 53.397.499 240.881.909 6.282.614.419 2.268.680.444 151.199.096 2.419.879.540 28.196.563 91.115.660 2.539.191.763 4.532.640.023 298.510.876 4.831.150.899 49.019.809 249.732.163 5.129.902.871 1.903.394.630 107.707.129 2.011.101.759 27.261.443 80.536.742 2.118.899.944 (21.033) 6.282.593.386 (4.780.040.340) 1.502.553.046 (2.913) 2.539.188.850 (1.763.141.706) 776.047.144 (13.413) 5.129.889.458 (3.709.569.128) 1.420.320.330 (5.262) 2.118.894.682 (1.385.024.007) 733.870.675 Tarifeli hizmetlerin coğrafi dağılımı aşağıdaki gibidir: - Avrupa - Uzak Doğu - Orta Doğu - Amerika - Afrika Yurtdışı Yurtiçi Toplam tarifeli hizmetler ve uçuş geliri 1 Ocak 30 Eylül 2010 2.174.432.455 1.089.414.611 751.022.344 393.960.621 381.922.421 4.790.752.452 1.197.582.559 1 Temmuz 30 Eylül 2010 914.058.083 407.365.827 298.143.439 160.517.775 158.881.536 1.938.966.660 480.912.880 1 Ocak 30 Eylül 2009 1.949.521.052 784.751.921 583.272.993 211.485.313 263.395.663 3.792.426.942 1.038.723.957 1 Temmuz 30 Eylül 2009 842.929.728 301.637.294 225.446.845 56.004.226 155.589.394 1.581.607.487 429.494.272 5.988.335.011 2.419.879.540 4.831.150.899 2.011.101.759 48 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 28. SATIŞLAR VE SATIŞLARIN MALİYETİ (devamı) Satışların maliyetinin dökümü aşağıdaki gibidir: Akaryakıt giderleri Personel giderleri Konma, konaklama ve üstgeçiş giderleri Bakım giderleri Yer hizmetleri giderleri Yolcu hizmet ve ikram giderleri Faaliyet tipi kiralama giderleri Amortisman giderleri Diğer havayolları koltuk kirası Kısa dönemli uçak kirası giderleri Diğer kira giderleri Hizmet giderleri Sigorta giderleri Haberleşme giderleri Aydınlatma, ısıtma, enerji ve su giderleri Diğer vergiler Nakliye giderleri Diğer satışların maliyeti 29. 1 Ocak 30 Eylül 2010 1.590.835.534 1 Temmuz 30 Eylül 2010 584.207.281 1 Ocak 30 Eylül 2009 1.060.339.204 1 Temmuz 30 Eylül 2009 447.306.592 934.469.506 329.749.395 770.134.087 271.042.765 452.139.229 372.778.630 358.288.578 162.826.095 166.670.677 131.819.279 409.729.623 246.594.494 277.799.974 153.245.872 75.373.760 100.842.558 303.571.092 111.269.968 245.780.817 91.365.798 274.542.042 248.615.316 97.229.037 82.304.699 195.358.903 253.191.622 74.138.473 91.944.885 105.447.961 40.893.304 113.665.540 49.344.892 27.361.124 21.349.431 17.943.020 16.754.723 6.707.996 16.627.454 8.119.129 6.762.485 5.373.397 2.660.685 56.550.229 13.992.032 17.464.945 20.878.026 6.258.157 2.264.402 4.715.468 6.309.145 7.442.083 1.918.845 6.590.722 5.278.111 4.681.585 32.685.740 4.780.040.340 3.170.457 2.360.410 1.627.667 9.470.287 1.763.141.706 3.772.625 5.310.556 5.050.112 7.698.182 3.709.569.128 1.554.093 2.359.130 1.835.506 2.019.740 1.385.024.007 ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME GİDERLERİ, PAZARLAMA SATIŞ VE DAĞITIM GİDERLERİ, GENEL YÖNETİM GİDERLERİ Pazarlama, satış ve dağıtım giderleri Genel yönetim giderleri 1 Ocak 30 Eylül 2010 1 Temmuz 30 Eylül 2010 1 Ocak 30 Eylül 2009 1 Temmuz 30 Eylül 2009 716.879.610 261.458.905 582.677.940 207.925.115 239.832.758 956.712.368 83.764.768 345.223.673 194.876.879 777.554.819 62.360.233 270.285.348 49 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 29. ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME GİDERLERİ, PAZARLAMA SATIŞ VE DAĞITIM GİDERLERİ, GENEL YÖNETİM GİDERLERİ (devamı) Pazarlama, satış ve dağıtım giderleri aşağıdaki gibidir: Personel giderleri Komisyon ve teşvik giderleri Rezervasyon sistem giderleri Reklam ve tanıtım giderleri Hizmet giderleri Özel yolcu programı mil gideri Kira giderleri Yolcu hizmet ve ikram giderleri Haberleşme giderleri Nakliye giderleri Üyelik giderleri Vergi gideri Aydınlatma, ısıtma, enerji ve su giderleri Bakım giderleri Amortisman giderleri Sigorta giderleri Akaryakıt gideri Diğer satış pazarlama giderleri 1 Ocak 30 Eylül 2010 1 Temmuz 30 Eylül 2010 1 Ocak 30 Eylül 2009 1 Temmuz 30 Eylül 2009 197.917.830 194.706.714 133.677.952 76.286.662 19.312.537 71.052.318 78.592.811 42.309.620 27.602.033 7.175.009 162.912.765 153.969.142 118.624.815 52.932.212 17.144.664 57.091.109 59.840.510 39.347.018 17.567.916 6.576.095 14.648.801 13.426.195 6.855.067 4.501.507 10.352.106 17.990.560 4.262.546 6.117.949 12.048.366 9.019.005 7.647.502 5.964.141 5.012.074 4.240.206 2.732.131 3.029.017 1.893.338 1.631.539 8.877.589 8.416.230 4.670.537 3.422.883 5.633.955 3.430.709 2.915.100 1.919.577 915.386 1.790.227 2.824.607 1.874.734 752.089 624.190 545.870 20.590.341 716.879.610 931.265 433.213 276.579 166.654 193.151 7.843.447 261.458.905 2.368.435 1.110.666 463.113 603.538 694.036 12.490.694 582.677.940 747.395 301.133 175.506 145.091 222.946 4.558.902 207.925.115 1 Ocak 30 Eylül 2010 1 Temmuz 30 Eylül 2010 1 Ocak 30 Eylül 2009 1 Temmuz 30 Eylül 2009 135.060.032 23.444.862 11.542.043 11.317.919 10.283.909 8.506.164 8.424.236 6.418.397 3.478.655 47.848.498 6.359.722 3.652.683 4.927.940 2.993.826 2.936.530 2.899.447 2.204.528 1.280.739 107.284.804 18.723.491 7.845.183 14.161.347 9.398.736 8.312.243 4.743.090 5.054.878 6.362.011 35.453.479 6.459.692 2.372.160 4.907.882 4.412.076 2.552.924 1.760.119 1.758.516 2.073.561 2.238.511 19.118.030 239.832.758 963.629 7.697.226 83.764.768 1.738.949 11.252.147 194.876.879 640.203 (30.379) 62.360.233 Genel yönetim giderleri aşağıdaki gibidir: Personel giderleri Amortisman giderleri Hizmet giderleri Sigorta giderleri Vergi gideri Kira giderleri Akaryakıt giderleri Haberleşme giderleri Bakım giderleri Aydınlatma, ısıtma, enerji ve su giderleri Diğer genel yönetim giderleri 50 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 30. NİTELİKLERİNE GÖRE GİDERLER Niteliklerine göre giderler 28. ve 29. maddelerde açıklanmıştır. 31. DİĞER FAALİYET GELİRLERİ/GİDERLERİ Diğer faaliyet gelirleri / giderlerinin dökümü aşağıdaki gibidir: Sabit kıymet satış geliri Konusu kalmayan karşılıklar Sigorta, tazminat ve ceza gelirleri Kiralama şirketlerinden alınan bakım iadeleri Bakım malzemesi satıcılarından alınan indirimler Banka protokol geliri TGS hisse senedi ihraç primi Diğer faaliyet gelirleri Toplu iş sözleşmesi ücret farkları (*) Karşılık giderleri Maddi varlık değer düşüş karşılığındaki reel artış (Not 18) DHMI'ye devredilen yer hizmetleri binaları maliyeti Vizesiz yolcu gideri Uçak kazasına ilişkin giderler Diğer faaliyet giderleri 1 Ocak 30 Eylül 2010 1 Temmuz 30 Eylül 2010 1 Ocak 30 Eylül 2009 1 Temmuz 30 Eylül 2009 39.414.593 9.815.908 19.228.202 1.969.635 5.252.106 4.193.264 3.321.249 11.828.949 10.953.631 247.550 385.762 6.884.008 16.559.675 (1.061.901) 6.692.076 - 3.845.668 3.739.726 8.475.000 14.866.060 106.077.233 720.046 1.260.274 5.650.000 2.786.491 21.831.816 6.493.694 9.141.804 15.748.531 74.047.533 1.984.241 3.780.822 4.988.913 17.209.395 1 Ocak 30 Eylül 2010 1 Temmuz 30 Eylül 2010 1 Ocak 30 Eylül 2009 1 Temmuz 30 Eylül 2009 51.381.366 34.933.085 12.486.406 10.561.057 3.152.866 23.490.401 (57.113.462) 51.642.403 (66.935.911) 4.965.214 3.008.612 643.587 5.838.062 124.260.327 4.965.214 1.269.408 153.998 1.143.191 (37.095.245) 2.150.248 4.382.958 5.049.853 73.786.519 1.065.820 602.129 547.930 (61.567.166) * Şirket 2009 yılına ilişkin olarak ilgili yılda personele re’sen yüzde altı oranında ücret artışı yapmıştır. Toplu iş sözleşmesi görüşmelerinde 2010 yılında varılan mutabakata göre; 1 Ocak 2009 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere; 31 Aralık 2008 tarihindeki ücretlere, 2009 yılının ilk altı ayı için yüzde sekiz oranında, 2009 yılının ikinci altı ayı için ise 30 Haziran 2009 tarihindeki ücretlere yüzde iki oranında artış yapılmıştır. Toplu iş sözleşmesinde varılan mutabakat uyarınca yapılması gereken ücret artışı ile 2009 yılında re’sen yapılan ücret artışı arasındaki fark tutarı toplu iş sözleşmesi ücret farkları olarak gösterilmiştir. 51 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 32. FİNANSAL GELİRLER Finansal gelirlerin dökümü aşağıdaki gibidir: Finansal kiralama kur farkı geliri Faiz geliri Reeskont faiz geliri 1 Ocak 30 Eylül 2010 188.693.632 32.144.290 12.872.310 1 Temmuz 30 Eylül 2010 49.182.118 5.240.901 9.979.150 1 Ocak 30 Eylül 2009 14.684.046 126.082.811 2.669.480 1 Temmuz 30 Eylül 2009 12.364.289 34.217.810 768.906 Türev araçlar gerçeğe uygun değer değişim geliri Diğer finansal gelirler 33. 233.710.232 - 20.585.992 - 64.402.169 500.000 164.522.329 500.000 47.851.005 1 Ocak 30 Eylül 2010 1 Temmuz 30 Eylül 2010 1 Ocak 30 Eylül 2009 1 Temmuz 30 Eylül 2009 147.833.992 136.755.567 93.281.704 6.748.142 330.422.201 211.645.156 28.405.713 2.285.475 49.653.636 33.297.323 83.938.111 6.672.108 124.001.866 33.297.323 27.241.950 2.268.142 4.859.926 4.742.728 386.332 917.715 395.526.106 3.371.521 40.965 (1.132.141) 160.428 575.199.318 16.430.674 1.864.266 710.708 192.566.826 2.475.940 7.665.969 (11.017.410) 174.326 186.108.106 FİNANSAL GİDERLER Finansal giderlerin dökümü aşağıdaki gibidir Maddi varlık değer düşüşü karşılığında kur değişiminden kaynaklanan artış (*) Kur farkı gideri (*) Finansal kiralama faiz gideri Kıdem tazminatı faiz maliyeti Türev araçlar gerçeğe uygun değer değişim gideri (**) Reeskont faiz gideri Finansal borçlar kur farkı gideri Diğer finansal giderler * 1 Ocak-30 Haziran 2010 döneminde finansal gelirler içerisinde gösterilen 182.588.209 TL tutarındaki maddi varlık değer düşüşü karşılığındaki kur değişiminden kaynaklanan azalış (1 Ocak-30 Haziran 2009: 74.348.230 TL) ve 74.889.589 TL tutarındaki kur farkı geliri, 1 Temmuz-30 Eylül 2010 ve 2009 dönemlerinde finansal giderler içerisindeki maddi varlık değer düşüşü karşılığında kur değişiminden kaynaklanan artış ve 1 Temmuz-30 Eylül 2010 dönemi kur farkı gideri tutarına dahil edilmiştir. ** 1 Ocak-30 Haziran 2009 döneminde türev araçlar gerçeğe uygun değer değişimi geliri içerisinde gösterilen 2.475940 TL, 1 Temmuz-30 Eylül 2009 döneminde türev araçlar gerçeğe uygun değer değişimi gideri tutarına dahil edilmiştir. 34. SATIŞ AMACIYLA ELDE TUTULAN DURAN VARLIKLAR VE DURDURULAN FAALİYETLER Yoktur (31 Aralık 2009: Yoktur). 52 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 35. VERGİ VARLIK VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ Dönem karı vergi yükümlülüğü aşağıdaki gibidir: 30 Eylül 2010 68.942.835 (47.059.265) 21.883.570 Ödenecek kurumlar vergisi karşılığı Peşin ödenen vergi ve fonlar 31 Aralık 2009 70.893.068 (68.473.524) 2.419.544 Vergi gideri aşağıdaki kalemlerden oluşmaktadır: Cari dönem vergi gideri 1 Ocak 30 Eylül 2010 66.769.121 1 Temmuz 30 Eylül 2010 23.184.777 1 Ocak 30 Eylül 2009 92.401.910 1 Temmuz 30 Eylül 2009 75.776.576 2008 yılı kurumlar vergisi değişikliği (yurtdışı kazanç istisnası) 2008 yılı kurumlar vergisi değişikliği (diğer) 2009 yılı kurumlar vergisi değişikliği (diğer) Ertelenen vergi gideri / (geliri) 2.173.714 9.184.883 (22.129.462) 3.755.134 (21.375.252) 2008 yılı ertelenmiş vergi değişikliği (yurtdışı kazanç istisnası) Vergi gideri / (geliri) 78.127.718 1.055.315 31.206.426 160.993.768 54.909.904 - - 33.121.718 - - - 508.580 508.580 Türk vergi mevzuatı, ana ortaklık olan şirketin bağlı ortaklıkları ve iştiraklerini konsolide ettiği finansal tabloları üzerinden vergi beyannamesi vermesine olanak tanımamaktadır. Bu sebeple bu konsolide finansal tablolara yansıtılan vergi karşılıkları, tam konsolidasyon kapsamına alınan tüm şirketler için ayrı ayrı hesaplanmıştır. 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu, 21 Haziran 2006 tarih ve 26205 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu kanun ile 5422 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu yürürlükten kaldırılmıştır. Türkiye’de Kurumlar Vergisi oranı 2006 yılından geçerli olmak üzere %20’dir. Kurumlar vergisi oranı, kurumların ticari kazancına vergi yasaları gereğince indirimi kabul edilmeyen giderlerin ilave edilmesi, vergi yasalarında yer alan istisna ve indirimlerin düşürülmesi sonucu bulunacak safi kurum kazancına uygulanır. Kurumlar vergisi beyannamesi, hesap döneminin kapandığı ayı izleyen dördüncü ayın 25’inci günü akşamına kadar verilir ve ayın sonuna kadar ödenir. Şirketler üçer aylık finansal karları üzerinden geçerli kurumlar vergisi oranında geçici vergi hesaplar ve o dönemi izleyen ikinci ayın 14’üncü gününe kadar beyan edip 17’inci günü akşamına kadar öderler. Yıl içinde ödenen geçici vergi o yıla ait olup izleyen yıl verilecek kurumlar vergisi beyannamesi üzerinden hesaplanacak kurumlar vergisinden mahsup edilir. 53 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 35. VERGİ VARLIK VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ (devamı) Şirketler üçer aylık finansal karları üzerinden geçerli kurumlar vergisi oranında geçici vergi hesaplar ve o dönemi izleyen ikinci ayın 14’üncü gününe kadar beyan edip 17’inci günü akşamına kadar öderler. Yıl içinde ödenen geçici vergi o yıla ait olup izleyen yıl verilecek kurumlar vergisi beyannamesi üzerinden hesaplanacak kurumlar vergisinden mahsup edilir. Mahsuba rağmen ödenmiş geçici vergi tutarı kalmış ise bu tutar nakden iade alınabileceği gibi devlete karşı olan herhangi bir başka finansal borca da mahsup edilebilir. Türk vergi mevzuatına göre beyanname üzerinde gösterilen finansal zararlar 5 yılı aşmamak kaydıyla dönem kurum kazancından indirilebilirler. Ancak, finansal zararlar, geçmiş yıl karlarından mahsup edilemez. Türkiye’de ödenecek vergiler konusunda vergi otoritesi ile mutabakat sağlamak gibi bir uygulama bulunmamaktadır. Kurumlar vergisi beyannameleri hesap döneminin kapandığı ayı takip eden dördüncü ayın 25’inci günü akşamına kadar bağlı bulunulan vergi dairesine verilir. Bununla beraber, vergi incelemesine yetkili makamlar beş yıl zarfında muhasebe kayıtlarını inceleyebilir ve hatalı işlem tespit edilirse ödenecek vergi miktarları değişebilir. Tam mükellef kurumlar tarafından, Türkiye’de bir işyeri veya daimi temsilci aracılığıyla kar payı elde edenler hariç olmak üzere dar mükellef kurumlara veya kurumlar vergisinden muaf olan dar mükelleflere dağıtılan ve Gelir Vergisi Kanunu’nun 75’inci maddesinin 2’nci fıkrasının (1), (2) ve (3) numaralı bentlerinde sayılan kar payları üzerinden %15 oranında vergi kesintisi yapılır. Aynı fıkranın parantez içi hükmüyle karın sermayeye eklenmesinin kar dağıtımı sayılmayarak stopaja tabi tutulmayacağı belirtilmiştir. 1 Ocak 30 Eylül 2010 1 Ocak 30 Eylül 2009 333.869.079 636.964.305 %20 vergi oranı 66.773.816 127.392.861 Vergi etkileri: - vergiye tabi olmayan gelirler - 2009/2008 yılı kurumlar vergisi değişikliğinin etkisi - kanunen kabul edilmeyen giderler - diğer Gelir tablosundaki vergi karşılığı gideri 2.173.714 8.626.940 553.248 78.127.718 (2.081.877) 33.630.298 2.052.486 160.993.768 Vergi karşılığının mutabakatı: Faaliyetlerden elde edilen vergi öncesi kar 54 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 35. VERGİ VARLIK VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ (devamı) Diğer kapsamlı gelire ait vergi etkileri aşağıdaki gibidir. 1 Ocak - 30 Eylül 2010 Vergi öncesi Vergi (gideri)/ Vergi sonrası tutar geliri tutar Yabancı para çevrim farklarındaki değişim Nakit akım riskinden korunma fonundaki değişim: Dönem içerisindeki diğer kapsamlı gelir ( 2.281.253) ( 29.237.940) ( 31.519.193) 5.847.588 5.847.588 ( 2.281.253) ( 23.390.352) ( 25.671.605) 1 Ocak – 30 Eylül 2010 dönemine ilişkin diğer kapsamlı gelire dahil yabancı para çevrim farklarındaki değişim 2.281.253 TL olup buna ilişkin vergi etkisi bulunmamaktadır. Grup, ertelenen kurumlar vergisi varlık ve yükümlülüklerini UFRS finansal tablolar ile yasal finansal tablolar arasında farklı değerlendirmelerin sonucunda ortaya çıkan geçici farkların etkilerini dikkate alarak hesaplamaktadır. İleriki dönemlerde gerçekleşecek geçici farklar üzerinden ertelenen vergi varlıkları ve yükümlülükleri, yükümlülük metoduna göre hesaplanmaktadır. 30 Eylül 2010 ve 31 Aralık 2009 tarihleri itibariyle hesaplanan ertelenen vergi varlıkları ve (yükümlülükleri) aşağıdaki gibidir: 30 Eylül 2010 (428.877.799) (56.136.966) 56.216.538 31.463.570 10.763.121 15.137.313 (16.059.278) 3.780.323 2.873.729 3.318.486 12.023.776 (83.213) (365.580.400) Sabit kıymetler Bilet satış avans karşılığı Gider tahakkukları Kıdem tazminatı karşılığı Uzun vadeli finansal kiralama borcu Kısa vadeli finansal kiralama borcu Stok Düzeltmesi Şüpheli alacaklar karşılığı Stok değer düşüş karşılığı Kullanılmamış izin karşılığı Gelecek aylara ait gelir ve giderler Diğer Ertelenen vergi yükümlülükleri 55 31 Aralık 2009 (437.228.761) (48.624.219) 41.874.247 30.375.112 21.625.506 21.321.316 (1.165.198) 3.752.304 2.873.729 2.739.207 (756.009) 969.661 (362.243.105) TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 35. VERGİ VARLIK VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ (devamı) 30 Eylül 2010 ve 2009 tarihleri itibariyle ertelenen vergi yükümlülüğü hareketi aşağıdadır: 1 Ocak 30 Eylül 2010 362.243.105 9.184.883 (5.847.588) 365.580.400 1 Ocak açılış Ertelenmiş vergi gideri Finansal riskten korunma fonu vergi geliri Cari dönem ertelenen vergi yükümlülüğü 36. 1 Ocak 30 Eylül 2009 289.302.969 34.961.560 (3.306.655) 320.957.874 HİSSE BAŞINA KAZANÇ Konsolide gelir tablolarında belirtilen hisse başına kazanç, net karın ilgili dönem içinde mevcut hisse senetlerinin ağırlıklı ortalama adedine bölünmesi ile tespit edilir. Şirketler mevcut hissedarlara birikmiş karlardan hisseleri oranında hisse dağıtarak (“Bedelsiz Hisseler”) sermayelerini arttırabilir. Hisse başına kazanç hesaplanırken, bu bedelsiz hisse ihracı çıkarılmış hisseler olarak sayılır. Dolayısıyla hisse başına kazanç hesaplamasında kullanılan ağırlıklı hisse adedi ortalaması, hisselerin bedelsiz olarak çıkarılmasını geriye dönük olarak uygulamak suretiyle elde edilir. Hisse başına kazanç, net karın ilgili dönemler içindeki ağırlıklı ortalama hisse adedine bölünmesi ile aşağıdaki şekilde hesaplanmıştır. Toplam hisselerin 30 Eylül 2010 ve 2009 tarihlerindeki sayısı ve hisse başına karın hesaplaması aşağıda gösterildiği gibidir: 1 Ocak itibariyle hisse adedi (tam adet) Çıkarılan yeni hisse adedi (tam adet) 30 Eylül itibariyle hisse adedi (tam adet) Hisselerin dönem içerisindeki ağırlıklı ortalaması (tam adet) Dönem karı Hisse başına kazanç (Kr) (*) 1 Ocak 30 Eylül 2010 87.500.000.000 12.500.000.000 100.000.000.000 1 Temmuz 30 Eylül 2010 87.500.000.000 12.500.000.000 100.000.000.000 1 Ocak 30 Eylül 2009 87.500.000.000 12.500.000.000 100.000.000.000 1 Temmuz 30 Eylül 2009 87.500.000.000 12.500.000.000 100.000.000.000 100.000.000.000 255.552.154 0,26 100.000.000.000 (22.712.375) (0,02) 100.000.000.000 475.970.537 0,48 100.000.000.000 374.008.566 0,37 (*) 1 TL nominal değerli hisseye isabet eden kazanç sırasıyla 1 Ocak-30 Eylül 2010 döneminde 0,26 TL; 1 Ocak-30 Eylül 2009 döneminde ise 0,48 TL olmaktadır. 56 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 37. İLİŞKİLİ TARAF AÇIKLAMALARI Müşterek yönetime tabi ortaklıklardan kısa vadeli ticari alacakların dökümü (Not 10) aşağıdaki gibidir: 30 Eylül 2010 93.996 10.158.632 4.315.507 23.727.594 11.840 38.307.569 TGS Bosna Hersek Hava Yolları Sun Express P & W T.T Uçak Bakım Merkezi THY DO&CO İkram Hizmetleri A.Ş. 31 Aralık 2009 1.517 3.729.488 1.074.744 26.705.625 616.912 32.128.286 Müşterek yönetime tabi ortaklıklardan kısa vadeli ticari olmayan alacakların (Not 11) dökümü aşağıdaki gibidir: 30 Eylül 2010 198.948 513.075 712.023 TGS Bosna Hersek Hava Yolları 31 Aralık 2009 12.546.944 34.372 12.581.316 Müşterek yönetime tabi ortaklıklara kısa vadeli ticari borçlar (Not 10) aşağıdaki gibidir: 30 Eylül 2010 8.769.116 6.699.934 7.260.072 24.223.088 18.480.859 65.433.069 Sun Express P & W T.T Uçak Bakım Merkezi TGS THY Opet Havacılık Yakıtları A.Ş. THY DO&CO İkram Hizmetleri A.Ş. 57 31 Aralık 2009 14.416.433 8.246.716 22.663.149 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 37. İLİŞKİLİ TARAF AÇIKLAMALARI (devamı) 30 Eylül 2010 tarihinde sona eren dokuz aylık döneme ilişkin müşterek yönetime tabi ortaklıklarla olan işlemler aşağıdaki gibidir: TGS'ye yapılan satışlar (*) P&W T.T Uçak Bakım Merkezi’ne yapılan satışlar (*) Bosna Hersek Hava Yolları'na yapılan satışlar Sun Express’e yapılan satışlar THY DO&CO’ya yapılan satışlar THY OPET'e yapılan satışlar 1 Ocak - 1 Temmuz - 1 Ocak - 1 Temmuz - 30 Eylül 2010 30 Eylül 2010 30 Eylül 2009 30 Eylül 2009 46.868.935 4.612.119 - - 54.637.422 30.941.241 834.515 379.227 8.761.203 4.382.540 935.728 444.521 15.150.553 9.745.039 29.987.707 13.020.590 1.503.237 607.707 628.402 248.852 51.670 126.973.020 31.860 50.320.506 32.386.352 14.093.190 (*) TGS ve P&W T.T Uçak Bakım Merkezi’ne yapılan satışların önemli bir kısmı sabit kıymet satışlarından oluşmaktadır. THY DO&CO’dan yapılan alımlar TGS'den yapılan alımlar Sun Express’ten yapılan alımlar Bosna Hersek Hava Yolları'ndan yapılan alımlar P & W T.T Uçak Bakım Merkezi’nden yapılan alımlar THY OPET'den yapılan alımlar 1 Ocak - 1 Temmuz - 1 Ocak - 1 Temmuz - 30 Eylül 2010 30 Eylül 2010 30 Eylül 2009 30 Eylül 2009 214.259.139 81.880.453 171.160.757 62.041.528 97.257.120 38.497.896 - - 34.738.563 10.904.640 42.258.179 18.201.957 5.976.085 2.769.998 1.238.432 614.201 10.140.004 8.923.586 - - 193.093.080 555.463.991 142.976.573 214.657.368 80.857.686 Grup ile Sun Express ve Bosna Hersek Hava Yolları arasındaki işlemler, koltuk kiralama işlemlerinden; Turkish DO&CO arasındaki işlemler ikram hizmetleri ve kredi finansmanı işlemlerinden; TGS arasındaki işlemler yer hizmetleri temininden; P&W T.T arasındaki işlemler motor bakım hizimetlerinden;THY OPET arasındaki işlemler havacılık yakıtları temininden kaynaklanmaktadır. İlişkili taraflarla olan alacaklar teminatsız olup, ticari olan alacakların vadesi yaklaşık 30 gündür. Şirket’in, Yönetim Kurulu Başkan ve üyeleriyle Genel Müdür, Genel Koordinatör, Genel Müdür Yardımcıları gibi üst düzey yöneticilere cari dönemde sağlanan tamamı kısa vadeli faydalardan oluşan ücret ve benzeri menfaatlerin toplam tutarı 3.230.853 TL’dir (2009: 2.767.462 TL). 58 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 38. FİNANSAL ARAÇLARDAN KAYNAKLANAN RİSKLERİN NİTELİĞİ VE DÜZEYİ (a) Sermaye risk yönetimi Grup, sermaye yönetiminde, bir yandan faaliyetlerinin sürekliliğini sağlamaya çalışırken, diğer yandan da borç ve özkaynak dengesini en verimli şekilde kullanarak karını artırmayı hedeflemektedir. Grup’un sermaye yapısı 8. notta açıklanan finansal borçları da içeren borçlar ve sırasıyla nakit ve nakit benzerleri, ödenmiş sermaye, yedekler ile geçmiş yıl karlarınıda içeren özkaynaklar kalemlerinden oluşmaktadır. Grup’un yönetim kurulu sermaye yapısını periyodik olarak inceler. Bu incelemeler sırasında kurul, sermaye maliyeti ile birlikte her bir sermaye sınıfıyla ilişkilendirilen riskleri değerlendirir. Grup, kurulun yaptığı önerilere dayanarak, sermaye yapısını yeni borç edinilmesi veya mevcut olan borcun geri ödenmesiyle dengede tutmaktadır. Grup’un genel stratejisinde 2009 yılına göre bir değişiklik olmamıştır. 30 Eylül 2010 3.482.533.269 (353.259.865) 3.129.273.404 3.674.760.775 6.804.034.179 0,46 Toplam Borçlar Eksi:Nakit ve nakit benzerleri Net Borç Toplam Özkaynak Toplam Sermaye Net borç/toplam sermaye oranı (b) 31 Aralık 2009 3.595.046.545 (1.096.111.869) 2.498.934.676 3.444.880.226 5.943.814.902 0,42 Finansal Risk Faktörleri Grup faaliyetleri nedeniyle piyasa riski (kur riski, gerçeğe uygun değer faiz oranı riski, nakit akımı faiz oranı riski ve fiyat riski), kredi riski ve likidite riskine maruz kalmaktadır. Grubun risk yönetimi programı genel olarak mali piyasalardaki belirsizliğin, Grup finansal performansı üzerindeki potansiyel olumsuz etkilerinin minimize edilmesi üzerine odaklanmaktadır. Grup, çeşitli finansal risklerden korunmak amacı ile türev ürünleri kullanmaktadır. Risk yönetimi, Yönetim Kurulu tarafından onaylanan politikalar doğrultusunda yürütülmektedir. Risk politikalarına ilişkin olarak ise finansal risk tanımlanır, değerlendirilir ve Grup’un operasyon üniteleri ile birlikte çalışmak suretiyle riskin azaltılmasına yönelik araçlar kullanılır. 59 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 38. FİNANSAL ARAÇLARDAN KAYNAKLANAN RİSKLERİN NİTELİĞİ VE DÜZEYİ (devamı) b.1)Kredi riski yönetimi Finansal araç türleri itibariyle maruz kalınan kredi riskleri 30 Eylül 2010 Ticari Alacaklar İlişkili Taraf Alacaklar Diğer Taraf İlişkili Taraf Raporlama tarihi itibariyle maruz kalının azami kredi riski (*) 38.307.569 567.852.269 -Azami riskin teminat, vs ile güvence altına alınmış kısmı (**) 3.071.680 A. Vadesi geçmemiş ya da değer düşüklüğüne uğramamış finansal varlıkların net defter değeri 38.307.569 488.007.542 B. Koşulları yeniden görüşülmüş bulanan, aksi takdirde vadesi geçmiş veya değer düşüklüğüne uğramış sayılacak finansal varlıkların defter değeri C. Vadesi geçmiş ancak değer düşüklüğüne uğramamış varlıkların net defter değeri 79.844.727 -teminat, vs ile güvence altına alınmış kısmı 3.071.680 D. Değer düşüklüğüne uğrayan varlıkların net defter değerleri -Vadesi geçmiş (brüt defter değeri) 63.720.087 -Değer Düşüklüğü (-) (63.720.087) -Net değerin teminat, vs ile güvence altına alınmış kısmı -Vadesi geçmemiş (brüt defter değeri) -Değer Düşüklüğü (-) -Net değerin teminat, vs ile güvence altına alınmış kısmı E.Bilanço dışı kredi riski içeren unsurlar (*)Tutarın belirlenmesinde, alınan teminatlar gibi, kredi güvenirliliğinde artış sağlayan unsurlar dikkate alınmamıştır. (**)Teminatlar, müşterilerden alınan nakit teminat ve teminat mektuplarından oluşmaktadır. 60 Diğer Alacaklar Diğer Taraf Bankalardaki Mevduat Türev Araçlar 712.023 2.480.586.237 314.412.475 51.551.113 712.023 2.480.586.237 314.412.475 51.551.113 - - - - - - - - - - - - TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 38. FİNANSAL ARAÇLARDAN KAYNAKLANAN RİSKLERİN NİTELİĞİ VE DÜZEYİ (devamı) b.1) Kredi riski yönetimi(devamı) Finansal araç türleri itibariyle maruz kalınan kredi riskleri 31 Aralık 2009 Ticari Alacaklar İlişkili Taraf Alacaklar Diğer Taraf Diğer Alacaklar İlişkili Taraf Raporlama tarihi itibariyle maruz kalının azami kredi riski (*) 32.128.286 413.253.595 12.581.316 -Azami riskin teminat, vs ile güvence altına alınmış kısmı (**) 3.437.802 A. Vadesi geçmemiş ya da değer düşüklüğüne uğramamış finansal varlıkların net defter değeri 32.128.286 331.244.557 12.581.316 B. Koşulları yeniden görüşülmüş bulanan, aksi takdirde vadesi geçmiş veya değer düşüklüğüne uğramış sayılacak finansal varlıkların defter değeri C. Vadesi geçmiş ancak değer düşüklüğüne uğramamış varlıkların net defter değeri 82.009.038 -teminat, vs ile güvence altına alınmış kısmı 2.442.335 D. Değer düşüklüğüne uğrayan varlıkların net defter değerleri -Vadesi geçmiş (brüt defter değeri) 40.576.100 -Değer Düşüklüğü (-) (40.576.100) -Net değerin teminat, vs ile güvence altına alınmış kısmı -Vadesi geçmemiş (brüt defter değeri) 1.215.792 -Değer Düşüklüğü (-) (1.215.792) -Net değerin teminat, vs ile güvence altına alınmış kısmı E.Bilanço dışı kredi riski içeren unsurlar (*)Tutarın belirlenmesinde, alınan teminatlar gibi, kredi güvenirliliğinde artış sağlayan unsurlar dikkate alınmamıştır. (**)Teminatlar, müşterilerden alınan nakit teminat ve teminat mektuplarından oluşmaktadır. 61 Diğer Taraf Bankalardaki Mevduat Türev Araçlar 1.400.820.181 - 1.246.125.121 - 47.298.370 - 1.398.569.967 1.246.125.121 47.298.370 - - - - - - TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 38. FİNANSAL ARAÇLARDAN KAYNAKLANAN RİSKLERİN NİTELİĞİ VE DÜZEYİ (devamı) (b) Finansal Risk Faktörleri (devamı) b.1) Kredi riski yönetimi(devamı) Finansal aracın taraflarından birinin sözleşmeye bağlı yükümlülüğünü yerine getirememesi nedeniyle Grup’a finansal bir kayıp oluşturması riski, kredi riski olarak tanımlanır. Grup’un kredi riski temel olarak ticari alacaklarına ilişkindir. Bilançoda gösterilen tutar Grup yönetiminin önceki tecrübelerine ve cari ekonomik şartlara bağlı olarak tahmin ettiği şüpheli alacaklar düşüldükten sonraki net tutardan oluşmaktadır. Grup’un kredi riski çok sayıda müşteriyle çalışıldığından dolayı dağılmış durumdadır ve önemli bir kredi risk yoğunlaşması yoktur. 62 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 38. FİNANSAL ARAÇLARDAN KAYNAKLANAN RİSKLERİN NİTELİĞİ VE DÜZEYİ (devamı) (b) Finansal Risk Faktörleri (devamı) b.1) Kredi riski yönetimi(devamı) Grup’un 30 Eylül 2010 tarihi itibariyle vadesi geçmiş alacaklarının vade analizi aşağıda sunulmuştır. Alacaklar 30 Eylül 2010 Ticari Alacaklar Diğer Alacaklar Bankalardaki Mevduat Türev Araçlar Diğer Toplam Vadesi üzerinden 1-30 gün geçmiş 43.760.020 - - - - 43.760.020 Vadesi üzerinden 1-3 ay geçmiş 53.150.040 - - - - 53.150.040 Vadesi üzerinden 3-12 ay geçmiş 21.413.280 - - - - 21.413.280 Vadesi üzerinden 1-5 yıl geçmiş 25.098.560 - - - - 25.098.560 142.914 143.564.814 - - - - 142.914 143.564.814 Vadesi üzerinden 5 yıldan fazla geçmiş Toplam vadesi geçen alacaklar Teminat, vs ile güvence altına alınmış kısmı 3.071.680 3.071.680 63 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 38. FİNANSAL ARAÇLARDAN KAYNAKLANAN RİSKLERİN NİTELİĞİ VE DÜZEYİ (devamı) (b) Finansal Risk Faktörleri (devamı) b.1) Kredi riski yönetimi(devamı) Grup’un 31 Aralık 2009 tarihi itibariyle vadesi geçmiş alacaklarının vade analizi aşağıda sunulmuştır. Alacaklar 31 Aralık 2009 Ticari Alacaklar Diğer Alacaklar Bankalardaki Mevduat Türev Araçlar Diğer Toplam Vadesi üzerinden 1-30 gün geçmiş 31.024.457 - - - - 31.024.457 Vadesi üzerinden 1-3 ay geçmiş 30.409.900 - - - - 30.409.900 Vadesi üzerinden 3-12 ay geçmiş 19.120.026 - - - - 19.120.026 Vadesi üzerinden 1-5 yıl geçmiş 42.030.755 - - - - 42.030.755 Toplam vadesi geçen alacaklar 122.585.138 - - - - 122.585.138 2.442.335 - - - - 2.442.335 Teminat, vs ile güvence altına alınmış kısmı 64 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 38. FİNANSAL ARAÇLARDAN KAYNAKLANAN RİSKLERİN NİTELİĞİ VE DÜZEYİ (devamı) (b) Finansal Risk Faktörleri (devamı) b.1) Kredi riski yönetimi(devamı) Bilanço tarihi itibariyle Grup’un vadesi geçmiş ticari alacaklardan karşılık ayrılmamış olanlara ilişkin aldığı nakit teminat ve teminat mektupları toplamı 3.071.680 TL’dir (31 Aralık 2009: 2.442.335 TL). Bilanço tarihi itibariyle, vadesi geçmiş ticari alacaklardan teminatlar bulunmamaktadır. karşılık ayrılmış olanlara ilişkin alınan b.2)Likidite riski yönetimi Likidite riski yönetimi ile ilgili esas sorumluluk, Yönetim Kuruluna aittir. Yönetim Kurulu, Grup yönetiminin kısa, orta ve uzun vadeli fonlama ve likidite gereklilikleri için, uygun bir likidite riski yönetimi oluşturmuştur. Grup, likidite riskini tahmini ve fiili nakit akımlarını düzenli olarak takip etmek ve finansal varlık ve yükümlülüklerin vadelerinin eşleştirilmesi yoluyla yeterli fonların ve borçlanma rezervinin devamını sağlamak suretiyle yönetir. Aşağıdaki tablo, Grup’un türev niteliğinde olmayan finansal yükümlülüklerinin vade dağılımını göstermektedir. Aşağıdaki tablolar, Grup’un yükümlülükleri iskonto edilmeden ve ödemesi gereken en erken tarihler esas alınarak hazırlanmıştır. Söz konusu yükümlülükler üzerinden ödenecek faizler aşağıdaki tabloya dahil edilmiştir. Düzeltmeler kolonu ilerleyen dönemdeki muhtemel nakit akımına sebep olan kalemi göstermektedir. Bahse konu kalem vade analizine dahil edilmiş olup, bilançodaki finansal yükümlülüklerin bilanço değerine dahil edilmemiştir. Grup, tahmini ve fiili nakit akımlarını düzenli olarak takip ederek ve finansal varlıkların ve yükümlülüklerin vadelerinin eşleştirilmesi yoluyla yeterli fonların ve borçlanma rezervinin devamını sağlayarak, likidite riskini yönetir. Likidite riski tablosu: 30 Eylül 2010 Sözleşme uyarınca vadeler Defter değeri Sözleşme uyarınca nakit çıkışlar toplamı (I+II+III+IV) 3 Aydan Kısa (I) 3-12 ay arası (II) 1-5 yıl arası (III) 5 yıldan uzun (IV) Türev olmayan finansal yükümlülükler Banka kredileri Finansal kiralama yükümlülükleri Ticari borçlar Diğer finansal yükümlülükler Toplam 20.893.182 21.364.944 2.754.974.166 3.208.244.140 608.306.585 610.639.320 7.263.907 7.120.093 6.980.944 131.733.701 299.431.086 1.355.499.559 524.908.102 85.731.218 1.091.888 1.091.888 1.091.888 3.385.265.821 3.841.340.292 664.997.598 65 392.282.397 1.362.480.503 1.421.579.794 1.421.579.794 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 38. FİNANSAL ARAÇLARDAN KAYNAKLANAN RİSKLERİN NİTELİĞİ VE DÜZEYİ (devamı) (b) Finansal Risk Faktörleri (devamı) b.2)Likidite riski yönetimi(devamı) Likidite riski tablosu(devamı): 31 Aralık 2009 31 Aralık 2009 Sözleşme uyarınca vadeler Defter değeri Sözleşme uyarınca nakit çıkışlar toplamı (I+II+III+IV) 3 Aydan Kısa (I) 3-12 ay arası (II) 1-5 yıl arası (III) 5 yıldan uzun (IV) Türev olmayan finansal yükümlülükler Banka kredileri Finansal kiralama yükümlülükleri 28.627.057 29.847.936 2.959.539.067 3.456.591.636 560.801.478 561.612.148 Ticari borçlar Diğer finansal yükümlülükler Toplam 7.680.629 7.536.703 14.630.604 103.436.047 366.181.926 1.438.363.567 490.554.785 71.057.363 846.771 846.771 846.771 3.549.814.373 4.048.898.491 602.518.232 444.775.992 1.452.994.171 1.548.610.096 1.548.610.096 b.3)Piyasa riski yönetimi Grup’un faaliyetleri öncelikle, aşağıda ayrıntılarına yer verildiği üzere, döviz kurundaki ve faiz oranındaki değişiklikler ve akaryakıt fiyatı ile ilgili finansal risklere maruz kalmaktadır. Piyasa riskleri ayrıca, duyarlılık analizleri ile değerlendirilmektedir. Cari yılda Grup’un maruz kaldığı piyasa riskinde veya maruz kalınan riskleri yönetim ve ölçüm yöntemlerinde, önceki yıla göre bir değişiklik olmamıştır. b.3.1) Kur riski yönetimi Yabancı para cinsinden işlemler, kur riskinin oluşmasına sebebiyet vermektedir. Grup’un yabancı para cinsinden parasal ve parasal olmayan varlıklarının ve parasal ve parasal olmayan yükümlülüklerinin bilanço tarihi itibariyle dağılımı aşağıdaki gibidir: 66 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 38. FİNANSAL ARAÇLARDAN KAYNAKLANAN RİSKLERİN NİTELİĞİ VE DÜZEYİ (devamı) (b) Finansal Risk Faktörleri (devamı) b.3)Piyasa riski yönetimi (devamı) b.3.1) Kur riski yönetimi (devamı) 30 Eylül 2010 1.Ticari Alacaklar 2a.Parasal Finansal Varlıklar 2b.Parasal Olmayan Finansal Varlıklar 3.Diğer 4.Dönen Varlıklar (1+2+3) 5.Ticari Alacaklar 6a.Parasal Finansal Varlıklar 6b.Parasal Olmayan Finansal Varlıklar 7.Diğer 8.Duran Varlıklar (5+6+7) 9.Toplam Varlıklar (4+8) 10.Ticari Borçlar 11.Finansal Yükümlülükler 12a.Parasal Olan Diğer Yükümlülükler 12b.Parasal Olmayan Diğer Yükümlülükler 13.Kısa Vadeli Yükümlülükler (10+11+12) 14.Ticari Borçlar 15.Finansal Yükümlülükler 16a.Parasal Olan Diğer Yükümlülükler 16b.Parasal Olmayan Diğer Yükümlülükler 17.Uzun Vadeli Yükümlülükler (14+15+16) 18.Toplam Yükümlülükler (13+17) 19.Bilanço Dışı Döviz Cinsinden Türev Araçların Net Varlık /(Yükümlülük) Pozisyonu (19a-19b) TL TOPLAM ABD DOLARI 409.994.524 134.194.881 2.547.252.237 2.345.590.403 8.979.163 6.155.226 2.966.225.924 2.485.940.510 231.652.165 231.652.165 199.065.362 169.618.195 430.717.527 401.270.360 3.396.943.451 2.887.210.870 251.863.530 367.580 477.626.085 249.362.396 15.092.221 6.301.791 334.439 258.313 744.916.275 256.290.080 2.395.514.617 820.151.240 9.558.280 3.331.331 2.405.072.897 823.482.571 3.149.989.172 1.079.772.651 7.235.005 (232.658.092) AVRO 95.149.479 63.878.538 342.658 159.370.675 20.750.364 20.750.364 180.121.039 177.234.421 228.263.689 5.187.034 76.126 410.761.270 1.575.363.377 5.249.762 1.580.613.139 1.991.374.409 GBP 13.191.233 777.764 242.920 14.211.917 4.907.183 4.907.183 19.119.100 3.650.014 131.072 3.781.086 2.500 2.500 3.783.586 Diğer 167.458.931 137.005.532 2.238.359 306.702.822 3.789.620 3.789.620 310.492.442 70.611.515 3.472.324 74.083.839 974.687 974.687 75.058.526 239.893.097 - - 239.893.097 - - - - 19a.Aktif Karakterli Bilanço Dışı Döviz Cinsinden Türev Ürünlerin Tutarı 239.893.097 19b.Pasif Karakterli Bilanço Dışı Döviz Cinsinden Türev Ürünlerin Tutarı 232.658.092 232.658.092 254.189.284 1.574.780.127 (1.571.360.273) 15.335.514 235.433.916 39.244.193 1.631.923.111 (1.832.270.266) 10.185.411 229.405.937 20.Net Yabancı Para Varlık / (Yükümlülük) Pozisyonu (9-18+19) 21.Parasal Kalemler Net Yabancı Para Varlık / (Yükümlülük) Pozisyonu (UFRS 7.B23) (=1+2a+5+6a-10-11-12a-14-15-16a) 22.Döviz Hedge'i İçin Kullanılan Finansal Araçların Toplam Gerçeğe Uygun Değeri - - - - - 23.Döviz Varlıkların Hedge Edilen Kısmının Tutarı - - - - - 24.Döviz Yükümlülüklerin Hedge Edilen Kısmının Tutarı 25.İhracat 26.İthalat 6.272.389.016 1.870.441.271 67 745.631.555 1.274.657.977 2.333.283.819 423.879.586 149.723.727 17.419.227 3.043.749.915 154.484.481 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Dokuz Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 38. FİNANSAL ARAÇLARDAN KAYNAKLANAN RİSKLERİN NİTELİĞİ VE DÜZEYİ (devamı) (b) Finansal Risk Faktörleri (devamı) b.3)Piyasa riski yönetimi (devamı) b.3.1) Kur riski yönetimi (devamı) 31 Aralık 2009 1.Ticari Alacaklar 2a.Parasal Finansal Varlıklar 2b.Parasal Olmayan Finansal Varlıklar 3.Diğer 4.Dönen Varlıklar (1+2+3) 5.Ticari Alacaklar 6a.Parasal Finansal Varlıklar 6b.Parasal Olmayan Finansal Varlıklar 7.Diğer 8.Duran Varlıklar (5+6+7) 9.Toplam Varlıklar (4+8) 10.Ticari Borçlar 11.Finansal Yükümlülükler 12a.Parasal Olan Diğer Yükümlülükler 12b.Parasal Olmayan Diğer Yükümlülükler 13.Kısa Vadeli Yükümlülükler (10+11+12) 14.Ticari Borçlar 15.Finansal Yükümlülükler 16a.Parasal Olan Diğer Yükümlülükler 16b.Parasal Olmayan Diğer Yükümlülükler 17.Uzun Vadeli Yükümlülükler (14+15+16) 18.Toplam Yükümlülükler (13+17) 19.Bilanço Dışı Döviz Cinsinden Türev Araçların Net Varlık /(Yükümlülük) Pozisyonu (19a-19b) TL TOPLAM ABD DOLARI 318.804.899 91.640.001 1.596.717.983 1.276.912.740 1.982.078 1.066.174 1.917.504.960 1.369.618.915 637.383.512 637.383.512 65.373.959 48.743.839 702.757.471 686.127.351 2.620.262.431 2.055.746.266 297.880.412 120.793.475 457.499.014 252.991.955 14.337.275 7.789.570 769.716.701 381.575.000 2.575.899.284 975.801.038 8.941.614 2.354.919 2.584.840.898 978.155.957 3.354.557.599 1.359.730.957 27.416.849 (257.400.455) AVRO 108.281.865 214.803.790 94.361 323.180.016 12.586.766 12.586.766 335.766.782 107.571.626 204.507.059 3.479.885 315.558.570 1.600.098.246 5.734.714 1.605.832.960 1.921.391.530 GBP 8.393.269 12.413.729 103.224 20.910.222 2.119.701 2.119.701 23.029.923 5.863.884 336.138 6.200.022 2.605 2.605 6.202.627 Diğer 110.489.764 92.587.724 718.319 203.795.807 1.923.653 1.923.653 205.719.460 63.651.427 2.731.682 66.383.109 849.376 849.376 67.232.485 284.817.304 - - 284.817.304 - - - - 19a.Aktif Karakterli Bilanço Dışı Döviz Cinsinden Türev Ürünlerin Tutarı 284.817.304 19b.Pasif Karakterli Bilanço Dışı Döviz Cinsinden Türev Ürünlerin Tutarı 257.400.455 257.400.455 (706.878.319) 438.614.854 (1.300.807.444) 16.827.296 138.486.975 (801.651.205) 646.205.296 (1.598.305.875) 14.604.371 135.845.003 20.Net Yabancı Para Varlık / (Yükümlülük) Pozisyonu (9-18+19) 21.Parasal Kalemler Net Yabancı Para Varlık / (Yükümlülük) Pozisyonu (UFRS 7.B23) (=1+2a+5+6a-10-11-12a-14-15-16a) - - 22.Döviz Hedge'i İçin Kullanılan Finansal Araçların Toplam Gerçeğe Uygun Değeri - - - - - 23.Döviz Varlıkların Hedge Edilen Kısmının Tutarı - - - - - 24.Döviz Yükümlülüklerin Hedge Edilen Kısmının Tutarı 25.İhracat 26.İthalat 5.356.374.684 1.684.743.255 68 756.866.783 1.003.419.468 2.821.421.134 488.549.014 152.119.413 19.535.389 1.625.967.354 173.239.384 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Altı Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 38. FİNANSAL ARAÇLARDAN KAYNAKLANAN RİSKLERİN NİTELİĞİ VE DÜZEYİ (devamı) (b) Finansal Risk Faktörleri (devamı) b.3)Piyasa riski yönetimi (devamı) b.3.1) Kur riski yönetimi (devamı) Kur riskine duyarlılık Grup, başlıca ABD Doları , EURO ve GBP cinsinden kur riskine maruz kalmaktadır. Aşağıdaki tablo Grup’un ABD Doları, EURO ve GBP kurlarındaki %10’luk artışa ve azalışa olan duyarlılığını göstermektedir. %10’luk oran, üst düzey yöneticilere Grup içinde kur riskinin raporlanması sırasında kullanılan oran olup, söz konusu oran yönetimin döviz kurlarında beklediği olası değişikliği ifade etmektedir. Duyarlılık analizi sadece dönem sonundaki açık yabancı para cinsinden parasal kalemleri kapsar ve söz konusu kalemlerin dönem sonundaki %10’luk kur değişiminin etkilerini gösterir. Pozitif değer, kar/zararda ve diğer özkaynak kalemlerindeki artışı ifade eder. 30 Eylül 2010 Vergi Öncesi Kar / (Zarar) Yabancı paranın Yabancı paranın %10 değer kazanması %10 değer kaybetmesi 157.478.013 (157.478.013) 157.478.013 (157.478.013) (157.136.027) 157.136.027 (157.136.027) 157.136.027 1.533.551 1.533.551 (1.533.551) (1.533.551) 10 -Diğer net varlık / yükümlülüğü 11-Diğer riskinden korunan kısım (-) 12-Diğer net etki (10 +11) 23.543.392 (23.543.392) 23.543.392 (23.543.392) TOPLAM (3 + 6 + 9 + 12) 25.418.928 (25.418.928) 1 ABD Doları net varlık / yükümlülüğü 2-ABD Doları riskinden korunan kısım (-) 3-ABD Doları net etki (1 +2) 4 -Avro net varlık / yükümlülük 5 -Avro riskinden korunan kısım (-) 6-Avro net etki (4+5) 7 -GBP net varlık / yükümlülüğü 8-GBP riskinden korunan kısım (-) 9-GBP net etki (7 +8) 69 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Altı Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 38. FİNANSAL ARAÇLARDAN KAYNAKLANAN RİSKLERİN NİTELİĞİ VE DÜZEYİ (devamı) (b) Finansal Risk Faktörleri (devamı) b.3)Piyasa riski yönetimi (devamı) b.3.1) Kur riski yönetimi(devamı) Kur riskine duyarlılık (devamı) 30 Eylül 2009 Vergi Öncesi Kar / (Zarar) Yabancı paranın Yabancı paranın %10 değer kazanması %10 değer kaybetmesi 1 ABD Doları net varlık / yükümlülüğü 2-ABD Doları riskinden korunan kısım (-) 3-ABD Doları net etki (1 +2) 4 -Avro net varlık / yükümlülük 5 -Avro riskinden korunan kısım (-) 6-Avro net etki (4+5) 7 -GBP net varlık / yükümlülüğü 8-GBP riskinden korunan kısım (-) 9-GBP net etki (7 +8) 10 -Diğer net varlık / yükümlülüğü 11-Diğer riskinden korunan kısım (-) 12-Diğer net etki (10 +11) TOPLAM (3 + 6 + 9 + 12) (48.524.170) (48.524.170) 48.524.170 48.524.170 (119.860.750) (119.860.750) 119.860.750 119.860.750 (89.182) (89.182) 89.182 89.182 20.619.707 20.619.707 (20.619.707) (20.619.707) (147.854.395) 147.854.395 Grup, Not 2.5.6’da açıklanan çerçevede maddi duran varlıklarından uçaklar, yedek motorlar ve simülatörlerin değer düşüklüğünün hesaplanmasında geri kazanılabilir değer olarak kullanım değerinden yüksek olan ABD Doları bazlı net satış fiyatlarını kullanmıştır. Dolayısıyla Grup’un maddi varlıkları için ayırmış olduğu değer düşüklüğü karşılığı, ABD Doları’nın TL karşısında değer kazanması durumunda azalmakta, değer kaybetmesi durumunda ise artmaktadır. Bu çerçevede, ABD Doları’nın TL karşısında %10 değer kazanması durumunda; uçaklar, yedek motorlar ve simülatörlere ilişkin değer düşüklüğü karşılığındaki azalmadan dolayı, yukarıdaki tablodaki etkiler haricinde vergi öncesi dönem karında 432.330.446 TL artış meydana gelecekti (1 Ocak-30 Eylül 2009: 369.829.536 TL). ABD Doları’nın TL karşısında %10 değer kaybetmesi durumunda bu tutarlar aynı kalmakla beraber, gelir tablosundaki etki ters yönde gerçekleşecekti. (1 Ocak-30 Eylül 2009: 421.951.721 TL). 70 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Altı Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 38. FİNANSAL ARAÇLARDAN KAYNAKLANAN RİSKLERİN NİTELİĞİ VE DÜZEYİ (devamı) (b) Finansal Risk Faktörleri (devamı) b.3)Piyasa riski yönetimi (devamı) b.3.2) Faiz oranı riski yönetimi Grup sabit ve değişken faiz oranları üzerinden borçlanmaktadır. Mevcut borçların faiz durumları göz önüne alındığında değişken faizli borçların büyük çoğunluğu oluşturduğu görülmekle beraber, son yıllarda yapılan uçak finansmanlarında maliyetin de uygun olması şartıyla sabit faizli borçlanmaların ağırlığı yükseltilerek değişken ve sabit faizli borçlar arasında kısmi bir denge oluşturulmaya çalışılmaktadır. Grup’un değişken faiz oranlı borçları Libor ve Euribor’a bağlı olduğu için lokal risklere bağımlılık düşüktür. Faiz Pozisyonu Tablosu 30 Eylül 2010 Sabit Faizli Araçlar Finansal Varlıklar - Vadeli Mevduatlar Finansal yükümlülükler Değişken Faizli Finansal Araçlar Finansal Yükümlülükler Riskten Korunma Muhasebesine Konu Olmayan Faiz Takası Sözleşmeleri (Net) Riskten Korunma Muhasebesine Konu Olan Faiz Takası Sözleşmeleri (Net) 31 Aralık 2009 182.383.979 1.779.083.807 1.149.329.053 1.825.552.349 996.783.541 1.162.613.775 8.257.433 (829.874) (43.289.918) (7.130.730) Not 39’ da belirtildiği üzere Grup 30 Eylül 2010 tarihi itibariyle 734.105.925 TL tutarındaki değişken faizli finansal yükümlülüklerinin faiz oranını faiz takası işlemleri ile sabitlemiştir. Faiz oranı duyarlılığı Aşağıdaki duyarlılık analizleri raporlama tarihinde maruz kalınan faiz oranı riskine ve bu oranda meydana gelebilecek değişikliğe göre belirlenir ve tüm raporlama dönemi boyunca sabit tutulur. Grup yönetimi değişken faizli borçların faizi olan, Libor ve Euribor faiz oranında %0,5’lik bir dalgalanma durumunda ortaya çıkabilecek etkileri hesaplamakta ve üst yönetime raporlamaktadır. Libor ve Euribor faiz oranında %0,5’lik bir yükseliş olması ve diğer tüm değişkenlerin sabit tutulması durumunda: Grup’un dokuz aylık döneme ait vergi öncesi dönem karı 3.737.938 TL azalacaktır (30 Eylül 2009 döneminde vergi öncesi dönem karı 4.412.589 TL azalacaktır). Libor ve Euribor faiz oranının %0,5 düşmesi durumunda ise dokuz aylık vergi öncesi net dönem karı aynı tutarlarda artacaktır. Ayrıca, faiz oranı nakit akım riskinden korunma muhasebesine konu faiz takası sözleşmelerinden dolayı Libor ve Euribor faiz oranlarında % 0,5’lik bir artış meydana gelmesi durumunda ertelenmiş vergi etkisi hariç Grup özkaynakları 16.934.842 TL artacaktır. Libor ve Euribor faiz oranlarında % 0,5’lik bir düşüş meydana gelmesi durumunda ise ertelenmiş vergi etkisi hariç Grup özkaynakları aynı tutarda azalacaktır. 71 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Altı Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 38. FİNANSAL ARAÇLARDAN KAYNAKLANAN RİSKLERİN NİTELİĞİ VE DÜZEYİ (devamı) (b) Finansal Risk Faktörleri (devamı) b.3)Piyasa riski yönetimi (devamı) b.3.3) Akaryakıt Fiyatı Duyarlılığı Not 39’da açıklandığı üzere Grup 2009 yılından itibaren akaryakıt alımlarından kaynaklanan nakit akım riskinden korunma amaçlı olarak vadeli yakıt alım sözleşmeleri yapmıştır. Akaryakıt fiyatı nakit akım riskinden korunma muhasebesine konu edilen vadeli yakıt alım sözleşmelerinden dolayı, akaryakıt fiyatlarında %10’luk bir artış meydana gelmesi durumunda ertelenmiş vergi etkisi hariç Grup özkaynakları 31.328.659 TL artacaktır. Akaryakıt fiyatlarında %10’luk bir düşüş meydana gelmesi durumunda ise ertelenmiş vergi etkisi hariç Grup özkaynakları aynı tutarda azalacaktır. 39. FİNANSAL ARAÇLAR Finansal Araçların Gerçeğe Uygun Değeri Finansal varlıkların ve yükümlülüklerin gerçeğe uygun değeri aşağıdaki gibi belirlenir: • Standart vade ve koşullarda, aktif likit bir piyasada işlem gören finansal varlık ve yükümlülüklerin gerçeğe uygun değeri kote edilmiş piyasa fiyatı üzerinden belirlenir. • Türev araçların gerçeğe uygun değeri, kote edilmiş fiyatları kullanılmak suretiyle hesaplanır. Fiyatların mevcut olmadığı durumlarda, türev araçların (forward ve swap) vadeleri için uygulanabilir getiri eğrisi kullanılmak suretiyle indirgenmiş nakit akımı analizi kullanılır. 72 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Altı Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 39. FİNANSAL ARAÇLAR (devamı) Finansal Araçların Gerçeğe Uygun Değeri (devamı) 30 Eylül 2010 Bilanço Finansal Varlıklar Nakit ve Nakit Benzerleri Finansal Yatırımlar Ticari Alacaklar Diğer Alacaklar Krediler ve Alacaklar 353.259.865 606.159.838 2.481.298.260 Finansal Yükümlülükler Banka Kredileri Finansal Kiralama Borçları Diğer Finansal Yükümlülükler Ticari Borçlar 31 Aralık 2009 Bilanço Finansal Varlıklar Nakit ve Nakit Benzerleri Finansal Yatırımlar Ticari Alacaklar Diğer Alacaklar Finansal Yükümlülükler Banka Kredileri Finansal Kiralama Borçları Diğer Finansal Yükümlülükler Ticari Borçlar Krediler ve Alacaklar 1.090.463.875 175.000.000 445.381.881 1.413.401.497 - Gerçeğe Uygun Değer Farkı Özkaynaklar Altında Gösterilen Türev Araçlar Gerçeğe Uygun Değeri Kar/ Zarara Yansıtılan Türev Araçlar 3.041.910 - 48.509.203 - Maliyet Değeri ile Gösterilen Satılmaya Hazır Yatırımlar İtfa Edilmiş Değerlerinden Gösterilen Finansal Yükümlülükler - - 34.469.011 - 62.798.437 - - 20.893.182 2.754.974.166 1.091.888 608.306.585 Gerçeğe Uygun Değer Farkı Özkaynaklar Altında Gösterilen Türev Araçlar Gerçeğe Uygun Değeri Kar/ Zarara Yansıtılan Türev Araçlar Maliyet Değeri ile Gösterilen Satılmaya Hazır Yatırımlar İtfa Edilmiş Değerlerinden Gösterilen Finansal Yükümlülükler 4.102.120 - 43.196.250 - 1.750.943 - - 7.866.905 37.365.267 Grup, finansal araçların kayıtlı değerlerinin makul değerlerini yansıttığını düşünmektedir. 73 14.187.801 2.959.539.067 846.771 560.801.478 Kayıtlı Değer 353.259.865 51.551.113 606.159.838 2.481.298.260 20.893.182 2.754.974.166 98.359.336 608.306.585 Kayıtlı Değer Not 6 7 10 11 8 8 9 10 Not 1.090.463.875 224.049.313 445.381.881 1.413.401.497 6 7 10 11 14.187.801 2.959.539.067 46.078.943 560.801.478 8 8 9 10 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Altı Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 39. FİNANSAL ARAÇLAR (devamı) Finansal Araçların Gerçeğe Uygun Değeri (devamı) Finansal varlıkların ve yükümlülüklerin gerçeğe uygun değeri aşağıdaki gibi belirlenir: • Birinci seviye: Finansal varlık ve yükümlülükler, birbirinin aynı varlık ve yükümlülükler için aktif piyasada işlem gören borsa fiyatlarından değerlenmiştir. • İkinci seviye: Finansal varlık ve yükümlülükler, ilgili varlık ya da yükümlülüğün birinci seviyede belirtilen borsa fiyatından başka direk ya da endirekt olarak piyasada gözlenebilen fiyatının bulunmasında kullanılan girdilerden değerlenmiştir. • Üçüncü seviye: Finansal varlık ve yükümlülükler, varlık ya da yükümlülüğün gerçeğe uygun değerinin bulunmasında kullanılan piyasada gözlenebilir bir veriye dayanmayan girdilerden değerlenmiştir. Gerçeğe uygun değerleriyle gösterilen finansal varlık ve yükümlülüklerin seviye sınıflamaları aşağıdaki gibidir: 30 Eylül 2010 Finansal varlıklar Gerçeğe uygun değer farkı kar/zarara yansıtılan finansal varlıklar Türev araçlar Raporlama tarihi itibariyle gerçeğe uygun değer seviyesi 1. Seviye 2. Seviye 3. Seviye TL TL TL 48.509.203 - 48.509.203 - Finansal riskten korunma muhasebesine göre muhasebeleştirilen finansal varlıklar Türev araçlar 3.041.910 - 3.041.910 - Toplam 51.551.113 - 51.551.113 - Gerçeğe uygun değer farkı kar/zarara yansıtılan finansal varlıklar Türev araçlar 47.538.145 - 47.538.145 - Finansal riskten korunma muhasebesine göre muhasebeleştirilen finansal varlıklar Türev araçlar 49.729.303 - 49.729.303 - Toplam 97.267.448 - 97.267.448 - Finansal yükümlülükler 74 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Altı Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 39. FİNANSAL ARAÇLAR (devamı) Türev Araçlar ve Riskten Korunma İşlemleri (devamı) Grup, gelecekteki önemli işlemleri ve nakit akımlarını finansal riskten korumak amacıyla bazı sabit faiz oranlı finansal kiralama borçlarını değişken faiz oranlı finansal kiralama boçlarına çevirmek ve bazı Euro cinsinden olan finansal kiralama borçlarını ABD Doları cinsinden finansal kiralama borçlarına çevirmek üzere faiz oranı ve çapraz kur takası sözleşmelerine girmiştir. Bu işlemlerle ilgili türev araçların gerçeğe uygun değerlerindeki değişim doğrudan dönem kar/zararı içerisinde muhasebeleştirilmektedir. Grup’un değişken faizli finansal yükümlükleri Not -38 b.3.2’de açıklanmaktadır. Haziran 2009 tarihinden itibaren Grup uzun dönem finansal kiralama borçluluğunu dikkate alarak faiz maliyetlerinin karşılanabilir seviyede tutulması amacıyla vadeleri 2010 yılı 2. yarısından sonraya denk gelen finansal kiralama yükümlülüklerine ait değişken faiz geri ödemeli USD ve EUR borçların yaklaşık % 74‘ü faiz oranlarını sabitlemek için sabit ödeyen/değişken alan faiz takası işlemlerine girmiştir. Değişken faizli finansal kiralama yükümlülüklerinden kaynaklanan nakit akım risklerine karşı riskten korunma muhasebesine konu edilen bu türev araçların gerçeğe uygun değerlerindeki değişimin riskten korunmada etkin olan kısmı özkaynaklar altında nakit akım riskinden korunma fonu içersisinde muhasebeleştirilmektedir. 2010 yılının dokuz aylık ara döneminde Grup satışların maliyetinin yaklaşık olarak %33’ü olan akaryakıtın fiyatlarındaki dalgalanmalardan kaynaklanan riski kontrol edebilmek ve akaryakıt maliyetinin, akaryakıt fiyatlarında yaşanan dalgalanmalardan etkilenmesini azaltmak amacıyla yıllık jet yakıtı tüketim miktarının yaklaşık %20'sine kadar olan kısmı için "Riskten Korunma" işlemleri yapmaya başlamıştır. Grup bu amaçla nakit hesaplanılan vadeli yakıt alım sözleşmelerine girmiştir. Gelecekteki akaryakıt alımlarından kaynaklanan nakit akım risklerine karşı riskten korunma muhasebesine konu edilen bu türev araçların gerçeğe uygun değerlerindeki değişimin riskten korunmada etkin olan kısmı özkaynaklar altında nakit akım riskinden korunma fonu içersisinde muhasebeleştirilmektedir. Grup’un 30 Eylül 2010 ve 31 Aralık 2009 tarihleri itibariyle yukarıdaki işlemler dolayısıyla girmiş olduğu türev araçlar ve bakiyeleri aşağıda sunulmuştur: 75 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Altı Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 39. FİNANSAL ARAÇLAR (devamı) Türev Araçlar ve Riskten Korunma İşlemleri (devamı) Pozitif gerçeğe uygun değer Negatif gerçeğe uygun değer - (43.289.918) (43.289.918) Akaryakıt fiyatı nakit akım riskinden korunma amaçlı elde edilen vadeli akaryakıt alım sözleşmeleri 3.041.910 (6.439.385) (3.397.475) Riskten korunma işlemine konu edilen türev araçların gerçeğe uygun değeri 3.041.910 (49.729.303) (46.687.393) Riskten korunma muhasebesine konu olmayan çapraz kur takas sözleşmeleri 7.143.836 (14.430.212) (7.286.376) Riskten korunma muhasebesine konu olmayan faiz takas sözleşmeleri 41.365.367 (33.107.934) 8.257.433 Riskten korunma işlemine konu edilmeyen türev araçların gerçeğe uygun değeri 48.509.203 (47.538.146) 971.057 Toplam 51.551.113 (97.267.449) Pozitif gerçeğe uygun değer Negatif gerçeğe uygun değer - (7.130.730) Akaryakıt fiyatı nakit akım riskinden korunma amaçlı elde edilen vadeli akaryakıt alım sözleşmeleri 4.102.120 (736.175) Riskten korunma işlemine konu edilen türev araçların gerçeğe uygun değeri 4.102.120 (7.866.905) (3.764.785) Riskten korunma muhasebesine konu olmayan çapraz kur takas sözleşmeleri 15.596.383 (8.935.528) 6.660.855 Riskten korunma muhasebesine konu olmayan faiz takas sözleşmeleri 27.599.867 (28.429.739) Riskten korunma işlemine konu edilmeyen türev araçların gerçeğe uygun değeri 43.196.250 (37.365.267) 5.830.983 Toplam 47.298.370 (45.232.172) 2.066.198 30 Eylül 2010 Faiz oranı nakit akım riskinden korunma amaçlı elde edilen sabit faiz ödemeli/değişken faiz almalı faiz takas sözleşmeleri 31 Aralık 2009 Faiz oranı nakit akım riskinden korunma amaçlı elde edilen sabit faiz ödemeli/değişken faiz almalı faiz takas sözleşmeleri 76 Toplam (45.716.336) Toplam (7.130.730) 3.365.945 (829.872) TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Altı Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 39. FİNANSAL ARAÇLAR (devamı) Türev Araçlar ve Riskten Korunma İşlemleri (devamı) Akaryakıt riski korunması Riskten korunma işlemine konu edilen türev araçların gerçeğe uygun değer kazancı/(kaybı) Toplam (43.289.918) (46.687.393) Finansal riskten korunma fonundan finansal giderlere sınıflanan tutarı Akaryakıt riskinden korunma amaçlı edinilen türev aracın gerçeğe uygun değer kazancının riskten korunmada etkin olmayan kısmının giderlere sınıflanan tutarı - 8.820.907 8.820.907 6.439.385 - 6.439.385 Toplam 3.041.910 Ertelenmiş vergi etkisi 30 Eylül 2010 itibariyle Finansal Riskten Korunma Fonu 40. (3.397.475) Faiz riski korunması (608.382) 2.433.528 (34.469.011) (31.427.101) 6.893.802 6.285.420 (27.575.209) (25.141.681) BİLANÇO TARİHİNDEN SONRAKİ OLAYLAR Şirket Yönetim Kurulu'nca; gerekli anlaşmaların imzalanmasını takiben 6 ay sonra teslim alınmak üzere 1 adet B737NG simülatörünün alınmasına karar verilmiştir. 41. FİNANSAL TABLOLARI ÖNEMLİ ÖLÇÜDE ETKİLEYEN YA DA FİNANSAL TABLOLARIN AÇIK, YORUMLANABİLİR VE ANLAŞILABİLİR OLMASI AÇISINDAN AÇIKLANMASI GEREKEN DİĞER HUSUSLAR Grup finansal tabloların kalemlerinin gösterimi ve sınıflandırılması değiştiği için karşılaştırılabilirliği sağlamak amacıyla, önceki dönem finansal tablolarını da buna uygun olarak yeniden sınıflamıştır. Yapılan sınıflamaların geçmiş dönem özkaynaklarına ve ner kar / (zarar)’a bir etkisi bulunmamaktadır. Yapılan önemli sınıflamalar aşağıdaki gibidir: 31 Aralık 2009 tarihli bilançoda “Nakit ve Benzerleri” içerisinde gösterilen 5.647.994 tutarındaki kalemler, 30 Eylül 2010 tarihli bilançoda “Diğer Alacaklar” içerisinde gösterilmiştir. 1 Ocak – 30 Eylül 2009 ara döneminde satış gelirleri içerisinde netleştirilen 75.268.004 TL diğer hava yolları koltuk kira gideri, satışların maliyetine sınıflanmıştır. 1 Ocak – 30 Eylül 2009 ara döneminde satışların maliyeti içerisinde gösterilen akaryakıt giderlerinden 4.637.259 TL’lik kısım genel yönetim giderlerine sınıflanmıştır. 77 TÜRK HAVA YOLLARI ANONİM ORTAKLIĞI 30 Eylül 2010 Tarihinde Sona Eren Altı Aylık Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.) 41. FİNANSAL TABLOLARI ÖNEMLİ ÖLÇÜDE ETKİLEYEN YA DA FİNANSAL TABLOLARIN AÇIK, YORUMLANABİLİR VE ANLAŞILABİLİR OLMASI AÇISINDAN AÇIKLANMASI GEREKEN DİĞER HUSUSLAR (devamı) Grup, değer düşüklüğü hesaplaması yaptığı uçakları, yedek motorları ve simulatörlerine ilişkin amortisman hesaplama yöntemini 31 Aralık 2009 tarihli finansal tabloları hazırlarken gözden geçirmiş ve önceki yıllarda amortisman hesaplamasını değer düşüş karşılığı ayrılmamış maliyet değeri üzerinden hesaplama politikası yerine, amortismanın 36 numaralı Uluslararası Muhasebe Standardının “Varlıklarda Değer Düşüklüğü” 63. paragrafına göre değer düşüklüğü zararının muhasebeleştirilmesinin ardından; ilgili sabit kıymetin kalıntı değeri düşülmüş yeni defter değeri üzerinden hesaplanması uygulamasına geçilmesine karar vermiştir. Söz konusu değişiklik bilanço kalemleri, özkaynaklar ve net dönem karında herhangi bir değişikliğe sebep olmamakla beraber, dönem amortisman gideri ve dönem değer düşüş karşılığı gideri arasında yeniden sınıflama yapılmasına sebep olmuştur. Dolayısıyla 30 Eylül 2009 ara dönemi finansal tabloları 8 numaralı Uluslararası Muhasebe Standardı “Muhasebe Politikaları, Muhasebe Tahminlerinde Değişiklik ve Hatalar” (“UMS 8”)’e istinaden yeniden düzenlenmiştir. Söz konusu değişiklik sonucunda haziran 2009 ara dönemine ait Satışların Maliyeti kalemi içerisindeki amortisman gideri 33.153.564 TL azalmış ve Diğer Faaliyet Giderleri içerisindeki maddi varlık değer düşüş karşılığındaki reel artış gideri aynı tutarda artmıştır. 78
