Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 55, Ekim 2017, s

advertisement
_____________________________________________________________________________________
Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 55, Ekim 2017, s. 324-345
Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date
16.06.2017
Yayınlanma Tarihi / The Publication Date
20.10.2017
Öğr. Gör. Işık AKIN
İstanbul Gelişim Üniversitesi, Bankacılık ve Sigortacılık Bölümü
iakin@gelisim.edu.tr
AVRUPA MERKEZ BANKASI, İNGİLTERE MERKEZ BANKASI VE
İSVİÇRE MERKEZ BANKASI PARA POLİTİKASI ARAÇLARI VE
EKONOMİ ÜZERİNE ETKİLERİ
Öz
Bu çalışmanın amacı Avrupa Merkez Bankası (ECB), İngiltere Merkez Bankası
(BoE) ve İsviçre Merkez Bankası (SNB)’nın para politikası araçlarını incelemektir.
Ayrıca bu üç merkez bankasının kullandıkları para politikası, kriz döneminden önce ve kriz döneminde bu ülkelerin ekonomilerini nasıl etkilediğini araştırmaktır.1929 yılında yaşanan büyük buhrandan çıkma yolunu maliye politikasında bulan
merkez bankaları, 2008 yılında yaşanan ve etkisi hala devam etmekte olan finansal
krizden çıkma yolunu ise para politikalarında aramaktadırlar. Merkez bankaları
devreye girerek gevşek para politikası uygulayarak krizi aşmaya çalışmışlardır. İlk
önce BOE gevşek para politikası uygulamasını gerçekleştirmiş ve başarılı olmuştur. BOE’nin başarılı olduğunu gören ECB de BOE’nin ardından gevşek para politikası uygulamış ve ardından düşük faiz hatta negatif faiz oranları ile uygulamaya
destek vermiştir. Ardından SNB’de negatif faiz uygulamasına geçmiştir. Bunun sebepleri ise;Paranın bankalara getirilmemesi, bunun yerine piyasaya kredi verilmesidir. Eğer paranızı bankalara getirirseniz üstüne para verirsiniz demektir. Bu şekilde piyasaya kredi vermeye çalışarak ekonomiyi canlandırmayı amaçlamaktadır. Bir
diğer sebebi ise parasal genişleme ile piyasaya likidite desteği sağlamak ve enflasyonu yukarı yönlü iterek ekonomiyi canlandırmaktır.
Anahtar kelimeler: Avrupa Merkez Bankası, İngiltere Merkez Bankası, İsviçre Merkez Bankası, Para Politikası, Ekonomik Gelişme
Avrupa Merkez Bankası, İngiltere Merkez Bankası ve İsviçre Merkez Bankası Para Politikası
Araçları ve Ekonomi Üzerine Etkileri
THE EUROPEAN CENTRAL BANK, THE BANK OF ENGLAND AND
SWISS NATIONAL BANK MONETARY POLICY TOOLS AND THEIR
EFFECTS ON THE ECONOMY
Abstract
The aim of this study is to examine the monetary policy instruments of the European Central Bank (ECB), the Bank of England (BoE) and the Swiss National
Bank (SNB). Moreover, the monetary policy of these three central banks is to investigate how these countries affected their economies before and during the crisis
period.The central banks, who found their way out of Great Depression in 1929 in
fiscal policy, are looking for a way out of the financial crisis in 2008, which is still
going on, in monetary policy. Central banks entered duty and tried to overcome the
crisis by implementing loose monetary policy. First BOE implemented the loose
monetary policy and succeeded. Seeing that the BOE was successful, the ECB followed a loose monetary policy following the BOE and then supported the implementation with low interest rates and even negative interest rates. Then SNB applied negative interest rates due to the causes below:Instead of bringing money to
bank, credit is given to the market. If the money is brought to the bank, it means
there is a need to pay for it. It aims to stimulate the economy by trying to give credit to the market in this way. Another reason is to provide liquidity support to the
market through monetary expansion and stimulate the economy by pushing inflation upwards.
Keywords: European Central Bank, Bank of England, Swiss Central Bank,
Monetary Policy, Economic Development
Giriş
1929’da başlayan Büyük Buhran’dan çıkış için uygulanan ekonomi politikalarında ağırlık büyük ölçüde maliye politikasındaydı. Vergiler düşürülmüş, kamu harcamaları artırılmış, kişilerin
ve kurumların elinde daha çok para olmasına çalışılmıştı. Bu yolla kişi ve kurumların talebi
artırılarak büyümeye geri dönüş sağlanmıştı.
Küresel krizden çıkma yolunda uygulanan ekonomi politikalarının ağırlığı ise maliye politikası
araçlarına değil para politikası araçlarına verildi. Bu krizde merkez bankaları devreye girdi ve
gevşek para politikası uygulamasına geçildi. İngiltere Merkez Bankası (BOE) uygulamanın
öncüsü oldu. Piyasadan tahvil alarak karşılığında para verdi ve böylece piyasada parayı bollaştırdılar. Likiditeye sıkışan bankalar ve onlar aracılığıyla da reel kesim para sıkıntısına girmekten
kurtuldu. BOE, bu uygulamaya bir yandan da düşük faiz politikasıyla destek verdi. Bu uygulamalar İngiltere’nin krizden çıkış yolunda önemli gelişmeler kaydetmesini sağladı.
BOE’nin bu uygulamalarının başarılı olduğunu gören Avrupa Merkez Bankası (ECB) onu izleyerek bu uygulamayı kendi alanında benzer biçimde uygulamaya başladı. ECB, önce faizleri
düşürdü, ardından parasal gevşemeye başladı. Ayrıca 1970’li yıllarda yaşanan petrol krizi ülke
ekonomilerini ciddi anlamda etkiledi. Böylece para ve maliye politikaları önem kazanmıştır
(Koçbulut ve Altıntaş, 2017: 33-47).
Avrupa Merkez Bankası
1999 yılından itibaren Euro’ya geçiş ile birlikte, parasal birliğe dahil olan ülkelerde para politikasının uygulamasından sorumlu tek kuruluş Avrupa Merkez Bankası (ECB) olmuştur. Tek
The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 55, Ekim 2017, s. 324-345
325
Avrupa Merkez Bankası, İngiltere Merkez Bankası ve İsviçre Merkez Bankası Para Politikası
Araçları ve Ekonomi Üzerine Etkileri
paraya geçişle birlikte, ülkeler arasındaki döviz kuru riski ortadan kaldırıldı. Böylece gelişmemiş ülkeler genişletici maliye politikaları ile düşük bir maliyetle finanse edilmiştir.
Özellikle, 2000’li yılların ilk yarısında dünya ekonomisinde yaşanan olumlu gelişmelerin etkisiyle, bütçe açıklarının artması reel faizler üzerinde yukarı yönlü bir baskı yaratmazken, artan
bütçe açıkları ve borç sorunu karşısında AB üyeleri içerisinde kamu harcamalarının kompozisyonu değişmiş, toplam harcamalar içerisinde yatırım harcamalarının payı azalırken, diğer harcamaların payı artmıştır.
Birliğe üye ülkelerde para politikaları fiyat istikrarı üzerine odaklanırken, büyüme ve istihdam
gibi ekonomi politikası hedeflerini gerçekleştirmenin yükü maliye politikalarının üzerine kalmıştır. Bu durum küresel ekonominin nispeten olumlu olduğu dönemde ECB politikaları ve
mali politikalar açısından önemli bir sakınca oluşturmamıştır. Ancak 2007 yılının yaz aylarında
ABD’de ortaya çıkan krizin 2008 yılında küresel bir hal alması, başta AB üyesi ülkeler olmak
üzere birçok ülke sürdürülemez hal alan bütçe açıkları ve borçlanma sorunuyla karşı karşıya
kaldılar (Erdem E., Akdemir T. ve İlgün, M.F., 2014).
Avrupa Merkez Bankası Para Politikası Araçları
Avrupa Merkez Bankası para politikası uygulaması iki temel üstüne kurulmuştur. Birincisi para
politikası stratejisidir yani fiyat istikrarının sağlanması için uygun faiz oranının belirlenmesidir.
Orta vadede enflasyon oranı %2’nin altında fakat %2’ye yakın olmalıdır. İkincisi, operasyonel
çerçeve, istenen faiz oranını elde etmek için araçlar ve prosedürler bütünüdür (Micossi, 2015).
Birliğin ortak para politikasını yürütebilmek için Açık Piyasa İşlemleri (APİ), Kredi Kolaylıkları ve Munzam Karşılıklar gibi para politikası araçları kullanılmaktadır. ECB tarafından gerçekleştirilecek para politikası işlemlerinde birinci ve ikinci sınıf teminatlar kullanılmaktadır. Para
politikasının en temel aracı APİ’dir. Bu araç, genel olarak günlük likidite ihtiyacının düzenlenmesi ve faiz oranlarının yönlendirilmesi amacıyla kullanılmaktadır. Repo, ters-repo, doğrudan
satış, döviz swapı ve merkez bankası menkul kıymet ihracı gibi teknikler kullanılarak yürütülen
APİ, genellikle tarihleri önceden belirlenen iki haftalık ve üçer aylık ihalelerle gerçekleştirilirken, kısa vadeli likidite gereksinimine göre "ince ayar" APİ’ler ise her an yapılabilmektedir.
ECB tarafından uygulanan para politikasının ikinci aracı Marjinal Kredi İmkanları ile Mevduat
İmkanlarından oluşan merkez bankası imkanlarıdır. Ticari bankalara yönelik merkez bankası
finansman kolaylıkları olup, merkez bankalarının istekleri doğrultusunda kullanılabilen, piyasa
faiz oranlarının üzerindeki Marjinal Kredi Kolaylıkları (Lombard kredisi gibi) ile piyasa oranlarına yakın veya altında olan mevduat kolaylıklarıdır. Temel amacı bankaların geçici likidite
ihtiyaçlarını karşılamaya yöneliktir. Marjinal Kredi İmkanlarına uygulanan faiz oranı normal
koşullarda gecelik faizlere bir tavan oluşturmaktadır.
Üçüncü para politikası aracı zorunlu karşılıklardır. Karşılık oranları ECB tarafından belirlenmektedir. Kullanım amacı yapısal likidite değişikliği sağlamaktır (TCMB, 2016).
Diğer bir para politikası aracı ise Asgari Rezerv Politikasıdır. ECB’ye göre asgari rezervler:
Para piyasası faiz oranlarında istikrar sağlamak amacıyla kullanılabilecek bir para politikası aracı olması,
Kısa vadede merkez bankası parasına olan talebi etkileyebilecek bir likidite kontrol aracı olması,
Uzun vadede ise ödeme teknolojileri karsısında merkez bankalarına likidite kontrolünde
esneklik sağlayacak bir araç olması,
Para talebinin faiz esnekliğini etkileyerek parasal büyüklüklerin artış hızının kontrol
edilebilmesi açılarından önemli bir para politikası aracıdır.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 55, Ekim 2017, s. 324-345
326
Avrupa Merkez Bankası, İngiltere Merkez Bankası ve İsviçre Merkez Bankası Para Politikası
Araçları ve Ekonomi Üzerine Etkileri
ECB Yönetim Konseyine göre asgari rezerv uygulamasının olmaması durumunda para piyasası
faiz oranları son derece dalgalı olabilecek, bu durumda da açık piyasa işlemlerine daha sık başvurulmak zorunda kalınacaktır. Asgari rezervlerin piyasalar için bir sinyal mekanizması olduğu
da göz önüne alınırsa asgari rezerv uygulamasının olmaması merkez bankasının vermek istediği
sinyalin piyasalar tarafından net olarak algılanamaması sonucunu yaratarak, para politikasının
etkinliğini azaltıp piyasalara daha fazla müdahaleyi gerektirecektir. Asgari rezervlerin tabanını
oluşturacak yükümlülüklere; mevduat, borçlanma senetleri ve para piyasasında işlem gören
kağıtların dahil edilmesi planlanmıştır. Bankalararası yükümlülükler ile merkez bankasına olan
yükümlülükler asgari rezerve konu olmamaktadır. Repo, iki yıldan uzun vadeli mevduat ve
borçlanma senetleri için zorunlu rezerv oranı sıfırdır. Zorunlu rezerv oranı, 13 Ekim 1998 tarihli
Yönetim Konseyi toplantısında yüzde 2 olarak kabul edilmiştir. ECB, zorunlu rezervlere kaynak
maliyetleri oranında bir faiz ödemektedir. Ödenecek tutar, rezervin tutulduğu gün sayısı esas
alınarak bulunacak ortalama ile hesaplanmakta ve ödeme bir önceki dönemi takip eden ilk işgünü yapılmaktadır (TCMB, 2016).
Para Politikasının Değerlendirilmesi
Şekil 1 de görüldüğü gibi, ilk yıllarda ECB ekonomik ve finansal gelişmelere oldukça duyarlı
davranmıştır. Kasım 1999 – Ekim 2000 ilk artıştan sonra MRO referans kuru 225 puandan 4.75
% zirvesine ulaşmıştır. Enflasyonun 1% in altından (1999’un ilk aylarında) 2 % ( ve 3 % ü aşmıştır Mayıs 2001) nin üzerine çıkmıştır. 2000 li yılların başlarında dot.com, borsa krizi ve 11
Eylül terör saldırısı gibi büyük şoklar dünya ekonomisini, ekonomik durgunluğa sürüklemiştir.
ECB para durumu yayılma eğilimli bir politika izlemiştir. 2001 ve Haziran 2003 arasında referans kuru 275 puan azaltarak 2% ye indirmiştir.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 55, Ekim 2017, s. 324-345
327
Avrupa Merkez Bankası, İngiltere Merkez Bankası ve İsviçre Merkez Bankası Para Politikası
Araçları ve Ekonomi Üzerine Etkileri
Şekil 1: Enflasyon, MRO rate (M3) ve kredi büyüme
328
Kaynak: Micossi, 2015
2006 yazına kadar para durumları oldukça belirsizdi; enflasyon orta dönem hedefini aşmak üzereydi. M3 artışı 4,5% le ECB’nin belirlediği ortalama gösterge fiyatta kaldı. Diğer taraftan Nisan 2002’de Euro değer kazanmıştır. Şekil 2’de gösterildiği gibi 2002’nin son çeyreğinde Euro
dolar paritesi eşitlenmiştir. 2004 ile 2007 arasında dolar 1.20- 1.40 arasında değişkenlik göstermiştir, takip eden üç çeyrekte 1.60 seviyelerine yükselmiştir. Bu arada, GSMH ve maaş enflasyonu durgun kalmıştır. Böylelikle, ECB yeterli likidite, canlı para ve kredi büyümesini tasvip
etmeye istekli görünmektedir (Micossi, 2015).
The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 55, Ekim 2017, s. 324-345
Avrupa Merkez Bankası, İngiltere Merkez Bankası ve İsviçre Merkez Bankası Para Politikası
Araçları ve Ekonomi Üzerine Etkileri
Şekil 2: Euro bölgesi nominal efektif ve euro/dolar değişim oranı
329
Kaynak: Micossi, 2015
Avrupa Birliği’nde Para ve Maliye Politikalarının Eşgüdümü
Son 25 yılda dünyanın bir çok ülkesinde merkez bankalarının uyguladığı para politikalarının
başarısının değerlendirilmesinde, merkez bankalarının fiyat istikrarı hedefini gerçekleştirmesi
en temel kriter olmuştur. Aynı zamanda bu amacın gerçekleştirilmesi için hangi aracın seçileceği konusunda merkez bankalarının bağımsızlığı artmıştır. Ancak merkez bankalarının fiyat istikrarına odaklanmaları ve diğer kamu politikalarından bağımsız hareket etmeleri, üretim, istihdam, büyüme, vergilendirme ve sosyal politikalara ilişkin hedeflerin gerçekleştirilmesinde maliye politikası üzerindeki baskıları artırmış, para ve mali politikalarının koordinasyonu sorununu
ortaya çıkarmıştır.
Maliye politikası, bütçe dengesi ve bileşenleri yoluyla cari dönem fiyatlar genel düzeyi, enflasyon beklentisi, reel faiz oranları, para talebi ve para arzı gibi parasal değişkenler ile finansal
istikrar üzerinde etkiler meydana getirmektedir. Benzer şekilde para politikası değişkenleri de
kamu borç stoku, kamu borç senetlerinin likiditesi, bütçe dengesi ve mali çarpanın büyüklüğünü
etkileyebilmektedir.
Euro Bölgesinde kriz öncesi dönemde düşük enflasyon, istikrarlı ve yüksek büyüme oranları ve
finansal piyasalardaki risk spread’lerin baskı altında tutulması para politikasının kontrolünü
beklenmeyen düzeyde kolaylaştırmıştır. Bu tatminkar ekonomik performans merkez bankalarının bağımsız hale gelmesi, saydamlık ve temel hedef olarak fiyat istikrarını kabul etmeleri şeklinde dünya genelindeki para politikası değişiminin bir sonucudur. Parasal birlikte Maastricht
The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 55, Ekim 2017, s. 324-345
Avrupa Merkez Bankası, İngiltere Merkez Bankası ve İsviçre Merkez Bankası Para Politikası
Araçları ve Ekonomi Üzerine Etkileri
kriterleri bu alanda önemli rol oynamıştır. Euro Bölgesi’nde enflasyon oranları 1990’lı yıllar ve
öncesi ile kıyaslandığında Avrupa Merkez Bankası döneminde hem düşmüş hem de daha istikrarlı bir seyre kavuşmuştur. 2009’dan itibaren dünya ekonomisinde genel bir iyileşme başlamakla birlikte 2010’da Euro Bölgesi’ndeki sıkıntıların ortaya çıkmasıyla kriz farklı bir boyut
kazanmıştır. Avrupa Birliği genelinde 2003 yılı sonrasında artan enflasyon oranı 2008 yılında
yüzde 3,3 ile en yüksek değerine ulaşmış, bütçe açıkları ve faiz oranları ise nispeten dalgalı bir
seyir izlemiştir. Avrupa Birliği ülkeleri ile karşılaştırıldığında parasal birliğe dahil ülkelerde,
hem faiz hem de enflasyon oranları daha düşük gerçekleşmiştir. Bu gerçekleşmelerde Avrupa
Merkez Bankası’nın fiyat istikrarını önlemeye yönelik hedefi, tek para politikası uygulaması ve
Büyüme ve İstikrar Paktı önlemleri etkili olurken, 2010 yılından itibaren her iki ülke grubunda
da faiz oranları artış göstermiştir (Integral Forex, 2016).
Şekil 3: Enflasyon Oranları
330
Kaynak: AMB, 2016
ECB enflasyon oranını 2%’nin altında ancak 2%’ye çok yakın bir seviyede tutmaya çalışmaktadır. Şekil 3’te gösterildiği gibi ECB faaliyete geçmeden önce enflasyon 1%’in altına kadar geriledi ancak ECB faaliyet geçtikten sonra 2001’in ortalarına kadar enflasyon hedefi tutturuldu.
2001’in ortalarında enflasyon 3%’ün üzerine çıkmıştır. Diğer taraftan 2002’den 2008 yılına
kadar enflasyon 2%’in altında ve üstünde küçük aralıklarla değişmiştir. Ancak Temmuz 2008
yılında 4% seviyelerine çıkan bir enflasyon vardır. Bu değer son 20 yılın en üst düzeyidir. 2009
yılının ortalarında ise deflasyon ortaya çıkmıştır. Enflasyon oranları 2012’den itibaren sürekli
bir düşüş halindedir. 2015 yılında deflasyon yeniden ortaya çıkmış ve hedeflenen enflasyon
oranını ECB tutturamamıştır.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 55, Ekim 2017, s. 324-345
Avrupa Merkez Bankası, İngiltere Merkez Bankası ve İsviçre Merkez Bankası Para Politikası
Araçları ve Ekonomi Üzerine Etkileri
Şekil 4: Ekonomik Büyüme
Kaynak: ECB, 2016
Avrupa Birliğindeki ekonomik büyüme 2000 yılının sonlarına doğru en üst seviyeye ulaşarak
4%’ün üstüne çıkmıştır. 2002 yılında keskin bir düşüş yaşamış ve 0% ve 1% arasında kalmıştır.
2002 yılından itibaren kriz dönemine kadar ekonomik büyüme genellikle artış göstermiştir. Bunun yanı sıra kriz döneminde ciddi bir düşüş ile rekor seviyeye gelmiş ve ekonomik gerileme
başlamıştır. Negatif büyüme oranları 2010 yılına kadar devam etmiştir. Ardından 2013 yılında
ikinci bir gerileme yaşamıştır. Günümüzde ise 1% ile 2% büyüme oranına sahiptir.
Şekil 5: İşsizlik
Kaynak: ECB, 2016
Ekonomik resesyonun etkisiyle, AB’de işsizlik oranı da hızlı bir şekilde artmış, Mayıs 2009
itibarıyla AB’nin tümünde işsiz sayısı 21.5 milyona çıkmıştır. 22 Mayıs 2011’de ise, Eurostat’ın
tahminlerine göre, 15.510 milyonu Avro alanında olmak üzere AB’nin tümünde işsiz sayısı
22.378 milyona ulaşmıştır. Haziran 2011 tarihinde AB’nin tümünde % 9.4 olan işsizlik oranı
Avro alanında % 9.9’a yükselmiştir. Komisyon’un 2011 ve 2012 yılları için AB’deki işgücü
piyasasına ilişkin ekonomik tahminleri de olumlu değildir. Komisyon 2011 yılında istihdam
oranında sadece % 0.4’lük, 2012 yılında ise % 0.7’lik bir artış beklemekte, 2012 yılı için işsizlik
oranını % 9.1 olarak tahmin etmektedir.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 55, Ekim 2017, s. 324-345
331
Avrupa Merkez Bankası, İngiltere Merkez Bankası ve İsviçre Merkez Bankası Para Politikası
Araçları ve Ekonomi Üzerine Etkileri
Avrupa Merkez Bankası (ECB) Parasal Genişleme Politikası
2008 yılında Amerika’da yaşanan mortgage krizi bütün küresel piyasaları etkisi altına almış,
Euro bölgesinde ise başta Yunanistan, İspanya, Portekiz ve İtalya olmak üzere birçok Avrupa
ülkesinde etkisini göstermiştir. Krizin etkisiyle yaşanan finansal sıkışıklığın büyümeye olumsuz
etkisi ve düşük enflasyondan kaynaklanan deflasyon tehdidi, bölgede likidite sıkışıklığını aşacak parasal önlemler alınmasını zorunlu hale getirmiştir.
Farklı yapı ve büyüklükte ekonomilerden oluşan ve ekonomiler arasında büyük dengesizlikler
bulunan Euro Bölgesi’nde parasal önlemler almak pek kolay olmamıştır. Almanya mali disiplinden taviz vermek istememektedir ve Euro’nun değerinin düşürülmesine karşı bir tavır sergilemektedir. İspanya, İtalya, Fransa ise, ihracatlarını arttırarak ekonomilerini büyütmek için Euro’nun değerinin düşmesinden yana bir politika izlenmesini istemektedir. ECB bu farklı beklentiler içerisinde uzun süre güçlü bir parasal genişleme programına geçemedi.
ECB Yönetim Kurulu, 5 Haziran 2014 tarihinde düzenlediği Para Politikası Toplantısında başta
faiz indirimi olmak üzere ekonomiyi canlandırmak için bazı tedbirler aldı. Özel bankaların düşük faizle Avrupa Merkez Bankası’ndan kredi almalarını sağlayarak likiditeyi arttırmayı ve
%0,5 düzeyine düşen enflasyon oranını % 2 oranına çekmeyi planlamıştı. Faiz indirimine giden
ECB, referans faizleri % 0,25 ‘ ten %0.15 seviyesine, mevduat faizleri ise, %0 seviyesinden %0,10 seviyesine çekti böylece ECB tarihinde ilk defa negatif faiz uygulaması gerçekleştirdi.
Programın uygulanmasından sonra gelişmeler beklendiği gibi olmadı. Enflasyon ve büyüme
rakamlarında hedefler tutturulamamıştır. Faiz indirimi ekonominin toparlanması için yeterli
olmamıştır. 4 Eylül 2014’ te gerçekleştirilen toplantıda, Ekim ayında varlığa dayalı menkul
kıymet alımına başlanacağı açıklanmıştır. ECB Eylül toplantısında referans faizleri %0,15’ten,
%05’e, mevduat faizlerini ise, -%0,1’den -%0,2’ye çekmiştir.
Tahvil alım programının amacı ise varlık alımları karşılığında piyasaya Euro vererek likiditeyi
arttırmak ve yüksek likidite sayesinde faiz oranlarını daha fazla düşürmektir. Yüksek likidite,
düşük faiz politikasıyla iç talebin canlanması, yatırım ve tüketim harcamalarının artması beklenmektedir. Düşük faiz ve likidite bolluğu ile Euro’da gerçekleşecek değer kaybı sayesinde de,
Euro bölgesi ekonomilerinin ihracatlarının arttırılması hedeflenmektedir. Avrupa Merkez Bankası’nın parasal programı çerçevesinde, özel sektör tahvillerine de yer verilecek olup, şirketlerin
finansal problemlerini aşarak reel ekonomiye katkısını arttırmak için özel sektöre kredi verilecektir. Genişleme politikası Euro Bölgesi’ndeki enflasyon oranını ortalama %2’ ye çıkarmayı,
işsizlik oranını ise %12’lerden % 8’lere indirmeyi hedeflemektedir (Integral Forex, 2016).
EURO Bölgesi Borç Krizi
Borç krizi 2008 yılında patlak veren ve zayıf finans yönetiminden kaynaklanan küresel finansal
çöküşün tetiklemesiyle ortaya çıkmıştır. Birçok Avrupa ülkesi son yıllarda varlıklarının üzerinde bir yaşam sürmekteydi ve borç miktarı, gelirinden çok harcama yapan bu ekonomiler üzerinde giderek artan bir yük oluşturmaktaydı. Sorun sadece sözü geçen ülkelerle sınırlı değildi. Krize, işe yarayacak bir çözüm bulmadaki başarısızlık dolayısıyla ekonomiler dünya çapında zarar
gördü. Öte yandan, Euro Bölgesi'nde olmayan, fakat krizin etkisini hisseden birçok ülke, bu
ülkelerdeki bankalara borç verme faizlerini düşürerek, durumu biraz olsun iyileştirmeye çalıştı.
Yatırımcılar Euro’yu güçlü ve istikrarlı bir para birimi olarak gördüklerinden, Euro Bölgesi
ülkelerinin tahvillerini satın alırken mevcut enflasyondan dolayı endişelenmediler. Bunun sonu-
The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 55, Ekim 2017, s. 324-345
332
Avrupa Merkez Bankası, İngiltere Merkez Bankası ve İsviçre Merkez Bankası Para Politikası
Araçları ve Ekonomi Üzerine Etkileri
cunda da, Yunanistan Euro’ya geçmeden önceki döneme kıyasla daha düşük geri ödeme faizleriyle borçlanmaya başladı.
Euro Bölgesi borç krizi neden mühim?
Borç krizi sadece Yunanistan’ın sorunu değil Portekiz ve İspanya gibi ülkelerin de sorunudur.
Eğer tahvil satın alanlar, tahvil sahiplerinin geri ödeme yapamayacaklarını hissederlerse bu
krizden başka ülkeler de ciddi şekilde etkilenir. Örneğin, eğer Yunanistan tahvil satın alanlara
ödeme yapamayacak duruma düşerse, Yunan borcunu üstlenmiş olan bankalar bu durumdan
zarar görür ve sermaye yetersizliğine düşme riskiyle karşı karşıya gelebilir. Bu durum da devletlerin kurtarma paketleri ile zorluk çeken bankaların devletlerin borçlarını karşılayabilmelerini
sağlamasını gerekli kılabilir. Buna karşın kurtarma paketleri devletlerin büyük bütçe açıkları
altına girmesine, dolayısıyla borçlarının yayılmasına sebebiyet verebilir. Krediler modern ekonomilerin hayat kaynağıdır ve eğer bankalar ödeme yapamayacak duruma düştüklerinden borç
veremeyecek hale gelirlerse, ekonomiler küçülme riski ile karşı karşıya kalırlar.
Devletlerin, tahvil sahibi bankalar başta olmak üzere finans kuruluşlarına borçlarını ödeyememesi durumunda, söz konusu kuruluşlar da sermayesiz kalarak temerrüde düşebilir. Devletler,
bankaları veya borçlarını, iflaslarını önlemek amacıyla devralabilir. Kriz böylece, bu borç ödemesi sonunda, büyük bütçe açığı verecek söz konusu devletlere de sıçrayabilir. Batık bankaların
bireysel ve kurumsal bankacılık bazında kredi verememesi durumunda ulusal ekonomiler durgunluğa sürüklenebilir.
Borç krizinin kaynakları nelerdir?
Uzun bir süreden beri Yunan hükümeti gelirinden daha fazla harcama yapmaktaydı. Bundan
dolayı hükümet aradaki farkı dengelemek için borç almak zorundaydı. 2009 yılında Yorgo Papandreu liderliğindeki hükümetin seçilmesiyle beraber, önceki hükümetin finansal verileri saptırdığı ortaya çıktı. O zamana kadar Yunanistan’ın bütçe açığının, gayrisafi yurtiçi hasılasına
(GSYİH) oranın yüzde altı olduğu zannediliyordu. Ancak, Yunanistan’da bu oran zannedilenin
iki katı, yani yüzde 12,7 idi. Bu durum tahvil sahiplerini şoke etti. Zira yatırımcılar Yunanistan’ın borçlarını ödeyebilmesi konusunda güven kaybına uğradı ve Yunanistan’dan, sattığı tahviller için daha yüksek oranda faiz ödemesini istediler. Bu durum da kısır döngüye sebebiyet
verdi. Yunanistan tahvil satın alanlara faiz ödemesi yaptıkça daha fazla borçlanmak zorunda
kaldı, bu da faizlerin daha da artmasını beraberinde getirdi.
Fransa, Almanya ve Britanya’daki bankalarda milyarlarca dolarlık Yunan tahvili bulunduğundan, Yunanistan’ın borç sorunları çevredeki Euro Bölgesi ülkelerindeki yatırımcıları güven
kaybına sevk etti (Al Jazeera, 2012).
Borç krizini çözmek için AB ne yapıyor?
Şu anda, Yunanistan’ın tahvil satın alanlara tamamen ödeme yapacak parası yok. Mali durumu
güçlendirmek için diğer Euro Bölgesi ülkeleri (özellikle de bölgenin en büyük ve güçlü ekonomisi Almanya) Yunanistan’a, alacaklılara ödeme yapabilmesi için düşük faizlerle borç verdiler. Ek olarak, 27 Ekim 2011 tarihinde üzerinde anlaşılan ve idari süreçlerden geçtikten sonra
2012 içinde uygulamaya konulan ikinci kurtarma paketi çerçevesinde, ülkeye aktarılması öngörülen fonların yanında, Atina'ya borç vermiş olan özel sektör kuruluşları alacaklarının bir bölümünden feragat etmeyi kabul etti. Kuruluşlar, tahvil takas süreci sonunda alacaklarının yaklaşık dörtte üçünden vazgeçti. AB ayrıca, zor durumdaki ülkelere destek vermesi amacıyla Avrupa Mali İstikrar Fonu'nu (EFSF) kurdu.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 55, Ekim 2017, s. 324-345
333
Avrupa Merkez Bankası, İngiltere Merkez Bankası ve İsviçre Merkez Bankası Para Politikası
Araçları ve Ekonomi Üzerine Etkileri
Bu girişimler, Yunanistan’ın kemer sıkma önlemlerini uygulamaya koyması karşılığında yapıldı. Yunanistan’ı eninde sonunda borçlarını ödeyecek bütçe fazlasına ulaştırma amacıyla vergilerini arttırması ve kamu harcamalarının kısılması şartı koşuldu.
2008’deki finansal çöküşünün ve beraberinde gelen ekonomik gerilemenin ardından İspanya ve
Portekiz de büyük bütçe açıkları verdi. Portekiz Mayıs 2011’de bir kurtarma paketi alırken,
İspanya borçlarını ödeyebilecek durumda kalma adına bütçesini dengeledi ve ağır kemer sıkma
önlemleri aldı. İspanya’nın özel sektör borçları, ülke için büyük dert olmaya devam ediyor.
Şu anda İtalya’nın da 2,5 trilyon dolarlık borcunu ödeyememe riskinden dolayı kaygılar büyümektedir. Ülke, teknokrat Başbakan Mario Monti’nin liderliğinde tasarruf tedbirlerini bir bir
hayata geçirmeye devam ediyor.
Euro Bölgesi’nin üçüncü en büyük ekonomisi olan İtalya’nın temerrüde düşmesi durumunda
kurtarılamayacak kadar büyük olması nedeniyle, AB ülkeleri, en çok Roma’nın durumundan
endişeliler (Al Jazeera, 2012).
Oecd’den Uyarı
Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) küresel ekonomiye ilişkin olarak yayımladığı
raporda, Euro Bölgesi borç krizinin dünyayı tehdit ettiğini belirtti. Raporda, Avrupa Merkez
Bankası'nın (ECB) krizin aşılmasında daha aktif rol alması ve Euro kurtarma fonunun güçlendirilmesi istendi. OECD, Almanya, Fransa ve İtalya’nın 2012'de 'hafif bir resesyona' gireceği ve
bölgenin sadece yüzde 0,2 büyüyeceği tahminini yaptı. Aynı yıl küresel ekonominin yüzde 3,4,
ABD'nin ise yüzde 2 büyüyeceği öngörüldü.
334
Avrupa 2020 Stratejisi
Ekonomik krizin etkileri ile mücadele sürecinde üye devletlere destek olmaya ve Birliği gelecek
on yıla hazırlamaya yönelik olarak kabul edilen Avrupa 2020 Stratejisi, Lizbon Stratejisi’nin
devamı niteliğinde olup, 2005 yılında gözden geçirilen Lizbon Stratejisi’nde olduğu gibi “büyüme” ve “istihdam” odaklı bir stratejidir. Avrupa 2020 Stratejisi kapsamında 2020 yılına kadar
gerçekleştirilmesi gereken hedefler;
-20-64 yaş grubunun %75’inin istihdam edilmesi,
- AB’nin gayri safi iç hasılasının %3’ünün araştırma ve kalkınmaya ayrılması,
- Sera gazı emisyonunun azaltılması, yenilenebilir enerji kaynakları ile enerji verimliliğinin
artırılması için belirlenen 20/20/20 hedefinin tutturulması,
- Okuldan ayrılanların oranının %10’un altına düşürülmesi ve 30-34 yaş grubunun en az %
40’ının yüksek öğrenim diploması almasının sağlanması,
- Fakirlik sınırı altında yaşayanların sayısının en az 20 milyon azaltılması olarak belirlenmiştir.
Avrupa 2020 Stratejisi kapsamında üç temel öncelik belirlenmiş olup; söz konusu öncelikler
-Akıllı büyüme
-Sürdürülebilir büyüme
-Kapsayıcı büyüme şeklinde sıralanmaktadır (Yiğit, 2012).
İngiltere Merkez Bankası
İngiltere Merkez Bankası en eski merkez bankalarından biridir ve “Old Lady” olarak bilinir.
İngiltere Bankasının (BoE) Para Politikası Komitesi (MPC) Birleşik Krallık’taki (UK) para
politikasını oluşturup yöneten kuruldur. HM Treasury ise para politikasını dizayn eder amaçlarını ve enflasyon hedefini belirler. Bu çerçevede BoE, MPC aracılığıyla hedeflere ve HM Treasury tarafından belirlenen enflasyon hedefine ulaşmada hangi araçların kullanılacağına karar
The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 55, Ekim 2017, s. 324-345
Avrupa Merkez Bankası, İngiltere Merkez Bankası ve İsviçre Merkez Bankası Para Politikası
Araçları ve Ekonomi Üzerine Etkileri
veren kurumdur. Böylece BoE, kullanacağı araçlarda bağımsız iken politika belirleme de bağımsız değildir.
BoE 1997 yılından beri hükümetten bağımsızdır. MPC 9 üyeden oluşmaktadır. Bu üyelerin bazıları hükümet tarafından bazıları da BoE tarafından belirlenmektedir. Bu kurul her ay toplanıp
UK haberlerini ve global ekonomi haberlerini değerlendirirler(Tutor2u, 2016).
BoE ekonomi de enflasyonist eğilimlere bakar. Bunun için şu yolları izler. İşsizlik, tüketici güveni, ekonomideki eksik kapasite, döviz kuru indeksi, ev fiyatları, ekonomik büyüme gibi faktörleri inceler. Burada çıkan istatistiğe göre enflasyonun çıkma yada düşme eğiliminde olup
olmadığına karar verir. Eğer yüksek enflasyon ve yüksek büyüme umuluyorsa, faiz oranlarını
arttırma eğilimine girerler. Eğer düşük büyüme ve düşük enflasyon bekleniyorsa, faiz oranlarını
düşürürler (HM Treasury, 2013).
Para Politikası
Tarih boyunca para politikası çeşitli formlarda olmuştur fakat son zamanlarda fiyat istikrarını
sağlamaktır. Bunuda enflasyon hedeflemesi ile yapmaktadır. 1992 yılından bu yana para
politikası esnek enflasyon hedeflemesi yapmaktadır. 1997 yılından itibaren merkez bankası
amaçları ve bağımsızlığı yeniden değerlendirilmiştir. Bir çok ülkede 1990’dan beri meydana
gelen yüksek ve dalgalı enflasyonu gidermek için bağımsızlığı ve amaçları gözden geçirdi.
Enflasyon hedeflemesi genellikle fiyat istikrarı sağlamada yardımcı olmuştur. Para politikasının
amacı enflasyon oranını %2 civarında tutup fiyat istikrarını sağlamaktır. Bu oran +/- 1 aşağı
veya yukarı yönlü oynayabilir (HM Treasury, 2013).
Para Politikasının Tarihsel Gelişimi
İngiltere 1992 yılında tanıtılan ve merkez bankası bağımsızlığı ile 1997 yılında güncellenen
enflasyon hedeflemesi de dahil olmak üzere savaş sonrası dönemde beş geniş para politikası
rejimleri, faaliyet göstermektedir. Bu rejimlerin her biri kurumsal kısıtlar ve dış ortamlarda
farklı olmuştur.
Sabit Kur (Bretton Woods), 1948-71:
İkinci dünya savaşının sonlarına doğru, Bretton Woods sistemi altında sabit kur rejimi
işletilmektedir. Kur 32 üye ülkenin parası ve dolar arasında belirlendi. Böyle bir sistem kredi
oluşturmada ve güçlü yabancı sermaye kontrolü için gerekliydi. Para politikası döviz kuru ve
cari hesapları yönetmekte kısıtlı görünüyordu bunun için mali politika daha etkiliydi. 1949 ve
1967 yıllarında İngiltere ödemeler dengesi krizi ve sterlin devalasyonu yaşadı.
Dalgalı Döviz Kuru, 1971-76:
1971 yılında ABD doların altına olan konvertibilitesinin sonunu getirerek Bretton Woods
sistemini bitirdi. İngiltere bunu izleyen 5 yıl boyunca dalgalı kur kullandı. 1973 petrol krizi ve
1976 sterlin krizi bu dönemde zayıf üretim artışı ile birlikte çok yüksek ve dalgalı enflasyon
anlamına geliyordu.
Para Hedefleri, 1976-87:
Bu dönemde para politikası, enflasyonu aşağı tutmak için çeşitli parasal büyüklükleri kontrol
etmeyi amaçlamıştır. Bu dönemde enflasyon başarılı bir şekilde düşürülmüştür ancak para politikası istikrarsız kalmıştır.
1979-82 arasında hükümet hedeflediği parasal büyümeyi sürdürmek üzerine odaklandı ve bunu
yapmak için faizleri rekor seviyelere çıkardı. Diğer yandan yüksek ve yükselen işsizliğe rağmen
kamu harcamalarında ve kamu borçlanmasında çok büyük kesintiler gerçekleştirdi. Bu deflasyonist politikalara rağmen, para arzı büyümesine ilişkin hedefler tutturulamazken, bu politikalar
The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 55, Ekim 2017, s. 324-345
335
Avrupa Merkez Bankası, İngiltere Merkez Bankası ve İsviçre Merkez Bankası Para Politikası
Araçları ve Ekonomi Üzerine Etkileri
ekonominin derin bir resesyona girmesine neden olmuştur. Yüksek faiz oranları yatırım ve tüketimi caydırırken, pek çok şirket için iflas ve fabrika kapanmalarına varan nakit problemi yarattı.
Sıkı maliye politikası, resesyon döneminde tüketim ve kamu sektör yatırımlarını daha da azaltarak normal olarak işleyen mali stabilizatörlerin etkinliğini ortadan kaldırdı. Yüksek faizler kur
oranının değerlenmesine varırken düşük ihracat ve yüksek ithalatla ticaret performansında kötüleşme yaşandı. Bu politikalar, 1979-1981 arasında GSMH’nın yıllık ortalama 1.6%’lık düşmesine neden olmuştur (Balseven, 2009).
Değişken Kur Hedeflemesi, 1987-92:
Bu dönemde UK ve Avrupa’daki para politikacılarının çoğu değişken kur hedeflemesi yaptılar.
1989 yılında UK Döviz Kuru Mekanizmasına girdi. İngiltere faiz oranlarını sterlinin değerini
korumak için ayarladı. Para politikası yapıcıları uluslararası sermaye akışı ve spekülasyonlar
sebebiyle döviz kuru hedeflemesini sürdüremediler. 1992 yılında sterlin ciddi bir değer kaybı
yaşadı.
1982’den sonra işsizlikteki büyük artış karşısında faiz oranında gevşeme yapıldı. Faiz oranları
düşürüldü (1981’de %16’dan 1984’te %8.5’e) ve 1982 ve 1983’te vergi indirimleri yapıldı.
1980’lerin ortasında parasal hedefler ikinci plana alınırken kur oranı onun yerine merkezi bir
konuma geçti. 1980 ortasında finansal deregülasyon ve varlık fiyat enflasyonunun hızlanması
çevrimi ile ateşlenen yurtiçi şok, yurt içi kredi patlamasıdır. Kredinin kolaylıkla elde edilebilirliği mortgage’lerde dahil olmak üzere özel sektörün zenginliğini artırarak mülk fiyatlarının artması ile sonuçlandı. Bu zenginlik artışı mülk fiyatlarını daha da artırdı ve kredi talebini yükseltti. Kredi genişlemesi üretim ve istihdamda kısa dönem bir canlanmayı sağlamasına rağmen enflasyonu da hızlandırmıştır (Balseven, 2009).
Bağımsızlık Öncesi Enflasyon Hedeflemesi, 1992-97:
Döviz Kuru Mekanizmasından çıkışından sonra, sterlin serbest dalgalanmaya bırakıldı ve ilk
kez enflasyon hedeflenmesi tanıtıldı. Uzun dönemde %2 yada aşağısı olarak belirlendi fakat
parlamento enflasyonu %1-4 arasında hedefledi. Bu dönemde enflasyon düşük fakat hedeflerin
üstündeydi.
Bağımsızlık Sonrası Enflasyon Hedeflemesi MPC, 1997:
1998 yılında İngiltere Bankası altında, İngiltere Bankası para politikası komitesi bağımsızlık ve
para politikası yönetimi için kurulmuştur. İlk olarak %2.5 olarak belirlenen hedef Aralık
2003’ten bu yana %2 olarak değiştirildi (HM Treasury, 2013).
Para Politikası ve Etkileri
 İşsizlik
İşsizlik oranları kriz öncesi dönemde %5 civarları iken %8 civarlarına çıkmıştır. 2012
yılında %8.5 ile en yüksek değere ulaşmış ve son zamanlarda ki işsizlik oranları ise kriz
öncesi döneme dönmüştür.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 55, Ekim 2017, s. 324-345
336
Avrupa Merkez Bankası, İngiltere Merkez Bankası ve İsviçre Merkez Bankası Para Politikası
Araçları ve Ekonomi Üzerine Etkileri
Şekil 6: UK işsizlik Oranları
Kaynak: OECD, 2016

Enflasyon
Petrol ve Sterlin krizi ile 70’li yıllarda yüksek enflasyon görülmektedir. Döviz mekanizmasından çıkıştan sonra enflasyon kontrol altına alınmaya başlanmıştır. Özellikle
enflasyon hedeflemesi dönemlerinde, birçok gelişmiş ekonomilerde olduğu gibi, enflasyon 1990’lı yılların başından itibaren azalmalar başlamıştır. Son zamanlarda düşük enflasyon sorunu ortaya çıkmaya başlamıştır.
1970’lerde gözlenen yüksek enflasyon oranları ilginin enflasyonun düşük tutulması biçiminde makro ekonomik politikaya çevrilmesine neden oldu ve 1970’lerde para politikası geçerli stabilizasyon aracı haline geldi. Bunun yanında 1970’lerde yaşanan gelişmeler maliye politikasının istikrar aracı olma işlevini azalttı. Bunlardan ilki, 1972’de
makroekonomik politikada sabit kur rejiminden dalgalanan kur oranı rejimine geçilmesi
diğeri ise 1970’lerde gerçekleştirilen finansal piyasalardaki deregülasyonlardı. Maliye
politikasının sabit kur rejimine göre dalgalı kur rejiminde daha az etkin iken para politikası sabit kur rejimine göre dalgalı kur rejimlerinde daha etkindir.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 55, Ekim 2017, s. 324-345
337
Avrupa Merkez Bankası, İngiltere Merkez Bankası ve İsviçre Merkez Bankası Para Politikası
Araçları ve Ekonomi Üzerine Etkileri
Şekil 7: Enflasyon Oranları
Kaynak: OECD, 2016

Faiz Oranları
İngiliz Merkez Bankası Temmuz 2007'den bu yana hep faizi düşürmüş veya sabit tutmuş. Mart 2009 tarihinden bu yana da peş peşe 77 ay faizleri 0.5% olarak olduğu yerde
tutmuştur. Bunun yanı sıra enflasyon da yüzde sıfır değerindedir. Halbuki Merkez Bankası’nın hedefi de 2%’dir. Merkez Bankası’nın Para Politikası Komitesi’nin birçok üyesi faizler artmazsa, enflasyonun hızla %2'yi aşabileceğini düşünüyorlar.
Faizin sabitlenmesinin sebepleri ise şu şekildedir;
Britanya’da 2013 yılındaki veriye göre konut ipoteklerinin toplam değeri çok yüksek,
yani GSYİH oranı olarak yüzde 81 civarındadır. Yani İngiltere faizi sadece yüzde 2 artırdığı anda bile, 400 bin sterlin kıymetindeki ortalama bir Londra evindeki yüzde 75
ipoteğin, yıllık ödemelerinin faiz artışı nedeniyle kabaca 4000 sterlin artması gündeme
geliyor.
Diğer taraftan da yükselen faiz, Britanya şirketlerine de prodüktivite artışını azaltarak,
zarar verecektir. Sıkı para politikası sonucu faiz yükselişi, yatırımı zorlaştırarak prodüktivite artışını engelleyecek.
Faiz sıfıra yaklaşınca, yatırım maliyetleri 2008'den bu yana yarının altına indiğinden
şirketlerin yatırım miktarları yüzde 20 artmıştır. Ayrıca şirketlerin borç faizlerinin karları içinde yüzde 25 seviyesinden yüzde 10 civarına inmesi olgusu var. Ama bir de İngiliz
Merkez Bankası’nın faizleri daha hızlı artırması gerçekleşirse, değerlenen sterlin nedeniyle ihracat yapmak daha pahalı hale gelecektir.
Hane halkının toplam borç stoku tasarrufundan daha fazladır. Üstelik birikimi çok olanlar daha az marjinal tüketim eğilimine sahipler. Yani faizden gelecek ekstra geliri tüketme eğiliminde pek olmazlar. Bu da tüketimin, iç talebi aşağıya çekmesi anlamına gelecektir. Çünkü Britanya demografik olarak en fazla eşitsizlik olan ülkedir. 55-64 yaş
The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 55, Ekim 2017, s. 324-345
338
Avrupa Merkez Bankası, İngiltere Merkez Bankası ve İsviçre Merkez Bankası Para Politikası
Araçları ve Ekonomi Üzerine Etkileri
arasındaki grup 16-34 yaş arasındaki grubun 5 misli bir servete sahip. Yani faiz artışından yaşlılar kazanacak ama gençler kaybedecektir.
Şekil 8: Faiz Oranları
Kaynak: Bank of England, 2016

Kişi Başı Gelir
Kriz döneminde GDP biraz düşüş yaşamışsa da daha sonra kendini toparlamış ve son
zamanlarda en yüksek düzeye erişmiştir.
Şekil 9: Kişi Başı Gelir
Kaynak: OECD, 2016
İsviçre Merkez Bankası
1826 yılının sonrasında bankaların sayısında azalma meydana gelmesiyle oluşmuştur. Federal
Anayasanın 1874 revizyonunda banknotların verilmesine ilişkin yasaları denetlemek için görev
verildi. İsviçre Merkez Bankası (SNB) 1907 yılında kurulduğunu belirtiyor.
 Faiz Oranı
İsviçre Merkez Bankası(SNB), Frankın Euro karşısındaki müdahale kurunu (kur çıpası)
kaldırmış ve mevduat faizini -0.25’den -0.75’e çekmişti. Frank’ın değerini serbest bırakan
SNB, parasını arbitraja açık hale getirmiş ve kurun dalgalanmasına izin vermiş oldu. Alınan
bu karar sonrası ise, CHF’nin aşırı değerlenmesi ihracatçının işini zora sokan bir karar olarak değerlendirilebilir. Ancak SNB’nin de bilançosunu bir nebze rahatlabilecek bir karardır.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 55, Ekim 2017, s. 324-345
339
Avrupa Merkez Bankası, İngiltere Merkez Bankası ve İsviçre Merkez Bankası Para Politikası
Araçları ve Ekonomi Üzerine Etkileri
Bu kur sabitlemesi nedeniyle sürekli Frank satan SNB artık bu kararın üstesinden gelemeyeceğini gördü. Bu sayede, MB rezervleri ise, aşırı derecede şişmeye devam etmekten kurtulacaktı. Sonuç olarak iç talebi canlandırmak için faizler düşük tutulmuştur.
Şekil 10: Faiz Oranı
Kaynak: OECD, 2016

Kur
340
Şekil 11: CHF, Euro kur oranı
Kaynak: XE, 2016
İsviçre Merkez Bankası (İsviçre MB), İsviçre Frangı (CHF) için uyguladığı 1 Euro = 1,20 CHF
tamponunu (bir çeşit sabit kur uygulaması) kaldırdığını, CHF’i Euro karşısında serbest bıraktığını açıklayınca piyasalar alt üst oldu.
1 Euro = X CHF olarak hazırlanmış olan bu grafiğe baktığımızda CHF’in, 1 Euro = 1,68 CHF
paritesine ulaştığı 2007 yılından 2011 yılına kadar Euro’ya karşı bazen iniş çıkışlar yaşamış olsa
The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 55, Ekim 2017, s. 324-345
Avrupa Merkez Bankası, İngiltere Merkez Bankası ve İsviçre Merkez Bankası Para Politikası
Araçları ve Ekonomi Üzerine Etkileri
da genel olarak değer kazandığını görebiliyoruz. CHF’in bu şekilde değer kazanması ihracatının
en büyük bölümünü Euro Bölgesi ekonomilerine yapan İsviçre açısından sıkıntılı bir durum
yaratıyor. Sıkıntı, 2011 yılında doruk noktasına çıkmış ve 1 Euro = 1,05 CHF’e kadar gerilemiştir. Bu gelişme sonrasında ihracatçıya destek verebilmek üzere İsviçre Merkez Bankası 1 Euro =
1,20 CHF paritesini tampon nokta olarak belirlemiş ve bu pariteyi korumaya başlamış. Bunu
başarabilmek için düzenli olarak Euro satın alarak piyasaya CHF vermiş. Böylece Euroyu kıtlaştırıp CHF’i bollaştırarak CHF’in Euro karşısında daha fazla değer kazanmasını engellemiştir.
Grafiğe bakarsak 2011’deki dip noktasından sonra İsviçre MB’nin yaklaşımının etkisiyle Euro/CHF paritesinin aşağı yukarı aynı düzeyde kalmaya devam ettiğini görebiliyoruz.
CHF ile Euro arasındaki parite böyle seyrederken CHF ile USD arasındaki parite de benzer
yolda seyretmiş. 2007 yılında parite 1 USD = 1,22 CHF dolayında iken 2011’de 1 USD = 0,75
CHF düzeyine gelmiş. İsviçre MB’nın 1 Euro = 1,20 CHF paritesini tampon olarak açıklamasının ardından CHF kazandığı değeri kaybederek 1 USD = 0,90 CHF dolayında bir istikrara
ulaşmış.
Geçtiğimiz bir ay içinde İsviçre MB’nı, 1 Euro = 1,20 CHF tamponunu kaldırarak CHF’i Euro
karşısında serbest bırakmaya iten iki önemli gelişme oldu:
1-) ABD ekonomisinin toparlanmaya devam etmesine karşılık Euro Bölgesi ekonomilerinin kötüye gitmesi sonucu USD, Euroya karşı hızla değer kazanmaya başladı. Euro/USD paritesi 1,16’ya kader geriledi. Bu gelişme Euro ile 1,20’lik bir tampon düzeyinde bulunan CHF’in
USD’ye karşı Euro ile birlikte değer kaybetmesine yol açtı.
2-) Avrupa Merkez Bankası’nın (AMB) parasal genişlemeyi artırmak için tahvil alımına
devlet tahvillerini de katması isteğine Avrupa Adalet Divanı’ndan onay gelmesi bu isteğin yaşama geçirilmesini kolaylaştırdı. AMB’nin ilk toplantıda bu yönde karar alarak piyasaya süreceği Euro miktarını artırması bekleniyor. Bu durumda söz konusu Euro fazlasının İsviçre’ye
girmesi ve İsviçre MB’nin bu girişle birlikte CHF’in değerlenmesini önlemek üzere Euro satın
alımını artırması gerekiyordu. İsviçre MB, bu durumda CHF’i bir kenara bırakıp, Euro’yu
USD’ye karşı savunur konuma gelecekti.
İsviçre’nin kendi katkısı dışında ortaya çıkan bu gelişmeleri para politikasıyla veya kur politikasıyla denetleme olanağı bulunmuyor. Bunu gören İsviçre MB, iki karar aldı: Bir yandan CHF’in
Euro ile tampon ilişkisini kaldırdı ve CHF’i dalgalanmaya bıraktı, bir yandan da Euro bölgesinden İsviçre’ye akacak Euroları denetleyebilmek için faiz oranını % - 0,25’den – 0,75’e indirdi.
İsviçre MB’nin bu adımları sonrasında CHF hem Euroya hem de USD’ye karşı değer kazandı.
Bugün itibariyle 1 Euro = 1,01 CHF ve 1 USD = 0,87 CHF paritesinden işlem görüyor. Yani
CHF hem Euro’ya hem de USD’ye karşı değer kazandı.

Enflasyon
The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 55, Ekim 2017, s. 324-345
341
Avrupa Merkez Bankası, İngiltere Merkez Bankası ve İsviçre Merkez Bankası Para Politikası
Araçları ve Ekonomi Üzerine Etkileri
Şekil 12: Enflasyon Oranı
Kaynak: fxstreet, 2016
Kriz döneminde enflasyon negatif değerlere inmiştir. 2010 yılından itibaren 2011 yılının sonlarına kadar 1% ile 0% arasındadır. Ancak 2011 yılının sonundan günümüze kadar negatif enflasyon ortaya çıkmıştır. Enflasyon düşük olduğundan dolayı da faizler düşüktür.

İşsizlik
Şekil 13: işsizlik oranları
Kaynak: IMF World Economic Outlook, 2016
İşsizlik oranı 2001 yılında en düşük düzeydedir. 2008 yılından itibaren işsizlik oranı 3% ve 4%
arasında kalmıştır.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 55, Ekim 2017, s. 324-345
342
Avrupa Merkez Bankası, İngiltere Merkez Bankası ve İsviçre Merkez Bankası Para Politikası
Araçları ve Ekonomi Üzerine Etkileri

GSYH Oranları
Şekil 14: GSYH Oranları
Kaynak: OECD, 2016
2009 da GSYİH büyüme oranı %1,5’a gerilemiştir. 2010 için büyümenin yine %1,5 oranında
olabileceği tahmin edilmektedir. 2009 yılı son çeyreğinde GSYİH % 0,7 oranında artmış olup
bu oran Euro bölgesi ortalaması (%0,4), AB(%0,5), Almanya (%0), İtalya’nın (%-0,2) ve Japonya (%0,6) nın üzerinde bir artışa karşılık gelmektedir. ABD ise (% 0,9) artış ile İsviçre’yi
geride bırakmıştır. İsviçre’nin 2010 yılı ilk üç çeyreğinde göstermiş olduğu performans (%
0,9,% 0,8, %0,7) ile kriz öncesi 2008 yılındaki 2 çeyreğinin ortalamasının üstüne çıkmayı başarmıştır. Yıllık ortalama olarak %3,1lik artışı gerçekleştirmiştir. Yukarıda örnekleri gösterilen
ekonomilerden hiçbiri henüz kriz öncesi büyüme seviyesini yakalayamamışlardır (Civaner,
2011).
SONUÇ
Para politikası denildiğinde üç temel alt politika anlaşılır:

Merkez Bankası’nın bankalarla para alış verişinde uyguladığı faizleri değiştirerek piyasa faizlerini etkilemesi.
 Açık piyasa işlemleri (APİ) yoluyla bankalardan tahvil almak veya onlara tahvil satmak suretiyle piyasadaki para miktarını (likiditeyi) ayarlaması.
 Bankaları topladığı mevduattan alacağı payı (mevduat zorunlu karşılıkları) artırıp azaltarak açılabilecek kredi miktarını ve maliyetini etkilemesi.
Aynı zamanda para politikası, maliye politikasına göre esnektir. Yani, Merkez Bankası faiz
artırdıktan sonra ekonomide daralma görülmeye başlarsa hemen faizi indirerek bu tepkiye karşılık verebilir. Oysa vergi oranlarını yükseltip düşürmek bu kadar esnek bir uygulama sergilemez.
Bu tür kararlar hep yasalarla düzenlenmek zorundadır. Bundan dolayı 2008 Finansal Kriz’den
çıkma yolunda para politikası seçilmiştir.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 55, Ekim 2017, s. 324-345
343
Avrupa Merkez Bankası, İngiltere Merkez Bankası ve İsviçre Merkez Bankası Para Politikası
Araçları ve Ekonomi Üzerine Etkileri
Euro Bölgesi Ekonomisi’nin Değerlendirilmesi
Sovyet sisteminin çöküşü, sermaye hareketlerinin serbestleştirilmesi ve küreselleşmenin yarattığı olumlu havanın küresel ekonomik konjonktürde yarattığı çıkış Euro bölgesinin de uzun süreli
bir çıkış yaşamasına yol açtı. Makul bir büyüme oranıyla birlikte yüksek sayılacak ama stabil
bir işsizlik oranı yüzde 2 – 3 aralığında Maastricht kriterine uygun ideal bir enflasyon oranı yine
yüzde 2 – 3 aralığında Maastricht kriterine uygun bir bütçe açığı vardır. Euro bölgesinde yatırımlar ve tasarruflar birbirine yakın miktarlarda olduğu için cari denge de genellikle fazla veriyor.
ABD’de başlayan krizin yansımasıyla birlikte Euro bölgesinin görünümü de değişmeye başlıyor. Büyüme düşüyor, hatta krizle birlikte küçülmeye dönüşüp sonra yeniden artıya geçiyor.
İşsizlik artmaya başlıyor, bütçe dengesi hızla bozuluyor. Krizin etkisiyle açığa dönüşen cari
denge, sonraki yıllarda ithalatın azalmasının etkisiyle iyiden iyiye fazla vermeye yöneliyor.
Bugünkü görünümü itibariyle Euro bölgesi ekonomisi toparlanma sinyalleri vermeye başlamış
bulunuyor. Para politikasının tek elden (ECB) eliyle yürütülmesine karşılık maliye politikasının
farklı otoritelerce yürütülmesi sıkıntılı bir durumdur.
Britanya Ekonomisinin Değerlendirilmesi
İngiltere Merkez Bankası (Bank of England) faiz oranlarını belirlemek ve para ve maliye politikalarında istikrarı güvenceye almakla görevlidir. İzlenen para politikası kapsamında döviz kurları serbestçe belirlenmekte, sermaye üzerinde kontrol bulunmamaktadır.
GSYİH çeyrek dönem istatistiklerinin açıklanmaya başladığı dönemden itibaren son 16 yıldır
sürekli büyüyen İngiltere ekonomisi, ilk kez 2008 yılı ikinci çeyreğinde sıfır büyüme göstermiş
ve yılın üçüncü çeyreğinde negatife geçerek %0.5 daralmış, son çeyrekte ise küçülme %1.5
olmuştur. İngiliz ekonomisindeki daralma ancak 2009 yılının son çeyreğinde düzelerek, GSYİH
%0.4 büyümüştür.
2008’de azalmaya başlayan istihdam, 2009 yılı ve 2010 yılı ilk çeyreğinde de azalışa devam
etmiştir. 2009 yılında %7.6 olarak gerçekleşen işsizlik oranı 2010 yılı ilk çeyreğinde %8 olmuştur.
İsviçre Ekonomisinin Değerlendirilmesi
20. yüzyılın çok önemli bir döneminde açık ara ile Avrupa'nın en refah ülkesi olan İsviçre
1990'lardan beri ağır bir büyüme dönemine girmiş ve 2005'e gelindiğinde kişi başına GSYİH'da
nüfusu bir milyondan büyük Avrupa ülkeleri arasında İrlanda, Danimarka ve Norveç'in ardından
dördüncülüğe düşmüş ve satın alma paritesine göre de onunculuğa gerilemiştir.
Son yıllarda İsviçreliler uluslararası rekabet güçlerini arttırmak için ekonomik uygulamalarını
büyük bir oranda Avrupa Birliği ile uyumlu hâle getirmiş olsalar da güçlü bir büyüme oranına
ulaşamadılar. İsviçre ekonomisi, 2001 yılından bu yana genel bir durgunluk içindedir. Atalete
yol açan tekelci yaklaşımın da etkisiyle ekonomik yapıda zaman içinde ortaya çıkan sorunların
çözümü için geniş kapsamlı idari ve sosyal reformlara ihtiyaç bulunduğu genel kanıdır.
AB ile ikili anlaşmalarla artan ekonomik ilişkilerin de etkisiyle iç piyasa, komşu AB ülkelerinin
tüketim sektöründe (çoğunlukla gıda, süpermarketler, giyim ve ev eşyaları) faaliyet gösteren
mağazalarına açılmış ve böylece ülke içindeki tekelci yaklaşımlar azalmaya başlamıştır. Bunun
hem fiyatlara hem de istihdama olumlu etkisi olmaktadır.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 55, Ekim 2017, s. 324-345
344
Avrupa Merkez Bankası, İngiltere Merkez Bankası ve İsviçre Merkez Bankası Para Politikası
Araçları ve Ekonomi Üzerine Etkileri
Bu gelişmelerin etkisiyle 2006 yılının ilk altı ay verileri itibariyle ekonomi olumlu ilerleme
kaydetmiştir. Son yıllarda en büyük sorun olan işsizlik 2006 yılında düzenli olarak azalarak
yüzde 3.1'e gerilemiştir. Keza, artan petrol fiyatlarına ve faiz oranlarının yükselmesine rağmen
enflasyonda görece az bir artış olmuştur. Bu artış da petrol fiyatlarına bağlı üretici fiyatlarındaki
artışın etkisiyle olmuştur. Ekonomideki genel iyileşmenin bir göstergesi de Hükümetin 2006 yılı
büyüme tahminini Haziran ayında yüzde 2 oranında yükselterek yüzde 2.7 olarak açıklaması
olmuştur. Keza, OECD de İsviçre için 2006 yılı büyüme tahminini yüzde 1.7'den yüzde 2.4'e
çıkarmıştır. İsviçre'nin 2005 yılı Ocak-Haziran döneminde 64 milyar ABD Doları olan ihracatı,
2006 yılının aynı döneminde yüzde 7.50 artarak 68,8 milyar Dolar'a yükselmiştir. 2005 yılında
61 milyar Dolar olan ülke ithalatının 2006 yılında yüzde 9.01 artarak 66,5 milyar Dolar'a yükseldiği görülmüştür.
KAYNAKLAR
Al
Jazeera
(2012)
“Soru
Cevap:
Euro
Bölgesi
Borç
Krizi”
http://www.aljazeera.com.tr/haber-analiz/soru-cevap-euro-bolgesi-borc-krizi
[01.02.2016].
Link:
Atıntaş, H. Ve Kaçbulut, Ö. (2017) “Enerji Tüketimi Ve Ekonomik Büyüme: Gelişmiş Ülkeler Üzerine Eşik Eşbütünleşme Ve Nedensellik Analizi” Akademik Sosyal Araştırmalar
Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 44, Nisan 2017, s. 32-51.
Civaner, E.Ç., (2011) “İsviçre Ülke Raporu” T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, Şubat.
Ekrem, E., Tekin, A., İlgün M. F., (2014) “Borç Krizi Ve Merkez Bankası Bağımsızlığı İlişkisi:
Parasal Birliğe Dahil Ülkelere Yönelik Panel Veri Analiz”, Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt 10, Yıl 10, Sayı 1.
Hale Balseven, H., (2009) “İngiltere’de Maliye Politikaları: Kriz Ortamında Dolaşan Keynesyen Ruh*” Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi
Y.2009, C.14, S.3 s.175-195.
HM Treasury (2013) “Review of the monetary policy framework” Cm 8588, Presented to
Parliament by the Chancellor of the Exchequerby Command of Her Majesty, March.
Integral Forex (2016) “Avrupa Merkez Bankası (ECB) Parasal Genişleme Politikası “, Link:
http://www.integralforex.com.tr/avrupa-merkez-bankasi-ecb-parasal-genislemepolitikasi , [19.01.2016].
Stefano, M., (2015) “ The Monetary Policy of the European Central Bank (2002- 2015)” CEPS
Special Report, no:109, May.
TCMB (2016) “Avrupa Merkez Bankası (Amb) Ve Ekonomđk Ve Parasal
Bđrlđk (Epb)”
Link: http://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/73c550c1cf87-4104-85595efe575f8d73/AMB_ve_EMU.pdf?MOD=AJPERES&CACHEID=ROOTWO
RK
SPACE73c550c1-cf87-4104-8559-5efe575f8d73 [19.01.2016].
Tutor2u (2016) “Monetary Policy - The Bank of England” Link:
http://www.tutor2u.net/economics/reference/monetary-policy-the-bank-ofengland [19.01.2016].
Yiğit, D. (2010) “Küresel Ekonomik Kriz Öncesi Ve Krizin Etkileri İle Mücadele Sürecinde
Avrupa Birliği’nde Ekonomi Yönetimi” Ankara Avrupa Çalışmaları Dergisi, Cilt: 11,
No:1 (Yıl: 2012), s.135-168.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 55, Ekim 2017, s. 324-345
345
Download