Knowledge of Hepatitis B Virus Infection and Infection Control

TAF Preventive Medicine Bulletin
www.korhek.org
DOI: 10.5455/pmb.1-1456735907
Araştırma / Research Article
Aydın’da diş hekimliği fakültesi çalışanlarının hepatit
B virüs enfeksiyonu konusunda bilgi düzeyleri ve
enfeksiyon kontrol uygulamaları
Knowledge of hepatitis b virus infection and infection control
practices among faculty of dentistry workers, in Aydın
Filiz Abacıgil1, Görkem Ulu2, Serhat Pirinççi1, Ali Arıkan1, Pınar Okyay1, Erdal Beşer1
ÖZET
Amaç: Hepatit B enfeksiyonu, yaşamı tehdit eden küresel bir halk sağlığı sorunudur. Mesleki maruziyet önemli
bulaş yollarından biri olabilmektedir. Bu çalışmanın amacı, Aydın ilinde diş hekimliği fakültesi çalışanlarının hepatit
B virüs enfeksiyonu bilgi düzeyleri ile enfeksiyon kontrol önlemlerinin değerlendirilmesidir. Yöntem: Bu kesitsel
çalışmada, katılımcıların hepatit B aşısı ile aşılanma durumu; bilgi düzeyleri, iş kazası öyküsü, genel enfeksiyondan
korunma uygulamaları sorgulanmıştır. Bilgi düzeyi 63 önerme ile değerlendirilmiş, her doğru cevap 1 puan olacak
şekilde toplam bilgi skoru hesaplanmış, daha sonra genel bilgi, bulaş yolu, korunma ve risk gruplarına yönelik bilgi
düzeyi olacak şekilde alt grup skorları hesaplanmıştır. Bulgular: Katılımcıların %54,4’ü HBV enfeksiyonu hakkında
eğitim aldığını, %67,5’i HBV aşısı olduğunu, aşı olanların %46,3’ü aşı sonrası antikor düzeyine baktırdığını belirtmiştir.
Katılımcıların %27,8’i periyodik muayene yaptırdığını, %18,8’i son 1 yıl içinde enfeksiyon riski açısından iş kazası
geçirdiğini belirtmiştir. Katılımcıların toplam bilgi skoru 63 puan üzerinden 42,3±13,3 olarak bulunmuştur. Genel
enfeksiyondan korunma prensipleri ve hepatit B enfeksiyonu hakkında bilgi almamış, HBV aşısı yaptırmamış, HBV
enfeksiyonlu hasta ile temas öyküsü bulunmayan, son bir yıl içinde enfeksiyon riski açısından iş kazası geçirmemiş,
bir yıldan az mesleki deneyimi olanlarda ve öğrencilerde toplam bilgi skoru anlamlı düzeyde düşük bulunmuştur.
Sonuç: Sonuç olarak ağız-diş sağlığı çalışanlarının hepatit B virüs enfeksiyonu bilgi düzeyi ile enfeksiyon kontrol
uygulamaları istenen düzeyde değildir. Hastalar ve sağlık çalışanları arasında horizontal bulaşı önlemek için enfeksiyon
nedenleri ve standart enfeksiyon kontrol önlemleri konusunda eğitimlerin olabilecek en erken dönemde verilmesi
önemlidir.
Adnan Menderes Üniversitesi Tıp
Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı,
Aydın, Türkiye.
2
Adnan Menderes Üniversitesi
Diş Hekimliği Fakültesi Pedodonti
Anabilim Dalı, Aydın, Türkiye.
1
Yazışma Adresi/Address for
correspondence:
Filiz Abacıgil,
Adnan Menderes Üniversitesi Tıp
Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı,
Aydın, Türkiye
filizabaci@yahoo.com
Anahtar Kelimeler:
Hepatit B, diş hekimliği, enfeksiyon,
bilgi
Key Words:
Hepatitis B, dentistry, infection,
knowledge
Gönderme Tarihi/Received
Date:
29.02.2016
ABSTRACT
Aim: Hepatitis B infection, which is a life-threatening infection, is a major global health problem. Occupational
exposure may be an important route of transmission. The aim of this study was to evaluate Knowledge of Hepatitis
B Virus Infection and infection control practices among Faculty of Dentistry Staff, in Aydın province. Method: In
this cross-sectional study, hepatitis B vaccination status of the participants; knowledge levels, history of work
accidents, general infection control practices were questioned. Knowledge levels were assessed with 63 propositions,
each correct answer calculated as 1 point to calculate total knowledge score and then subgroup scores such as
general information, information level scores for transmission routes, prevention approaches and risk groups, were
calculated. Results: 54.4% of participants told that they had received education about HBV infection, 67.5% told
they had been vaccinated with Hepatitis B vaccine. 46.3% of those who stated that they had been vaccinated told
that they checked antibody levels after vaccination. 27.8% of participants stated that they had periodic inspection
checks and 18.8% stated that they had an occupational accident in terms of infection risk in the previous year. The
mean total knowledge score over 63 propositions was 42.3±13.3. Total knowledge score were found lower in
participants who were younger or dental students, who did not receive education about general infection control
precautions and hepatitis B infection, who did not vaccinated with HBV, who did not have a history of contact with
HBV-infected patients, who did not had an occupational accident in the previous year and who had less than a year
of occupational experience. Conclusion: In conclusion oral and dental health workers’ knowledge about hepatitis
B infection and infection control practices were not at desired level. It is important to give educational activities
regarding causes of infections and standard infection control precautions as earlier as possible in order to prevent
horizontal transmission between patients and health workers.
TAF Prev Med Bull ● 2016 ● Vol 15 ● Issue 5
Kabul Tarihi/Accepted Date:
05.04.2016
Yayımlanma Tarihi/Published
Online:
02.08.2016
421
Abacıgil vd. : Diş hekimlerinde hepatit bilgi düzeyi
GİRİŞ VE AMAÇ
Hepatit B virüs (HBV) enfeksiyonu, kronik enfeksiyona
sebep olması ve yaşamı tehdit etmesi bakımından önemli
bir küresel halk sağlığı sorunudur. Dünyada her yıl
yaklaşık 780000 kişi hepatit B enfeksiyonu nedeniyle
hayatını kaybetmektedir (1). Mesleki maruziyet
önemli bulaş yollarından biri olup, diş hekimleri ve
ağız-diş sağlığı ile ilişkili personel önemli bir risk grubu
olarak değerlendirilmektedir (2,3). Yapılan çalışmalar
bağışık olmayan diş hekimlerinin genel popülasyonla
karşılaştırıldıklarında HBV enfeksiyonuna yakalanma
riskinin üç kat fazla olduğunu göstermektedir (4).
Brezilya’da yapılmış bir çalışmada çalışmaya dahil
edilen diş hekimlerinin %10,8’inde HBV seropozitifliği,
%0,6’sında HBsAg pozitifliği, %9,1’inde anti HBc/anti
HBs pozitifliği olduğu bildirilmiştir (2). Pratisyen diş
hekimleri arasında seropozitiflik oranı %1-2 iken, ağız
cerrahisi ile uğraşanlarda %30’lara kadar çıkmaktadır
(4). Araştırmalar enfeksiyon kontrol önlemlerine
uyulmadığı taktirde gerek hekimden hastaya gerekse
hastadan hekime bulaşın önemli bir sorun olduğunu
göstermektedir (2). Dental işlemler sırasında HBV geçişi,
kontamine alet yaralanmalarının yanı sıra tükrük, kan
ve diş eti sıvısı gibi enfeksiyöz vücut sekresyonları yolu
ile olabilmektedir (4). Ayrıca kesici delici alet ya da
enjektör atıklarının uygun olmayan şekilde toplanması
ve taşınması sırasında da bulaş riski söz konusudur (2).
Mesleki risk durumu bakımdan diş hekimleri ve ağız
cerrahları ilk sırada olup bunları sırası ile hemşireler,
diş hijyenistleri, asistanlar, diş hekimliği öğrencileri ve
diş laboratuvar teknisyenleri izlemektedir (5). Hastaların
çoğunun ağzında kanın tükürükle karışması nedeniyle
dişeti cebi sürekli enflame olur ve böylece tükürük HBV
ile enfekte hale gelir. Bu nedenle dişeti cebi bölgesinde
çalışan hekimler, HBV bulaşı açısından yüksek risk
grubunda bulunmaktadır (4). Tüm bu sebeplerden
dolayı diş hekimlerinin, diş hekimliğinde öğrenim gören
öğrencilerin, ağız-diş sağlığı alanında çalışan yardımcı
personelin ve bu alanda ortaya çıkan atık materyale
maruz kalan personelin HBV enfeksiyonu, olası bulaş
yolları ve korunma önlemleri konusunda bilgi sahibi
olması bu enfeksiyonun yayılımını önlemede son derece
önemlidir. Bu çalışmanın amacı, diş hekimliği fakültesi
çalışanlarının hepatit B virüs enfeksiyonu ve kontrol
önlemleri konusunda bilgi düzeyleri ve uygulamalarının
değerlendirilmesidir.
MATERYAL METOD
Bu çalışma kesitsel tipte olup, Şubat-Mart 2015 tarihleri
arasında yapılmıştır. Adnan Menderes Üniversitesi
Diş Hekimliği Fakültesi Hastanesinde 54 personel, 21
akademik personel, 4 uzman, 16 araştırma görevlisi
ve 22 birinci sınıf öğrencisi olmak üzere toplamda 117
422
kişi bulunmakta olup, çalışmanın evrenini bu kişiler
oluşturmuş, örnek seçilmemiştir. Hastanelerin çok riskli
iş kolu olmaları nedeniyle burada çalışan tüm personelin
(hekimler dışında, hemşireler, diş teknisyenleri, temizlik
görevlileri vb.) bilgi ve uygulamalarının belirlenmesi
amaçlanmıştır. Çalışmaya katılma oranı %69,2’dir
(n=81). Araştırmaya dâhil edilme kriterleri, en az
ilkokul mezunu olmaktır. Anket formu dört bölümden
oluşmaktadır. Birinci bölümde, sosyodemografik
özellikler, hepatit B aşısı ile aşılanma durumu; ikinci
bölümde Hepatit B enfeksiyonu ile ilgili bilgi düzeyini
belirleme soruları (genel bilgi, bulaş yolu, korunma
ve risk grupları), üçüncü bölümde son bir yıl içinde iş
kazası geçirme durumu, kaza türü, kaza esnasında kişisel
koruyucu ekipman kullanımı ve kaza sonrası yapılan
uygulamalar, dördüncü bölümde genel enfeksiyondan
korunma uygulamaları sorgulanmış, gözlem altında
anket formlarının doldurulması sağlanmıştır. Bilgi
düzeyi 63 önerme ile değerlendirilmiş, her bir önerme
için bireylerin “doğru”, “yanlış” ve “fikrim yok” şeklinde
işaretlemeleri istenmiştir. Ardından her doğru cevap
1 puan olacak şekilde toplam bilgi skoru (en yüksek:
63) ile genel bilgi (en yüksek: 22), bulaş yolu (en
yüksek: 21), korunma (en yüksek: 13) ve risk grupları
(en yüksek: 7) kategorilerine göre ayrı ayrı alt grup
skorları hesaplanmıştır. Ayrıca bilgi düzeyi ile ilgili alt
kategoriler arası karşılaştırma yapabilmek için her bir
alt kategoriden alınabilecek toplam puan 0-100 arası
değer alacak şekilde (her bir grubun aldığı puan soru
sayısına bölünmüş ve ardından 100 ile çarpışmıştır)
formülize edilmiştir. Genel enfeksiyondan korunma
uygulamaları literatür incelemesi doğrultusunda
oluşturulmuş, her zaman yapılması gerekli uygulamalar
1 puan alacak şekilde uyum puanı hesaplanmıştır.
Çalışma için Adnan Menderes Üniversitesi Tıp
Fakültesi Etik Kurulu’ndan Protokol No: 2015/555 ile
onay alınmıştır. Araştırma verileri SPSS 17.0 istatistik
programı kullanılarak değerlendirilmiştir. Araştırmanın
tanımlayıcı istatistikleri için normal dağılıma uyan
verilerde ortalama ve standart sapma, normal dağılıma
uymayan verilerde ortanca, en çok, en az değerler
kullanılarak gösterilmiştir. Sürekli değişkenlerin
normal dağılıma uygunluğu Kolmogrov-Smirnov testi
ile değerlendirilmiş, gruplar arası karşılaştırmalarda
Student-t ve ANOVA testleri kullanılmış, genel
enfeksiyon kurallarına uyum düzeyi ile bilgi puanları
arası ilişki Spearman korelasyonu ile belirlenmiştir. Tip
1 hata düzeyi 0,05 olarak alınmıştır.
BULGULAR
Katılımcıların %69,1’i kadın, ortanca yaşı 30 (en düşük
18- en yüksek 50), %85,2’si lisans ve üzeri eğitimlidir.
Katılımcıların %29,1’i öğrenci, %20,3’ü akademik
personel, %11,4’ü araştırma görevlisidir. Katılımcıların
TAF Prev Med Bull ● 2016 ● Cilt 15 ● Sayı 5
Abacıgil et al : Hepatitis B knowledge level of dentists
%60,1’i genel enfeksiyonlardan korunma prensipleri,
%54,4’ü HBV enfeksiyonu hakkında eğitim aldığını
belirtmiştir. Katılımcılara kendilerine HBV aşısı
önerilip önerilmediği sorulduğunda soruya yanıt
veren 41 katılımcının %65,9’u (n=27) önerildiğini
belirtirken, %95,1’i (n=39) aşının gerekli olduğunu
düşünmektedir. Çalışmaya katılan 81 katılımcının
%67,5’i HBV aşısı olduğunu, %34,2’si (n=27) 3 doz ve
üzerinde aşı olduğunu belirtmiş, aşı olanların %46,3’ü
(n=25) aşı sonrası antikor düzeyine baktırdığını
belirtmiştir. Katılımcıların, periyodik tarama yaptırma
durumları sorgulandığında, %27,8’i (n=22) yaptırdığını
belirtmiştir.
Bilgi düzeyi
Katılımcıların toplam bilgi skoru 63 puan üzerinden
42,3±13,3 (0-60); genel bilgi ile ilişki 22 önerme
üzerinden 13,1±4,8 (0-21); bulaş yolu ile ilgili 21 önerme
üzerinden 13,8±4,8 (0-21); korunma ile ilgili 13 önerme
üzerinden 9,8±3,2(0-13); risk grubu bilgisi ile ilgili 7
önerme üzerinden 6,0±1,8 (0-7) olarak bulunmuştur. En
az bilinen üç önerme; “taşıyıcı olan bir gebeye hepatit
aşısı uygulanmalıdır (%23,5)”; “HBV diş kalıplarında
yedi güne kadar kalabilir (%25,0)” ve HBV ortak havlu,
elbise, bardak, çatal kullanımı ile bulaşabilir (%26,9)”
önermeleridir. Katılımcıların HBV enfeksiyonu ile ilgili
bilgi düzeyleri Tablo 1, 2, 3 ve 4’te verilmiştir.
Tablo 1. Katılımcıların HBV enfeksiyonu ile ilgili genel bilgi düzeylerinin dağılımı.
HBV Enfeksiyonu Genel Bilgi
Yanlış/ fikrim
yok
Doğru
n
%
n
%
HBV enfeksiyonu bulaşıcı bir hastalıktır (n=78)
73
93,6
5
6,4
HBV enfeksiyonunun kesin tedavisi vardır* (n=75)
26
34,7
49
65,3
HBV enfeksiyonundan korunmada HBV aşısı vardır ve koruyuculuğu yüksektir (n=79)
72
91,1
7
8,9
HBV enfeksiyonu aşısı tek doz yapılsa yeterlidir* (n=79)
53
67,1
26
32,9
HBV enfeksiyonunu belirtisiz dönemde de bulaştırıcıdır. (n=78)
45
57,7
33
42,3
HBV enfeksiyonunun bulaştırıcılığı düşüktür* (n=79)
63
79,7
16
20,3
Stres HBV enfeksiyonuna neden olabilir* (n=76)
49
64,5
27
35,5
HBV enfeksiyonunda taşıyıcılık vardır (n=79)
65
82,3
14
17,7
HBV enfeksiyonu siroza neden olabilir (n=78)
45
57,7
33
42,3
HBV enfeksiyonu karaciğer kanserine neden olabilir (n=79)
35
44,3
44
55,7
HBV enfeksiyonu barsak kanserine neden olabilir* (n=77)
25
32,5
52
67,5
Tüm gebeler HBV enfeksiyonu yönünden taranmalıdır (n=79)
63
79,7
16
20,3
HBV enfeksiyonu hepatit C enfeksiyonuna dönüşebilir* (n=78)
30
38,5
48
61,5
HBV hastadan hastaya bulaşabilir (n=79)
70
88,6
9
11,4
Enjektör yaralanmalarına bağlı HBV bulaş riski HIV bulaş riskinden yüksektir (n=76)
50
65,8
26
34,2
Enjektör yaralanmalarına bağlı HBV bulaş riski HCV bulaş riskinden yüksektir (n=75)
37
49,3
38
50,7
Taşıyıcı olan bir gebeye hepatit aşısı uygulanmalıdır* (n=77)
13
23,5
64
71,6
HBV enfeksiyonu geçiren, ya da aşısını yaptıran kişi diğer
tip hepatitlere karşı da korunur* (n=76)
41
53,9
35
46,1
Bugün Türkiye’de bütün yeni doğan bebekler HBV
enfeksiyonuna karşı aşılanmaktadır (n=78)
48
61,5
30
38,5
Enfekte diş hekiminden hastaya bulaşabilir (n=76)
47
61,8
29
38,2
Diş hekimleri sıklıkla enjektör yaralanmaları ile karşılaşmaktadır (n=77)
57
74,0
20
26,0
HBV yedi güne kadar diş maketlerinde/kalıplarında kalabilir (n=76)
19
25,0
57
75,0
*Bu ifadeler ters kodlanmıştır.
TAF Prev Med Bull ● 2016 ● Vol 15 ● Issue 5423
Abacıgil vd. : Diş hekimlerinde hepatit bilgi düzeyi
Tablo 2. Katılımcıların HBV enfeksiyonu bulaş yolu ile ilgili bilgi düzeylerinin dağılımı.
Yanlış/ fikrim
yok
Doğru
HBV Enfeksiyonu Bulaş Yolu
n
%
n
%
HBV enfeksiyonu cinsel ilişki ile bulaşabilir (n=76)
64
84,2
12
15,8
HBV enfeksiyonu kan yolu ile bulaşabilir (n=78)
70
89,7
8
10,3
HBV enfeksiyonu anneden bebeğe gebelik sırasında bulaşabilir (n=76)
58
76,3
18
23,7
HBV enfeksiyonu anneden bebeğe doğum sırasında bulaşabilir (n=75)
56
74,7
19
25,3
HBV enfeksiyonu ortak diş fırçası kullanımı ile bulaşabilir (n=77)
63
81,8
14
18,2
HBV enfeksiyonu el sıkışma, sarılma ile bulaşabilir* (n=78)
56
71,8
22
28,2
HBV enfeksiyonu ortak tıraş bıçağı kullanımı ile bulaşabilir (n=76)
64
84,2
12
15,8
HBV enfeksiyonu yanaktan öpüşme ile bulaşabilir* (n=76)
54
71,1
22
28,9
HBV enfeksiyonu ortak banyo-tuvalet kullanımı ile bulaşabilir* (n=77)
39
33,8
38
66,2
HBV enfeksiyonu ortak enjektör kullanımı ile bulaşabilir (n=78)
71
91,0
7
9,0
HBV enfeksiyonu ortak havlu, elbise, bardak, çatal kullanımı ile bulaşabilir (n=78)
40
26,9
38
73,1
HBV enfeksiyonu sivrisinek sokması, böcek ısırması ile bulaşabilir* (n=77)
32
35,1
45
64,9
HBV enfeksiyonu gözyaşı ile bulaşabilir (n=77)
25
32,5
52
67,5
HBV enfeksiyonu ter ile bulaşabilir (n=77)
25
32,5
52
67,5
HBV enfeksiyonu yiyecek ve içecekler ile bulaşabilir* (n=73)
37
50,7
36
49,3
HBV enfeksiyonu dövme yaptırma sırasında bulaşabilir (n=77)
62
80,5
15
19,5
HBV enfeksiyonu diş çekimi sırasında bulaşabilir (n=78)
66
84,6
12
15,4
HBV enfeksiyonu kontamine enjektör batması ile bulaşabilir (n=79)
72
91,1
7
8,9
HBV enfeksiyonu kan, vücut sıvıları ve kontamine materyallere temas yolu ile
bulaşabilir (n=79)
68
86,1
11
13,9
HBV enfeksiyonu tükürük ile bulaşabilir (n=77)
58
75,3
19
24,7
Diş tedavileri esnasında bulaş riski kanıtlanmıştır (n=76)
57
75,0
19
25,0
*Bu ifadeler ters kodlanmıştır.
Bilgi puanları toplam puan 0-100 arası değer alacak
şekilde formülize edildiğinde, toplam bilgi puan
ortalaması 63,05±21,82; genel bilgi düzeyi ortalaması
59,43±21,95; risk grupları ile ilgili bilgi düzeyi
85,89±25,82; korunma yolları ile ilgili bilgi düzeyi
73,32±25,02; bulaş yolu ile ilgili bilgi düzeyi 66,30±22,89
olarak bulunmuştur. Bu sonuçlara göre katılımcıların
genel bilgi düzeyine ait skorlarının en düşük, risk
gruplarına yönelik bilgi düzeylerinin en yüksek düzeyde
olduğu söylenebilir. Bilgi puan dağılımlarına ilişkin veri
Grafik 1’de verilmiştir.
İş kazaları ve genel enfeksiyondan korunma
kurallarına uyum
Katılımcıların %18,8’i (n=15) enfeksiyon riski açısından
son bir yıl içinde iş kazası geçirdiğini belirtilmiştir.
Enfeksiyondan korunma ile ilgili temel kurallara
uyumları Tablo 5’de verilmiştir.
424
Enfeksiyon kontrolü ile ilgili genel kurallara uyum
puan ortancası 4 (en az: 0-en çok: 13) olup, doğru
uygulamalara “her zaman” uyduğunu belirtenler %28,9
ile %90,9 arasında değişmektedir. Genel kurallara uyum
puanı ile bilgi puanı arasında pozitif yönde, güçlü,
anlamlı bir ilişki tespit edilmiştir (r=0,707; p=0.000).
Çalışma yaşamı boyunca HBV
enfeksiyonu ile temas öyküsü 24 (%38,0) katılımcı
tarafından bildirilmiş (hastayla teması olan 63 katılımcı
içinde), 45 katılımcı (%71,4) muayene öncesi hastalara
önemli bir hastalıkları olup olmadığını sorduğunu
belirtmiştir. Katılımcılara kan yolu ile bulaşan bir hastaları
olduğu takdirde nasıl davranacağı sorulduğunda, cevap
veren 47 katılımcıdan %6,3’ü tedaviyi erteleyeceğini,
%48,9’u diğer hastalara davrandığı gibi davranacağını,
%38,3’ü özel ve koruyucu önlemler alacağını, %4,3’ü
çok dikkatli olacağını, %2,2’si günün son hastası olarak
tedavi edeceğini belirtmektedir.
TAF Prev Med Bull ● 2016 ● Cilt 15 ● Sayı 5
Abacıgil et al : Hepatitis B knowledge level of dentists
Tablo 3. Katılımcıların HBV enfeksiyonundan korunma ile ilgili bilgi düzeylerinin dağılımı.
Doğru
HBV Enfeksiyonundan Korunma
Yanlış/ fikrim
yok
n
%
n
%
HBV enfeksiyonundan korunmak için aşı yapılabilir (n=79)
74
93,7
5
6,3
HBV enfeksiyonundan korunmada immunoglobulin ile bağışıklama yapılabilir (n=78)
55
70,5
23
29,5
HBV enfeksiyonundan korunmada cinsel ilişki esnasında prezervatif (kondom)
kullanılabilir (n=79)
61
77,2
18
22,8
HBV enfeksiyonundan korunmada antiseptik solüsyon kullanılabilir* (n=78)
44
56,4
34
43,6
HBV enfeksiyonundan korunmak için dengeli ve yeterli beslenilmelidir* (n=79)
32
38,0
47
62,0
HBV enfeksiyonundan korunmada hasta muayenesi öncesi ve sonrası el yıkama
önemlidir (n=79)
56
70,9
23
29,1
HBV enfeksiyonundan korunmak için bir enjektör bir kez kullanıp atılmalıdır (n=78)
70
89,7
8
10,3
Hasta ile ilgili işlem yaparken eldiven giyme hastadan hekime, hekimden hastaya
HBV bulaş riskini önler (n=79)
70
88,6
9
11,4
Bir hastadan diğerine geçerken eldiven değiştirme ile HBV enfeksiyonundan
korunabiliriz (n=79)
72
91,1
7
8,9
Eldiven giymeden önce el yıkama ile HBV enfeksiyonundan korunabiliriz (n=78)
54
69,2
24
30,8
Eldiven çıkardıktan sonra el yıkama ile HBV enfeksiyonundan korunabiliriz (n=79)
58
73,4
21
26,6
Fiziksel egzersiz yapma ile HBV enfeksiyonundan korunabiliriz* (n=77)
39
50,6
38
49,4
Kan, vücut sıvıları, atıklar ve kontamine materyallere istemeden temas söz konusu
olduğunda elleri betadin ile yıkayarak HBV enfeksiyonundan korunabiliriz (n=76)
56
73,7
20
26,3
Cerrahi maske kullanımı ile HBV enfeksiyonundan korunabiliriz (n=78)
63
80,8
15
19,2
Göz koruyucu kullanımı ile HBV enfeksiyonundan korunabiliriz (n=76)
56
73,7
20
26,3
Özel kıyafet (önlük) giyerek HBV enfeksiyonundan korunabiliriz (n=74)
63
85,1
11
14,9
*Bu ifadeler ters kodlanmıştır.
Tablo 4. Katılımcıların HBV enfeksiyonu açısından risk grupları ile ilgili bilgi düzeylerinin dağılımı.
Yanlış/fikrim
yok yok
Doğru
HBV Enfeksiyonu İçin Risk Grupları
n
%
n
%
Sağlık personeli HBV enfeksiyonu için riskli gruptur (n=79)
74
93,7
5
6,3
Korunmasız (prezervatif kullanmadan) cinsel ilişkide
bulunanlar HBV enfeksiyonu için riskli gruptur (n=79)
64
81,0
15
19,0
HBV enfeksiyonu taşıyıcısı annenin veya gebeliğinde bu enfeksiyonu geçiren annenin
bebeği HBV enfeksiyonu için riskli gruptur (n=79)
68
86,1
11
13,9
HBV taşıyıcısı bireyin eşi ve diğer aile fertleri HBV
enfeksiyonu için riskli gruptur (n=79)
70
88,6
9
11,4
Kulak deldirenler, akupunktur, dövme yaptıranlar HBV enfeksiyonu için riskli gruptur
(n=79)
67
84,8
12
15,2
Damar içi uyuşturucu kullananlar HBV enfeksiyonu için riskli gruptur (n=78)
67
85,9
11
14,1
Diş hekimleri genel topluma göre HBV enfeksiyonu açısından daha fazla risk altındadır.
(n=78)
65
83,3
13
16,7
HBV enfeksiyonu bilgi düzeyi ile ilişkili faktörler
Toplam bilgi skoru genel enfeksiyondan korunma
prensipleri hakkında bilgi almamış olanlarda; hepatit B
enfeksiyonları hakkında bilgi almamış olanlarda; HBV
aşısı yaptırmamış olanlarda; HBV enfeksiyonlu hasta ile
temas öyküsü olmayanlarda; son bir yıl içinde enfeksiyon
riski açısından iş kazası geçirmemiş olanlarda; periyodik
tarama yaptırmamış olanlarda, gençlerde, bir yıldan az
mesleki deneyimi olanlarda ve öğrencilerde anlamlı
düzeyde düşük bulunmuştur (p<0,05). HBV enfeksiyonu
bilgi düzeyi ile ilişkili faktörler Tablo 6’da verilmiştir.
TAF Prev Med Bull ● 2016 ● Vol 15 ● Issue 5425
Abacıgil vd. : Diş hekimlerinde hepatit bilgi düzeyi
Grafik 1.
Katılımcıların bilgi
puanlarının dağılımları
Hiçbir zaman
Ara sıra
Bazen
Çoğunlukla
Her zaman
Tablo 5: Katılımcıların enfeksiyondan korunma ile ilgili temel kurallara uyumları.
Hasta muayenesi öncesi ellerimi yıkarım (n=43)
4,7
7,0
20,9
11,6
55,8
Hasta muayenesi sonrası ellerimi yıkarım (n=44)
-
2,3
11,4
9,1
77,3
2,2
22,2
20,0
13,3
42,2
Eldiveni çıkardıktan sonra ellerimi yıkarım (n=45)
-
6,7
11,1
13,3
68,9
Kan, vücut sıvıları, atıklar ve kontamine materyallere istemeden temas ettiğimde ellerimi yıkarım (n=44)
-
2,3
-
6,8
90,9
Bütünlüğü bozulmuş deri veya müköz membranlara temas ötmeden önce
eldiven giyerim (n=44)
-
4,5
-
6,8
88,6
Gözüme (gözümde lens olsa dahi) kan, vücut sıvılarının sıçrama riskinin
olduğu bir işlemde gözlerimi korumak için göz koruyucu kullanırım (n=45)
11,1
15,6
8,9
15,6
48,9
Kan, vücut sıvılarının sıçrama riskinin olduğu bir işlemde hasta muayenesi
sonrası ellerimi betadin ile yıkarım (n=45)
31,1
22,2
13,3
4,4
28,9
Kan, vücut sıvılarının sıçrama riskinin olduğu bir işlemde burnumu ve ağzımı korumak için cerrahi maske kullanırım (n=45)
6,7
8,9
6,7
11,1
66,7
Kullanılmış enjektörleri yok etmeden önce ucunu bükerim* (n=44)
38,6
6,8
6,8
18,2
29,5
Kan, vücut sıvılarının sıçrama riskinin olduğu bir işlemde özel kıyafet (önlük)
giyerim (n=45)
4,4
15,6
6,7
13,3
60,0
Kullanılmış enjektörleri yok etmeden önce enjektörden iğnesini çıkarırım*
(n=45)
8,9
4,4
8,9
24,4
53,3
Kullanılmış enjektörlerin enjeksiyon ucu kapağını kapatırım* (n=45)
20,0
4,4
4,4
8,9
62,2
Tüm kontamine materyali tıbbi atık olarak değerlendirip kırmızı atık torbalarına atarım (n=45)
2,2
2,2
6,7
15,6
73,3
Enfeksiyondan Korunma İle İlgili Temel Kurallar
Eldiven giymeden önce ellerimi yıkarım (n=45)
*Bu ifadeler ters kodlanmıştır.
426
TAF Prev Med Bull ● 2016 ● Cilt 15 ● Sayı 5
Abacıgil et al : Hepatitis B knowledge level of dentists
Tablo 6: Katılımcıların HBV enfeksiyonu toplam bilgi düzeyi ile ilişkili faktörler.
Değişkenler
Ortalama
SS
p
t/F
44,25
37,95
12,25
14,75
0,069
1,845
36,6
46,3
43,2
10,8
14,2
12,5
0,028
-/3,773
37,11
43,12
15,86
12,81
0,208
1,271
Akademik personel ve araştırma görevlisi
49,04
11,54
Öğrenci
35,04
9,90
Hemşire, tıbbi teknisyen/tekniker
44,06
14,06
0,006
3,978
42,83
36,25
7,62
23,66
36,85
45,33
48,28
12,62
14,41
5,91
0,045
-/3,295
48,36
33,50
10,18
12,41
0,000
-5,446
50,05
33,56
6,11
13,98
0,000
-6,169
50,80
39,53
4,57
13,36
0,000
5,058
51,15
40,28
4,63
13,80
0,000
4,834
46,36
32,45
10,66
14,09
0,000
-4,468
47,38
40,12
12,44
13,14
0,036
-2,144
Cinsiyet
Kadın
Erkek
Yaş
24 yaş ve altı
25-34 yaş
35 yaş ve üzeri
Eğitim
Lise ve altı
Lisans ve üstü
Pozisyonu
Memur, tıbbi sekreter/sekreter
Temizlik ve güvenlik personeli
Mesleki deneyim yılı
1 yıldan az
1-9 yıl arası
10 yıl ve üzeri
Genel enfeksiyondan korunma prensipleri hakkında eğitim alma durumu
Evet
Hayır
Hepatit B virüs enfeksiyonuna karşı hizmet içi eğitim alma durumu
Evet
Hayır
Hepatit B virüs enfeksiyonlu hasta ile temas öyküsü
Evet
Hayır
Son bir yıl içinde enfeksiyon riski açısından iş kazası geçirme durumu
Evet
Hayır
HBV aşısı olma durumu
Evet
Hayır
Periyodik tarama yaptırma durumu
Evet
Hayır
TARTIŞMA
Diş Hekimliği Fakültesi çalışanlarının hepatit B
virüs enfeksiyonu ve kontrol önlemleri konusunda
bilgi düzeyleri ve uygulamalarının değerlendirilmesi
amacıyla yapılan bu çalışmada, katılımcıların genel
bilgi düzeylerinin orta düzeyde olduğu ve uygulama
aşamasında koruyucu önlemlere yeterli düzeyde
uymadıkları dikkati çekmiştir. Toplam bilgi skorunun,
eğitim almamış, HBV aşısı olmamış, öyküsünde iş
kazası, HBV’li hasta ile temas veya periyodik tarama
yaptırmamış olanlar ile öğrencilerde, gençlerde ve bir
yıldan az mesleki deneyime sahip olanlarda anlamlı
düzeyde düşük olduğu bulunmuştur.
Diş hekimliği öğrencileri üzerinde yapılan çalışmalarda
özellikle ileri sınıflarda klinik staja geçiş ile birlikte bilgi
düzeyinin arttığı gösterilmiştir. İran’da diş hekimliği
öğrencilerinde yapılan bir çalışmada öğrencilerin
bilgi düzeylerinin kabul edilebilir düzeyde olduğu
TAF Prev Med Bull ● 2016 ● Vol 15 ● Issue 5427
Abacıgil vd. : Diş hekimlerinde hepatit bilgi düzeyi
belirtilmekle birlikte ileri sınıflarda bu düzeyin arttığı
vurgulanmıştır (3). Türkiye’de yapılmış bir çalışmada da
klinik uygulamaya geçen öğrencilerde bilgi düzeylerinin
diğer grup öğrencilere göre belirgin yüksek olduğu
tespit edilmiştir (6). Çalışmamızın yapıldığı Diş
Hekimliği Fakültesinin, yeni açılmış olması itibariyle
sadece birinci ve ikinci sınıf öğrencileri bulunmaktadır.
Öğrencilerin, henüz klinik uygulamaya geçmemiş
olmaları ve bu konuda eğitim almamış olmaları
dolayısı ile bilgi düzeylerinin diğer gruplara göre düşük
bulunması beklenen bir durumdur. Olası riskler ile ilgili
farkındalığın artması ve riskli temasların önlenmesi
için öğrencilerin henüz klinik staj aşamasına geçmeden
bu konularda bilgilendirilmeleri, müfredatın bu
çerçevede yapılandırılması gelişebilecek riskleri önleme
bakımından önemlidir. Yine çalışma bulgularında
dikkati çeken bir nokta bir yıldan az mesleki deneyime
sahip olanlarda, genç yaş gruplarında bilgi düzeyinin
düşük olmasıdır. Bu sonuçlar yıllar içerisinde alınan
eğitimlerin veya enfeksiyon bulaşına dair deneyimlerin
kişilerde farkındalığın artmasına katkı sağladığını
göstermektedir.
Öğrencilerin HBV enfeksiyonu ile ilgili bilgi düzeyini
belirlemek amacıyla yapılan çalışmalarda, hastalardan
hekime bulaş olabileceği, hemodiyaliz ve hemofili
hastalarında prevalansın yüksek olduğu, HBV bulaşının
dental prosedürler ve hastanın tükrüğüne maruziyet
ile gerçekleşebileceği öğrencilerin çoğu tarafından
doğru bilinmiştir (3,7). Çalışmamızda en fazla bilinen
sorular HBV infeksiyonun bulaşıcı bir hastalık olduğu,
korunmak için aşı yapılabileceği ve sağlık personelinin
HBV enfeksiyonu için riskli grup olduğu önermeleri
olup, en az bilinen önermeler taşıyıcı kişilere aşı
uygulanması, diş kalıplarında kalma süresi ile ortak
kullanılan eşyalar aracılığı ile HBV bulaşı ile ilgili
konulardır. Genel bilgi, bulaş yolu, risk grupları ve
korunmaya ilişkin bilgi düzeyleri bakımından genel bilgi
düzeyine ait skorlarının düşük, riskli gruplara ilişkin
yöneltilen sorulara ait skorların ise diğerlerine göre
daha yüksek olduğu dikkati çekmiştir. Riskli grupların
bilinmesi olumlu olmakla birlikte yeterli değildir.
Korunma, genel bilgi ve bulaş yoluna yönelik bilgi
eksiklerinin tamamlanması konuyla ilgili farkındalık ve
duyarlılık için önemli olacaktır.
Ç alışmamızda katılımcıların %60’ının genel
enfeksiyonlardan korunma prensipleri, %54,4’ünün
HBV enfeksiyonu hakkında eğitim aldığı, %67,5’inin
HBV aşısı olduğu, %34,2’sinin üç doz ve üzerinde aşı
olduğu saptanmış, aşı olanların %46,3’ünün aşı sonrası
antikor düzeyine baktırdığı saptanmıştır. Ayrıca yaklaşık
her üç katılımcıdan biri periyodik tarama yaptırdığını
belirtmiştir. Diş hekimleri ve diğer diş sağlığı hizmeti
veren personel iğne batması ya da mukozal temas
428
nedeniyle riskli meslek grubundadır. Bir diğer riskli grup
da tıbbi atık toplayan ve taşıyan temizlik personelidir (8).
Bu bakımdan değerlendirildiğinde diş hastanelerinde
çalışanların olası enfeksiyon riskleri ve korunma yolları
ile ilgili olarak bilgilendirilmeleri, aşılanmaları ve
taramalarının yapılması personel-hasta, hasta-personel
arası horizontal bulaşı önleme bakımından önemlidir.
Çalışmamızda her iki kişiden biri HBV enfeksiyonu
hakkında bilgi aldığını belirtmiştir. Üç doz ve üzerinde
aşılanma durumu çok düşük olup, üç doz aşılandığını
belirtenlerden yaklaşık yarısı aşı sonrası antikor
düzeylerine baktırdıklarını belirtmiştir. Literatürde
diş hekimlerinde aşılanma oranını %27,0-%48,7
(9,10), yardımcı sağlık personelinde %14,9 olduğunu
bildirilen çalışmalar mevcuttur (10). Şanlıurfa’da ağız
ve diş sağlığı çalışanlarında yapılan bir çalışmada en
az bir doz aşı yaptırma durumu %80,5; yardımcı sağlık
personelinde %58,7; temizlik personelinde %66,7; büro
çalışanlarında %38,3 olarak bulunmuştur (11). Genel
olarak hekim dışı personelde aşılanma oranlarının daha
düşük olduğu dikkati çekmektedir. Öğrenciler açısından
bakıldığında, İstanbul’da diş hekimliği öğrencilerinin
%79,3’ünün HBV aşısına başladığı ancak %42,5’inin
aşılarını tamamladıkları saptanmıştır. Aşı sonrası
bağışıklık gelişip gelişmediğini değerlendirmek için
antikor düzeyine baktıran öğrencilerin oranı %28,4
olarak bulunmuştur (12). Birleşik Arap Emirliklerinde
diş hekimliği öğrencilerde yapılan çalışmada en az
bir doz aşı olanların oranı yaklaşık %95, üç doz aşı
olanların oranı %65 bulunmuştur. Aynı çalışmada
aşı sonrası antikor titresine baktırma oranı yaklaşık
%50 olarak tespit edilmiştir (13). Yemen’de aynı grup
öğrencilerde HBV aşılaması %71,7 olarak belirtilmiş, aşı
sonrası öğrencilerin %9,5’i antikor düzeyi baktırdığını
belirtmiştir (14). Çalışmaların sonuçları en az üç doz
aşılanma oranlarının düşük olduğunu ve bağışıklık
gelişip gelişmediğinin kontrolü ile ilgili riskli grupların
farkındalığının düşük olduğunu göstermektedir.
Çalışmamızda yaklaşık her beş katılımcıdan biri
enfeksiyon riski açısından son bir yıl içinde iş kazası
geçirdiğini belirtmiştir. Katılımcıların %38’i hayatlarının
herhangi bir döneminde en az bir defa HBV enfeksiyonu
olan bir hastaya müdahale ettiklerini belirtmişlerdir.
Nepal’de tıp, diş ve hemşirelik öğrencileri üzerinde
yapılan bir çalışmada öğrencilerin %42,8’inin en az
bir yaralanma tecrübesi yaşadığı; bu yaralanmaların
%2,2sinin HIV pozitifliği; %4,4’ünün HBV pozitifliği olan
hastalara müdahale ederken gerçekleştiği bildirilmiştir
(15). Kanada’da yapılmış bir çalışmada en yüksek
yaralanma oranı diş hekimliği öğrencilerinde (%82)
bildirilirken, tıp (%57) ve hemşirelik öğrencilerinde
(%27) bu oranların daha düşük olduğu saptanmıştır (16).
Çalışmamızda iş kazası oranlarının diğer çalışmalara
göre düşük olmasının nedeni, çalışma grubunun
TAF Prev Med Bull ● 2016 ● Cilt 15 ● Sayı 5
Abacıgil et al : Hepatitis B knowledge level of dentists
sadece öğrencilerden oluşmaması, son bir yıl içinde
kazaya maruziyetin sorgulanması, enfeksiyon riski
oluşturabilecek kazalara ilişkin farkındalığın ve
bu nedenle de bildirimin yeterli olmamasından
kaynaklanmış olabilir.
Çalışmamızda katılımcılara kan yolu ile bulaşan
bir hastaları olduğu takdirde nasıl davranacağı
sorulduğunda, yaklaşık yarısı diğer hastalara davrandığı
gibi davranacağını belirtirken, diğer yarısı özel ve
koruyucu önlemler alacağını, günün son hastası olarak
tedavi edeceğini belirtmiştir. Çin’de diş hekimliği
öğrencilerinde yapılmış bir çalışmada daha önce
HBV’li hasta ile temas öyküsü olan öğrencilerin,
HBV’li hastalara yaklaşımda daha olumsuz tutumları
olduğu, hasta muayenesinde daha isteksiz oldukları
bildirilmiştir (17). Hindistan’da aynı grup öğrencilerde
yapılan bir çalışmada da, öğrencilerin %50’si hastanın
durumunu bildirir kaydın hasta dosyalarında olması
gerektiğini ve kendilerinin bu konuda bilgilendirilmeleri
gerektiğini düşünmektedir (7). Hastaların hastalıklarını
gizleyebilmesi, hastalar arasında taşıyıcıların olabilmesi
veya bunun bilinmemesi nedeniyle her sağlık çalışanının
hasta ayrımı yapmaksızın, her gelen hastaya enfeksiyon
kontrolüne yönelik genel kurallara uyacak şekilde
davranması gerekir. Enfeksiyon kontrolü ile ilgili genel
kurallara tam olarak uyum bulaş riskini azaltabilecek en
etkili uygulamadır. Ancak ne yazık ki standart kurallara
uyum dünyada sağlık personelinin genel problemi olarak
belirtilmektedir (18-21). Çalışmamızda enfeksiyon
kontrolü ile ilgili genel kurallara “her zaman” uyduğunu
belirtenler %28,9 ile %90,9 arasında değişmekle birlikte,
toplam uyum puanı son derece düşüktür. Her zaman
eldiven kullanma oranları %88,6 olarak belirtilirken, göz
koruyucu kullanımı %48,9; maske kullanma durumu
%66,7’dir. Eldiven giymeden önce ve çıkardıktan sonra
el yıkama oranları sırasıyla %42 ile %68 dolaylarındadır.
Birleşik Arap Emirlerinde yapılan bir çalışmada
öğrencilerin tama yakını her zaman eldiven/maske
giydiğini belirtirken, %27’si gözlük kullandığını, %50’si
eldiven değiştirirken ellerini yıkadıklarını bildirmiştir
(13). Yemen’de öğrencilerin çoğunluğu dental işlemlerde
eldiven kullandığını belirtirken, yüz maskesi kullanımı
%53,8; göz koruyucu %14 olarak bulunmuştur. Tedavi
esnasında steril olmayan mesleki bir yaralanma
öğrencilerin %62’sinde ifade edilmiştir (14). İran’da
yapılan bir çalışmada da öğrencilerin standart kurallara
uyuma ilişkin bilgi düzeyleri %5-20 arasında değişmekle
birlikte, koruyucu uygulamalardan eldiven ve yüz
maskesi kullanımı akademik yıla göre görece artarken,
koruyucu elbise kullanımları yaklaşık %15’in altındadır.
Ayrıca son altı ay içinde öğrencilerin %45,8’inin kesici
delici bir alet ile yaralandıkları bldirilmiştir (3). Çin’de
öğrenciler üzerinde yapılan bir çalışmada da eldiven
(%76-90) ve koruyucu elbise kullanımı (%97-%95) en
yüksek oranda kullanılan koruyucu ekipmanlar olarak
bildirilmiştir (17).
Çalışmamızda, genel kurallara uyum düşük olmakla
birlikte bilgi puanı yükseldikçe kurallara uyumun arttığı
saptanmıştır. Benzer bir sonuç Hindistan’da öğrenciler
üzerinde yapılan bir çalışmada da bildirilmiştir.
Öğrencilerin bilgi düzeyi arttıkça koruyucu uygulamalara
ilişkin uyumlarının daha iyi olduğu saptanmıştır (7).
Ağız diş sağlığı alanında çalışanlar ile çalışma ortamları
gereği enfeksiyon riskine maruz kalabilecek çalışanların
HBV enfeksiyonu ile birlikte diğer enfeksiyon nedenleri
ve korunma önlemleri konusunda eğitilmeleri, periyodik
kontrollerinin yapılması, yeterli dozda aşılanmalarının
sağlanması ve kontrolü ile enfeksiyon kontrolü ile ilgili
genel kurallara tam uyumlarının sağlanması, gerek
hastadan çalışanlara gerek çalışanlardan hastalara
geçişi önlemede ve dolayısıyla toplumsal bulaştırıcılık
zincirini kırmada önemlidir. Yıllar içerisinde mesleki
deneyimler farkındalığı artırmaktadır. Ancak olası
bir risk gelişmeden konuyla ilgili duyarlılığın ve
farkındalığın artırılması son derece önemlidir. Bunun
için öğrencilerin henüz hasta ile temasa geçmeden, yeni
işe başlayan personelin hizmet için eğitimler şeklinde
göreve başlar başlamaz eğitilmeleri olası riskleri önleme
bakımından önemli olacaktır.
KAYNAKLAR
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
www.who.int http://www.euro.who.int/en/health-topics/
communicable-diseases/hepatitis. (Erişim tarihi 23 Temmuz
2015).
Mahboobi N, Agha-Hosseini F, Mahboobi N, Safari S,
Lavanchy D, Alavian SM. Hepatitis B virus infection in
dentistry: a forgotten topic. Journal of Viral Hepatitis. 2010;
17:307–316.
Alavian SM, Mahboobi N, Mahboobi N, Savadrudbari MM,
Azar PS, Daneshvar S. Iranian Dental Students’ Knowledge
of Hepatitis B Virus Infection and Its Control Practices.
Journal of Dental Education. 2011; 75(12): 1627-34.
Uğar DA. B Tipi Viral Hepatit ve Diş Hekimliği Açısından
Önemi. http://eskidergi.cumhuriyet.edu.tr/makale/800.pdf
Cottone JA. The global challenge of hepatitis B implications
for dentistry. Int Dent J. 1991; 41(3): 131–141.
Kömerik K, Akçam Z, Gönen Y, Karaduman AY. Diş hekimliği
fakültesi öğrencilerinin hepatit B aşılanma durumlarının
ve viral hepatitler ile ilgili bilgi düzeylerinin araştırılması.
Atatürk Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Dergisi. 2005;
15 (2): 21-25.
Kumar S, Basak D, Kumar A, Dasar P, Mishra P, Kumar A,
Kumar Singh S, Debnath N, Gupta A. Occupational Hepatitis
B Exposure: A Peek into Indian Dental Students’ Knowledge,
Opinion, and Preventive Practices, Interdisciplinary
Perspectives on Infectious Diseases. 2015; http://dx.doi.
org/10.1155/2015/190174 (Erişim tarihi 31 Mart 2016)
Erden S, Buyukozturk S, Calangu S, Yilmaz G, Palanduz
S, Badur S. A study of serological markers of hepatitis B
and C viruses in İstanbul, Turkey. Med Princ Pract. 2003;
12(3): 184-8.
Ayyıldız A, Yiğit N, Uslu H. Ataturk Universitesi Diş Hekimliği
calışanlarının hepatit B ve hepatit C yönünden incelenmesi.
Viral Hepat Dergisi. 2000; 4: 113-5.
TAF Prev Med Bull ● 2016 ● Vol 15 ● Issue 5429
Abacıgil vd. : Diş hekimlerinde hepatit bilgi düzeyi
10. Bilişik-Doğan G, Bayındır Y, Kayabaş U, Tekerekoğlu
MS, Yoloğlu S, Ersoy Y. Diş hekimleri ve yardımcı sağlık
personeli arasında hepatit B ve C seroprevalansı. Klinik
Dergisi. 2005; 18(3): 121-4.
11. Tekin-Koruk S, Koruk İ, Şahin M, Duygu F. Şanlıurfa’da Ağız
ve Diş Sağlığı Calışanlarında HBsAg, Anti-HBs ve Anti-HCV
Pozitifliği ve Risk Faktorlerinin Değerlendirilmesi. Klimik
Dergisi. 2009; 22(2): 55-61.
12. Tomruk CÖ, Özkurt Z, Gürsoy H, Şençift K. Yeditepe
Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi öğrencilerinin, kan
ve vücut sıvılarıyla bulaşan enfeksiyonlar, enfeksiyon
kontrolü ve hepatit B enfeksiyonu ile ilgili bilgi düzeylerinin,
tutumlarının ve hepatit B aşılanma ve serolojik durumlarının
değerlendirilmesi. Cumhuriyet Dent J. 2011; 14(2):78-91.
13. Rahman B, Abraham SB, Alsalami AM, Alkhaja FE, Najem
SI. Attitudes and practices of infection control among senior
dental students at college of dentistry, university of Sharjah
in the United Arab Emirates. Eur J Dent. 2013; 7:15-9.
14. Halboub ES, Al-Maweri SA, Al-Jamaei AA, Tarakji B,
Al-Soneidar WA. Knowledge, Attitudes, and Practice
of Infection Control among Dental Students at Sana’a
University, Yemen. J Int Oral Health. 2015; 7(5):15-9.
15. Bhattarai S, Smriti KC, Pranil MS Pradhan, Lama S and
Rijal S. Hepatitis B vaccination status and Needle-stick and
Sharps-related Injuries among medical school students
in Nepal: a cross-sectional study. BMC Research Notes.
2014; 7:774.
16. McCarthy GM, Britton JE. A survey of final-year dental,
medical and nursing students: Occupational injuries and
infection control. J Can Dent Assoc. 2000; 66:561.
17. Xinyi L, Hengjiu K, Shuai W, Zhaomin D, Ting Y, Yiping J,
Yuan Y. Knowledge, Attitude, and Behavior of Hepatitis B
Virus Infection Among Chinese Dental Interns. Hepatitis
Monthly. 2015; 15(5): e25079. (Erişim tarihi: 31 Mart 2016)
18. Nelsing S, Nielsen TL, Nielsen JO. Noncompliance
with universal precautions and the associated risk of
mucocutaneous blood exposure among Danish physicians.
Infect Control Hosp Epidemiol. 1997; 18:692-8.
19. Chan R, Molassiotis A, Chan E, Chan V, Ho B, Lai CY. Nurses’
knowledge of and compliance with universal precautions
in an acute care hospital. Int J Nurs Stud. 2002; 39:157-63.
20. Kim KM, Kim MA, Chung YS, Kim NC. Knowledge and
performance of the universal precautions by nursing and
medical students in Korea. Am J Infect Control. 2001;
29:295-300.
21. Askarian M, McLaws ML, Meylan M. Knowledge, attitude,
and practices related to standard precautions of surgeons
and physicians in university-affiliated hospitals of Shiraz,
Iran. International Journal of Infectious Diseases. 2007;
11:213-219.
© GATA. This is an open access article licensed under the terms
of the Creative Commons Attribution Non-Commercial License
(http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) which permits
unrestricted, noncommercial use, distribution and reproduction
in any medium, provided the work is properly cited.
Source of Support: Nil, Conflict of Interest: None declared
430
TAF Prev Med Bull ● 2016 ● Cilt 15 ● Sayı 5