KÜÇÜK BURJUVA OPORTÜNİZMİNDEN KARŞI

KÜÇÜK BURJUVA
OPORTÜNİZMİNDEN
KARŞI-DEVRİ UŞAKLIĞINA
TROCKİZM
1
İçindekiler
Açıklama ....................................................................................................................................... 5
Bölüm 1 ........................................................................................................................................ 8
Giriş .......................................................................................................................................... 8
Bölüm 2 ...................................................................................................................................... 10
2.1 Trockist 'Sosyalizm' Anlayışı ............................................................................................. 11
2.2 Bilimsel Sosyalizm ............................................................................................................. 14
2.2.1 Sosyalizm geri bir ülkede de kurulabilir...................................................................... 14
2.2.2 "Kapitalizmden Çıkan Yeni Toplum": Sosyalizm ....................................................... 21
2.2.3 "Burjuva Hukuk" ......................................................................................................... 22
2.2.4 Sosyalizmde Çalışmanın Düzenlenmesi ...................................................................... 26
2.2.5 Sosyalizmde Kafa ve Kol Emeği Arasındaki Çelişki .................................................. 28
2.2.6 Devlet mülkiyeti-toplumsal mülkiyet ayrımı .............................................................. 32
2.2.7 Proletarya Diktatörlüğünün Ekonomik Temeli ........................................................... 34
2.2.8 Sosyalizm Üzerine Anarşistlerle Polemik ................................................................... 37
2.2.9 Marks’ın Gotha Programım Eleştirisi.......................................................................... 41
2.3 Proletarya Diktatörlüğünün Görevi Sosyalizmin ............................................................... 42
2.4 Sosyalizmin İnşası ve SSCB Örneği .............................................................................. 44
2.5 Sosyalizm Üzerine Son Söz ............................................................................................ 49
Bölüm 3 ...................................................................................................................................... 52
Tek Ülkede Sosyalizm ............................................................................................................. 52
3.1 Sorunun Ortaya Konulusu .................................................................................................. 52
3.2 Tek ülkede sosyalizmin inşası mümkündür........................................................................ 54
3.2.1 Üretici Güçler Düzeyi ve Tek Ülkede Sosyalizm ........................................................... 56
3.2.2 Avrupa Birleşik Devletleri Tartışması ............................................................................. 59
3.2.3 Marks ve Engels'in Görüşü .............................................................................................. 62
3.2.4 Avrupa Sosyalist Devriminin Yardımı ............................................................................ 64
3.2.5 Eşitsiz ve 'Birleşik' Gelişme ............................................................................................ 67
3.3 Sosyalizmin Tek Ülkede Zaferi ve Nihai Zaferi ................................................................ 69
3.4 Lenin, Dünya Devrimi ve Tek Ülkede Sosyalizm .............................................................. 72
3.5 Tek Ülkede Sosyalizm Üzerine Son Söz ............................................................................ 75
Bölüm 4 ...................................................................................................................................... 77
Trocki'nin 'Sürekli' Oportünizmi ............................................................................................ 77
4.1 Trocki'nin "Sürekli" Devrim Anlayışı ................................................................................ 78
4.2 Burjuvazinin Gericileşnıesi ve Proletaryanın Görevleri ..................................................... 81
4.3 Emperyalizm ve Demokrasi (Demokratik Devrim Mümkün mü? ..................................... 84
4.4 Köylülüğün/Küçük Burjuvazinin Rolü ............................................................................... 86
4.4.1 Demokratik Devrimin İçeriği .......................................................................................... 87
4.4.2 Küçük Burjuvazinin İktidarı Olabilir mi? ....................................................................... 89
4.5 Devrimin Aşamaları ........................................................................................................... 93
4.5.1 1905 Rus Devrimi ............................................................................................................ 96
4.5.2 Leninist Kesintisiz Devrim Teorisi.................................................................................. 99
4.5.3 Demokratik Devrim Kime Hizmet Eder? ...................................................................... 102
4.6 Proletarya ve Köylülüğün Devrimci Demokratik Diktatörlüğü ....................................... 104
4.7 Sosyalist Devrimde Köylülüğün Rolü .............................................................................. 109
4.8 1917 Şubat Devrimi, Leninizm ve Trockizm ................................................................... 113
4.9 Marks ve Engels'in Görüşü ............................................................................................... 119
4.10 Sürekli Devrim Anlayışını Tarih Doğrulamış mıdır? ..................................................... 120
4.10.1 Çin, Küba ve Sömürge Ülkelerdeki Deneyimler ......................................................... 121
2
4.10.2 Sürekli Devrimden Dönüş Denemesi .......................................................................... 123
4.10.3 Tony Cliff'in Dönüşü ................................................................................................... 124
4.10.4 Arnavutluk, Bulgaristan Devrimleri ............................................................................ 125
4.11 Sürekli Devrim Anlayışı Üzerine Sonsöz ........................................................................ 126
Bölüm 5 .................................................................................................................................... 127
Sömürge Ülkelerde Devrimci Strateji ve Trockist Aş Devrim............................................. 127
5.1 Sömürge Ülkelerde 'Sürekli Devrim' Stratejisi................................................................. 128
5.2 Emperyalist Sömürgecilik ................................................................................................ 129
5.3 Sömürge-Emperyalist Ülke Ayrımı Kalktı mı? ................................................................ 130
5.4 Sömürge Ülkelerde Devrimci Komünist Strateji.............................................................. 132
5.4.1 Sömürge Ülkelerdeki Nesnel Koşullar ...................................................................... 132
5.4.2 Sömürge Ülkelerde Devrimin Aşamaları .................................................................. 133
Sömürge Ülkeler Burjuvazisi ........................................................................................... 135
Sömürge Ülkelerde İttifaklar ............................................................................................ 138
1925-27 Çin Devrimi ve Kuomintang Deneyimi ............................................................. 143
Arnavutluk ve Bulgaristan Örnekleri ............................................................................... 148
5.5 Türkiye'de Trockist Stratejiler ve Etkilenmeler................................................................ 151
5.5.1 Türkiye Devriminin Aşamaları ve Troçkizm ............................................................ 151
5.5.2 Stratejide Oportünizmin Kaynağı: Trockist Tezler ................................................... 156
5.5.3 Troçkizm'e 'Sempatik' Atıflar .................................................................................... 160
5.5.4 Türkiye'de Demokratik Devrim Stratejisi Zorunludur .............................................. 161
5.5.5 Türkiye Ulusal Burjuvazisi Üzerine .......................................................................... 162
5.5.6 Hangi Demokratik Devrim? ...................................................................................... 163
5.5.7 "Devrimci Demokrasiden Reformizme" mi?............................................................. 164
5.6 Anti-Kapitalist Olmadan Anti-Emperyalist Olunur mu? .................................................. 167
5.6.1 Irak, Afganistan, Filistin, Lübnan Ulusal Direnişleri ................................................ 170
5.6.2 Venezüella, Brezilya, Ekvator'da Anti-Emperya-list Yönelimler ............................. 173
5.6.3 Yurtseverlik Üzerine.................................................................................................. 175
5.7 Sömürge Ülke Devrimleri Üzerine Sonsöz ...................................................................... 176
Bölüm 6 .................................................................................................................................... 179
Sendikalar, Trockizm ve Leninizm....................................................................................... 179
6.1 Proletarya diktatörlüğü döneminde Sendikaların Rolü................................................. 180
6.2 Üretim Demokrasisi ...................................................................................................... 182
6.3 İşçi Kitlelerine Yaklaşım ve Bürokratizm .................................................................... 182
6.4 işçi Kitlelerine Yaklaşım, Bürokratizm, Stalin ve Trocki ........................................ 183
6.5 Trocki'nin Parti İçindeki Praksiyonculuğu (Hizipçiliği) .............................................. 185
6.6 Trocki'nin Sendikalar Üzerine Yanlış Görüşlerinin Temeli ......................................... 186
Bolum 7 .................................................................................................................................... 187
1917'den Once Trockizm ...................................................................................................... 187
7.1 Lenin'e Diktatörlük Suçlaması.......................................................................................... 189
7.2 'Sürekli' Devrim Sorunu ve Lenin .................................................................................... 191
7.3 'Praksiyonsuzluk'un Teorisyeni Trocki............................................................................. 192
7.4 Troçki'nin Tasfiyeciliği..................................................................................................... 194
7.5 Sosyal Şovenizm'in Savunucusu Olarak Trocki ......................................................... 196
7.6 Trocki'den Seçmeler! ........................................................................................................ 198
7.7 Troçki'nin 'Leninist' Geçmişi!........................................................................................... 200
Bölüm 8 .................................................................................................................................... 202
Ekim Devriminden Lenin'in Ölümüne Kadar Trockizm ...................................................... 202
8.1 Trocki'nin Bolşevik Partiye Girişi ................................................................................ 202
8.2 Trocki Hakkında Efsaneler ........................................................................................... 204
3
8.3 Trocki, Brest-Litovsk ve Sendikalar ............................................................................. 206
8.4 Troçki'nin Yozlaşma Üzerine Mektubu ........................................................................ 209
8.5 Sonsöz ............................................................................................................................... 210
Bölüm 9 .................................................................................................................................... 212
Lenin'in Ölümünden Sonra Trockizm .................................................................................. 212
9.1 RKP(B) 13. Konferansı (16-18 Ocak 1924) ve Muhalefetin Ortaya Çıkışı ............. 212
9.2 Trocki ve 'Parti-İçi Grupların Özgürlüğü'..................................................................... 213
9.3 Trocki ile Yeni Muhalefet'in Karşı-Devrinı-ei Bloğu .................................................. 217
9.3.1 Sosyalizmin İnşa Sorunları ........................................................................................ 219
9.3.2
'Nefes Molası' faktörleri ......................................................................................... 220
9.3.3
Devrimin ulusal ve uluslar arası görevleri ............................................................. 220
9.3.4 Sosyalizmin İnşası Sorununun Tarihi ........................................................................ 220
9.3.5 Sosyalizmin Pratik Bir Görev Haline Gelmesi .......................................................... 221
9.3.6 Köylülükle İttifak ...................................................................................................... 221
9.3.7 Devrimin Perspektifi Üzerine .................................................................................... 222
9.3.8 Sanayileşme Üzerine ................................................................................................. 222
9.3.9 Parti İçi Hizipler Meselesi ......................................................................................... 223
9.4 Karşı Devrimciler Muhalefete Övgüler Düzüyorlar! ....................................................... 224
9.5 Trocki'nin İftira, Çarpıtma ve Yalan Kampanyası............................................................ 225
9.5.1 Trocki'nin Menşevik Geçmişi .................................................................................... 225
9.5.2 Tek Ülkede Sosyalizmin Zaferi Konusunda Trocki .................................................. 226
9.5.3 Dünya Kapitalizmine Bağımlılık Teorisi .................................................................. 227
9.5.4 Dünya Kapitalizminin Denetimi Teorisi ................................................................... 228
9.5.5 İngiliz-Sovyet Birlik Komitesi Üzerine ..................................................................... 229
9.5.6 Lenin'in 'Vasiyeti' ...................................................................................................... 230
9.5.7 Trocki'nin 'Öğretmeni' Akselrod................................................................................ 234
9.5.8 Partinin Thermidorcu Yozlaşması İddiası ................................................................. 234
9.5.9 Savaş Tehlikesi ve SSCB'nin Savunulması Üzerine ................................................. 235
9.6 Sonsöz ............................................................................................................................... 237
Bölüm 10.................................................................................................................................... 238
Troçki'ııiıı SSCB'ye Karşı Savasında Yeni Dönem.............................................................. 238
10.1 Trocki'nin 1928 Sonrası SSCB Üzerine Değerlendirmeleri ................................... 238
10.2 Devlet ve Bürokrasi .................................................................................................... 241
10.3 Sosyalizm ve Çok Partili Demokrasi .......................................................................... 244
10.4 Trocki'nin Karşı-Devrimci Örgütlenmesi ................................................................... 248
10.5 SBKP ve SSCB'ye iftira Kampanyası ........................................................................ 255
10.6 Moskova Duruşmaları .................................................................................................... 256
10.7 Trocki'nin 'Smır-dışı' Faaliyetleri ................................................................................... 259
10.8 Stalin'e Yönelik Saldırılar ............................................................................................... 261
Bölüm 11.................................................................................................................................... 264
Sonuç .................................................................................................................................... 264
Ek 1: Trockizmin Taktik Platformuna İki Örnek ..................................................................... 266
1. 'Sol' Sloganlar ve Yığın Hareketinin Aşamalarının Atlanması ....................................... 266
2. Gerici Sendikalarla İttifaklar ve Yığın Hareketinin Aşamalarının Atlanması ................. 273
4
Açıklama
Klasikleşmiş hale gelen "Doğu Blok'unun çöküşü" ile başlayan cümleler genelde tehlikeli
unsurlar içerir. Tehlike, bir bulanım ve ideolojik karmaşanın göstergesidir. Bu, yalnızca
filozoflar, sosyologlar veya iktisatçılar arasındaki tartışma, mücadele ve polemikler nedeniyle
ortaya çıkan bir bunalım değildir.
Stalin'in ölümünden sonra 1956 yılında toplanan Sovyetler Birliği Komünist Partisi
(SBKP) 20. kongresinde Kruşçevci klik parti ve dolayısıyla devletin yönetimini ele geçirdi.
Böylece 1950'lere kadar (eksiklikleri olsa da) büyük başarılar kazanmış sosyalist inşa
yolundan dönülmesi ve proletarya diktatörlüğünün tasfiye edilmesi süreci başlamış oldu.
Kruşçev kliği sadece SBKP yönetimini ele geçirmekle kalmadı; sosyalist inşa sürecindeki
Doğu Avrupa ülkelerindeki Komünist Parti yöneticilerini de çeşitli yöntemlerle 'hizaya
getirdi'. Bu yöntemler bazı partilerde suikast, cinayet, bazılarında da ideolojik zaaflardan
yararlanarak SSCB'nin devasa gücünün de baskısıyla kendine tabi kılma biçiminde
gerçekleşti.
Sovyetler Birliği'nde süregelen sosyalist inşa "komünizme geçiyoruz" sloganları eşliğinde
tasfiye edildi. Artık sosyalizmin kazanımlarını koruyan, proletaryanın çıkarlarını ifade eden
bir parti mevcut değildi. SBKP Kruşçev'in yönetiminde böyle bir parti olamazdı. Komünist
partideki nitelik değişimi, komünist partinin yönetimi olmadan yaşayamayacak olan
proletarya diktatörlüğünün de yok olması ve burjuva devlet aygıtına dönüşmesi anlamına
geliyordu.
SSCB'de burjuva devlet aygıtına sınıfsal temel sağlayabilecek unsurlar mevcuttu. Dahası
bu unsurlar çok zayıf olsalar dahi hedefine kapitalizmi restore etmeyi koymuş revizyonistler
tarafından güçlendirileceklerdi. Bu güçlendirme sadece bölüşüm ilişkilerine değil giderek
üretim ilişkilerine de yayıldı. Ücret farklarının arttırılması, işletme yöneticilerine imtiyazlar
verilmesi ile başlayan süreç, sosyalizmin temeli olan merkezi planlamanın yerine bölgesel
planlamanın geçirilmesiyle hızlandı. Bu üretim anarşisine doğru ilk adımdı. Sosyalizmin en
büyük başarılarından birisi olan kolektif çiftliklerin temel üretim araçlarının toplumsal
mülkiyetten grup mülkiyetine geçirilmesi de özel mülkiyete doğru atılan büyük bir adımdı.
Stalin 'Son Yazılar'ında tarımdaki üretim araçları üzerindeki toplumsal mülkiyeti kaldırmak
isteyenlere karşı çetin bir polemik yürütmüş, öncesinden revizyonistlerin olası girişiminin
komünizme değil kapitalizme yönelmek olduğunu belirtmişti. Ülkede zengin yöneticibürokrat tabaka giderek burjuvaziye dönüşmüştü. Üretilen değerin büyük bir kısmına el
koyuyordu. Halk yığınları sosyalizmin mevcut kazanım-ları dolayısıyla sefalet içinde olmasa
dahi yaşam koşulları giderek geriliyordu. Artık toplum; sınıflara bölünmüş ve sömürücü sınıf
ve devleti tarafından yönetilen bir toplumdu.
Sosyalizme yönelik altyapıdaki saldırılar üstyapıda da kendini göstermeden
gerçekleştirilemezdi. 'Sosyalizm' etiketi Sovyet proletaryası ve emekçi halkının baskısı altında
asla vazgeçilemeyecek bir etiketti. Ama boş bir etiket. Kruşçev'in reformları eski ideolojik
çizgiye savaş açmadan mümkün olamazdı. İlk iş sosyalizmin başarıları ile özdeşleşen Stalin'e
saldırmaktı. 20. Kongrede geçmiş dönem ve Stalin lanetlendi. Proletarya devletinin ve
proletaryanın sınıfsal egemenliğinin artık gerekli olmadığı, Sovyet devletinin bundan sonra
'halk devleti' olduğu ilan edilerek 19. yüzyılın sonlarında Marks’ın şiddetle karşı çıktığı 'halk
devleti' yaygarasını kopartan Alman Sosyal Demokratların ilkel ama 1960'h yıllarda karşıdevrimei çizgisine geldiler. Emperyalizmle barış içinde sonsuza kadar yaşanabilineceği iddia
edildi. Kapitalist ülkelerde devrime gerek kalmadığı reformlarla ve barışçıl parlamenter
yollarla iktidara gelinebileceği ilan edildi.
5
'Barış sevdalıları' kendi çizgisinde ısrar edenlere veya revizyonist SBKP'den daha hızlı
ilerlemek isteyenlere de pratik bir sonuç veriyordu. SSCB içindeki revizyonist geri dönüş ve
kapitalizmin restarasyonu dış politikada da kendini işgal ve darbeler ile gösterdi. Yeni
bürokrat burjuva sınıf ülke dışında da sömürü alanları istiyordu. Çekoslovakya, Afganistan
işgal edildi; birçok ülkede darbeler ile SSCB uydusu hükümetler başa geldi. SSCB
emperyalist bir ülke haline gelmişti.
İşçi sınıfı ve ezilen halklar dünya çapında büyük bir yenilgi almıştı. Arnavutluk dışındaki
bütün sosyalist ülkelerde kapitalist restarasyon süreci yaşanmıştı. Bu süreç 'sosyalizm' slogan
ve biçimleri ardına kendini gizleyerek ilerledi. Bu hem tarihsel bir yenilgi hem de yenilginin
farkında olunamayan bir ideolojik bunalımı ve bahsettiğimiz tehlikeyi doğuruyordu.
Sosyalizm kavramı çarpıtıldı. Kapitalizme özgü kategoriler sosyalizme maledildi ve değişmez
kabul edildi. Kapitalizmin 'iyi yönleri', sosyalizmin kapitalizm ile ortak yanları aranır oldu.
Sosyalizme dair öne sürülen eski oportünist yaklaşımlar tekrar canlandı. İdeolojik olarak
aşılan birçok oportünist görüşün itibarı 'iade edildi'.
Piyasa mekanizması insan doğasına en uygun sistemdi, sosyalizm olsa dahi piyasa
mekanizmasını kendine temel almalıydı. Bunu kabul etmeyen bir sosyalizm modelinin
yaşama şansı yoktu. Ki sosyalizm tek ülkede zaten yaşayamazdı. Kapitalist demokrasinin
nimetleri reddedilemezdi. Sosyalizm burjuva demokrasinin çağdaşlığıyla renklendirilmeli,
'yüz çiçek' açmalı; 'Sovyet partileri' özgürce yarışabilmeliydi. Hatta yalnızca Sovyet partileri
değil kapitalist partiler de bu yarışa katılmalıydı.
Yenilginin yarattığı ideolojik tahribat Doğu Bloku ülkelerinin açık kapitalist biçimlere
geçmesiyle daha net biçimler aldı. Artık kapitalizm sosyalizm üzerinde zaferi ilan etmişti.
Kapitalizm ve onun kurumları, sosyalizmin değerlerinden daha güçlü olduğunu göstermişti.
Elbette süreç ve ideolojik bunalım işçi sınıfının tek taraflı ve kendiliğinden yenilgisi
biçiminde gerçekleşmedi. Emperyalist burjuvazi ile dünya proletaryası arasındaki
mücadelenin sonucuydu yenilgi. Burjuvazinin gönüllü ve 'sosyalist' propagandacıları
kapitalizme övgüler düzerken sosyalizmi yeniden tarif ediyorlardı.
Bütün bu ideolojik 'karmaşa' ve yenilgi sürecinin sonucunda resmi (veya 'reel')
'sosyalizm' ile gerçek sosyalizm arasında benzerlik kalmadı. Proletarya diktatörlüğünün
olmadığı sosyalizm, demokratik sosyalizm, çevreci sosyalizm, feminist sosyalizm, barışçıl
sosyalizm, özyönetimci sosyalizm gibi revize 'sosyalizm' türleri ortaya çıktı. Elbette bu
çarpıtma ve tahribat kampanyasına karşı mücadele eden devrimci komünist, proleter bir çizgi
her zaman varoldu. Kruşçevci modern revizyonizme karşı mücadele eden Enver Hoca
önderliğindeki Arnavutluk Emek Partisi tasfiye edilene kadar bu çizginin kararlı bir savunucu
oldu.
Sosyalizm kavramı ve sosyalist üretim biçimi, Marksizm-Leninizm'in yaklaşık 150 yıllık
birikimi ve sosyalizmin inşasının deneyimleri üzerinden yeniden Marksist temelde ortaya
konulması bugün hem reformizme hem de 'sol' oportünizme karşı mücadelede önemli
görevlerden birisidir. Dünya proletaryası için önemli bir moral kaynağı olan ve antiemperyalist direnişe güç katan Venezüella, Küba, Bolivya vb. Latin Amerika ülkelerindeki
değişimler ve reformların anlaşılması açısından da bu tahlil önemlidir. Kapitalizmle sosyalizm
arasındaki temel ayrım çizgileri silikleştirildiğinde, sosyalizmin oportünist yorumları esas
alındığında bu ülkelerdeki gelişmelerin doğru bir analizi de yapılamaz. Her kamulaştırmanın
sosyalizm, anti-emperyalist karşı çıkışların sosyalist direniş anlamına gelmediğini bilmek
ancak bu ülkelerin anti-emperyalist tutumlarının sosyalizmin yolunu açtığını da görmek
gerekir.
Emperyalizmin sömürü, baskı ve tahakkümü işçi sınıfı ile burjuvazi arasındaki çelişkileri
keskinleştirirken ezilen halklar ile emperyalizm arasındaki çelişkiyi de keskinleştirmektedir.
Artık tüm dünya ülkeleri sosyalist devrim için olgunlaşmıştır. Sorun sosyalist devrime hangi
özgünlüklerle ve stratejik harita ile gidileceği, yığınların nasıl kazanılacağıdır. Ülkelerin farklı
6
özgünlükleri ve farklı koşullar farklı stratejileri getirmekte, sömürge ülkelerde antiemperyalist demokratik devrim ilerici niteliğini ve güncelliğini korumaktadır.
Strateji tartışmalarında Marksizm-Leninizm'e yönelik 'sosyalist' çarpıtma çabaları
demokratik devrimin inkarı noktasında varmıştır. Öyle ki yığınların elde silah iktidarı
egemenlerin elinden almasını öngören demokratik devrim reformizm olarak damgalanmak
istenmektedir. Ülkemizdeki ideolojik ve siyasal mücadele açısından bu konuda netleşmek
şarttır. Çünkü ülkemiz, emperyalizmin sömürüsünün yaşandığı, ulusal baskının halklar
arasındaki düşmanlığı körüklediği, faşist örgütlenmelerin ciddi bir ağırlığa sahip olduğu bir
ülkedir. Demokrasi ve bağımsızlık mücadelesi gözardı edilecek veya 'sosyalizmde nasıl olsa
çözülecek' denilerek üstesinden atlanacak bir konu değildir. Bu konuda kafa netliğine sahip
olmayan hiçbir devrimci komünist sınıf mücadelesine uzun soluklu bir perspektifle katılamaz
ve başarıya ulaşamaz.
Devrimci mücadele ulusal sınırlar içerisinde sınırlı bir mücadele değildir. Ulusal alandaki
mücadeleler dünya proletaryasının emperyalist burjuvaziye karşı mücadelesinin bir parçasıdır.
Ancak bu alanda da netleşmeye ihtiyaç var. Her komünist dünya devrimini savunur ve
savunmalıdır. Dünyanın her köşesindeki sınıf hareketinin gelişmesi komünistler için güç
verici bir gelişmedir. Bir ülkedeki devrimci bir ilerleme başka ülkelerdeki devrimin de önünü
açabilir, en azından devrimci moral ve etkide bulunur. Ancak dünya devriminin savunulması
tek ülkede sosyalizmin dünya devriminin hemen gerçekleşmediği koşullarda mümkün
olmadığı anlamına gelmez. Oportünizmin temel çarpıtma noktalarından birisi de dünya
devrimi ile tek ülkede sosyalizmi birbirinin karşısına koyması ve arasındaki bağlantıyı
koparmasıdır.
İdeolojik mücadelenin bir alanındaki eksiklik, çarpıtma ve bunun kabul-lenilişi diğer
alanlarda da büyük çatlaklara yol açar. Bu yüzden; proletarya diktatörlüğü, sosyalizm, tek
ülkede sosyalizm, dünya devrimi, emperyalizm-demokrasi, demokrasi-sosyalizm arasındaki
ilişki, parti vb. konularda belirsiz ve 'tarafsız' kalmak çözüm değil, ideolojik yenilgiye giden
yoldur. Bu konularda devrimci komünistler 'onaylayan' bir birliktelikle yetinmemeli, bilinçli
bir birliğe doğru yürümelidir. Devrimci eylem devrimci teori ile birleştirilme-lidir.
Neden Troçkizm? Türkiye gibi Trockist hareketin hiçbir ciddi etkisinin bulunmadığı bir
ülkede neden Troçkizm üzerine bir tartışma?
1923 yılı sonundan itibaren SSCB ve tüm dünyada etrafında saf tutulan bir tartışma
olarak ortaya çıkan tek ülkede sosyalizm ve 'sürekli devrim' tartışması özünde sosyalizm,
proletarya diktatörlüğü, demokrasi, parti, demokratik devrim vb. birçok konuyu ele alan bir
tartışma idi. Bu niteliğiyle Troçkizm, 1990'lı yıllarda emperyalist burjuvazinin yengisi ve
dünya proletaryasının yenilgi ve yeniden toparlanma koşullarında sosyalizme yönelik saldırıların temeli haline gelmiş, sosyalizme saldıran her akım Troçkizm'e 'itibarını iade etmiştir'.
Troçkizm'i Leninizm geleneğinin mirasçısı olarak sunmuş, Sta-lin'i emperyalist propaganda
merkezlerinin diliyle itham etmiştir.
Troçkizm; çünkü sosyalizmin çarpıtılmasında açık davranan reformistlerin ve
oportünistlerin aksine o, 'sol' ve devrimci söylemlerle bu çarpıtmayı saklamaya çalışır.
Proletarya diktatörlüğünü sosyalizmden koparır, bağımsız bir olgu haline getirir. Leninist
parti teorisini çarpıtarak hizipli, 'demokratik' parti modelini savunur. Sömürge ülkelerde
devrimin görevleri konusunda ezberci davranarak tüm özgünlükleri ve aşamaları devrimcilik
adına ihmal eder. Emperyalist sömürü, ulusal baskı, faşist zulüm karşısında yığınları devrim
saflarına kazanmanın zorunluluğunu ifade eden Leninist stratejiye karşı 'sol' sürekli devrim
kuramını yani 'sosyalist devrim' sloganını savunur. Ülkemizde bu hem stratejik hem de taktik
açısından belirleyici bir durumdur. Bu konuda netliğe sahip olmadan devrimci bir çizgide
ilerlenemez.
Strateji ve taktik konusunda Troçkizm'in açıktan bir etkisi olmasa dahi dolaylı etkisi göz
ardı edilemez. Ülkemiz devrimi, sınıflar arasındaki ittifaklar ve politik biçimleri, demokrasi
ve bağımsızlık, Kürt ulusal hareketine yaklaşım; bütün bu konularda Troçkizm ile
7
hesaplaşmadan ilerlemek kolay değildir. Bu yüzden Troçkizm eleştirisi yalnızca sosyalizm
üzerine ideolojik bir tartışma ve Marksizm-Leninizm'in korunması ve geliştirilmesi değil
devrim yolunda stratejik ve taktik meselelerin çözülmesi, günlük politik çalışmanın
temelindeki hedeflerin kavranması için gereklidir. Devrimci teori için sorunları düşünsel
planda çözmek amaç değil araçtır. Asıl olan yığınları devrime kazanacak olan devrimci
pratiğin yolunu açmak ve onu daha bilinçli/sürekli hale getirmektir.
***
Kitap genel olarak üç bölümden oluşuyor:
Birinci bölüm, Troçkizm'in Marksizm'e taban tabana zıt olan temel önermelerini
inceleyen bölümdür: Troçki'nin sosyalizm anlayışı, tek ülkede sosyalizm meselesi, 'sürekli'
devrim teorisi, sömürge ülkelerde devrimin görevleri, proletarya diktatörlüğüne yaklaşım ve
sendikalar sorunu ele alınmıştır. İkinci bölüm, Troçkizm ile Leninizm arasındaki ideolojik
mücadelenin tarihsel gelişimi ele alır: Troçkizm'in 1917 Ekim Devrimi öncesi ve sonrasında
aldığı biçimler ve Leninizm'e karşı politik mücadelesi incelenmiştir. Bu bölüm de ayrıntılı bir
tarihsel araştırma olma iddiasında olmayıp "dar" bir derlemedir.
Üçüncüsü; Troçkistlerin SSCB içindeki ve dışındaki karşı devrimci faaliyetlerini anlatan
bölüm. Bu konu üzerinde yazılmış çeşitli kaynak ve kitaplar mevcut. Yazıda bu bölümün yer
almasının sebebi Troçkizm'in kendi sonucuna vardığını; yani karşı devrimci cephenin bir
parçası haline geldiğini göstermektir. Bu bölüm; bunca geniş tarihsel araştırmaların varlığı
yanında olsa olsa çok küçük (ve eksik) bir özet olabilir.
Marksizm-Leninizm'i yeniden keşfetmeye, 'revize' etmeye gerek yoktur. Onun temel
önermelerini ortaya koymak, günümüz koşullarına (Marksizm'in devrimci özünü tüm 'reform'
girişimlerinden koruyarak) uygulamak devrimci komünistlerin görevidir.
Bölüm 1
Giriş
Toplumsal hayat siyah ve beyazdan ibaret değildir. Bu iki rengin arasında grinin sayısız
tonu vardır. Bu beylik doğru, özellikle, farklı sınıf ve çıkarlar söz konusu olduğunda
geçerlidir. Toplumlar tarihi, bize, karşıt sınıfların mevcut olduğu toplumlarda karşıt fikir ve
görüşlerin mücadelesinin zorunlu olduğunu göstermiştir.
Politik akımlar, kabaca burjuva ve proleter akımlar olarak ayrılamaz. Bu iki 'saf görüşün
(zaten burjuvazinin çıkarlarını yansıtan tek bir görüş yoktur) arasında birçok politik akım ve
görüş ortaya çıkmıştır. Bunu, (maddi koşulların sınırlaması temelinde) düşüncenin nispi
tasarım özgürlüğüyle açıklamak yeterli olmaz. Küçük burjuvazinin toplumdaki kaygan
zemini, burjuvazi ve proletarya arasındaki gel-git konumu, farklı katmanlara sahip olması
birçok politik akım ve görüşün nesnel zeminini oluşturmuştur. Elbette her politik akım,
(maddi toplumsal koşulların sonucu olan) sınıfların kısa veya uzun vadeli çıkarlarına denk
düşer. Bu yüzden sorun sadece farklı görüşlerin tartışılması, fikir münazarası yapılması
sorunu olmaktan çıkar ve sınıf mücadelesinin bir alanı haline gelir.
Toplumsal sınıf mücadeleleri üç temel alanda cereyan eder. Ekonomik, politik, ideolojik.
Elbette; bir alandaki mücadele diğer alanlardaki mücadele ile etkileşim halindedir. Bir
8
alandaki mücadelenin gelişmesi diğer alandaki mücadelenin önünü açar. Ama bütün mücadele
alanlarının tabi kılındığı mücadele biçimi politik mücadele ve onun hedefi olan iktidar
mücadelesidir.
Proletarya, iktidar mücadelesinde burjuvazinin sadece ekonomik, politik, askeri
saldırılarıyla karşılaşmaz. Burjuvazi, proletaryanın bilincini köreltmek, onu hareket edemez
hale getirmek, kapitalizmin tek alternatif olduğuna ikna etmek için propaganda araçlarını
kullanarak ideolojik bir kuşatma yaratır.
Proletaryanın burjuva ideolojisinin karşısında kendi bağımsız ideolojisi vardır. Bu
Marksizm-Leninizm'dir. Proletarya, bağımsız bir sınıf olarak hareket etme olanağına ancak bu
ideolojik perspektif ile hareket ettiği zaman kavuşabilir. Bu yüzden sosyalist devrimin
başarısı, sosyalizmin inşası ve komünizme doğru ilerleyebilmek için proleter ideoloji kendi
saflığını korumalıdır. Bahsedilen yalnızca burjuva ideolojisi karşında bir bağımsızlık ve
korunma değildir. Aynı zamanda şu veya bu şekilde kapitalizme bağlanan, reformist veya
'radikal' söylemlerle kapitalizme karşı çıkarak proletaryayı maceraya sürük-leyebilen, sonuç
itibarıyla sınıf mücadelesinin en keskin anında burjuvaziye hizmet eden küçük burjuva
akımlara karşı proleter ideolojinin saflığı ve bağımsızlığının korunmasıdır.
Küçük burjuvazinin çıkarlarını, istikrarsızlığı, sistemden beklentilerini veya sisteme karşı
tutarsız öfkesini yansıtan politik görüşler, toplumsal yaşamın farklı kesitlerinde farklı roller
oynayabilirler. Bir dönem proletarya ile müttefik olurken, başka bir dönemde proletaryanın
karşısına çıkabilirler. Devrimci bunalım döneminde ise iki seçenek kalmıştır; ya proleter
ideoloji ya da burjuva ideolojisi.
Proletaryanın iktidar mücadelesi toplumsal yaşamın tüm karmaşıklığı, çeşitliliği ve
'rastlantıları' içerisinde gelişir. Bu 'karışıklık' içerisinde proletaryanın mücadelesinin bilimsel
bir tahlil, strateji ve taktik ile yönetilmesi, iktidarın en doğru ve kesin yoldan alınabilmesi, en
geniş müttefiklerin kazanılarak iktidarın korunabilmesi, sosyalizmin inşası ve komünizme
yürümek. Bütün bunların gerçekleşebilmesi için kapitalizm öfke duymak yetmez. Onu
bilimsel olarak tahlil etmek ve Marksizm-Leninizm'in bilimsel kılavuzluğuna sahip olmak
gerekir. Bu olmadan adım atmak söz konusu olsa bile, kapitalizmi tasfiye etmek ve sosyalizmi
inşa etmek asla mümkün değildir.
Tarih bize bunu göstermektedir. Proletaryanın ve onun Marksizm-Leninizm'i benimsemiş
öncüsünün önderlik yapmadığı toplumsal hareketler tüm sosyalizm söylemlerine rağmen
kapitalizmi tasfiye edememiş, bu niyeti öznel olarak taşısa bile tekrar kapitalizme ve
burjuvaziye bağlanmıştır. Küba, Vietnam, Yugoslavya'daki devrimler ve sözde komünist
partilerin iktidarları Marksizm-Leninizm'i benimsemiş bir önderlik olmadığı sürece
sosyalizmin inşa edilemeyeceğini göstermiştir.
İleride detaylı olarak inceleyeceğimiz Troçkizm, küçük burjuva bir politik akım olup
devrimin belirleyici anında veya devrimden sonra burjuva karşı-devrim cephesine
geçebilmektedir. Bu, onun küçük burjuva sınıfsal niteliğinden ve içeriğindeki anti-Marksist
tezlerin özgüllüğünden kaynaklanır.
Troçkizm, genel olarak, tek ülkede sosyalizmin gerçekleşebilme çabasına ve olanağına
karşı çıkışıyla akla gelir ve bilinir. Tek ülkede sosyalizmin gerçekleşemeyeceğini, bu yüzden
Lenin, Stalin ve SBKP yönetimindeki SSCB'nin umutsuz bir koşu içinde olduğunu çeşitli
tezlerle birlikte iddia eder. Ona göre tek çözüm dünya devrimi sonucu gerçekleşecek dünya
sosyalizmidir. 'Dünya devrimi'. Ne kadar da hoş görünüyor. Kim karşı çıkabilir ki dünya
devrimine? Ancak göründüğü kadar masum değil. Bolşevik Partinin birinci dünya savası
sonucu gerçekleşeceğini umduğu dünya devrimi gerçekleşmemiştir. Proletarya tek ülkede
iktidara gelmiştir ve sosyalizmin inşasına başlamıştır. Sorun da buradadır, Troçki'ye göre
dünya devrimi gelmediği (çok yakın zamanda da gözükmediği) için SSCB yıkılmaya
mahkumdur. Sosyalizmin inşası bir hayal ve propagandadan ibarettir. Dolayısıyla boş ve
gerici bir çabadır. İşte dünya burjuvazisinin, anti-komünist propagandacıların, SSCB içindeki
karşı-devrimci unsurların umudu haline gelen Troçkizmin temel tezi budur. Troçkizm, tek
9
ülkede sosyalizmin gerçekleşebilirliğini inkar ederek emperyalist burjuvazinin umutlarını,
çıkarlarını 'dünya devrimi' sloganıyla savunabilmek 'yeteneğini' gösterir.
Bölüm 2 Sosyalizm
Sosyalizm, komünizmin ilk (veya alt) aşaması olarak tarif edilir. Kapitalizmden
komünizme geçiş iki nokta arasında dijital bir hareket değil toplumsal bir sürekliliktir. Ancak
bu geçiş, toplumlar tarihindeki diğer üretim biçimlerindeki geçişlerden farklıdır.
Sosyalizmden önce, tarihteki bütün devrimler bir sömürücü sınıfın yerine bir başkasının
geçmesi sonucunu verdi. Ayrıca bu geçişlerin ebesi olan devrimler ve devrimleri yöneten
sınıflar, yeni üretim biçiminin ekonomik altyapısını hazır (ya da hemen hemen hazır)
buldular. Bu durumu Lenin şöyle ifade eder:
"Burjuva devrim ile sosyalist devrim arasındaki temel farklardan birisi, feodalizmden
doğan burjuva devrimi için feodal toplumun bütün yönlerini gittikçe değiştiren yeni ekonomik
örgütlenmelerin eski düzenin bağrında yavaş yavaş ortaya çıktığının görülmesidir. Burjuva
devrimi bir tek görevle karşı karşıyadır; eski toplumun bütün engellerini silip süpürmek,
kaldırıp atmak, yok etmek. Bu görevi tamamlamakla, her burjuva devrimi kendisinden istenilen her şeyi yapmış olur; kapitalizmin gelişmesini hızlandırır," (Lenin, Savaş ve Barış
Üzerine Rapor)
Feodalizmden kapitalizme geçiş örneği tipiktir. Kapitalist sanayi ve üretim ilişkileri
feodalizm içerisinde gelişmiştir. Feodal üretim biçimi giderek kapitalist ekonomi tarafından
geriletilmiştir. Topraklarda serf-efendi ilişkisi yerine üeretlilik ilişkisi, loncaların yerine
kentlerde özgür emekçilerin çalıştığı manifaktürler, kendi kendine yeterli üretimin yerine
pazar için üretim feodal ilişkilerin giderek tasfiyesini sağlamıştır. Kapitalist ekonomi, feodal
ekonomiyi içten içe fethetmiştir. Kapitalist ekonominin temsilcisi konumundaki burjuvazi
ekonomik anlamda feodalizm üzerinde zafer kazanmış, en azından bunun temellerini atmıştır.
Burjuvazi için geriye kalan görev siyasal iktidarı feodal beylerin elinden almak ve
kapitalizmin gelişiminin önünü açmak olmuştur. Sosyalizmde ise tersi geçerlidir:
"Sosyalist devrimi, burjuva devrimden kesin olarak ayıran şey, burjuva devrimin
kapitalist ilişkileri tam hazır biçimde bulmasıdır, oysa sovyetik -proleter- iktidar, aslında
ancak sanayinin bazı doruklarına ulaşabilmiş, ama tarıma pek az girmiş bulunan kapitalizmin
en gelişmiş biçimlerini hesaba katmazsak, bu ilişkileri hazır bulmaz." (Lenin, Savaş ve Barış
Üzerine Rapor)
Kapitalist ekonomi içerisinde sosyalist üretim ilişkileri gelişemez. Proletarya iktidara
geldiğinde sosyalist ekonomiyi hazır bulmaz. Sosyalist devrim feodalizme karşı yapılan
burjuva devrimden bu yönüyle de farklıdır. Proletarya, üretim araçları üzerindeki burjuva özel
mülkiyeti kaldırıp burjuvazinin maddi temelini ortadan kaldırır. Üretim araçları üretimi başta
olmak üzere tüm halkın ihtiyaçlarını karşılama amacıyla, merkezi plan doğrultusunda sosyalist üretim geliştirilir.
Komünizm ilk aşaması (yazımızda bunu 'sosyalizm' ile ifade edeceğiz) komünizmin
ikinci aşamasına geçiş için zorunludur. Komünizmin ikinci aşaması veya üst evresi olarak
tarif edilen tam komünizmde yalnız sömürücü sınıflar değil köylülük dahil tüm toplumsal
sınıflar kaldırılır ve sınıfsal egemenlik aracı olan devlet aygıtı söner. Dünya çapında sömürü
ortadan kaldırılır. "Herkesin yeteneğine göre, herkese ihtiyacı kadar" ilkesi bayraklara yazılır.
Köylülüğün proleterleşmesi, tarımda makineli üretim ve yüksek emek verimliliği ile kent ve
kır arasındaki çelişki ortadan kaldırılır. İşçi sınıfının maddi ve entelektüel ihtiyaçlarının
karşılanması, kültürel gelişiminin önünün açılması ile işbölümüne olan kölelik ve kafa ve kol
emeği arasındaki çelişki de ortadan kaldırılır. Üretici güçlerin yüksek gelişme düzeyi ile
10
sınıfların ortadan kalması, insanın entelektüel ve kültürel gelişiminin önünün sınırsız açılması
sonucu yeni bir insan, komünist kültür sahibi insanın ortaya çıkışının maddi temelleri
hazırlanmıştır. Artık sınıfsız, sınırsız, savaşsız bir dünyada, kapitalizm tüm pislikleriyle
dönmezeesine tarihin çöplüğüne atılmıştır.
***
Proletarya iktidarı ele geçirdiğinde komünizmin ikinci evresinden henüz bahsedilemez.
Kapitalist toplumun bıraktığı miras, üretici güçlerin düzeyi, sınıfların varlığı, sosyalist inşa
için devlet aygıtının zorunluluğu ve daha birçok etken komünizmin ikinci evresine doğrudan
geçişi engeller.
Marksizm'in anarşizmle ideolojik mücadelesinin belli başlı noktalarından birisi de
devletin niteliği ve varlığıdır. Anarşistlere göre devlet, yönetici azınlığın sivil toplum
üzerindeki baskı aracıdır. Her türlü devlete karşı çıkılması gerekir. Kapitalizm yıkıldıktan
sonra her türlü iktidar ve bu iktidarın aygıtı olarak her türlü devlet ortadan kaldırılmalıdır.
Doğrudan komünizme (komünizmin ikinci evresine) geçilmelidir. Bu, toplumsal sınıfların
varlığını, mücadelesini, devletin bu mücadele içindeki rolünü göremeyen sivil toplumcu bir
tezdir,
Marksizm gerek devletin doğuşunu, gerek tarihsel evrimi ve komünizme geçiş ile
devletin sönmesinin koşullarını incelerken maddi gerçeklikten hareket eder. Devlet sınıfların
ortaya çıkmasıyla doğmuş ve egemen sınıfın diğer sınıflar üzerinde egemenlik aracı olarak
şekillenmiştir. Toplumsal sınıfların varlığı koşullarında devleti sınıfların dışında tanımlamak
klasik burjuva yöntemdir. Kapitalizmde devlet burjuvazinin proletarya ve emekçi sınıflar
üzerindeki egemenlik aracıdır. Anarşistlerin dediği gibi bir avuç kötü bürokratın tüm
(burjuvazi de dâhil) sivil toplumu ezdiği bir makine değildir.
Proletaryanın (ve her devrimin) en temel sorunu iktidar sorunudur. Yani proletaryanın
iktidarı. Burada iktidar kavramı, günlük dilde kullanılan ve kapitalizm koşullarında her
renkten burjuva veya burjuva 'sosyalist' partinin hükümette bulunması anlamında
kullanılmamıştır. Burada iktidar kavramıyla bir sınıfın iktidarı kastediliyor. Proletaryanın
iktidarı ile her renkten (sağ, sol, 'demokrat', 'sosyalist' partilerce yürütülebilen) burjuva
iktidarının yıkılması ve proletaryanın, partisi aracılığıyla iktidarı ele alması ifade ediliyor.
İktidarı ele geçiren proletaryanın, iktidar aracı nedir? Yani iktidarının toplumsal hayattaki
karşılığı nedir? Elbette her egemen sınıf iktidarını devlet aygıtıyla hayata geçirir. Zaten iktidar
kavramının kendisi, bir yöneten ve yönetileni, dolayısıyla da yönetme aracını zorunlu kılar.
İşte bu yönetme ve egemenlik aracı devlettir.
Proletarya iktidarı ele geçirdikten sonra proletarya diktatörlüğünün (devletin) görevleri
nelerdir? Proletarya diktatörlüğünün ilk görevi devrimin düşmanlarını gerekirse zor
kullanarak bastırmaktır. Proletarya diktatörlüğünün yaşamını doğrudan tehdit eden tehlike
koşullarında diktatörlüğün askeri görevleri öne çıkar. Bu devrimin ilk yıllarında baş gösteren
iç savaş veya burjuva isyan koşullarıdır. Proletarya diktatörlüğünün diğer temel görevi de
burjuvazinin üretim araçları üzerindeki özel mülkiyetine son vermek (mülksüz-leştirenleri
mülksüzleştirmek), yani üretim araçlarını en büyük ve stratejik kurumlardan başlayarak
toplumsallaştırmaktır. Böylece burjuvazinin ekonomik gücü elinden alınmış, onun ülke
içindeki maddi temeli ortadan kaldırılmış olur. Sosyalizmin mevcudiyeti için en temel
kıstaslar bunlardır. Proletaryanın iktidarda olması, üretim araçlarının büyük oranda
toplumsallaştırılmış olması, ekonominin kolektif işletmelerle denetim ve yönetim altına
alınmış olması.
2.1 Trockist 'Sosyalizm' Anlayışı
Trocki'nin sosyalizme dair anlayışının temelinde üretici güçlerin gelişme seviyesinin
düşük olduğu bir ülkede sosyalizmin kurulmasının imkansızlığı yatar,
11
19. yy Marksizm'i sosyalist devrimin öncelikle gelişmiş kapitalist ülkelerde başlayacağını
ve sosyalizmin öncelikle üretici güçlerin yüksek seviyede geliştiği ülkelerde zafere ulaşacağı
öngörüsünde bulunmuştu. Bu öngörüde sosyalizmin üretici güçlerin yüksek gelişme
seviyesinde kurulmasının kolaylığının yanında, güçlü bir proletaryanın varlığı da etkiliydi.
(Bu konuyu bir sonraki bölümde daha ayrıntılı tartışacağız).
Troçki bu öngörüden yola çıkarak sosyalizmin kapitalizmin ileri derecede geliştiği bir
ülkede zafere ulaşacağını fikrini savundu. Trocki'nin temel fikri buydu. Sosyalizm geri bir
ülkede ileri bir ülkeden önce zafer kazanamazdı. Bu geri bir ülkede sosyalist devrimin örneğin
İngiltere'den önce zafer kazanamayacağı anlamına gelmiyor, sosyalizmin inşa sürecinin
öncelikle İngiltere'de zafer kazanacağı anlamına geliyordu. Troçki konuyu açıklarken şöyle
söyler:
"Avrupa'da proletarya için iktidara gelmek çok daha zor olacaktır, çünkü düşman daha
kuvvetlidir. Ama iktidara geldiği zaman da sosyalizmi kurması o oranda kolay olacaktır,
çünkü eline geçecek miras çok daha bereketlidir. Kültürün zenginliği, teknolojinin ileriliği en
sonunda etkisini gösterecektir. Biz İngiliz proletaryasından daha önce iktidara geldiysek, bu
demek değildir ki, komünizmi bir yana bırakalım, tam bir sosyalizme onlardan önce ulaşalım." (Troçki, Gündelik Hayatın Sorunları, Sf. 164)
Sosyalizm öncelikle üretici güçlerin yüksek bir gelişme düzeyine sahip bir ülkede
kurulabilir. Trocki'nin sosyalizm anlayışının birinci önemli noktası budur. Troçki bunu
kanıtlamak için Marks’ın 1848 yılı öncesindeki görüşlerini donuklaştırır, ondaki diyalektik
özü atar. Marks’ın sosyalizm anlayışını bas-itleştirerek şöyle söyler:
"Marks kendi döneminin en gelişkin kapitalizminin üretici güçlerinin toplumsallaşması
temelinde kurulacak topluma komünizmin alt aşaması adını veriyor" (Troçki, İhanete
Uğrayan Devrim, Sf. 67)
Vardığı sonuç:
"ilk doğuş aşamasında bile komünist toplum (yani sosyalizm, yazar) burjuva toplumdan
daha yüksek bir gelişim düzeyinde olmalıdır." (Troçki, İhanete Uğrayan Devrim, Sf. 67)
Sosyalist devrim geri bir ülkede zafer kazansa dahi üretici güçlerin geri olduğu bu ülkede
sosyalizm kurulamayacaktır. Geri ülkede sosyalizmin kurulması ancak sosyalizmin zaferini
ilk gerçekleştirecek olan gelişmiş kapitalist ülkelerin yardımıyla olanaklıdır. Sosyalizmin
öncelikle üretici güçlerin yüksek gelişme derecesine sahip olduğu ülkelerde zafer
kazanabileceği anlayışının vardığı mantıksal sonuç sosyalizmin tek ülkede (özellikle geri bir
ülkede) zafer kazanamayacağıdır. Sosyalizm geri bir ülkede zafer kazanamayaeaksa, ancak
ileri kapitalist ülkelerin yardımıyla sosyalizm kurulabileeekse sosyalizmin tek ülkede
kurulması imkansızdır,
Troçki bu tespitini üretici güçlerin ulaşmış olduğu yüksek gelişme derecesine
dayandırmaya çalışır. Kapitalizm üretici güçleri hızlı bir şekilde geliştirmiş ve 20. yy'ın
başlarından itibaren engel olmaya başlamıştır, (bu kapitalizmin üretici güçleri hiç
geliştirmediği anlamına gelmez). Üretici güçlerin gelişme düzeyi üretimi yerel-feodal
sınırlılıklardan kurtardığı gibi ulusal sınırlardan da kurtarmıştır. Büyük bir dünya pazarı
oluşturulmuş; kapitalizm bir dünya sistemi haline gelmiştir. Bu yüzden yanlızea kapitalizmin
en ileri üretici güçleri üzerinde kurulacak sosyalizm, kapitalizmin aşmış olduğu ulusal
sınırlara geri dönemez. Kapitalizmden daha yüksek bir temelde örgütlenecek olan sosyalizmin
bu yüzden uluslararası bir sistem olması zorunludur. Aksi halde sosyalizm kapitalizmin aşmış
olduğu ulusal sınırlara sıkışma tehlikesine girer ki bu da sosyalizm değil olsa olsa proletarya
diktatörlüğüdür. Troçki'nin sosyalizmin öncelikle en ileri ülkede zafer kazanacağı tezinin
mantıksal sonucu olan sosyalizmin tek ülkede kurulamayacağı tezi Troçki'nin sosyalizm
anlayışının ikinci temel noktasıdır:
"Sosyalizm ancak çağdaş teknolojinin en yüksek gelişme düzeyi ve uluslararası işbölümü
temeli üzerinde gerçekleşebilir." (Troçki, Faşizme Karşı Mücadele, Sf. 285)
12
Troçki sosyalizm anlayışını bu iki nokta üzerinden inşa eder. Bu inşa nesnel gerçekliğin
tahlili, sınıf mücadelesinin ve tarihsel materyalist bilimin ilkeleri üzerinden değil Troçki'nin
temel argümanlarını doğrulama çabası üzerinden yürütülür.
Üretici güçlerin en yüksek gelişme seviyesinde kurulabilecek olan dünya sosyalizmi.
Troçki'ye göre olanaklı olan budur. Bunun üzerinden sosyalizm tanımlanmaya başlanabilir.
Sosyalizm tek ülkede gerçekleşemiyor ise, ancak tüm dünyada sosyalist devrim sonucu hayata
geçiyor ise artık kapitalist devlet kalmamış ve sosyalizmi tehdit eden bir güç
bulunmamaktadır. Sosyalizm köylülük de dahil tüm sınıfların ortadan kalktığı, üretici güçlerin
yüksek gelişmesinin kent ve kır arasındaki çelişkiyi çözdüğü sınıfsız bir toplumdur. Sınıfların
ortadan kalkması, sosyalizm üzerinde baskı uygulayabilecek bir kapitalist gücün ortadan
kalkması nedeniyle sosyalizmde devlet sönmüştür. Troçki sınıfsız ve devletsiz sosyalizm
anlayışını böyle tanımlar:
"Alt evresinden başlayarak en üst evresine kadar sınıfsız ve devletsiz olan yeni bir
toplumsal formasyon." (Troçki, Tek ülkede sosyalizm, Sf. 16)
Ama Troçki, Marksizm'in sosyalizm üzerine net çizgi ve açık tanımlamalarından
kaçmamaz. Bunlar hem Marksizm tarafından net olarak ortaya konmuş hem de sınıf
mücadelesi ve toplum biliminin en temel gerçeklerini yansıtmaktadır. Buna göre Troçki
sosyalizmde hala 'burjuva hak' kavramının devam ettiğini kabul eder. Ayrıca kır ile kent
arasındaki çelişki çözülmüş olmasına rağmen kafa emeği ve kol emeği arasındaki çelişki
sosyalizmde değişik bir nitelikte olsa da varlığını devam ettirmektedir. Dolayısıyla çalışma
insanların doğal bir ihtiyacı haline gelmemiş ve bir zorunluluk olarak kalmaktadır. Troçki'nin
sosyalizm anlayışının temel özellikleri bunlardır.
Troçki'nin tarihsel materyalizmin sosyalizme dair bazı görüşlerini kendi sosyalizm
anlayışıyla birleştirme çabaları büyük çelişkilere yol açar. Bunları bir sonraki bölümde
inceleyeceğiz.
Troçki'nin sosyalizm anlayışını incelerken proletarya diktatörlüğü anlayışının da üzerinde
durmak gerekir. Proletarya diktatörlüğünü tanımlarken de Troçki'nin dayandığı temel
sosyalizmin öncelikle en ileri teknik temele sahip ülkede ve zorunlu olarak dünya ölçeğinde
kurulabileceği tezidir. Tek ülkede gerçekleşen bir proleter sosyalist devrim sosyalizmi inşa
edemez, çünkü sosyalizm ancak ileri kapitalist ülkelerde ve dünya çapında kurulabilir. Bu
yüzden tek ülkede sosyalist devrimi gerçekleştiren proletarya sosyalizmi inşa sürecine
giremez. Proletarya diktatörlüğünü aracıyla iktidarda kalarak dünya devriminin gerçekleşmesi
için mücadele eder. Bu yüzden bu ülkedeki üretim sistemi sosyalizm olarak adlandırılamaz.
Ama üretim araçlarının devletleştirilmesi (toplumsallaştırılması değil, ileride değineceğiz) ve
proletaryanın devlet iktidarına sahip olması nedeniyle kapitalizm olarak da adlandırılamaz.
Proletarya diktatörlüğü ne kapitalizm ne de sosyalizmdir; o bir geçiş rejimidir.
Proletarya diktatörlüğü varlığını korudukça ve güçlendirdikçe sosyalizmden
bahsedilemez, ancak proletarya diktatörlüğünün sönmesiyle sosyalizme geçilebilir. Troçki
buradan yola çıkarak komünizme geçişi üç aşama olarak yorumlar:
1. Proletarya diktatörlüğü (Sınıflar ve devletin olduğu toplum)
2. Sosyalizm (Sınıfsız, sınırsız ve devletsiz toplum)
3. Komünizm (Sınıfsız, sınırsız ve devletsiz toplum)
Sosyalizmde sınıflar ve devlet olamayacağından proletarya diktatörlüğü sosyalizmden
ayrı olarak varlığını sürdüren bir siyasal geçiş rejimidir.
Komünizm, insan toplumunun evriminin (bilim tarafından öngörülen) son aşamasıdır.
Bilimsel komünizm, filozofların, kapitalist toplumun eleştirisi üzerinden tasarladıkları
13
"güzellikler dünyası" değildir. O, insanların tasarımları, iradeleri, düşleri veya eleştirileri
üzerinden tarif edilemez. Bilimsel yöntemi, iradecilik ve idealizmden ayıran en temel
yanlardan birisi de budur. Bilimsel yöntem kapitalizmin maddi temellerini, hareketinin yasa
ve eğilimlerini, kısacası toplumsal gelişmenin nesnel yasalarını temel veri olarak alır. Ve
buradan yola çıkarak komünizmin tarihsel bir zorunluluk olduğu sonucuna varır,
Troçki ise komünizm ve onun iki aşamasını, toplumsal evrimin tarihsel hareketi ve
zorunlulukları üzerinden değil, ekletik bilgileri ve iradeci tasarımları ile ifade ediyor.
Sosyalizmin bir kısmını kabul ediyor, onun mantıksal sonucu olan diğer kısmını ise kabul
etmiyor. Öncelikle yukarıdaki tanımlar üzerinden Troçkizm'in proletarya diktatörlüğü ve
sosyalizm anlayışının temel noktalarına bakalım:
a. Sosyalizmin öncelikle üretici güçlerin en yüksek seviyede geliştiği ülkede
zafere ulaşması zorunluluğu
b. Bu sebepten dolayı geri ülkelerde sosyalizmin
ülkelerdeki
sosyalizmin
yardımının
zorunluluğu
ve
kede zaferinin imkânsızlığı
kurulamaması, gelişmiş
sosyalizmin
tek
ül-
e. Sosyalizmde köylülük dâhil sınıflar; dolayısıyla kent ile kır arasındaki çelişki ortadan
kalkması
d. Sınıf
olması
çelişkilerinin
e. Sosyalizmde
göre) ilkesi
'burjuva
ürünü
olan
hak'
devletin
(herkesten
sosyalizm
yeteneği
aşamasında
kadar
herkese
sönmüş
emeğine
f. Sosyalizmde kafa emeği ile kol emeği arasındaki çelişki
g. Sosyalizmden önce proletarya
çişle proletarya diktatörlüğünün sönmesi
diktatörlüğü
aşaması
ve
sosyalizme
ge-
Troçki'nin sosyalizm anlayışı üzerinde duracağımız başlıca konular bunlardır.
2.2 Bilimsel Sosyalizm
2.2.1 Sosyalizm geri bir ülkede de kurulabilir
Kapitalizmin üretici güçlerinin gelişmesi feodal üretim ilişkileri ve buna denk düşen
feodal iktidarı parçalayarak burjuvaziyi iktidara getirdi. Burjuvazinin iktidara gelmesi ve
kapitalist üretim ilişkilerinin gelişmesi arasında ilişki ekonominin siyaset üzerinde
belirleyiciliğinin göstergelerindendir. Tarihsel materyalizm; üretici güçlerin üretim ilişkileri,
ekonominin siyaset, altyapının üstyapı üzerinde belirleyiciliğine dayanır. Ancak bu
belirleyicilik üretim ilişkileri, siyaset ve üstyapının edilgen ve etkisiz olduğu anlamına
gelmez. Siyasetin, üretici güçler ve ekonominin çizdiği sınırlar içerisinde etkin, yönlendirici
ve ilerletiei/geriletiei bir etkisi vardır.
Kapitalizmin gelişmesi burjuvazinin iktidara gelmesini zorunlu kılmıştır. Bu zorunluluk
(her zorunluluk gibi) kendisini 'raslantılar' içerisinde göstermiştir. Kapitalizmin hangi gelişme
düzeyinde burjuvazinin iktidara geleceği, hangisinde feodal sınıflarla iktidarın paylaşılacağı,
14
devrim veya reformcu bir yöntem izlenip izlenmeyeceği üretici güçler ile doğrudan
açıklanamaz. Burada siyasetin etkin rolü sahneye çıkar. Sınıflar arasındaki güç ilişkileri ve
mücadele bütün bu sürecinin belirleyici faktörü olarak ortaya çıkar. Geriei-feodal sınıflar
iktidarı vermemek için tarihin ilerleyişine karşı koymaya çalışırlar, hatta belli bir dönem için
başarılı olabilirler.
Üretici güçlerin belirleyiciliği genel bir eğilimdir. Bu eğilim tarihsel zorunluluk olarak
ifade edilebilir. Sosyalizm tarihsel bir zorunluluktur. Ancak bu zorunluluk bize sosyalist
devriminin 2 yıl sonra mı yoksa 20 yıl sonra mı gerçekleşeceğini ifade edemez. Devrimde iç
savaşın kaç gün süreceğini, sosyalizmin inşasının öncelikle hangi ülkede zafere ulaşacağını da
ifade edemez. Üretici güçlerin belirleyiciliğinden yola çıkarak sosyalist devrimin veya sosyalist inşanın zaferinin ilk önce en gelişmiş ülkede gerçekleşeceğini söylemek doğru bir
tezden yola çıkarak yanlış bir sonuca varmaktır. Siyasetsin rolünü, ekonomik gelişme
üzerindeki etkisini göz ardı etmek, determinist ve metafizik bir anlayışa düşmek demektir.
Burada belirleyici olan sınıf mücadelesinin mevcut durumu ve özgünlükleridir.
Kaba materyalizm veya metafizik materyalizm olarak bilinen, aslında idealizmin birçok
etkisini de içeren tarih anlayışı ekonominin, üretici güçlerin belirleyiciliğini savunurken
siyasetin, sınıf mücadelesinin etkin rolünü inkar eder. Böylece tarihte iradenin ve 'rastlantı'nm
etkin rolünü görmeyen determinist ve basitleştirilmiş bir sosyalizm şeması ortaya çıkar. Bu
şemaya göre sosyalist devrim öncelikle üretici güçlerin en ileri derecede geliştiği ülkelerde
gerçekleşecektir. Ekonomi ve siyaset arasındaki diyalektik ilişkinin yerine kaba belirleyicilik
ve basit determinist anlayışının konulması revizyonistlerin sosyalist devrime karşı çıkarken
kullandıkları felsefi cephaneliktir.
Rusya'da devrimci işçi hareketinin yükseldiği dönemlerde dahi Menşevikler, geri bir
ülkede sosyalist devrimin çok uzak bir geleceğin sorunu olduğunu iddia ettiler. Devrimin
burjuva karakterinden hareketle sosyalist bir devrimin kapitalizm uzun yıllar gelişmeden
mümkün olmadığını söylediler. Bu tutumları Menşevikleri sosyalist devrime karşı çıkan bir
parti haline getirdi ve Menşevik partisi karşı devrimin merkezlerinden biri oldu.
Bugün özellikle Büyük Ekim Devrimi sonrasında bu tür determinist/metafizik görüş
aşıldı. Üretici güçlerin henüz ileri düzeyde gelişmediği ülkelerde de sosyalist devrimin
gerçekleşebileceği kanıtlandı. Bu metafizik görüşün başka bir versiyonu daha -Troçkizm- var.
Buna göre sosyalizm ancak üretici güçlerin ileri düzeyde gelişmiş olduğu bir ülkede inşa
edilebilir ve zafere ulaşabilir. Sosyalist devrim geri bir ülkede gerçekleşse bile sosyalizmin
zaferi sağlanamaz.
Sınıf mücadelesinin belli bir aşamasında geri bir kapitalist ülkede proletarya iktidarı ele
geçirebilir. İktidarı ele geçiren proletarya, diktatörlüğü aracılığıyla üretimi toplumsallaştırıp,
halk yığınlarının ekonomik ve kültürel seviyesini yükselterek sosyalist ekonomiyi inşa
edebilir. Sosyalizmin kalıcı başarısı için gerekli olan geniş ölçekli ağır sanayi ve ileri teknik
temele, özgürleş-miş bilim ve halk yığınlarının sosyalist inşa çalışması ile sahip olunabilir.
Geri bir kapitalist ülkenin, büyük zorluklar sebep gösterilerek teknik temelini ve sanayisini
geliştiremeyeeeğini söylemek yanlıştır. Geri bir ülkede, sosyalizmin gücü ülkenin geriliğini
büyük zorluklara rağmen azaltır ve hatta yenebilir.
SSCB yaklaşık 20 sene içerisinde dünyanın en büyük sanayi ülkelerinden biri haline
gelmiştir. Teknolojisini hızla yenilemiş ve geliştirmiş; sonuçta en ileri teknolojiye sahip
ülkelerden birisi olmuştur. Teknik temelin kullanılması ve geliştirilmesi için gerekli eğitimli
kadro konusunda büyük adımlar atılmıştır. Yani sosyalizm geri bir ülkede, üretici güçlerin
sosyalizmde hızla gelişmesi sayesinde kurulmuştur. En azından geri bir ülke olmaktan
çıkabileceğini göstermiştir.
Üretici güçlerin seviyesinin sosyalizmin kurulmasını imkansız kıldığını söyleyen Troçkist
anlayış yukarda tartıştığımız determinist-menşevik anlayışının türevidir. Üretici güçlerin
seviyesi sosyalist devrimi imkansız kılar diyen görüş zaten geri bir ülkede sosyalizmin
kurulmasının imkansızlığını dayanak edinir. Sadece bir adım daha çamura batarak sosyalizm
15
imkansız ise proleter devrimde imkansızdır der. Sosyalist devrimin gerçekleştiği koşullarda
sosyalizmin inşasının imkânsız olduğu iddia edenlere Lenin şu cevabı vermişti:
"Burjuva, sosyalist-devrimei ve Menşevik basındaki bu her zamanki, şu ya da bu biçim
altında alışılmış itiraz, geri kalmış bir kapitalizmi savunmaya yönelik, gerici bir kanıt,
Struve'nin uşak elbisesini taşıyan bir kanıt oluşturuyor.
"Sosyalizm için henüz olgun olmadığımız söyleniyor; sosyalizmi kurmak için çok
erkendir; devrimimiz bir burjuva devrimdir; bu nedenle burjuvazinin uşakları olmak
gerekiyor.
"Burjuvazinin uşakları kesilen ve böyle düşünen ve sosyalist-devrimeilerin de kendilerine
katıldıkalrı sözde Marksistler (eğer düşüncelerinin teorik temelleri incelenirse) emperyalizmin
ne olduğunu, kapitalist tekellerin ne olduğunu, devletin ne olduğunu, devrimci demokrasinin
ne olduğunu anlamıyorlar. Çünkü, eğer bunu anlasalardı; sosyalizme gitmeden öncülük
edilemeyeceğini kabul etmek zorunda kalırlardı." (Lenin, Ekim Devrimi Dosyası, Sf. 404)
Troçkizm bu anlamda çamura batmıştır ama Menşevizmden bir adım daha az. Bu 'bir
adım' Troçki'nin Ekim Devriminin hemen öncesinde Bolşeviklere katılmasına sebep olmuştur.
Troçkizm geri bir ülkede sosyalist devrimin gerçekleşebileceğini ancak sosyalizmin inşa
edilemeyeceğini savunur. Böylece Marksizm'in revizyonundan ibaret olan metafizikdeterminist materyalizmi savunur. Bu materyalizmdir ancak Marksist materyalizm değil
metafizik dolayısıyla idealist yönler taşıyan ekletik bir anlayıştır; oportünizmdir.
Marks'ın sosyalist devrim öngörüsü üzerine
Kapitalizm sanayi devrimiyle birlikte üretici güçleri olağanüstü bir hızda geliştirmiş,
özellikle Batı Avrupa ülkelerinde ileri derecede gelişmiş kapitalist ülkeler yaratmıştır.
İngiltere başta olmak üzere Fransa, Almanya gibi ülkelerde kapitalizm gelişmiş, dolayısıyla
diğer sınıflarla ilişkilerini (görece olarak) koparmış, topraktan ve küçük üretimden
özgürleşmesi bakımından güçlü bir işçi sınıfı yaratmışlardır. İngiltere'de 1830'lu yıllarda
işçilerin oy hakkı için başlattıkları Çartist hareket, Fransa'da 1830 Lyon işçilerinin
ayaklanması, tüm Avrupa'yı sarsan 1848-49 devrimleri işçi sınıfının tarih sahnesine çıkışının
göstergeleriydi.
Kapitalizmin ileri derecede geliştiği Avrupa ülkeleri dışında işçi sınıfı ya yeterince ya da
hiç gelişmemişti. İşçi sınıfının iktidarı yoluyla kurulabilecek bir toplumsal örgütlenme olan
sosyalizm için güçlü bir proletaryanın varlığı önemli bir etkendi. Marks birinci olarak bu
etkene dikkat çekiyordu. 19. yüzyılın başında siyasal ve toplumsal etkinlik bakımından güçlü
bir proletarya aynı zamanda proletaryanın sayısal olarak toplumun büyük çoğunluğunu
oluşturduğu ülkelerde mevcuttu. Kapitalizmin gelişme derecesiyle orantılı olarak
proletaryanın toplum içindeki ağırlığı, onun siyasal gelişmişliğiyle denk düşüyordu (her
zaman geçerli olmayan bir durum). Bu açıdan sayısal ve siyasal olarak güçlü bir proletaryaya
sahip olan gelişmiş kapitalist ülkeler Marks'a göre sosyalizmin ilk zafer kazanacağı ülkeler
olmalıydı.
Marks'ın öncelikle gelişmiş kapitalist ülkelerde sosyalizmin zafer kazanacağını
belirtirken dayandığı ve dikkat çektiği ikinci etken de bu ülkelerde sosyalizmin inşasının daha
'kolay' olmasıydı. Güçlü bir proletarya yalnızca sosyalist devrim için değil sosyalizmin
kuruluşu için de önemli bir öğeydi. Bu kapitalizmin ve üretici güçlerin yüksek bir düzeyini
öngörüyordu. İleri derecede gelişmiş sanayi ve teknik temele sahip olan bir ülkede
sosyalizmin inşası daha kolay olacaktı.
16
Marks başlangıçta bu düşünceye sıkıca bağlı kalarak sosyalizmin öncelikle İngiltere'de
zafer kazanacağını savundu. 19. yüzyılın başında kapitalizmin en ileri düzeyde gelişmiş
olduğu ülke İngiltere idi. Güçlü bir proletaryaya ve nispeten bağımsız bir sınıf hareketine
sahipti.
Genellikle Marks’ın öngörüsünde yanıldığına dair bir kanı mevcuttur. Marks’ın
ekonomik gelişme derecesiyle siyasal gelişme derecesinin denk düştüğünü, sosyalizmin
öncelikle üretici güçlerin en ileri derecede geliştiği ülkede zafer kazanacağını söyleyerek kaba
bir materyalizme düştüğü, siyasal üstyapının etkisini küçümseyip ekonomist bir anlayışa sahip
olduğu iddia edilir. Bu kanı baştan sona yanlıştır. Bu, Marks’ın daha sonraki tahlilleri
incelendiğinde çok daha iyi görülebilir.
Marks devrimin başlangıç yerinin İngiltere olacağını söylemişti. Bu öngörüde İngiltere'de
yükselen Çartist hareket ile kapitalizmin ileri düzeyde gelişmiş olmasının etkisi inkar
edilemez. Bu anlamda devrim üretici güçlerin en gelişmiş olduğu ülkeden başlayacaktı.
Ancak Marks'ta devrimin zaferi ile üretici güçlerin seviyesi arasındaki doğrudan bir eşitlik
kurulması fikri geçici bir süre etkili olmuş ve Marksizm'e egemen olmamıştır. 1948-49
devrimleriyle Marks Avrupa devriminin merkezinin İngiltere'den Fransa'ya kaydığını söylemişti. 1870 Alman-Fransız savaşıyla birlikte Almanya'da güçlü bir Sosyal Demokrat Parti
varlığı ve işçi sınıfının küçümsenmeyecek oranda kazanılması Marks’ın devrimin merkezinin
Fransa'dan Almanya'ya kaydığı sonucunu çıkarmasına neden oluyordu:
"Alman işçi sınıfı, hakkı olan tarihsel rolü o zaman oynamazsa, bu kendi hatası olacaktır.
Bu savaş, kıta Avrupasındaki işçi sınıfı hareketinin çekim merkezini Fransa'dan Almanya'ya
kaydırmıştır. Bu durum, Alman işçi sınıfına daha büyük sorumluluklar yüklüyor..." (MarksEngels, Seçme Yazışmalar, Sf. 27)
Marks devrimin merkezinin Almanya'ya kaydığından bahsederken Fransa ve
Almanya'nın üretici güçlerini karşılaştırmayıp proleter hareketinin durumunu temel alıyor.
Marks’ın tahlilleri 'öncelikle en ileri ülkede sosyalizmin kurulabileceği' anlayışının aşılmış
olduğunu gösterir. Çünkü ne Almanya ne de Fransa kapitalizmin en ileri derece geliştiği
ülkeler değillerdi. Almanya ve Fransa bir bakıma küçük burjuva ülkesiydi denilebilir. Ancak
şurası kesindir ki en ileri kapitalist ülkeler değildi.
Buraya kadar yapılan tahlillerden Marks’ın en ileri ülkede olmasa bile öncelikle gelişmiş
kapitalist ülkelerde sosyalizmin zafer kazanacağı anlayışını savunduğu ve kısmen
ekonomizme düştüğü ileri sürülebilir. Marks’ın savunduğu görüş yanlış olmayıp 19. yy
kapitalizminin özgünlüğünün sonucudur. Yukarıda açıkladığımız gibi kapitalizmin geliştiği
ülkelerde güçlü bir proletarya ve nispeten bağımsız bir sınıf hareketi söz konusuydu.
Kapitalizmin gelişmemiş olduğu ülkelerde ise bir proleter hareketten bahsedilemezdi. Marks
bu yüzden (tam da bu yüzden) sosyalizmin öncelikle gelişmiş kapitalist ülkelerde zafere
ulaşabileceği görüşünü savundu. Proleter hareket hangi ülkede yükselirse ve az da olsa
örgütlü bir niteliğe bürünürse Marks sınıflar arasındaki güç ilişkilerinin ve somut koşulların
tahlili üzerinden o ülkede sosyalizmin diğerlerinden daha yakın bir gelecekte
gerçekleşebileceğini söyledi. Bu yüzden Marks’ın tahlilleri doğruydu. Ekonomik gelişme
düzeyine körü körüne bağlı kalmıyor, siyasal gelişmişlik düzeyini de hesaba katıyordu.
Marks yalnızca gelişmiş kapitalist ülkelerdeki değil henüz feodal ilişkilerin egemen
olduğu Rusya gibi ülkelerdeki devrimci hareketlerle de yakından ilgilendi. Bu ülkelerde
siyasal gelişmişliğin sonucu olarak üretici güçlerin geri düzeyine rağmen kapitalizm aşaması
atlanarak sosyalizme geçilebilme ihtimalinden bahsetti.
Buna göre köy komünleri üzerinden sosyalizm kurulabilir ve sosyalizm altında üretici
güçler geliştirilebilirdi. Yani Marks sadece gelişmiş kapitalist ülkelerde değil devrimci
hareketin yükselişi söz konusu olduğunda geri ülkelerde de sosyalizmin kurulabileceğini
öngörüyordu.
17
***
75)
"Marks hiçbir zaman geri bir ülkede bir proleter devrimini öngörmedi." (Troçki, İHD, Sf.
Troçki bu noktadan yola çıkarak sosyalizm anlayışını Marks'a dayandırdığını iddia eder.
Böylece Stalin'in, açıktan kabul etmese de Lenin'in Marks’ın sosyalizm anlayışından
uzaklaştığını söyler. Troçki'ye göre Marks, sosyalizmin öncelikle en ileri ülkede zafer
kazanacağını söylemiştir. Ve devrimin tek ülkede zaferi imkansızdır demiştir. İkinci tezi daha
sonraki bölümlerde inceleyeceğiz. Yukarıda belirttiğimiz gibi Marks’ın bilimsel-felsefi
düşüncesinin gelişmesinin başlangıç aşamasında kaba ekonomist bir yaklaşımdan bahsedilebilir. İngiltere üretici güçlerin en ileri düzeyde geliştiği ülke olduğu için sosyalist devrim
öncelikle bu ülkede patlak verecekti. Bu öngörü gerçekleşmedi. Zaten Marks bu öngörüyü
hayatı boyunca savunmuş da değildir. Marks kısa süreli kaba-ekonomist yaklaşımı aştı ve
Engels'le beraber Marksizm'i inşa etti.
Marks ve Engels'in bir süre için savundukları üretici güçlerin en çok geliştiği ülkede İngiltere- ilk sosyalist devrimin gerçekleşeceği öngörüsü ekonomi ile siyaset arasında kurulan
bu kaba-determinist ilişki revizyonistler tarafından mutlak olarak ilan edildi. Marks ve
Engels'in 1840'h yıllarda yükselen Çartist hareketinden etkilenerek savundukları bu görüş
kutsal ilan edildi ve Marksizm dogmatikleştirildi. II. Entarnasyonal sosyalist devrimin geri
kalmış ülkelerde gerçekleşemeyeceğini, geri doğu halklarının uygar Avrupa işçi sınıfının
görevlerine yaklaşamayacağını resmi strateji olarak belirledi. Gelişmiş Avrupa ülkeleri
dışında hiçbir ülkede sosyalist devrim gündeme gelemezdi; buna göre geri ve sömürge
ülkelerde komünist partiler sosyalist devrimi hedefleme-meli, dahası sosyalist devrim
gerçekleşemeyeceği için bu ülkelerde komünist partilerin kurulması için çaba
hareanmamalıydı. Marks’ın görüşlerinin do-nuklaştırılması komünist partileri geri ülkelerdeki
işçi hareketlerini küçümseyen bir anlayışa yok açmakla kalmamış, iktidar perspektifinden
uzaklaştırmış reformist bir çizgiye sürüklemiştir.
Üretici güçlerin gelişme düzeyi açısından geri bir ülke olan Rusya'da işçi hareketi içinde
'sosyalist' etiketli partilerden biri olan Menşevikler tam da bu anlayıştan (Marks’ın
görüşlerinin donuklaştırılmasmdan) yola çıkarak sosyalist devrimin geri bir ülkede
gerçekleşemeyeceğini, ancak Avrupa ülkelerinde sosyalist bir devrimin gerçekleşebileceğini
savundular. Bu yüzden Rusya'nın görevi sosyalizme geçişi hedeflemeyen onlarca yıllık
kapitalist birikim dönemini öngören bir burjuva devrimdir. Kapitalizmin uşağı olmak ve
Marks’ın görüşlerini donuklaştırmak; sınıf savaşımı içerisinde aynı anlama gelmiştir.
II: Enternasyonal oportünistleri, Menşevikler, devrim ve sosyalizmden ödü kopan
reformistler Rusya'da sosyalist devrimin gerçekleşemeyeceği düşüncesini daha temel bir
noktaya dayandırıyorlar. Bu da sosyalizmin geri bir ülkede inşa edilemeyeceği tezi, yani
Troçkizm'in temel tezidir. Menşe-viklere göre sosyalizm geri bir ülkede inşa edilemeyeeekse
sosyalist devrim için zamansızca bir çabaya girmek boşunadır. Menşevikler Ekim devriminden sonra da Bolşeviklerin ütopik bir çaba içerisinde olduklarını, sosyalizmi inşa
edemeyeceklerini dahası demokrasiyi de yok ettiklerini tekrarlayıp durdular.
Troçki de bu tezden yola çıkar ancak farklı bir yorumla farklı bir sonuca ulaşır: Evet, geri
bir ülkede sosyalizm inşa edilemez ancak yine de geri bir ülkede sosyalist devrim için
mücadele etmeliyiz. Sonrasında sosyalist inşayı gerçekleştirmeyeceğiz ama dünya devrimi
için tüm gücümüzü kullanacağız.
Sosyalizmi kurmadan dünya devrimini desteklemek ise olsa olsa hayaldir. Troçki
Marksizm'in diyalektik özünü atıp donuklaştırdığı diye SSCB'de sosyalizm inşa edilmeyecek
değildi. Dünya devrimi sosyalizmin inşası ile çok daha büyük bir ivme kazandı.
Kapitalizmin birinci aşaması ve 19. yüzyıl sınıf mücadelesinin özgüllüğünde doğru olan
Marksist tez (sosyalizmin öncelikle ileri ülkelerde zafer kazanabileceği tezi) kapitalizmin
18
emperyalist aşamaya geçişi ile geçerliliğini yitirdi. Artık 19. yy'daki gibi proletarya yalnızca
ileri kapitalist ülkelerde değil geri ülkelerde de ciddi bir güç haline gelmişti. Avrupa'da büyük
ilerleme kaydeden kapitalizm tüm dünyaya yayılarak bir dünya sistemi haline gelmiş ve
emperyalizm çağı başlamıştı. Proleter devrim yalnızca Avrupa ülkelerinde değil geri ve
sömürge ülkelerde de öncelikle gerçekleşebilirdi.
Bu kadarla da kalmıyordu. Üretici güçlerin kapitalizm tarafından engellenen, emperyalist
sömürü nedeniyle kısıtlanan gelişmesi sosyalist devrimle birlikte büyük bir hız kazanıp geri
teknik temel yerine ileri bir teknik temel ve güçlü bir sanayi yaratılabilir. Proletarya
diktatörlüğü teknik temelin geriliğinin yarattığı zorluklara teslim olmak yerine üretici güçleri
geliştirerek sosyalizmi kurabilir. Sosyalizmin inşası için üretici güçlerin düşük düzeyi kesin
bir engel olmaktan çıkmış, Marksizm kılavuzluğunda aşılabilir bir zorluk haline gelmiştir. Bu,
SSCB'nin geri teknik temelden dünyanın en ileri teknik temele sahip ülkelerden birisi haline
gelmesi ile kanıtlanmıştır. Artık geri ve sömürge ülkeler için de sosyalizm somut bir hedef
haline gelmişti. Bu yüzden Lenin kapitalizmin ikinci aşamasına emperyalizm ve proleter
devrimler çağı adını verdi.
Troçki ve Troçkistlerin dediği gibi Marks ve Engels sosyalist devrimin öncelikle gelişmiş
kapitalist ülkelerde gerçekleşme ve dolayısıyla sosyalizmin zafer kazanma olasılığını
savundular. Ancak Troçki'nin savunduğu biçimde değil.
Troçki'nin sosyalizmin en gelişmiş kapitalist ülkelerde öncelikle zafer kazanacağını
söylerken, siyaset ve üstyapıyı tamamen işlevsiz ve edilgen bir hale getiriyor. Sosyalizmin
zafer kazanmasının önceliği konusunda belirleyici tek etkenin üretici güçlerin gelişme düzeyi
olduğunu söyleyerek kaba, metafizik-determinist materyalizme düşüyor. Siyaset ve üstyapının
ekonomi üzerindeki hızlandırıcı etkisini dikkate almıyor.
Marks görüşünde haklıydı, Troçki görünüşte Marks ile aynı düşünceyi savunduğunu
söylerken haksızdır. Çünkü Troçki ekonomik gelişme düzeyini temel alırken üstyapı ve
siyasetin (belirleyici olmayan) ama etkin rolünü küçümsüyor, Marks ekonomik gelişme
düzeyini temel alırken üstyapı ve siyasetin rolünü küçümsemek bir yana her zaman vurguladı.
Marks gelişmiş kapitalist ülkelerde sosyalizmin öncelikle zafer kazanacağı öngörüsünü yalnızca üretici güçlerin gelişme düzeyine dayandırmıyordu. 19. yy'da gelişmiş ülkeler aynı
zamanda güçlü işçi hareketlerinin mevcut olduğu ülkelerdi. Proleter devrimin ve sosyalist
inşanın zaferinin öncelikle gelişmiş ülkelerde olacağı öngörüsü siyasal gelişmişlikle de
bağlantılıydı. Bu yönüyle Marks siyasetin ekonomi üzerindeki etkisini hesaba katıyor ve
diyalektikten ayrılmıyordu.
Marks’ın tahlili 19. yy kapitalizminin doğru bir genellemesini veriyordu. Çünkü diğer
ülkelerde bırakın işçi sınıfı hareketini, işçi sınıfından söz etmek dahi detaylı araştırmaları
gerektiriyordu. Bu yüzden sosyalizmin zaferinin öncelikle gelişmiş Avrupa ülkelerinde
gerçekleşeceği tezi kapitalizmin birinci evresi için doğru bir tahlildi. Troçki'nin düştüğü
metafizik materyalizm Marks için çoeukçaydı.
19. yy'da işçi sınıfının gücü, proletaryanın iktidara gelmesine yetmedi. Ancak kapitalizm
birinci evresinde de beklemedi. İkinci evreye, emperyalizm ve proleter devrimler çağma
ilerledi. Marks’ın görüşleri gerekli teorik temeli sağlıyordu. Marksist tahliller ve sonuçları
doğruydu. Ancak kapitalizmin ikinci evresi Marksizm'in ilkeleri temelinde yeni teorik
açılımlar gerektiriyordu. Bu işi Lenin üstlendi. Emperyalizmi, kapitalizmin değişen yüzünü,
devleti, sosyalizmi, devrime giden yolun strateji ve taktiğini Marksist temelde ortaya koydu.
Emperyalizm ve proleter devrimler çağının Marksizm'i olarak Leninizm ortaya çıktı ve
dünyanın altıda birinde zafer kazandı.
Emperyalizm çağında, kapitalizmin birinci evresinde varolan üretici güçlerin gelişme
düzeyi ile siyasal bilinç arasındaki yaklaşık çakışma artık bulunmuyordu, (bu çakışma
determinist bir sonuç değil tarihsel koşulların özgün bileşiminin sonucuydu) Emperyalizme
ilerleyen kapitalizm dünyanın büyük bölümünde proletaryayı yaratmıştı. Marksizm'in proleter
hareket içindeki itibarı artmıştı. Sosyalist devrim yalnızca ileri ülkelerin meselesi olmaktan
19
çıkıp tüm ülkeler için sınıf mücadelesinin gelişme derecesine bağlı olarak olasılık haline
gelmişti. Proleter hareket geri ülkelerde de güç kazanabiliyordu. Kapitalizmin birinci
evresindeki çakışma artık geçersizdi ve üretici güçleri düşük gelişme seviyesinde bulunan
ülkelerde proletarya ezilenlere önderlik ederek sosyalist devrime doğru yürüyebiliyordu.
Emperyalistler arasındaki çatışma ve rekabet, devrimin merkezini Avrupa'dan emperyalist
zincirin en zayıf halkası olarak beliren ülkelere kaydırıyordu.
Artık sosyalist devrim öncelikle Avrupa gerçekleşecek tezi mutlak olarak ele alınamazdı.
Geri ülkelerde (Rusya'da olduğu gibi) sosyalist devrim daha erken zafer kazanabilirdi ve
kazandı. Bu devrimin öncelikle Avrupa ülkelerinde gerçekleşemeyeceği anlamına
gelmiyordu. Ancak belirleyici olan devrimci bunalım ve ülkelerdeki sınıflar arasındaki güç
ilişkileriydi. Bu yüzden devrim eğer koşullar olgunlaşmışsa Rusya'da patlak verebileceği gibi
Almanya'da da gerçekleşebilirdi.
Sosyalist devrimi gerçekleştiren geri bir ülke, üretim araçlarını burjuvazinin elinden
alarak gelişmesinin önündeki en büyük engeli kaldırır. Sömürgeci bağlar rafa kaldırılır. Geri
bir ülke sosyalist devrimden sonra da geri kalacaktır, üretici güçlerini geliştiremeyeeektir diye
bir toplumsal yasa yoktur. Troçki ne kadar arasa da böyle bir yasa bulamamıştır, yaşam ve
SSCB pratiği böyle bir saçmalığa izin vermemiştir. Ama gözler kapatılınca, ideolojik temeller
oportünizm olunca yeni 'toplumsal yasalar' da yaratılabilir!
Sosyalist devrimin zaferi ile üretici güçlerin hızla gelişmesi, sosyalist inşanın ilerlemesi
ülkeden ülkeye değişik süreler alır. İngiltere'de bu süreç (ekonomik inşa anlamında) daha
kolay olacakken Rusya gibi geri bir ülkede daha büyük zorluklar mevcuttur. Ancak sosyalizm
ve proleter iktidar bu zorlukların üstesinden gelip kapitalizmin üretici güçleri seviyesine
yaklaşabilir hatta geçebilir. Üretici güçler düşük seviyesinden yüksek bir gelişme seviyesine
çıkarılabilir. Bu proleter siyasetin (yığınların koşullarını iyileştirme temelinde) ekonomik
gelişme konusunda burjuva siyaset karşısındaki ilerici niteliğini gösterir. Aynı zamanda
siyaset ve üstyapının ekonomi ve üretici güçler üzerindeki etkin rolünü.
Bu etkin rol Troçki'nin metafizik materyalist anlayışında önemsiz bir ayrıntıdır. 'İlke'
olarak sözde kabul edilir ama uygulamada yok sayılır. Troçki'ye göre geri bir ülkede sosyalist
devrim üretici güçleri yeteri kadar geliştiremez, bu sebeple de sosyalist inşa gerçekleşemez.
Proletarya iktidarı üretici güçleri geliştirip sosyalist bir sanayi yaratamaz. Bu yüzden SSCB
sanayi ülkesi olmak bir yana dünya 'sosyalizmi' gerçekleşmediği sürece bir tarım ülkesi olarak
kalmaya mahkumdur:
"Bugünkü durumda bu, İngiliz proletaryasının, iktidara geldikten ve burjuvaziyi tahtından
indirdikten sonra, bizim sosyalist inşa çalışmalarımızı hızlandıracağımız anlamına gelir, bu
hızlandırma, örgütleme, teknik ve her türlü yardım yoluyla olacaktır. Bu yardım, salt insanlık
sevgisinden gelen bir yardım elbette değildir, çünkü İngiltere'deki sosyalist kuruluşu biz
buğdayımızla, tomruk ve başkaca hammadde ile destekleyeceğiz." (Troçki, Gündelik Hayatın
Sorunları, Sf. 179)
SSCB'nin sosyalizme yapacağı katkı bir sanayi ülkesi haline gelmek, üretici güçleri
geliştirmek değil sosyalist İngiltere'ye "buğdayımızla, tomruk ve başkaca hammadde ile"
desteklemektir. Troçki'nin perspektifinde üretici güçleri geliştirmek bir sanayi ülkesi olmak
değil geri bir ülkede sosyalizmin imkansızlığından yola çıkarak bir tarım ülkesi olarak kalmak
vardır. Ülke sanayisi ve tarımının henüz yeterince gelişmediği bir dönemde (1927) Troçki
şöyle diyordu:
"Amerikan teknolojisinin en modern başarılarının aşılanması temelinde Sovyet mülkiyet
biçimleri - işte bu gerçekten sosyalizmin ilk aşaması olurdu." (İhanete Uğrayan Devrim, Sf.
79)
'Toplumsal yasa' SSCB'nin ileri kapitalist ülkelerin teknik temelini yakalayamayacağını
ve bu yüzden sosyalizmi kuramayacağını söylüyor sanki! ABD teknolojisi aşılansa sorun
20
çözülecek; en ileri teknik temel sağlanacak ve sosyalizm kurulacak. Yalnızca en ileri teknik
temelde.
Peki en ileri teknik temelden biraz geri olsa? Troçki'nin hesabı göreceli bir nicelik
üzerinden yapılan bir proje gibi. Bir market açmak için belli bir sermayeyi biriktirmeye
çalışan tüccar edası. Oysa sosyalizmin inşası için önce en ileri teknik temel sağlanacak sonra
inşa başlayacak denilemez. Zaten sosyalizmin inşası teknik temelin gelişimini hızlandırır ve
ileri teknik temeli yaratır; ileri teknik temel de sosyalizmin inşasını hızlandırır. Teknik temel
sosyalizmin başarısı için kesinlikle önemlidir; ama geri bir teknik temel sosyalizmin inşası
sürecinde ilerletilebilir. Troçki bu gerçeği atladığında 'teknik temel geri, sosyalizm de
imkansız' sonucuna ulaşıyor.
2.2.2 "Kapitalizmden Çıkan Yeni Toplum": Sosyalizm
Troçki sosyalizmin en ileri teknik temel üzerinde inşa edilebileceğini düşünüyordu.
Sosyalizmin maddi temeli geniş ölçekli makineli üretimdir. Ancak sosyalizmin inşası için
sosyalist devrimden önce bu teknik temelin bulunması olmazsa olmaz değildir. Teknik temel
sosyalizmin inşası sürecinde geliştirilebilir; geniş ölçekli makineli üretim hayata geçirilebilir.
Böylece sosyalizmin inşası kendi temelini sağlamlaştırarak görevini yerine getirmiş olur.
Sosyalizmin maddi temelinin geniş ölçekli üretim olması olgusunun yanlış anlaşılması
Troçki'de baştan sona yanlış bir görüşün ortaya çıkmasına sebep oldu. Troçki, bu noktadan
yola çıkarak sosyalizmi bir idealler dünyası düzeyine yükseltti. Sosyalizmi sınıfsız, sınırsız ve
devletsiz bir toplum olarak tasarlayarak komünizmin ikinci aşaması ile karıştırdı.
Proletarya kapitalizmden devraldığı miras üzerine (sanayi, tarım, insanların kültürü vb.)
komünizmi kurmaya başlar. Kapitalizmden devralman miras üzerine kurulan komünizmin ilk
aşaması sosyalizmdir. Marks sosyalizmden bahsederken şöyle der:
"Burada (işçi partisi programının incelenmesinde) ulaştığımız şey, kendine özgü temeller
üzerinde gelişmiş bulunduğu biçimiyle değil, tersine, kapitalist toplumdan çıkmış bulunduğu
biçimiyle bir komünist toplumdur; o halde, ekonomik, törel, entelektüel bütün bakımlardan
henüz bağrından çıktığı eski toplumun izlerini taşıyan bir toplum," (Marks, Gotha
Programının Eleştirisi)
Marks’ın "ekonomik, törel, entelektüel bütün bakımlardan henüz bağrından çıktığı eski
toplumun izlerini taşıyan bir toplum" ile ifade ettiği Troçki'ye göre sınıflar, devlet ve ulusların
ortadan kalkmış olduğu bir toplumdur. Eski toplumun izlerini taşımakla kastedilen bu
değildir. Eski toplumun izleri başta sınıflar olmak üzere devlet aygıtıdır. Sadece bu giriş
paragrafında bile Marks’ın sınıfların, ulusların ortadan kalktığı, devletin söndüğü yüzlerce yıl
sonraki bir ütopyayı değil kapitalizmin yıkılmasından hemen sonraki toplumu ifade ettiği
anlaşılabilir. Lenin de Marks’ın öngörüsünü onaylayarak; sosyalizmin, kapitalizmden yeni
çıkan komünizm olduğunu belirtir:
"Sosyalizm ile komünizm arasındaki bilimsel ayrım, kısacası birinci terimin
kapitalizmden çıkan yeni toplumun birinci evresi anlamına, ikinci terimin de bu toplumun
daha sonraki, daha yüksek evresi anlamına gelmesine dayanıyor." (Lenin, Ekim Devrimi
Dosyası, Komünist Cumartesiler Konusunda, Sf" 530)
Marks, sosyalizmin kapitalist toplumun mirası üzerine kurulmasından bahsediyor. Yani
sosyalizm, 'kapitalist toplumdan çıkmış bulunduğu biçimiyle bir komünist toplumdur'. Lenin,
'Devlet ve Devrim'inde Marks'tan yukarıdaki alıntıyı yaptıktan hemen sonra şunu ekliyor:
"İşte kapitalizmin bağrından henüz çıkmış bulunan ve bütün alanlarda eski toplumun izlerini
taşıyan bu komünist toplumu, Marks, komünist toplumun 'birinci', ya da alt evresi olarak
adlandırır." (Lenin, Devlet ve Devrim, Sf. 102, Alt çizgi bizim)
Evet, Lenin Marksist devlet kuramını incelediği 'Devlet ve Devrim' eserinin 'Komünist
Toplumun Birinci Evresi' adlı bölümüne böyle giriş yapıyor. Girişinde komünizmin birinci
21
evresi olan sosyalizmin, kapitalizmin bağrından henüz çıkmış bulunan bir toplum biçimi
olduğundan bahsediyor. Kapitalizmin bağrından henüz çıkmış bir sosyalist toplumun
özellikleri nelerdir? Proletarya, öncelikle burjuvaziyi mülksüzleştirme amacıyla iktidarı ele
geçirmiş ve proletarya diktatörlüğünü kurmuştur. Bu diktatörlük vasıtasıyla karşıdevrim
üzerinde bir zafer kazanılmıştır. Proletarya diktatörlüğü, sosyalizmi bir yandan kapitalizmin
mirası üzerinde inşa ederken diğer yandan kapitalizmin mirasına karşı savaşır. İktidardaki
proletaryanın seçim şansı yoktur; sosyalizm Marks ve Lenin'in belirttiği gibi kapitalizmden
kalan miras üzerinde inşa edilecektir. Bu miras; üretici güçlerin kapitalizm tarafından
engellenen gelişmesi sonucu varlığını sürdüren kır-kent karşıtlığı, işçi ve köylü sınıflarının
varlığı, kafa ve kol emeği arasındaki karşıtlık, eski burjuva ve küçük burjuva alışkanlıklar,
gelenek ve görenekler ve hala işleyen 'burjuva hukuku'dur,
Troçki ise Marks ve Lenin'in tarifleriyle çelişen bir sosyalizm tanımı yapar:
"ilk doğuş aşamasında bile komünist toplum (yani sosyalizm, yazar) burjuva toplumdan
daha yüksek bir gelişim düzeyinde olmalıdır." (Troçki, İhanete Uğrayan Devrim, Sf. 67)
"...bütün bakımlardan henüz bağrından çıktığı eski toplumun izlerini taşıyan bir toplum"
olan sosyalizmin daha başlangıç aşamasında kapitalizmden daha yüksek bir gelişim
düzeyinde olması imkansızdır. İç savaş ve ekonomik zorluklar üzerinden gerçekleşen
sosyalist devrim sonrasında en ileri teknik temel hemen yakalanamaz. Marks, sosyalizmi
kapitalist toplumdan henüz çıkan ve onun izlerini taşıyan bir toplum olarak ifade ederken
Troçki eski toplumdan çıktığı biçimiyle değil gelecekte ve ancak çok yüksek üretici güçler
düzeyinde kurulabilecek bir toplum olarak görüyor. Sosyalizmi böyle tanımlayınca elbette
geri bir ülkede sosyalizm kurulamaz fikrinin temeli hazırlanmış olur. Troçki üretim
araçlarının toplumsallaştırılması ve üretim ilişkilerinin sosyalist bir nitelik kazanması ile
sosyalizmin kurulamayacağını bir de kapitalist ülkelerle yapılan istatistik
değerlendirmelerinde en önde olmanın gerektiğini söylüyor. İkinci sıra? Olmaz. En önde.
Troçki sosyalizmi komünizme geçişte ilerleyen bir süreç değil belli bir eşik değerinin
atlanması ile gerçekleşecek bir proje olarak görüyor!
Komünizmin, kapitalizmin mirası üzerinde kurulması 'bütün alanlarda eski toplumun
izlerini taşıyan bu komünist toplum'u yani sosyalizmi zorunlu kılar. Kapitalizmin en önemli
mirası sınıfların varlığıdır. İktidardaki proletarya, devlet aygıtının yardımıyla sosyalist inşayı
gerçekleştirir. "Sosyalizm yalnızca proletarya diktatörlüğü eliyle yürütülebilir." (Lenin,
Kyevski'ye yanıt)
Kapitalizmin bağrından henüz çıkmış olan komünizm olarak sosyalizmde devletin varlığı
zorunludur. Sosyalizmde, eski burjuva alışkanlıklar, restorasyon çabasındaki burjuvazinin
kalıntıları, proletaryayla ittifak halindeki köylülük, 'herkesten yeteneğine göre, herkese emeği
kadar' ilkesi ile ifade edilen 'burjuva hukuk' vardır. Proletarya diktatörlüğü sosyalizm
koşullarında, proletaryanın, kapitalizmi restore etmek isteyen burjuvazi üzerindeki egemenlik
ve baskı, köylülük ile ittifak aracıdır.
2.2.3 "Burjuva Hukuk"
Troçkistler Marks, Engels ve Lenin'in sosyalizmi sınıfsız, devletsiz bir toplum olarak
tanımladığını söyler. Ancak bunu söylerken derin tahlillere girmekten kaçınırlar. Bol laf
kalabalığıyla görüşlerinin doğru olduğunu kabul ettirmeye çalışırlar, 'Marks ve Lenin
yazılarında açıkça belirtmişlerdir' derler ama bu yazıları tahlil edemezler. Bazı genel alıntıları
gösterip, konu üzerine temel yazıları göz ardı ederler,
"Kapitalizmden çıkan yeni toplum" olan sosyalizmde; kapitalizmin kaçıla-mayaeak
kalıntıları vardır. Bunlara bir önceki bölümde değindik.
Üretici güçlerin gelişme düzeyi, toplumun tüm ihtiyaçlarını karşılayacak düzeyde üretimi
henüz sağlayamaz. Bu yüzden ürünlerin paylaşımı insanların ihtiyaçlarına göre değil,
ürünlerin üretiminde harcadıkları emeğe göre belirlenir. Diğer yandan sosyalist bir kültür
22
edinen ancak henüz kapitalist kültürün etkisinden tam olarak kurtulamamış insanların
varolduğu bir toplumda 'emeğe göre paylaşım' zorunludur. 'Herkesten yeteneği kadar herkese
ihtiyacına göre' ilkesi üretici güçlerin yüksek bir gelişme düzeyine eriştiği ve toplumun
kapitalizmin kültürel mirasından kurtulduğu, çalışmanın dışsal bir 'zorunluluk' olmaktan
çıktığı komünist toplumda mümkündür. Sosyalizmde geçerli olan 'herkesten yeteneği kadar
herkese emeğine göre' ilkesi bir ölçüde kapitalizmde geçerli olan 'burjuva hukuk'un devamı
anlamına gelir. Marks sosyalizmde burjuva hukukun zorunluluğunu şöyle açıklar:
"Burjuva hukuku ... komünist toplumun, uzun doğum sancılarından sonra kapitalist
toplumun içinden çıktığı biçimiyle ilk aşamasında kaçınılmazdır. Hukuk hiçbir zaman,
toplumun ekonomik yapısından ve bu yapının koşullandırdığı kültürel düzeyden üstün
olamaz." (Marks, Gotha Programının Eleştirisi)
Lenin bu durumu şöyle ifade eder:
"Demek ki, komünist toplumun (genellikle sosyalizm adı verilen) birinci evresinde,
'burjuva hukuk' tamamen değil, ancak kısmen, ancak ekonomik devrimin yapılmış bulunduğu
ölçüde, yani ancak üretim araçlarıyla ilgili olarak yürürlükten kaldırılmıştır. 'Burjuva hukuk',
bireylerin üretim araçları üzerindeki özel mülkiyetini tanıyordu. Sosyalizm üretim araçlarını
ortaklaşa mülkiyet haline getirir. İşte bu ölçüde ama ancak bu ölçüde burjuva hukuk
yürürlükten kaldırılmış olur." (...) "Bununla birlikte bu henüz komünizm değildir, ve henüz,
eşit olmayan insanlara eşit olmayan (gerçekte eşit olmayan) bir emek tutarı için, eşit bir
nicelikte ürün veren 'burjuva hukuku'nu ortadan kaldırmaz." (Lenin, Devlet ve Devrim, Sf.
104)
Sosyalizmde, Lenin'in belirttiği gibi 'burjuva hukuk' tam anlamıyla ortadan kaldırılmaz,
Troçkistlerimiz de bu konuda fazla direnmezler zaten:
"Sınıfların ortadan kalkmasıyla, herkesin özgür üretici konumuna geldiği bu evrede,
emek hala ortak ölçü birimidir, yani 'burjuva hak' kavramı bir bakıma geçerliliğini
korumaktadır." (Zeynep Güneş, Tek Ülkede Sosyalizm ve Merkezcilik, Sf. 7)
"Herkesin ihtiyacı kadarını rahatlıkla alabileceği bir bolluğa henüz ulaşılmadığı ve eşit
değerlerin değişimi ilkesinin geçerli olduğu ilk aşamada 'eşit hak burada - ilke olarak - hala
burjuva haktır' der Marx." (Mehmet Sinan, Marksizm ve Merkezcilik)
Troçkistlerimiz, eşit değerlerin değişimi (eşit değerlerden bahseder ama sosyalizmde
değer yasası geçerli değildir derler) ilkesi olan burjuva hukukun sosyalizmde geçerli olduğunu
söyler. Sosyalizmde burjuva hukukun zorunluluğu kabul etmek Troçkistleri derin bir çelişkiye
düşürür.
Üretici güçlerin görece geriliğini yansıtan ve sosyalist üretim ilişkileri üzerinde yükselen
bölüşüm ilişkilerinin ifadesidir 'herkese emeğine göre' ilkesi. Bu ilke herkesin harcadığı
emeğin bir ölçüsünü ve bu ölçü oranında toplumsal üretimden alınacak payın örgütlenmesini
ve denetlenmesini gerektirir. Böylece bölüşüm ilişkileri aynı zamanda hukuksal olarak
kendini ifade eder.
Gelenek ve görenekten farklı olarak hukuk bir iktidar olgusudur. Her egemen sınıf kendi
iktidarını korumak için kendi hukukunu kurar ve korur. Burjuva toplumun hukuku üretim
araçları üzerindeki burjuva özel mülkiyetin korunması üzerine kurulmuştur. Proletarya ve
ezilenlerin devrimci mücadelesi de burjuva iktidarı ve onun hukuk sistemine yönelik bir
saldırıdır. Proletarya iktidarı ele geçirdikten sonra kendi iktidarını korumak üzere proleter
hukuk sistemini kurar. Proleter hukuk burjuva hukukun tersine üretim araçları üzerindeki
toplumsal mülkiyete dayanır. Ancak hukuk 'toplumun ekonomik yapısından' üstün olamaz.
Sosyalizmde üretici güçler, toplumsal üretimin 'herkese ihtiyacına göre' kuralıyla
paylaşılmasını sağlayacak güce erişmediği için "herkese emeğine göre" ilkesi geçerlidir.
Bu ilke bireylerin toplumsal üretim için harcadıkları emek miktarına göre toplumsal
üretimden pay almalarına dayanır. Her birey harcadığı emek oranında toplumsal zenginlikten
23
faydalanır. Bu Lenin'in belirttiği gibi bir ölçüde burjuva hukukun devam etmesidir. Ama bir
ölçüde.
Burjuva toplumda işçi sınıfı ve emekçiler ihtiyaçlarına göre toplumsal üretimden pay
almak bir yana asgari geçim koşullarını sağlayacak kadar pay alırlar. Genel olarak vasıflı
emek vasıfsız emekten daha fazla ücret alır. Fabrikada işçiler mesaiye kalırlarsa yani daha
fazla emek harcarlarsa ücretlerinin üzerine bir miktar da mesai ücreti eklerler. Parça başı
üeretlendirme sisteminin olduğu işyerlerinde işçiler ne kadar çok üretirler ve emek harcarlarsa
o kadar fazla ücret alırlar. Bu burjuva toplumda 'herkese emeği kadar' ilkesinin geçerli olduğu
anlamına gelmez. Toplumsal üretime hiçbir katkısı olmayan burjuvazi, işçileri denetlemek
için yüksek ücretlerle çalıştırılan şefler, egemen sınıfın temsilcileri bürokratlar, hatta aynı
fabrika içinde çalışan işçiler harcadıkları emeğe göre değil kendilerine verilen görevi
başarmaları ölçüsünde toplumsal üretimden pay alırlar. Bu şekilde pay almalarını sağlayan
harcanan emek değil üretim araçları üzerindeki burjuva mülkiyettir.
Sosyalist toplumda burjuva hukukun bir ölçüde devam etmesiyle kastedilen burjuvazinin
toplumsal üretimden pay alması değil, emekçilerin 'ihtiyaçlarına göre' değil de harcadıkları
emeğe göre toplumsal üretiminden pay almalarıdır. Bu emekçiler açısından burjuva üretim
ilişkilerinin ve onun ifadesi olan burjuva hukukun parçalanması yeni üretim ilişkilerinin ve
onun ifadesi yeni bir hukukun ama 'herkese ihtiyacına göre' ilkesine geçilmediği sürece bir
ölçüde burjuva olarak nitelenebilecek proleter hukukun kurulması ve korunması anlamına
gelir. Üretici güçlerin, bilim ve teknolojinin gelişmesi, tüm dünyada sosyalizmin hâkimiyeti
ve komünizme geçiş bir ölçüde burjuva hukukun yerine 'herkese ihtiyacına göre' ilkesine
dayanan bölüşüm ilişkilerinin geçmesi demektir.
Hukuk olgusunun ve kavramının ortaya çıktığı köleci devletlerden bugüne hukuk, mevcut
üretim ilişkileri temelinde bir iktidar olgusudur. Onun üzerinde değil ona tabidir. Bir yöneten
ve yönetileni öngörür. Troçkistlerimizin sosyalizmde burjuva hukukun varlığını kabul
etmekle düştükleri çelişki bu noktadadır. Hukukun devam etmesi, bir sınıfın diğer sınıflar
üzerinde egemenliğinin ve iktidarının devam etmesi anlamına gelir. Ve her hukuk, ruhani
güçler tarafından değil bir aygıt tarafından uygulanır ve korunur. Hukukun iktidar olgusu
olması onun aynı zamanda bir güç ve baskı mekanizması olan devlet aygıtı ile uygulanmasını
gerektirir. Sosyalizmde burjuva hukukun devamı, sosyalizmde hala sınıflar, proletaryanın
iktidarı ve devlet aygıtının varlığını gösterir. Troçkistler burjuva hukukun varlığını kabul
ederken onun zorunlu sonucu olan devletin varlığını kabul etmiyorlar. Hiçbir güç tarafından
uygulanmayan sınıflar üstü bir hukuk icat ediyorlar. Ya da sivil toplumculardan çalıyorlar!
Lenin, 'burjuva hukuk'un zaten devletin varlığı anlamına geldiğini, 'burjuva hukuk'un
kendi kendine değil, devlet tarafından uygulanmak zorunda olduğunu şöyle belirtir:
"Ama, fiili eşitsizliği onaylayan 'burjuva hukuk' korunmaya devam edildiğine göre,
devlet henüz büsbütün yok olmamıştır. Devletin büsbütün sönmesi için, tam komünizmin
gerçekleşmesi gerekir." (Lenin, Devlet ve Devrim, Sf. 105)
Lenin çok açık olarak " 'burjuva hukuk' korunmaya devam edildiği" sürece devletin
zorunluluğunu belirtiyor. Komünizmin birinci aşamasında 'burjuva hukuk' zorunludur diyor,
'burjuva hukuk' korunduğu sürece de devlet (proletarya diktatörlüğü) vardır diyor. Daha açık
olabilir mi? Lenin devlet ve devrimi, sosyalizmi tahlil ettiği eserinde açık açık "fiili eşitsizliği
onaylayan 'burjuva hukuk' korunmaya devam edildiğine göre, devlet henüz büsbütün yok
olmamıştır" diyor. İşte Troçki'nin ve Troçkistlerin sosyalizm üzerindeki açıktan
çarpıtmalarının bir örneği.
Bu durumu gören Troçkistlerimiz durumu kurtarmak için şöyle derler:
"Fakat öte yandan şunu da belirtmek gerekir ki, Lenin'in 'kısmen burjuva hukuk' derken
buna bir de 'kısmen burjuva devlet' ibaresini eklemesi konuyu daha açık hale getirmemiş,
tersine karıştırmıştır." (Zeynep Güneş, Marksizmin Işığında)
24
Lenin'in 'kısmen burjuva devlet' demesi Troçkistlerimize göre konuyu net-leştirmemiş,
daha da karıştırmış. Troçki ve Troçkistlerin sosyalizm anlayışı o kadar doğru ki, Lenin
sosyalizmde devletten bahsedince konuyu karıştırmış oluyor. Kendilerine BolşevikLeninistler diyen Troçkistlerimiz düştükleri zor durumdan "Lenin konuyu karıştırdı" diyerek
çıkmaya çalışıyorlar.
Troçki ve Troçkistlerin temel yöntemi çarpıtma ve çarpıtmayı tekrar tekrar sunmaktır.
Lenin'in sosyalizmde devlet olmadığını düşündüğünü onlarca kez tekrarlarlar. Onlarca kez
'Lenin'e göre sosyalizmde sınıflar ve devlet yoktur' derler. Ama iş bilimsel tahlile gelince laf
kalabalığıyla kaçmaya çalışırlar. Lenin az ilerde sosyalizmde 'burjuva hukuk'un devletin
varlığını zorunlu kıldığını tekrar ifade eder:
"Bir yandan üretim araçlarının ortaklaşa mülkiyetini korurken, bir yandan da emek
eşitliğini ve ürünlerin bölüşümündeki eşitliği korumakla görevli bir devletin zorunluluğu bu
nedenle sürer." (Lenin, Devlet ve Devrim, Sf. 105)
'Burjuva hukuk' yani 'emek eşitliği ve ürünlerin bölüşümündeki eşitlik' (sosyalizmin
bayrağındaki temel ilke) komünizme kadar var olacaktır. Lenin, sosyalizmin bayrağında
yazan ve temel bölüşüm ilkesi olan bu hukuk ('burjuva hukuk') devam ettiği sürece
(komünizme kadar) devletin zorunluluğundan böyle bahseder. Gayet açık; 'burjuva hukuk'
varolduğu sürece 'burjuva hukuk'u "korumakla görevli bir devletin zorunluluğu bu nedenle sürer". 'Burjuva hukuk' sosyalizm aşamasında ve 'burjuva hukuku' korumakla görevli devletle
birlikte zorunlu olarak var olur.
Zaten Lenin 'Devlet ve Devrim' eserinin 'Komünist Toplumun Birinci Evresi' başlıklı
bölümünün büyük kısmını 'burjuva lıukuk'un ve dolayısıyla devletin zorunluluğuna ayırıyor.
Troçkistler sosyalizmde 'burjuva lıukuk'un devam ettiğini söylüyor. Ama bu kabulün zorunlu
sonucu olan devletin varlığını kabul etmek istemiyor. Sosyalizmin bir kısmı hoşa gidiyor,
diğer kısmı hoşa gitmediği için kabul edilmiyor. Lenin, tersine kapitalizmin mirası üzerine
kurulan komünist toplumda 'burjuva hukuk'un bulunduğunu ifade ederken, 'burjuva hukuk'un
varlığının devleti zorunlu kıldığını görüyor.
***
Troçki sosyalizm ve burjuva hukuk konusunda daha karmaşık düşüncelere sahiptir.
Karmaşası olgudan değil Troçki'den kaynaklı. Troçki bir yandan sosyalizmde hala burjuva
hukuk zorunludur derken ve ilgili alıntılar yaparken diğer yandan Sovyetler Birliği'ni 'burjuva
hukuku' uyguladığı için 'yerden yere' vurur. Bazen sosyalizmde burjuva hukukun devam
edeceğini söylerken bazen yalnızca proletarya diktatörlüğünde burjuva hukuk zorunludur der.
Troçki'nin yaptığı alıntılarda sosyalizmde burjuva hukuk devam eder denilirken Troçki zaman
yalnızca işçi devletinde burjuva hukuk devam eder olarak yansıtmaya çalışır.
Troçki işçi devletinde henüz "herkese ihtiyacına göre" bölüşüm ilkesi uygulanamayacağını bu yüzden emeğe göre bölüşümün zorunlu olduğunu söyler:
"İşçi devleti henüz ilk adımlarını atarken herkesin yeteneklerine göre -yani çalışabileceği
ve çalışmak istediği kadar - çalışmasını sağlayamayacağı gibi herkesi, yaptığı işten bağımsız
olarak 'ihtiyaçlarına göre' ödüllendiremez. Üretici güçleri geliştirmek için alışılmış işçi ücreti
normlarına, yani tüketim mallarının bireysel emeğin niceliğine ve niteliğine göre bölüşümüne
başvurmak gerekir." (Troçki, İHD, Sf. 66)
İşçi devletinde burjuva hukuk devam eder diyor. Konu ile ilgili Lenin'den yaptığı alıntı
ise burjuva hukukun yalnızca Troçki'nin anladığı biçimde 'proletarya diktatörlüğü'nde değil
sosyalizmde de devam ettiğini ifade ediyor:
25
"Tüketim mallarının bölüşümüne ilişkin olarak burjuva hukuku doğal ve kaçınılmaz
olarak bir burjuva devletini varsayar, çünkü kurallarının uygulanmasını zorlama kapasitesine
sahip bir aygıt olmaksızın hukuk hiçbir işe yaramaz. Bundan dolayı komünizm altında sadece
burjuva hukuk değil bur-juvazisiz bir burjuva devleti bile bir süre varlığını sürdürecektir."
(Leninden aktaran Troçki, İHD, Sf. 72)
Trocki'nin yaptığı alıntıda Lenin 'komünizm altında sadece burjuva hukuk değil
burjuvazisiz bir burjuva devleti bile bir süre varlığını sürdürecektir' diyor, Lenin iki olgunun
üzerinde duruyor. Bir; sosyalizmde burjuva hukukun zorunluluğu, iki; hukukunun devlet
aygıtını zorunlu kılması.
Troçki sosyalizmde burjuva hukukun devam etmek zorunda olduğunu, toplumun 'herkese
ihtiyacına göre' ilkesini sosyalizm aşamasında henüz uygulayacak durumda olmadığını
görüyor, Troçki sosyalizmde burjuva hukukun varlığını kabul ederken anlayışı iki noktada
yanlıştır. Birincisi tutarlı olmayıp bazen yalnızca işçi devletinde (Troçki'ye göre bu
sosyalizmden ayrıdır) kabul ederken bazen de sosyalizmde kabul eder; bütünsel bir tutarlılık
yoktur. İkincisi Lenin'den yaptığı alıntılarda dahi burjuva hukuk devleti zorunlu kılar dense de
burjuva hukukun devleti gerektirdiğini kabul etmez. Sosyalizmde devletin zorunluluğuna
yukarıda bir ölçüde değindik, ileride de değineceğiz.
Trocki'nin sosyalizmde burjuva hukuk konusundaki tutarsızlığına bir örnek verelim.
Troçki SSCB anayasasını incelerken bölüşüm ilişkilerine dair şöyle diyor:
"'... Herkesten yeteneğine göre, herkese işine göre'. İster inanın ister inanmayın bu, haydi
anlamsız demeyelim, kendi içinde çelişkili formül, söylev ve gazete makalelerinden, temel
devlet yasasının titizlikle hazırlanmış metnine geçirilmiştir. Yalnızca yasa yapanların düşük
teorik düzeylerini değil, aynı zamanda iktidar tabakasının bir aynası olan yeni anayasanın
içine işlemiş yalana da tanıklık eder bu ifade." (Troçki, İhanete Uğrayan Devrim, Sf. 358)
İster inanın ister inanmayın bu formül Troçki'ye göre tamamen uydurma ve kendi içinde
çelişkilidir. Stalineiler bu formüle Marks’ın ünlü 'herkesten yeteneğine göre, herkese
ihtiyacına göre' formülüne revize ederek ulaşmışlardır:
"Komünist toplumun karakterine ilişkin olarak Marks şu formülü kullanmıştı: 'Herkesten
yeteneğine göre, herkese gereksinmesine göre'. Bu formülün iki parçası birbirinden ayrılamaz.
... anayasanın yazarları, bir bütün olan bu komünist ilkeyi ikiye bölmüş, ikinci yarısını belirsiz
bir geleceğe ertelemiş, birinci yarısının zaten gerçekleşmiş olduğunu ilan etmiş ... hepsine
birden 'Sosyalizm ilkesi' adını vermiş ve bu tahrifat üzerine anayasalarının yapısını
dikmişlerdir!" (Troçki, İhanete Uğrayan Devrim, Sf. 359)
Troçki Marks’ın en önemli eserlerinden haberi olmasa gerek. Sosyalizmin zorunlu
ilkesini üretici güçlerin düzeyine sıkı sıkıya bağlı olan bölüşüm ilişkilerinden çıkaramasa dahi
Marks’ın birçok yazısında görebilirdi. Ancak o da mümkün olmamış.
Troçki bu formülü Sovyet 'yasa yapıcıları'nın düşük düzeyine bağlarken Marks bu
formülü söyle ifade eder:
Gotha programı Sf. 28, 3. ve 4. prf.
Görüldüğü gibi belli bir emek harcaması üzerinden belli bir oranla bir miktar emeği geri
almak Stalineilerin icadı değil sosyalizmin bölüşüm ilkesidir. Troçki sosyalizmde burjuva
hukuku kabul ederken tutarlı değildir ve bunun ne anlama geldiğini anlayamamıştır.
Bu kadarı Troçki ve Troçkistlerimiz için yeterli değildir, devam edelim.
2.2.4 Sosyalizmde Çalışmanın Düzenlenmesi
Sosyalizm proletaryanın iktidarı ile baskı ve sömürüden kurtuluş anlamına gelse de
kapitalizmin tüm pisilik ve kalıntılarının tamamen yok edildiği anlamına gelmez. Ezilen
26
yığınlar baskı ve sömürüden kurtulmuşlardır; ancak üretici güçlerin düzeyinin ve ekonomik
altyapının dayattığı sorunlardan ve kapitalizmin bazı kalıntılarından kurtulamamışlardır.
Çünkü sosyalizm bir geçiş toplumudur ve geçiş toplumu 'geçişsel' kalıntıları barındırır.
Proletaryanın iktidara gelmesi insanların bir anda burjuva kültürün etkisinden 'arınmasını'
sağlamaz. Binlerce yıldır şekillenen, gelişen ve yerleşen sömürü sınıfların kültürü ve etkisinin
kısa bir süre içerisinde yok olması beklenemez.
Sorun yalnızca kültür, burjuva alışkanlık ve yaşam tarzı sorunu değildir. Böyle olsaydı
geçmiş toplumdan kalan ve yalnızca üstyapıya ilişkin bir sorun olarak tanımlanabilirdi. Oysa
geçmiş toplumun kalıntıları ifade edilen kapitalist kültürel mirasla birlikte ekonomik mirastır.
Üretici güçlerin gelişme düzeyinden kaynaklanan ve kendisini sınıfların varlığında ve 'burjuva
hukukunda' gösteren altyapısal bir sorundur.
Bu nedenle sosyalizmde üretici güçlerin düzeyi henüz sınıfların henüz ortadan kalkması,
burjuva hukukun yok olması ve bunun doğrudan sonucu (bir yönüyle de nedeni) olan
kapitalizmin kültürel mirasından tamamen 'arınmış' yeni insanın yaratılması için yeterli
değildir. Üstyapı kurumlarından biri olan kültür altyapının kısıtlamalarından
kurtulamamaktadır.
Kapitalizmin kültürel mirasından 'tamamen' kurtulması, yeni insanın yeşermesi için
gerekli koşulları komünizmin ikinci aşaması sağlar. Bu, sosyalizmde, insanlar hiçbir değişim
geçirmeyeeek, kapitalist toplum insanı aynen yaşayacak anlamına gelmez. Bu diyalektik ve
bilime aykırıdır. Değişen toplum, yıkılan kapitalizm yerine kurulan sosyalizm yeni bir
sosyalizm modeli yaratacaktır. Ancak sosyalizmin geçişsel özelliği gibi bu insan modeli de
kapitalizmin kültürel etkisinden 'tamamen' kurtulamamıştır. Dikkat etmek gerekir, birçok
yönüyle kurtulmuştur; ancak 'tamamen' kurtulamamıştır. 'Tamamen' kurtuluş ve gerçek
anlamda özgürlük maddi koşulların olgunlaşması yani komünizm ile mümkündür.
Sosyalizmde üretim henüz tüm toplumun ihtiyaçlarını karşılayacak düzeyde değildir. Bu
koşulların sonucu olarak sosyalizmde insanlar çalışmayı henüz içsel bir zorunluluk haline
getiremez. Toplumsal sınıflar ve eşitsizlikler, kültürel kalıntılar varlığını devam ettirmektedir.
Üretici güçlerin yüksek düzeyde gelişmesi toplumun ihtiyaçlarını karşılamak üzere daha
az emek harcamasını sağlar. Bilim ve teknolojinin gelişmesi, üretim tekniğinin ilerlemesi
daha düşük emek miktarı ile daha yüksek bir emek miktarı ile ihtiyaçlarını karşılayabilmesi,
çalışma süresinin azalması anlamına gelir. Böylece insanlar çalışmaya daha az, kültürel ve
entelektüel çalışmalara daha fazla zaman ayırabilirler. Üretim tekniğinin gelişmesi ile işbölümüne olan kölece bağımlılık ortadan kalkar ve insanın çok yönlü eğitim ve gelişimi
sağlanır.
Bu durum çalışmayı yük olmaktan çıkartarak insanın gelişiminin bir parçası ve bir zevk
haline getirilir. Çalışma içselleşir, dışsal bir zorunluluk olmaktan çıkar.
Ama; üretici güçlerin yüksek bir gelişme seviyesinde yani komünizmin ikinci evresinde.
Sosyalizmde ise üretici güçlerin seviyesi, kafa emeği ile kol emeği arasındaki çelişkinin
ortadan kalkması ve çalışmanın içsel bir ihtiyaç haline gelmesi için yeterli değildir. Bu
yüzden çalışma bir aygıt tarafından denetlenmeli ve uygulanmalıdır. Bir yönüyle dışsal bir
zorunluluk olmaya devam etmektedir.
Lenin'in 'burjuva hukuk' ile kastettiği 'herkesten yeteneğine göre, herkese emeğine göre'
ilkesidir. Bu ilkeye göre çalışmayan, emek harcamayan toplumsal üretimden pay alamaz ve
herkes toplumsal emekteki payı oranında toplam üründen pay alır. Yani herkes ne kadar emek
hareamışsa o oranda toplumsal üründen pay alınır. Sosyalizmde bu 'hukuk' bir kuraldır ve
insanların çalışması için bir zorunluluktur. Lenin, sosyalizmde çalışmanın devlet tarafından
uygulanan kurallar ile denetlenmesi gerektiğini belirtir. Sebep olarak şöyle söyler:
27
"Çünkü, kapitalizm yıkıldıktan hemen sonra, insanların hiçbir tür hukuk kuralı
olmaksızın toplum için çalışmayı hemen öğrenecekleri, ütopyaya düşmeden düşünülemez"
(Lenin, Devlet ve Devrim, Sf. 105)
Lenin sosyalizmde 'insanların hiçbir tür hukuk kuralı olmaksızın toplum için çalışmayı'
öğrenemeyeceklerini belirtirken aynı zamanda bu hukuku uygulayan devletin zorunluluğunu
da ortaya koymuş oluyor. Troçkistlerimiz de sosyalizmde çalışmanın bir ihtiyaç haline
gelmediğini, bir zorunluluk olmaya devam ettiğini söylüyor:
"Çalışmanın zorunluluğunu koruduğu bu evrede, kafa emeği ile kol emeği arasındaki
çelişki henüz tamamen ortadan kalkmamıştır." (Zeynep Güneş, Tek Ülkede Sosyalizm ve
Merkezcilik, Sf. 7)
Mademki, sosyalizmde, çalışma insanlar için ihtiyaç haline gelmemiş, insanların
çalışması nasıl güvenceye alınacak, çalışmayan insanlar ne olacak? Troçkistler bu soruya
cevap veremez. Oysaki bu sorular çalışmanın içsel bir ihtiyaç haline gelmediği koşullarda
ortaya çıkan sorulardır. Çalışmanın zorunluluğunu koruduğu ama çalışmanın bir ihtiyaç ve bir
zevk haline gelmediği bu evrede insanların çalışmalarını denetleyecek, yönlendirecek ve hatta
çalışmamakta direnenleri cezalandıracak bir devlet aygıtı zorunluluğunu devam ettirir.
Sosyalizmde çalışmak zorunludur ve çalışmayan yemez. Ama hukuk toplumun ekonomik
ve kültürel yapısının üzerinde olmaz. Yani çalışmanın içselleşt-irilmesi için kültürel ve maddi
düzey yeterli değildir. Bu yetersizlik, bu kuralın ('burjuva hukuk'un) uygulanmasını
sağlayacak devlet aygıtını zorunlu kılar. Çalışmanın zorunluluğu (bir nevi 'burjuva hukuk'un
zorunluluğu) devletin (proletarya diktatörlüğünün) varlığını zorunlu kılar. Troçkistlerin
sosyalizm ve devlet konusunda çelişkilerinden biri de budur. Çalışma bir zorunluluk iken
devletin varlığını inkar ederler.
Görüldüğü gibi, sosyalizmde 'burjuva hukuk' ve çalışmanın zorunlu olmasından dolayı
devletin zorunlu olduğunu bizzat Lenin belirtmiştir. Devlet komünizmin ilk aşaması olan
sosyalizmde değil komünizme (komünizmin ikinci aşamasına) geçiş ile sönecektir.
Troçkistler, bugün için yakın bir geleceği ifade etmeyen komünizmin üst aşamasını
çarpıtmaya ihtiyaç duymamışlardır. Troçki ve Troçkistler öncelikli olarak sosyalizme,
sosyalizm koşullarındaki proletarya diktatörlüğüne karşı bir ideolojik, anti-komünist savaş
başlatmışlardır. Hem de proletaryanın büyük önderi Lenin'in adını kullanmaya çalışarak.
(Troçki'nin öncesinde 'düzenbaz' dediği Lenin. İlerde değineceğiz.) Bu savaş soyut bir
ideolojik savaş değil, aynı zamanda dünya burjuvazisinin sosyalizme saldırısının bir parçası
olarak şekillenmiştir. Ülke içinde ve dışında sosyalizmi, halkaların gözünde karalama, onun
yenilgisinin zorunluluğunu vaaz etmeye dönüşmüştür.
2.2.5 Sosyalizmde Kafa ve Kol Emeği Arasındaki Çelişki
Lenin 'Devlet ve Devrim' kitabının bir sonraki (Komünist Toplumun Birinci Evresinden
sonraki) bölümü olan 'Komünist Toplumun Üst Evresi' başlıklı bölümde sosyalizmde devletin
zorunlu olduğunu, ancak komünizme geçişle birlikte devletin sönmesinin ön koşullarının
oluştuğunu netlikte ortaya koymaktadır, Lenin bu bölüme Marks'tan bir alıntıyla başlıyor:
"Komünist toplumun yüksek bir evresinde, bireylerin işbölümüne köle-leştiriei
bağımlılığı ve onunla birlikte, kol ve kafa emeği arasında karşıtlık yok olacağı zaman,
çalışmanın yalnızca bir yaşama aracı olmaktan çıkıp, bir ilk dirimsel gereksinim durumuna
geleceği zaman; bireylerin çok yönlü gelişmesiyle birlikte, üretim güçlerinin de artacağı ve
bütün kolektif zenginlik kaynaklarının bollukla fışkıracağı zaman; ancak o zaman burjuva
hukukun sınırlı ufku kesin olarak aşılabilecek ve toplum, bayrakları üstüne 'herkesten
yeteneğine göre, herkese gereksinimine göre!' diye yazabilecektir." (Marks, Gotha
Programının Eleştirisi)
Marks yukarıdaki paragrafta komünizmin ikinci evresini tarif ediyor. Kafa emeği ile kol
emeği arasındaki karşıtlığın ancak komünizmin ikinci evresinde yok olacağını, dolayısıyla
28
sosyalizm koşullarında bu karşıtlığın mevcut olduğunu belirtiyor. Sosyalizmde, kafa emeği ile
kol emeği arasındaki karşıtlığın devam ettiğini Troçkistlerimiz de kabul eder:
"Çalışmanın zorunluluğunu koruduğu bu evrede, kafa emeği ile kol emeği arasındaki
çelişki henüz tamamen ortadan kalkmamıştır," (Zeynep Güneş, Tek Ülkede Sosyalizm ve
Merkezcilik, Sf. 7)
Troçkistlerimiz bu olguyu kabul ederler. Lenin, Marks'tan yukarıdaki alıntıyı yaptıktan
hemen sonra:
"Devletin büsbütün sönmesinin ekonomik temeli, kafa emeği ile kol emeği arasındaki
tüm karşıtlık yok olacak ve dolayısıyla, çağdaş toplumsal eşitsizliğin, yalnız toplumsal
eşitsizliğin, yalnız üretim araçlarının toplumsallaşmasının, yalnız kapitalistlerin
mülksüzleştirilmesinin hiçbir şekilde kökünü hemen kurutamayaeağı başlıca kaynaklardan
biri yok olacak kadar yüksek bir gelişme derecesine erişmiş komünizmdir," (Lenin, Devlet ve
Devrim, Sf. 106)
Devlet ancak kafa emeği ile kol emeği arasındaki karşıtlığın ortadan kalktığı (Marks'tan
alıntıya bakınız) komünizmin ikinci evresinde, 'yüksek bir gelişme derecesine erişmiş'
komünizmde sönebilir. "Devletin büsbütün sönmeşinin ekonomik temeli, kafa emeği ile kol
emeği arasındaki tüm karşıtlık yok olacak" olmasıdır. Çok net: devletin sönmesinin
koşullarından birisi kafa emeği ile kol emeği arasındaki karşıtlığın yok olmasıdır. Daha açık
nasıl ifade edilebilir? Sosyalizmde ise kafa emeği ile kol emeği arasındaki karşıtlık devam
etmektedir, dolayısıyla sosyalizmde devlet (proletarya diktatörlüğü) varlığını devam
ettirmektedir, Troçki sosyalizmde kafa emeği ile kol emeği arasındaki çelişkinin devam
ettiğini söylemiyor mu? Lenin bu çelişki devam ettiği sürece devlet sönemez, varlığını devam
ettirir demiyor mu?
Proletaryanın iktidara gelmesi, üretim araçlarına tüm halk adına el koyması, tarımı
kolektifleştirmesi henüz sınıfların ortadan kalkması için yeterli değildir. Üretim ilişkileri
kökten değişmiş, burjuvazi toplumsal bir sınıf olarak ortadan kaldırılmıştır. Ancak proletarya
ve köylülük varlığını devam ettirmektedir. Üretici güçlerin gelişme düzeyinden kaynaklanan
ve sosyalizmin komünizme geçiş için zorunlu bir aşama olmasının sebebi bu temel gerçektir.
Üretici güçlerin yüksek bir gelişme düzeyi köylerin gelişimini ve teknik temelini
arttıracak; kent-kır arasındaki çelişkiyi çözecek ve sosyalizmdeki proletarya ve köylülük
ayrışmasını/çelişkisini ortadan kaldıracaktır. Kır ile kent arasındaki çelişkinin çözülmesine
yok açan üretici güçlerin yüksek gelişme düzeyi kafa emeği ile kol emeği arasındaki
çelişkinin çözümünün zeminini hazırlar. Artık toplumun her üyesi yalnızca kol işçisi veya
kafa emekçisi olarak ayrılmayacak; her çalışan aynı zamanda (çalışmanın içselleşmesiyle ve
harcanan emek gücünün minimuma inmesiyle birlikte) kültür, sanat ve entelektüel olarak çok
yönlü gelişmiş bireyler olacaktır. Kafa emeği ile kol emeği birleşecek, çelişki ortadan
kalkacaktır.
Proletarya ve köylülük dahil sınıfların ortadan kalkması ile toplumun kafa emekçisi-kol
emekçisi; devletin ortadan kalkmasıyla da yöneten-yönetilen bölünmesi/çelişkisi (sömürücü
toplumlardaki çelişkiyle bir değildir) ortadan kalkmıştır. Ancak sosyalizmde kafa emeği ile
kol emeği arasındaki çelişki varlığını devam ettirir.
Devletin ortaya çıkışı toplumun sınıflara ayrılmasının sonucu olduğu gibi; aynı zamanda
toplumsal işbölümünün artması; kafa emeği ile kol emeğinin ayrışmasının da sonucudur. Bu
olgular birbirine bağlıdır:
"En büyük maddi ve zihinsel işbölümü, kent ile kırın ayrılmasıdır. Kent ile kır arasındaki
karşıtlık, barbarlıktan uygarlığa, aşiret düzeninden devlete, bölgesellikten ulusa geçişle
birlikte ortaya çıkar, ve zamanımıza kadar bütün uygarlık tarihi boyunca sürüp gider."
(Engels)
29
Üretici güçlerin gelişmesinin düşük bir düzeyinde tarımdan zanaat ve ticaretin ayrılması
ile ortaya çıkan toplumsal işbölümü ilkel komünal toplumun dağılmasına neden olmuştur.
Üretici güçlerin gelişmesi, üretim araçlarının ortaklaşa kullanımın (tarihsel olarak) gerici bir
olgu haline gelmesi ile özel mülkiyet ortaya çıkmış; toplumsal işbölümü daha da gelişmiştir.
Sınıfların ortaya çıkışı; toplumun bir yanda üretim araçlarına sahip olanlar diğer yanda üretim
araçlarına sahip olmayanlar olarak bölünmesi mülk sahibi sınıfların egemenliğini korumak
için devlet aygıtını ve toplumdan ayrı bir silahlı gücü gerektirdi. Böylece ilk toplumsal
işbölümü ile temelleri atılan kafa emeği ile kol emeği arasındaki çelişki sınıfların ve devletin
ortaya çıkışı ile daha da keskinleşti.
İki yönüyle: Kültür, sanat, felsefe, bilimsel uğraşılar hayatlarını çalışarak geçirmek
zorunda olan emekçilerden ayrı bir alan haline gelerek; mülk sahibi, çalışmak zorunda
olmayan sınıfların ve temsilcilerinin egemenlik alanı haline gelmiştir. Bu yönüyle zihinsel
emek, bedensel emekten ayrılmış ve ona karşıt bir hale gelmiştir. Devletin ortaya çıkışı ile
toplum bir tarafta yöneten, yönetme 'zanaatı'nı görev edinenler ile diğer tarafta yönetilenler
olarak bölünmüştür. Toplum işlerinin düzenlenmesi emekçilerden ayrı bir alan haline gelerek
egemen sınıf temsilcilerinin düzenleme ve yönetme alanı haline gelmiştir. Bu yönüyle de
zihinsel emek ile bedensel emek birbirinden ayrılmıştır.
Troçki devletin ortadan kalkması için sınıfların ortadan kalktığı ancak kafa emeği ile kol
emeği arasındaki çelişkinin çözülmediği bir sosyalizm projesi üretiyor. Devletin ortadan
kalkması için kafa emeği ile kol emeği arasındaki çelişki ortadan kalkmalıdır; ki bu da
sınıfların ortadan kalkmasından sonra değil onunla birlikte işleyen bir süreçtir. Troçki'nin
sandığının aksine sınıflar sosyalizmde değil komünizmde ortadan kalkar ve devlet
komünizmde söner.
Troçki kafa emeği ile kol emeği arasındaki çelişkinin sosyalizmde henüz varlığını
koruduğu kabul ederken devletin sönmüş olduğunu iddia ediyor. Oysa devletin yok olması
için emekçilerin kültür, sanat, teknik ve entelektüel bilgi birikimine sahip olması (sosyalizmde
bu giderek gerçekleşir), toplumsal işlerin örgütlenmesini anlamında yönetme alışkanlığını
kazanması için kafa emeği ile kol emeği arasındaki çelişkinin ortadan kalkması gerekir. Böyle
bir maddi temel olmadan, toplumsal işlerin -komünist parti önderliği olmadan-halk tarafından
yönetimi sağlanacak durumda değildir.
Sosyalizmde kafa emeği ile kol emeği arasındaki uzlaşmaz çelişki ortadan kalkmıştır,
çelişki uzlaşmaz niteliğini kaybetmesine rağmen varlığını sürdürmektedir. Artık halkın
egemenlik altına alınmasına hizmet edememekte, toplumsal mülkiyet temelinde; sosyalizm
koşullarında varlığını sürdürmektedir. Üretici güçlerin gelişmesi, halkın kültür, sanat, teknik
vb. eğitimi ve yaratıcılığının gelişmesiyle, halkın devlet yönetimine katılımıyla giderek azalmaktadır. Komünizme yaklaşıldıkça ortadan kalkma yolundadır.
Sosyalizmde devletin halk üzerinde baskı aracı olmaktan çıkması; proletaryanın devleti
olması yöneten-yönetilen çelişkisinin (kafa emeği ile kol emeği arasındaki çelişkinin
görünümlerinden birisi) ortadan kalktığı anlamına gelmez.
Proletarya devleti ile halk yığınların bin yıllardır ezilen ve yönetilen olmaktan çıkmış
bizzat yöneten hale gelmiştir. Proletarya ve halkın demokratik mekanizmalarla, Sovyetlerle
devlet yönetimine katılması çelişkinin ortadan kalktığını değil azaldığını gösterir.
Kapitalizmin kalıntılarının varlığını devam ettirdiği sosyalizm koşullarında yığınların devlet
yönetimini sosyalizmin inşasının bilgi birikimine sahip bir önderlik -parti- olmadan
gerçekleştirilmesi düşünülemez. Bu nedenle sosyalizmde yöneten-yönetilen çelişkisi (kafa
emeği ile kol emeği arasındaki çelişki gibi) uzlaşmaz değil yok olmakta olan bir çelişkidir.
Tersinden düşünürsek (Troçkistlerin mantığından) zihinsel emek ile bedensel emek arasında
çelişki mevcutken yönete-yönetilen, parti-yığm ilişkisi ve devletin olmaması Troçkistlerin
çelişkisi ve 'projeei'liğinin göstergesidir.
Partinin varlığı dahi kendi başına önder-yığm ve kafa-kol emeği arasındaki çelişkinin
devam ettiğinin göstergesidir. Yığınların devlet yönetimine katılması, bürokrasiye karşı
30
savaşım yöneten-yönetilen çelişkisine karşı mücadeledir. Devletin ortadan kalkması için bir
devlet biçimi olan demokrasinin aşılması, halkın kamusal işleri önderlere gereksinme
duymadan yani bilimsel bilgi birikimine kendisi sahip olarak yapması gerekir. Bu da kafa
emeği ile kol emeği arasındaki çelişkinin yok olduğu komünist toplumu gerektirir.
Bu komünist toplumun alt aşaması (sosyalizm) ile üst aşaması arasındaki temel ayrımdır.
Lenin üst aşama ile ilgili üç nokta üzerinde durur:
"'Yukarı' aşama: 'Herkesten yeteneğine göre, herkese gereksinmesine göre'. Bu ne zaman
olanaklıdır? 1- zihinsel emek ile bedensel emek arasındaki çelişki ortadan kalktığı zaman; 2çalışma, birincil yaşamsal gereksinim haline geldiği zaman (Önemli not: Çalışma alışkanlığı
herhangi bir zorlanma gerektirmeden kural halini alıyor!); 3- üretici güçler büyük bir büyüme
gösterdikleri zaman, vb. Açıktır ki, devletin tam olarak yok olmaya yüz tutuşu ancak bu
yüksek aşamada olanaklıdır. Bu, önemli." (Lenin, Gotha Programının Eleştirisi Üzerine
Notlar)
Lenin dediği gibi kafa emeği ile kol emeği arasındaki çelişkinin ortadan kalkması (1.
madde) ve buna bağlı olarak devletim tam olarak sönmeye yüz tutuşu (3. madde) sosyalizmin
değil komünizmin özellikleridir.
Troçki, sosyalizm koşullarında kafa emeği ile kol emeği arasındaki çelişkinin ortadan
kalkmadığını kabul ediyor. Bu çelişki ortadan kalkmamıştır diyor ama bu kabulün zorunlu
sonucu olan devletin varlığını kabul etmek istemiyor. Lenin, Üz6riıi6 btiSti bti sa söylüyor:
'Devletin büsbütün sönmesinin ekonomik temeli, kafa emeği ile kol emeği arasındaki tüm
karşıtlık yok olacak'. Kafa emeği ile kol emeği arasında karşıtlığın hala mevcut olduğu sosyalizmde 'devletin sönmesinin' ekonomik temeli mevcut değildir. Troçkizm ile Leninizm
kökten farklıdır.
Lenin bir hata mı yaptı da Troçkistlerin tersini söyledi. Belki de bir paragrafa mahsus bir
dil sürçmesidir! O zaman bir iki paragraf sonrasına bakalım Lenin ne demiş:
"Bundan ötürü bu sürecin süresini, komünizmin üst evresinin gelişme hızına bağlılığını
belirterek ve bu sönmesinin mühlet ya da somut biçimleri sorununu tamamen askıda
bırakarak, devletin kaçınılmaz sönmesinden başka bir şeyden söz etme hakkına sahip
bulunmuyoruz." (Lenin, Devlet ve Devrim, Sf. 106)
Lenin burada iki noktaya dikkat çekiyor. Birincisi devletin sönmesi hakkında kesin bir
süre verilemez. İkincisi ve konumuz açısından önemli olanı ise bu sönmenin 'komünizmin üst
evresinin gelişme hızına bağlılığı'dır. Yani devletin sönmesi sosyalizmde değil, komünizmin
üst evresinde mümkündür ve bu sönmenin süresi de 'komünizmin üst evresinin gelişme hızına'
bağlıdır. Lenin belki de yine bir dil sürçmesi yapmıştır. Lenin, bu kadar açık konuşmasına
rağmen Troçkistler hala anlamamaktadır (çarpıtmaktadır). Bu yüzden Lenin daha da açık
konuşur:
"Komünizmin 'üst' evresinin gelmesini beklerken, sosyalistler toplumdan ve devletten,
çalışma ve tüketim ölçüsü üzerinde en sıkı denetimi uygulamasını isterler; bu denetim
kapitalistlerin mülksüzleştirilmesinden, işçilerin kapitalistler üzerinde denetiminden başlamalı
ve memurlar devleti tarafından değil silahlı işçiler devleti tarafından uygulanmalıdır." (Lenin,
Devlet ve Devrim, Sf. 106)
Lenin, burada da, komünizmin üst evresi 'beklenirken' yani komünizmin alt evresinde
devletin en sıkı denetimi uygulamasından bahsediyor. Evet, Troçkistler şaşırmış olabilir ama
Lenin sosyalist devletin görevlerinden birisinden bahsediyor. Troçkistler hala 'Lenin
komünizmin ilk evresinden değil, sosyalizmden önceki proletarya diktatörlüğünden
bahsediyor' diyebilirler. Sabırla devam edelim. Lenin, komünist toplumun ilk evresinde
(sosyalizmde) devletin denetim görevinden başka bir yerde şöyle bahsediyor:
"Kayıt ve denetim: komünist toplumun, ilk evresinde, hem 'yoluna konması', hem de
düzenli işlemesi için özsel olan, işte budur. Burada, bütün yurttaşlar, silahlı işçiler tarafından
31
kurulmuş olan devletin ücretli köleleri durumuna dönüşürler. Bütün yurttaşlar bir tek devlet
'kartel'inin, bir tek tüm halk 'kartel'inin görevlileri ve işçileri olurlar. Önemli olan, herkesin
eşit bir çaba göstermesini, çalışma kurallarına tastamam uymasını ve eşit bir ücret almasını
sağlamaktır," (Lenin, Devlet ve Devrim, Sf. 111)
Lenin bir önceki paragrafta denetlemenin işçi devleti tarafından yapılacağını belirtmişti.
Bu paragrafta ise komünist toplumun ilk evresinde yani sosyalizmde denetimin devlet
tarafından yapılacağı açıklıkla ortaya koyuluyor. Ayrıca sosyalizmde, bir benzetmeyle tüm
yurttaşların "bir tek devlet 'kartel'inin, bir tek tüm halk 'kartel'inin görevlileri ve işçileri"
haline geldiği belirtiyor. Ve artık son noktayı koymanın zamanı gelmiştir. Sosyalizmde devlet
vardır ve ancak komünizme geçişle birlikte devletin sönmesine geçişi sağlayacak kapı ardına
dek açılır:
"Komünist toplumun birinci evresinden üst evresine ve sonuç olarak, devletin tamamen
sönmesine geçişi sağlayacak kapı, o zaman ardına dek açılacaktır," (Lenin, Devlet ve Devrim,
Sf. 113)
Lenin'in, Marksist devlet teorisini ortaya koyduğu ve geliştirdiği en önemli eserlerinden
birisi 'Devlet ve Devrim' kitabıdır. Bu eser, Lenin'in bir işçi grubu karşısındaki herhangi bir
konuşması veya dönemin görevlerini belirtmek için yazdığı bir ajitasyon belgesi de değildir.
Lenin'in, devletin sınıfsal karakteri, sosyalizmde devletin değişmesi, komünizme geçişle
birlikte devletin sönmesini incelediği, Marksist devlet ve komünizm teorisine yaptığı büyük
bir katkıdır. Bu sebeple sosyalizmde devletin, sınıfların değişen konumları üzerine temel
alınacak en önemli eserlerden birisidir.
2.2.6 Devlet mülkiyeti-toplumsal mülkiyet ayrımı
Kapitalist toplumun yıkılması, burjuvazinin üretim araçları üzerindeki mülkiyetinin
kaldırılması ve toplumsallaştırılması ile sosyalizm genel anlamda kurulmuş olur. Mülkiyetinin
proletaryanın ve sonunda tüm toplumun elinde toplanması süreci sosyalist inşanın temel
amacıdır.
Üretim araçlarına proletarya tarafından el konulması ve üretim ilişkilerinin
toplumsallaştırılması ile sosyalist üretim ilişkilerinin kurulması Marks’ın mülksüzleştirenlerin
mülksüzleştirilmesi olarak ifade ettiği süreçtir. Komünizme kadar ilerleyen bir süreç.
Üretim araçları üzerindeki burjuva mülkiyetin kaldırılması ile burjuvazinin ekonomi yani
üretim ilişkilerindeki egemenliğine son verilir. Burjuvazi üretim ilişkilerindeki egemenliğini
üretim araçları üzerindeki özel mülkiyeti ile sağlarken burjuva devlet aygıtı ile korur. Burjuva
devlet aygıtı üretim ilişkilerindeki egemenliğin yani üretim araçları üzerindeki burjuva
mülkiyetin ifadesidir.
Kapitalizm koşullarında devlet mülkiyetinin sosyalist mülkiyet olarak algılanması yeni
değildir. 19. yy'ın sonlarında Bismark'ın devlet işletmeleri kurmasını devlet sosyalizmi olarak
sevinçle karşılayanlara karşı Engels şu cevabı vermişti:
"Ama ne hisse senetli şirketler durumuna dönüşüm, ne de devlet mülkiyeti durumuna
dönüşüm, üretici güçlerin sermaye niteliğini ortadan kaldırır. Hisse senetli şirketler
bakımından bu durum açıktır. Ve modern devlet de, burjuva toplumunun, kapitalist üretim
biçiminin genel dış koşullarını, işçilerden olduğu kadar tek tek kapitalistlerden de gelen
saldırılara karşı korumak için kurduğu örgütten başka bir şey değildir. Modern devlet, biçimi
ne olursa olsun, esas olarak kapitalist bir makinedir: kapitalistlerin devleti, düşüncedeki
kolektif kapitalist. Üretici güçleri ne kadar çok kendi mülkiyetine geçirirse, o kadar çok
gerçek kolektif kapitalist durumuna gelir, yurttaşları o kadar çok sömürür. Kapitalist ilişki
ortadan kaldırılmamış, tersine doruğuna götürülmüştür. Ama bu doruğa vardıktan sonra,
tersine döner. Üretici güçler üzerindeki devlet mülkiyeti, çatışmanın çözümü değildir, ama
biçimsel çareyi, çözümü yakalama biçimini içinde saklar." (Engels, Anti-Dühring)
32
Kapitalizm koşullarında devlet aygıtı "kolektif kapitalist" olarak burjuvazinin çıkarlarını
yansıtır. Kapitalizmde devlet mülkiyeti toplumsal veya sosyalist mülkiyet olarak
adlandırılamaz. Burjuva devletin mülkiyeti; üretim araçları üzerindeki burjuva mülkiyetin
biçimlerinden biridir.
Bu anlamda devlet mülkiyeti ile toplumsal mülkiyet denk düşmek bir yana karşıt
içeriktedir. Devlet mülkiyeti ile kastedilen burjuva-kapitalist mülkiyet, toplumsal mülkiyet ile
kastedilen sosyalist mülkiyettir.
Ancak sosyalizm koşullarında durum tamamen farklıdır. Üretim araçlarındaki burjuva
mülkiyetin kaldırılması ile proletarya tüm halk adına üretim araçlarına el koyar. Proletarya
burjuvaziyi mülksüzleştirme işlemini 'çıplak elle' veya sihirli bir değnekle değil zor aygıtı
olan proletarya diktatörlüğü ile gerçekleştirir. Bu yüzden sosyalizmde üretim araçları
üzerindeki mülkiyet toplumsal mülkiyettir. Burjuva özel mülkiyet kaldırılmıştır. Özel
mülkiyetin kaldırılması ile toplumsal mülkiyet kurulmuştur. Toplumsal mülkiyetin koruyucusu devlet aygıtı olduğundan sosyalizm koşullarında toplumsal mülkiyet devlet mülkiyeti
olarak da ifade edilir.
Devlet, toplumdan sınıflardan bağımsız bir olgu değildir. Bu Marksizm'in abeeesidir.
Sosyalist devlet de burjuvaziyi bastırma aygıtı olarak biçim yönünden proleter-köylü, özü
itibarıyla proleter bir devlettir. Proletarya tüm toplum adına üretim araçlarına el koyarken
toplumsal mülkiyet devlet mülkiyeti biçiminde hayata geçirilir. Sosyalizmde devlet mülkiyeti
ile toplumsal mülkiyet aynı anlamdadır,
Troçki toplumsal mülkiyet ile devlet mülkiyetini birbirinden ayırmaya çalışır. Ona göre
devlet mülkiyeti toplumsal-sosyalist mülkiyet anlamına gelmez:
"Başka bir deyişle devlet mülkiyeti, devlet mülkiyeti olmaktan çıktığı ölçüde sosyalist
mülkiyete dönüşür." (İHD, Sf. 332)
Devlet mülkiyeti varolduğu sürece toplumsal-sosyalist mülkiyet olamaz diyor Troçki.
Troçki'ye göre devlet mülkiyeti toplumsal mülkiyet değil ancak toplumsal-sosyalist mülkiyete
geçiş yolunda zorunlu bir aşamadır:
"Özel mülkiyet toplumsal mülkiyet haline gelmek için kaçınılmaz olarak devlet mülkiyeti
aşamasından geçmek zorundadır, tıpkı bir tırtılın kelebek olmak için larva aşamasından
geçmek zorunda oluşu gibi. Fakat larva kelebek değildir. Milyonlarca larva asla kelebek
olamadan ölür gider. Devlet mülkiyeti ancak toplumsal ayrıcalık ve farklılaşmanın yok
olduğu, dolayısıyla da devletin gerekliliğinin ortadan kalktığı noktada 'tüm halkın' mülkiyeti
haline gelir." (İHD, Sf. 332)
Demek ki proletarya devlet aracılığıyla üretim araçlarına tüm halk adına el koyamaz.
Devlet mülkiyeti proletarya ve halkın mülkiyeti anlamına gelmez. Devlet mülkiyeti proletarya
ve halkın mülkiyeti değilse kimin mülkiyetidir? Troçki cevap verir: Devlet mülkiyeti devletin
mülkiyetidir. Oldukça açıklayıcı!
Troçki'ye göre devlet mülkiyeti tüm halkın mülkiyeti (toplumsal mülkiyet) anlamına
gelmez. Bu noktada sivil toplumcu devlet öğretisi yine el üstünde tutulur. Devletin bir sınıfsal
içeriği yokmuşçasına devlet mülkiyeti kavramı sınıfsal içeriğinden koparılır. Proletaryanın
devleti tarafından korunan mülkiyetin proletarya ve tüm halkın mülkiyeti olduğu gerçeği
kabul edilmez. Sivil toplumcuların dediği gibi; devlet mülkiyeti ne burjuvazinin ne de
proletaryanın mülkiyetidir; o devletin mülkiyetidir.
Toplumsal mülkiyete geçişte bir aşama olarak algılanan devlet mülkiyeti biçim sorunu
olarak değil öze dair bir sorun haline getirilir. Devlet mülkiyeti de geçiş dönemi olarak ifade
edilen proletarya diktatörlüğüne denk düşer. Böylece proletarya diktatörlüğü rejiminin
sosyalizm olmadığı kanıtlanmış olur! Kanıtlanmıştır, çünkü toplumsal mülkiyet mevcut
olmadığından devlet mülkiyeti devam ettiği sürece sosyalist toplumdan bahsedilemez!
33
Troçki proletarya diktatörlüğü rejimini sosyalist toplumdan ayırırken devlet mülkiyeti ve
toplumsal mülkiyeti ayırmak zorunda kalmıştır. Proletarya diktatörlüğünde devlet mülkiyeti,
sosyalist toplumda ise toplumsal mülkiyet geçerlidir sonucunu çıkarmıştır. Bu sonucu
çıkarmak için Marksist devlet teorisini bir süreliğine es geçmek gerekmiştir,
Troçki, yeni bir ayrım ortaya atmıştır. Yeni olduğunu kendisi de kabul eder:
"En başta Marks’ın kendisinin, sonra Marksistlerin, işçi devleti bağlamında devlet
mülkiyeti ile ulusal ve sosyalist mülkiyetleri basitçe eş anlamlı kullandıkları doğrudur." (İHD,
Sf. 331)
Marks sosyalizmde toplumsal mülkiyet ile devlet mülkiyetini aynı anlamda kullanırken
Troçki kendi sosyalizm anlayışına uydurmak için kavramların içeriğini çarpıtıyor. Lenin
toplumsal mülkiyetin devlet mülkiyeti haline geldiğini ve SSCB'de toplumsal mülkiyetin
egemen olduğunu şöyle ifade eder:
"Üretim araçları, daha şimdiden, artık bireylerin özel mülkiyetinde değildir. Tüm
toplumun malıdır." (Lenin, Devlet ve Devrim, Sf. 102)
Troçki sosyalizm ve proletarya diktatörlüğü arasındaki ilişkiyi anlamıyor; kendi
'sosyalizm' dünyasını yaratmaya çalışıyor. Bu çaba bilimsel sosyalizme karşı bir mücadele
biçimini alıyor.
2.2.7 Proletarya Diktatörlüğünün Ekonomik Temeli
Kapitalizmden komünizme geçişin bir süreklilik içerisinde olduğundan bahsetmiştik.
Troçki, kapitalizmden komünizme geçişin anlam ve içeriğini çarpıtmış; ortaya Marksizm'in
temel ilke ve önermelerini inkar eden bir şema çıkarmıştır. Proletarya diktatörlüğünü, onun
ekonomik temelinden kopararak ayrı bir toplumsal formasyon (veya geçiş rejimi) haline
getirmiştir.
Her devlet iktidarı, egemen sınıfın diğer sınıflar üzerindeki baskı ve egemenliğinin
ifadesidir:
"devlet, bir sınıf egemenliği organı, bir sınıfın bir başka sınıf üzerindeki baskı organıdır."
(Lenin, Devlet ve Devrim, Sf. 15)
Bir sınıfın egemen sınıf olması, onun üretim ilişkilerinde egemen olma konumundan
gelir. Devlet aygıtının yönetimi, üretim ilişkilerinde egemen olan yani üretim araçlarına sahip
olan sınıfın elindedir. Reformistler, kapitalizm koşullarında iktidara gelmek veya hükümete
bakan vermek 'onuruna' kavuştuklarında, devletin artık halkın devleti olduğunu ilan etmeye
kalkarlar. Oysa kapitalizmin üretim ilişkileri korunduğu ve onun parçalanması için adımlar
atılmadığı sürece hükümette hangi renkten 'sosyalist', sosyal demokrat burjuva parti bulunursa
bulunsun; devlet aygıtını elinde bulunduran sınıf değişmez.
Devlet üzerine genel doğruları kabul eden Troçki, iş proletarya diktatörlüğüne gelince
Marksizm'i inkar ediyor. Proletarya diktatörlüğü, proletaryanın egemenlik aygıtı olarak
proletaryanın egemen olduğu üretim ilişkileri temelinde yükselir. Bu da sosyalist üretim
ilişkileridir. Proletarya diktatörlüğü başlangıçta kurulmakta olan sosyalist üretim ilişkileri
üzerinde yükselirken sosyalist inşa süreci ile temeli olan sosyalist üretim ilişkilerini
sağlamlaştırır.
Troçki'ye göre sosyalizm devletsiz bir toplum olduğuna göre, proletarya diktatörlüğü
sosyalist toplumda; sosyalist üretim ilişkilerinde egemen olan sınıfın egemenlik aracı olarak
yer alamaz. Sorun burada başlıyor: proletaryanın egemenliği, hangi üretim ilişkileri üzerinde
yükselecektir?
Troçki'nin tespitinin mantıksal sonucu, proletarya diktatörlüğü sosyalist üretim ilişkileri
üzerinde yükselmiyorsa; kapitalist üretim ilişkileri üzerinde yükselmesi gerektiğidir. Troçki
34
bunu da kabul etmez. Troçkistler proletarya diktatörlüğünün ekonomik temelinden
bahsederken şöyle derler:
"işçi devleti, 'yeni bir toplum biçiminin üst yapısını' değil yeni bir topluma geçiş için
zorunlu, geçici ve geçişsel bir siyasal biçimi oluşturur." (İlker Aktügün, SSCB'den BDT'ye
Nasıl Varıldı?, Si. 111)
İşçi devletinin üzerinde yükseldiği temel yeni bir toplum değildir deniyor. Bir olgunun ne
olmadığını söylemek olguyu tanımlamak için yeterli değildir. İşçi devleti "geçici ve geçişsel
bir siyasal rejim" ise bu rejim hangi ekonomik ilişkiler üzerinde yükselir. Ekonominin ve
üretim ilişkilerinin olmadığı bırakın bir siyasal rejim bir insan topluluğu dahi düşünülemez.
Öyleyse nedir işçi devletinin üzerinde yükseldiği temel ekonomik ilişkiler?
Troçkistler, proletarya diktatörlüğünün sosyalist üretim ilişkileri üzerinde yükseldiği
gerçeğine karşı çıkıyor; kapitalist üretim ilişkileri üzerinde yükselmesini de kabul etmiyorlar.
İki arada bir derede kalıyorlar. Zaten Troçki de bu noktada tıkanıyor. Troçki'ye göre
proletarya diktatörlüğünün üzerinde yükseldiği üretim ilişkileri kapitalizmden sosyalizme
geçiş dönemini ifade eder. Yanlış anlaşılmasın. Geçiş döneminde sosyalist üretim ilişkileri ve
kapitalist üretim ilişkileri bir arada bulunmaz. Devlet mülkiyetinde ifadesini bulan, kapitalizm
olarak da sosyalizm olarak da nitelendirilemeyeeek bir mülkiyet biçimi öne sürülür.
"Proletarya diktatörlüğü koşullarında "kapitalist üretim ilişkileriyle sosyalist üretim
ilişkilerinin yan yana yaşadığından söz etmek mümkün değildir." (İlker Aktügün, SSCB'den
BDT'ye Nasıl Varıldı?, Sf. 111)
Geçiş dönemi, ama sosyalizme geçişte ne kurulmakta olan sosyalist öğeler ne de
geçmişten kalan kapitalist öğeler mevcuttur. "Ne kapitalist ne sosyalist". Troçki geçiş dönemi
olarak ifade edilen proletarya diktatörlüğünün üzerinde yükseldiği üretim ilişkilerini tahlil
etmekten kaçınır. Tahlil yerine isim koyar: Geçiş dönemi. Geçiş döneminin ekonomik
tahlilinden kaçınarak ona "geçici ve geçişsel bir siyasal rejim" demek aslında hiçbir şey
söylememektir.
Lenin geçiş dönemi şöyle açıklar:
"Ama geçiş sözcüğü ne anlama geliyor? Ekonomiye uygulanınca, söz konusu yönetimde
aynı zamanda hem kapitalizm hem de sosyalizm öğeleri, kırıntıları, parçacıkları bulunduğu
anlamına gelmiyor mu? Bunu herkes kabul edecektir." (Lenin, Ekim Devrimi Dosyası, Sf.
474)
Troçki hariç. Troçkistlere göre, geçiş dönemi, ulaşmaya çalıştığı sosyalist üretim
ilişkilerini içinde barındırmıyor. Oysa bir üretim biçiminden başka bir üretim biçimine geçiş
bir ara dönemi içerir. Bu dönem geçiş dönemidir. Feodal toplumdan kapitalist topluma geçiş
sırasında da, feodal üretim ilişkilerinin tasfiye edilip kapitalist üretim ilişkilerinin kurulduğu
bir geçiş dönemi yaşanmıştır. Feodal üretim ilişkileri tasfiye edilirken kapitalist üretim ilişkileri yaygınlaşmıştır. İki farklı üretim biçiminin bir arada varolduğu geçiş döneminin
sonunda kapitalist üretim ilişkileri egemen olmuştur.
Troçki'nin öne sürdüğü kapitalizm ile sosyalizm öğelerinin bir arada bulunduğu geçiş
dönemi değildir. Böyle olsaydı anlaşılır olurdu; ancak Troçki sosyalizmin inşasını kabul
etmek zorunda kalırdı. Proletarya diktatörlüğü ne sosyalizm, ne kapitalizm, ne de hem
sosyalizm hem de kapitalizmin öğelerinin bir arada bulunduğu geçiş dönemi üzerinde
yükseliyordu. Troçki, Le-nin'in geçiş dönemi tanımlamasından uzak durur; çünkü Lenin geçiş
dönemi ile sosyalizmin inşasından bahseder. Sosyalizmin inşasının kabulü ise Troçki için
imkansızıdr,
Troçki'ye göre, geçiş dönemi ile ifade edilen proletarya diktatörlüğü; geçiş dönemine ait
olsa da farklı bir üretim biçimi üzerinde yükseliyordu. Devlet mülkiyeti olan ancak henüz
proletaryanın (ve tüm emekçilerin) mülkiyeti durumuna gelmemiş bir üretim biçimi. Troçki,
elbette bunu teori düzeyine çıkarıp kapitalizmle sosyalizm arasında gerçekleşecek; kapitalist
35
ve sosyalist üretim ilişkilerinin dışında üretim ilişkileri barındıran bir üretim biçiminden açık
açık bahsetmedi. Troçki ve Troçkistler proletarya diktatörlüğünün ekonomik temeli
konusunda içine düştükleri çelişkiden kurtulamazlar.
Troçkistler, proletarya diktatörlüğünü, üzerine yükseldiği ekonomik temeli göz ardı
etmeye çalışarak yalnızca "geçişsel bir siyasal biçim" olarak tanımlarlar:
"Bu niteliğiyle, geçiş dönemi ekonomik ve toplumsal örgütlenişiyle değil, ancak
barındırdığı eğilimler ve siyasal örgütlenmesiyle tanımlanabilir. Farklı üretim tarzları
arasında, tarihte görülen, daha önceki geçiş biçimleri esas olarak ekonomik ve nesnel bir
sürecin sonucunda olmuştu." (İlker Aktügün, SSCB'den BDT'ye Nasıl Varıldı?, Sf. 111)
Ama her siyasal biçim, üzerinde yükseldiği ekonomik temel üzerinde şekillenir,
Troçkistler öyle bir çelişkiye düşmüşlerdir ki; Marksizm'in en temel ilkelerini göz göre göre
inkar ederler, Engels, devletin sınıfsal karakterini tahlil ederken, devletin üretim ilişkilerinde
egemen olan sınıfın devleti olduğunu belirtir:
"Devlet, sınıf karşıtlıklarını frenleme gereksinmesinden doğduğuna, ama aynı zamanda,
bu sınıfların çatışması ortasında doğduğuna göre, kural olarak en güçlü sınıfın, iktisadi
bakımdan egemen olan, ve bunun sayesinde, siyasal bakımdan da egemen sınıf durumuna
gelen ve böylece ezilen sınıfı boyunduruk altında tutmak ve sömürmek için yeni araçlar
kazanan sınıfın devletidir," (Friedrieh Engels, Ailenin, Özel Mülkiyetin ve Devletin Kökeni,
s. 177, Alt çizgi bizim)
Her devlet aygıtı; üzerinde bulunduğu üretim ilişkilerinin ifadesidir. Kapitalist üretim
ilişkileri üzerinde şekillenen devlet aygıtı burjuvazinin egemenliğinin ifadesi, onun baskı ve
zor aracıdır. Üretim ilişkileri ve devlet; alt yapı ile üst yapı arasındaki ilişkide belirleyici olan
üretim ilişkileri ve alt yapıdır. Troçkistler ise proletarya diktatörlüğü döneminde belirleyici
olanın üretim ilişkileri değil siyaset olduğunu, proletarya diktatörlüğünün üretim ilişkileri
temeli üzerinde yükselmediğini söyler:
"Bu geçiş sürecinde üretim ilişkileri siyaseti değil, tam tersine siyaset üretim ilişkilerini
belirleyecektir. Başka bir değişle maddi koşullar öznel süreçleri değil, öznel müdahaleler
maddi koşulları değişime uğratarak, bu koşulların sınıfsız toplumun maddi ön şartlarına
dönüşmesini sağlayacaktır." (İlker Aktügün, SSCB'den BDT'ye Nasıl Varıldı?, Sf. 112)
Demek maddi koşullar öznel süreçleri değil, öznel süreçler maddi koşulları belirliyor.
Troçki ve Troçkistlerin görüşleri zorunlu olarak idealizme teslim olmuştur. Elbette öznel
süreçler maddi koşullar üzerinde etkilidir. Özellikle sosyalizmin inşası döneminde önemli bir
etkiye sahiptir. Ancak proletarya diktatörlüğünün inşa edilmekte olan altyapısını inkar etmek
için öznel süreçlere tamamen üretim ilişkilerinden bağımsız (ve belirleyici) bir rol vermek
kabul edilemez. Böylece en temel ilke olan maddi olanın belirleyiciliği açıktan reddedilmiştir.
Troçkistlere göre, proletarya diktatörlüğü sosyalist üretim ilişkileri üzerinden yükselmiyorsa,
kapitalist üretim ilişkileri üzerinde de yüksekmeyeceğine göre; geçiş döneminde farklı bir
üretim ilişkisi söz konusudur. Öyleyse karşımıza ayrı bir üretim ilişkisi çıkıyor. Hem de öyle
bir üretim ilişkisi ki, devletin karakterini belirleme konusunda Marksist tezi "yalanlareasma"
etkisiz kalıyor. Belirleyici olan üretim ilişkileri değil siyaset oluyor,
Troçki, proletarya diktatörlüğünü; onun ekonomik temeli olan sosyalist üretim
ilişkilerinden ayırınca Marksizm tarafından öngörülemeyen; Troek-izm'in yarattığı bir dönem
ortaya çıkıyor. Bilinen üretim biçimleri, ilkel ko-münal, köleci, feodal, kapitalist, sosyalist ve
komünist üretim biçimleriyken; Troçkistler, içinde sosyalist üretim ilişkilerini de kapitalist
üretim ilişkilerini de barındırmayan bir üretim ilişkisi ve buna denk düşen "siyasal geçiş
rejimi" olduğunu söylüyorlar. Belirleyiciliği ise bu üretim ilişkilerine değil, siyasete
veriyorlar. Troçkistlerin proletarya diktatörlüğü anlayışları böyledir.
Proletarya diktatörlüğü, üretici güçler ve onun belli bir gelişme seviyesine denk düşen
üretim ilişkilerinin siyasal alandaki ifadesidir. Üretim ilişkilerinden bağımsız değildir.
Proletarya devlet aygıtını parçalayarak kendi diktatörlüğünü kurduğunda en önemli
36
adımlarından birisi üretim araçları üzerindeki kapitalist mülkiyetin kaldırılmasıdır. Kapitalist
üretim ilişkileri adım adım tasfiye edilir. Bu rastgele değil planlı bir süreçtir. Kapitalist üretim
ilişkilerinin tasfiyesi sosyalist üretim ilişkilerinin inşasıyla birlikte yürütülür. Bir dönem
kapitalist üretim ilişkileri ve sosyalist üretim ilişkileri bir arada bulunur. Proletarya
diktatörlüğü, kapitalist üretim ilişkilerinin tasfiyesini ve sosyalist üretim ilişkilerinin
kurulmasını amaçlar. Proletarya diktatörlüğünün ilk dönemlerinde üzerinde yükseldiği temel;
inşa edilen sosyalist (ve tasfiye edilen kapitalist) üretim ilişkileridir. Kapitalist üretim ilişkileri
tasfiye edildikten ve sosyalist üretim ilişkileri egemen hale geldikten sonra proletarya
diktatörlüğünün ekonomik temeli sağlamlaşmış; iktidardaki proletarya kendi egemenliğinin
maddi koşullarını güçlendirmiştir. Proletarya üretim ilişkilerinde egemen olan sınıf haline
gelmiş ve kendi iktidarını güvenceye almıştır.
Görüldüğü gibi proletarya diktatörlüğü, adı konulamayan bir üretim ilişkisinin sonucu ya
da üretim ilişkilerinden bağımsız bir "siyasal geçiş rejimi" değil kurulmakta olan ve
sonrasında da kurulan sosyalist üretim ilişkilerin siyasal alandaki ifadesidir.
2.2.8 Sosyalizm Üzerine Anarşistlerle Polemik
İlk insan toplumunda üretici güçlerin gelişmesi, işbölümünün ortaya çıkması ile
toplumsal üretim giderek parçalanmış yerini bireysel üretime bırakmıştır. Üretici güçler
toplumsal niteliğini kaybederek bireysel bir nitelik kazanmıştır.
Üretici güçlerin gelişmesinin bu düşük aşamasında üretimin bireysel niteliği, bu niteliğe
denk düşen üretim ilişkilerini yaratmıştır. Bu üretim ilişkilerinde belirleyici öğe üretim
araçlarında giderek yaygınlaşan özel mülkiyettir. Toplumsal üretim ve mülkiyetin dağılması
ile özel mülkiyetin egemen olması toplumun sınıflara bölünmesi anlamına geliyordu. Bir
yanda üretim araçlarına sahip üreticiler, diğer yanda üretim araçlarına sahip olmayan hatta
kendileri üretim aracı haline gelmiş köleler ve köle sahipleri. Toplumun sınıflara bölünmesi;
sınıflar mücadelesini, baskı ve egemenlik aracı olarak devletin ortaya çıkışını sağlamıştır.
Devlet sınıf çelişkilerinin ürünü olarak ortaya çıkmıştır. Engels bu süreci şöyle ifade ediyor:
"Son olarak, gentiliee örgütlenme, içsel çelişkiler bulunmayan bir toplumdan doğmuştu
ve yalnızca bu nitelikteki bir topluma uygundu. Bu toplum, kamuoyu hariç, hiçbir zorlama
aracına sahip değildi. Ama işte, iktisadi varlık koşulları bütünü gereğince, özgür insanlar ve
köleler, zengin sömürücüler ve yoksul sömürülenler biçiminde bölünmek zorunda kalan bir
toplum doğmuştu; bir toplum ki, bu uzlaşmaz karşıtlıkları artık yeni baştan uzlaştıra-mamakla
kalmıyor, tersine, onları sonuna kadar geliştirmek zorunda bulunuyordu. Böyle bir toplum,
ancak, ya bu sınıfların kendi aralarındaki sürekli ve açık bir savaşımı içinde, ya da, görünüşte
uzlaşmaz karşıt sınıfların üstünde yer alan, onların açık çatışmasını önleyen ve sınıflar
savaşımına, olsa olsa, iktisadi alanda, yasal denilen bir biçim altında izin veren bir üçüncü
gücün egemenliği altında varlığını sürdürebilirdi: gentiliee örgütlenmenin ömrü dolmuştu.
Gentiliee örgütlenme, işbölümü ve bunun sonucu, toplumun sınıflara bölünmesi ile
paramparça olmuştu. Yerine, devlet geçti." (Engel, Ailenin Özel Mülkiyetin ve devletin
kökeni)
Sınıf çelişkilerinden doğan devlet, egemen sınıfın diğer sınıflar üzerinde baskı aracıdır.
Sömürü düzenini koruma makinesidir.
"Devlet, sınıf karşıtlıklarını frenleme gereksinmesinden doğduğuna, ama aynı zamanda,
bu sınıfların çatışması ortasında doğduğuna göre, kural olarak en güçlü sınıfın, iktisadi
bakımdan egemen olan, ve bunun sayesinde, siyasal bakımdan da egemen sınıf durumuna
gelen ve böylece ezilen sınıfı boyunduruk altında tutmak ve sömürmek için yeni araçlar
kazanan sınıfın devletidir. İşte bundan ötürüdür ki, antik devlet, her şeyden önce, köleleri
boyunduruk altında tutmak için, köle sahiplerinin devletiydi: tıpkı feodal devletin, serf ve
angaryacı köylüleri boyunduruk altında tutmak için soyluların organı ve modern temsili
devletin ücretli emeğin sermaye tarafından sömürülmesi aleti olması gibi." (Engels, Ailenin,
Devletin ve Özel Mülkiyetin Kökeni)
37
"gerçeklikte, devlet bir sınıfın bir başkası tarafından ezilmesi için bir makineden başka
bir şey değildir, ve bu, krallıkta ne kadar böyle ise, demokratik cumhuriyette de o kadar
böyledir; " (Engels)
Devlet kutsal değil geçicidir. Proletaryanın iktidara gelmesi ile açılan komünizm yolu
devletin yok olma sürecidir. Üretici güçlerin gelişmesi, işbölümünün genelleşmesi ile kır ile
kent, kafa emeği ile kol emeği arasındaki çelişki ortadan kalkar, sınıflar ve sınıflar arası
mücadelenin ürünü olan devlet de ortadan kalkar. Devlet toplumun başlangıcından beri
varolan ve sonuna kadar da devam edecek bir aygıt değildir. Toplumsal gelişmenin belli bir
aşamasında ortaya çıkmış yine toplumsal gelişmenin ilerlemesi ve maddi koşulların
olgunlaşmasıyla ortadan kalkacaktır. Devlet sınıf çelişkilerinin ürünü olduğu için sınıf
çelişkilerinin ortadan kalkması ile sönecektir:
"Demek ki, devlet düşünülemeyecek bir zamandan beri varolan bir şey değildir. İşlerini
onsuz gören, hiçbir devlet ve devlet gücü fikri bulunmayan toplumlar olmuştur. Toplumun
sınıflara bölünmesine zorunlu olarak bağlı bulunan belirli bir iktisadi gelişme aşamasında, bu
bölünme, devleti bir zorunluluk durumuna getirdi. Şimdi, üretimde, bu sınıfların varlığının
yalnızca bir zorunluluk olmaktan çıkmakla kalmayıp, üretim için gerçek bir engel olduğu bir
gelişme aşamasına hızlı adımlarla yaklaşıyoruz. Bu sınıflar, vaktiyle ne kadar kaçınılmaz bir
biçimde ortaya çıktılarsa, o kadar kaçınılmaz bir biçimde ortadan kalkacaklardır. Onlarla
birlikte, devlet kaçınılmaz bir biçimde yok olur." (Engels)
Troçkizmle tartışma konusu devletin yok olup olmayacağı değildir. Devlet belirli maddi
koşulların olgunlaşması ile yok olacaktır. Ancak bu koşullar nelerdir ve sosyalizmde devletin
yok olması için koşullar yeterli midir? Troçki'nin iddia ettiği gibi Marks, Engels, Lenin
sosyalizmde devlet olmadığını, proletarya diktatörlüğünün sosyalizmden ayrı bir aşama
olduğunu mu söylüyorlardı?
Troçkistlerle Leninistlerin tartışması Marks ve Engels'nin Anarşistlerle tartışmasıyla
benzer özellikler taşıyor. Anarşistler devletin ortadan kalkması için belli maddi koşulların
olgunlaşmasını gereğini inkar ediyor ve devletin devrimle birlikte derhal ortadan
kaldırılmasını savunuyorlardı. Marks ve Engels devletin ortadan kalkması için insan
iradesinin yeterli olmayacağını, sosyalizm -proletarya diktatörlüğü- aşamasının zorunlu
olduğunu, proletarya iktidarı yolundan yürüyerek sınıfların ortadan kalkmasıyla devletin
ortadan kalkacağını söylüyordu.
Sınıfların ve devletin ortadan kalktığı bu aşama komünizmin ikinci aşamasıdır. Kapitalist
üretim ilişkileri ortadan kaldırıldığında henüz sınıflar ortadan kalkmaz. Bu nedenle sosyalist
devrimden sonra -Anarşistler istedi diye- devlet hemen ortadan kaldırılamaz. Marksistlerle
Anarşistler arasındaki temel tartışma konusu buydu. Buradan yola çıkarak Anarşistler
doğrudan devletsiz toplum olan komünizmin ikinci aşamasına geçilmesini savunurken
Marksistler devletin sönme sürecine girdiği -sönmeye başladığı- ancak henüz varlığını devam
ettirdiği sosyalist aşamanın zorunlu olduğunu söylüyorlardı. Anarşistler istedi diye devlet
birden ortaya kalmadığı gibi Troçkistler istedi diye sosyalizmde devlet ortadan kalkmaz.
Anarşizmin iradeei-idealist felsefi temelini göz ardı edersek anarşistlerle Marksistler
arasındaki en önemli tartışma noktası sosyalizm (proletarya diktatörlüğü) aşamasıdır.
Anarşistler devlet varlığını devam ettirdiği için sosyalizmi reddederler.
Marks’ın Bakuninle tartışmasının en önemli maddesi de budur.
Devletin sönmesi üzerine tartışmada Engels şöyle der:
"... Eğer özerkçiler, diye yazar,?? geleceğin toplumsal örgütlenmesinin, otoriteye ancak o
zamanın üretim koşulları tarafından çizilen sınırlar içinde gözyumaeağmı söylemekle
yetinselerdi, onlarla anlaşabilirdik; ama onlar otoriteyi zorunlu duruma sokan bütün
gerçeklere gözlerini yumuyorlar ve otorite sözcüğüne karşı çılgınca bir savaşım yürütüyorlar.
38
"Anti-otoriterler neden siyasal otoriteyi, devleti kınamakla yetinmezler? Gelecekteki
toplumsal devrimden sonra, devletin ve, onunla birlikte, siyasal otoritenin ortadan
kalkacağını; yani kamu görevlerinin siyasal niteliklerini yitireceklerini, ve toplum çıkarlarını
gözeten basit yönetsel görevler durumuna dönüşeceklerini kabul etmek için bütün (sayfa 84)
sosyalistler birleşirler. Ama anti-otoriterler, siyasal devletin, hatta kendisini yaratmış olan
toplumsal koşullar ortadan kalkmadan önce hemen ortadan kalkmasını isterler. Toplumsal
devrimin ilk işinin, otoritenin ortadan kaldırılması olmasını isterler.
"Bu baylar hiç devrim görmüşler midir yaşamlarında? Devrim her halde, olanaklı olan en
otoriter şeydir. Devrim, nüfusun bir kısmının, tüfek, süngü ve top gibi, söz uygun düşerse,
otoriter araçlar kullanarak, kendi iradesini nüfusun öteki kısmına zorla kabul ettirdiği bir
eylemdir. Yenen taraf, egemenliğini silahlarının gericilerde uyandırdığı korkuyla sürdürmek
zorundadır. Eğer Paris Komünü, burjuvaziye karşı, silahlanmış bir halkın otoritesini
kullanmasaydı, bir günden fazla tutunabilir miydi? Tersine, onu bu otoriteyi çok az kullanmış
olmakla kmayamaz mıyız? Öyleyse, iki şeyden biri: ya anti-otoriterler ne dediklerini kendileri
de bilmiyorlar, bu durumda, karışıklık yaratmaktan başka bir şey yapmıyorlar; ya da
biliyorlar, bu durumda proletarya davasına ihanet ediyorlar. Böylece, bu her iki durumda da,
yalnızca gericiliğin değirmenine su taşıyorlar." (Engels)
Proletarya diktatörlüğü proletaryanın iktidar savaşımında olmazsa olmaz bir araçtır. Bu
olmaksızın sömürücülerin bastırılması ve sosyalizmin kurulması düşünülemez, "Kapitalist
toplumdan çıkmış bulunduğu biçimiyle bir komünist toplum" olan sosyalizmde hala
kapitalizmin mirasına karşı savaşım sürer. Eski toplumun mirası varolduğu sürece proletarya
bir süre sonra yok olacak araçları kullanmaya devam eder. Marks proletaryanın sosyalizm
döneminde de devlet 'aracını' kullanmaya devam edeceğini şöyle belirtir:
"Komünist Manifestoya yöneltilmiş bir saçmalık olan Liebkneeht'in Halk Devletini
ağızlarına sakız etmeye kalkışmaları vb. bir yana, bu yalnız şu anlama gelir: Proletarya, eski
toplumu devirme uğruna savaşım dönemi boyunca gene eski toplum tabanı üzerinde hareket
ettiğinden ve dolayısıyla, kendi hareketine azçok bu topluma özgü siyasal biçimler
verdiğinden bu kavga dönemi boyunca henüz kendi kesin yapısına ulaşmamıştır ve kurtuluşu
için, bu kurtuluştan sonra kullanımdan düşecek araçlar kullanır." (Marks-Engels, Marks,
Anarşizm Üzerine, Sf. 157)
Marks ve Engels proletaryanın eski egemen sınıfları bastırmak ve onların direnişini
kırmak için bir devlete gereksinim duyacağını her zaman belirttiler. Devletin sönmesinin de
irade işi değil belirli nesnel koşulların sonucu olduğu da açıktı. Eski sömürücü sınıfların
direncinin bastırılmasıyla devlet artık devlet olmaktan çıkarak sönmeye başlayacaktır:
"Devlet, ancak savaşımda, devrimde, karşıtlarını zorla baskı altında tutmak için
yararlanılması zorunlu geçici bir kurum olduğundan, bir 'özgür halk devleti'nden söz etmek
büsbütün saçmadır: proletaryanın devlete gereksinimi olduğu sürece, bu gereksinim özgürlük
için değil, karşıtlarını bastırmak içindir. Ve özgürlükten söz etmek olanaklı olduğu gün, devlet
devlet olarak varolmaktan çıkar." (Marks-Engels, Engels, Anarşizm Üzerine, Sf. 159)
Burada bir muğlaklık varmış gibi görülebilir. Engels, proletaryanın devlete yalnızca
karşıtlarını bastırdığı devrim ve iç savaş döneminde gereksinimi vardır sonucunu çıkarmıyor.
Devlet sadece sömürücülerin askeri olarak bastırılmasını değil ekonomik olarak da
bastırılmasını sağlar. Bu üretim araçlarının toplumsallaştırılmasıdır. Ancak bu da devletin
derhal ortadan kalkması için yeterli değildir. Devlet sömürücüleri bastırmak ve sömürü
düzenin kalıntılarına karşı savaşmanın aracıdır. Bu kalıntılar olduğu sürece devlet varlığını
koruyacaktır. Ancak bu kalıntılar ortadan kalktıkça devlet de ortadan kalmaya başlayacak sönecektir.
Engels genel olarak devletin sömürücülerin direnişinin bastırılmasından sonra sönmeye
başlayacağını söyler. Ancak sömürücülerin direnişi yalnızca askeri değil kendini ekonomi,
kültür ve tüm toplumsal alanlarda kapitalizmin kalıntıları olarak gösteren bir direniştir.
Sömürücüler ve kapitalizmin kalıntıları ile ifade edilen 'sömürücülerin kalıntıları' yok edilene
39
kadar devlet varlığını koruyacaktır. Bu başarıldıktan sonra Engels'in dediği gibi devlet devlet
olmaktan çıkacak ve sönmeye başlayacaktır. Devletin sönmeye başlaması henüz yok olduğu
anlamına gelmez. Sosyalizm aşamasında devlet sönmeye başlar ancak henüz yok olmamış,
varlığını devam ettirmektedir. Devlet ancak tam komünizmde yok olmuştur.
Engels çokça kullanılan bir paragrafında şöyle der:
"Baskı altında tutulacak hiçbir toplumsal sınıf kalmayınca; sınıf egemenliği ve üretimdeki
güncel anarşi üzerine kurulu yaşama mücadelesi ile birlikte, bunlardan doğan çatışma ve
aşırılıklar da ortadan kalkınca, artık baskı altında tutulacak hiçbir şey yok demektir ve özel bir
baskı iktidarı, bir devlet zorunlu olmaktan çıkar. Devletin gerçekten tüm toplumun temsilcisi
olarak görüldüğü ilk eylem, yani üretim araçlarına toplum adına el konması, aynı zamanda
onun devlette özgü son eylemidir de. Devlet iktidarının toplumsal ilişkilere müdahalesi, bir
alandan sonra bir başkasında gereksiz duruma gelir ve sonra kendiliğinden uykuya dalar.
Kişilerin hükümeti, yerini şeylerin idaresi ve üretim sürecinin yönetimine bırakır." (Engels,
Anti-Dühring)
Devletin ilk eylemi olan üretim araçlarına el konması onun son eylemidir ve bundan
sonra devlet aygıtı sönmeye başlayacaktır. Bu tez ancak belli koşullar ve genel bir soyutlama
çerçevesinde doğrudur. Engels sosyalist devrimden sonra yaşanacak sürecin zorluklarını tek
tek incelemiyor, onun en genel yönlerini ortaya koyuyor. Zaten tartışma sosyalizmin pratiği
üzerinden değil henüz kurulmamış ancak Marksizm -bilim- tarafından tarihsel bir zorunluluk
olarak öngörülen bir toplum üzerinde yürütülüyor. Bu yüzden Engels sosyalist devrimden
sonra iç savaş, üretim araçlarının toplumsallaştırılmasındaki aşamalar, geçiş biçimleri, planlı
ekonominin araçları, halkın yönetime katılış biçimlerini vs. gündeme getirmiyor. Engels belli
bir soyutlama içerisinde devletin sosyalist devrimden sonra sönme sürecine gireceğini
söylüyor.
Engels'in soyutlamasında genel anlamda bir sosyalist devrim ve sosyalizmden
bahsediliyor. Çünkü Engels'in yaşadığı dönemde sosyalist devrimin tüm Avrupa kıtasında
gerçekleştiği varsayılsa dahi (düşünülen buydu) hala feodalizmin egemen olduğu, gericiliğin
kalesi konumundaki Rusya ve Osmanlı devleti gibi büyük feodal askeri devlet mekanizmaları
varlığını koruyacaktı. Burjuva devrimlerine karşı bile bütün askeri ve siyasi mekanizmasını
seferber ederek gericiliğin kalesi sıfatını olan bu devletlerin sosyalist bir devrime sempatiyle
bakması beklenemez. Askeri, siyasi ve daha birçok yol ve yöntem kullanarak sosyalist
devletlere karşı mücadele edeceklerdir.
Bu yüzden sosyalist devrimden sonra üretim araçlarının toplumsallaştır-ılması devletin
ilk eylemi olabilir ama son eylemi olamaz. Gericilik mevcut olduğu sürece devletin, ordunun
ve giderek sönmesi demek gericilik karşısında silahların indirilmesi ve teslim olunması
demektir. Tersine gericiliğe karşı devletin daha da güçlendirilmesi, pekiştirilmesi gerekir.
Ancak bu tehlike yok edildikten sonra devletin sönme süreci başlayabilir. Engels bunu
göremeyecek kadar kör değildir. Yazısında sosyalist devrimin pratik sorunlarından değil
uluslararası alan göz ardı edilerek devletin sönme sürecinden bahsediliyor. Engels'in tezi bu
anlamda tamamıyla doğrudur.
Ancak Troçki bu tezi dogmatik bir şekilde kullanıyor. Kapitalizm yıkıldıktan sonra içteki
tüm karşı devrimci faaliyetlere, ekonomik zorluklara ve kapitalist kuşatmaya rağmen
proletarya diktatörlüğü ilk günden itibaren sön-melidir:
"devlet proletarya diktatörlüğünün ilk gününden sönümlenmeye başlar." (Troçki, İhanete
Uğrayan Devrim, Sf. 70)
Troçki devletin sönmesini sınıfların ve sınıf mücadelesinin ortadan kalkmasına
bağlamıyor. Tersine sınıf mücadelesinin şiddetlendiği, kapitalist kuşatmanın işgal tehditiyle
her gün saldırdığı bir dönemde devletin sönümlenmesini istiyor. Ama iyi niyetinden. Troçki
bürokrasiye karşı olduğu için profesyonel ordunun, sosyalizmi koruyan kamu güçlerinin ve
devletin derhal sönmeye başlamasını ve ortadan kaldırılmasını istiyor! Sosyalizmin proletarya
40
diktatörlüğü ve parti aracılığıyla değil kendiliğinden, siyasal bir aygıt olmadan inşa
edileceğini düşünüyor!
Eski toplumun kalıntıları ve devletin zorunluluğunu önceki bölümlerde yeterince tartıştık.
Özetlemek gerekirse proletarya diktatörlüğü eski toplumun -sömürücü sınıflar dahilkalıntılarına karşı savaş aygıtıdır. Burjuvazinin tasfiyesinden sonra sınıfların -proletarya ve
köylülük- varlığı, kır ile kent, kafa emeği ile kol emeği arasındaki ayrım devam eder. Bu
yüzden herkese emeğine göre ilkesi uygulanır, çalışma bir zorunluluk olmaya devam eder.
devlet bu zorunluluğun uygulanmasının aracıdır:
"Bir yandan üretim araçlarının ortaklaşa mülkiyetini korurken, bir yandan da emek
eşitliğini ve ürünlerin bölüşümündeki eşitliği korumakla yükümlü bir devletin zorunluluğu, bu
nedenle sürer." (Lenin, Devlet ve Devrim)
"Ama, edimsel eşitsizliği onaylayan "burjuva hukuku" korunmaya devam edildiğine göre,
devlet henüz büsbütün yokolmamıştır. Devletin büsbütün sönmesi için, tam komünizmin
gerçekleşmesi gerekir." (Lenin, Devlet ve Devrim)
Sosyalizmde tüm bunların yanında kapitalizmin kültürel etkisi henüz insanlar üzerinden
silinmemiştir. Yalnızca bu neden bile kapitalizmin restorasyonu tehlikesi içinde barındırır.
Devlet sosyalizmi inşa etmenin ve korumanın aygıtı olarak varlığını devam ettirir,
2.2.9 Marks’ın Gotha Programım Eleştirisi
Troçkistler, sosyalizmi çarpıtırken en çok kullandıkları Marks’ın Gotha programının
eleştirisinde yazdığı şu paragraftır:
"Kapitalist toplum ile komünist toplum arasında, birinden ötekine devrimci dönüşüm
dönemi yer alır. Buna da bir siyasal geçiş dönemi tekabül eder ki, burada, devlet proletaryanın
devrimci diktatörlüğünden başka bir şey olamaz," (Marks, Gotha Programının Eleştirisi, Sf.)
Marks, kapitalist toplum ile komünist toplum arasında devrimci dönüşüm dönemi ile
proletarya diktatörlüğünü yani sosyalizmi tarif eder. Troçkistler ise bu paragrafı çarpıtarak,
sosyalizmde devlet olmadığını; Marks’ın komünizmin birinci aşaması olan sosyalizmi ifade
etmediğini; sosyalizmden ayrı bir proletarya diktatörlüğünü anlattığını söylerler.
Marks, kapitalizmden komünizme geçişten bahsediyor. Komünizm, yıkılan kapitalizmin
mirası üzerine kurulurken bir geçiş dönemi söz konusu olur. Bu geçiş dönemi proletarya
diktatörlüğü yani sosyalizmdir. Troçkistler proletarya diktatörlüğünün sosyalizm olmadığını,
sosyalizmde (komünizmin birinci aşamasında) devlet olmadığını bu paragraf ile kanıtlamaya
çalışırlar. Bu paragraftan hemen önceki paragrafta Marks’ın ne yazdığına bir bakalım:
"Bu durumda şu soruyla karşı karşıya geliyoruz: komünist bir toplumda devlet, hangi
değişikliğe uğrayacaktır? Başka bir deyişle, böyle bir toplumda devletin bugünkü işlevlerine
benzer hangi toplumsal işlevler bulunacaktır? Bu soru, ancak bilimsel yoldan yanıtlanabilir."
(Marks, Gotha Programının Eleştirisi, Sf.)
Marks, komünist toplumda (birinci evresi olan sosyalizmde) devletin olmayacağını değil;
tersine komünist toplumda devletin hangi değişikliklere uğrayacağını soruyor. Dil sürçmesi
yapmıyor. Bir sonraki cümlesinde de "böyle bir toplumda devletin bugünkü işlevlerine benzer
hangi toplumsal işlevler bulunacaktır?" diyor. Sorun komünizmin ilk aşamasında devletin
olup olmayacağı değil nasıl bir değişikliğe uğrayacağıdır. Ve Marks; Troçkistlerin sürekli
olarak çarpıtmaya çalıştıkları ünlü paragrafında komünizmin ilk aşamasında devletin nasıl bir
değişikliğe uğrayacağına "bilimsel yoldan" yanıt veriyor.
Trockistler sürekli alıntıladıkları paragrafın anlamını çarpıtmak için bir önceki
paragraftan bahsetmezler. Marks, Komünist toplumun birinci evresinde devletin proletaryanın
devrimci diktatörlüğünden başka bir şey olamayacağını belirtir. Marks, bu soruna değindikten
hemen sonra programın eleştirisine devam ediyor ve bir paragraf sonrasında şöyle diyor:
41
"Program, ne şimdiki devleti, ne de komünist toplumdaki geleceğin devletini ele
almıştır." (Marks, Gotha Programının Eleştirisi, Sf.)
Trockistler alıntıladıkları paragrafın ne öncesine ne de sonrasına bakıyorlar. Marks, bir
sonraki paragrafında da, program ne şimdiki devleti, ne de sosyalizmdeki devleti ele almıştır
diyerek konuyu netleştirmiş bir şekilde geçiyor. Marks'tan yapılan alıntı, Troçki'yi haklı
çıkarmak bir yana yalanlıyor.
Engels proletarya diktatörlüğünün alışılmış anlamıyla bir devlet sayılamayacağını, yarıdevlet hatta devlet sözü yerine komün sözcüğünün kullanılmasının doğru olacağını söyler.
Marks ise komünist toplumun birinci aşamasında devletten bahseder. Lenin Gotha Programı'
I11I1 6İ6 ştirisi üzerine yazdığı notlarda Marks’ın görüşü ile Engels'in görüşü arasında
görünüşte bir çelişki olduğundan bahseder:
"Engels şunları öneriyordu: 1- genel olarak devleten söz etmemek; 2- bu sözcük yerine
'komün' sözcüğünü kullanmak; 3- Engels'in komünden (yani 'proletarya diktatörlüğü'nden)
söz ederken, bunun, 'sözcüğün asıl anlamıyla bir devlet olmadığını' söylemesine karşılık,
Marks, bunlar hakkında tek sözcük söylemez, tersine, 'komünist toplumda geleceğin
devleti'ndenü bile söze-der.
"İlk bakışta insan, alelade bir çelişki bulunduğu, bir karışıklık ya da görüş ayrılığı
sözkonusu olduğu izlenimine kapılabilir! Ama yalnızca ilk bakışta!" (Gotha Prog., Sf. 96)
Engels proletarya diktatörlüğü burjuvaziyinin mülkiyetine el koyduktan ve direncini
bastırdıktan sonra ona klasik anlamıyla devlet demenin doğru olmayacağını söyler. Engels
sosyalizm koşullarında devletin söndüğünden, ortadan kalktığından bahsetmiyor. Devlet
yerine komün derken, sosyalizmde devletin toplumun büyük çoğunluğunu oluşturan
emekçilerin devleti olmasından ve komünizme geçişle birlikte sönme sürecindeki hedefindeki- bir devlet olmasından hareket ediyor.
Marks’ın bu konu üzerinde durmaması Engels ile çelişkide olduğunu göstermez. Çünkü
Marks komünist toplumdaki devletten bahsederken Engels'le aynı hareket noktasından
kalkıyor: Burjuvazinin değil proletaryanın devleti ve kalıcı değil sönme sürecindeki devlet.
Proletarya diktatörlüğü bu nitelikleriyle devlet ile devletsizlik arasında geçiştir; bu
yönüyle devlet değildir -sönme sürecindedir. Diğer yönüyle hala çoğunluğun azınlık,
proletaryanın kapitalist restorasyoneular üzerindeki baskı ve sosyalizmi inşa aracı olan bir
devlettir. Proletarya diktatörlüğünün 'tam anlamıyla bir devlet' olmaması (Engels),
komünizmin birinci aşamasında devletin varlığıyla (Marks) çelişir mi? Lenin, Marks’ın ünlü
paragrafını alıntıladıktan sonra sosyalizmde devlet konusunda son noktayı koyuyor:
"Demek ki, proletarya diktatörlüğü, bir 'politik geçiş dönemi'dir; açıktır ki bu dönemin
devleti de devlet ile devletsizlik arasında bir geçiştir; yani 'sözcüğün tam anlamıyla bir devlet
değildir'. Bu bakımdan, Marks ile Engels arasında bu sorunda hiçbir görüş ayrılığı yoktur.
"Ama Marks 'komünist toplumdaki geleceğin devleti'nden söz etmeye devam ediyor!!
demek ki, 'komünist toplumda' bile bir devlet olacaktır!! Burada bir çelişki yok mudur?
Hayır." (Gorha prog. Eleş, Sf. 99)
Lenin'in de belirttiği gibi Marks’ın paragrafı Troçkistlerin iddiasının tersine sosyalizmden
ayrı bir proletarya diktatörlüğünü değil komünizmin ilk aşaması anlamına gelen proletarya
diktatörlüğünü ifade ediyor. Marks ve Lenin bunu açıkça belirterek "komünizmdeki devlef'ten
bahsederken Troçkistler görmemekte ısrar ediyorlar!
2.3 Proletarya Diktatörlüğünün Görevi Sosyalizmin İnşasıdır.
42
Sosyalizm bir sosyo-ekonomik üretim biçimidir. Kapitalizmden yeni çıkmış haliyle
komünist toplumdur. Komünist topluma ilerleyen proletaryanın ilk görevi iktidarı ele
geçirmektir.
"Her devrimin temel sorunu, iktidar sorunudur." (Lenin, Ekim Devrimi Dosyası, Sf. 42,
İktidar İkiliği Üzerine)
Evet, her devrimin temel sorunu iktidar sorunudur. Proletarya iktidarı ele geçirmeli ve
kendi diktatörlüğünü kurmalıdır. İktidarın ele geçirilmesi, karşı-devrimin zor yoluyla
bastırılması ve proletaryanın siyasal egemenliğinin kurulması henüz sosyalizm değildir.
Çünkü proletarya siyasal alanda egemenliğini sağlamış olsa da ekonomik alanda, yani üretim
ilişkilerinde egemenliğini sağlayamamıştır. Siyasal egemenliğe sahip olan sınıf, üretim
ilişkilerinde (ekonomide) egemen olan sınıftır. Örneğin kapitalizm koşullarında üretim ilişkilerinde egemen olan (üretim araçlarına sahip olan) sınıf burjuvazidir. Burjuvazi, üretim
ilişkilerinde egemen olması nedeniyle siyasal egemenliği yani devlet erkini elinde tutar.
Bu tarihsel bir eğilimdir. Ama her eğilim, bünyesinde, farklılıkları da taşır. Örneğin
kapitalist ekonomi feodal üretim biçimi içerisinde ortaya çıkar ve gelişir. Kapitalist ekonomi
ve üretim ilişkileri, feodal üretim tarzını (farklı biçimlerde) giderek tasfiye eder. Kapitalist
üretim ilişkileri ve burjuvazinin, feodal üretim ilişkilerinden daha belirleyici duruma geldiği
koşullarda dahi feodal beyler iktidarda bulunabilir. Ekonomik alanda egemen olan burjuvazi
ama siyasal alanda belirleyici olan ve devlet erkini elinde bulunduran feodalite olabilir. Bu
durum elbette tarihsel olarak geçici bir durumdur ve (doğrudan sosyalizme geçiş söz konusu
değilse) burjuvazinin siyasal iktidarıyla değişmek zorundadır. Çünkü tarihin tekerleği
feodalizme doğru değil kapitalizme (makineli üretime) doğru dönüyor.
Proletarya iktidarı ele geçirip kendi diktatörlüğünü kurduğunda ekonomik alanda
kapitalist üretim ilişkileri ve burjuvazi egemendir. Bu yüzden iktidarı ele geçiren proletarya
henüz sosyalizmi kurmuş değildir. Şimdi proletaryanın görevi kendi devlet iktidarının maddi
temelini yaratmak yani kapitalist üretim ilişkilerini tasfiye edip sosyalist üretim ilişkilerini
kurmaktır.
Sosyalist toplumu inşa etmek ve komünizme geçişle sönmek: Proletarya diktatörlüğünün
tarihsel görevi budur.
"Proletarya diktatörlüğü, kapitalizmden sosyalizme geçiş sırasında kesinlikle zorunludur
ve bu gerçek, devrimimiz boyunca pratik tarafından tamamen doğrulanmıştır." (Lenin, Ekim
Devrimi Dosyası, Sf. 281, Sovyet İktidarının İvedi Görevleri Üzerine Altı Tez)
Troçki'ye göre proletarya diktatörlüğü varken sosyalizm olamaz. Sosyalizm gerçekleştiği
noktada proletarya diktatörlüğü yok olacak. Öyleyse sosyalizmin inşası nedir? Proletarya
diktatörlüğü sosyalizmin inşasını nasıl gerçekleştirecek? Proletarya diktatörlüğü varken
sosyalizm olmayacak, proletarya diktatörlüğü sönünce birden sosyalizm olacak. Demek ki
sosyalizmin inşası bir süreçle değil tarihsel bir an (proletarya diktatörlüğünün sönmesi) ile
tarif ediliyor.
Lenin sürekli olarak sosyalizmin inşasından bahsetmiştir. Sosyalizmin inşa edilmesinden
yani sosyalizmin kurulmasından. Ancak Troçki'ye göre devlet varken sosyalizm kurulamaz,
en fazla sosyalizme hazırlık yapılır. Hazırlık tamamlanınca (dünya devrimi, sınıfların ortadan
kaybolması ve devletin sönmesi) sosyalizm gerçekleşiyor. İlginç olduğu için üzerinde
duruyoruz. Troe-kizm'in çarpıtmaları komiklik düzeyinde. Lenin sosyalist toplumun inşasından, sosyalist toplumun giderek hayata geçirildiğinden bahsediyor; Troçki ise sosyalizm
kurulmamıştır, sosyalizmin kurulması bir inşa (süreç) işi değil sosyalizme hazırlık evresinden
sonra bir an (devletin sönmesi) işidir diyor.
Sosyalist toplumu inşa etmek, bir engelin üzerinden atlayarak kapitalizmden sosyalizme
geçmek demek değildir. Proletarya adım adım, sosyalist önlemlerle, yığınların inisiyatifini
43
geliştirerek sosyalist inşaya girişir. Çünkü proletarya yalnızca kapitalist üretim ilişkilerini
yıkmakla kalamaz. Bu yalnız başına kaldığı sürece, üretimin daralması, durması, ekonominin
tamamen çökmesi ve proletaryanın iktidarını kaybetmesi demektir. Bu yüzden kapitalist
üretim ilişkileri giderek tasfiye edilerek sosyalist üretim ilişkileri kurulur,
Lenin, Mayıs 1918'de ülke ekonomisini tahlil ederken; sosyalizmin sınıflar ortadan
kalktıktan sonra kurulacağını değil, adım adım kurulmakta olduğunu belirtiyor, Lenin,
Rusya'daki ekonomi tiplerini şöyle sıralıyor:
"1) Ataerkil ekonomi, yani çok büyük bir ölçüde doğal, köylü ekonomi;
2) Küçük meta üretimi (bu başlık buğday satan köylülerin çoğunluğunu kapsıyor);
3) Özel kapitalizm;
4) Devlet kapitalizmi;
5) Sosyalizm," (Lenin, Ekim Devrimi Dosyası, Sf. 474)
Sosyalist ekonomi henüz ağırlıkta değildir. Sosyalist ekonomi adım adım, diğer ekonomi
biçimlerinin tasfiyesi yoluyla ağırlık kazanır. Başlangıçta ağırlıkta olan kapitalist üretim
biçiminin sosyalist önlemler ve sınıf savaşımı yoluyla tasfiye edilmesi dönemi genel olarak
sosyalizme geçiş dönemidir. Bu döneme gerçek anlamda sosyalizm denilemez; çünkü
kapitalist üretim ilişkileri sosyalist üretim ilişkilerine göre hala ağırlıktadır. Proletarya
diktatörlüğü kapitalizmden sosyalizme geçişi sağlar. Ancak görevi burada bitmez. Sosyalizme
geçişten sonra da sosyalizmin inşa sürecini ve komünizme geçişi yönetir. Komünizme geçiş
ve kır ile kent, kafa emeği ile kol emeği arasındaki çelişkinin ortadan kalkmasıyla devlet de
söner.
Bu Troçki'nin anladığı gibi bir geçiş dönemi değildir. Troçki'nin anladığı geçiş dönemi
olsa olsa sosyalizm için bir hazırlıktır. Yani sosyalizmden bağımsız ama ona doğru yönelen
bir aşamadır. Oysa proletarya diktatörlüğü olarak tanımlanan geçiş dönemi devletin sönmesini
de içeren sınıfsız toplum olan komünizme geçişi ifade eder. Sosyalizmin inşası proletarya diktatörlüğü olmadan imkânsızdır. Bu yüzden geçiş dönemi, sosyalizme geçişi ve sosyalizmin
inşasını kapsayan dönemdir. Kısacası anarşistlerle polemiğin temel konusu olan sosyalizm
dönemidir.
Kapitalist üretim ilişkilerinin tasfiyesinde yeterince yol alındığında ve sosyalist üretim
ilişkileri egemen duruma geldiğinde veya kapitalist üretim ilişkileri tam anlamıyla tasfiye
edildiğinde ve sosyalist üretim ilişkileri tamamen hâkim olduğunda artık sosyalizm hayata
geçmiş demektir. Sosyalizmin inşası bir süreç olduğundan, bu süreç devam ettiği sürece
proletarya diktatörlüğü varlığını sürdürecektir. Ta ki, komünizmin ilk evresinden ikinci
evresine geçene kadar. Sosyalizmin genel olarak inşası, elbette bir bitiş değil emek üretkenliğinin gelişmesi, maddi ve manevi ihtiyaçların daha ileriden karşılanması ve dünya
devrimi ile komünizme giden yolda yeni bir başlangıçtır,
2.4 Sosyalizmin İnşası ve SSCB Örneği
Kapitalizmden sosyalizme geçişi, sosyalizmin inşasını (kurulmasını) SSCB deneyimi,
Lenin'in bu dönemdeki görüşleri üzerinden değerlendireceğiz,
Rusya'da proletarya 25-26 Ekim 1917'de iktidarı ele geçirdi. İktidarı ele geçiren
proletarya sosyalist mülkiyete geçişin ilk biçimi olarak üretim araçları üzerinde işçi-köylü
denetimini karar altına aldı. Toprak üzerindeki özel mülkiyet kaldırıldı ve tüm emekçi halkın
mülkü ilan edildi. Bankalar işçi ve köylü devletinin mülkiyetine verildi:
"1. Toprağın özel mülkiyeti kaldırılmıştır. Tüm yapılar, demirbaş ve hayvan varlığı ve
tarımsal üretime yarayan öteki gereçlerle bütün toprak, tüm emekçi halkın mülkü ilan
edilmiştir.
44
2. Emekçi halkın sömürücüler üzerindeki iktidarını sağlama ereğiyle ve fabrikaların,
işyerlerinin, madenlerin, demiryollarının ve öteki üretim ve ulaştırma araçlarının tamamen
işçi ve köylü devletinin mülkiyetine verilmesini hazırlayan ilk önlem olarak, işçi denetimi ve
yüksek ulusal iktisat konseyi yasası onaylanmıştır.
3. Bütün bankaların işçi ve köylü devletinin mülkiyetine verilmesi, emekçi yığınların
sermaye boyunduruğundan kurtulma koşullarından biri olarak onaylanmıştır." (Lenin, Ekim
Devrimi Dosyası, Sf. 255, Emekçi ve sömürülen halkın hakları bildirisi)
Proletarya diktatörlüğü üretim araçlarının 'işçi ve köylü devletinin mülkiyetine
verilmesini hazırlayan ilk önlem olarak, işçi denetimi'ni benimsedi. Yani henüz üretim
araçları üzerindeki burjuva özel mülkiyetine son verilmedi. Yalnızca bankalar
toplumsallaştırıldı. Toprak üzerine kararla birlikte burjuva demokratik toprak devrimi
gerçekleştirildi. Büyük toprak sahiplerinin (feodal beylerin) topraklarına el konuldu. Ama
kulakların (kır burjuvazisinin) mülkiyeti devam etti.
Proletarya diktatörlüğünün sosyalist inşa yolundaki ilk önlemleri bunlardı. Bu
enlemlerdeki temel amaç işçi-köylü yığınlarının, üretim üzerinde sayım ve denetiminin
sağlanmasıydı. Lenin Ocak 1918'de yani Ekim devriminden 2 ay sonra şunları söylüyordu:
"Sayım ve denetim. En yüksek devlet iktidarı niteliğiyle işçi, asker ve köylü temsilcileri
tarafından ya da bu iktidar adına ve onun yönergelerine göre yapılması koşuluyla emeğin
niceliğinin ve ürünlerin dağılımının temel, evrensel, mutlak sayım ve denetimi, proletaryanın
siyasal egemenliği kazanılıp sağlama bağlandıktan sonra, sosyalist dönüşümün özünün ta
kendisini oluşturur." (Lenin, Ekim Devrimi Dosyası, Sf.250, Olumlu Yarışmayı Nasıl
Örgütlemeli)
Başka bir yerde:
"Ulusal ölçekte muhasebe, üretim ve ürünlerin dağıtımının ulusal ölçekte denetimi,
sosyalist toplumun iskeleti gibi diyebileceğimiz bir şey, işte bu." (Lenin, Ekim Devrimi
Dosyası, Sf.212, Bolşevikler İktidarı Koruyabilecekler mi?)
Proletarya iktidarı alır almaz kapitalizmi yok edemez. Çünkü kapitalist üretim ilişkilerini
yok ederken, sosyalist üretim ilişkilerini kurması gerekir. Bu ise birden bire olamaz. Önce
kapitalist ekonominin denetlenmesi gerekir. İşçilerin ve köylülerin büyük bir inisiyatifle bu
denetimi gerçekleştirmesi şarttır. Bu sosyalizme giden yolda ilk adımdır.
"Ürünlerin üretim ve dağılımının sayım ve denetimine kendiniz girişin! Sosyalizmin
zaferine götüren yol, sosyalizmin zaferinin güvencesi, her türlü sömürü üzerindeki, her türlü
yoksulluk ve sefalet üzerindeki zaferin güvencesi bunda ve yalnız bundadır!" (Lenin, Ekim
Devrimi Dosyası, Sf.251, Olumlu Yarışmayı Nasıl Örgütlemeli)
"İşçi denetimi gerçekleşmiş bir olgu durumuna gelmediği sürece, öncü işçiler
örgütlenmedikleri ve denetimden kaçan ya da bu konuda savsayıeı görünen herkese karşı
muzaffer ve amansız bir savaşım yürütmediği sürece, birinci adımdan sonra (işçi
denetiminden sonra) sosyalizm yolunda ikinci adımı atmak, yani üretimin işçiler tarafından
düzenlenmesine geçmek, olanaklı olmayacaktır." (Lenin, Ekim Devrimi Dosyası, Sf. 274)
İşçi köylü denetimi sağlandıktan sonra ikinci adım üretimin işçiler tarafından yalnızca
denetlenmesi değil, aynı zamanda yönetilmesi ve düzenlenmesidir. Artık burjuvazinin
mülksüzleştirilmesinin zamanı gelmiştir. Üretim araçları tüm emekçi halkın mülkiyetine geçer
ve üretimin yönetimini işçiler gerçekleştirir, Lenin işçi denetiminden işçi yönetimine geçişin
zorunluluğunu Kasım 1918'de şöyle ifade eder,
"Yoldaşlar, başlangıçtaki sloganımız işçi denetimiydi. (...) Her sosyalist işçi hükümeti
için zorunlu ilk önleminde işçi denetimi olması gerekir. Kararname çıkararak bütün
sanayimizde hemen sosyalizmi ilan etmedik, çünkü sosyalizm, ancak işçi sınıfının
yönetmesini öğrendiği ve işçi yığınları otoritelerini güçlendirdikleri gün kurulup
45
sağlamlaşabilir. Bunlar olmadıkça sosyalizm, sofuca bir dilekten ibaret kalır. (...) Bizce en
önemli ve en değerli olan şey, işçilerin bu yönetimi kendi ellerine alması ve en önemli sanayi
kollarında dağınık, bölük pörçük ve zanaatsal ve eksik kalacak işçi denetiminin tüm ülke
çapında yerini işçi yönetimine bırakmasıdır." (Lenin, Ekim Devrimi Dosyası, Sf. 294) "
Bunun gerçekleşmesi, sanayideki üretim araçları üzerindeki özel mülkiyetin kaldırılması
demektir. Ancak toprakta hala özel mülkiyet mevcuttur. Böyle bir dönemde Lenin Rusya'nın
ekonomisini tahlil ederken Mayıs 1918'de şöyle diyor:
"Rusya'nın ekonomisiyle ilgilenen insanlar arasında kimse, öyle görünüyor ki bu
ekonominin geçici niteliğini yadsımıyor. Ayrıca hiçbir komünist de, öyle görünüyor ki
Sovyetler Sosyalist Cumhuriyeti deyiminin Sovyetler iktidarının sosyalizme geçişi güvence
altına almak istencini dile getirdiğini, ama hiçbir şekilde yeni ekonomik düzenin sosyalist
olduğu anlamına gelmediğini yadsımıyor.
"Ama geçiş sözcüğü ne anlama geliyor? Ekonomiye uygulanınca, söz konusu yönetimde
aynı zamanda hem kapitalizm hem de sosyalizm öğeleri, kırıntıları, parçacıkları bulunduğu
anlamına gelmiyor mu? Bunu herkes kabul edecektir. Ama bunu kabul edenler de Rusya'da
bir arada yaşayan çeşitli iktisadi ve toplumsal tiplere bağlı olan öğelerin açıkça neler
olduklarını her zaman kendi kendilerine soruyor. Oysa bütün sorun burada.
"Bu öğeleri sıralayalım:
"1) Ataerkil ekonomi, yani çok büyük bir ölçüde doğal, köylü ekonomi;
2) Küçük meta üretimi (bu başlık buğday satan köylülerin çoğunluğunu kapsıyor);
3) Özel kapitalizm;
4) Devlet kapitalizmi;
5) Sosyalizm." (Lenin, Ekim Devrimi Dosyası, Sf. 474)
Bu öğelerden hangisinin ağır bastığı sorusuna ise Lenin şöyle cevap verir:
"Açıktır ki bir küçük köylüler ülkesinde küçük burjuva öğe egemen durumda bulunuyor
ve başka türlü de olamıyor; çiftçilerin çoğunluğunu, engin çoğunluğunu küçük üreticiler
oluşturuyor," (Lenin, Ekim Devrimi Dosyası, Sf. 474)
Evet, 1918 Mayıs'mda Rusya'da durum budur. Sosyalist reformlar uygulanmaktadır. İşçi
denetimi, sonrasında işçi yönetimi ve ulusallaştırmalar,,, Sosyalizmin inşasına girişilmiştir.
Artık, Rusya'da çeşitli ekonomik tiplerle birlikte sosyalist işletmeler de söz konusudur.
Ekonomi biçimleri arasında sosyalist ekonomi de vardır, ancak henüz ağırlıkta olan sosyalist
ekonomi değildir. Ağırlıkta olan küçük meta üretimi ekonomisidir. Burada dikkat edilmesi
gereken nokta, çeşitli kapitalist ekonomi biçimlerinin yanında sosyalist ekonominin de
gelişmesi yani sosyalizmin adım adım inşa edilmesi gerçeğidir. Troçki'nin söylediğinin
tersine sosyalizm, proletarya diktatörlüğünün sönmesiyle değil, onunla birlikte ve onun
aracılığıyla kurulmaktadır. Ama alınacak daha çok yol vardır. Üretim hala kontrol altına
alınamamıştır. Rusya'da sosyalizmden ve komünist ilkenin gerçekleşmesinden ancak şöyle
bahsedilebilir:
"Rusya'da emek, birinci olarak üretim araçları özel mülkiyetinin yürürlükten kaldırıldığı
ölçüde, ikinci olarak da proleter devletin topraklar üzerindeki ve devlet malı olan
işletmelerdeki büyük üretimi ulusal ölçekte örgütlediği, işgücünü ekonominin çeşitli kolları ve
işletmeler arasında dağıttığı, devlete ait tüketim ürünleri yığınını emekçiler arasında
bölüştürdüğü ölçüde komünist ilkeye göre birleşmiş bulunuyor." (Lenin, Ekim Devrimi
Dosyası, Sf. 543, Proletarya Diktatörlüğü Döneminde İktisat ve Siyaset)
46
Rusya'da 1918 yılında sosyalizmden ancak üretim araçları üzerindeki özel mülkiyet
kaldırıldığı ve üretimin devlet işletmelerinde ulusal ölçekte örgütlendiği ölçüde bahsedilebilir.
Henüz sanayi ve tarımın tamamında (en azından büyük kısmında) sosyalist üretim
örgütlenmemiştir. Sosyalizmin inşasında ancak ilk adımlar atılmıştır:
"Biz Rusya'da komünizmin 'ilk adımlar'ından söz ediyoruz (partimizin Mart 1919'da
kabul edilen programında da söylendiği gibi) çünkü bütün bu koşullar ülkemizde ancak
kısmen gerçekleşmiş bulunuyor, ya da başka bir deyişle: bu koşulların gerçekleşmesi henüz
ancak ilk aşamasında bulunuyor. (...) Örneğin, daha proletarya diktatörlüğünün ilk gününden
26 Ekim 1917'den (8 Kasım 1917) başlayarak toprağın özel mülkiyeti, büyük mülk
sahiplerine tazminat ödemeksizin yürürlükten kaldırıldı; büyük toprak sahipleri mülksüzleştirildi. Birkaç ay içinde, gene tazminat ödemeksizin, hemen tüm büyük kapitalistler,
fabrika, yapımevi, anonim şirket, banka, demiryolları vb. sahipleri mülksüzleştirildi. Büyük
sanayi üretiminin devletçe örgütlenmesi, fabrika, yapımevi, demiryollarının 'işi denetimi'nden
'işçi yönetimi'ne geçmesi, bütün bunlar ana ve başlıca hatları ile daha şimdiden
gerçekleştirildi. (...) Ama tarıma gelince, bu iş ancak yeni başlıyor." (Lenin, Ekim Devrimi
Dosyası, Sf. 544, Proletarya Diktatörlüğü Döneminde İktisat ve Siyaset)
1918 yazında, Rusya'da sanayi üretimi kontrol altına alınmış ve toplum-sallaştırılmıştır.
Bu anlamda sanayide sosyalizm ilan edilmiştir. Ancak üretici güçleri ve ülkenin sanayi
temelini geliştirmek, ağır ve hafif sanayi yatırımlarına başlamak ve sanayi alanında
sosyalizmin inşasını ilerletmek gerekmektedir. Tarımda ise sosyalist devrim yeni
başlamaktadır. Şimdi proletarya diktatörlüğünün görevinin ana yönü küçük meta üretiminin
kontrol altına almak, kolektif işletmeleri geliştirmektir. Bu sağlandığında ülke sanayisiyle
birlikte tarımı da kontrol altına alınacak ve sosyalist denetim ve üretim büyük oranda
sağlanacaktır. Tarımda tam sosyalizme geçiş ise tarım komünlerinin kurulması, toprağın işçi
ve köylü mülkü haline gelmesidir.
"görev, sosyalist ekonomiye geçmek amacıyla, emek ve ürün tasarrufu bakımından en
elverişli işletme olduğu için, bireysel işletmeler zararına, tarımda kolektif işletmenin
gelişmesine dayanıyor." (...)
"gerçekten güvenli ve köylüler yığınını uygar bir yaşama yaklaştıracak, onları öteki
yurttaşlarla eşit bir duruma getirecek kurtuluş yolunun, toprağın kolektif işlenmesinden başka
bir şey olamayacağı ve Sovyetler iktidarının aşamalı ve sistemli önlemlerle, bugün işte
toprağın bu kolektif işlenmesine doğru gittiği daha açık bir duruma geliyor. Sovyet komün ve
işletmeleri de işte toprağın bu kolektif işlenmesi adına kuruluyor." Ancak "toprağın
mülkiyetinin bu biçimine, toprağın kolektif işlenmesine, Sovyetsel işletmelere, komünlere bir
çırpıda geçiş olanaksızdır; bu geçiş, toprağın kolektif işlenmeye geçmesi koşuluyla, tarımın
iyileştirilmesine bir milyar ruble ayıran Sovyetler iktidarının direşken ve direngen etkinliğini
gerektiriyor." (Lenin, Ekim Devrimi Dosyası, Sf. 513-514, 11 Aralık 1918)
Kolektifleştirme Sovyet iktidarının, sosyalist ekonomiye geçişte en önemli görevlerinden
biridir. Bu da yüzyıllardır küçük burjuva alışkanlık ve yaşam biçiminin etkisini sürdürdüğü
'küçük burjuva ülkesi' Rusya'da doğrudan mümkün olmuyor. Tarımda sosyalist biçimlere
geçişin ilk adımı olarak kooperatifleşme görevi proletarya diktatörlüğünün ana görevlerinden
birisidir. Bu görev çeşitli biçimlerde tamamlandığında Rusya'da sosyalizm genel anlamıyla
gerçekleştirilmiş demektir. Lenin kooperatifleşmenin, sosyalizmin inşasmdaki öneminden
bahsederken şöyle der:
"Bana öyle geliyor ki kooperatifçiliğe yeterli bir ilgi göstermiyoruz. Ekim devriminden
başlayarak ve NEP'ten bağımsız olarak (tersine bu bakımdan NEP sayesinde demek
gerekiyor) kooperatifçiliğin ülkemizde tamamen ayrıksın bir önem kazandığını herkesin
anladığını sanmıyorum,(...)
Gerçekten de ülkemizde, devlet iktidarı işçi sınıfı tarafından kullanıldığı ve devlet bütün
üretim araçlarını elinde bulundurduğu için, bize de nüfusu kooperatifler içinde bir araya
getirmekten başka bir şey kalmıyor. Nüfus kooperatifler içinde en yüksek derecede toplanınca
47
sosyalizm, eskiden haklı alaylara, gülümsemelere, sınıflar savaşımının, siyasal iktidar vb. için
savaşımın zorunluluğuna pek haklı olarak inanan kimselerin küçümsemesine yol açan o
sosyalizm, kendiliğinden gerçekleşiyor." (Lenin, Ekim Devrimi Dosyası, Sf. 618,
Kooperatifçilik Üzerine, Alt çizgi bizim)
Lenin iktidarın ve üretim araçlarının işçi sınıfının elinde bulunduğu koşullarda, nüfusun
büyük çoğunluğunun kooperatifler içerisinde toplamanın sosyalizm anlamına geldiğinden
bahsediyor. Çünkü böylece; kapitalizmin üretimdeki anarşisine son verilerek sosyalizmin en
önemli özelliği olan planlı ekonominin koşulları oluşturuluyor. Bu elbette ideal ve son
noktasına varmış sosyalizm olarak görülemez. Sosyalist ekonomiyi daha da geliştirmek,
halkın maddi ve manevi ihtiyaçlarını daha ileriden karşılamak için üretici güçleri geliştirmek
sosyalizmin maddi temelini sağlamlaştıracaktır. Kooperatifleşme de kolektifleştirmeye
geçişin, tarımda sosyalist ekonomiye geçişin bir biçimidir.
SSCB'de her yönüyle ideal ve 'tamamlanmış' bir sosyalizmden bahse-dilememesi
sosyalizmin olmadığı anlamına gelmez. Tersine küçümsemelere rağmen "sosyalizm,
kendiliğinden gerçekleşiyor". "Tam bir sosyalist toplumu kurmak için" bunlar yeterlidir:
"Sonuç olarak, NEP döneminde bize gereken tek şeyi, Rus nüfusunun yeterince geniş ve
derin katmanlarını kooperatifler içinde toplamak oluşturuyor; çünkü bir yandan özel çıkarı,
özel teeimsel çıkarı ve öte yandan bu çıkarın devletçe denetimini düzenlemenin yolunu, özel
çıkarı genel çıkara bağımlı hale getirmenin yolunu bugün bulduk - eskiden bu, birçok
sosyalist için aşılmaz bir engel oluşturuyordu. Gerçekten başlıca üretim araçları üzerindeki
devlet iktidarı, bu proletaryanın milyonlarca küçük ve çok küçük köylü ile bağlaşması,
köylülüğün bu proletaryaya verilen yönetimi, vb., - tam bir sosyalist toplumu kurmak için, tek
başına kooperatifçilikten, eskiden çıkarcı olarak gördüğümüz ve bazı bakımlardan bugün,
NEP döneminde de aynı biçimde görmek hakkına sahip bulunduğumuz kooperatifçilikten
başlayarak, tam bir sosyalist toplumu kurmak için gerekli olan her şeyi bunlar oluşturmuyor
mu? Bu henüz sosyalist toplumun kuruluş değil, ama bunun için gerekli ve yeterli olan her
şeyi oluşturuyor. (Lenin, Ekim Devrimi Dosyası, Sf. 619, Kooperatifçilik Üzerine, Alt çizgi
bizim)
Lenin "tam bir sosyalist toplumu kurmak için gerekli olan her şey"den bahsederken
proletarya iktidarı, üretim araçları üzerinde proletaryanın egemenliği ve toplumun kooperatif
işletmelerde toplanmasını ifade ediyor.
'Kapitalizmin mirası üzerine kurulmuş komünizm' olan sosyalizmin inşasında temel
görev kapitalizmin miras bıraktığı geriliği yok etmektir. Kapitalizmin bıraktığı en büyük
miras üretici güçlerin gelişim düzeyi ve bu düzeye denk düşen toplumun sınıflı yapısıdır.
Proletarya iktidara geldiğinde üretim araçları üzerinde özel mülkiyetini kaldırarak burjuvaziyi
mülksüzleştirir. Bu proletaryanın tüm toplumsal üretimi denetlediği ve yönettiği anlamına gelmez. Çünkü tarımda büyük bir köylü kitlesi hala küçük meta üretimini sürdürmektedir.
Proletaryanın bütün üretimi denetlemesi ve sosyalist ilkelere göre gerçekleştirmesi için bu
özel kapitalizmin, bireysel köylü ekonomisinin çeşitli geçiş biçimleriyle (örneğin
kooperatifleştirme) ortadan kaldırılması, kolektif (sosyalist) tarımsal üretimin kurulması
gerekir. Bu sağlandığında (ticaretin devlet tekeline alınmasıyla birlikte) tüm toplumsal üretim
proletaryanın yönetiminde ve sosyalist ilkelere göre yapılabilir. Böylece toplumsal üretimden
çeşitli kapitalizm ve küçük üretim biçimleri temizlenmiş ve sosyalist üretim genel anlamıyla
kurulmuş olur.
"Bugünkü rejimimizde ise kooperatifler, kolektif işletmeler olarak, özel kapitalist
işletmelerden, ayrılıyor ama, eğer sosyalist işletmelerin üzerine kuruldukları toprak ile üretim
araçları devlete, yani işçi sınıfına ait bulunuyorlarsa, sosyalist işletmelerden ayrılmıyor. (...)
Kooperasyon, eğer ülkemizde az buçuk önemli bir gelişme gösteremeyen imtiyazlar bir yana
bırakılırsa, bizim koşullarımız içinde sosyalizmle tamamen örtüşüyor." (Lenin, Ekim Devrimi
Dosyası, Sf. 622, Kooperatifçilik Üzerine, Alt çizgi bizim)
48
Troçki ise SSCB'de sosyalizmin gerçekleşmediğini,
lumsallaştırılmasınm sosyalizm anlamına gelmediğini söylüyor:
üretim
araçlarının
top-
"Üretim araçlarının bir tek ülkede ve özellikle SSCB gibi geri bir ülkede
ulusallaştırılması sosyalizmin inşasını henüz sağlamaz." (Troçki, Geçiş Programı, Sf. 94)
Lenin tersini söylüyor:
"Oysa uygar kooperatifçiler rejimi, üretim araçları toplumun malı olduğu ve sınıf olarak
proletarya burjuvazinin üstesinden geldiği zaman, sosyalist rejimin ta kendisi oluyor." (Lenin,
Ekim Devrimi Dosyası, Sf. 621, Kooperatifçilik Üzerine, Alt çizgi bizim)
Üretim araçlarının, toprak ve ticaretin işçi sınıfı ve tüm emekçi halkın mülkiyeti ve
yönetimine geçmesiyle sosyalist üretim gerçekleştirilmiş olur. Bu durumda sosyalist toplumda
proletarya, kolektif köylülük ve aydınlar vardır. Üretici güçlerin gelişim düzeyi henüz
sınıfların ortadan kalkmasına yetmemektedir. Bu sebeple kır ile kent arasındaki çelişki
sosyalist toplumunda devam etmektedir. Sosyalist toplumda hala devlet vardır; çünkü kafa
emeği ile kol emeği arasındaki çelişki tam olarak çözülmemiştir ve bu çelişki ortadan
kalkmadığı sürece de devlet yok olamaz. Zaten proletarya ve köylülüğün varlığı yani
sınıfların varlığı, burjuva alışkanlıklar, 'burjuva hukuk' ve kapitalist restorasyon tehlikesi
nedeniyle proletarya diktatörlüğünün görevi son bulmamıştır.
Lenin "Oysa uygar kooperatifçiler rejimi, üretim araçları toplumun malı olduğu ve sınıf
olarak proletarya burjuvazinin üstesinden geldiği zaman, sosyalist rejimin ta kendisi oluyor"
derken yanılıyor muydu, yoksa abartılı mı bir benzetme mi yapıyordu? Hayır, Lenin
yanılmıyordu. Lenin daha önce sıkça alıntıladığımız gibi sosyalizmi kapitalizmin mirası
üzerine kurulmuş komünizm olarak tanımlıyordu. Yine ilk bölümde gösterdiğimizi gibi kafa
emeği ile kol emeği arasındaki çelişki ve 'burjuva hukuk' devam ettiği sürece yani sosyalizm
döneminde devletin varlığının zorunlu olduğunu özenle belirtiyordu. Her devletin sınıfsal
niteliğe sahip olduğunu, sınıflar mevcut olduğu sürece devletin de olacağını, ancak kent ile
kır, kafa emeği ile kol emeği arasındaki çelişkinin dolayısıyla proletarya da dahil tüm
sınıfların ortadan kalktığı zaman devletin de söneceğini söylüyordu.
Lenin devletin sınıfsal çelişkilerin ürünü olduğunu elbette biliyor. Lenin, sosyalizmde
devlet zorunludur derken ve sosyalist devletin görevlerinden bahsederken, sosyalizmin sınıflı
bir toplum olduğunu, kafa emeği ile kol emeği, kır ile kent arasındaki çelişki çözülmediği
sürece de (proletarya ve köylülük) sınıfların var olacağını ifade ediyordu.
Lenin sosyalizmin inşasından bahsederken her zaman iki öğenin önemine dikkat
çekmiştir: Birincisi; proletarya diktatörlüğünün varlığıdır. Kapitalizmin bağrından henüz
çıkmış olan sosyalist toplumda, proletarya, egemenliğini korumak, burjuvaziyi
mülksüzleştirmek ve sosyalizmi inşa etmek için proletarya diktatörlüğüne ihtiyaç duyar.
Sosyalizmin ikinci temel koşulu, üretim araçlarının toplumsallaştırılması yani
burjuvazinin elindeki üretim araçlarına el konulmasıdır. Böylece proletarya diktatörlüğü en
önemli görevlerinden birini yapmış olur. Sosyalizmin temel özelliklerinden birisi budur.
Proletaryanın devlet erkini elinde tutması ve üretim araçlarına tüm toplum adına sahip
olması, sosyalizmin temel özellikleri itibarıyla hayata geçmiş olması demektir. Sosyalizmde
üretim araçlarının toplumsallaştırılması, tarımda da nüfusun kolektifleştirme yoluyla bir araya
getirilmesini gerektirir. Böylece tüm ekonomi üzerinde denetimin sağlanmasıyla sosyalist
üretimin adım adım örgütlenir, Lenin'in belirttiği gibi bu koşullar sağlandığında genel olarak
sosyalizmin zaferinden bahsedilebilir, SSCB'de ilerleyen yıllarda bundan çok daha fazlası
başarılmıştır.
2.5 Sosyalizm Üzerine Son Söz
Troçki'nin sosyalizm anlayışını çeşitli yönleriyle inceledik.
49
Her ideoloji, felsefe, siyasal akım -en gerici olanları da dahil- kendi içerisinde belli bir
bütünlük/tutarlılık taşır, Marksizm'den farklı yönü ise bu sınırlı tutarlılıkla birlikte kendi
içinde veya en temel bilimsel yasalarla çelişki halindedir. Her düşüncenin üzerine kurulduğu
temel tezler, doğrular veya öngörüler vardır. Tarihsel materyalizm toplumsal yapıda
belirleyici olarak ekonomiyi ve ekonominin durumunu belirleyen üretici güçlerin gelişme düzeyini (buna bağlı olarak da üretim ilişkilerini) alır. Toplumun tüm siyasi, felsefi, dini, huhuki
vb. manevi hayatı bu temel üzerinde şekillenir:
"Maddi hayatın üretim tarzı, genel olarak, toplumsal, siyasal ve entelektüel yaşam
sürecini koşullandırır." (Marks, Ekonomi politiğin eleştirisi katkı)
Marksizm toplumsal tahlillerinde bu materyalist tezden hareket eder. Bu ve başkaca
temel tezlerden (maddenin bilinç üzerindeki belirleyiciliğine kadar uzatılabilir) yola çıkılarak
-bunları toplumsal pratik ve deneyim içerisinde sınayarak- tarihsel materyalizm inşa
edilmiştir.
Marksizm doğru, sınanmış ve bilimsel gerçekler üzerine büyük, kendi içinde ve bilimsel
gerçeklerle tutarlı bir felsefesi sistem olarak inşa edilmiştir.
Troçkizm'in de belli başlı temel tezleri, öngörü ve varsayımları vardır. Bu tezler
üzerinden Troçki sosyalizm anlayışını inşa eder. Eder demek biraz fazla olur; etmeye çalışır.
Çünkü Troçki SSCB'de sosyalizmin kurulmadığı, yapılan büyük atılımların sosyalizm
olmadığını iddia etmesine rağmen net olarak ortaya konulmuş, her yönüyle açıklanmış bir
sosyalizm anlayışı yoktur. Troçki'nin sosyalizm anlayışını, daha çok SSCB'deki sosyalist
inşanın uygulamalarına yönelik 'bu sosyalizm değildir' itirazlarından ve basit
soyutlamalarından çıkartabiliyoruz. Tam da bu nedenle Troçki üzerine tartışmalarda
Troçki'nin sosyalizm anlayışı detaylı bir eleştiriden geçirilmemiş, "Troçki sosyalizmi
komünizm ile karıştırıyor" denilerek konu kapatılmıştır. Oysa Troçki'nin tüm savunduğu
görüşler, küçük burjuva bir akımdan karşı devrimci bir akım haline gelişinin temelinde
çarpıtılmış bir sosyalizm anlayışı yatmaktadır.
Trocki'nin sosyalizm anlayışını üzerinde şekillendirdiği temel tez, yukarıda tartıştığımız
sosyalizm ancak ileri derece gelişmiş üretici güçler üzerinde kurulabilir tezidir. Emperyalizme
geçiş ile kapitalizm bir dünya sistemine dönüşmüş, en geri ülkelerde dahi proleter hareket
ortaya çıkmıştı. Böylece 19. yy'da göreceli bir doğruluk taşıyan bu Marksist tez geçerliliğini
kaybetti. Emperyalizm çağında geri ülkelerde de sosyalizm kurulabilir, sosyalist devrimle
birlikte üretici güçler hızla geliştirilebilirdi. Bu tez başlangıç noktası olarak alındığında geri
ülkelerde sosyalizm Avrupa sosyalist ülkelerinin yardımı olmadan sosyalizm
kurulamayacaktır sonucu zorunlu olur.
Sadece devrim ve sosyalist inşa sürecine yönelik yorumlarda değil Trocki'nin sosyalizm
anlayışında da bu tez belirleyici oldu. Sosyalizm üretici güçlerin en yüksek gelişme
seviyesinde kurulabileceği için tek ülkede kurulamaz, ancak dünya devriminin
gerçekleşmesiyle kurulabilir. Bu mantıksal sonuçtan hareketle -dünya ölçüsünde ve
kapitalizmden çok daha yüksek üretici güçler ile kurulabilecek sosyalizm- sınıfsız bir toplum
olmalıydı. Toplum sınıfsız olduğuna ve dışarıda kapitalist güçler mevcut olmadığına göre
devlete de gerek kalmamıştır. Hatta öyle ki devletler mevcut olmadığından ulusları
birbirinden ayıran sınır çizgileri de ortadan kalkmış olacaktır. Trocki'nin projesinin temel
çizgileri bunlardır.
Projeeilik! Yeni bir kavram değil. Ütopyaeıhk, insanların eşit ve özgür yaşadıkları bir
toplum ideali olarak tarih boyunca çeşitli biçimlerde varolmuştur. Kapitalizmin şafağında
doğa, insan ve topluma dönmenin ifadesi olarak ortaya çıkan Aydınlanma çağında filozoflar
toplum için rasyonel modeller önermişlerdir. Bir çoğu yükselen burjuvazinin egemenliği
anlamına gelen bireylerin 'eşit', 'özgür' ve 'kardeşçe' yaşadığı bir toplum tasarlamışlardı. Bu
toplum kapitalizmdi ve kuruldu. Ancak beklenen sonuçları vermedi.
50
19. yy'ın başında ise kapitalizme bir tepki olarak ütopik sosyalist modeller öne sürüldü.
Robert Owen, Feurier, Saint-Simon gibi ütopik sosyalistler kapitalizmin sonuçlarının ortadan
kaldırıldığı toplum biçimleri tasarladılar. Tabi buna ulaşma yollarına da kafa yordular. Ütopik
sosyalistlerin yeni toplum biçimleri tasarlamış olmaları onların basit birer hayalci oldukları
anlamına gelmez. Kapitalizme derin eleştiriler yöneltmiş, kapitalizmin doğasını anlamak
üzere ciddi çabalar vermişlerdir. Farklı özellikte ütopik sistemler ve buna ulaşma yolları
önermiş olsalar da bütün bu sistemlerin ortak yönü toplumun hareket yasalarına değil
filozofların eleştirileri ve bu eleştiriler üzerinden kurulan tasarım ve projelere dayanıyor
olmasıdır. Maddi gerçekliğin doğru bir analizi ve bilimsel bir eleştirisi ile ortaya konulmuş
yasalar ütopik sosyalistler için bilinmezdi; çünkü Marksizm henüz ortaya çıkmamıştı. Sınıf
karşıtlıkları bilimsel bir tarih teorisinin ortaya konulması için yeterince açık değildi. Bu
koşullarda ütopik sosyalizm düşünce diyalektiğinde ve sınıf mücadelesinde ileri bir adımı
temsil ediyordu. Aynı zamanda Marksizm eleştiriden geçirmesi gereken bir tarih anlayışının
ifadesiydi. Bu anlayış toplumsal harekette kendilerini insan iradesinde gösteren nesnel yasalar
değil insanların 'saf iradeleri temel alan idealist tarih anlayışıydı. İdealist tarih anlayışına göre
toplumların değişiminde motor güç sınıf mücadelesi değil insanların istek ve iradesidir.
İnsanlar daha güzel bir toplum istediklerinde bu topluma ulaşmak için hiçbir engel kalmamış
demektir. Sorun böyle konulunca filozoflara düşen de daha güzel ve adaletli toplumlar
tasarlamak, projeler üretmek olmuştur.
İdealist tarih anlayışları günümüzde 'ben kafamda toplum projesi tasarlıyorum' diyerek
ortaya çıkmaz. Kendince varolan toplumu eleştirir, eksiklerini dikkate alır, değişim için bazı
güçleri sıralar. Ancak bilimsel bir tahlili temel almadığı sürece ne kadar mantıklı olursa olsun
idealizme düşmesi kaçınılmazdır.
İşçi sınıfı hareketi içerisinde Marksizm'in egemen olmaya başladığı 19. yy'ın sonlarından
itibaren sınıf mücadelesinin alanlarından birisi Marksizm'in kendisi olagelmiştir. Sağ
oportünizm de sol sapma da Marksist oldukları iddiasında olmuşlardır. Oysa birçok genel
konuda Marksizm'in doğrularını tekrar etseler de Marksizm'in belli başlı tezlerini ya inkar
ederek ya da belli koşullarda söylenen doğruları donuklaştırıp dogmatikleştirerek
Marksizm'den koparlar. Bilimsel tahlilin dışında çıkmak (düşüncenin de madde olduğunu
söyleyen en kaba materyalizm dahil) idealist yaklaşımlara düşmeye neden olur. Ya mücadele
yöntemi açısından ya da sosyalizmi kavrayış açısından.
Troçki, yalnız tezlerden yola çıkarak ortaya koyduğu/koymaya çalıştığı sosyalizm
anlayışı idealist tarih anlayışının bir türevidir. Tarihsel yasalara, sınıf mücadelesinin
gerçeklerine değil dogmatik 'doğrulara' ve Troçki'nin tasarılarına dayanmaktadır. Bu da kendi
içinde birçok çelişkiyi beraberinde getirmektedir.
Sosyalist devrimi yapan bir ülke Troçki'nin projesine uyuyor mu yoksa uymuyor mu?
Troçki'nin sosyalist tahlilinin özü budur. Uymadığı için sosyalist değildir.
Sosyalizm yanlış tanımlanınca ve komünizme geçişin bir aşaması olarak değil bir proje
olarak anlaşılırsa sonuç budur. Sosyalizm komünizmin birinci ve daha üst bir evreye geçişte
zorunlu aşamasıdır. Komünizme geçişin nesnel ve buna sıkı sıkıya bağlı öznel şartlarının
'hazırlandığı' bir 'süreç'tir. 'Hazırlanma' ve 'süreç'... Başlangıcından komünizme geçişe kadar
üretici güçlerin geliştirilmesi, dünya devriminin tamamlanması, halkın maddi ve manevi ihtiyaçlarının daha ileriden karşılanması ile ifade edilen bir hazırlık süreci. Bu sürecin bir
başlangıcı ve sonu vardır. Başlangıçta sosyalizmin öğeleri tam olarak hayata geçmemiştir.
Sosyalist inşanın adımlarıyla hazırlık süreci ilerler ve komünizme geçişle sonlanır. Bu
nedenle sosyalizm donuk ve gerçekliğin karşılaştırılacağı bir proje değil, sürekli değişim
halindeki bir süreçtir. Temel kıstasları proletaryanın iktidarı ve üretim araçlarına el koyması
ile uygulanan planlı ekonomidir.
Troçki sosyalizmi komünizme geçişte bir süreç değil komünizm öncesi bir proje olarak
tasarladığından sosyalist pratiğin eksikliklerinden yola çıkarak 'SSCB sosyalist değildir'
sonucuna varıyor. Gerçeklik ile projesini karşılaştırıyor ve gerçeklikteki tarihte görülmemiş
51
atılım ve ilerlemeye gözlerini kapatıyor. Marksizm'den giderek uzaklaşıyor ve idealist
projeeiliğe düşüyor.
Troçkizm'in sosyalizme ilişkin görüşlerinin bir kısmına değindik. Şimdiye kadar üzerinde
durduğumuz konu açısından Troçki'nin çarpıtmalarını şöyle sıralayabiliriz:
Troçki, sosyalizmin yalnızca en ileri üretici güçler üzerinde kurulabileceğinden hareket
ederek geri ülkelerde sosyalizmin inşasını imkansız görüyor. Siyasetin rolünü inkar eden
üretici güçlerin seviyesini tek veri olarak gören kaba ekonomist anlayışı savunuyor.
Emperyalizme geçişle geri ülkelerdeki proleter hareketi, sosyalist devrimden sonra üretici
güçlerin hızla geliştirilebileceğini kabul etmiyor.
Troçki, sosyalizmi komünizme geçişte bir süreç olarak değil bir proje olarak tasarlayarak
idealizme düşüyor. Sosyalizmi kapitalizmden çıkmış yeni toplum değil bir proje olarak
algılıyor.
Troçki, sosyalizmde 'burjuva hukuk'un varlığını kabul ediyor. Ancak Le-nin'in 'burjuva
hukuk' devam ettiği sürece devletin varlığının zorunlu olduğu görüşünü beğenmeyip 'gerekçe
göstermeksizin' inkar ediyor.
Troçki, sosyalizmde çalışmanın içselleşmediğini, insanlar açısından bir ihtiyaç ve zevk
haline gelmediğini kabul ediyor. Zorunlu hale gelmeyen çalışmayı sürekli kılan, bunu
denetleyen devletin varlığını inkar ediyor.
Troçki sosyalizmde kafa emeği ile kol emeği arasındaki çelişkinin çözülmediğini kabul
ediyor. Ancak Lenin'in kafa emeği ile kol emeği arasındaki çelişki çözülmeden devletin
ortadan kalkmayacağı görüşünü yine 'gerekçe göstermeksizin' inkar ediyor.
Sosyalizmde devlet mülkiyeti ile toplumsal mülkiyeti birbirinden ayırıyor
Sosyalizmi inşa işinin proletarya diktatörlüğünün amacı ve görevi olduğunu inkar ediyor.
Tersine sosyalizmin inşasının (ve gerçekleşmesinin) proletarya diktatörlüğü yok olduğu
zaman söz konusu olacağını iddia ediyor.
Troçki, proletarya diktatörlüğünü sosyalist üretim ilişkilerinden ayırarak; tarihsel
materyalizmden idealizme geçişini tamamlıyor,
Troçki, sosyalizmin devletsiz ve dolayısıyla sınıfsız bir toplum olduğunu düşünüyor.
Ancak yukarıda belirttiğimiz gibi sosyalizmde devlet zorunludur ve her devlet toplumun
sınıflı yapısının sonucudur.
Bölüm 3
Tek Ülkede Sosyalizm
3.1 Sorunun Ortaya Konulusu
"Proletarya bir ülke sınırları içerisinde iktidarı ele geçirdiğinde, proletarya diktatörlüğü
aracılığıyla tek ülkede sosyalizmi inşa edebilir mi?" Sorunu böyle koyabiliriz, 1924 yılından
sonra bu konu Marksizm-Leninizm ile Troçkizm arasındaki ideolojik mücadelenin temel
konularından biri olmuştur.
Trocki, tek ülkede sosyalizmin olabilirliğini ilk kez 1924'te Stalin'in ortaya attığını iddia
ediyor. Trocki'ye göre Stalin, Lenin'in ölümünü fırsat bilerek tek ülkede sosyalizmin inşa
edilebileceğini teorisini ortaya atmıştır. Trocki'ye göre Lenin, asla tek ülkede sosyalizmin inşa
edilebileceğini düşünmemiş, sosyalizmi bir dünya sistemi olarak düşünmüştür.
52
Tek ülkede sosyalizm biçim ile özün birbirine denk düşmemesinden dolayı yanlış
anlaşılabiliyor. Tek ülkede sosyalizm üç sorunu tartışmaya açabilir. 1-Proletarya başlangıçta,
dünya devrimi olmaksızın iktidarı ele geçirebilir. 2-iktidarı ele geçiren proletarya dünya
devriminin bir süre geciktiği koşullarda, kendi ülkesinde sosyalizmi inşa edebilir. 3sosyalizmin tek ülkede zaferi ile nihai zaferi nispeten ayrı konulardır.
"Proletarya başlangıçta, dünya devrimi olmaksızın iktidarı ele geçirebilir" mi? Evet, bu
teorik olarak mümkündür. Emperyalizm koşullarında devrim, emperyalist zincirin en zayıf
halkasında patlak verir. Tek bir ülkedeki proletarya çeşitli sebeplerle diğer ülkelerdeki
proletaryadan daha önce iktidarı ele geçirebilir. Bu zaten tarihsel olarak kanıtlanmıştır.
Proletarya Rusya'da bir dünya devrimi gerçekleşmeksizin iktidarı ele geçirmiştir. Lenin ve
Stalin'in bu soruya bakışı olumludur.
53
Lenin Trocki'yle bir polemiğinde bir ülkede proletaryanın iktidarı ele geçirmek için
dünya devrimini beklemesinin yanlışlığını, bunun uluslararası proletaryanın ortak
eylemliliğini değil, ortak eylemsizliğini, 'beklemeeilik' ve pasifliği getirdiğini belirtmiştir.
Bu yüzden proletarya bir ülke sınırları içerisinde iktidarı ele geçirme olanağını yakaladığı
zaman, uluslar arası devrimi beklemek için durmamalı, tüm gücüyle iktidarı ele geçirmek için
savaşa atılmalıdır. Tek ülkede sosyalizm konusunda tartışacağımız sorun bu (proletarya dünya
devrimi olmaksızın iktidarı ele geçirebilir mi sorunu) değildir.
Tartışma esas olarak bu noktadan sonra başlar. "İktidarı ele geçiren proletarya dünya
devriminin bir süre geciktiği koşullarda, kendi ülkesinde sosyalizmi inşa edebilir" mi? Aynı
anlama gelmek üzere sorunu şöyle de ortaya koyabiliriz: dünya devriminin mevcut olmadığı
koşullarda sosyalizm tek ülkede inşa edilebilir mi? İki soru da aynı anlamdadır çünkü tek
ülkede sosyalizmi kuran (veya kurmaya çalışan) ülke, dünya devriminin üssü ve
destekleyicisi-dir. Tek ülkede sosyalizm konusunda birinci esas tartışma noktası budur.
İkinci ana tartışma noktası ise "sosyalizmin tek ülkede zaferi ile nihai zaferinin birbirine
karıştırılması üzerinden ortaya çıkar. Lenin ve Stalin tek ülkede sosyalizmin zaferinin,
sosyalizmin nihai (kesin) zaferi anlamına gelmediğini söylerler. Trocki ise tek ülkede
sosyalizmin zaferi ile nihai zaferini birbirine karıştırarak ve soruna sürekli ters noktadan
yaklaşarak kafa karışıklığı yaratmaya çalışır.
Biz yazımızda tek ülkede sosyalizm konusunu bu iki nokta üzerinden tartışacağız.
3.2 Tek ülkede sosyalizmin inşası mümkündür
Troçki'ye göre proletarya geri bir ülkede iktidarı ele geçirebilir ancak dünya devrimin
gerçekleşmediği koşullarda tek ülkede sosyalizmi inşa edemez:
"genel olarak dünyadaki hiçbir ülke, sosyalizmi kendi ulusal sınırları içinde inşa
edemez." (Trocki, Sürekli Devrim, Sf. 137)
'Kapitalizmden çıktığı biçimiyle komünizmin' (sosyalizmin) sınıflı bir toplum olduğunu,
kapitalizmden miras kalan kır ile kent, kafa emeği ile kol emeği arasındaki çelişkinin devam
ettiğini belirtmiştik. Bu çelişkilerin varlığı, üretici güçlerin gelişme düzeyinin henüz sınıflı
toplumuna denk düştüğünü gösterir. Zaten 'kapitalizmden çıktığı biçimiyle komünizm'de
kapitalizmden kalma sınıfların (nitelik değiştirmiş biçimiyle) miras kalması zorunludur.
Sosyalizm bu mirası alır, burjuvaziyi mülksüzleştirerek toplumsallaştırılmış üretimi örgütler.
İşçi sınıfı ve köylülük (yoksul ve orta köylülük) arasında kurulan ittifak ile üretici güçlerin
gelişiminin önü açılır ve tüm dünyada sosyalizmin zaferiyle komünizme doğru ilerlenir,
Trocki'nin sosyalizm kavramının anti-Marksist içeriğinden önceki bölümlerde
bahsetmiştik, Trocki; sosyalizmi, Marksist devlet teorisini ve Leninizm'i anlamamıştır.
Anlamadığı gibi kendi görüşlerinin, Marks, Engels ve Lenin'in görüşleri olduğunu iddia
ederek Marksizm-Leninizm'i revize etmeye ve onu çarpıtmaya, 'Trockist' bir içerik katmaya
çalışmıştır, Trocki, sosyalizmin kapitalizmden komünizme geçiş sırasında zorunlu bir aşama
olduğunu kabul ederken anti-Marksist bir sosyalizm tanımı yapar. Bu tanıma göre sosyalizm
(komünizm gibi) kır ile kent arasındaki çelişkinin çözüldüğü, sınıfların, devletin ve ulusal
sınırların mevcut olmadığı bir toplumdur. Oysa kafa ve kol emeği arasındaki çelişki
çözülmeden ne bürokrasi, ne sınıflar ne de devlet ortadan kaldırılabilir. Bu Trocki'nin
sosyalizm tanımı içindeki çelişkilerinden biridir. Ama temel yanlış Trocki'nin sosyalizmi
kapitalizmden çıktığı biçimiyle komünizm olarak algılamaması, onu sınıfların yok olduğu,
ulusların birbiriyle kaynaştığı yüzyıllar sonrasına atmasıdır.
Marks, Engels ve Lenin, bütün teorik tahlil ve tespitlerinde sosyalizmi kapitalizmin
bıraktığı yıkıntı üzerine kurulacak komünizm olarak tarif etmişlerdir.
Kapitalizmden çıkan yeni toplum, kafa emeği ile kol emeği, kent ile kır arasındaki çelişki
henüz çözülemediği için sınıfların ve devletin mevcut olduğu, burjuva hukukun devam ettiği,
54
çalışmanın hala dışsal bir zorunluluk olduğu toplumdur. Böyle bir toplum, esas olarak,
proletarya iktidarı tarafından üretim araçlarının toplumsallaştırılması ile kurulmuş olur.
Üretim araçları üzerinde burjuva özel mülkiyet ortadan kaldırıldığında, başta sanayi olmak
üzere tüm ekonomi üzerinde proletaryanın denetimi ve yönetimi sağlandığında, sosyalizmin
temeli olan toplumsal mülkiyet ve planlı ekonomi hayata geçirilmiş olur. Bu, tek ülke sınırları
içerisinde gerçekleştirilebilir. Tek ülkede iktidarı ele geçiren proletarya burjuvaziyi
mülksüzleştirir, toplumu devlet ve kolektif işletmelerde bir araya getirerek sosyalizmi genel
anlamıyla gerçekleştirebilir. Eğer sosyalizmi Marksist ve bilimsel içeriğiyle tanımlayacak
olursak sosyalizm tek ülkede gerçekleştirilebilir. Ama Trocki'nin yaptığı gibi kafamızda
projeler üretip gerçekliği ona göre yorumlamaya çalışırsak sosyalizm tek ülkede
gerçekleşemez.
Lenin tek ülkede sosyalizmin gerçekleşebileceğini, sosyalist ekonomiye geçilebileceğini
şöyle ifade eder:
"görev, sosyalist ekonomiye geçmek amacıyla, emek ve ürün tasarrufu bakımından en
elverişli işletme olduğu için, bireysel işletmeler zararına, tarımda kolektif işletmenin
gelişmesine dayanıyor," (Lenin, Ekim Devrimi Dosyası, Sf. 513-514, 11 Aralık 1918)
Başka bir yerde Lenin, sosyalizmin insanların gülümseme ve 'küçümsemelerine' rağmen
gerçekleştiğinden bahseder:
"Gerçekten de ülkemizde, devlet iktidarı işçi sınıfı tarafından kullanıldığı ve devlet bütün
üretim araçlarını elinde bulundurduğu için, bize de nüfusu kooperatifler içinde bir araya
getirmekten başka bir şey kalmıyor. Nüfus kooperatifler içinde en yüksek derecede toplanınca
sosyalizm, eskiden haklı alaylara, gülümsemelere, sınıflar savaşımının, siyasal iktidar vb. için
savaşımın zorunluluğuna pek haklı olarak inanan kimselerin küçümsemesine yol açan o
sosyalizm, kendiliğinden gerçekleşiyor." (Lenin, Ekim Devrimi Dosyası, Sf. 618,
Kooperatifçilik Üzerine)
Sosyalizmi idealler dünyası haline getirenlere karşı Lenin hayatın gerçekliğinden böyle
sesleniyor. Burjuvazi ve kapitalizme karşı verilen savaş proletaryanın iktidara gelmesi ile
bitmiyor. Proletaryanın iktidarı altında burjuvaziye, bireysel üretime ve değişmesi en zor olan
küçük burjuva alışkanlıklara karşı devam ediyor. Daha büyük bir disiplin, özveri ile tüm
halkın ihtiyaç, duygu ve düşüncelerini hesaba katan ve onu hareketin bir parçası haline getiren
yeniden inşa süreci ile devam ediyor. Karşılaşılan zorluklar, alman önlemler, sosyalist inşanın
adım adım gerçekleştirilmesi anlamına gelen başarılar, hemen sonuç vermeyen atılımlar;
bütün bunlar insanların zihinlerinde tasarladıkları 'idealler dünyası' ile denk düşmüyor. Lenin,
komünistlerin küçümsemesine yol açan başarıların sosyalizm anlamına geldiğini, eksiklikleri
olsa da sosyalizmin inşasının gerçekleştiğini ifade ediyor ve üç koşul üzerinde duruyor.
"Devlet iktidarının işçi sınıfı tarafından" kullanılması, "devletin bütün üretim araçlarını
elinde" bulundurması ve son olarak kooperatifleştirme. Lenin'in belirttiği gibi, proletaryanın
iktidarı, üretim araçlarının toplumsal-laştırılması ve planlı ekonomi gerçekleştiğinde küçümsemelere rağmen- sosyalizm kendiliğinden gerçekleşmiş olur:
"Oysa uygar kooperatifçiler rejimi, üretim araçları toplumun malı olduğu ve sınıf olarak
proletarya burjuvazinin üstesinden geldiği zaman, sosyalist rejimin ta kendisi oluyor." (Lenin,
Ekim Devrimi Dosyası, Sf. 621, Kooperatifçilik Üzerine)
Lenin'in Ekim devrimi sonrasındaki yazılarmden sosyalizm inşasıyla ilgili görevler
üzerine onlarca alıntı yapılabilir. Lenin proletaryanın iktidarı ele geçirdiği ve üretim
araçlarına el koyduğu koşullarda kooperatifleştirme görevinin sosyalizm anlamına geldiğini
bunun da tek ülke sınırları içerisinde gerçekleştirilebileceğini birçok defa tekrarlamıştır,
Leninizm, onun teorik ve politik tahlilleri, özellikle devlet, sosyalizm ve komünizmin
bilimsel tahlilleri bize Troçkizm'in sosyalizm anlayışının baştan sona keyfi, iradeci ve antiMarksist olduğunu gösteriyor. Lenin, 1918 Ekim devriminden hemen sonra ve esas olarak da
55
üç yıllık zorunlu bir iç savaştan çıktıktan sonra (1920) görevin sosyalizmin inşası (toplumun
tek bir planlı ekonomi içerisinde toplanması) olduğunu belirtiyor.
Trocki sosyalizmin tek ülke sınırları içerisinde inşa edilemeyeceğinden yola çıkıyor.
Öyleyse iktidarı ele geçiren proletarya dünya devrimini gerçekleşene kadar ne yapmalı?
Troçki'nin tezi kaderini hemen gerçekleşecek bir dünya devrimine bağladığı SSCB'yi umutsuz
bir çaba içinde görür. Yapılacak tek şey kalır: sosyalizmi inşa etmeden dünya devrimine kadar
dayanmak:
"Burada mümkün olan iki seçenek vardır: a) dünya proleter devriminin gelecekteki
zaferine kadar, tek ülkede proletarya diktatörlüğünün iktisaden güçlenmesine yönelik,
yukarıda özetlenmiş olan yol (Rusya'da Sol Muhalefet'in bakış açısı); b) tecrit edilmiş bir
ülkede bir ulusal sosyalist toplum kurmaya ve bunu 'mümkün olan en kısa zamanda'
gerçekleştirmeye yönelik yol (şimdiki remzi tez)." (Trocki, Sürekli Devrim, Sf. 26)
SSCB ve iktidardaki proletarya elbette dünya devriminin en büyük destekçisidir. Dünya
devrimi, dünya proletaryasını kurtaracağı kadar, SSCB proletaryasını da kapitalist kuşatma ve
geri dönüş tehlikesinden kurtaracaktır. Bu gerçek, SSCB'nin dünya devrimi mevcut olmadığı
koşullarda sosyalizmi inşa etmeyeceği, kapitalist bir ekonomiyi muhafaza edeceği anlamına
gelmez. Kapitalist ekonomiyi dünya devrimi gelene kadar muhafaza etmek, işçi sınıfının
burjuvazi tarafından, köylülüğün kulaklar tarafından sömürülmesini muhafaza etmek
anlamına gelir ki bu da proletaryanın iktidarı elinde tutmasını imkânsız kılar. Kapitalist
ekonomi ve sömürü biçimi, birden bire değil ama adım adım, işçi ve halk yığınlarının bilinçli
inisiyatifiyle tasfiye edilerek yerine sosyalist ekonomi kurulur. Lenin'in, tek ülke sınırları
içerisinde proletarya iktidarı aldıktan ve burjuvaziyi mülksüzleştirdikten sonra kooperatifleşmeyi (kolektif işletmelere geçişi) sosyalizmin gerçekleşmesi olarak görmesi sosyalist
inşanın SSCB'de adım adım işlediğini gösterir. Kapitalist ekonomiyi korumak anlamına
gelmese dahi sosyalizmi inşa etmeden proletarya iktidarının korunması beklenemez.
Sosyalizmin tek ülkede inşa edilemeyeceğini farklı biçimlerde söyleyenlere karşı Lenin,
sosyalizmin inşasının zorunlu olduğunu, sosyalizmi inşa etmeden proletarya diktatörlüğünün
ayakta kalamayacağını şöyle ifade eder.
"Sosyalizm için henüz olgun olmadığımız söyleniyor; sosyalizmi 'kurmak' için henüz çok
erkendir; devrimimiz burjuva bir devrimdir; bu nedenle burjuvazinin uşakları olmak gerekir
(oysa Fransa'nın burjuva devrimcileri, bundan 125 yıl önce, devrimlerinin büyüklüğünü
zorbalara, toprak sahiplerine karşı olduğu gibi kapitalistlere karşı da terör uygulayarak
güvence altına almışlardı!)
"Burjuvazinin uşakları kesilen ve böyle düşünen ve sosyalist-devrimcilerin de kendilerine
katıldıkları sözde-marksistler (eğer düşüncelerinin teorik temelleri incelenirse) emperyalizmin
ne olduğunu, kapitalist tekellerin ne olduğunu, devletin ne olduğunu, devrimci demokrasinin
ne olduğunu anlamıyorlar. Çünkü, eğer, bunu anlasalardı, sosyalizme gitmeden öncülük
edilemeyeceğini kabul etmek zorunda kalırdı." (Lenin, Ekim Devrimi Dosyası, Sf. 404,
Yaklaşan Felaket ve Önlemenin Yolları)
Evet, Trocki yanılıyor. Sosyalizme gitmeden, sosyalizmi inşa etmeden proletaryaya ve
köylülüğe öncülük edilemez, dolayısıyla proletaryanın iktidarı sürdürülemez. Bu yüzden
proletarya dünya devriminin mevcut olmadığı koşullarda da sosyalizmin inşasını adım adım
gerçekleştirir. Bu olmadan proletaryanın, köylülükle ittifakı ve iktidarı elinde tutması
imkânsızdır.
3.2.1 Üretici Güçler Düzeyi ve Tek Ülkede Sosyalizm
Toplumsal hareketin belirleyici etkenlerini yani toplumsal yasaları keşfetmek Marksizm'e
düşmüştür. Toplumlar insanların iradelerine göre değişmez. Ancak öyleymiş gibi görünür.
İnsanlar köleliğe karşı olunca kölelik kalmış feodalizm geçilmiş, feodalizme karşı olunca da
kapitalizme geçilmiştir. Görünüşle gerçek veya görünen neden ile gerçek neden arasındaki
farklılıktan kaynaklanan çelişkileri ancak Marksizm aşmış ve tutarlı bir düşünce sistemi oluş-
56
turmuştur. İnsan iradesini, insanın iradesiyle açıklamak aslında hiçbir şey söylememek
demektir. Toplumun kapitalizme geçişini insanların kapitalizme geçiş isteğiyle açıklamak
soruya soruyla yanıt vermektir. İnsanları (daha doğrusu sınıfları) bu harekete yönlendiren
etkenler nelerdir?
'Ekonomik nedenler ve maddi koşullar' diye cevap verebilir herhangi bir materyalist.
Toplumda ekonomik ve siyasal ihtiyaçların çok önemli bir yer tuttuğunun farkında olan bir
kimse de aynı cevabı verebilir. 'Maddi koşullar' insan iradesini belirler. Toplumsal harekette
belirleyici olan maddi koşullar, toptancı bir 'maddi' kavramıyla geçiştirilemez. Böyle olsaydı
Marks ancak sıradan bir materyalist olurdu. Toplumun tüm yapısını belirleyen ekonomik
altyapı; yanı üretici güçler ve buna denk düşen üretim ilişkileridir.
Kapitalizmin ortaya çıkışı ve 'insan iradesi'nin ardındaki belirleyici faktör bu maddi
gerçekliktir. Kapitalizm ortaya çıkışı üretici güçlerin gelişmesi yani makineli üretimin,
manifaktür ve fabrikaların ortaya çıkmasıyla başlar. Fabrikaların ortaya çıkışı işçi sınıfı ve
burjuvazinin gelişmesini sağlar. Üretici güçlerin gelişmesi (makineli üretimin ortaya çıkışı)
eski feodal toplumun yapısıyla yani üretim ilişkileriyle, siyasetiyle çelişkiye girer. Bu
çelişkinin uzlaşmaz nitelik kazanmasıyla feodalizm tarih sahnesinden silinir.
Bir soyutlama biçiminde tarif edecek olursak toplumsal değişim üretici güçler ile üretim
ilişkileri arasındaki çelişkinin sonucudur. Üretici güçlerin gelişmesi ile ilkel komünal
toplumdan sosyalist topluma kadar birçok sosyoekonomik sistem yaşanmıştır. Üretici güçler
kapitalizm altında giderek toplumsal bir nitelik kazanır, İşbölümünün artması, üretimin çeşitli
kollarının birbirine bağlanması, üretimin tek başına değil ortak bir emek sonucu yapılabilmesi
üretici güçlerin toplumsal bir nitelik kazandığını gösterir. Toplumsal bir nitelik kazanan
üretici güçler özel mülkiyete dayanan üretim ilişkileri ile çelişkiye girer. Bu uzlaşmaz çelişki
ile kapitalist üretim ilişkileri parçalanır ve üretici güçlerin niteliğine uygun sosyalist üretim
ilişkileri kurulur.
Konu kapsamlıdır ve altının doldurulması gerekir. Ancak bölümde tartışacağımız konu
toplumların değişim yasaları değildir. Üretici güçlerin belirleyici niteliğine vurgu yapmak için
kısaca değindik.
Bir önceki paragrafın başında bir soyutlama biçiminde tarif edecek olursak dedik. Her
toplumsal yasa bir soyutlamadır. Toplumsal harekette kendini binlerce farklı eğilimin ve
etkenin ortalaması ve tarihsel sonucu olarak gösterir. Çünkü belirleyici olan üretici güçlerin
yanında üretim ilişkileri; siyaset, hukuk vb. manevi hayat vardır. Bunlar üretici güçlerin
belirleyici niteliğini değiştirmemekle birlikte yasanın yaşamdaki görünüşünü etkilerler. Bu
nedenle her şeyi (siyasetin ve diğer üstyapı kurumlarının etkisini inkar ederek) salt üretici
güçlerle açıklamaya kalkmak metafizik materyalizme düşmek demektir.
Nasıl sınıf mücadelesinin (başta siyasetin) seyri üretici güçlerin henüz çok gelişmediği bir
ülkede sosyalist devrime varıyor ve üretici güçleri geliştirmeye başlıyorsa, üretici güçler ile
toplumsal hareket de bire bir denk düşmez. Tarih zigzaglar, uzun süreli beklemeler, geri
dönüş ve büyük atılımlarla doludur. Üretici güçlerin toplumsal hayattaki belirleyici rolü
kendini siyaset, kültür, din ve hatta insan psikolojisindeki rastlantılarla gösterir.
Üretici güçlerin gelişmesi kapitalizmin ortaya çıkışıyla yerellikten kurtulmuş ulusal bir
nitelik kazanmıştır. Böylece özellikle 19. yy'da ulusal devletler kurulmuş, burjuva devrimler
gerçekleşmiştir. Ancak üretici güçlerin gelişmesi birebir burjuva devrimleri getirmedi. Üretici
güçlerinin seviyesi 19. yy kapitalizminin çok ilerisinde olan bazı ülkelerde hala burjuva
devrimler gerçekleşmemiştir. Veya uluslar varlıklarını korudukları halde kendi devletlerini
kuramamıştır. Üretici güçlerin gelişmesiyle ortaya çıkan ulusal devletler eğilimi, adı üzerinde
bir eğilim olmuş ve sınıf mücadelesi zemininde yeniden şekillenmiştir. Birçok ulus kendi
devletini kurarken yine birçok ulusun kendi devletini kurması ezen ulus tarafından
engellenmiştir.
57
Kapitalizmin ikinci evresiyle üretici güçler daha da gelişmiş, emperyalizm döneminde
uluslararası bir nitelik kazanmıştır. Kapitalizm dünya ölçeğinde egemen olmuştur. Üretici
güçlerin uluslararası bir nitelik kazanmasını Trocki kalkış noktası olarak kullanarak yanlış bir
sonuca varmıştır. Tıpkı geri bir ülkede sosyalizmin kurulmasına karşı çıkışı gibi...
"Ulusal olarak tecrit edilmiş sosyalist bir toplum kurmayı amaçlamak, geçmişteki tüm
başarılara rağmen, üretici güçleri kapitalizme göre daha geriye itmek olur. Dünya
bütünlüğünün bir parçasını oluşturan ülke gelişiminin coğrafi, kültürel ve tarihi şartlarını göz
önünde bulundurmadan, ulusal çerçeve içinde ekonominin tüm dallarını birbiriyle kapalı bir
oransallık içine sokmaya çalışmak, gerici bir ütopya peşinde koşmaktan başka bir şey
değildir." (Trocki, Sürekli Devrim, Sf. 27)
Trocki kapitalizmin dünya ölçeğinde egemen olması ve üretici güçlerin uluslararası bir
nitelik kazanması ile sosyalizmin üretici güçlerin evrensel niteliğine uygun olarak ancak
dünya ölçeğinde gerçekleşebileceğini ve tek ülkede gerçekleşemeyeceğini savunmuştur:
"Sadece geri Çin değil, ama genel olarak dünyadaki hiçbir ülke, sosyalizmi kendi ulusal
sınırları içinde inşa edemez: millileştirme için, yeterince gelişmemiş olan üretici güçler kadar,
ulusal sınırların ötesinde bir büyüme gösteren çok gelişmiş güçler de buna karşı
direneceklerdir." (Trocki, Sürekli Devrim, Sf. 137)
"Burjuva toplumdaki bunalımın temel nedenlerinden biri, bu toplumda yaratılan üretici
güçlerin artık ulusal devletin çerçevesiyle bağdaşmamasıdır. Bu, bir yandan emperyalist
savaşlara diğer yandan da bir burjuva Avrupa Birleşik Devletleri ütopyasının doğmasına yol
açar. ... Sosyalist devrim, ancak yeni toplumun gezegenimizin tüm yüzeyinde en son zafere
ulaşmasıyla tamamlanacaktır." (Trocki, Sürekli Devrim, Sf. 160)
Ve sosyalist inşa ancak bu koşullarda başlayacaktır! Trocki bir yandan geri bir ülkede
üretici güçler yetersiz olduğu için diğer yandan üretici güçler çok gelişip ulusal sınırları aştığı
için tek ülkede sosyalizmi reddediyor! Kendi tezleri çelişiyor.
Trocki'nin tek ülkede sosyalizmin imkansızlığı anlayışı yalnızca üretici güçlerin
uluslararası niteliğine değil Trocki'nin sosyalizm anlayışına da sıkı sıkıya bağlıdır. Bunu bir
önceki bölümde inceledik. Üretici güçlerin uluslararası bir nitelik kazandığı emperyalizm
aşamasında sosyalizm bütün ülkeler için bir seçenek ve yürünecek bir yol olmuştur.
Sosyalizm ileri ülkelerde olduğu gibi geri bir ülkede de zafer kazanabilir. Sosyalizmin tek tek
ülkelerdeki zaferi, uluslararası gelişmelerin etkisiyle beraber asıl olarak ülke içindeki sınıf
mücadelesi tarafından belirlenir. Örneğin Avrupa'daki olası sosyalist devrimler ülkemiz işçi
sınıfı doğru bir önderlik bulamadığı sürece ülkemizde bir sosyalist devrim anlamına gelmez.
Diğer ülkelerde sosyalist devrim oldu diye ülkemizdeki sınıf hareketi yükselse bile hemen
Marksist-Leninist bir önderliğe otomatik olarak gireceği söylenemez. Ancak uluslararası
etkenin ülke içindeki sınıf mücadelesine büyük etkisi de göz önünde bulundurulmalıdır.
Bu yüzden sınıf mücadelesinin seyri tek tek ülkelerde veya bölgesel olarak sosyalist
devrimin zaferini getirebilir. Üretici güçlerin uluslararası niteliği; sosyalist devrimin hemen
uluslararası dünya devrimi olmasını sağlamaz. Ama sosyalist devrim özü itibarıyla dünya
devriminin bir parçasıdır. Dünya devrimi tek tek ülkelerdeki ve bölgelerdeki devrimlerle
ilerleyen beklemeli, hatta dönem dönem gerilemeler ve hızlı atlamalar barındıran bir süreçtir.
Tek ülkede zafere ulaşan sosyalist devrim, bütün dünyada sosyalist devrimin gerçekleşmesi
için mücadele ederken kendi ülkesinde de sosyalizmi kurar.
Üretici güçlerin evrensel niteliği doğrudan hızlı bir dünya devrimini doğurmadı. Rusya'da
gerçekleşen devrim hemen Avrupa'ya yayılmadı. Tek ülke ile sınırlı kaldı. Ancak diğer
ülkelerdeki sınıf hareketi üzerinde muazzam bir etki yarattı. Üretici güçlerin evrensel niteliği
doğrudan dünya devrimini yaratmadı; çünkü bu nitelik ancak sınıf mücadelesi temelinde
etkisini gösterebilirdi. Sınıf mücadelesinin konumu da bir dünya devrimini getirmedi.
Emperyalizm çağında üretici güçler uluslararası bir nitelik kazanmıştır ancak uluslar
arasındaki çelişkiler daha da artmıştır. Emperyalistler arasındaki çelişkiler şiddetlenirken
58
dünyanın tamamı üzerinde ezen uluslar ile ezilen uluslar arasındaki çelişki egemen olmuştur.
Ki emperyalizm dünyanın bir yanda ezen uluslar bir yanda ezilen uluslar olarak bölünmesidir.
Küreselleşme savunucularının propagandasının aksine emperyalizm koşullarında ulusların
kaynaşması ve yok olması değil savaşı ve artan çelişkiler zorunludur.
Üretici güçlerin gelişme düzeyinin ilerlemesi ve uluslararası bir nitelik kazanması
sosyalizmin tek ülkede kurulamayacağı anlamına gelmez. Üretici güçlerin uluslararası niteliği
her sosyalist devrimi ve sosyalist ülkeyi dünya devriminin bir parçası haline getirir. Ancak
üretici güçlerin uluslararası niteliği sosyalizmin tek ülkede kurulmasını engellemez. Trocki
yine metafizik materyalizme düşerek toplumsal yasaları sınıf mücadelesi zemininden kopartarak birer doğmaya dönüştürüyor. Üretici güçlerin üstyapı ile ilişkisini diyalektik değil
metafizik yöntemle yorumluyor. Kaba determinist neden-sonuç ilişkisi kuruyor. Oysa üretici
güçlerin uluslararası niteliği bire bir sonucunu hemen vermez. Ulusların yok olması, tek tek
sosyalist devletlerin birleşerek ortadan kalkması uzun bir tarihsel süreçtir. Ulusların
kapitalizminden henüz çıkmış toplumda yok olması ütopyadır. Sınıf mücadelesi temelinde tek
tek ülkelerde sosyalist devrimler olabilir ve tek ülkede sosyalizm inşa edilebilir.
3.2.2 Avrupa Birleşik Devletleri Tartışması
Lenin, sosyalizmin niteliği gereği tek ülkede gerçekleşebileceğini her zaman
savunmuştur. Bu teorik olarak doğrudur. Lenin, tek ülke sınırları içerisinde sosyalizmin inşası
fikrini 1920'den veya 1917 Ekim Devriminden sonra ortaya atmadı. Lenin, tek ülkede
sosyalizmi, iktidarı ele geçiren proletaryanın, dünya devrimi henüz gözükmediği için
gerçekleştirmek zorunda kaldığı bir imkansızlık olarak da görmedi. Lenin Ekim devriminden
önce de, sonra da proletaryanın tek ülkede sosyalizmi gerçekleştirebileceğini ve
emperyalizmin eşitsiz gelişme yasasının bunu tipik biçim haline getirdiğini söylemiştir:
"Ekonomik ve politik gelişmenin eşitsizliği, kapitalizmin mutlak bir yasasıdır. Buradan
sosyalizmin zaferinin başlangıçta az sayıda ya da hatta tek bir kapitalist bir ülkede mümkün
olduğu sonucu çırjkar. Kendi ülkesinde kapitalistleri mülksüzleştirdikten ve sosyalist üretimi
örgütledikten sonra, bu ülkenin muzaffer proletaryası, diğer ülkerjlerin ezilen sınıflarını kendi
yanma çekerek, o ülkelerde kapitalistlere karşı ayaklanmayı körükleyerek ve hatta gerekirse
sömürücü sınıflara ve onların devletlerine karşı askeri şiddete başvurarak kapitalist dünyarjya
karşı ayaklanacaktır." (Lenin, Ekim Devrimi Dosyası, Sf. 16, Avrupa Birleşik Devletleri
Sloganı Üzerine, 23 Ağustos 1915, Alt çizgi bizim)
"Kapitalizmin ekonomik ve politik gelişmesinin eşitsizliği" sosyalizmin tek bir kapitalist
ülkede iktidara gelmesine yol açabilir. Bu ülkede ilk görev, Le-nin'in belirttiği gibi kendi
ülkesinde kapitalistlerin mülksüzleştirilmesi ve sosyalizmin örgütlenmesidir. SSCB'de
proletarya iktidara gelmiş ve sosyalizmi örgütlenmiş; dünya proletaryasına büyük bir destek
sağlamıştır. Lenin'in öngörüsü kelimesi kelimesine gerçekleşmemiş midir?
Lenin 1915 yılında Trocki ile polemiğinde böyle diyordu. Lenin tek ülkede devrimin
olamayacağını, olsa dahi sosyalizmin örgütlenemeyeeeğini söyleyen Trocki'ye karşı devrimin
tek ülkede gerçekleşebileceğini ve sosyalizmin bu ülkede kurulabileceğini özellikle belirtiyor,
Trocki'nin yazısının temel fikrine bakınca Lenin ile Trocki arasında 'tek ülkede sosyalizm'
konusunda anlayış farklılığı ortaya çıkıyor. Zaten Trocki Lenin'i tek ülkede sosyalizmi savunmakla yani "sosyal yurtseverlik", "en vülger reformizm" ve "ulusal devrimci Mesihçilik" ile
suçluyor:
"Bir toplumsal devrimin olasılıklarını ulusal sınırlar içinde ele almak, sosyalyurtseverliğin özünü oluşturan aynı ulusal darlığa kurban gitmektir. Vaillant ölüm gününe dek
Fransa'yı toplumsal devrimin vaat edilmiş toprakları olarak gördü; ve kesinlikle bu bakımdan
sonuna kadar ulusal savunuyu destekledi. Lensclı ve şukerası (bazıları ikiyüzlüce bazıları
içtenlikle) Almanya'nın yenilgisini her şeyden önce toplumsal devrimin temellerinin yıkımı
olarak gördüler. Genel olarak unutulmamalıdır ki, sosyal yurtseverlikte, en vülger
reformizmin yanı sıra, ister sınai düzeyinden dolayı olsun, ister 'demokratik biçimi' ve
devrimci kazanımlarmdan dolayı olsun, kendi ulusal devletinin, insanlığı sosyalizme ya da
59
'demokrasiye' götürmekle görevlendirildiğini zanneden bir ulusal devrimci Mesihçilik
bulunur. Muzaffer devrim gerçekten de çok gelişmiş tek bir ulusun sınırları içinde tasavvur
edilebilir olsaydı, ulusal savunu programıyla birlikte bu Mesihçiliğinin nispeten tarihsel bir
haklılığı olurdu. (...) Avrupa proletaryasının devrimdeki ortaklaşa eylemini dolaysızca ve
ivedi olarak şart koşan bu karşılıklı bağımlılık Avrupa Birleşik Devletleri sloganı ile ifade
bulmaktadır." (Trocki, Eserler, 3. Cilt, Sf. 90)
Trocki'nin yazısının konusu Avrupa Birleşik Devletleri sloganıydı. Trocki yazısında tek
ülkede sosyalizmin sosyal yurtseverlik anlamına geldiğini söylüyor. Zaten başka bir yerde
bunu açıkça ilan ediyor: "Tek ülkede sosyalizm inşası anlayışı, sosyal-yurtsever bir
anlayıştır"(Trocki). Trocki, tek ülkede sosyalizmin olabilirliğini savunan Lenin'i böylece
sosyal-yurtseverlikle yani oportünizmle suçluyordu.
Lenin Avrupa Birleşik Devletleri sloganını iki açıdan eleştiriyordu. Birincisi, eğer bu
slogan kapitalist bir Avrupa Birleşik Devletleri çağrısı yapıyorsa bu gerici bir amaçtır.
"Avrupa Birleşik Devletleri, kapitalist rejimde sömürgelerin paylaşımını amaçlayan bir
birleşme anlamına gelirdi. Oysa kapitalist rejimde paylaşım güçten başka hiçbir temele,
güçten başka hiçbir ilkeye dayanmaz.(...) Gerçi kapitalistler arasında da, devletler arasında da
geçici birleşmeler olanaklıdır. Bu anlamda, Avrupalı kapitalistlerin bir birleşmesi olarak
Avrupa Birleşik Devletleri de olanaklıdır. Ama hangi amaçla? Yalnızca Avrupa'da sosyalizmi
ortaklaşa bastırmak, tekellerine aldıkları sömürgeleri Japonya ve Amerika'ya karşı ortaklaşa
korumak amacıyla." (Lenin, Ekim Devrimi Dosyası, Sf. 15,
Avrupa Birleşik Devletler Sloganı Üzerine)
Troçki, Avrupa Birleşik Devletleri sloganıyla "sosyalist" bir birlikteliği savunuyor. Lenin
Avrupa Birleşik Devletleri sloganını bu açıdan da (ikinci) eleştiriyor ve şöyle diyor:
"Dünya (Avrupa değil) Birleşik Devletleri ulusların, bizim sosyalizme bağladığımız
siyasal birlik ve özgürlük biçimidir ve komünizmin tam zaferi, demokratik devlet de dahil her
türlü devletin ortadan kalkmasına yol açın-caya kadar da sürecektir. Bununla birlikte,
bağımsız bir slogan olarak Dünya Birleşik Devletleri sloganı da pek doğru bir slogan
sayılmaz. Çünkü ilkin, sosyalizmle karışır ve ikinci olarak, sosyalizmin tek bir ülkedeki
zaferinin olanaksızlığı ve söz konusu ülkenin öteki ülkeler karşısındaki tutumu üzerine yanlış
sonuçlara yol açabilir." (Lenin, Ekim Devrimi Dosyası, Sf. 16, Avrupa Birleşik Devletler
Sloganı Üzerine, Alt çizgi bizim)
Görüldüğü gibi Lenin bu sloganı her şekliyle yanlış buluyor. Bu slogan sosyalist bir
Avrupa Birleşik Devletlerini ifade etse dahi, 'sosyalizmin tek bir ülkedeki zaferinin
olanaksızlığı' gibi yanlış sonuçlara yol açabileceği söyleniyor. Çünkü sosyalizm tek bir ülkede
de gerçekleşebilir diyor Lenin. Troçki ise, sosyalizmin tek bir ülkede gerçekleşme imkanını
görmediği için Avrupa Birleşik Devletleri gibi somut olmayan bir slogan ortaya atıyor. Hayat
da bu sloganı çöpe atıyor. Çok açık: Lenin tezini ortaya (kapitalizmin eşitsiz gelişme yasası
ile 'sosyalizmin zaferinin başlangıçta az sayıda ya da hatta tek bir kapitalist bir ülkede
mümkün olduğu') koyuyor, üstüne üstük bir de Trocki'nin tezine karşı uyarı da bulunuyor:
"Sosyalizmin tek bir ülkedeki zaferinin olanaksızlığı ve söz konusu ülkenin öteki ülkeler
karşısındaki tutumu üzerine yanlış sonuçlara yol açabilir." Burada iki anlayışın çatışmasını
görüyoruz. Bir yanda tek ülkede sosyalizmin gerçekleşebilme imkanını savunan ve bu konuda
yanlış düşüncelere karşı uyaran Lenin'in anlayışı, diğer tarafta tek ülkede sosyalizmi kesin
olarak reddeden böylece sosyalizmi bilinmez bir geleceğe erteleyen Trocki'nin anlayışı.
Troçki, Lenin'in Sosyal-Demokrat'ta (Bolşeviklerin merkez yayın organı) çıkan yazısını
Avrupa Birleşik Devletleri sloganına yönelik tek ciddi karşı çıkış olarak görüyor:
"Birleşmiş Devletler sloganına, ne kadar az somut olursa olsun, tek tarihsel itiraz,
İsviçreli Sosyal-Demokrat'ta şu sözlerle yapılmıştı: 'Ekonomik ve siyasal gelişmenin
eşitsizliği, kapitalizmin mutlak bir yasasıdır'. Sosyal-Demokrat buradan, sosyalizmin tek bir
ülkede zaferinin olanaklı olduğu ve dolayısıyla ayrı olarak ele alman her devlette proletarya
60
diktatörlüğünü, Avrupa Birleşik Devletlerinin kurulmasıyla koşullandırmanın gereksiz olduğu
sonucunu çıkartıyordu." (Trocki, Alt çizgi bizim)
Trocki Lenin'in yazısına karşı çıkarken, Lenin'in tek ülkede sosyalizmi olanaklı
gördüğünü belirtiyor (Altı çizgili kısım). Lenin'in tek ülkede sosyalizmi savunduğunu
Trocki'nin kendisi söylüyor. Evet, aslında Trocki gerçeği kendisi itiraf ediyor: Lenin
"sosyalizmin tek bir ülkede zaferinin olanaklı olduğu"nu savunuyor. 1915 yılında, Trocki;
Lenin'i tek ülkede sosyalizmi savunduğu için eleştiriyor. 1930 yılında ise Lenin asla tek
ülkede sosyalizmi savunmadı diyor:
"Rusya'nın ulusal sınırları dâhilinde sosyalist bir toplum kurmanın imkânsız olduğu fikri böyle bir 'imkan' fikri 1924'e dek kimse tarafından ifade edilmedi ve birinin aklına geldiği de
şüphelidir" (Trocki, Rus Devriminin Tarihi - Şubat Devrimi, Sf. 319)
Öyleyse Trocki'nin 'Lenin tek ülkede sosyalizmi savunmadı' demesinin anlamı nedir?
Şudur: Trocki iftira ve çarpıtmada epey 'başarılıdır' (bu iddiaları ileride ayrı bir başlık altında
inceleyeceğiz).
Lenin'in Trocki'ye yönelik eleştirileri ve tek ülkede sosyalizm konusunda iki farklı bakış
açısının (Leninizm ve Trockist oportünizm) savaşımına yol açan Avrupa Birleşik Devletleri
sloganı hakkında daha sonra Trocki şunları söylüyor:
Önce Lenin'e akıl veriyor: "1915'te Avrupa Birleşik Sovyet Devletleri sloganını
savunarak, eşitsiz gelişme yasasının kendi içinde bu slogana karşı bir argüman olmadığına,
çünkü farklı ülkelerin ve kıtaların tarihsel gelişimindeki eşitsizliğin kendi içinde eşitsizlik
olduğuna işaret ettik." (Trocki, Lenin'den Sonra Üçüncü Enternasyonel, Sf. 19)
Lenin tek ülkede sosyalizmin gerçekleşebileceğini savunurken eşitsiz gelişme yasasının
üzerinde durmuştu. Trocki Lenin'in tezinin kendisini yalanlayacak "bir argüman olmadığına"
işaret ediyor! Trocki işaret etti ama Lenin göremedi! Bu slogan eşitsiz gelişme yasasıyla
çelişmiyormuş, Trocki tam da buna işaret etmiş ama Lenin bunu görememiş. Göremediği için
de Trocki'nin bu sloganını eleştirmek için makale yazmış. Lenin açıkça belirtiyor, bu slogan
tek ülkede sosyalizmin imkânsızlığı gibi yanlış bir sonuca yol açar diyor ama Trocki hala
sloganın doğru olduğunu kanıtlamaya çalışıyor. Trocki, oportünizmini tutarlılıkla sürdürmez.
Çarpıtma ve yalan da en önemli silahlarm-dandır. Bunca teorik tartışma ve anlaşmazlıktan
sonra şöyle söyler: "Avrupa Birleşik Devletleri sorunu üzerine Lenin'le 1915'teki farklılığımız
sınırlı, taktiksel ve özünde geçici bir nitelikteydi; fakat bu olayların daha sonraki akışı
tarafından daha iyi doğrulanmıştır." (Trocki, Lenin'den Sonra Üçüncü Enternasyonel, Sf. 20)
Trocki yanılgısını anlayıp bu slogandan vazgeçti sanılmasın. Bu polemik üzerinden on
yıldan fazla zaman geçtikten sonra bile Trocki, Enternasyonal'i 'Avrupa Birleşik Devletleri'
sloganını kullanmadığı için suçlar ve şunları söyler: "Avrupa ve gerçekte dünya krizindeki her
yeni şiddetlenme, temel politik sorunları öne çıkarmak için ve Avrupa Birleşik Devletleri
sloganına çekici bir güç kazandırmak için yeterince keskindir." (Trocki, Lenin'den Sonra
Üçüncü Enternasyonal, Sf. 21)
Lenin sadece Trocki ile olan polemiklerinde değil, sosyalizm, devlet, savaş vb. sorunları
incelediği yazılarında tek ülkede sosyalizmin gerçekleşebilirliğini ortaya koymuştur. Aslında,
tek ülkede sosyalizm Lenin için sürekli olarak ortaya konulması gereken bir gerçek değildi.
Çünkü bu konu bir tartışma noktası değildi. Lenin her zaman, sosyalist ekonominin temel
kıstaslarının tek ülkede gerçekleşebileceği, ancak komünizmin sınıfsız, sınırsız ve devletsiz
bir sosyo-ekonomik biçim olduğunu biliyordu ve bu öngörü üzerinden hareket ediyordu.
Lenin, yine de tek ülkede sosyalizmin zorunluluğunu özel olarak belirtme ihtiyacı duymuştur.
Savaş üzerine bir yazısında şöyle der:
"Çeşitli ülkelerde kapitalizm, son derece farklı bir biçimde gelişir. Bundan da şu
kaçınılmaz sonuç çıkar ki sosyalizm, bütün ülkelerde aynı anda zafer kazanamaz. Sosyalizm
ilkin bir tek ya da birkaç ülkede zafer kazanırken öteki ülkeler, belli bir süre boyunca burjuva
61
ya da burjuva öncesi ülkeler olarak kalacaktır." (Lenin, Ekim Devrimi Dosyası, Sf. 18-19,
Proleter Devrimin Askeri Programı, Alt çizgi bizim)
Daha açık olarak ortaya konulamazdı herhalde.
***
Stalin'in temsil ettiği Marksizm-Leninizm yani Bolşevizm ile Troçkizm'in temsil ettiği
uluslararası oportünizm ve karşıdevrim arasındaki mücadelenin başlıca konularından birisi tek
ülkede sosyalizmin gerçekleşebilmesi sorunuydu. Trocki sosyalizmin tek ülkede inşa
edilemeyeceği tezine karşı Stalin şöyle der:
"Devrimin bir tek ülkede zaferini olanak dahilinde görmek gerekir, çünkü emperyalizm
koşulları içinde çeşitli kapitalist ülkelerin birbirine eşit olmayan sıçramak gelişmesi;
emperyalizmin bağrında kaçınılmaz savaşlara neden olan felaketli çelişkilerin gelişmesi,
bütün dünya ülkelerinde devrimci hareketin büyümesi, bütün bunlar, proletaryanın tek tek
ülkelerde zaferini yalnız olanaklı değil, hatta zorunlu kılmaktadır." (Stalin, Leninizmin
İlkeleri)
Proletarya tek ülkede iktidara geldikten sonra:
"Sosyalizmi sonuna kadar kurabiliriz ve işçi sınıfının önderliği altında köylülükle birlikte
sosyalizmi kuracağız. (...) Çünkü bizde proletarya diktatörlüğü koşulları altında her çeşit iç
zorunlulukların üstesinden gelecek (ve kendi öz güçlerimizle onların üstesinden gelebiliriz)
tam bir sosyalist toplumu kurmak için gerekli bütün ön koşullar vardır." (Stalin, Ekim
Devrimi ve Rus Komünistlerinin Taktiği)
Trocki ise tersine tek ülkede sosyalizmin kurulamayacağından bahseder:
"Sosyalist bir toplum ulusal sınırlar içerisinde gerçekleştirilemez." (Trocki, Rus
Devrimini Savunurken)
Trocki ile Lenin ve Stalin'in görüşleri taban tabana zıttır. Lenin Rusya'da sosyalizmin
kurulabileceğini ve hatta kurulmakta olduğunu ifade ederken aynı zamanda Trocki'nin 'tek
ülkede sosyalizm kurulamaz' görüşüne de cevap vermiş oluyor:
"Bugün kooperatifçiliğin basit gelişmesi, bizim için (yukarıda belirtilen 'küçük' istisna
hesaba katılarak) sosyalizmin gelişmesiyle aynı şey olduğunu söylemek hakkına sahibiz. Aynı
zamanda, sosyalizm anlayışımızda da köklü bir değişikliğin meydana geldiğini kabul etmek
zorundayız." (Lenin, Kooperatifçilik Üzerine)
3.2.3 Marks ve Engels'in Görüşü
Trocki kendi görüşünü ifade ederken Marks ve Engels'in görüşlerine dayandığını iddia
eder. Gerçekte yaklaşmak bir yana çarpıtır.
Marks ve Engels gerçekleşecek sosyalist devrimin ileri ülkelerden birinde başlayacağını
ve Avrupa'nın tüm ileri ülkelerine yayılacağını ifade etmişlerdi. Marks ve Engels'e göre
İngiltere, Fransa veya Almanya'dan başlayan devrim diğer ülkelere de yayılacak ve bir
Avrupa devrimine dönüşecekti. Engels 'Komünizmin İlkeleri'nde sorunu ortaya koyarken
şöyle diyordu:
"Soru 19: Bu devrimin yalnızca tek ülkede yer alması olanaklı olacak mıdır? (sayfa 110)
Yanıt: Hayır. Dünya pazarını yaratmış olan büyük sanayi, yeryüzündeki bütün halkları,
ve özellikle de uygar halkları öylesine birbirlerine bağlamıştır ki, her halkın başına gelecekler,
62
bir ötekine bağlıdır. Ayrıca, büyük sanayi bütün uygar ülkelerde toplumsal gelişmeyi öylesine
eşitlemiştir ki, bütün bu ülkelerde burjuvazi ve proletarya, toplumun iki belirleyici sınıfı, ve
bunlar arasındaki savaşım da, günün temel savaşımı olmuştur. Komünist devrim, bu yüzden,
hiç de salt ulusal bir devrim olmayacaktır; bu, bütün uygar ülkelerde, yani en azından
İngiltere, Amerika, Fransa ve Almanya'da, aynı zamanda yer alan bir devrim olacaktir,[17] Bu
ülkelerin herbirinde devrim, o ülkenin daha gelişkin bir sanayiye, daha çok zenginliğe, ve
daha hatırı sayılır bir üretici güçler kitlesine sahip olup olmayışına bağlı olarak, daha çabuk ya
da daha yavaş gelişecektir. Dolayısıyla, bunu gerçekleştirmek, en yavaş ve en güç Almanya'da, en çabuk ve en kolay da İngiltere'de olacaktır. Bunun dünyanın öteki ülkeleri
üzerinde de önemli etkileri olacak ve bunların daha önceki gelişme biçimlerini tamamıyla
değiştirecek ve büyük çapta hızlandıracaktır. Bu, dünya çapında bir devrimdir, ve dolayısıyla
kapsamı da dünya çapında olacaktır." (Engels, Komünizmin İlkeleri)
Engels'in başlangıçtaki yanıtı o kadar nettir ki sanki Trocki haklıymış gibi görülebilir.
Ancak soruya dikkat etmek gerekir. 'Soru 19' sosyalizmin tek ülkede inşasından değil
sosyalist devrimden bahsediyor. Sosyalist devrim tek ülkede değil ileri ülkelerin tümünde
gerçekleşecektir diyor. Bu açıdan Engels'in görüşü bizim konumuzla ilgili değildir, ama
ipuçları vermektedir.
İlk olarak Marks ve Engels kapitalizmin birinci aşamasındaki koşullarda sosyalist
devrimden bahsetmektedir. Emperyalizm çağının eşitsiz gelişme yasası henüz gündemde
değildir. Tersine Engels "toplumsal gelişmeyi öylesine eşitlemiştir" diye söze başlıyor.
Elbette toplumsal gelişmenin eşitlenmesi yani kapitalizmin gelişmesi/yayılması bir olgudur.
Ancak emperyalizm çağında ortaya çıkan eşitsiz gelişme yasası ve geri ülkelerde sosyalist
devrim olasılığı Engels için söz konusu değildir.
İkincisi Engels sosyalist devrimin tek ülkede gerçekleşemeyeceğini söylüyor.
Kapitalizmin birinci aşaması için tartışılabilir olan bu tez ikinci aşamasında tamamen
geçersizdir. Çünkü tek ülkede -Rusya'da- sosyalist devrim gerçekleşmiş ve bu tezin
emperyalizm aşamasında geçersiz olduğu kanıtlanmıştır. Zaten Trocki de tek ülkede sosyalist
devrimin olabileceğini kabul ediyor.
Üçüncüsü Engels, Trocki'nin başka yolu yok dediği bir dünya sosyalizmini değil bir
Avrupa devrimini öngörüyor. 19. yy'da dünyanın büyük bir bölümünde kapitalizm öncesi
ilişkiler egemendir. Engels bunu göz önünde bulundurarak bir dünya sosyalizmi tarif etmiyor.
Yalnızca ileri ülkelerde za-mandaş bir devrim ve sonrasında inşa edilecek sosyalizmi tarif
ediyor. Bu durum Trocki'nin bütün anlayışını bozar. Çünkü Engels'in tezi hala dışarıda
sosyalist olmayan devletlerin olduğunu dolayısıyla sosyalizmin ileri ülkelerde kurulacağını
ama devletin, sınıfların ve gerici kuşatmanın -süreç içinde değişse bile- devam edeceğini
düşündüğünü gösterir.
Dördüncüsü Engels, 1848'de henüz Marksizm tam olarak inşa edilmediği için belirli
ölçüde metafizik materyalizme düşmüştür. Devrim önceliğini ve gelişimini doğrudan üretici
güçlere bağlıyor.
Beşincisi, Engels sosyalizmin sınıfsız bir toplum olduğunu, tek ülkede inşasının teorik
olarak imkânsız olduğunu söylemiyor. Tek ülkede sosyalizmden değil tek ülkede sosyalist
devrimden bahsediyor. Tek ülkede sosyalist devrim emperyalizm çağında mümkün
olduğundan tek ülkede sosyalizm de inşa edilebilir, Engels'in tezi emperyalizm aşamasında
geçersiz olduğundan tek ülkede sosyalizmin gerçekleşmesinin önüne Marks ve Engels'in
görüşlerinin çıkarılması anlamsızdır.
Zaten Engels soruna teorik değil siyasal açıdan yaklaşıyor. Tek ülkede sosyalizm
gerçekleşemeyeceği üzerine Trocki'nin yaptığı gibi 'sınıfsız toplum tek ülkede gerçekleşemez'
gibi teorik eleştiriler yapmıyor. Sınıflar arasındaki mücadele açısından yaklaşarak devrimin
Avrupa çapında gerçekleşeceği öngörüsünde bulunuyor. Bu öngörü bilindiği gibi
gerçekleşmiyor,
63
3.2.4 Avrupa Sosyalist Devriminin Yardımı
Trocki'nin tek ülkede sosyalizmin gerçekleşebilirliğini inkar ederek ulaştığı sonuç, dünya
(en azından Avrupa'da) sosyalist devrimi olmadan, Rusya'da proletarya diktatörlüğünün
yaşama şansı yoktur:
"Avrupa proletaryası tarafından doğrudan bir devlet yardımı olmadan, Rusya işçi sınıfı
iktidarda kalamaz ve geçici egemenliğini kalıcı sosyalist bir diktatörlüğe dönüştüremez.
Bundan bir an bile kuşku duyulamaz." (Trocki, Devrimimiz, 1906)
Trocki'nin sözleri, 'tek ülkede sosyalizm gerçekleşemez' görüşünün ifadesidir. Avrupa'da
sosyalist devrim olmadan Rusya'da sosyalizm inşa edilemez deniyor. Trocki bütün umudunu
Avrupa devrimine bağlamıştır. Rusya proletaryasından (ve köylülüğünden) ümidi baştan
itibaren kesmiştir. Rusya'da işçi sınıfının (Avrupa sosyalist devrimi gerçekleşmezse)
sosyalizmi kurma şansı yoktur.
Peki Avrupa devrimi gelmezse ne olacak? Trocki Rusya proletaryasına ne öneriyor?
Avrupa devrimi gelmediğine ve Rusya'da sosyalizm kurulamayacağına göre proletarya
diktatörlüğü yıkılmaya mahkumdur! Ayakta durmaya çalışmak, hele hele sosyalizmi inşa
etmeye kalkmak Trocki'ye göre 'sosyal-yurtseverliktir, ulusal dar görüşlülüktür' vb. Trocki'nin
bu durumunu tahlil eden Stalin şöyle söyler:
"Trocki'nin 'sürekli devrim'i, Leninist proletarya devrimi teorisinin ve aynı şekilde,
Leninist proletarya devrimi teorisi de 'sürekli devrim' teorisinin yad-sınmasıdır.
"Devrimimizin güçlerine ve yeteneğine inançsızlık, Rusya proletaryasının gücüne ve
yeteneğine inançsızlık: İşte 'sürekli devrim' teorisinin temeli.
"Şimdiye dek 'sürekli devrim' teorisinin genellikle yalnız bir yanma işaret ediliyordu:
köylü hareketinin devrimci olanaklarına inançsızlık. Bugün, doğru olmak için, bu yanı bir
başka yanla tamamlamak gerekir: Rus proletaryasının güçlerine ve yeteneğine inançsızlık.
"Trocki'nin teorisinin, sosyalizmin zaferinin tek ülkede, hem de geri kalmış bir ülkede,
proletarya devriminin 'Batı Avrupa'nın başka ülkelerinde' daha önce gerçekleşmiş zaferi
olmadan olanaksız olduğunu söyleyen menşevizmden ne farkı var?
"Esasta hiç farkı yok.
"Bundan kuşku duymak mümkün değildir. Trocki'nin 'sürekli devrim' teorisi,
menşevizmin bir biçimidir." (Stalin, Leninizmin Sorunları, Sf. 117)
Stalin eklenecek bir şey bırakmıyor. Troçkizm'in 'sosyalizmin tek ülkede inşası
imkansızdır' görüşünün temellerini açıkça ortaya koyuyor.
Trocki'nin tezi Avrupa işçi sınıfının dolaylı veya dolaysız herhangi bir yardımından
bahsetmiyor. Altını çizerek "doğrudan bir devlet yardımı" diyor. Bu şart sağlanmadan
sosyalizm imkansız oluyor.
Avrupa proletaryasının yanıbaşmda gerçekleşen bir devrime seyirci kalması, bundan
etkilenmemesi beklenemez. Rus devriminin zaferi birçok ülkede proleter hareketin gelişime
katkı sunmuş, Almanya ve Macaristan'da proletarya geçici süre ile iktidarı ele geçirmiştir. Rus
devrimi nasıl Avrupa proletaryasına birçok yönden yardım ediyorsa Avrupa proletaryası da
Rus devrimine yardım etmiştir. Avrupa proletaryası, iç savaş sırasında emperyalistlerin
açıktan SSCB ile savaşa devam etmelerini engellemiş, bazı askeri birliklerde isyanlar çıkmış
ve SSCB ile dayanışma içine girmiştir. Sosyalist inşa ve iç savaş sonrası soluk alma dönemi
de Avrupa proletaryasının baskısıyla sağlanmıştır.
Avrupa proletaryası Rus devrimi ve sosyalist inşa için paha biçilemez katkılar
sağlamıştır. Ancak "doğrudan devlet yardımı" sağlayamamıştır. Çünkü proletarya Avrupa'nın
64
herhangi bir ülkesinde kalıcı bir iktidar kuramamıştır. Ancak yine de Rus devrimi zafer
kazanmış ve sosyalist inşaya geçilmiştir.
Bu Avrupa proletaryasının doğrudan devlet yardımının Rus proletaryası için tercih
edilmeyen bir şey olduğu anlamına gelmez. Rus proletaryası Avrupa devrimini büyük bir
heyecan ve coşkuyla beklemiştir. Gerçekleşseydi Rus proletaryasının işi kat be kat kolay
olacaktı. Ama gerçekleşmedi diye Rus proletaryasının kesin bir yenilgiyle karşı karşıya
olduğu söylenemez, Trocki Avrupa proletaryasının doğrudan devlet yardımının olmadığı
koşullarda sosyalizm imkansızdır derken geri bir ülkede sosyalizmi kurmaya inançsızlığını
ifade ediyor.
Elbette Rus devrimi tek başına kaldığı sürece sosyalizmin kesin -nihai-zaferi
sağlanmamıştır. Sosyalizmin nihai ve geri dönüşsüz zaferi için tüm dünyada sosyalizmin
egemen olması gerekir. Bu nedenle Rus devriminin yalnız kalması kapitalist restorasyon
tehlikesini beraberinde taşır. Bunu görmek lazım.
Kapitalist devletler sosyalizmi yıkmak için fırsat kollarken sosyalist devlet de
sosyalizmin yayılması için çaba harcar. Ya sosyalizm kazanacaktır, ya kapitalizm. Uzun
vadede bunun orta yolu yoktur. Ancak bir sürelik bir denge durumu sözkonusu olabilir.
Sosyalizmin ve dünya proletaryasının gücü ile uluslararası burjuvazinin gücü arasında bir
denge. Dünya proletaryasının gücü dünya devrimi için henüz yeterli değil, uluslararası
burjuvazinin gücü de dünya proletaryasını karşısına alıp sosyalist ülkeyi işgal etmek için
yeterli değildir. Bu denge durumu sosyalist devlet için bir nefes molasıdır. Bu sürede hem
ülke içinde sosyalist inşaya hız verilir, hem de dünya devrimi tüm olanaklarla desteklenir.
Trocki böyle bir denge durumunu tamamen dışta bırakır:
"Ama her şeye rağmen, işçi devleti ile burjuva dünyası arasındaki uzlaşmaz çelişkiler
çizgisi üzerinde ilerliyordu. İkisinden biri yok olmalıydı! İşçi devleti öldürücü darbelerden de,
ancak Batı'daki proleter devrimin muzaffer gelişimiyle korunabilirdi. Bu konuda, Lenin ile
benim görüşlerim arasında ayrılık keşfetmeye çalışmak teorik şaşılığın daniskasıdır." (Trocki,
Sürekli Devrim, Sf. 146) "
Avrupa devrimi gerçekleşmezse kesin yenilgi vardır! Avrupa devrimi geç kaldığı
koşullarda bu teslimiyetin savunusuna dönüşür. Oysa Avrupa devrimi henüz yokken ortaya
çıkan denge durumundan sosyalist ülkenin proletaryası dünya devrimini desteklemek ve
sosyalizmi inşa etmek için yararlanır. Lenin de dünya devrimini savunmuş, ama ortaya çıkan
denge döneminden sosyalizmin inşası için yararlanmıştır. Yani Avrupa proletaryasının
doğrudan devlet desteği olmadan da -daha zor olsa bile- sosyalizm inşa edilebilir. SSCB'de
yaşanan süreç tam da budur. Bu durum kapitalizm ile sosyalizm arasındaki uzlaşmaz
çelişkinin niteliğini değiştirmez; ancak proleter devrimle ortaya çıkan bir denge durumunu
öngörür.
Trocki Avrupa devriminin doğrudan devlet yardımı konusunda Lenin ile ayrılık bulmaya
çalışmak teorik şaşılığın daniskasıdır diyor, Lenin ile ayrılıkları yeterince gösterdik. Bir de
Trocki'nin kendi söyledikleriyle ayrılıklarını ortaya koyalım:
"Bu derslerin en başta geleni, uluslararası ve özellikle Avrupa proletaryasının doğrudan
yardımı ve sömürge halkları arasında devrimci bir hareket olmaksızın Sovyet iktidarının on
iki ay dayanamayacağıydı. Avusturya-Alman askeri güçlerinin Sovyet Rusya'ya karşı
saldırılarını sonuna dek götürmeme-lerindeki tek neden, devrimin sıcak soluğunu enselerinde
duymalarıydı. Dokuz ay gibi bir süre içinde Almanya ve Avusturya-Macaristan'daki isyanlar,
Brest-Litovsk anlaşmasını geçersiz kıldı. 1919 Nisan ayında Karadeniz'deki Fransız
denizcilerin isyanı, Üçüncü Cumhuriyet hükümetini Sovyetlerin güneyindeki askeri
operasyondan vazgeçmeye zorladı. 1919 Eylül ayında Britanya hükümeti, Sovyetlerin
kuzeyindeki seferi kuvvetlerini, kendi işçilerinden gelen dolaysız baskı altında geri çekti.
1920'de Kızıl Ordu'nun Varşova dolaylarından geri çekilmesinden sonra, İtilaf devletlerinin
Polonya'nın yardımına koşup Sovyetleri ezmelerini önleyen tek şey güçlü bir devrimci
65
protesto dalgasıydı. 1923 yılında tehditkar ültimatomunu Moskova'ya verdiği zaman Lord
Curzon'un eli kolu tam en kritik anda İngiliz işçi örgütlerinin direnişiyle bağlanmıştı. Bu
olayların tuhaf bir yanı yoktur. Her ne kadar devrim Rusya sınırlarının dışında hiçbir yerde
zafere ulaşmadıysa da, zafer umutları verimsiz olmaktan çok uzaktı." (Trocki, İhanete
Uğrayan Devrim, Sf. 258)
Trocki'nin verdiği bilgiler doğru ve önemli. Avrupa proletaryası Sovyet devrimine büyük
bir destek vermiştir. Bu da Sovyetlerin ayakta kalmasında en büyük etkenlerden birisidir.
Zaten Stalin de bunu söyler.
Ama Trocki kendisini yalanlıyor. Hani Avrupa proletaryasının doğrudan devlet yardımı
olmadan Rus devrimi yaşayamazdı? Trocki'nin de ifade ettiği gibi doğrudan devlet yardımı
olmadan Rus devrimi başarılı oldu ve zafer kazandı.
Burada tartışılan sorun Avrupa proletaryasının iktidarı hedefleyip hedeflemeyeceği
değildir. Elbette asıl olan Avrupa proletaryasının iktidarı ele geçirmesidir. Ancak Rus
proletaryasının başarısı için bunu temel koşul yapmak, aksi halde yenilgiyi vaaz etmek doğru
bir anlayış olamaz.
Trocki, Lenin'in bütün umudunu Avrupa devrimine bağladığını, eğer gerçekleşmezse Rus
devriminin yaşayamayacağını düşündüğünü söyler. 1917 Ekim devriminden sonra dünyadaki
ve Rusya'daki durumun yarattığı beklentiyi tek ülkede sosyalizmin inkarıymış gibi göstermek
ister. Bolşevikler, daha önce de belirttiğimiz gibi Rus devriminden hemen sonra devrimin
Avrupa'da yayılacağını ve Avrupa proletaryasının ileri ülkelerin bir kısmında iktidara
geleceğini umuyorlardı. Bu bir beklentiydi. Özellikle birinci dünya savaşının, dünya halklarını
sürüklediği belirsizlik, güvensizlik ve geleceksizlik, halk yığınlarının içinde bulunduğu
yoksulluk ve savaşa karşı tepki, ekonomik, siyasal ve sosyal çöküntü birçok ülkede devrimci
bunalım dönemleri yaratıyordu. Bu durum, Rus devriminin Avrupa proletaryasına verdiği
moralle birleşince Bolşevikler de haklı bir beklenti yaratıyordu. Ama olasılıklarla gerçeklik
ayrı şeylerdir. Bu beklentiyi koşullandıran ikinci bir etken de, dünya kapitalizminin Sovyet
iktidarına karşı beyaz ordu ile veya doğrudan yürüttüğü kanlı savaştı. Emperyalist devletler
Sovyet iktidarını ortadan kaldırmak için her türlü savaş yöntemi kullanıyordu. Bu da Sovyet
iktidarını zor durumda bıraktı, içinde bulunduğu zor durum Sovyet iktidarında, kendisinin
yardımına yetişecek olan dünya devrimi beklentisini arttırdı.
Bolşevikler, özellikle Avrupa'da yükselen devrimci hareketi dikkatle izliyorlardı. Ekim
devriminden sonra her an bir devrim beklentisi vardı. Özellikle Brest-Litovsk anlaşmasını
imzaladıkları Almanya'da, proleter devrim Bolşevikler için çok önemliydi.
"Bu bize bir derstir, çünkü Almanya'da bir devrim olmaksızın yok olacağımız mutlak
gerçektir." (Lenin, Eserler, Cilt 15, Sf. 132, Rusça Eski Baskı)
Ekim devrimi sonrası politik durum, dünya devriminin yükselen dalgası, Bolşeviklerde
dünya devrimini pratik bir sorun ve acil bir gündem haline getirmişti. Her konuşmadan sonra
yükselen dünya devrimine atıfta bulunuluyor, onun öneminden bahsediliyordu. Yükselen ve
zafer kazanan dünya devrimi Rus devrimini de içinde bulunduğu zor durumdan kurtaracaktı.
O günün koşulları, doğal olarak böyle bir yönelimi zorunlu kılıyordu. Bu koşullarda Lenin,
Avrupa (ve dünya) devriminin öneminden, özellikle de Rus devrimi için öneminden
bahsediyordu. Hatta Rus devriminin başarısını, çok yakın gözüken dünya devriminin
gerçekleşmesine bağlıyordu. Ama Lenin bunu asla teorik bir düzeyde tartışmadı. O, güncel bir
mesele haline gelen dünya devriminin nesnelliği üzerinden olaylara yaklaştı. Rus devriminin
en temel çıkış yolunu dünya devriminde gördü. Konuşmalarında Rus devriminin yaşamasının
dünya devrimine bağlı olduğunu söyledi. Bu, Lenin için dünyadaki ve Rusya'da güncel
gelişme ve yönelimleri ifade etmenin bir biçimiydi. Hareket içerisindeki önemli noktaların
üzerinde durulması için gelişmenin bir yanı diğer yanlardan daha fazla öne çıkartılabilir. Ama
asla, sosyalizm, dünya devrimi olmadan gerçekleşemez gibi teorik bir belirlemeye gitmedi.
Hem Devlet ve Devrim eserinde, hem de devlet, sosyalizm ve komünizm üzerinde yaptığı
teorik incelemelerde kesinlikle böyle bir belirlemeye gitmedi. Lenin bir konuşmada, dönemin
66
getirdiği görevlerden dolayı bir yönün daha çok öne çıkarılması ve diğer yönün geri plana
atılmasının olabileceğini, bu noktada dönemsel özelliklerin etkili olduğunu belirtmiştir.
Dönemin görevlerini anlatan bir konuşmayı, genel olarak teorik tahlillerin önüne koyamayız.
Ekim devriminden sonra dünya devriminin güncel bir mesele haline gelmesi ile Bolşevikler
her konuşmasında dünya devrimi olmadan Rusya'da sosyalizmin yaşayamayacağını
söylediler.
Dünya devrimi, insan iradesinin dışında işleyen nesnel süreçleri de kapsayan bir tarihsel
gelişmenin sonucudur. Birinci Dünya Savaşı kapitalizmin mevcut bunalımını daha da
derinleştirdi. Birçok ülkede devrimci bunalım dönemlerinin gelişimini hızlandırdı. Bu da
dünya devrimi olasılığını arttırdı. Ancak olasılık, gerçekliği içinde barındırmasına rağmen
henüz gerçeklik değildir. Dünya devrimi gerçekleşmemiştir. Dünya devriminin
gerçekleşmediği ve dünya devrimci hareketinin geri çekildiği bir döneme girişle ve Sovyet
iktidarının askeri başarı sağlamasıyla birlikte dikkatlerin ağırlık noktası güncel bir sorun
olarak sosyalizme geçişe ve sosyalizmin inşasına verildi.
Sorun dünya devriminin zafer kazanması sorunu değildir. Dünya devrimi ve komünizm
tarihsel bir zorunluluktur. Bu yüzden dünya devriminin zaferinden şüphe edilemez. Şimdi
sorun dünya devrimi gelene kadar, SSCB'nin kapitalist dünyada yaşayabilmesi, SSCB'nin
dünya devriminin üssü haline gelmesi ve SSCB'de sosyalizmin inşasıdır.
Sonuç olarak, Lenin devlet, sosyalizm ve komünizm üzerine yaptığı teorik
değerlendirmelerde her zaman sosyalizmin tek ülkede inşa edilebileceğini, bunun geri bir
kapitalist ülkede bütün zorluklarına rağmen mümkün olduğunu belirtmiştir. Bunun dışında,
özellikle Ekim devrimi sonrasında, dünya devriminin güncel bir sorun haline gelmesi ve
Rusya'nın işgal altındaki tehlikeli durumu, Bolşeviklerin dikkatini dünya devriminin
gelişimine daha fazla yöneltmiştir. Lenin konuşmalarında, güncel durumdan yola çıkarak,
içinde bulunulan durumun özgüllüklerini göz önünde bulundurarak dünya devriminin
öneminden ve gerçekleşmesi olası dünya devriminin Rus devrimini de güvenceye alacağından
bahsetmiştir. Durum o kadar acildir ki, Rus devriminin en yakın kurtuluşu olarak dünya
devriminin gerçekleşmesi görülmektedir. Ancak dünya devriminin gerilemeye başlamasıyla
dikkatler sosyalist inşa çalışması üzerinde yoğunlaştırılıyor. İkincisi, Lenin sosyalizmin nihai
zaferi anlamında kesin zaferinin asla tek ülkede gerçekleşemeyeceğini söylüyordu. Bu
sosyalizmin tek ülkede gerçekleşemeyeceği anlamına gelmez.
Troçkizm'in tek ülkede sosyalizm gerçekleşemeyeceğine dair söylemleri ve bunu Lenin'in
görüşüymüş gibi sunma çabası tam anlamıyla Leninizm'in teorisine ve bilimsel sosyalizme
saldırıdır. Trocki, Lenin'in tek ülkede sosyalizmi savunduğunu daha 1915'te itiraf etmişti.
Ama Lenin'i Trockist görüşlerin savunucusu ilan ederek, ona olan saygıyı kendi
oportünizmini haklı çıkarmak için kullanmaktan vazgeçmedi.
3.2.5 Eşitsiz ve 'Birleşik' Gelişme
Lenin emperyalizm döneminde ortaya çıkan eşitsiz gelişme yasasının sosyalizmin tek
ülkede hatta geri bir ülkede zaferini mümkün kıldığını söyler:
"Ekonomik ve politik gelişmenin eşitsizliği, kapitalizmin mutlak bir yasasıdır. Buradan
sosyalizmin zaferinin başlangıçta az sayıda ya da hatta tek bir kapitalist bir ülkede mümkün
olduğu sonucu çırjkar. Kendi ülkesinde kapitalistleri mülksüzleştirdikten ve sosyalist üretimi
örgütledikten sonra, bu ülkenin muzaffer proletaryası, diğer ülkerjlerin ezilen sınıflarını kendi
yanma çekerek, o ülkelerde kapitalistlere karşı ayaklanmayı körükleyerek ve hatta gerekirse
sömürücü sınıflara ve onların devletlerine karşı askeri şiddete başvurarak kapitalist dünyarjya
karşı ayaklanacaktır." (Lenin, Ekim Devrimi Dosyası, Sf. 16, Avrupa Birleşik Devletleri
Sloganı Üzerine, 23 Ağustos 1915)
Lenin'in emperyalizm tahlilindeki en önemli noktalardan birisi eşitsiz gelişme yasasıdır.
Eşitsiz gelişme ile kastedilen farklı ülkelerin farklı gelişmişlik düzeyinde olmaları değil farklı
hızda ve sıçramalı olarak gelişmeleridir.
67
20. yy'ın başında İngiltere dünyanın büyük bir kısmında sömürge sahibi bir ülkeyken
ekonomik olarak tıkanmış ve büyüme hızı yavaşlamıştı. Almanya'nın hızlı büyüme temposu
yeni güç ve sömürge dengelerini zorunlu kılmıştı. İşte İngiltere, Almanya ve diğer
emperyalist devletler arasındaki eşitsiz gelişim hızı dünyanın yeniden paylaşılmasını
gerektirmiş ve birinci dünya savaşı ortaya çıkmıştı.
Lenin Kaustky'nin ultra emperyalizmini yani barış içinde, sömürge savaşımı olmayan bir
emperyalizm hayalini eleştirirken sömürge savaşlarının kaçınılmaz olduğunu belirtir.
Sömürge kapma rekabetinden bazı örnekler verdikten sonra şöyle der:
"Bu gerçeği, iktisadi ve siyasal koşulları, büyük değişiklikleriyle, çeşitli ülkelerin gelişim
hızları arasındaki aşırı ölçüde eşitsizlikle, emperyalist devletlerin giriştikleri sert savaşımlarla
birlikte, "barışçı" ultra-emperyalizm konusunda Kautsky'nin küçük, ahmakça masalıyla
karşılaştırınız." (Lenin, Emperyalizm)
Lenin görüldüğü gibi eşitsiz gelişimden bahsederken ülkelerin gelişim düzeylerinin
eşitsizliğinden değil gelişim hızlarının eşitsizliğinden bahsediyor. Trocki'nin bu yasaya ilişkin
çarpıtması bu noktadadır. Trocki Lenin'in eşitsiz gelişme yasasını ülkelerin gelişme
hızlarındaki değil gelişme düzeylerindeki eşitsizlik olarak algılar. Yasa böyle anlaşıldığında
Lenin'in emperyalizmin tahlilinden çıkardığı eşitsiz gelişme yasasının bir anlamı kalmaz.
Zaten Troçki eşitsiz gelişme yasasını Lenin'in bulmadığını, emperyalizmden önce
kapitalizm ilk aşamasında, hatta feodal toplumlarda bile bu yasanın işlediğini söyler, Lenin'in
emperyalizm çağındaki kapitalist gelişmeye dair kavramını içini boşaltarak kullanmaya
çalışır. Troçki'ye göre feodal çağda da, kapitalizmin ilk aşamasında da farklı gelişme
düzeyindeki ülkeler mevcuttu.
Eşitsiz gelişme yasası kapitalist gelişme hızını değil de gelişme düzeyini ifade edince bir
önemi kalmıyor. Lenin emperyalizmin çürümesinden bahsederken eşitsiz gelişme yasası ile
eşitsiz gelişmeyi kastederek şöyle der:
"Bu gelişme, yalnızca genellikle gitgide daha eşitsiz hale gelmekle kalmayıp gelişme
eşitsizliği, sermaye bakımından en zengin ülkelerin (İngiltere) çürümesinde kendini özellikle
göstermektedir." (Lenin, Emperyalizm)
Troçki eşitsiz gelişme yasasını çarpıtarak kullandığında Lenin'in vardığı sonuçtan farklı
bir sonuca varması kaçınılmazdır. Lenin eşitsiz gelişme yasası ile tek ülkede sosyalizmin
mümkün olduğu sonucuna varırken Troçki "bu yasa hep vardı, yeni değil" diyerek kendi
tezini inkar etmediğini söyler:
"1915'te Avrupa Birleşik Sovyet Devletleri sloganını savunarak, eşitsiz gelişme yasasının
kendi içinde bu slogana karşı bir argüman olmadığına, çünkü farklı ülkelerin ve kıtaların
tarihsel gelişimindeki eşitsizliğin kendi içinde eşitsizlik olduğuna işaret ettik." (Troçki,
Lenin'den Sonra Üçüncü Enternasyonel, Sf. 19)
Trocki'nin tezi sabittir. Eşitsiz gelişme yasası ile tek ülkede devrim mümkündür. Ama bu
yasa her zaman vardı, bu yasası emperyalizm tahlili ile Lenin bulmamıştır. Bu yüzden
Lenin'in tek ülkede sosyalizm tezi geçersizdir. Bu yasa Avrupa Birleşik Devletleri sloganı ile
çelişmez. Ancak yine de Troçki burada bir eksiklik hisseder. Çünkü bir yandan eşitsiz gelişme
deniyor (ve Lenin buradan yola çıkarak tek ülkede sosyalizme varıyor) bir yandan da tek
ülkede sosyalizm olmaz denip Avrupa Birleşik Devletleri sloganı ortaya atılıyor. Troçki kendi
sosyalizm anlayışına ve tezlerine uygun bir yasa icat ederek Avrupa Birleşik Devletleri
sloganını kanıtlamaya çalışır.
Bu yasa Lenin'in bulduğu eşitsiz gelişme yasasına 'birleşik' eklenmesiyle kolayca icat
edilir. Troçki eşitsiz ve birleşik gelişim yasası ile elbette Lenin görmediği bir gerçeği bulmuş
değildir.
68
Emperyalizm en basit anlamıyla bile kapitalizmin evrensel bir görüngü haline gelmesini
ve tek tek ülke ekonomilerinin çelişkileriyle beraber tek bir dünya ekonomisi haline gelmesini
öngörür. Bu yönüyle ekonomiler kapalı olmaktan çıkmış ve diğer ekonomilerle ilişkili hale
gelmiştir. Bir ülkedeki gelişme başka bir ülke ekonomisi üzerinde etkili olabilmektedir. Bu
anlamda bir birleşik hareket sözkonusudur.
Troçki'nin anladığı gibi değil. Bir etkilenme vardır, birlikte hareket vardır. Ancak bir
taraf gerilerken diğer tarafın ilerlemesi, karşıt ekonomik kutupların oluşması, farklı gelişme
hızları ile egemen olan eşitsizlik temelinde bir 'birleşik' gelişmeden bahsedilebilir. Trocki
emperyalizmin bu birleşik yönüne vurgu yaparak tek ülkede sosyalizmin
gerçekleşemeyeceğini ancak 'birleşik' bir sosyalizmin var olabileceğini iddia eder. Sloganı da
hazırdır: Dünya Birleşik Devletlerinin ilk adımı olarak Avrupa Birleşik Devletleri.
Emperyalizm kapitalizmin tüm dünyada egemen olması ve ulusal ekonomilerin
uluslararası ekonomide birleşmesi anlamına gelir. Bu yüzden emperyalizm kavramı zaten
'birleşik'lik içerir. Ancak emperyalizmin yasası bu birleşik değil birleşiklik içinde varolan
eşitsiz gelişme; bundan kaynaklanan emperyalist savaşlar, ulusal ve sosyalist devrimlerdir.
3.3 Sosyalizmin Tek Ülkede Zaferi ve Nihai Zaferi
Troçkizm'in temel yöntemi çarpıtmadır demiştik. Sosyalizmi, sosyalizmde devletin
rolünü çarpıtarak, bu çarpıtma üzerinden yanlış sonuçlara ulaşır. Troçkizm'in ikinci temel
yöntemi ise farklı sorunları karıştırmaktır. Bu karmaşıklık içerisinde kendisine pay çıkarmaya
çalışır. Bunun örneklerinden birisi sosyalizmin tek ülkede zaferi ile sosyalizmin nihai zaferi
sorunlarının birbirine karıştırılmasıdır. Trocki ulusal sınırlar içerisinde (tek ülkede)
sosyalizmin gerçekleşemeyeceğine dair görüşlerini şöyle ifade eder:
"Sosyalist bir toplum ulusal sınırlar içinde gerçekleştirilemez. Yalıtılmış bir işçi
devletinin başarıları ne kadar önemli olursa olsun, 'tek ülkede sosyalizm' programı küçükburjuva bir ütopyadır. Yalnızca bir Avrupa ve devamında da dünya sosyalist cumhuriyetler
fedarasyonu, uyumlu bir sosyalist toplumun gerçek arenası olabilir." (Trocki, Rus Devrimini
Savunurken, Sf.ll)
Lenin sosyalizmin tek ülkede zaferinden, sosyalizmin tek ülkede inşasından bahsetmiş,
hatta bizzat örgütleyicilerinden olmuştur. Lenin diğer yandan sosyalizmin tek başına Rus
proletaryasının çabasıyla, uluslararası proletaryadan yardım almadığı sürece nihai zafere
ulaşamayacağını belirtmiştir.
Bu Trocki'ye göre Lenin'in bir hatasıdır, Lenin tek ülkede sosyalizmden bahsederken
yanılmıştır. Zaten Trocki'ye göre Lenin'den tek ülkede sosyalizmle ilgili alıntılar fazla
değildir. Ama uluslar arası devrimin önemine dair birçok alıntı yapılabilir, Lenin'in dünya
devrimi olmadan sosyalizmin nihai zafere ulaşamayacağı üzerine düşüncelerini birçok kez
belirtmiştir, Trocki, Lenin'den birçok alıntı göstererek tek ülkede sosyalizmin
gerçekleşemeyeceğini kanıtlamaya çalışır,
Trocki'nin ekletizmi, seçmeciliği, Leninizm'in bazı yönlerini kabul edip bazılarını
beğenmeyip inkar etmesi burada da kendini gösterir, Lenin'in tek ülkede sosyalizm üzerine
alıntılarına ve dünya devrimi olmadan sosyalizmin nihai zafere ulaşamayacağına dair
alıntılara bakarak bir çelişki görür.
Gerçekten Lenin'in bu iki görüşü arasında bir çelişki var mıdır? Hayır, Burada Trocki iki
sorunu karıştırmaktadır. Birinci sorun tek ülkede sosyalizmin zaferi sorunu, ikinci sorun ise
sosyalizmin nihai zaferi sorunudur. Lenin sosyalizmin tek ülkede zaferi konusunda şöyle der:
"Buradan sosyalizmin zaferinin başlangıçta az sayıda ya da hatta tek bir kapitalist bir
ülkede mümkün olduğu sonucu çırjkar." (Lenin, Ekim Devrimi Dosyası, Sf. 16, Avrupa
Birleşik Devletleri Sloganı Üzerine, 23 Ağustos 1915)
69
Lenin burada sosyalizmin tek ülkede zaferinin mümkün olduğundan bahsediyor. Yani tek
bir ülke sınırları içerisinde proletaryanın iktidarı ele geçirip burjuvaziyi mülksüzleştirmesi,
sosyalist ekonomiyi kurması mümkündür. Bu tek ülke sınırları içerisinde genel anlamıyla
sosyalizmin zaferi anlamına gelir: "Oysa uygar kooperatifçiler rejimi, üretim araçları
toplumun malı olduğu ve sınıf olarak proletarya burjuvazinin üstesinden geldiği zaman,
sosyalist rejimin ta kendisi oluyor." (Lenin, Ekim Devrimi Dosyası, Sf. 621, Kooperatifçilik
Üzerine). Lenin tek ülkede sosyalizmden bahsederken yanılmamış ve çelişkiye düşmemişti.
Sosyalizmin tek ülkede zaferi mümkündür.
Ancak sosyalizmin tek ülkede zaferi, sosyalizmin kesin zaferi anlamına gelmez. Tek
ülkede sosyalizm kurulmuş olabilir. Dışarıdaki kapitalist ülkeler, ülke içindeki burjuva
kalıntılar, ajan, provokatör ve hainler kapitalizmin restorasyonu için mücadele halindedir. Bu
yüzden sosyalizmin tek ülkede zaferi, sosyalizmin asla yıkılmayacağı, kapitalist restorasyona
karşı kesin önlemlerin mevcut olduğu anlamına gelmez. Dışarıda kapitalist tehlike
sosyalizmden daha güçlü olduğu sürece, kapitalist restorasyon (geri dönüş) tehlikesi devam
eder. Kapitalist restorasyon tehlikesi kendini barışçıl ve açıktan savaş yoluyla gösterebilir.
Kapitalist ülkeler sosyalist ülkeye doğrudan bir askeri saldırı düzenleyebilir. Ülke içindeki
revizyonist unsurlar ve ülke dışındaki burjuvazi sosyalizmin kesin zaferinin önündeki
engellerdir. Sosyalizm kesin zaferinin söz konusu olmaması, onun tek ülkede zafer
kazanamayacağı anlamına gelmez. Sosyalizm tek ülkede inşa edilmiştir. Bu sosyalizmin tek
ülkede zaferidir, ama nihai (geri dönülmez) zaferi değildir.
Sosyalizmin nihai zaferi ancak tüm dünyada sosyalizmin egemen olması veya kapitalist
kuşatmanın yerini sosyalist kuşatmanın almasıyla söz konusu olabilir. Bu yüzden sosyalizmin
nihai zaferi tek ülke sınırları içerisindeki proletaryanın gerçekleştirebileceği değil birçok ülke
proletaryasının ortak mücadelesi ile gerçekleştirebileceği bir iştir. Sosyalizm dünya genelinde
egemen olduğunda kapitalist askeri müdahale tehlikesi ve böylece kapitalist restorasyon
olasılığı büyük oranda ortadan kalkar. Ancak bu koşullarda sosyalizmin nihai zaferinden söz
edilebilir. Sosyalizmin nihai zaferi tek ülkede gerçekleşemez, ancak birden fazla ülke
proletaryasının çabalarıyla gerçekleştirilir, Lenin sosyalizmin nihai zaferi ile ilgili şunları
söyler:
"Sosyalist devrimin tam zaferi tek ülkede düşünülemez, en azından birkaç ileri ülkenin aralarında Rusya sayılamaz - çok aktif işbirliğini gerektirir," (Lenin, Sovyetler 6. Kongresi)
Başka bir yerde:
"Bolşeviklerden herhangi biri, devrimin nihai zafere ancak ileri ülkelerin tümünü veya en
azından birkaçını kapsayınca ulaşacağını hiç inkar etti mi?" (Lenin, 19 Mayıs 1921)
Ve yine başka bir yerde:
"Zira her zaman Marksizm'in ABC'sini, yani sosyalizmin zaferi için birkaç ileri ülkenin
proletaryasının ortak çabasının gerekli olduğunu öğrettik ve tekrarladık." (Lenin, 1922)
"Elbette sosyalizmin tek ülkede nihai zafere ulaşması imkansızdır." (Lenin, Ocak 1918)
Görüldüğü gibi Lenin, sosyalizmin tek ülkede nihai zafer kazanamayacağını, ancak ileri
ülkeler proletaryasının çabalarıyla yani dünya genelinde sosyalizmin kurulmasıyla ancak
sosyalizmin nihai zaferinden bahsedilebilece-ğini belirtiyor.
Trocki'nin çarpıtması bu noktadadır. Lenin'in "elbette sosyalizmin tek ülkede nihai zafere
ulaşması imkansızdır" sözünü tek ülkede sosyalizmin imkansızlığının kanıtı olarak sunar.
Oysa Lenin, burada, sosyalizmin tek ülkede zaferi sorunundan değil, sosyalizmin nihai
zaferinden bahsediyor ve tartışıyor. Sosyalizmin nihai zaferinin tek ülkede mümkün
olmadığını söylüyor. Lenin yanılmıyor ama Trocki, Lenin'den yaptığı alıntıyı çarpıtıyor ve
yüklenmeyecek anlamlar yüklüyor.
70
Troçki, Lenin'in "buradan sosyalizmin zaferinin başlangıçta az sayıda ya da hatta tek bir
kapitalist bir ülkede mümkün olduğu sonucu çırjkar" demesi karşısında duramaz. Çünkü
Trocki'nin iddiasına göre Lenin, birbirinin karşıtı iki şeyi savunuyor yani yanılıyordur. Oysa
Lenin yanılmıyor, ilk alıntıda sosyalizmin nihai zaferinden, ikinci alıntıda ise sosyalizmin tek
ülkede zaferinden bahsediyordun
Lenin, Rusya'da sosyalizmin inşasıyla, sosyalizmin sonal (nihai) zaferinin birbirine bağlı
ama farklı konular olduğunu söyler:
"Ama bizi ilgilendiren şeyi, hiç de sosyalizmin sonal zaferi oluşturmuyor. Bizi
ilgilendiren şeyi, bizim, Rusya komünist partisinin, bizim, Rusya Sovyetler iktidarının, BatıAvrupa karşı devrimci devletlerinin bizi ezmelerini önlemek için izlememiz gereken taktik
oluşturuyor." (Lenin, Ekim Devrimi Dosyası, Sf. 371)
Evet, Lenin sosyalizmin sonal (nihai) zaferi ile tek ülkede zaferini ayırıyor. Nispi olarak
iki farklı sorunu ortaya koyuyor. Bu sorunlarda ise Trocki'nin söylediği gibi Lenin'in çelişkili
veya 'başka bir şeyi' ifade eden konumu yoktur. Lenin iki farklı soruna iki farklı çözüm
getiriyor. Tek ülkede sosyalizmin mümkün olduğunu, sosyalizmin nihai zaferinin ise tek
ülkede mümkün olmadığını ifade ediyor:
"Bundan dolayı, bütün ülkeler burjuvazilerinin ve onların açık ya da gizli yardakçılarının
(II. Enternasyonal sosyalistleri) yalanlarına ve kara çalmalarına rağmen, bir şey yadsınamaz
kalıyor: proletarya diktatörlüğünün temel iktisadi sorunu bakımından, komünizmin
kapitalizme karşı zaferi ülkemizde sağlama bağlanmış bulunuyor. Eğer bütün dünyanın
burjuvazisi Bolşevizm'e karşı öfkeden kudurmuş bir biçimde zincirlerinden boşanıyor, eğer
Bolşeviklere karşı askeri istilalar, komplolar vb. kışkırtıyorsa, biz askeri güç yoluyla
ezilmedikçe, toplumsal ekonominin yeniden yapılandırılmasmdaki zaferimizin kaçınılmaz
olduğunu çok iyi olduğunu anladığı için başarıyor, çok iyi anladığı için kışkırtıyor. Ama bizi
öyle ezmeyi de başaramıyor." (Lenin, Ekim Devrimi Dosyası, Sf. 545, Alt çizgi bizim)
Lenin "biz askeri güç yoluyla ezilmedikçe, toplumsal ekonominin yeniden
yapılandırılmasmdaki zaferimizin kaçınılmaz olduğunu"ndan bahsediyor. Askeri güç yoluyla
ezilmedikçe (bu tehlike bile sosyalizmin nihai zaferinin henüz söz konusu olmadığını
gösterir), Rusya'da komünizmin zaferinin kaçınılmaz olduğundan yani sosyalizmin tek ülkede
zaferinin mümkün olduğundan bahsediyor. Daha açık olunamaz herhalde.
Stalin de sorunu Lenin'in koyduğu gibi ifade eder:
"Sosyalizmi sonuna kadar kurabiliriz ve işçi sınıfının önderliği altında köylülükle birlikte
sosyalizmi kuracağız. (...) Çünkü bizde proletarya diktatörlüğü koşulları altında her çeşit iç
zorunlulukların üstesinden gelecek (ve kendi öz güçlerimizle onların üstesinden gelebiliriz)
tam bir sosyalist toplumu kurmak için gerekli bütün ön koşullar vardır." (Stalin, Ekim
Devrimi ve Rus Komünistlerinin Taktiği)
Stalin tek ülkede sosyalizmin zaferi sorununu böyle koyuyor. Zorluklar karşısında
teslimiyetin zerresine rastlanamaz bu satırlarda. Sosyalist inşanın güçlükleri karşısında
inançsızlık ve davadan vazgeçmek de yoktur. Bilimsel sosyalizm teorisi ile donanmışlık,
büyük bir davaya adanmışlık ve sosyalizmi inşa etmenin inancı vardır.
Sosyalizmin tek ülkede zaferi ile nihai zaferi farklı konulardır. Sosyalizmin nihai zaferi
tek ülkede sağlanamaz:
"Sosyalizmin kesin zaferi, müdahale ve dolayısıyla restorasyon denemelerine karşı tam
güvenlik demektir, çünkü ciddiye alınabilecek bir restorasyon girişimi ancak dışarıdan ciddi
bir destekle, uluslar arası sermayenin desteği ile meydana gelebilir. Bundan dolayıdır ki,
devrimimizin bütün ülkelerin işçileri tarafından desteklenmesi ve hele hiç değilse birkaç
ülkede, bu işçilerin zaferi, ilk muzaffer ülkenin müdahaleye ve restorasyon denemelerine karşı
tam güvenlik altında bulunması için zorunlu ön koşuldur, sosyalizmin kesin zaferi için
zorunlu önkoşuldur." (Stalin, Ekim Devrimi ve Rus Komünistlerinin Taktiği)
71
Trocki tek ülkede sosyalizmin zaferi konusunda 'el çabukluğuyla' bir çarpıtmaya
girişmektedir. Trocki, Lenin'in sosyalizmin nihai zaferi tek ülkede gerçekleşemez görüşünü,
sosyalizmin tek ülkede zaferinin imkansız olduğu gibi saçma bir sonuca bağlamaktadır.
Trocki, temel 'bilimsel' yöntemini kullanmıştır: Çarpıtma...
3.4 Lenin, Dünya Devrimi ve Tek Ülkede Sosyalizm
Bolşevikler 1917 öncesinde birincil hedef olarak önlerine demokratik devrim ile Çarlığın
yıkılmasını ve proletarya ve köylülüğün devrimci demokratik diktatörlüğünün kurulmasını
koyuyordu. Rusya'da gerçekleştirilecek demokratik devrim, Avrupa proletaryasına kıvılcım
olacak ve devrim yangını tüm Avrupa'yı saracaktı. Sosyalist Avrupa proletaryası, devrimci
Rusya'ya yardım edecekti.
"Rusya bir köylü ülkesidir; Avrupa'nın en geri ülkelerinden biridir. Sosyalizm orada
hemen zafer kazanamaz ama feodal aristokrasi ve büyük toprak sahiplerinin ellerindeki
toprağın devasa alanıyla birlikte ülkenin köylü karakteri, 1905 deneyimi temelinde, Rusya'da
burjuva demokratik devrime korkunç bir ivme kazandırabilir ve devrimimizi dünya sosyalist
devrimine bir başlangıç, ona doğru bir adım haline getirebilir." (Lenin, Eserler, Cilt XVI,
Kısım 2, Sf. 407)
Lenin, bu görüşü ifade ederken, Rusya'nın tek başına sosyalist devrimi yapamayacağını
söylemiyordu. Trocki'nin karşı çıkışı da zaten bu noktada değildir. Trocki sosyalist devrimin
tek bir ülkede gerçekleşebileceğini, proletaryanın tek bir ülkede iktidarı alabileceğini söyler.
Trocki'nin karşı çıktığı nokta sosyalizmin tek bir ülkede inşa edilemeyeceğidir. Eğer Rusya'da
proletarya ve halk yığınları demokratik devrim için hazır duruma gelirse devrim yarıda
durmayacak ve sosyalist devrim gerçekleştirilecekti. Yani sosyalist Avrupa'nın yardımı
olmadan da Rusya'da sosyalist devrim gerçekleşebilirdi. Zaten öyle de oldu. 1917 Şubat
devrimi ile proletarya ve köylülüğün devrimci demokratik diktatörlüğü bir bakıma
gerçekleştirilmişti (bunu ilerleyen bölümlerde açıklayacağız). Burjuva devrim bir ölçüde
gerçekleşmişti. Bir sonraki görev sosyalist devrimdi. Avrupa'daki sosyalist devrimden önce
Rusya'da sosyalist devrim olabilirdi. Ve oldu da.
"Demokratik devrimi derhal geride bırakmaya başlayacağız ve tam olarak gücümüz bilinçli ve örgütlü proletaryanın gücü - oranında sosyalist devrime geçmeye başlayacağız. Biz
sürekli devrimi savunuyoruz. Yarı yolda durmayacağız." (Lenin, İki Taktik, 1905)
Bolşeviklere göre Rusya'da sosyalist devrim Avrupa sosyalist devriminin ateşleyicisi
olacaktı. Avrupa'nın sosyalist proletaryası da Rusya'da sosyalizmin inşasına yardım edecekti.
Bolşeviklerin genel perspektifi, Rusya'daki proleter devrimin Avrupa devrimiyle
tamamlanması yönünde olmuştur. Bunun iki sebebi vardır: 1- Kapitalist bir dünyada sosyalist
Rusya'nın yaşamasının zorluğu, 2- geri bir kapitalist ülke olan Rusya'da sosyalizmin inşasının
zorluğu. Bu iki zorluk, Bolşeviklerin Avrupa devrimini bir nevi kurtarıcı olarak görmelerine
sebep olmuştur.
"Rus proletaryası kendi güçleriyle sosyalist devrimin zaferine ulaşamaz. Ama ... en başta
gelen, en güvenilir müttefikinin, Avrupa ve Amerika sosyalist proletaryasının, nihai kavgaya
girmesinin koşullarını oluşturabilir." (Lenin, 1917)
Bu zorluklar, Ekim devrimi öncesinde ve sonrasında Lenin tarafından da teorik olarak
ortaya konmuştur. Lenin ve diğer Bolşevikler, muzaffer Rus devriminin, en azından birkaç
ileri ülkedeki devrimle taçlandırılacağım düşünüyordu. Diğer ülkelerde devrimin zaferi ve
yardımı önemliydi ama Lenin asla sosyalist devrimin tek ülkede zafer kazanıp sosyalist inşaya
başlayabileceğini inkar etmedi. Dünya devrimi geciktiği koşullarda iktidara gelen proletarya,
dünya devrimi gerçekleşene kadar kendi iktidarını korumalı ve sosyalizmi inşa etmeye
koyulmalıydı. Zaten böyle olmuştur.
Ekim devriminin hemen sonrasında dünya devrimi yakın bir gelecekte görünüyordu.
Bolşevikler, sosyalizmin inşasında yardımcı olacak dünya devrimini heyecan ve inançla
bekliyordu. Ama 1920Tİ yılların başlarından itibaren dünya devrimci hareketi bir gerileme
72
sürecine girdi. Artık, Rusya'nın yardımına yetişecek bir dünya devrimi yakın bir gelecekte
gözükmüyordu:
"Devrim öncesinde ve hatta sonrasında söyle düşünüyorduk: ya devrim diğer ileri
kapitalist ülkelerde de hemen, hiç değilse çok kısa sürede patlak verirdi ya da mahvolurduk.
Bu inancımıza rağmen Sovyet sistemini her ne pahasına olursa olsun bütün koşullar altında
korumak için elimizden geleni yaptık, zira sadece kendimiz için değil, fakat aynı zamanda
uluslararası devrim için de çalıştığımızı biliyorduk. Bunun bilincindeydik, bu inancımızı
Ekim devriminden önce, ondan hemen sonra ve Brest-Litovsk anlaşmasını imzaladığımız
zaman da birçok kez tekrarladık. Ve genel olarak bu doğruydu. Ama, gerçekte, olaylar bizim
beklediğimiz gibi düz bir çizgi izlemedi." (Lenin, Ko-mintern'in Üçüncü Kongresi
Tutanakları)
Olaylar düz bir çizgi izlemedi. Avrupa sosyalist devrimi Rus devriminin hemen ardından
gerçekleşmedi. Bu yüzden Rusya, bir küçük burjuva ülkesi olmanın zorluklarını göz önünde
bulundurarak adım adım sosyalizmi inşaya koyulmalıydı. Elbette, Rusya'da sosyalizmi inşa
etmek, dünya devrimini inkar etmek anlamına gelmiyordu. Lenin, üretim araçlarının ve devlet
iktidarının proletarya tarafından yönetildiği koşullarda, köylülükle ittifak ve kooperatifleşme
yoluyla tek ülkede sosyalizmin kurulabileceğini; bu sosyalist ülke ile dünya devriminin
desteklenebileceğin! söylüyordu.
"Pek çok çalışmamızda, konuşmamızda ve tüm basınımızda, Rusya'daki durumun ileri
kapitalist ülkelerdekiyle aynı olmadığını, Rusya'da sanayi işçilerinin azınlıkta, küçük toprak
sahiplerininse ezici çoğunlukta olduğunu vurguladık. Böyle bir toplumsal devrim, son tahlilde
yalnızca iki koşulda başarılı olabilir: ilki, bir ya da daha fazla ileri ülkedeki toplumsal devrim
tarafından zamanında desteklenmesi koşulunda... ikincisi, diktatörlük kuran ya da devlet
iktidarını ele geçiren proletarya ile köylü nüfusunun çoğunluğu arasında bir anlaşma olduğu
koşulda... Biliyoruz ki diğer ülkelerde devrim gelmedikçe,
Rusya'da sosyalist devrimi yalnızca köylülükle bir anlaşma koruyabilir." (Lenin, Eserler,
Cilt 18, Sf. 137)
Lenin, asla ve asla dünya devriminden "ümidi kesmedi". Komünizm, insanlık tarihinin
zorunlu sonucudur. Ama, dünya devrimini savunmak; dünya devriminin gerçekleşmediği
koşullarda tek ülkede sosyalizm inşa edilmeyecek anlamına gelmez. Lenin'in belirttiği gibi
'diğer ülkelerde devrim gelmedikçe, Rusya'da sosyalist devrimi yalnızca köylülükle bir
anlaşma koruyabilir'. Evet, geri bir kapitalist ülke olan Rusya'da sosyalizm ancak emekçi
köylülükle bir ittifakla kurulabilir. Ve sosyalizm askeri olarak ezilmedikçe Rusya'da sosyalizm zafer kazanabilir:
"Bundan dolayı, bütün ülkeler burjuvazilerinin ve onların açık ya da gizli yardakçılarının
(II. Enternasyonal sosyalistleri) yalanlarına ve kara çalmalarına rağmen, bir şey yadsınamaz
kalıyor: proletarya diktatörlüğünün temel iktisadi sorunu bakımından, komünizmin
kapitalizme karşı zaferi ülkemizde sağlama bağlanmış bulunuyor. Eğer bütün dünyanın
burjuvazisi bolşevizme karşı öfkeden kudurmuş bir biçimde zincirlerinden boşanıyor, eğer
Bolşeviklere karşı askeri istilalar, komplolar vb. kışkırtıyorsa, biz askeri güç yoluyla
ezilmedikçe, toplumsal ekonominin yeniden yapılandırılmasmdaki zaferimizin kaçınılmaz
olduğunu çok iyi olduğunu anladığı için başarıyor, çok iyi anladığı için kışkırtıyor. Ama bizi
öyle ezmeyi de başaramıyor." (Lenin, Ekim Devrimi Dosyası, Sf. 545, Alt çizgi bizim)
Lenin, Rusya'da (Rusya'nın içinde) tam bir sosyalist toplumu kurmak için gerekli her
şeye sahip olunduğunu, yani sosyalizmin tek ülkede zaferinin mümkün olduğunu belirtiyor.
Ve askeri olarak ezilmedikçe Rusya, sosyalist bir Rusya haline gelecektir:
***
73
Proletaryanın tarihsel ereği sosyalizm değil komünizmdir. Sosyalizm yalnızca
komünizme giden yolda zorunlu bir aşamadır. Sosyalizm, kapitalizmin mirası üzerine
kurulmuş komünizmdir. Lenin ve Stalin bu yüzden asla dünya devrimine karşı
çıkmamışlardır, aksine onun yılmaz savunucuları olmuşlardır:
"Ekim devriminin dünya çapındaki önemi, sadece emperyalist sistemi kırmak için tek bir
ülkenin büyük bir girişimini temsil etmesi, ve emperyalist ülkeler okyanusunda sosyalizmin
ilk merkezi olması değildir; aynı zamanda, dünya devriminin ilk aşamasını ve onun daha
sonraki gelişmesi için güçlü bir temel meydana getirmesidir." (Stalin, Leninizmin Sorunları,
Sf. 134)
İlk olarak zafere erişen ülke "devrimin bütün ülkelerde gelişmesi, desteklenmesi,
uyanması için tek bir ülkede yapılabilecek olanın en çoğunu yapmalıdır," (Lenin, Proletarya
Devrimi ve Dönek Kautsky)
Lenin ve Stalin dünya devrimini hiçbir zaman gözden kaçırmamışlar ve onu proletaryanın
komünizme giden yolu olarak görmüşlerdir. Trocki ise tek ülkede sosyalizmi savunmayı ve
tek ülkede sosyalizmin inşa çabasını, ulusal dar görüşlülükle, milliyetçi sosyalistlikle ve
dünya devrimine karşı olmakla suçlamıştır. Sosyalist devrimi gerçekleştiren proletarya dünya
devrimini eli kolu bağlı beklemez. Tek ülkede iktidarı ele geçiren proletarya bir yandan dünya
devrimine destek olurken diğer yandan kendi ülkesinde sosyalist inşaya başlar. Bu dünya
devrimini inkâr etmek değil; tersine dünya devrimini gerçek anlamda savunmaktır. Çünkü
sosyalizm inşasına geçilmediği ve buna uygun reformlar yapılmadığı sürece proletaryanın
yoksul köylülüğe dayanarak, orta köylülükle ittifakı söz konusu olamaz; işçi sınıfı ve emekçi
halkın desteğini sağlayamaz. Birincisi proletaryanın iktidarda kalması için sosyalist reformlar
ve sosyalist inşa zorunludur; ikincisi zaten proletarya diktatörlüğünün temel görevi de
sosyalizmi inşa etmektir. Böylece sosyalist bir ülke dünya devriminin üssü haline gelip,
dünyadaki devrimci hareketi destekleyecektir. Böyle bir devrimci üssü, sosyalist üssü
kurmaktan vazgeçmek demek dünya devrime karşı olmak demektir,
"Dolayısıyla, yanılanlar, sadece, Ekim devriminin uluslar arası niteliğini unutarak,
devrimin tek bir ülkede zaferinin salt ve yalnız ulusal bir olay olduğunu söyleyenler değildir.
Ekim devriminin uluslar arası niteliğini unutmadan, bu devrimi yalnız dış destek almayı
gerektiren pasif bir şey olarak görmeye yatkın olanlar da yanılmaktadırlar. Gerçekte, başka
ülkelerin devrimleriyle desteklenmeye gereksinimleri olan sadece Ekim devrimi değildir; bu
ülkelerin devriminin de dünya emperyalizminin devrilmesi işini hızlandırmak ve ileriye doğru
itmek için, Ekim devriminin desteğine gereksinmesi vardır," (Stalin, Leninizmin Sorunları,
Sf. 134)
Bu yüzden, Rusya'da sosyalizmin inşası; yalnızca Rusya proletaryası ve ezilen halklar
için değil; dünya devrimi için de bir zorunluluktur,
Trocki de dünya devrimini, hatta yetinmeyip tek ülkede sosyalizme karşı çıkarak dünya
sosyalizmini savunur. Trocki, tek ülkede sosyalizmi bir olgu değil de bir tercih meselesi gibi
gösterir. Ona göre Stalin dünya devrimini ve dünya sosyalizmini savunmamış, inatla tek
ülkede sosyalizmi yani gerçekleşemez bir ütopyayı savunmuştur. Trocki'ye göre tercih
yapılmalıdır: Ya tek ülkede sosyalizm ya dünya sosyalizmi.
Tek ülkede sosyalizmle dünya devrimi birbirine karşıt iki olgu gibi karşı karşıya
konulamaz. Çünkü hem Lenin hem de Stalin gerçek anlamda dünya devriminin
savunucularıdır. Ancak dünya devriminin henüz gelmediği koşullarda tek ülkede intiharı değil
sosyalizmin inşasını seçerler. Bu yönüyle zorunlu olduğu için tek ülkede sosyalizmi savunan
Lenin ve Stalin aynı zamanda dünya devriminin yılmaz ve gerçek savunucularıdır.
Ya tek ülkede sosyalizm ya dünya sosyalizmi. Sorun böyle konulunca başta Stalin olmak
üzere aklı başında olan her sosyalist tek ülkede sosyalizmi değil dünya sosyalizmini tercih
ederdi. Ancak tercih lambadan çıkan cinden dilenecek dilek değildir. Nesnel gerçeklik
üzerinden hareket etmek gerekir. Tek ülkede devrim gerçekleşmiş ve dünya devrimi henüz
74
zafer kazanmamışsa dünya devrimi savunan komünistler tek ülkede sosyalizmi inşa etmekten
geri durmayacak ve bu ana üs ile dünya devrimini en ileri düzeyde destekleyeceklerdir.
Trocki dünya sosyalizmi ve tek ülkede sosyalizmi karşıt uçlara yerleştiriyor. Tek ülkede
sosyalizme karşı çıkarak dünya devrimini savunuyor. Bu devrime karşı çıkarak sosyalizmi
isteyen reformistlerin tavrına benzer bir tavırdır. Reformistler sınıf mücadelesinin
şiddetlenmesine, devrimci bunalıma, 'istikrarsızlık'a ve asıl olarak devrime karşıdırlar ama
sosyalizmi savunurlar. Elbette devrimi, proletaryanın iktidarını savunmadan sosyalizmi
savunmak ne anlamlıdır ne de gerçekçi. Trocki de benzer şekilde tek ülkede sosyalizme karşı
çıkarak dünya devrimini savunur/savunduğunu sanır.
3.5 Tek Ülkede Sosyalizm Üzerine Son Söz
Troçkizm'in dünya devrimi ve tek ülkede sosyalizm konusundaki görüşlerini ikinci
bölümde (2. Bilimsel Sosyalim) başlıklı bölümde bir bakıma inceledik. Trocki'nin tek ülkede
sosyalizmin gerçekleşemeyeceğine dair tezleri birden fazladır. Trocki, bu konuda asla tutarlı
olamamıştır. Tek ülkede sosyalizme karşı çıkarken kimi zaman ülkenin teknik ve kültürel
geriliğini, kimi zaman de kapitalist dünya karşısında durmanın imkansızlığını öne sürmüştür.
Bunları bütün olarak savunmasına rağmen, birbirinden bağımsız olarak iddia ettiği de
olmuştur.
Önceki bölümlerde değindik. Trocki'nin sosyalizminde sınıflar, devlet ve uluslar yoktur.
Oysa bu özellikler komünizmin özellikleridir. Trocki komünizme ait bulunan özellikleri
sosyalizme atfederek, tek ülkede sosyalizmin asla olamayacağını iddia eder. Oysa Trocki'nin
tezleri bir bakıma komünizm için geçerlidir. Trocki sınıfların ortadan kalkmasını sosyalizm
için temel koşul sayar. Sınıfların ortadan kalkması ise elbette tek ülkede olamaz. Çünkü kapitalist ülkeler mevcut olduğu sürece tek başına, kapitalist devletler karşısında devletin ve
sınıfların olmadığı bir toplum düşünülemez. Öyle ki Troçki'nin sosyalizminde sadece sınıflar
ve devletler değil ulusal farklılıklar da ortadan kalkmıştır(bu devletlerin ortadan kalkmasının
mantıksal sonucudur). Yani sosyalizmin gerçekleşmesi için tüm dünyada proletarya
diktatörlüğünün kurulması, daha sonra sınıfların ve devletin (kır ile kent arasındaki) ortadan
kalkması ve farklı ulusal özelliklerin silinmesi gerekmektedir, Trocki sosyalimi bu şekilde
çarpıtınca elbette tek ülkede sosyalizme geçmek imkansız oluyor, Rusya'nın teknik ve kültürel
geriliği ise Trocki için birer bahaneden öte bir şey değildir. Çünkü ona göre Rusya'nın tekniği
ve kültürü ileri düzeyde olsa dahi tek ülkede sosyalizm gerçekleşemez bir durumdur. Bu
yüzden sosyalizmin gerçekleşmesi için bir dünya devrimini zorunlu görür. Troçki'nin tek
ülkede sosyalizme karşı çıkışının temeli Troçki'nin oportünist 'sosyalizm' anlayışında
yatmaktadır. Trocki üretici güçlerin en yüksek düzeyinde kurulabilecek bir sosyalizm
planladığından tek ülkede gerçekleşemeyeceği sonucuna varır.
Bu sonuca ulaşırken dayandığı temel argümanlardan birisi de üretici güçlerin ulusal
sınırları aşmış olmasıdır. Buradan yola çıkarak kapitalizmin tüm mirasının atlanarak
komünizme özgü sınırsız ve sınırsız bir topluma ulaşılacağını düşünür. Burada siyasetin ve
kültürün etkisini yok sayarak metafizik materyalizme düşer. İlgili bölümde ayrıntılarıyla
inceledik.
Kendine tarihsel temel arayan Trocki Marks ve Engels'in tek ülkede sosyalizme karşı
olduklarını iddia eder. Oysa Marks ve Engels'in ele aldığı konu tek ülkede sosyalizmin teorik
eleştirisi değil devrimin tek ülkede gerçekleşmesinin siyasal olarak imkansız olduğuydu. Yani
tartışma konusu sosyalizmin inşası değil sosyalist devrimdi. Zaten Trocki de tek ülkede
devrimin mümkün olduğunu söyleyerek (ya da hayat söyleterek) Marks ve Engels'i
'çiğnemiştir'.
Tek ülkede sosyalizm imkansızlığı üzerinden yürüyen Trocki Avrupa devriminin yardımı
olmadan Rus devriminin kesin yenilgisini vaaz ediyor ve yanılıyor.
Emperyalizmin eşitsiz gelişme yasasını çarpıtıyor. Lenin'in yasa üzerinden vardığı
sonuçları bu çarpıtma ile kolayca inkar ediyor.
75
Trocki Lenin'inden yaptığı alıntılarla sosyalizmin tek ülkede asla gerçekleşemeyeceğini
kanıtlamak ister. Lenin'den kendince birçok alıntı da yapar. Ama yaptığı alıntılar, Leninizmin
düşünce bütünlüğünden koparılmış, içeriği Troçki'nin yorumlarıyla çarpıtılmış alıntılardır.
Troçki'nin tek ülkede sosyalizm konusunda yaptığı alıntılardaki temel çarpıtmalarından
biri; iki sorunu; sosyalizmin nihai zaferi ile tek ülkede sosyalizm sorununu birbirine
karıştırmasıdır, Stalin sosyalizmin nihai zaferinin tek ülkede mümkün olmadığını belirtmiştir.
Bunu Lenin de belirtmiştir, Troçki, Lenin'in ve Stalin'in sosyalizmin nihai zaferinin tek ülkede
olamayacağını söylediklerini, bunun tarihsel ve ekonomik nedenlerini ortaya koyduklarını
bilir. Ama Trocki'nin teorisinin temel kaynağı ve gücü çarpıtmadır, iftiradır. Bu yüzden
Troçki iki sorunu birbirine karıştırır, ama işin içinden sıyrılamaz. Çünkü Trocki'nin alıntı
yaptığı Lenin asla tek ülkede sosyalizmi teorik ve pratik olarak inkar etmemiş, tersine
SSCB'de sosyalizmin inşasının yol ve yöntemlerini tartışmış, incelemiş ve yönlendirmiştir,
Lenin, Rusya'nın sosyalizme geçiş döneminde olduğunu, sosyalizmin inşasının adım
adım gerçekleştirilmesini gerektiğini belirtiyor. Bunun için üretim araçları üzerinde işçi
yönetimi, proletaryanın iktidarı ve tüm toplumun tek bir sosyalist ekonomide birleştirilmesi
gerekir. Rusya'da yani tek ülkede sosyalizm imkansız değildir. Bunun olanakları vardır.
Troçki sosyalizmin sınıfsız toplumda gerçekleşeceğini, kır ile kent arasındaki çelişkinin
ortadan kalkacağını söylüyor. Oysa bunların gerçekleşmesi için tüm dünyada sosyalizmin
kurulması, üretim araçlarının çok yüksek düzeyde gelişimi (işçi ve köylü arasında fark
kalmayacak kadar), devlete gereksinim kalmayacak şekilde kapitalizm mirasının yok edilmesi
gerekir. Yani sosyalizm, yakın bir gelecek işi değil yüz yılların işidir. Ancak Lenin'in
sosyalizm anlayışı ve gerçek toplumsal hareket, Trocki'nin sosyalizm anlayışından (çarpıtmasından) çok farklıdır.
Sosyalizmin gerçekleşmesi yüz yılların işi değil, sürekli olarak pratikte kendini gösteren
bir inşa işidir. Lenin, proletaryanın iktidarı döneminde, devlet kapitalizminin küçük burjuva
meta üretimine kıyasla daha ilerici olduğundan bahseder. Çünkü küçük ölçekli meta
üretiminin denetlenmesi, kontrol altına alınması ve kolektif işletmelerde birleştirilmesi;
sosyalizmin inşasında büyük bir adımdır ve bu adım yalnızca kararnamelerle değil yığınların
bilinçli inisiyatifiyle atılır. Devlet kapitalizmi ise ekonominin denetim altına almışını ve
sosyalizme geçişi büyük ölçüde kolaylaştırır.
"Çünkü sosyalizm, doğrudan doğruya kapitalist devlet tekelinden doğan bir aşamadan
başka bir şey değildir. Ya da sosyalizm, tüm halkın hizmetine konmuş ve bununla birlikte
kapitalist bir tekel olmaktan çıkmış kapitalist devlet tekelinden başka bir şey değildir." (Lenin,
Ekim Devrimi Dosyası, Sf. 405, Yaklaşan Felaket ve Önlemenin Yolları)
"Devlet kapitalizmi Sovyetler Cumhuriyetimizin güncel (yani o dönemdeki) durumuna
göre ileri bir adım olurdu. Eğer örneğin altı ay içinde ülkemizde devlet kapitalizmi
gerçekleştirilseydi, çok büyük bir başarı ve bir yıl içinde sosyalizmin ülkemizde
gerçekleşeceğinin ve yenilmez bir duruma geleceğinin en söz götürmez güvencesi olurdu bu."
Ve birkaç satır ilerde Lenin ekliyor: "bu söz (...) bu türlü sorunları incelemesini bilmeyecek
kadar da budala olmadığımız bir dönemde söylenmişti." (Lenin, Ekim Devrimi Dosyası, Rus
Devriminin Beş Yılı ve Dünya Devriminin Görünümleri, Sf. 606)
Lenin burada neyi kastediyor? Kooperatifleşme ile toplumsal denetim ve yönetim.
Lenin'in ve iktidardaki proletarya önderliğinde SSCB'de, başlıca üretim araçlarının
ulusallaştırılması görevini yerine getirilmişti. Şimdi en zor göreve gelmişti. Bir küçük burjuva
ve küçük meta üretimi ülkesinde, milyonlarca ve on milyonlarca küçük özel ekonominin
olduğu bir ülkede sosyalist denetim, sayım ve yönetimi sağlamak. Bu sağlanmadan
üretimdeki anarşiyi engellemek için ilk adım atılmazdı. Bu sağlanmadan sosyalizmin en temel
özelliklerinden olan planlı ekonomi sağlanamazdı. İşte Lenin yukarıdaki alıntılarda, devlet
kapitalizminin, yani küçük meta üretimi yerine, yoğunlaşmış büyük üretimin sosyalizme
geçişi ne kadar kolaylaştırdığından bahsediyor. Yani Rusya, küçük burjuva ağırlıklı bir
76
ekonomiye sahip olmasaydı, gelişmiş bir sanayiye sahip olsaydı, sosyalizme çok daha hızlı
geçerdi.
Peki küçük burjuva ülkesi Rusya'da sosyalizme geçilemez mi? Lenin buna olumsuz yanıt
verseydi, devlet kapitalizmi koşullarında sosyalizme daha kolay geçilebileceğinden
bahsetmezdi. Lenin tek ülkede devlet kapitalizmi koşullarında sosyalizme geçişin daha kolay
olacağını söylüyor. Devlet kapitalizmi yerine küçük meta üretimi yaygınsa, öyleyse
sosyalizme nispeten daha zorlu bir geçiş olacaktır; ama tek ülkede sosyalizm gerçekleşecektir.
Bu geçişin yolu da kooperatifleşmedir. Kooperatifleşmeyle; kolektif üretim için ve sosyalist
ekonomi için ilk adım atılmış olacaktır.
Trocki sosyalizmin yanlış tanımını yapıyor. Bu yanlış tanım üzerinden yanlış bir sonuca
ulaşarak 'tek ülkede sosyalizm imkânsızdır' sonucunu çıkarıyor. Böylece Trocki hem
sosyalizm kavramını, hem de proletarya diktatörlüğün tarihsel görevlerini çarpıtıyor. Tek bir
ülkede iktidara gelen proletaryanın sosyalizmi kurmayacağını, bunun için çaba göstermenin
gericilik olacağını iddia ediyor. Dünya devrimi ile ancak sosyalizm kurulabilir iddiasıyla, hem
Lenin'in eleştirdiği Avrupa Birleşik Devletleri sloganını tekrar ortaya atıyor hem de
sosyalizmi bilinmez bir geleceğe erteliyor.
En önemlisi de Troçkizm, proletaryanın iktidara geldiği ülkede karşıdevr-imci bir teori
haline geliyor. Çünkü proletarya, dünya burjuvazisiyle savaşım içerisinde hem dünya
devrimine destek olup hem de kendi ülkesinde sosyalizmi inşa ederken karşısında sosyalizmin
inşasının imkansızlığını vaaz eden bir ideoloji olan Troçkizm'i buluyor. Troçkizm, sosyalizmi
inşa eden proletarya karşısında karşı-devrimei bir ideoloji olarak yeniden şekilleniyor.
Emperyalist burjuvazi, sosyalizmin dünya proletaryası üzerindeki sempatisini kırmak için
büyük bir propaganda ile savaşırken, sosyalist 'deneyin' kesin olarak başarısız olacağı
çığlıklarını atarken, aslında SSCB'de yok edilen burjuvazinin acısını paylaşıyor. Emperyalizm
ve onun uluslararası propaganda araçları SSCB'nin asla uzun süre yaşayamayacağını vaaz
ederken, Trocki ne yapıyor? Emperyalist burjuvaziden özünde farklı olarak ne söylüyor?
Hiçbir şey. Trocki de emperyalist burjuvazinin yaptığı gibi, SSCB'de sosyalizmin inşası
çabasının boş bir çaba olduğunun, sosyalizmin SSCB'de asla başarılı olamayacağının
propagandasını yapıyor. Trocki, kendi teorileriyle emperyalist burjuvazinin gönüllü veya
irade dışı uşaklığını, 'sol'dan sözcülüğünü yapıyor. (Bu uşaklığın yakın zamanda gönüllü hale
geldiğine ilerleyen bölümlerde değineceğiz)
Emperyalist burjuvazi sadece kaba anti-komünist propaganda ile yetinmez. Kendine
komünist diyen ama emperyalizmin politik ve stratejik çıkarlarıyla birleşen yapıları ve
düşünceleri de kendine yedekler. İşte Troçkizm'in emperyalist burjuvazi için paha biçilmez
önemi buradadır. Troçkizm, emperyalist burjuvazinin komünizme karşı mücadelesinde
'komünist' ajanlarından birisi, emperyalizmin 'sosyalizm başarısızlığa mahkumdur'
propagandasını 'dünya devrimi' sloganıyla yapan maşalarından birisidir. Bu, Trocki'nin iradesinden bağımsız olan ve Troçkizm'in komünist hareket karşısındaki nesnel konumuyla ilgili
bir durumdur. Oysa SSCB'de sosyalizmin inşası bu Trockist tezi çoktan mezara gömmüştür.
Bölüm 4
Trocki'nin 'Sürekli' Oportünizmi
Troçkizm'in; sosyalizm, devlet, tek ülkede sosyalizm, sosyalizmin nihai zaferi gibi
kavramları nasıl çarpıtarak kullandığını, çarpıtmakla kalmayıp bunları Lenin'e mal etmeye
çalıştığını gösterdik, Troçki birçok konuda Leninizm'le ve bilimsel sosyalizmle çelişki
halindedir. Bu çelişkilerden birisi de devrimin stratejik hedefleri, sınıflar arasındaki ilişkiler
ve güç dengelerine ilişkindir. Bu konuda Trocki'nin görüşleri 'orijinal' değil oportünizmin
ağzına sakız olmuş görüşlerdir. Şu unutulmamalıdır ki, şimdiye kadar işlediğimiz görüş
ayrılıkları basit bir fikir karşıtlığı olmanın ötesinde sınıf mücadelesinin bir alanıdır. İdeolojik
farklılıklar kendini politik farklılıklar, son tahlilde farklı sınıfların çıkarlarının ifadesinde
göstermektedir, Troçkizm, sosyalist devrimden önce küçük burjuva bir fraksiyonken, sosyalist
devrimden ve sosyalist inşaya girişildikten sonra karşı devrimci, küçük burjuvazinin
77
sosyalizmin inşasına dair umutsuzluğu, burjuvazinin ise nefretini ifade eden bir politik akım
haline gelmiştir, Troçkizmin bu 'farklı' fikirlerinin hangi pratik ve politik sonuçları
doğurduğunu daha ileride göreceğiz.
4.1 Trocki'nin "Sürekli" Devrim Anlayışı
Troçki kendi teorisini sürekli devrim teorisi olarak adlandırır. Sürekli devrim ile 3 farklı
noktaya değinir. Troçki bu üç noktayı şöyle belirtir:
"Sürekli devrim teorisi etrafında yaratılan kaosu dağıtabilmek için, bu teoride bir araya
gelen üç düşünce çizgisini ayırt etmek gerekmektedir,
"Birincisi bu teori demokratik devrimden sosyalist devrime
kapsamaktadır. Bu özünde teorinin tarihsel kökenidir. ...
geçiş
sorununu
"'Sürekli' devrim teorisinin ikinci yanı, sosyalist devrimin kendisi ile ilgilidir. Tüm
toplumsal ilişkiler çok uzun bir süre ve sürekli iç mücadeleler içinde, dönüşüm geçirirler. ...
Ekonomi, teknik, bilim, aile, ahlak ve günlük hayattaki devrimler, karmaşık karşılıklı etkiler
içinde gelişir ve toplumun dengeye ulaşmasına engel olur. Sosyalist devrimin sürekli niteliği
burada yatmaktadır.
"Sürekli devrim teorisinin üçüncü yanını oluşturan, sosyalist devrimin uluslararası
niteliği, insanlığın bugünkü iktisadi durumundan kaynaklanmaktadır. ... Geçici alçalış ve
yükselişlerine rağmen uluslararası devrim sürekli bir süreç oluşturur." (Trocki, Sürekli
Devrim, Sf. 13, 14, 15)
Bu bölümde tartışacağımız konu sürekli devrimin birinci yönü olarak ifade edilen
demokratik devrim ve sosyalist devrim arasındaki ilişki sorunudur.
1905 Rus Devriminin, Rus devrimci hareketi açısından çok büyük bir önemi vardır.
Rusya'da 1917 Ekim sosyalist devrimi 1905 devriminin deneyimlerinden çıkarılan dersler
üzerinden başarıya ulaşmıştır. 1905 devrimi; burjuva devrimde sınıfların rolü, ittifaklar,
Sovyetler vb. birçok konuda derslerle doludur.
1905 devrimi öncesinde taktikler, sınıfların devrimde rolü ve devrimin niteliği üzerine
yoğun tartışmalar yaşanmış, Leninizm bir bakıma bu tartışmalar üzerinden ideolojik
şekillenmesini hızlandırmıştır. 1905 devrimi öncesinde, devrimin niteliği ve sınıfların
devrimdeki rolü üzerine esas olarak iki görüş vardır: 1- Bolşeviklerin görüşü, 2Menşeviklerin görüşü. Bir de Bolşe-viklerle Menşevikler arasında yalpalayan görüşler bu iki
kategorinin yanma eklenebilir. Troçkizm de bu son kategoriye dahil edilebilir.
Trocki sürekli devrim görüşünü ilk kez 1905 yılında formüle etmiştir. Sürekli devrim ile
ifade edilen strateji, 1905 devrimi öncesinde yaşanan devrimin niteliği, devrimde hangi sınıfın
önder rol oynayacağı, iktidarın biçimi üzerine süregelen tartışmanın bir parçasıydı. Trocki'nin
tezi dışında birçok farklı görüş ifade edilse de asıl tartışma Bolşevikler ve Menşevikler
arasında yapılıyordu. Rusya Sosyal Demokrat İşçi Partisi (RSDİP) içerisinde yer alan ve işçi
sınıfı içerisinde sınırlı da olsa etkisi olan iki akım buydu. Bu dönemde Trocki'nin görüşü
ciddiye alınmadı. Lenin, Trocki'nin görüşlerini açıkladığı kitabını (Sonuçlar ve Olasılıklar)
okumuş değildi.
1905 devrimi bir demokratik devrimdir. Sınıfsal olarak burjuva karakterlidir. Devrimin
burjuva-demokratik bir karakter taşımasının sebebi, Rusya'da geniş köylü yığınlarının feodal
toprak sahiplerinin ilkel sömürüsüne tabi olması, anti-demokratik çarlık düzeni, yığınların
sosyalist taleplerden çok demokratik talepler için mücadeleye hazır olması ile açıklanabilir.
Bu konuyu ilerleyen bölümlerde daha detaylı tartışacağız.
Trocki'yle anlaşmazlık noktası 1905 yılında yükselen devrimin bir burjuva devrim olup
olmadığı değildir, Troçki yükselen kitle hareketinin veya devrimin burjuva-demokratik
karakterini kabul eder:
78
"Rusya burjuva devrimine yaklaşıyordu. Rus Sosyal Demokratları (o zamanlar kendimize
Sosyal Demokrat diyorduk) saflarındaki hiç kimsenin, bir burjuva devrimine, yani kapitalist
toplumun üretici güçlerin gelişmesi ile sertlik dönemine ve Ortaçağ'a ait, gününü doldurmuş
sınıf ve devlet ilişkileri arasındaki çelişkilerin doğurduğu bir devrime yaklaştığımızdan
şüphesi yoktu. Narodnikler ve anarşistlere karşı mücadelede, yaklaşmakta olan devrimin
burjuva karakteri üzerindeki Marksist tahlillerde birçok konuşma ve makale ile katkıda
bulundum o günlerde." (Troçki, Sürekli Devrim, Sf. 8)
Yaklaşan devrim burjuva demokratik karakterdeydi. Bu konuda Sosyal Demokratlar hem
fikirdi. Anlaşmazlık bundan sonra başlıyordu. Devrimin itici güçleri ve önderliği, ittifaklar,
devrimin zaferi sonrasında kurulacak iktidarın yapısı, sosyalist devrimle ilişkisi ve daha
birçok konu tartışma konusuydu.
Troçki anlayışını bazı temel tezler üzerinden şekillendirir. Trocki'nin sürekli devrim
anlayışında temel kalkış noktasını oluşturan tezi köylülüğün asla bağımsız bir parti
yaratamayacağı ve iktidara gelemeyeceğidir. Burjuva devrimine demokratik taleplerle katılan
köylülük, kendi taleplerini kendi başına hayata geçirecek bir iktidar kuramaz.
"Hiç şüphesiz, köylülük devrimin hizmetinde dev bir güçtür; ama hiçbir Marksist, bir
köylü partisinin burjuva devrimini yönetebileceğine ... inanmaz." (Troçki, Sürekli Devrim, Sf.
97)
Küçük burjuvazi ara bir sınıftır. Burjuva devriminde köylülüğün ve küçük burjuvazinin
rolünü 1848-49 devrimlerinin deneyimleri üzerinden değerlendiren Troçki, bu devrimlerde
proletaryanın burjuvaziyi, daha sonra küçük-burjuvaziyi desteklediğini ancak küçükburjuvazinin devrime ihanet ederek burjuvaziyi izlediğini söyler. Burjuvazi ve proletaryanın
ana sınıfları oluşturduğu toplumlarda küçük burjuvazi (ve köylülük) bağımsız bir rol oynayıp
devrimlere önderlik edemez. Ya proletaryayı ya da burjuvaziyi izler. Küçük burjuvazi ve
köylülük iktidara gelemeyeceğine ve burjuvazi de gericileştiğine göre burjuva demokratik
talepleri hayata geçirecek tek sınıf proletaryadır.
Troçki burjuva devrimin asıl gücü ve önderi olarak proletaryayı görüyordu. Sürekli
devrim stratejisinin ikinci tezini buradan çıkarıyordu:
"gündemdeki devrimin burjuva niteliğini inkar etmedim ve demokrasi ile sosyalizmi
birbirine karıştırmadım. Ama, ülkemizde burjuva devriminin sınıf diyalektiğinin proletaryayı
iktidara getireceğini ve proletaryanın diktatörlüğü olmaksızın demokratik görevlerin dahi
halledilemeyeceğini göstermeye çalıştım." (Trocki, Sürekli Devrim, Sf.61)
Eğer burjuva devrime burjuvazi ve köylülük/küçük-burjuvazi önderlik edemeyecekse
burjuva devrimin zaferi ancak ve ancak proletaryayı iktidara getirebilir. Burjuva devriminin
zaferi proletarya diktatörlüğüdür. Bu yüzden burjuva demokratik taleplerle başlayan devrim
zafer kazanacaksa tek yol proletaryanın iktidarıdır. Köylülük iktidarda yer alamayacağı için
proletarya ve köylülüğün devrimci demokratik diktatörlüğü imkansızdır. Trocki'nin ikinci
tezi; burjuva demokratik taleplerinin gerçekleşmesi için burjuva devrimin proleter devrime
dönüşmesi zorunludur. Burjuva devrimi bağımsız bir aşama değildir, proleter devrimle iç içe
geçmiştir.
Demokratik talepler burjuva devrimin sınırları içerisinde gerçekleşemez ancak sosyalist
devrim ile gerçekleşebilir. Trocki'nin ikinci tezi tanıdık bir 'varsayımı' onaylıyor: Bu,
kapitalizm koşullarında demokrasi, bağımsızlık, feodal kalıntıların tasfiyesi, ulusların
kaderlerini tayin hakkı vb. demokratik taleplerin gerçekleşemeyeceği ve ancak sosyalist
devrimle bu sorunların çözülebileceğini söyleyen emperyalist ekonomizmin varsayımıdır.
Trocki demokratik görevlerin ancak proletarya diktatörlüğü ile çözülebileceğini ileri
sürüyordu. Bu teze göre anti-demokratik işleyiş, yarı-feodal ilişkiler, emperyalizme
bağımlılık, faşizm bir demokratik devrim tarafından ortadan kaldırılamazdı. Ancak proletarya
diktatörlüğü yani demokratik devrimle iç içe geçen sosyalist devrim ve proletarya iktidarı ile
bu sorunlar çözülebilirdi.
79
Demokratik devrim ile proleter devrim arasındaki Trocki'nin savunduğu özel ilişkiyi ve
'sürekli'liği sağlayan da budur. Demokratik devrimin taleplerinin gerçekleşmesi için
demokratik nitelikte başlayan hareketin sosyalist bir iktidar yaratması şarttır. Demokratik
devrimin taleplerinin gerçekleşmesi için proletarya diktatörlüğü kurulmalıdır:
"Bu oldukça iddialı ifade, (Sürekli devrim düşüncesi, yz) Rus devriminin doğrudan
burjuva hedeflerle ilgili olmasına rağmen ... devrimin proletaryayı iktidara yerleştirmeksizin
kendi acil burjuva görevlerini çözemeyeceğini anlatır." (Trocki, 1905, Sf. 2)
Başka bir yerde Trocki tarım sorununun ancak proletarya diktatörlüğünde çözüleceğini
söyler:
"Tarım görevini çözecek başka hiçbir güç ve yol olmadığından, burjuva devrimi temeli
üzerinde proletarya diktatörlüğü mümkün ve hatta kaçınılmaz hale geldi." (Trocki, Sürekli
Devrim, Sf. 63)
Küçük burjuvazinin iktidara gelme veya ortak olma olasılığı yoktur. Başlayan burjuva
devrim zafer kazanaeaksa proleter/sosyalist devrime dönüşmek zorundadır. Sürekli devrimin
temeli budur. Sonuçlar birbirini koşullayan bu temel tezler üzerinden çıkarılır.
Troçki'nin çıkardığı en temel ve tartışmanın ana maddelerinden birisini oluşturan sonuç
sosyalizmden ayrı bir aşama olarak demokratik devrimin zaferinin imkansızlığıdır. Troçki'ye
göre emperyalizm çağında demokratik devrimlerin çağı geçmiştir. Bu yüzden Lenin'in
burjuva devrimin sonucunda oluşturulması hedeflenen iktidarın sınıf karakterini belirten
proletarya ve köylülüğün devrimci demokratik diktatörlüğü sloganı yanlıştır. Troçki'ye göre
iki yönden yanlıştır. Birincisi, köylülüğü iktidar ortağı olarak kabul ederek Lenin büyük bir
hata yapıyor:
"Ancak, 'proletarya ve köylülüğün demokratik diktatörlüğü' formülüne karşı çıktım,
çünkü bu formülün eksikliğini, gerçek diktatörlüğün hangi sınıfın elinde bulunduracağı
sorusunu cevapsız bırakmasında görüyordum. Çok büyük toplumsal ve devrimci ağırlığına
rağmen, köylülüğün gerçekten bağımsız bir parti yaratamayacağını ve hele hele devrimci
iktidarı böylesine bir partinin eline hiç veremeyeceğini göstermeye çalıştım." (Trocki, Sürekli
Devrim, Sf. 10)
İkincisi, Troçki'ye göre demokratik devrimin bağımsız bir aşama olarak gerçekleşmesi
imkansızdır:
"Yukarıda söylenenlerden, bir 'proletarya ve köylü diktatörlüğünü' nasıl gördüğümüz
oldukça açık olmalıdır. Sorun, buna ilke olarak karşı olmamız, böyle bir politik işbirliği
biçimini 'arzu etmemiz ya da etmememiz' değildir. Biz sadece bunun gerçekleşmesinin
mümkün olmadığını düşünüyoruz - hiç değilse, doğrudan ve dolaysız anlamıyla." (Trocki,
Sürekli Devrim, Sonuçlar ve Olasılıklar, Sf. 208)
Demokratik devrim bağımsız bir aşama olarak değil proletarya diktatörlüğü koşullarında
yani sosyalist devrimin içinde gerçekleşebilir. Troçki'ye göre demokratik devrim için
proletarya ile ittifak yapan köylülük sosyalist devrimin gerçekleşmesi ile ittifakı bozar.
Böylece köylülük proletarya ile büyük çatışmalara girer. Köylülük sosyalist bir müttefik değil
demokratik bir müttefiktir:
"Böyle yaparak proletarya, yalnızca, devrimci mücadelesinin ilk aşamaları boyunca
kendisini destekleyen tüm burjuva gruplarla değil, kendisiyle işbirliği yaparak iktidara geldiği
köylülüğün geniş kitleleriyle de düşmanca bir çatışmaya girecekti." (Trocki, 1905, Sf. 2)
Köylülüğün büyük bir çoğunluğu oluşturduğu geri bir ülkede köylülükle çatışan
proletaryanın tek kurtuluşu Avrupa proletaryasının devlet yardımıdır.
Troçki'nin sürekli devrim anlayışının bazı temel noktalarını şöyle özetleyebiliriz:
80
a. Demokratik talepler ve demokratik devrim proletarya diktatörlüğü olmadan
(kapitalizmin sınırları içerisinde) gerçekleşemez.
b. Köylülük/küçük burjuvazi, burjuva devrime öndelik edemez ve iktidarda yer alamaz.
e. Demokratik devrimin zaferi yalnızca proletaryayı iktidara getirmek, dolayısıyla
sosyalist devrime dönüşmek zorundadır. Demokratik talepler ancak proletarya
diktatörlüğünde gerçekleşebilir.
d. Proletarya ve köylülüğün devrimci demokratik diktatörlüğü sloganı yanlıştır, hayat
bulması imkansızdır.
e. Proletarya ve köylülüğün devrimci demokratik diktatörlüğünü (demokratik devrimi)
savunmak proletaryayı burjuva sınırlar içerisine hapsetmek, sosyalizme geçişi engellemek
demektir.
f. Demokratik devrimin sonucunda iktidara gelen proletarya köylülükle büyük çatışmalara
girer. Çünkü köylülük sosyalist bir müttefik değildir.
g. Azami ve asgari program, demokratik ve sosyalist devrim ayrımı yanlıştır.
h. Lenin ve Bolşeviklerin demokratik devrim perspektifi yanlıştı, 1917 Ekim
devriminden sonra pratik Lenin'i doğru bir noktaya getirdi. Lenin hatasını düzeltti.
4.2 Burjuvazinin Gericileşnıesi ve Proletaryanın Görevleri
Burjuvazinin tarih sahnesine çıkışı kapitalizmin çok öncesine uzanır. Üretici güçlerin
gelişmesi, serilerin ürünlerinin bir kısmını feodal beylere bıraktıkları veya işgününün bir
kısmını feodal beyin topraklarında çalışarak üretim yaptıkları 'kendi içine kapalı' ekonomiyi
giderek gevşetiyordu. Üretim giderek 'kendi içine kapalı' olmaktan çıkıyor pazar için üretim
haline geliyordu. Yeni ticaret yollarının bulunması, deniz ticaretinin gelişmesi, coğrafi keşifler ve sömürgeleştirme 'pazar için üretim'i dünya ölçeğinde geliştirdi. Meta üretiminin ve
dolaşımının gelişmesi ise ticaret burjuvazisinin büyük servetler biriktirmesini sağladı.
Burjuvazi artık toplumda büyük bir ekonomik güç olarak yerini alıyordu.
Pazarın büyümesi üretimin giderek büyük ölçekte, daha ileri teknik ve yöntemlerle
yapılmasını zorunlu kılıyordu. Feodal üretim biçimi ise üzerinde yükseldiği üretici güçleri
muhafaza etmek istiyor; gelişmesinin önünde engel oluyordu. Çünkü üretici güçlerin
gelişmesi; feodal beylerin sömürüsünü sağlayan üretim teknik ve yöntemlerinin değişmesi,
sertlerin feodal beylere bağımlılığının ortadan kalkması demekti. Feodal beyler artık üretici
güçlerin gelişmesi önünde engel haline gelmişti. Burjuvazi ise üretici güçlerin gelişmesini,
daha büyük ölçekte meta üretimi ve dolaşımını istiyordu.
Burjuvazi yalnızca meta dolaşımında egemen olmakla kalmıyordu. Bir yandan ticaret
burjuvazisinin yarattığı büyük servet üretim alanında yapılacak yatırımlara olanak sağlıyor ve
onu aynı zamanda sanayi burjuvazisi haline getiriyor; diğer yandan lonca işletmeleri giderek
kapitalist işletmelere (manifaktürler) dönüşerek ustalar sanayi burjuvazisine katılıyordu.
Sanayide meta üretiminin büyük ölçekte yapılması ihtiyacı, ustalığa dayanan ve artık yetersiz
hale gelen lonca tipi üretim yerine daha gelişmiş üretici güçler ve işbölümüne dayanan
kapitalist işletmeleri gerektiriyordu. Burjuva üretim tarzı tarımda feodal üretim ilişkilerini
dağıtarak pazar için üretimi geliştirmekle kalmıyor; zanaatta da (sanayi) lonca tipi üretimi
dağıtarak kapitalist işletmeleri geliştiriyordu.
Sanayi ve ticarette egemen olan (veya egemen hale gelmekte olan) burjuvazi feodal
üretim tarzına karşı daha ileri düzeyde gelişmiş üretici güçler ve üretim ilişkilerinin temsilcisi
haline gelmişti. Feodalizm karşısında ilerici bir rol oynuyordu. Üretimde makineleşmeyi ve
büyük ölçekte üretimi, bilimde yeni buluşları ve ilerlemeyi, felsefede feodalizmin
81
temsilcilerinin savundukları idealizme karşı (mekanik de olsa) materyalizmi, düzeni koruyan
tanrı buyrukları yerine düzeni değiştirmek isteyen tanrı tanımazlığı savunuyordu. Feodal
üstyapıyı parçalayıp kapitalizmin gelişmesinin olanaklarını açan burjuva iktidarını; bunun
ifadesi olan "eşitlik, özgürlük ve kardeşlik'l savunuyordu.
Burjuvazinin ilerici bir rol oynadığı dönem; genel olarak 18. yy ve 19. yy'ın başıdır.
Burjuvazi Avrupa'nın bazı ülkelerinde iktidarı almış, bazılarında ise iktidara feodalizmle
anlaşarak gelmiştir. Üretici güçlerin ve büyük ölçekli makineli sanayi üretiminin gelişmesi
feodalizme karşı burjuvazinin konumunu güçlendirirken; başka bir sınıfı da büyütmekteydi.
Bu sınıf burjuvazinin mezar kazıcısı proletaryadır. Feodalizme karşı düzenin değişimini/devrimi savunan burjuvazi, proletaryanın büyük bir güç olarak tarih sahnesine çıkışıyla
birlikte burjuva-feodal düzenin (veya burjuva düzenin) savunucusu, karşıdevrimei ve tutucu
bir konuma gelmiştir. Proletarya artık burjuvazinin talepleriyle kendini sınırlamıyor; kendi
sınıf çıkarlarının ifadesi olan ekonomik ve siyasi taleplerle burjuvazinin (aynı zamanda feodal
beylerin) karşısına çıkıyordu. Proletaryanın yükselen bir güç haline gelmesi, kendi çıkarlarını
ekonomik, demokratik, siyasi taleplerle ilkel bir biçimde ifade etmesi burjuvaziyi feodal
beylerle proletarya karşıtı bir ittifaka itiyordu. 1830, 1848-49 devrimleri, işçi sınıfının büyük
eylem ve ayaklanmaları, kendi örgütlerini kurması burjuvaziyi tedirgin etmişti. Özellikle
1948-49 devrimleri artık burjuvazinin feodal üstyapıyı bir devrim ile parçalama yandaşı
olmadığını, tersine feodal üstyapıyla uzlaşarak ve onun kurumlarını kullanarak proletaryaya
karşı savaştığını göstermişti:
"Gerçekten de 1848 Mart hareketinden hemen sonra, devlet iktidarının mülkiyetini ele
alan ve bu iktidarı, işçileri ve mücadelede kendi müttefiklerini, eski sömürü düzenine, geriye
itmek için kullanan burjuvazi olmuştur. Burjuvazinin bu işleri, Martta ortadan kaldırılan
feodal partinin desteği olmadan ve iktidarı bu feodal mutlakıyetçi partiye teslim etmeksizin
başarması olanaksızdı." (Marks-Engels, Komünistler Birliği Merkez Komitesinin Birliğe
Hitabesi, Mart 1850)
19. yy'ın ortalarında ilerici özelliğini kaybeden ve tutucu hale gelen burjuvazi yine de
tarihsel misyonunu tamamlamamıştı. Çünkü hala üretici güçlerin hızlı gelişmesini sağlıyor ve
feodalizmle uzlaşarak da olsa kapitalist üretim ilişkilerinin yaygınlaşmasını sağlıyordu. Bu
dönem kapitalizmin serbest rekabetçi olarak adlandırılan birinci evresiydi. Ancak serbest
rekabet giderek sonucuna varıyordu. Rekabette burjuvazinin bir kısmı büyük sermaye
tarafından saf dışı bırakılıyor, küçük sermaye büyük sermaye tarafından yutuluyordu.
Burjuvazi giderek tekelci bir konuma geliyordu. Dünya ölçeğinde büyük sermaye
birikimlerini temsil eden burjuva sendikalar, karteller ve tröstler kuruluyordu. Serbest
rekabetin yerini büyük tekeller arasındaki rekabet alıyordu. Dünya pazarı bu büyük tekeller
arasında paylaşılmıştı. Dünya üzerinde egemenliğini kuran tekelci burjuvazi artık tamamen
kendi düzenin her türlü yola başvuran savunucusu, üretici güçlerin gelişimi önündeki engel
haline gelmişti. Üretici güçleri geliştiren ilerici özelliğini kaybetmiş, sosyalist bir toplumda
hızla gelişecek olan üretici güçlerin gelişmesinin önünde engel haline gelerek gerici bir
konuma gelmişti. Artık toplumsal alanda düzenin savunucusu ve gericidir. Bilimsel
gelişmenin önünde aşırı kar amacıyla engel, tanrıcılığın ve mistizmin savunucusudur.
Felsefede proletaryanın dünya görüşü olan diyalektik materyalizme karşı idealizm, metafizik
ve bilinemezcilik yandaşıdır. Siyasal alanda demokrasiye değil faşizme ve anti demokratik
uygulamalara eğilimlidir. Kapitalizmin ikinci evresi olan emperyalizm çağında burjuvazi
genel olarak emperyalist burjuvazi konumuna gelmiş, ilerici özelliğini kaybetmiştir:
"Emperyalizm hem dış hem de iç siyasette demokrasiyi yıkmaya doğru, gericiliğe doğru
mücadele eder. Bu anlamda emperyalizm su götürmez bir biçimde genel olarak demokrasinin,
bütün demokrasinin inkârıdır," (Lenin, Emperyalizm, Evrensel Basım Yayın)
Burjuvazinin kapitalizmin birinci aşamasında tutuculaşması ve gericileş-mesi,
emperyalizm çağında daha da belirginleşmiştir. Kapitalist serbest rekabetin yerini 'tekel' ve
tekeller arası rekabet aldı. Siyasi üstyapıda demokrasinin yerini faşizm ve anti demokratik
düzen aldı. Egemen burjuvazi, ilerici barutunu tamamen tüketti. Burjuva-emperyalist düzen
ile halk yığınlarının demokratik özlemleri arasındaki çelişki daha da arttı. Yalnızca feodal
82
üstyapıya karşı değil emperyalizme karşı demokrasi ve bağımsızlık mücadelesi de
proletaryanın görevi haline geldi. Henüz 1891 yılında Engels, Erfurt program taslağını
yorumlarken Alman proletaryasının önüne demokratik cumhuriyet görevini koyuyordu.
Kapitalist ilişkilerin gelişmesi ve feodal bağımlılık ilişkilerinin dağılması yeni bir sınıfın
doğuş ve gelişmesini sağlıyordu. Bu sınıf proletaryadır. Üretimin ve üretici güçlerin yeni
pazarların bulunması vesilesiyle büyük ölçüde gelişimi, lonca sistemi yerini manifaktürlerin
alması ve yaygınlaşmasına yol açtı. Bu süreç aynı zamanda işletmelerde çalışacak (veya
çalışmak zorunda olan) üretim araçlarından tecrit edilmiş insanları gerektiriyordu. İşçi
ihtiyacı, feodal bağımlılık ilişkilerinin giderek tasfiye olmasıyla 'özgürleşen' seriler, eski
toplumda büyük bir kalabalık haline gelen serseriler, lonca sistemindeki kalfa ve çıraklar,
hatta manifaktürlerde çalışması için zorla topraklarından sürülen milyonlarca köylüden
karşılanıyordu. Ekonomik gelişme ve ekonomik gelişme tarafından koşullandırılan 'zor',
proletaryanın ortaya çıkışını daha doğrusu modern bir sınıf olarak ortaya çıkışını sağlıyordu.
Eski bağımlılık ilişkilerinden özgürleşmiş, emeğinden başka satacak hiçbir şeyi olmayan ve
kapitalist üretim ilişkilerinin değişmesinden başka kurtuluşu olmayan proletarya, tek tutarlı
demokrat ve devrimci sınıftır:
"Burjuvazi her zaman tutarsız olacaktır. Eğer yerine getirilecek olursa, bizim burjuva
demokratlarını, halkın içten dostları olarak görmemizi sağlayacak koşullar ve maddeler öne
sürmekten daha aptalca ve boş bir şey yoktur. Demokrasinin tutarlı savaşçısı ancak proletarya
olabilir." (Lenin, İki Taktik, Sf. 51)
Feodal kurum ve kalıntılar sorunu burjuvazinin gericileşmesiyle birlikte burjuvazinin
eksiksiz olarak çözebileceği bir sorun olmaktan çıkmıştır. Burjuvazinin çözüm yolu uzun ve
acılı bir evrim dönemi sonucu feodal kalıntılar ve feodal sınıflarla uzlaşmaktır. Bu, hem
köylülük hem de proletarya için acılı ve kesin sonucu vermeyen bir yoldur. Proletarya
kapitalizmin düşmanı olduğu kadar, kendi üzerindeki sömürüyü katmerli hale getiren,
köylülüğü ilkel sömürü ilişkileri içine hapseden feodal sınıf ve kalıntıların da uzlaşmaz düşmanıdır. Proletarya demokrasi görevini artık gerieileşen burjuvaziye teslim edemez. Bu
yüzden demokrasi sorunu (emekçi halkla birlikte) proletaryanın da sorunudur.
Proletarya, diğer ezilen sınıf ve katmanlarla birlikte feodal kalıntıların tasfiyesi için
mücadele edip yığın hareketine önderlik ederek hem demokrasiyi hem de bu mücadelenin
sunduğu olanaklardan yararlanarak sosyalizme geçişi sağlar.
Rusya'da burjuva demokratik devrimin programında yer alan toprağın kamulaştırılması,
çarlığın yıkılması, sekiz saatlik işgünü vb. talepler proletaryanın önderliğinde hayata
geçirebilecek taleplerdir. Burjuvazi bu programı hayata geçirebilecek tutarlılık, kararlılık ve
sınıfsal netliğe sahip değildir:
"Ancak köylü yığınlarının, proletaryanın devrimci savaşımına katılmasıy-ladır ki,
proletarya, demokrasinin başarılı bir savaşçısı olabilir. Eğer proletaryanın gücü buna
yetmezse, demokratik devrimin başında burjuvazi bulunacak ve devrime tutarsız ve çıkarcı bir
nitelik aşılayacaktır." (Lenin, İki Taktik, Sf. 51)
Bu işi omuzlayabilecek tek tutarlı demokrat sınıf proletaryadır. Bu yüzden burjuva
demokratik devrimin programını burjuvazinin önderliğinde bir devrim hayata geçiremez, bu
programı ancak proletarya hayata geçirebilir. Proletarya, tutarsız burjuvaziyi tecrit ederek
burjuva demokratik devrime önderlik etmelidir.
Lenin'in birçok kez belirttiği gibi proletarya, burjuva devrimden uzak kalmak bir yana,
burjuva devrimin önderliğini ele geçirmeli, en kararlı savunucusu olmalıdır. Artık burjuva
devrimlere burjuvazi önderlik edemez. 1848-49 devrimlerinin deneyimlerinden itibaren
açıkça görülmüştür ki bu görev proletaryanın omuzlarmdadır,
83
4.3 Emperyalizm ve Demokrasi (Demokratik Devrim Mümkün mü?
Trocki'nin sürekli devrim anlayışının temel çıkış noktalarından birisi demokratik
devrimin proletarya iktidarı olmadan gerçekleşemeyeceği tezidir. Bu tez, emperyalist
ekonomizm akımının temel tezlerindendir. Bu nedenle Sürekli devrim anlayışının bu temel
tezini emperyalist ekonomizmle ortak yönleri üzerinden inceleyeceğiz.
Emperyalizmin genel eğiliminin siyasal gericilik olduğunu belirtmiştik. Ekonomide
tekelleşen kapitalizm, siyasal alanda da serbest rekabetçi döneme denk düşen demokratik
niteliğini kaybeder. Emperyalizm bu nedenle hem ekonomide hem de siyasette gericilikle
sembolize olur. Daha faşizm deneyimleri yaşanmamışken Lenin büyük bir öngörüyle şunları
söyler:
"Bu yeni ekonominin, tekelci kapitalizmin (emperyalizm tekelci kapitalizmdir) siyasi
üstyapısı demokrasiden siyasi gericiliğe değişimdir," (Lenin, Marksizmin Bir Karikatürü:
Emperyalist Ekonomizm, Sf. 47)
Emperyalizmin siyasal eğilimi gericiliktir. Bu ekonomik hareket tarafından koşullanan
temel bir yasadır. Ancak her yasa, durağan bir anın değil hareketin yasasıdır. Bu nedenle
dogmatik bir kalıp değil bir eğilimdir. Emperyalizmin siyasal gericilik olması, emperyalizm
koşullarında demokrasinin, demokratik taleplerin hayat bulamayacağı anlamına gelmez.
Konu 1915 yılında Buharin, Radek ile Lenin arasında geçen tartışmanın konusudur.
Lenin emperyalist ekonomizm, eski ekonomizm'in bir versiyonu olduğunu belirterek şöyle
der:
"Bugünkü savaşın emperyalist savaş olarak tanınması ve bunun kapitalizmin emperyalist
çağıyla yakın bağının üzerinde durulması sadece kararlı muhaliflere değil aynı zamanda
kararsız dostlara da, ki bunlar arasında 'emperyalizm' kelimesi pek rağbettedir, karşı karşıya
gelmektedir. Bunlar emperyalizm kelimesini ezberleyip, işçilere umutsuzca karmaşık teoriler
sunmakta ve eski Ekonomizmin birçok eski hatasını canlandırmaktadırlar. Eski Ekonomistler
1894-1901 arasında kapitalizm zafer kazanmıştır, bu yüzden siyasal meselelerle uğraşmaya
gerek yoktur diye düşünüyorlar, Rusya'da siyasi mücadelenin reddi hatasına düşüyorlardı.
Bugünkü emperyalist ekonomistler de emperyalizm zafer kazanmıştır, bu yüzden siyasi
demokrasi meseleleriyle uğraşmaya gerek yoktur diye düşünüyorlar." (Lenin, Emperyalist
Ekonomizm, Sf. 30)
Emperyalist ekonomizmin temel yönü budur: "demokrasi meseleleriyle uğraşmaya gerek
yok". Trocki bunu söylemiyor. Trocki bazı demokratik talepleri geçiş talepleri olarak görüyor.
Emperyalist ekonomizme devam edelim; Troc-kizm ile buluşacaktır.
Emperyalist ekonomizmin demokratik talepler için mücadeleyi reddetmesinin temel
sebebi emperyalizm çağında demokrasi (ve demokratik taleplerin) gerçekleşmesinin imkansız
olduğu tezidir. Bu tezden çıkan sonuçları ikiye ayırabiliriz. Birincisi demokratik talepler için
mücadele etmeye gerek yoktur. İkincisi, (demokratik talepler için mücadele edilse dahi)
demokratik devrim imkansızdır, bu yüzden demokratik devrimi öngören asgari program kabul
edilemezdir.
Emperyalist ekonomizm Troçkizmle ikinci noktada birleşiyor, Troçkizm de emperyalizm
çağında demokrasinin imkânsız olduğunu, demokrasinin ancak proletarya iktidarı altında
gerçekleşebileceğini söylüyor. Buradan yola çıkarak tıpkı emperyalist ekonomistler gibi
demokratik devrimi ve demokratik devrimi öngören asgari programı reddediyor,
Lenin emperyalist ekonomizmin tezlerini şöyle ifade ediyor:
"demokrasi kapitalizm altında 'elde edilemez' bir şeydir. Emperyalist savaş, ister gerici
monarşilerde, isterse ilerici cumhuriyetlerde olsun tüm demokrasinin apaçık ihlalidir 'dolayısıyla' 'haklar'dan (yani demokrasiden!) söz etmenin hiç gereği yoktur. Emperyalist
savaşa 'karşı olabilen' 'yegâne' şey sosyalizmdir, 'çıkış yolu' yalnızca sosyalizmdir;
84
'dolayısıyla' asgari programımızda, yani kapitalizm altında demokratik sloganlar ileri sürmek
bir aldatmaca veya bir hayal, sosyalist devrim şiarının yozlaştırılması ya da ertelenmesi vs.
demektir," (Lenin, Emperyalist Ekonomizm, Sf. 24)
Emperyalist ekonomizmciler genel bir doğruyu soyut/dogmatik bir kalıba dönüştürmek
budur. Evet, yegâna çıkış yolu sosyalizmdir. Bu temel bir doğrudur. Ancak her soruna
yaklaşırken bilimsel bir tahlil yerine tek yol sosyalizm kalıbını koyarsak diyalektiği değil
sosyalizmle yeni tanışmış 'sol'cuların 'heyecanlı' yöntemini koymuş oluruz. Lenin böyle bir
kestirmeciliğin hem Marksizm'e hem de devrimci sınıf hareketine zarar vereceğinin
bilincinde.
Bölümde tartışacağımız konu devrimin aşamaları ve asgari program olmayıp Trocki'nin
tezlerinin bir bölümü olan demokrasinin emperyalizm çağında gerçekleşme olasılığının olup
olmadığıdır.
Demokratik talepler kapitalizmin sınırlarını (zorlasa bile) aşmayan taleplerdir. Ulusların
kaderlerini tayin hakkı, emperyalist sömürüye karşı bağımsızlık, düşünce, basın, örgütlenme
özgürlüğü, genel oy, yönetime müdahale kanallarının açılması vb. taleplerdir. Demokratik
taleplerin tanımı gereği kapitalizmin sınırlarını aşmamış olması aslında kapitalizmde
gerçekleşebileceği varsayımını içeriyor.
Mesele Trockistleri yanlışa düşürecek (belki de anlayamayacakları) kadar derindir.
Teorik olarak kapitalist ekonomi üzerinde çeşitli siyasal biçimler yer alabilir. Kapitalizmin
emperyalist çağında tekelleşen ekonomik yapı, siyasal biçimleri gericilik yönünde koşullar.
Özellikle 20. yy'ın ilk yarısında Avrupa'da yükselen, sonrasında bütün dünyaya yayılan faşist
dalga emperyalizmin zor, açık baskı ve diktatörlük olmadan yönetemeyecek duruma geldiğinin göstergesiydi. Bu genel bir eğilimdi. Demokrasi ise imkansız değildir. Hele demokratik
taleplerin kapitalist ekonomik temel üzerinde gerçekleşemeyeceğini söylemek saçmadır,
SSCB'nin faşizme karşı zaferinin yarattığı sempati ve yönelim, Avrupa proletaryasının
devrimci mücadelesi, Avrupa'da demokrasinin kapitalist temel üzerinde belli başlı
kurumlarıyla yerleşmesini sağladı. Deneyim demokrasinin kapitalizm sınırları çerçevesinde
gerçekleşebileceğini gösteriyor, (Burada tartışılan proleter demokrasi veya her yönüyle
emekçiler için bir demokrasi değil, kendi içinde çelişkiler ve sınıf niteliği olan burjuva
demokrasisidir)
Deneyim, teori tarafından öngörülmemiş değildi. Kapitalist ekonomik üzerinde farklı
siyasal sistemler gerçekleşebilir. Lenin kapitalizm koşullarında demokratik taleplerin
gerçekleşemeyeceği üzerine tartışmalarda genellikle iki konu üzerinde durdu. Ulusların
kaderlerini tayin hakkı ve ulusal bağımsızlık savaşları.
Emperyalist ekonomizm, kapitalist ekonomik temel üzerinde diğer demokratik talepler
gibi ulusların kaderlerini tayin hakkının gerçekleşemeyecek bir talep olduğunu söylüyordu.
Lenin benzer bir tartışmayı Rosa Lüksemburg ile yapmış; ulusların kaderlerini tayin hakkının
emperyalizm çağında gerçekleşebileceğini kanıtlamıştı. Benzer şekilde Rosa Lüksemburg
emperyalist ekonominin bağımsızlığı engellediğini bu yüzden ulusal bağımsızlık savaşlarının
olamayacağını, bütün savaşların emperyalist nitelik taşıdığının iddia ediyordu. Lenin konuyu
bütünlüklü ele alarak şöyle der:
"Ulusların kendi kaderlerini tayin ilkesinin iktisadi bakımdan olanaksızlığı, tıpkı bizim,
makineleri yasaklamanın ya da emek parasının vb. kabulünün pratikte uygulanamaz olduğunu
tanıtladığımız gibi bir iktisadi tahlil ile tan-ıtlanmalıydı. Kimse böyle bir tahlile yanaşmıyor.
Emperyalizmin en saldırgan olduğu bir çağda, bir küçük ülkenin, hatta savaş ya da devrime
başvurmaksızın, 'istisnai olarak' pratikte uygulanmayan ulusların kaderlerini tayin ilkesini
gerçekleştirebildiğinin tanıtlanabildiği (Norveç 1905 gibi) kapitalist düzende, 'emek parasının
dünyanın tek bir ülkesinde bile 'istisnai olarak' da kabul ettirmede başarı' sağlandığını kimse
iddia edemez.
85
"Genel olarak, siyasal demokrasi ("saf" kapitalizm için teorik olarak normal üstyapı
olmakla birlikte) kapitalizm üzerinde yükselmesi olanaklı olan üstyapı biçimlerinden ancak
biridir. Gerçekler, hem kapitalizmin, hem emperyalizmin herhangi bir siyasal biçiminin
çerçevesi içinde geliştiğini ve bunların tümünü kendisine bağımlı kıldığını gösterir. Bu
bakımdan demokrasinin biçimlerinden birinin, onun istemlerinden birinin 'gerçekleştirilemez'
olduğunu iddia etmek temel teorik yanılgıdır." (Lenin, Ulusların Kaderlerini Tayin Hakkı)
Demokratik taleplerin ve bir bütün olarak demokratik devrimin "'gerçekleştirilemez'
olduğunu iddia etmek temel teorik yanılgıdır". Troçki bu teorik yanılgıyı paylaşıyor:
"Bu oldukça iddialı ifade, (Sürekli devrim düşüncesi, yz) Rus devriminin doğrudan
burjuva hedeflerle ilgili olmasına rağmen ... devrimin proletaryayı iktidara yerleştirmeksizin
kendi acil burjuva görevlerini çözemeyeceğini anlatır." (Troçki, 1905, Sf. 2)
Demokratik görevler proletarya iktidarı olmadan çözülemez. Troçki, Le-nin'in eleştirdiği
emperyalist ekonomizm bu temel tezinden yola çıkar. Demokratik görevleri hedefleyen bir
demokratik devrim imkansızdır. Troçki demokratik devrimin (proletarya ve köylülüğün
demokratik diktatörlüğünün) imkansızlığını şöyle ifade eder:
"Yukarıda söylenenlerden, bir 'proletarya ve köylü diktatörlüğü'nü nasıl gördüğümüz
oldukça açık olmalıdır. Sorun, ilke olarak buna karşı olmamız, böyle bir politik işbirliği
biçimini 'arzu etmemiz ya da etmememiz' değildir, biz sadece bunun gerçekleşmesinin
mümkün olmadığını düşünüyoruz." (Troçki, Rus Devriminin Üç Anlayışı)
Troçki öncelikle demokratik görevlerin proletarya diktatörlüğü olmadan yani
kapitalizmin sınırları içerisinde gerçekleşemeyeceğini söylüyor. Buradan yola çıkarak
demokratik devrimin gerçekleşmesi imkansız bir slogan olduğunu iddia ediyor. Trocki'nin
sürekli devrim teorisinin, temel çıkış noktası budur. Troçki emperyalizmle demokrasi
arasındaki ilişkiyi anlayamamıştır. Lenin demokrasinin gerçekleşmesinin imkansız olduğunu
ilan edenlerle ilgili şöyle der:
"genel olarak demokrasiyle kapitalizm arasındaki ilişkiyi büsbütün anlama yoksunluğunu
açığa çıkarıyor. ... Tekrar tekrar söylemek zorunda kaldık: Marksizm'in alfabesini böyle
anlatmak utanç verici bir şey ama Kievski bunu bilmiyorsa ne yapalım?" (Lenin, Emperyalist
Ekonomizm, Sf. 85)
4.4 Köylülüğün/Küçük Burjuvazinin Rolü
Troçki, burjuvazinin gerieileşmesi ve proletaryanın demokratik devrimde önderliğini
kabul eder. Proletaryanın burjuva devriminde önderliğini savunurken köylülüğün rolü
konusunda yanlış tezler ortaya atar.
Troçki'ye göre köylülük ve küçük burjuvazi devrime önderlik edemez, köylülük ve küçük
burjuvazi iktidarda yer alamaz.
1848-49 devrimleri sırasında proletarya burjuvaziyi feodalizme karşı desteklemişti.
Ancak burjuvazi proletarya ve halka ihanet ederek feodalite ile uzlaşmaya gitti. Proletaryadan
korkusu feodaliteye olan nefretine ağır bastı. Bu yüzden devrimler yenilgiyle sonuçlandı.
Marks ve Engels 1848-49 devrimlerinin dersleri ışığında proletaryanın demokratik devrim
sürecinde burjuvazi ile ittifak yapmasının artık yanlış olduğunu ifade ettiler. Proletarya
demokratik devrimde şehir küçük burjuvazisi ve köylülükle ittifak yapmalıydı. Böylece
Lenin'in demokratik devrimde proletarya ve köylülüğün ittifakı düşüncesinin temellerini
atılıyordu. Ancak bir farkla. Marks ve Engels demokratik devrimde proletaryanın rolünü ve
ittifakını küçük burjuvaziyi desteklemekle sınırlı tutuyordu. Devrimde proletaryanın önderliği
henüz öngörülmüyordu. Proletarya önderliği ancak demokratik devrimden sonra gündeme
gelecek sosyalist devrimde gerçekleşebilecekti.
Proletarya demokratik devrime önderlik etmelidir. Devrimci işçi partisinin demokratik
devrimdeki hedefi bir parçası olduğu proletaryanın devrimde önderliği sağlaması ve onu
86
tutarlı, kesin bir sonuca bağlamasıdır. Ancak proletaryanın demokratik devrime önderliği
otomatik olarak sağlanamaz. Proletaryanın önderliği, köylülük ve diğer sınıflarla ilişkisine ve
devrimci komünist partinin etki düzeyine bağlıdır. Eğer proletarya devrimci komünist öncü
tarafından doğru bir politik hatla yönlendirilmiyorsa veya proletarya diğer ezilen sınıfların
hareketine yön veremiyorsa burjuva demokratik devrimde proletaryanın önderliğinden
bahsedilemez.
Burjuva demokratik hareketin önderliği proletaryada olmayabilir. Trocki köylülüğün
demokratik devrime önderlik edemeyeceğinden bahsederken, 'demokratik harekete' önderlik
edemez demiyor. Köylülüğün önderlik ettiği bir demokratik hareket, taleplerinin gerçekleştiği
bir demokratik devrime dön-üşemez, yani demokratik devrimin zaferi sağlanamaz diyor.
Trocki demokratik devrimin zaferinden bahsederken, demokratik hareketin temel talep ve
hedeflerinin hayata geçirilmesini anlıyor. 1905 Rus devriminde bu talepler siyasal demokrasi
-çarlığın yıkılması-, büyük toprak sahiplerinin topraklarının kamulaştırılması, 8 saatlik işgünü
vb. kapitalizmin sınırlarını aşmayan, ama burjuvazinin de gerçekleştiremeyeceği taleplerdi.
Trocki'ye göre köylülüğün önderlik ettiği demokratik hareket eğer proletaryayı iktidara
taşımazsa, küçük burjuvaziyi değil burjuvaziyi iktidara taşır. Modern toplumda küçük
burjuvazi ya proletaryayı ya da burjuvaziyi izlemek zorundadır. İktidara gelen burjuvazi
demokratik devrime ihanet eder. Böylece demokratik taleplerin uygulanması engellenir.
Ancak proletarya iktidarıyla sonuçlanan demokratik hareket, proletarya diktatörlüğü
koşullarında zaferle sonuçlanabilir.
Demokrasinin proletarya diktatörlüğü olmadan da gerçekleşebileceğini Trocki'nin yanlış
bir temel üzerinde durduğunu daha önce inceledik. Şimdi sorun demokratik devrimin nasıl
hayata geçeceği ve köylülüğün rolü sorunudur. Köylülük (veya küçük burjuvazi) iktidara
gelebilir mi; gelirse nasıl bir iktidar olur?
4.4.1 Demokratik Devrimin İçeriği
Demokratik talepler ve demokratik devrim demek ki gerçekleşmesi imkansız bir slogan
değildir. Ama her yerde kullanılacak bir kalıp hiç değildir. Demokratik devrimi bir zorunluluk
olarak ortaya çıkaran koşullar ve her devrimde olduğu gibi önderlik eden sınıflar vardır.
Burjuva devrim, tarih sahnesine burjuvazinin feodal beylerden iktidarı alması biçiminde
ortaya çıktı. 1789 Büyük Fransız Devrimi burjuva devrimin tipik bir örneğiydi. Burjuvazi,
ezilen sınıf ve tabakaları yedekleyerek feodal beylerin egemenliğine karşı devrimi
gerçekleştirmişti. Burjuva devrim genel olarak burjuvazinin iktidara gelmesi anlamına
geliyordu. Kapitalizmin birinci evres inde başka bir biçim pek olanaklı değildi.
Her toplumsal olgu, içinde bulunduğu tarihsel koşullarda yeni bir anlam kazanır.
Kapitalizmin birinci evresinde burjuva devrim burjuvazinin önderliğinde gerçekleştirilirken;
ikincisi evresine (emperyalizme) geçişle birlikte emperyalist burjuvazi artık burjuva devrime
önderlik edemez konuma geldi.
(Emperyalizm çağında proletarya ve burjuvazi arasındaki çelişkiyle birlikte ezen ulus
(emperyalist ülkeler burjuvazisi) ile ezilen uluslar (sömürge ülkeler halkları) arasındaki
çelişki de genel bir görüngü halini alır. Emperyalist ülkeler ve sömürge ülkelerdeki sınıf
mücadelesinin koşulları birbirinden farklıdır. Bu ikisini birbirinden ayırmak gerekir;
emperyalist bir ülkedeki sorun ve talepler ile, sömürge ülkelerdeki sorun ve talepler arasında
benzerlikler kadar farklılıklar da vardır. Çünkü farklı koşullar, farklı sorunlar ve
konumlanışları getirir. Bu durum devrimin niteliğinin, sınıfların rolünün belirlenmesinde göz
ardı edilemez.)
Emperyalizm çağında burjuva devrim, kapitalizmin birinci evresinde olduğundan farklı
bir anlam kazanmıştır. Artık basitçe feodal beylerin yerine burjuvazinin iktidara gelmesi
anlamına gelmez. Çünkü genel olarak (istisna örnekleri göz ardı edersek) hiçbir ülkede
feodalizmin iktidarı söz konusu değildir. Emperyalizm çağında feodalitenin yerini alan, onun
87
gerici misyonunu kapitalizm döneminde üstelenen sınıf emperyalist burjuvazidir. Bu sınıf artık demokrasinin değil gericiliğin temsilcisidir; demokrasiye ve bağımsızlığa baştan sona
karşıdır.
Demokratik devrim kapitalizmin sınırları içerisinde gerçekleşen bir devrim olduğu için
burjuva devrim olarak da adlandırılır. Kapitalizmin sınırları içerisinde devrimci demokratik
dönüşümleri ifade eder. Feodal sınıfların iktidarda olduğu koşullarda feodal kalıntıların
ortadan kaldırılması, iktidarın başka bir sınıf tarafından ele geçirilmesi anlamına gelir.
İktidara gelen yeni sınıfın demokratik görevleri tam olarak yerine getirememesi ayrı bir
sorundur; ve demokratik devrimin gerçekleşmediği anlamına gelmez. Rusya'da 1917 Şubat
devriminde feodal sınıfların iktidarı yıkılmış, burjuvazi iktidara gelmiştir. Demokratik
görevler tam olarak gerçekleştirilmemiş, ancak siyasal devrimin temeli olan iktidardaki sınıf
değişmiştir. İktidara gelen sınıfı beğenmesek de nesnel olarak bir burjuva demokratik devrim
gerçekleşmiştir. Emperyalizm ve işbirlikçi burjuvazinin iktidarda olduğu sömürge ülkelerde
ulusal bağımsızlıkçı, faşizmin egemen olduğu ülkelerde ise anti-faşist sınıfların iktidar olmasını ifade eder. Mısır, Gana, Hindistan, Endonezya, Cezayir vb. sömürge devrimleri,
Arnavutluk ve Bulgar devriminin ilk aşaması, daha ilerde tartışacağımız özgünlükler
içermekle birlikte Küba devrimi ve 1949 Çin devrimi demokratik devrimlere örnektir.
Demokratik devrim basit bir hükümet değişikliğini değil iktidardaki sınıfın değişikliğini
ifade eder. Demokrasiden, bağımsızlıktan, ulusların eşitliğinden en fazla çıkarı olan ve
bunların en tutarlı savunucusu olan sınıf proletaryadır. Bu yüzden proletarya diğer baskı
altındaki sınıf ve katmanları kendi önderliğinde birleştirebilirse demokratik devrim proletarya
ve müttefiklerinin iktidarıyla taçlandırılacaktır. Bu, proletaryanın hegemonyasının sağlanması
ile sosyalizme geçişin yolunun açılmasıdır. Ancak demokrasi, bağımsızlık perspektifiyle
yükselen halk hareketine proletarya (ve partisi) önderlik edemezse demokratik devrim
gerçekleşse (iktidardaki sınıf değişse) dahi devrim amaçlarını tam olarak hayata geçiremez,
daha da önemlisi sosyalizme geçiş mümkün olmaz. Küba devrimi proletaryanın önderlik
etmediği demokratik devrimin tekrar kapitalizme bağlanmak zorunda olduğunu göstermiştir.
Diğer yandan proletaryanın önderliğinde gerçekleşmeyen devrimler kendi iddialarını da tutarlı
bir şekilde hayata geçiremez. Ulusal burjuvazinin önderliğinde gerçekleşen Türkiye Kurtuluş
Savaşı sonrasında ulusal burjuvazinin diktatörlüğü yeniden emperyalizme göbekten
bağlanmaya götürmüştür.
Proletaryanın devrimde önderliği sağlayamaması burjuvazi/küçük-burjuvazinin önderliği
ele geçirmesine sebep olur. Burada bahsedilen ilerici barutunu tüketen emperyalist burjuvazi
değil sınırlı da olsa devrimde yer alabilecek sömürge ülkeler ulusal burjuvazidir.
Proletaryanın önderliğinde olmayan bir demokratik devrim ise taleplerini tutarlı olarak hayata
geçiremez.
Birincisi; eğer demokratik devrim tutarlı bir şekilde hayata geçirilecekse burjuvazinin
değil proletaryanın önderliğinde olmalı, ikincisi; emperyalizm çağında burjuva demokratik
devrim emperyalist ve faşist burjuvazinin egemenliğini hedeflemelidir. Bu iki nokta
demokratik devrimin 'burjuva' yanının gerilediğini gösterir. Çünkü bizzat (emperyalist)
burjuvazi, burjuva demokratik devrime karşıdır. Demokratik devrim de genel olarak egemen
burjuvaziye karşı bir devrim haline gelmiştir. (Sömürge ülkeler ulusal burjuvazisi egemen
durumda değil emperyalist-işbirlikçi burjuvazinin baskısı altındadır. Bunu bir sonraki
bölümde -Sömürge ülkelerde devrim- detaylı olarak tartışacağız.)
Egemen, emperyalist, faşist burjuvaziye karşı demokratik devrim. Emperyalizm
çağındaki demokratik devrimin temel içeriği budur. Bu durumun sebebini Lenin şöyle açıklar:
"Genel olarak kapitalizm ve özel olarak emperyalizm demokrasiyi bir hayale dönüştürür buna rağmen kapitalizm aynı zamanda, kitlelerde demokratik özlemler doğurur, demokratik
kurumlar yaratır, emperyalizmin demokrasiyi inkarı ile kitlelerin demokrasi uğruna
mücadelesi arasındaki antogonizmayı şiddetlendirir." (Lenin, Marksizmin Bir Karikatürü:
Emperyalist Ekonomizm, Sf. 24)
88
Çünkü:
"Bu yeni ekonominin, tekelci kapitalizmin (emperyalizm tekelci kapitalizmdir) siyasi
üstyapısı demokrasiden siyasi gericiliğe değişimdir." (Lenin, Marksizmin Bir Karikatürü:
Emperyalist Ekonomizm, Sf. 47)
Emperyalizm çağının üst yapısı siyasi gericiliktir; gericileşen burjuvazinin karşısında
bağımsızlık ve demokrasinin tek tutarlı savunucusu proletaryadır. Demokratik devrim artık
egemen burjuvazinin görevi değil proletaryanın görevidir. Demokratik devrimin tek tutarlı
sonucu da proletarya ve tüm emekçilerin (köylülük, memurlar vb.) diktatörlüğüdür.
4.4.2 Küçük Burjuvazinin İktidarı Olabilir mi?
Emperyalist burjuvazi ilerici barutunu tüketmiştir. Ancak bu bir bütün olarak
burjuvazinin demokratik devrimde yer alamayacağı sonucunu vermez. Sömürge ülkelerinin
burjuva bağımsızlık hareketlerinde burjuvazi önderliği ele geçirebilmekte, sınırlı da olsa
bağımsızlıkçı bir program uygulayabilmektedir. Burada gözden kaçırılmaması gereken bir
durum var. Burjuvazinin burjuva devrime önderlik edemeyeceği gerçeği yanlış
kavranılmamalıdır. Bu her devrime proletaryanın (ve partisinin) hiçbir çaba göstermeden
önderlik edeceği anlamına gelmez. Anlatılmak istenen burjuvazinin, burjuva devrimin programını tutarlı bir şekilde uygulayacak durumda olmadığıdır. Burjuvazi giderek karşı-devrimei
bir konuma gelmiştir ancak yükselen bir devrimci harekete de reformizm ve çeşitli oportünist
hareketleri kullanarak etki etmek isteyecek ve başarı olursa devrimin etkisini sınırlandırarak
burjuva sınırlar içerisine hapsedecektir.
Yükselen devrim hareketine proletarya önderlik edemez ise hareketin önderliği küçük
burjuvazi veya burjuvazinin eline geçer. Bu durumda demokratik devrim gerçekleşse ve
iktidardaki sınıf değişse dahi demokratik devrimin programı tutarlı olarak uygulanamaz.
Çünkü emperyalizm çağında ne burjuvazi ne de küçük burjuvazi demokratik devrimin
programını tam olarak hayata geçirebilecek durumdadır.
Özellikle sömürge ülkelerde görüldüğü üzere burjuvazi veya küçük-burjuvazi devrimeidemokratik harekete önderlik edebilir. Örneğin Kurtuluş savaşında ulusal burjuvazinin
önderliği, Mısır, Gana, Hindistan, Endonezya, Cezayir, Küba vb. sömürge devrimlerinde
ulusal burjuvazinin ve küçük-burjuvazinin önderlikleri ve son olarak Venezüella'da Chaves'in
küçük-burjuva partisinin önderliği. Sorun şuradadır ki, (özellikle sömürge ülkelerdeki
kurtuluş savaşlarında görüldüğü gibi) burjuvazi demokratik devrimin programını tutarlı bir
şekilde hayata geçiremez. Burjuvazin demokratik devrime önderlik edemeyeceği tezinin
anlamı da buradadır. Nispi olarak ilerici demokratik adımlar atılsa bile demokratik devrim
programının tam olarak hayata geçirilmesi ve sosyalizme geçiş söz konusu olamaz.
Demokratik hareketlere yalnızca proletarya değil küçük burjuvazi de önderlik edebilir.
Önderlik etmese dahi proletaryanın programıyla birebir denk düşmeyen, demokratik talepler
noktasında birleşen bir köylü/küçük burjuva partisi de demokratik devrimde ciddi bir ağırlığa
sahip olabilir. MarksistLeninist bir parti mevcut değilse veya yığınlarla ilişkileri zayıfsa, yığın
hareketi önce sınıf partisinin gelişmesini bekleyecek, sonra da harekete geçecek diye bir kaide
yok. Yığın hareketi nesnel koşullar tarafından koşullandırılır; devrimci komünist parti bu
hareketi 'başlatmak', ilerletmek ve yönetmek durumundadır. Özellikle demokratik
hareketlerde proletarya partisinin dışında partiler de savaşıma katılır. Küçük burjuva partiler
de yığınlar içerisinde güç sahibi olabilir.
Bu nedenle Lenin, özellikle Rusya gibi küçük burjuvazinin ciddi bir ağırlığa sahip olduğu
bir ülkede, köylülüğün rolünü hiçbir zaman yadsımadı. Köylülük demokratik devrimin
yığınsal ve büyük bir gücüydü. Bu yüzden tarım sorununu da kapsayan demokratik devrim
mücadelesi köylülüğün iktidarı olmadan başarıya ulaşamazdı:
"Eğer devrimci köylülük iktidarı ele geçiremeyecekse, bir köylü devrimi nasıl galip gelir?
Pleklıanov kendine has kanıtlamasını saçmalamaya dek götürüyor." (Lenin, RSDİP Birleşme
Kongresine Rapor)
89
Lenin köylülüğün iktidarı ele geçirmesinden bahsediyor. Tartışma Plek-hanov'un
demokratik devrimde ancak burjuvazinin iktidar olabileceğini kanıtlama çabasından çıkıyor
ve Lenin, demokratik devrimin köylülüğü iktidara taşıyacağını söylüyor. Kısacası köylülük
veya küçük burjuvazinin iktidarı teorik olarak -pratik olarak da kanıtlanmıştır- mümkündür.
Trocki sürekli devrim anlayışının saç ayaklarından birini köylülüğün iktidar olamayacağı,
iktidarda yer alamayacağı tezinden oluşturuyor:
"Bu şartlarda, köylülük bu niteliğiyle iktidarı zaptetmekte tamamen yeteneksizdir. ...
Yirminci yüzyıl burjuva Rusya'sında devrimci köylülüğün iktidarı zaptının sözü bile
edilemez." (Trocki, Rus Devriminin Üç Anlayışı)
Köylülük iktidara gelemeyecek veya iktidarda yer alamayacaksa demokratik devrimin
zaferi için proletarya iktidara gelmelidir. Proletaryanın iktidara gelmesi ise demokratik değil
sosyalist devrimdir (veya dönüşümüdür). Trocki köylülüğün iktidarda yer almasını imkansız
ilan ederek demokratik devrimin (sosyalizmden ayrı bir aşama olarak) gerçekleşemeyeceğini
söylüyor. Trocki'nin uslamlaması böyledir.
Lenin köylülüğün iktidarı ele geçirmesi olanağından bahsediyor. Köylülüğün iktidarı
olasılığını tartışırken teorik olarak köylülüğün iktidar olabileceği ortaya koyuyor. Elbette
köylülüğün yalnız başına iktidarı Lenin'in stratejisi değildir. Lenin'in yaptığı nesnel koşul ve
sınıf ilişkilerinin analizidir. Lenin demokratik devrim sonucu köylülüğün yalnız başına iktidar
olması gerektiğini savunmuyor. Proletarya teslimiyetçi bir stratejiyle demokratik devrime
katılamaz. Köylülüğün proletarya ile ittifak halindeki iktidarından bahsediyor. Proletarya
önderliğindeki bir proletarya-köylü demokratik hükümetinin ancak demokratik devrimin
zaferi anlamına geleceğini söylüyor. Ancak proletarya ve köylülüğün demokratik diktatörlüğü
için öncelikle köylülüğün veya küçük burjuvazinin iktidarda yer alamayacağı tezini çürütmesi
gerekiyordu. Tartışma buradan çıkıyor.
***
Tartışmanın diğer yönü de köylülüğün/küçük burjuvazinin bir ara sınıf olması ile iktidar
olması arasındaki çelişki üzerinedir. Küçük burjuvazi modern toplumda bir ara sınıf olarak
belirleyici zamanlarda ya proletaryayı izleyecektir, ya da burjuvaziyi. Lenin de bu gerçeği sık
sık belirtmiştir.
Ancak bu tespit köylülüğün nispi olarak bağımsız bir parti kuramayacağı, bağımsız bir
politika izleyemeyeceği anlamına gelmez. Küçük burjuvazinin sisteme karşı öfkesini,
tutarsızlığını, taleplerini veya bağlılığını yansıtan partiler var olabilir. Mesela Menşevikler,
Sosyalist-Devrimeiler, anarşistler vb. çeşitli küçük burjuva partileri bol miktarda tarih
sahnesinde yer almışlardır. Böyle olmasaydı partiler komünist parti ve burjuva partiler olarak
ayrılır; komünist parti de hiçbir parti ile ittifak yapamazdı.
Ayrı bir programa sahip olan küçük burjuva partileri devrimci harekete önderlik
edebildikleri gibi iktidara da gelebilirler. Lenin devrimci köylülüğün iktidarı zaptından ve
proletarya ile köylülüğün demokratik diktatörlüğünden bahsederken bunu göz önünde
tutuyordu. Trocki küçük-burjuvazinin belirleyici zamanlar da ya proletaryayı ya da
burjuvaziyi izleyeceği tezini, anlamının ötesine taşırarak, eğilim olarak değil her an geçerli bir
kalıp olarak kullanıyor. Bu tezi küçük-burjuvazinin demokratik harekete önderlik
edemeyeceğinin ve iktidara gelemeyeceğinin kanıtı olarak kullanıyor.
"Hiç şüphesiz, köylülük devrimin hizmetinde dev bir güçtür; ama hiç bir Marksist, bir
köylü partisinin burjuva devrimini yönetebileceğine ve ulusun üretici güçlerini, bağlı
bulunduğu arkaik zincirlerden kendi girişimi ile kurtarabileceğine inanmaz." (Trocki, Sürekli
Devrim, Sf. 97)
90
Evet, hiç şüphesiz bir küçük burjuva partisi büyük tarihsel dönüşümlere önderlik edecek
nitelikte değildir. Ancak bu onun iktidar olamayacağı anlamına gelmez. Küçük burjuvazinin
demokratik harekete önderlik etme olasılığı olduğu gibi tek başına iktidarı alma olasılığı da
vardır. Kapitalizm koşullarında tipik, olağan bir durum olmasa da vardır. Demokratik devrim
sonucu tek başına iktidara gelen küçük burjuva parti, devrim öncesindeki politik platformunu
iktidara geldikten sonra -bir süre için- devam ettirebilir. Tarım reformu, bağımsızlıkçı
önlemler vb. demokratik dönüşümlerin bir kısmını gerçekleştirebilir. Ancak sonal olarak
küçük burjuvazinin iktidarı (eğer bir proleter devrim söz konusu değilse) burjuvazinin
iktidarına dönüşmek zorundadır. Küçük burjuvazinin nihai olarak ya proletaryayı ya da
burjuvaziyi izleyecek olmasının anlamı budur.
Trocki teorik olarak küçük burjuvazinin iktidarını reddederek tek olasılığın proletarya
diktatörlüğü olduğunu 'bilimsel' olarak kanıtlamak istiyor. Teorik olarak demokratik devrimin
yükselişi ve proletaryanın önderliğinin zayıflığı küçük burjuvaziyi iktidara getirebilir ve
birçok kez getirmiştir.
Trocki tezini 1917 Şubat devrimi ile kanıtlamaya çalışır. Şubat devriminde küçük burjuva
partiler olan Menşevikler ve Sosyalist-Devrimeiler, demokratik devrim sonucu iktidara
gelmişlerdir. Ancak bu partiler savundukları program gereği devrimin burjuvaziyi iktidara
getirmek zorunda olduğunu öne sürmüş ve burjuvaziye hükümeti devretmişlerdir. Burjuva
Kadet partisine birçok bakanlık vermiş ve Kadet'in programını uygulamaya koyulmuşlardır.
Küçük burjuva partileri devrimden hemen sonra burjuvaziyi izlemiş ve bağımsız bir politika
yürütmedeki sınırlılığını ortaya koymuştur. Demokratik devrimin en önemli talepleri (toprak
reformu, savaştan çıkılması, ulusların kaderlerini tayin hakkı, ekonomide işçi denetimi vb.)
hayata geçmemiştir.
Troçki demokratik devrimin temel talepleri hayata geçmediği için 1917 Şubatında
bağımsız bir demokratik devrim gerçekleşmediğini iddia eder. Bu devrimin hem demokratik
devrimin imkansızlığını, hem de küçük burjuvazinin iktidara gelemeyeceğini kanıtladığını
söyler. Troçki görünüşte doğrulanmış gibidir. Ancak her şey ters düz edilmiştir ve teorik bir
açılım getirilmemiş, eski ezber tekrarlanmıştır.
1917 Şubat devriminde feodal sınıfların iktidarı parçalanmış yerine küçük burjuva
partilerin şahsında burjuvazinin iktidarı gerçekleşmiştir. Demokratik devrimin temel talepleri
hayata geçmemiş olsa da iktidardaki sınıf değişmiş ve bu yönüyle siyasal devrimin temeli
gerçekleşmiştir. Bu yüzden Rusya'yı dünyanın "en özgür" ülkesi haline getiren (Bolşevik
Partiye, Sovyetler ve devrimci basma yasallık kazandıran), iktidardaki sınıfı değiştiren bir
devrim karşısında demokratik devrim gerçekleşmemiştir; gerçekleşemez demek çocukçadır.
Demokratik devrim tam anlamıyla zafer kazanmamıştır ancak burjuvazinin etkisiyle
bozuşturulmuş olsa da gerçekleştirilmiştir:
"İktidarın ikiliği, devrimin gelişmesinin geçici bir döneminden, onun olağan bir burjuva
demokratik devrimin ötesine gittiği, ancak 'arı durumdaki' bir proletarya ve köylülük
diktatörlüğüne de henüz varamadığı bir dönemden başka bir şeyi yansıtmıyor." (Lenin, Ekim
Devrimi Dosyası, Sf. 48)
Lenin'in belirttiği gibi devrim bir burjuva demokratik devrimin ötesine gitmiştir; ancak
Bolşevik Partinin stratejik hedefi ve sosyalizme giden yolu açacak olan proletarya ve
köylülüğün devrimci demokratik diktatörlüğüne varmamıştır. Troçki yanılıyor, demokratik
devrim gerçekleşebilir ve gerçekleşmiştir. Ancak proletaryanın hegemonyasında olmayan bir
demokratik devrimin kendi taleplerini tutarlı bir şekilde gerçekleştiremeyeceğini göstermiştir.
Şubat devrimi küçük burjuvazinin iktidar olabileceğini de göstermiştir. Küçük burjuvazi
iktidar olmuş ancak devrimin belirleyici anında burjuvazinin safına geçmiştir. Bu Trocki'nin
değil Lenin'in tezini doğrular.
Troçki iktidara gelenin küçük burjuvazi şahsında burjuvazinin kendisi olduğunu söyler.
1917 Şubat devrimde küçük burjuvazinin 'bağımsızlığı' çok kısa sürmüş ve iktidarı
91
burjuvaziye bırakması çok hızlı olmuştur. Küçük burjuvazinin iktidar olabileceği
kanıtlanmıştır. Burjuvazi safına geçiş ise bir süreç sorunudur. Hızlı veya nispi olarak yavaş
olabilir. Küçük burjuvazi 'bağımsızlığını' bir süre daha devam ettirebilirdi. Ancak bu Şubat
devriminde gerçekleşmedi.
Ancak bu geçişin daha yavaş olduğu devrimler de vardır. Küçük burjuvazi demokratik
devrim sonucu iktidara geldiği ülkelerde uzun süre nispeten bağımsız bir politika
izleyebilmiştir. Çin ve Küba devrimleri bunun tipik örneğidir. (Çin ve Küba'nın sosyalistliği
üzerine tartışma yazımızın konusu değildir. Şimdilik üretim araçları üzerindeki özel mülkiyet
kalkmadığı sürece sosyalizmin hedeflenmediğini belirtmek yeterlidir.)
Küba'da küçük burjuva politik çizgiye sahip olan, ne programı ne sınıfsal yönelimi
proleter olan bir gerilla hareketi tarafından bağımsızlıkçı bir devrim gerçekleştirilmiştir.
Devrimin liderleri de kendi hareketlerinin sosyalist bir hareket olmadığını açıkça ifade
ediyorlardı. Küçük-burjuvazinin önderlik ettiği bu devrim sonucu Küba feodal-işbirlikçi
Batista iktidarını yıkarak yerine küçük burjuvazinin taleplerini yansıtan devrimci bir iktidar
kuruldu. Gerilla hareketi 1950'li yıllarda sosyalizmin büyük prestiji nedeniyle Küba Komünist
Parti adını aldı. Ancak Küba'da hiçbir zaman üretim araçları üzerindeki özel mülkiyet
kaldırılmadı ve sosyalizm inşa edilmedi. Ancak küçük burjuvazi iktidarı devrimci ve
kapitalizmin sınırlarını zorlayan değişikliklere imza attı. Emperyalist tekellerin egemenliği
ortadan kaldırıldı, toprak reformu yapıldı. Halkın ekonomik ve sosyal yaşam düzeyi oldukça
yükseltildi. Bunlar demokratik devrimin önemli talepleriydi. Küçük burjuvazinin iktidarı
demokratik devrimin bütününü olmasa bile birçok talebini hayata geçirdi. (Proletaryanın
önderlik etmediği demokratik devrimlerin bütün taleplerini gerçekleştirmesi ve sosyalizme
ilerlemesi düşünülemez). Küçük burjuvazi nispi bağımsızlığını uzun süre korudu. Benzer bir
durum Çin, Vietnam gibi ülkeler için de geçerlidir. Yugoslavya'da ise küçük burjuvazinin
iktidarını burjuvaziye bırakması çok daha hızlı olmuştur.
Trockistler küçük burjuvazinin iktidarının açık bir görünüm kazanması karşısında hem
şaşırmışlar, hem de eski Trockist tezlerini zorlamaya devam etmişlerdir. Trockistler küçük
burjuva iktidarını kabul ederken aslında sürekli devrim anlayışının temelinin altını boşaltırlar.
Ama yine de küçük burjuva iktidarının Trocki'yi yalanlamadığını iddia ederler:
"20. yüzyılın ilk yarısına damgasını vuran ulusal kurtuluş hareketlerinin önderliğini
yapan küçük burjuva aydın kesim, demek ki, Trocki'nin öngörülerini doğrular şekilde
bağımsız bir rol oynamamış"tır. (Tarih Bilinci yayın-ları'nm Çin Üzerine kitabına önsözü)
Trocki çoktan yalanlanmıştır; çünkü küçük burjuvazi iktidar olmuş ve nispeten 'bağımsız'
bir politika izlemiştir. Yazarlarımız bu 'şaşkınlık' verici durum karşısında bir dış faktör
bularak konudan sıyrılmaya ve 'önsöz'ü bitirmeye bakarlar:
"Trocki, küçük burjuvazinin ya proletaryanın ya burjuvazinin peşine takılmak gibi ikili
bir seçenekle karşı karşıya kaldığı görüşünü ilk olarak formüle ettiğinde (1906) daha Sovyet
bürokrasisi diye bir şey yoktu. Sürekli Devrim adlı eserinde bu yaklaşımı daha da
ayrıntılarıyla geliştirdiğinde SSCB henüz bir dünya gücü haline gelmemişti. ...
"Küçük burjuvazinin ardından gidebileceği iki sınıf yoktu artık. SSCB ve onun temsil
ettiği yol, devrimci küçük burjuvazi açısından, ardından gidilebilecek üçüncü bir seçeneği
ortaya atıyordu."
Yani SSCB güçlenince küçük burjuvazi de iktidara gelme yeteneği kazandı. Trocki
suçsuzdu; çünkü o yaşarken SSCB henüz güçlü değildi. Pratik Trocki'nin tezini inkar etmemiş
değiştirmişti: Küçük burjuvazi hala bağımsız bir rol oynamıyor; Sovyet bürokrasisini
izliyordu.
Farklı yorumlara rağmen küçük burjuvazinin iktidara gelebileceği ve bir süre için de olsa
bağımsız bir rol oynayabileceği kanıtlanmıştır ve Trockistler dahil kabul görmektedir.
92
'Bağımsız' rol oynama veya politika izleme meselesine gelince. Küçük burjuva iktidarının
göreli olarak bağımsız bir politika izleme olanağı sınırlıdır. Sonunda ya proletaryayı ya da
burjuvaziyi izlemek zorundadır. Yugoslavya'da bu bağımsız küçük burjuva politika çok kısa
sürmüş, yerini serbest piyasa ve burjuva egemenliğine bırakmıştır. Küba'da ise bu rol çeşitli
gediklere, tutarsızlıklara rağmen sürmektedir. Ancak proletarya devrimi gerçekleşmediği
sürece küçük burjuva iktidarının gideceği yol burjuvazinin egemenliği ve açık biçimleriyle
kapitalizmdir.
Küçük burjuvazinin iktidarını sağlayan bazı koşullar vardır. Bu koşullar küçük
burjuvazinin iktidara gelmesine yol açtığı gibi yerini burjuvaziye bırakma sürecini de belirler.
Birincisi, elbette demokratik sorunların yakıcılığıdır. İkincisi ve küçük burjuvazinin iktidar
açısından belirleyici olanı ise devrimci yığın hareketi içerisinde proletaryanın (ve partisinin)
etkisinin zayıflığıdır. Güçlü bir proleter hareket olmayınca küçük burjuvaziye sınırlı da olsa
göreli olarak bağımsız bir rol oynama olanağı çıkar.
1917 Şubat devrimi sonrasında Bolşevik partisinin varlığı ve etkisi, küçük burjuva
iktidarının yerini hızla burjuvazinin iktidarına bırakmasına neden olmuştur. Küçük burjuva
partiler proletaryanın "tehdidi" karşısında bir yol ayrımına sürüklenmiş ve burjuvaziyi takip
etmiştir. Güçlü proleter hareket küçük burjuvaziyi hızla "ya proletarya ya burjuvazi"
ikilemine sokmuştur. Ancak Küba gibi güçlü bir proleter hareket ve partinin mevcut olmadığı
ülkelerde küçük burjuvazi bağımsızlığını nispeten uzun bir süre koruyabilmiştir. Proleter
hareketin yaratacağı sosyalist baskıdan kurtulan küçük burjuvazi "ya proletarya ya burjuvazi"
seçeneğinden bir süreliğine sıyrılmıştır. Ancak 'bir süreliğine'. Sosyalizme bağlanmayan her
hareket eninde sonunda kapitalizme ve burjuvaziye yüzünü dönmek zorunda kalır.
4.5 Devrimin Aşamaları
Trocki burjuva demokratik devrimi anlamayışı yanında genel olarak bir devrimin nasıl bir
şey olduğunu kavramamıştır. (Siyasal) Devrim, belli talep ve programı savunan sınıfın veya
sınıfların, ortak noktalarda bir araya gelmesi ve iktidarı ele geçirmesi demektir.
Emperyalizm çağında -Trocki'nin tezlerinin aksine- demokratik devrimin mümkün
olduğunu ve devrimin kesin zaferi ve sosyalizme geçiş için proletaryanın önderliğinin zorunlu
olduğunu ortaya koyduk. Demek ki devrimci hareketin stratejik olarak iki hedefi olabilir.
Demokratik devrim ve sosyalist devrim.
Bir devrimin gerçekleşmesi yalnızca öncünün kararıyla ve hedefleriyle ilgili değildir. Bu
yeterli değildir.
Devrimin gerçekleşmesi için, proletarya partisinin müdahale alanının dışında olan nesnel
koşullar ve irade dahilinde olan öznel koşulların olgunlaşması gerekir. Nesnel koşullar
ülkenin ekonomik ve siyasal sistemi, uluslar arası sınıf hareketinin düzeyi, ülkenin
ekonominin durumu, emperyalizmle kurulan ilişki vb. proletarya partisinin içinde bulunduğu
ve kendisinin belirleyemediği koşullardır.
Öznel koşullar partinin proletarya ile ilişki düzeyi, diğer sınıfların proletarya ile ilişkisi
vb. proletarya partisinin irade dahilinde olan koşullardır. Olgunlaşmış nesnel koşullar,
proletarya partisinin proletarya ve proletaryanın diğer sınıflar üzerindeki önderliğiyle
tamamlanmadan sosyalist devrim gerçekleşemez. Eğer öznel koşullar gerektiği gibi
sağlanamazsa devrim ya başarısızlığa uğrar yada diğer sınıfların etkisiyle 'bozuşturulmuş',
geri dönüş ihtimali yüksek bir şekilde gerçekleşir.
93
Öznel koşulların yalnızca proletarya partisinin irade alanındaki koşullar ile tanımlanması
doğru ama eksik bir tanımdır. Çünkü nesnel koşullar ile öznel koşullar arasındaki ilişkiyi
vermez. Öznel koşullar nesnel koşullara -doğrudan değil ama- sıkı sıkıya bağlıdır. Belirleyici
olan nesnel koşullardır. Bu yüzden yığın hareketinin niteliğini belirleyecek temel faktör
nesnel koşullardır.
Nesnel koşullar bir devrimin gerçekleşmesi için yeterince olgunlaşmış ise öznel
koşulların gerçekleşmesi çok daha kolay olur. Ülkedeki ekonomik bunalım, sınıflar arasındaki
çelişkilerin keskinleşmesi, emperyalist sömürünün perçinleşmesi, siyasal sistemin gericiliği
bütün bunlar yığınların tepkisini, öfkesini arttıran ve biriktiren dönemlerdir. Böyle bir
dönemde yığınlar koşulları değiştirmeye yönelirler ve harekete geçerler. Eğer proletarya
partisi bu hareketin başlamasına yardım ve harekete önderlik edebilirse (devrimin öznel
koşulları sağlanırsa) devrim tutarlı bir şekilde gerçekleşir.
Öznel koşullar ancak nesnel koşulların olgunlaşması veya bir devrim için giderek uygun
hale gelmesiyle uygun hale gelir. Nesnel koşullar bir devrim için uygun değilse örneğin ülke
ekonomisi göreceli bir ilerleme içerisindeyse; işsizlikte belirgin bir azalma ve hayat şartlarının
iyileşmesi söz konusuysa yığınların koşulları değiştirmeye yönelik eğilimi azalabilir. Bu da
öznel koşulların gerçekleşmesini zorlaştırır. Benzer şekilde sınıf hareketinin büyük bir yenilgi
alması yığınları devrimci mücadeleden ve proletarya partisinden bir süreliğine
uzaklaştırabilir.
Nesnel koşullar görüldüğü gibi öznel koşulların gerçekleşmesini hızlandırır veya
yavaşlatır; belirleyici bir etkisi vardır. Tersi doğru değildir. Öznel koşullar nesnel koşulları
belirlemez; ancak etkide bulunabilir. Burası gözden kaçırılmamalı; etkiler ama belirleyemez.
Materyalist tahlil her konuda yol göstericidir. Devrimci komünist partinin metodu da
diyalektik materyalist metottur.
Devrimin nesnel koşullarından ve bu nesnel koşulların öznel koşulları belirlediğinden
bahsettik. Bu demektir ki nesnel koşulların niteliği öznel koşulların niteliğini belirler. Örneğin
emperyalizmin egemenliği altındaki bir ülke ile emperyalist bir ülkenin; faşist bir ülke ile
demokratik bir ülkenin; ulusal sorunun yaşamsal bir sorun olduğu bir ülke ile çözüldüğü bir
ülkenin nesnel koşulları farklıdır. Yığın hareketinin temel kaynağı olan nesnel koşulların
farklılığı yığın hareketinin niteliğini ve yönünü belirler. Nesnel koşullar ne kadar farklı olursa
olsun yığınlar aynı şeyleri savunurlar, aynı taleplerle ortaya çıkarlar demek saçmadır. Faşist
bir ülkede yığınlar demokratik özgürlükler için mücadele ederken, başka bir ülkede
demokratik özgürlükler için mücadele ikincil bir gündem maddesi olabilir.
Bu nedenle yığın hareketinin ve devrimin belirleyici etkeni göz ardı edilemeyecek olan
nesnel koşullardır. Nesnel koşullar yığın hareketini niteliğini belirler. Bazı ülkelerde
demokratik bazılarında sosyalist bir yığın hareketi ortaya çıkar. Hangilerinde sosyalist,
hangilerinde demokratik?
Sorunun cevabı yine nesnel koşullarda. Emperyalizmin sömürüsü altındaki ülkelerde
yığınlar, talepleri karşısında emperyalizm ve işbirlikçi burjuvaziyi bulur. Bu nedenle yığın
hareketi öncelikle emperyalist sömürüyü hedef alır ve demokratik bir nitelik taşır. Sömürge
ülkelerde çelişkilerin şiddetlendiği dönemlerde bağımsızlık hareketlerinin yükselmesi tesadüf
değil nesnel koşulların yarattığı eğilimdir, 20. yüzyıl Latin Amerika, Afrika ve Asya'sında
yükselen yığın hareketleri bağımsızlıkçı ve demokratik nitelikte hareketler olmuşlardır.
Halklar ülkeleri üzerindeki emperyalist sömürüye karşı savaşmışlardır. İngiliz halkının kendi
ülkesinin sömürülmesine karşı savaşması beklenemez herhalde!
Keza faşist ve faşist işgal altındaki ülkelerde yığın hareketi öncelikli olarak faşizmin
egemenliğini hedef almıştır. İspanya, Arnavutluk, Yugoslavya, Bulgaristan, İtalya, Almanya
vb. ülkelerde yığın hareketi faşizme karşı demokratik bir hareket olarak yükselmiştir.
Demokratik bir ülkede ise bu talepler çoktan aşılmış olabilir.
94
Ülke içinde ulusal baskı ve sömürünün olduğu ülkelerde özellikle ezilen ulus halkının
hareketi ulusal baskıya karşı ulusların kendi kaderlerini tayin etmesi için demokratik
karakterli bir mücadeledir. İrlanda'da İRA, İspanya Bask'ında ETA, Türkiye'de PKK'nin
önderlik ettiği halk hareketleri ulusal baskıya karşı yönelmiştir ve demokratik karakterlidir.
Daha birçok ülkede tutarsız da olsa ulusal baskıya karşı çıkan yığın hareketleri
gözlemlenebilir.
Bir idealist için yığınların demokratik hareketi, ancak sosyalist olmamaları ile
açıklanabilir. Elbette bir elmayı, armut olmaması ile anlatmak pek anlamlı olmaz. Bir
Marksist içinse yığınların demokratik hareketi nesnel koşulların yarattığı eğilimin sonucudur.
Devrimci yığın hareketinin aşamalarını işte bu eğilim (nesnel koşulların yarattığı eğilim)
belirler. Sömürge ve faşist ülkelerde sosyalizme giden yolda yığın hareketi genel bir eğilim
olarak demokratik devrim aşamasındadır. Ancak proletaryanın çizgisi demokratik devrimde
durmak, demokrasiyi yıllar boyunca geliştirmek değil güçleri seferber ederek; demokratik
devrimin yarattığı büyük olanaklarla sosyalist devrimi gerçekleştirmektir. (Bkz. Sosyalist
devrime geçiş)
Trocki'nin sürekli devrim kuramı denilince ilk akla gelen devrimin aşamalarının
atlanması yani aşamasız devrimdir. Sosyalizme giden yolda araya bir de demokratik devrim
koymanın pek akılcı olmadığı, işi boş yere uzattığı, sosyalist devrimin demokrasi sorununu
zaten çözeceği polemiklerde kullanılan temel tezlerdir. Hal böyle olunca demokratik devrime
ne gerek var. Devrimi yapmışken sosyalist yapalım; bütün sorunları çözelim!
Trocki genel olarak demokratik talepleri kabul ederken sosyalizmden önce
gerçekleşebilecek bir demokratik devrimi kabul etmez, Troçki'ye göre devrimin demokratik
aşaması mümkün değildir; ancak sosyalizm koşullarında gerçekleşebilir.
Yığın hareketinin nesnel aşamalarını gözardı etmek kolay değildir, Trocki de bunu açıkça
yapamaz. Bu yüzden aşamaların atlanmasına karşı olduğu belirtir:
"Gerçek aşamaların, yani kitlelerin gelişiminde nesnel olarak belirlenmiş aşamaların
üzerinden atlamaya çalışan her girişim, politik maceracılıktır. Emekçi kitlelerin çoğunluğu
Sosyal Demokratlara ya da örneğin Kuomin-tang'a veya sendika liderleine güvendiği sürece,
onların önüne burjuva iktidarının acilen devrilmesi görevini çıkaramayız. Bunun için kitleler
hazırlanmalıdır." (Trocki, Sürekli devrim, Sf. 124)
Trocki görünüşte aşamaların atlanmasına karşı olduğunu ifade eder. Ancak Troçki'nin
diğer tezleri bu iyimser ifadesini geçersiz kılarak, teorisini belirler. Nesnel aşamalar vardır;
ancak demokratik devrim imkansızsa ve gerçekleşebilir şekli de burjuvazinin diktatörlüğüyse
demokratik devrim aşaması olamaz. Bu tezin yanlış olduğunu gördük.
Trocki demokratik devrim aşamasının gerçekleşemez olduğunu daha 'bilimsel' bir şekilde
anlatmak için şöyle der:
(Ekim devriminin Batıdan önce gerçekleşmesinin) "esas ve tek nedeni, tarihin, burjuva
devrimini ana içeriğini proleter devrimin ilk aşaması ile birleştirmiş olmasıdır, birbirine
karıştırması değil, fakat organik olarak birleşt-irmesidir." (Trocki, Sürekli Devrim, Sf. 121)
Trocki, devrimin demokratik aşamasını atlamıyor, haşa! Tarih devrimin demokratik
aşaması ile sosyalist aşamasını organik olarak birleştirmiş. Trocki de yalnızca bunu formüle
ediyor. Daha fazla yaptığı bir şey yok!
Trocki tarih böyle, yapacak bir şey yok; aşamalar kalktı, demokratik devrimle sosyalist
devrim birleşti diyor. Bolşevikler aşamalı devrimi savunurken hatalı mıydı? Demokratik
devrim imkansız mıydı? Tarih gerçekten böyle mi diyor?
95
4.5.1 1905 Rus Devrimi
1905 devriminde yığınların acil talepleri Çarlığın yıkılması, toprak sahiplerinin
mülksüzleştirilmesi, sekiz saatlik işgünü vb. taleplerdir. Bu talepler köylülüğün ve
proletaryanın ortak talepleridir. 1905 devrimi bu talepler üzerinden proletarya ve köylülüğün
bir araya gelmesiyle gerçekleşmiştir. Burjuva devrimin demokratik talepler üzerinden
yükselmesi gerçeği, proletaryanın ufkunun sadece demokratik taleplerle sınırlı olduğu
anlamına gelmez. Proletarya burjuva devrime en ileriden ve onun önderi olmak üzere katılır
ama proletaryanın hedefi ve perspektifi burjuva devrimle sınırlı değildir.
Rusya koşullarında burjuva devrim, proletaryaya göre, sosyalist devrim için zorunlu bir
aşamadan, bir 'araç'tan başka bir şey değildir. Proletarya ve partisinin perspektifi sosyalist
devrimdir. Ancak proletarya partisinin perspektifinin sosyalist devrim olması, yığınların
harekete geçtiği ve çeşitli sınıf ve tabakaların ortaklaştıkları talep ve programı değiştirmez.
Yığınlar (ülke nüfusunun büyük kısmını oluşturan köylülük başta olmak üzere) bir burjuva
devrim doğrultusunda harekete geçmiştir. Devrime karakterini veren, yığınların ortaklaştıkları
ve harekete geçtikleri programın kendisidir. Bu program ise 1905'te burjuva devriminin
programıdır.
Trocki ise yığınların programına bakmıyor, kendi programına bakarak yada Lenin'in
deyimiyle stratejik gevezelik yaparak devrimin karakterinin sosyalist olması gerektiği
sonucunu çıkartıyor. Lenin ise hayal dünyasından değil "gerçeklerden" hareket ediyor:
"Rus burjuva-demokratik devriminin 'stratejik' gevezeliklerden derjğil, gerçeklerden
çıkan ilk çizgisi, proletaryanın kararlı biçimde müearjdele etmesi ve köylülüğün onu kararsız
biçimde izlemesinden oluşurjyordu. Bu iki sınıf monarşiye ve çiftlik sahiplerine karşı
yürümüşlerdi." (Lenin, Devrimin İki Çizgisi Üzerine)
Lenin, devrimin çizgisini ve darbeyi vuracağı esas yönü, 'stratejik gevezeliklerden' değil
yaşamının kendisinden, nesnel koşulardan çıkartıyor. Bu mücadelenin zafer kazanması demek
mücadele içinde yer alan sınıfların iktidarı paylaşması demektir. Yani proletarya ve
köylülüğün devrimci demokratik diktatörlüğünün kurulmasıdır. 1905 Rus devriminde
Bolşevik partinin asgari programı demokratik devrim ve bu devrime katılan sınıflar tarafından
kurulacak proletarya ve köylülüğün devrimci demokratik diktatörlüğüdür:
"Şimdilik ileri sınıfın partisi, demokratik devrimin çarlık üzerindeki kesin zaferi uğruna
en etkin bir biçimde savaşım vermeden yapamaz. Ve kesin bir zafer, proletarya ve köylülüğün
devrimci demokratik diktatörlüğünden başka bir anlama gelmez," (Lenin, İki Taktik, Sf. 80)
Bolşevik Parti kuruluşundan itibaren Rusya'nın nesnel koşullarının tahlilinden yola
çıkarak yükselen devrimin bir demokratik devrim, bu yüzden Bolşevik Partisinin asgari
hedefinin demokratik devrimin zaferi olduğunu belirtmiştir,
Troçki'nin devrim anlayışı ise 'ayak oyunları'yla iktidarı ele geçirme hareketidir. Elbette
Troçki bunu böyle ifade etmez. Devrimin yığınlar tarafından benimsenen, uğruna harekete
geçilen talepler bakımından burjuva demokratik devrim olduğunu (Troçki de bunu kabul
eder), Lenin'in burjuva devrime proletarya açısından büyük önem verdiğini belirtmiştik,
Lenin'in demokratik devrime verdiği önem, demokratik devrimi bir proleter devrime tercih
etmesinden değildir,
1905 Rusya'sında siyasal yönetim biçimi, sosyo-ekonomik durum, yığınların bilinç ve
örgütlenme düzeyi, harekete geçebilecekleri talepler ve acil sorunları vb. daha birçok neden
bir burjuva devrimi zorunlu kılıyordu. Yığınlar şimdilik proleter devrime değil burjuva
demokratik devrime hazırdı. Nesnel koşullar ve nesnel koşullara bağlı olan yığınların durumu
böyle iken burjuva devrimi inkar edip doğrudan proleter devrimi savunmak, yığınları ve
nesnel durumu 'hesaba katmadan', 'stratejik gevezeliklerle' soyut devrim 'hesapları' yapmaktır;
"aşamaları atlamak"tır. Bu, nesnel durumu ve yığınları göz önünde bulundurmayıp kendi
irade ve istekleri üzerinden yolunu belirleyen, belirleyici olanın nesnel koşullar değil irade
olduğunu savunan idealizmin yanılsamalarıdır.
96
Stratejik plan, nesnel gerçekliğin tahlili üzerinden yapılır. Tersi, öncünün idealistçe
ortaya koyduğu stratejik plan üzerinden nesnel gerçekliği inkar etmesi; Marksizm'in yerine
idealizmi koymasıdır. Nesnel koşullar burjuva devrimi zorunlu kılarken, Troçki proleter
devrimi savunuyor - savunduğunu sanıyor. Oysa nesnel olarak Troçki'nin yaptığı sosyalist
devrimi savunmak değildir. Çünkü doğrudan sosyalist devrimi savunmakla proletaryanın
büyük köylü yığınları ile demokratik program üzerinden yaptığı ittifakı parçalayarak sosyalist
devrime geçişe karşı çıkıyor. Troçki, sosyalist devrim adına, demokratik devrimin görevlerini
askıya almaya çalışıyor. Lenin, demokratik devrimi ve devrim için yapılan ittifak ve görevleri
önemsememenin sosyalizme ihanet olduğunu belirtir:
"Bununla birlikte, bundan, bağımsız ve geçici olsa bile, bugünkü durumda, hayati olan
görevleri unutmak, yokumsamak ya da görmezden gelmemiz yolunda çıkarsamalar yapmak,
saçmalık ve gericilik olur. Otokrasiye karşı savaşım, sosyalistler için geçici ve kalıcı olmayan
bir görevdir, ama herhangi bir şekilde bu görevi görmezlikten gelmek ya da savsaklamak,
sosyalizme ihanete ve gericiliğe hizmet etmeye varır. Proletarya ve köylülüğün devrimci
demokratik diktatörlüğü, kuşkusuz yalnızca kalımlı olmayan geçici bir amaçtır, ama bu amacı
demokratik devrim dönemi içerisinde savsaklamak düpedüz gericiliktir." (Lenin, İki Taktik,
Sf. 79)
Trocki proletaryanın burjuva devrimde yer almasını kabul ederken bunu mantıksal
sonucuna götürmüyor. Demokratik devrimin kesin zaferi proletarya ve köylülüğün devrimci
demokratik diktatörlüğüdür, Trocki bunu kabul etmeyince proletaryanın ancak proleter
devrimde yer alması gerektiği oportünist görüşüne varıyor. Trocki böylece Menşeviklerle aynı
noktada buluşup, proletarya ve köylülüğün ittifakı karşısında liberal burjuvaziye yardım
ediyor:
"Gerçekte Trocki, köylülüğün rolürjnün 'yadsmması'ndan sadece, köylüleri devrim için
harekete geçirme isteğinde olmamayı anlayan Rusya'daki liberal işçi politikacılarına yardım
etmektedir," (Lenin, Devrimin İki Çizgisi Üzerine)
Trocki, proletaryanın, öncelikle burjuva devrimi gerçekleştirmesi gerektiğini değil,
burjuva devriminin programını da gerçekleştiren proleter devrimi gerçekleştirmesi gerektiğini
söylüyor, Trocki'nin 'sürekli' devrim teorisi budur: Başlayan devrimde proletarya, (bütün
nesnel koşulları göz ardı ederek) sosyalist diktatörlüğünü kurmalıdır. Oysa proleter devrim ile
burjuva devrim tamamen farklı içerikte devrimlerdir. Elbette proleter devrim burjuva devrimin çözemediği birçok sorunu da çözerek ilerleyecektir. Ancak proletaryanın köylülükle
ittifakı burjuva devrim programı üzerinde bir ittifaktır. Henüz emekçi köylülük sosyalizm için
hazır değildir. Çünkü köylülük sosyalist değil burjuva devrim için harekete geçmiştir. Bu
koşullarda proletaryanın görevi Lenin'in dediği gibi burjuva devrime önderlik etmektir,
burjuva devrimi gerçekleştirmektir. Sosyalist devrime geçiş ancak proletaryanın kır
proletaryası ve köylülüğün yoksul bölümünü kazanması ve sosyalizm için mücadeleye sevk
etmesiyle mümkündür. Trocki'nin unuttuğu budur. Trocki'nin 'sürekli ve aşa-masız'
devrimciliği budur. Yığınların bilinç, örgütlenme ve mücadele düzeyine (nesnel koşullara ve
bu nesnel koşullara bağlı öznel koşullara) bakmaksızın devrimin 'sosyalist' devrim olmasını
savunur.
Burjuva devrimden sosyalist devrime geçiş ancak yığınlar sosyalizm için "ikna edildiği",
sosyalizm için savaşmaya hazır olduğu zaman mümkün olur. (Bu "ikna edilme" sosyalizmi bir
bütün olarak kavrama değil komünist partinin sosyalist devrime önderlik edebilecek yığın
gücünü sağması anlamındadır. Aksi halde yığınlarla çatışma -Trocki'nin köylülükle çatışmasıkaçınılmazdır) Demokratik devrimden sosyalist devrime geçiş yığınların burjuva devrim
programını yetersiz görüp sosyalist devrim programını savunmasıyla gerçekleşir. Trocki
büyük bir parçayı, yığınları ve nesnel koşulları göz ardı ediyor.
Sosyalist devrimi gerçekleştirmek için kır proletaryasını ve milyonlarca yoksul köylünün
sosyalist devrime desteğinin gerekli olduğunu görmüyor. Sosyalizm için yığınların desteğine
gerek kalmayınca Troçki'de 'sosyalist devrim hemen yapılmalıdır, aşamaya ne gerek var'
görüşü hakim oluyor. Trocki, idealist görüş açısından hareketle nesnel koşulları inkarı
97
üzerinden burjuva devrimin zorunluluğunu reddediyor ve doğrudan 'sosyalist' devrimi
savunuyor.
Lenin sosyalist devrim için koşulların uygun olmadığından ve görevin demokratik devrim
olduğundan bahsederken şöyle der:
"Eğer zamanı geldiğinde, işçiler bize azami programımızı niye uygulamıyoruz diye
sorarlarsa, kendilerini, demokratik düşünceye sahip halk yığınlarının sosyalizme henüz ne
kadar yabancı olduklarını, uzlaşmaz sınıf karşıtlıklarının henüz ne kadar az gelişmiş
bulunduğunu, proleterlerin örgütlenmesinin henüz ne kadar yetersiz olduğunu belirterek
yanıtlayacağız." (Lenin, İki Taktik, Sf. 19)
Yığınlar sosyalizm için mücadeleye girişmeden bir sosyalist devrim hayali: Trocki'nin
devrimden anladığı budur. Yığınlar henüz burjuva devrim için mücadeleye girişmişken
sosyalist devrim hemen gerçekleşemez. Trocki, yığınların burjuva devrim için mücadeleye
giriştiğini kabul ediyor. Trocki'nin savunduğu özünde gerçekleşmesi imkansız bir 'ayak
oyunu'dur. Yığınlar demokratik devrim için ayağa kalkmışken, proletarya ve köylülük
demokratik devrim programı üzerinden ittifak yapmışken, Trocki'ye göre proletarya, emekçi
köylülük sosyalizm için hazır olmasa bile proletarya diktatörlüğünü kurmalıdır. Bu yığınlar
olmadan yapılacak devrim anlayışının, idealist iradeci bakış açısının zorunlu sonucudur ve
imkansızdır.
Proletarya, milyonlarca emekçiyi sosyalizm mücadelesine kazanmadan proletarya
diktatörlüğünü kuramaz. Burada devrim için oy çokluğundan veya sayısal bir nicelikten
bahsetmiyoruz. Ancak nesnel koşulların yarattığı genel eğilim, bunun yığmlardaki yansıması
ve devrimci komünist partinin yığınları asgari ölçekte olsa da kazanmasından bahsediyoruz.
Trocki, yığınların bilinç, mücadele ve örgütlenme düzeyi (yalnız bunlar değil) açısından
zorunlu olan bir aşamayı; burjuva demokratik devrim aşamasını atlayarak 'sürekli ve
aşamasız' devrimi savunduğunu zannediyor. Nesnel koşullarmış, yığmlarmış bunlar politikada
idealist felsefeyi bakış açısı olarak benimseyenler açısından önemli şeyler değildir!
Trocki 1939'da yazdığı 'Rus Devriminin Üç Anlayışı' başlıklı yazısında Rus devrimi
üzerine üç farklı görüşün olduğunu söyler. Trocki'ye göre bu görüşler Bolşeviklerin görüşü,
Menşeviklerin görüşü ve Trocki'nin 'sürekli' devrim görüşü. Trocki de bu konuda Leninizm'le
ters düştüğünü kabul eder
(yine çarpıtarak, ileride değineceğiz).
Lenin Rus devriminin karakterinin burjuva demokratik olduğunu, sosyalist devrim için
henüz koşulların oluşmadığını ifade ederken şöyle der:
"Son olarak belirtelim ki karar (RSDİP II. Kongerisinin) bu asgari programı uygulama
görevini geçici devrimci hükümete ayırarak, sosyalist devrim için iktidarın fethi, azami
programın acil uygulanması düşüncesini, bu yarı anarşist saçma düşünceyi ıskartaya
çıkarmıştır. Rusya'nın ekonomik gelişme derecesi (nesnel koşul) ve proletaryanın büyük kitle
örgütlerinin ve bilincinin derecesi (nesnel koşula çözülmezcesine bağlı öznel koşul) işçi
sınıfının acil ve topyekün kurtuluşunu imkansız kılmaktadır. Yalnızca en cahil insanlar yürürlükteki demokratik devrimin burjuva karakterini tanıyamazlar; yalnızca en saf iyimserler
işçi kitlelerinin henüz sosyalizmin nesnel amaçlarını ve gerçekleşme ortamını pek az bildiğini
unuturlar." (Lenin, İki Taktik, Alt çizgi bizim)
Lenin, Rusya nesnel koşullarında demokratik devrimin zorunlu olduğunu, sosyalist
devrim için iktidarın fethi sloganının yarı-anarşistçe, ancak en cahil insanların savunabileceği
saçma bir düşünce olduğunu belirtir. Trocki ise bu düşünceyi savunur.
Lenin, Trocki'nin devrimin karakteriyle ilgili görüşlerinden bahsederken şöyle söyler:
98
"Trocki ise 'Naşe Slovo'da bu göreve yanlış bir çözüm getiriyor: 1905'deki "orijinal"
teorisini tekrar ediyor ve geçen tüm on yıl boyunca, yaşamın neden bu mükemmel teorinin
yanından geçip gittiğini düşünmek istenmiyor." (Lenin, Devrimin İki Çizgisi Üzerine)
4.5.2 Leninist Kesintisiz Devrim Teorisi
Trocki sürekli devrim kuramını inşa ederken üzerinde durduğu en temel nokta
demokratik devrimin sosyalist devrimden ayrı bir aşama olarak gerçekleşmesinin
imkansızlığıdır. Bu yüzden demokratik devrim ve sosyalist devrim ayrı ayrı aşamalar değildir.
İkisi bir bütündür ve sosyalist devrimde kaynaşmıştır. Proleter sosyalist devrim aynı zamanda
demokratik görevleri de yerine getirecektir.
Lenin uzun yıllar boyunca Rusya proletaryasını demokratik devrimin zaferi uğruna
mücadeleye şevketti. Lenin'in demokratik devrim anlayışı Trocki ile taban tabana zıttı. Lenin
öncelikle bir demokratik devrim öngörüyordu. Hem 1905 devrimi öncesinde hem de 1917
Şubat demokratik devrimi gerçekleşene kadar Bolşevik partinin asgari hedefi demokratik
devrimdi.
Menşevikler de Rusya'da öncelikle bir demokratik devrimin zorunlu olduğu
görüşündeydiler. Ama Menşeviklerin anlayışında devrimin önderliği liberal burjuvazide
olacak ve proletarya liberal burjuvaziyi destekleyecekti. Gerçekleşecek burjuva devrim
demokratik işleyişe sahip modern bir kapitalizm yaratacaktı. Ancak modern kapitalizm
içerisinde yıllar boyunca gelişip eğitilecek olan proletarya sosyalist devrim için mücadele
edebilecekti. Men-şeviklere göre sosyalist devrimin gerçekleşmesi için demokratik devrim
sonrasında uzun yıllar modern kapitalizm aşaması yaşanmalıydı.
Menşevikler demokratik devrim ve sosyalist devrimi birbirinden tamamen kopartıyor,
sosyalist devrime geçişe karşı çıkıyorlardı. Sosyalist devrim ancak kapitalizmin gelişmesi
sonucu gerçekleşebilirdi. Bu anlayış burjuva devrimi konusundaki (burjuvazinin önderliği,
proletaryanın burjuvaziyi desteklemesi vb.) diğer tezlerle uyuşuyor be sosyalist devrimi
gündeme getirmiyordu. Perspektifleri burjuva diktatörlüğü altında 'demokratik' bir kapitalizm
ile sınırlıydı.
Bolşeviklerin devrimin aşamaları konusundaki anlayışları ise tamamen farklıdır.
Menşevik burjuva devrim anlayışıyla kıyasıya polemiklere girişilmiş ve mahkum edilmiştir.
Trocki Lenin'i devrimi aşamalara bölmekle, demokratik devrimi sosyalist devrimden
ayırmakla ve proletaryayı kapitalizm sınırları içerisinde tutmaya çalışmakla eleştirir:
"Lenin proletaryanın sosyalist diktatörlüğüyle proletarya ve köylülüğün demokratik (yani
burjuva-demokratik) diktatörlüğü arasında esaslı bir ayrım koymaktadır. ...
"Lenin, proletaryanın sınıfsal çıkarlarıyla nesnel koşullar arasındaki çelişkinin
proletaryanın kendine politik bir sınırlama koymasıyla çözüleceğine ve bu sınırlamanın
proletaryanın önder bir ro91 oynayacağı devrimin bir burjuva devrim olduğunun teorik olarak
bilincinde oluşunun sonucu olacağına inanıyor. Lenin nesnel çelişkiyi proletaryanın bilincine
havale etmekte ve bunu, dinsel inançtan değil de, 'bilimsel' bir şemadan köklenen sınıfsal bir
çilecilik aracılığıyla çözmektedir. Umutsuz idealizmini kavramak için, bu entelektüel yapıya
dikkatlice bakmak yeterlidir." (Trocki, 1905, Sf. 281)
Trocki'den yaptığımız bu 'derinlikli' alıntı iyi bir özettir. Lenin'i eleştirmektedir. Birincisi
demokratik devrimle sosyalist devrimi birbirinden ayırdığı için. İkincisi proletaryaya 'burjuva
demokratik' bir sınırlama koyduğu için. Proletaryanın amacının sosyalist devrim olduğu
besbelli iken demokratik devrimi aşama olarak koymak boş yere sınırlama yapmak,
proletaryaya 'çile' çektirmektir. Böyle bir şema proletaryaya çile çektireceği için bilimsel değil
uydurmadır; idealistçedir. "dikkatlice bakmak yeterlidir."
Demokratik devrim konusunu yeterince tartıştık. Demokratik devrimin nesnel koşullarla
ilişkisini ve Lenin'in keyfi bir tercihi olmadığını da ortaya koyduk. Burada üzerinde
99
duracağımız konu Lenin'in proletarya hareketini sınırlamaya çalışması, onu kapitalizmin
sınırları içerisinde tutmak istemesi üzerinedir, Trocki böyle bir sınırlamaya fevkalade karşıdır:
"Onu açıkça burjuva nitelemekle bizzat Lenin bu 'diktatörlüğün' temel sınırlılığının altını
çiziyordu. Bununla söylemek istediği, köylülükle ittifakını sürdürmek uğruna proletaryanın,
yaklaşan devrimde sosyalist görevleri doğrudan doğruya önüne koymaktan kaçınmak zorunda
kalacağıydı." (Trocki, Rus Devriminin Üç Anlayışı, 1939)
Lenin devrimi ve demokratik diktatörlüğü burjuva nitelemekle; proletaryayı köylülükle
ittifak için sosyalizmden alıkoyuyor. Lenin köylülükle ittifak ve demokrasi için sosyalizmden
vazgeçiyor. Sosyalist görevlerden kaçınmak zorunda kalıyor. Sosyalizmi değil de demokratik
devrimi hedeflediğine göre Lenin demokratik devrim sonucu uzun bir kapitalist gelişme
dönemi öngörüyor:
"Menşeviklerin Rus devrimi hakkındaki görüşü, hiçbir zaman açık ve net olmadı.
Bolşeviklerle birlikte onlar da 'devrimi sonuna kadar götürmek'ten söz ediyorlardı, ama her iki
taraf da buna tümüyle biçimsel anlamda, yani ardından demokratik bir ortamda 'normal' bir
kapitalizm döneminin geleceği asgari programımıza başvurmalıyız anlamında yorumluyordu."
(Trocki, 1905, Sf. 278)
Trocki'de bütün bunlara dayanamıyor ve feryadı basıyor.
Trocki, Leninist devrim teorisini bu kadar çarpıtarak sununca eleştirmesi de kolay olur.
Lenin'in teorisi o kadar Menşeviktir ki sürekli devrim teorisinden başka yol yoktur.
Çarpıtmaları sırayla ortaya koyalım.
Trocki'nin iddiasının aksine Lenin ve Bolşevik Parti demokratik devrim sonrasında uzun
bir kapitalist gelişme dönemini savunmaz. Lenin demokratik devrimi, proletarya ve
köylülüğün devrimci diktatörlüğünü kalıcı, uzun süreli bir demokratik sistem oluşumu olarak
görmez. Böyle olsaydı, Bolşeviklerin anlayışıyla Menşeviklerinkinin farkı kalmazdı. İkisi de
burjuva diktatörlüğüne varırdı. Lenin demokratik devrimi uzun süreli kapitalizmin gelişimi
için savunmaz. Bolşeviklerin asgari programının 'normal' kapitalizm olduğu iddiası bir
çarpıtmadır.
İkinci çarpıtma da buradan çıkar. Bolşevikler uzun bir kapitalist gelişme dönemi
öngörüyorlarsa, proletaryayı kapitalizm sınırları içerisinde tutmak istiyorlar demektir.
Trocki'nin iddiası tam da budur.
Bolşevikler ne uzun bir kapitalist gelişme dönemini savunuyorlardı, ne de proletaryayı
kapitalizm sınırları içerisinde tutmayı. Bolşeviklerin proletaryanın demokratik devrimde
önderliği anlayışı bunlarla çelişir, bir arada olamaz ve olmamıştır.
Proletaryanın demokratik devrime önderlik etmesi demokratik devrimin taleplerinin
kararlı bir şekilde hayata geçmesini sağladığı gibi devrimci ortam ve devlet iktidarındaki
proletaryanın payı sosyalizme geçiş için oldukça uygun koşulları hazırlar. (Bkz. Arnavutluk,
Bulgar devrimleri) Bolşeviklerin amacı demokratik devrimde durmak, proletaryayı
kapitalizmin sınırlarına hapsetmek değil tersine demokratik devrimin yarattığı uygun koşullar
üzerinden sosyalist devrime geçmektir. Lenin daha 1905'te şöyle diyordu:
"Demokratik devrimden derhal, gücümüz ölçüsünde, bilinçli ve örgütlü proletaryanın
gücü ölçüsünde, sosyalist devrime geçmeye başlayacağız. Biz kesintisiz devrimden yanayız.
Yarı yolda durmayacağız." (Lenin, İki Taktik)
Başka bir yerde demokratik devrimin bir araç olduğunu belirterek şöyle diyordu:
"Maceracılığa kapılmadan, bilimsel vicdanımıza ihanet etmeden, ucuz şöhret peşinde
koşmadan, yalnızca şunu söyleyebiliriz ve söylüyoruz da: Yeni ve daha üstün bir göreve,
sosyalist devrime mümkün olduğu kadar çabuk geçişi, bize, proletarya partisine, daha da
kolaylaştırmak için, demokratik devrimi gerçekleştirmesinde tüm köylülüğe vargüeümüzle
100
yardım edeceğiz." (Bkz. Lenin, 1905, Seçme Eserler, C. 3, s. 138. [türkçesi. s. 138.Uİnter
Yayınları.])
Trocki'nin iddiasının aksine Lenin proletaryanın ufkunu demokratik kapitalizme
sınırlamıyordu. Her zaman demokratik devrimi sosyalist devrime geçişte bir aşama/araç
olarak görmüş ve savunmuştur.
Lenin demokratik devrimin sosyalist devrime geçişte önemli bir araç/aşama olduğu
görüşüne kafasından uydurduğu bir şema ile varmadı. Rusya'nın nesnel koşulları, yığınların
acil talepleri, sınıflar arasındaki ilişkilerin tahlili üzerinden demokratik devrimin
zorunluluğunu ortaya koydu. Proletaryanın demokratik devrime önderlik ederek kesintisiz
olarak sosyalizme geçilebileceğini savundu. Tarih onu yanıltmadı.
Leninist kesintisiz devrim teorisi ile Trocki'nin sürekli devrim teorisi arasındaki benzerlik
isim benzerliğinden öte değildir. Hem Lenin hem Trocki devrim teorisi üzerine polemiklerde
birbirlerine detaylı eleştiriler getirmişlerdir,
Leninist devrim teorisinde devrim nesnel koşullara bağlı olarak iki aşamalı veya aşamasız
sosyalist devrim olarak gerçekleşebilir. Demokratik devrim ve sosyalist devrim birbirinden
ayrıdır, ancak geçiş olabilir. Proletaryanın önderliğinde demokratik devrim ayrı bir aşama
olarak gerçekleşebilir. Proletaryanın yanında diğer emekçi sınıflar da demokratik diktatörlük
içinde yer alabilir. Sosyalist devrime geçiş proletaryanın demokratik devrimde sağladığı
hegemonya ölçüsünde hızlı gerçekleşir. Bu yüzden proletarya demokratik devrime önder
olarak katılmalıdır. Demokratik meselelerin genel olarak çözüldüğü Avrupa ülkelerinde ise
devrim sosyalist devrim aşamasındadır.
***
Bir ülkede komünist partinin görevi demokratik devrim ve bu devrimden kesintisiz
sosyalist devrime geçiş, veya doğrudan sosyalist devrim olabilir. Devriminin aşamalı
(demokratik devrim ve sosyalist devrime geçiş) veya doğrudan sosyalist devrim oluşunu
belirleyen öncünün irade ve istekleri değildir. Her ülkedeki komünist parti, iradi bir tercih
meselesi olsaydı; elbette doğrudan sosyalist devrimi seçerdi. Ancak ülkenin mevcut koşulları,
sınıfların konumlanışı ve ilişkileri, yığınların acil sorunları kısacası nesnel koşullar ve bu
nesnel koşulların yansısı olan öznel koşullar ülkedeki devrimin sınıfsal karakterini belirler.
Örnek vermek gerekirse; faşist Hitler Almanya'sı tarafından işgal edilen Arnavutluk'taki
durumu ele alalım. Arnavutluk, Alman işgalciler tarafından işgal edilmiş, siyasi iktidar
tamamen işgalcilerin eline geçmiş, ekonominin büyük bölümü ele geçirilmiştir. Arnavutlar'ın
en basit demokratik, ekonomik ve sosyal hakları faşist işgalciler tarafından keyfi olarak
engellenmekte, gas-pedilmekte ve ortadan kaldırılmaktadır. Binlerce Arnavut, faşist askerlerin
keyfi isteklerine uymadıkları için kurşuna dizilmekte ve katledilmektedir. Bu koşullarda
Arnavutluk işçi sınıfı ve köylülüğü Alman işgalcilere karşı derin bir öfke duymakta ve antiemperyalist savaşım isteği yüksek düzeydedir. Ülkenin bağımsızlığı çözülmesi en acil sorun
haline gelmiştir. Bu durumda yığınların bilinç düzeyi ve savaşım eğilimleri açısından söz
konusu olan bir bağımsızlık savaşımıdır. Bu koşullarda Arnavutluk Komünist Partisi'nin
görevi nedir? Bağımsızlık savaşı (demokratik devrim) burjuva bir savaşımdır diyerek bağımsızlık savaşından uzak durmak mı? Bu yığınların mücadelesinden ve savaşımından
kopmak, onun dışında kalmak anlamına gelir. Lenin demokratik savaşımın dışında kalmanın
yanlışlığından bahsederken şöyle söyler:
"Marksizm, proletaryaya burjuva devrimden uzak kalmamayı, ona karşı kayıtsız
olmamayı, devriminin önderliğinin burjuvazinin eline geçmesine izin vermemeyi, tam tersine,
devrimde en etkin rolü oynamayı, tutarlı proletarya demokratçılığı uğruna, devrimin kesin
101
sonucuna ulaşması uğruna, en kararlı biçimde savaşmayı öğretir," (Lenin, İki Taktik, Sol
Yayınları, Sf. 43)
Lenin'in belirttiği gibi proletarya bağımsızlık savaşının dışında kalmamalı, tersine
bağımsızlık savaşını bizzat kendisi örgütlemek, tüm savaşa önderlik etmeli ve
yönlendirmelidir. Yoksa bağımsızlık mücadelesinin önderliği burjuva/küçük-burjuva bir
önderliğe geçecek, devrim kapitalizmin sınırları içerisinde kalacaktır. Proletaryanın (ve onun
komünist partisinin) bağımsızlık savaşında önderliği ele alması, devrimin kapitalizmin
sınırlarını aşmasının olanağını sağlar. Savaşımda önderliğini kitlelere kabul ettiren proletarya,
savaşım içerisinde yığınların bilinç düzeyini ve önderliğine olan güveni yükseltebildiği ölçüde
sosyalist devrime geçebilir. Sosyalist devrime geçişte belirleyici olan yığınların desteği,
öncüye olan güveni ve bilinçli inisiyatifidir.
Arnavutluk'taki Trockistlerin tavrı ise nesnel durumu görmeden, görevin sosyalist devrim
olduğunu iddia etmek olmuştur. Yığınlar demokratik savaşım içerisindeyken, sözde 'sosyalist'
gerekçelerle yığın hareketinden uzaklaşmışlardır. Bu, aslında devrimin önderliğini
burjuvaziye bırakmaktır. Yığınlar bağımsızlık savaşımının içerisine girmişken, onlara
'dışarıdan akıl vermek', savaşımın dışında kalmak, öncüyü yığınlardan uzaklaştırır ve
önderliği imkansız hale getirir. Çünkü önderlik ancak savaşımın ve mücadelenin içinde
kazanılır, pekiştirilir. Bağımsızlık savaşımının önderliğini proletarya (ve onun öncüsü
komünist parti) ancak savaşım içerisinde kazanabilir. Kazandığı önderlikle sosyalizme
ilerleyebilir.
Doğrudan işgal altındaki ülkelerde olduğu gibi emperyalizmin egemenliği altındaki
sömürgelerde ve faşist diktatörlüğün egemen olduğu ülkelerde proletaryanın ilk görevi antiemperyalist (veya anti faşist) demokratik devrimdir. Bu tip ülkelerdeki nesnel koşullar
öncelikle demokratik devrimi zorunlu kılıyor. Demokratik devrim ise sosyalist devrime geçiş
için bir araçtan başka bir şey değildir.
4.5.3 Demokratik Devrim Kime Hizmet Eder?
1905 devrimi bir demokratik devrimdir. Sınıfsal olarak burjuva bir devrimdir. Devrimin
burjuva demokratik bir karakter taşımasının sebebi, Rusya'da geniş köylü yığınlarının feodal
toprak sahiplerinin ilkel sömürüsüne tabi olması, anti-demokratik çarlık düzeni, yığınların
sosyalist taleplerden çok demokratik talepler için mücadeleye hazır olması ile açıklanabilir.
Bu koşullarda Bolşevik partinin stratejik hedefi çarlığın yıkılması, toprak sahiplerinin
mülksüz-leştirilmesi, işgününün sekiz saate indirilmesi gibi temel talepleri kapsayan asgari
programda ifadesini bulan demokratik devrimdir. Bu stratejiyi, Bolşevik partisi, iradesinin
dışındaki koşulları tahlil ederek ortaya koymuştur. Temel veri, öncünün 'istek ve arzuları'
değil nesnel gerçeklik ile ifade edilen sosyo-ekonomik yapı, sınıflar arasındaki ilişki ve güç
dengesidir.
Bolşevik partinin asgari ve azami programı vardır. Asgari programı çarlığın yıkılması,
toprak sahiplerinin mülksüzleştirilmesi vb. bir takım demokratik önlemleri içeren demokratik
devrim programıdır. Azami program ise burjuvazinin mülksüzleştirilmesi, proletarya
diktatörlüğünün kurulması vb. demokratik ve sosyalist önlemleri içeren sosyalist devrim
programıdır. Bolşevik partisinin asgari ve azami programı, iki aşamalı devrim stratejisinin
ifadesidir. Kapitalist sömürünün dışında köylülüğün sırtına binen feodal toprak sahiplerinin
sömürüsü, çarlığın anti-demokratik siyasal düzeni, yığınların henüz sosyalizmden uzak
olması, sosyalizm için mücadeleye değil demokrasi mücadelesine hazır olması Rusya'da iki
aşamalı bir devrim stratejisini zorunlu kılmıştı.
1905 devriminin tartışmaları ve görüş ayrılıkları ilkin burada; Rus devriminin karakteri
konusunda başlar. Menşevikler devrimin burjuva demokratik karakterini kabul eder. Lenin
(Bolşevikler) de devrimin burjuva bir devrim olduğunu görür. Menşeviklerin ve Bolşeviklerin
tartışma noktası bu değildir. Ama Rus devriminde yığınlarla ciddiye alınacak bir bağa sahip
olmayan, Rus devriminde neredeyse hiçbir politik rolü olmayan bir anlayış ise farklı
düşünmektedir. Trocki'ye göre 1905 Rus devrimi talepleri bakımından burjuva demokratik
102
devrimdir. Ancak sonucu ve hedefi (demokratik devrim gerçekleşemeyeceğinden) demokratik
devrim değil proletarya iktidarı/sosyalist devrimdir Trocki'nin görüşleri o dönem ciddiye
alınmasa da biz yazımızın konusu gereği üzerinde duracağız:
"Öte yandan ben, en acil tarihsel görevleri açısından devrimin burjuva nitelikte olduğunu
hiçbir zaman inkâr etmedim; fakat itici güçleri ve perspektifi açısından devrimin burjuva
olmadığını ileri sürdüm." (Trocki, Sürekli Devrim, Sf. 61)
Devrimin taleplerinin demokratik talepler olduğu zaten belli. Tartışma bu değildir. Trocki
de bunun farkında bu yüzden talepleri açısından burjuva dedikten sonra itici güçleri ve
perspektifi açısından proleterdir diyor. Elbette devrimin itici gücü proletaryadır ve
proletaryanın perspektifi tartışmasız sosyalizmdir. Ancak devrime geniş köylü yığınları ve
şehir küçük burjuvazisi de katılır. Bunlar da devrimin büyük güçleridir. Zaten her gerçek
devrimin itici güçleri proletarya ve halk yığınlarıdır. Devrimin perspektifi ile proletaryanın
perspektifini karıştırmamak gerekir. Proletaryanın perspektifi sosyalisttir ancak devrime
demokratik taleplerle katılan yığınları göz ardı ederek doğrudan sosyalist devrim denilemez.
Bu hareketin nesnel niteliğini gözden kaçırmak ve öznelciliğe düşmek olur.
Trocki devrimin burjuva karakterini kabul ederken "talepleri bakımından" diyerek aslında
burjuva karakterini inkar ediyor. Çünkü devrimin karakterini belirlerken talepler ve sınıf
niteliği birbirinden ayrılamaz,
Lenin 1905 devriminin karakteri konusunda şüphe etmemektedir. Devrim burjuva
demokratik karakterlidir. Trocki'ye göre ayrı bir aşama olarak demokratik devrim imkansız
olduğundan demokratik devrim girişimleri hiçbir zaman doğru sonuç vermez. Eğer bir
demokratik devrim olacaksa da bu yığınların beklentisini karşılamaz ve burjuvazinin
diktatörlüğüne yol açar. Trocki bu yüzden burjuva devrimin, proletarya için tamamen (veya
büyük ölçüde) faydasız, mücadele etmeye değmeyen bir devrim olduğu varsayımından hareket eder:
"Ama gerçekleşmeyecek ve gerçekleşmesi mümkün olmayan şey, proletaryanın
diktatörlüğü olmayan şey, proletaryanın diktatörlüğü olmayan gerçek bir demokratik
diktatörlüktür. 'Bağımsız' bir demokratik diktatörlük ancak Kuomintang türünden, yani
bütünüyle işçi ve köylülere karşı yönelmiş bir türden olabilir. Bunu en baştan anlamalı ve
soyut formüllerin arkasındaki sınıfsal gerçekleri saklamadan kitlelere öğretmeliyiz." (Trocki,
Sürekli Devrim, Sf. 138)
Trocki'ye göre, sürekli devrim şeması hayata geçmeyecekse burjuva devrimin bir anlam
ve önemi yoktur; çünkü sonuç proletarya ve köylülüğe düşman bir Kuomintang'tan başka bir
şey olamaz; yalnızca burjuvaziye hizmet eder. Lenin burjuva devrimin önemini
küçümseyenlerle (Menşevikler ve benzer tezleri savunan Trocki'yle) ilgili şöyle söyler:
"Yeni Iskra grubu, burjuva devriminin anlamını ve önemini bir kategori olarak tümüyle
yanlış anlıyor. Tezlerine sürekli olarak yer alan fikir, burjuva devrimin yalnızca burjuvazi için
yararlı olabileceğidir. Ne var ki, bundan daha yanlış bir düşünce olamaz." (Lenin, İki Taktik,
Sf. 41)
"İşte bu yüzden, burjuva devrim, proletaryaya en büyük ölçüde yarar sağlar. Burjuva
devrim, proletaryanın çıkarları için mutlak bir gerekliliktir. Burjuva devrim, ne kadar tam,
kararlı ve tutarlı olursa, proletaryanın sosyalizm uğruna burjuvaziye karşı başarısı o ölçüde
güvence altına alınmış olacaktır. Ancak bilimsel sosyalizmin abecesinden habersiz olanlar, bu
vargıyı yeni, garip ya da paradoksal görebilirler. Ve bu yargıdan çıkan sonuç, öteki şeyler
yanında, bir burjuva devrimin, bir anlamda burjuvaziden çok proletaryaya yarayacağı tezidir."
(Lenin, İki Taktik, Sf. 41)
Trocki, demokratik devrimin ancak burjuvazinin diktatörlüğüne yol açabileceğini
söylerken Lenin sosyalizme kesintisiz geçişte bir aşama olarak görür. Lenin, demokratik
devrimi sonal bir amaç değil sosyalizm mücadelesinin bir parçası olarak görüyordu:
103
"Rus aydınına, devrimimizin burjuva devrim olarak kabul edilmesi, onu soldurmak,
değersizleştirmek, alçatmak gibi geliyor... Proletarya için burjuva toplumda siyasi özgürlük ve
demokratik cumhuriyet uğruna mücadele, düpedüz, sosyalist devrim için mücadelede zorunlu
bir aşamadır." (Lenin, 1904)
Burjuva devrim burjuvaziden çok proletaryaya yarayacaktır. Burjuvazi tam da bu yüzden
devrime karşıdır. Trocki ise devrimin burjuva devrimi olmasını kabullenmiyor. Çünkü
'bilimsel sosyalizmin abecesinden habersiz olan' Trocki bu vargıyı 'garip ya da paradoksal'
görüyor. Trocki'nin 1905 devrimi konusundaki görüşlerinin temel yanlışlarından birini onun
demokratik devriminin önemini kavrayamayışı daha doğrusu yanlış kavrayışı oluşturuyor.
4.6 Proletarya ve Köylülüğün Devrimci Demokratik Diktatörlüğü
Proletaryanın perspektifi elbette demokratik devrim anlamına gelen proletarya ve
köylülüğün devrimci demokratik diktatörlüğüyle sınırlı değildir. Proletarya için demokratik
devrim sosyalist devrime geçiş için bir 'araç' ve aşamadan başka bir şey değildir. Lenin, her
zaman demokratik devrimin sosyalist devrim için açacağı olanaklardan bahsetmiş ve sosyalist
devrimi kolaylaştıracağını söylemiştir. Lenin, Trocki'nin iddia ettiği gibi proletaryayı
demokratik devrimin burjuva sınırları içerisine hapsetmez. Bu proletaryayı, liberal burjuvazinin kuyruğuna takmak daha açık söylemek gerekirse proletaryaya ihanet olur. Lenin,
Trocki'nin ifade etmeye çalıştığı gibi 'burjuvazinin sınırlarını' aşamayan bir 'hain' değildir.
Lenin demokratik devrimin sosyalist devrim için bir aşamadan ama Rusya koşullarında
zorunlu bir aşamadan başka bir şey olmadığını şöyle belirtir:
"Proletaryanın ve köylülüğün devrimci demokratik diktatörlüğü, kuşkusuz, yalnızca
kalımlı olmayan geçici bir sosyalist amaçtır, ama bu amacı demokratik devrim dönemi
içerisinde savsaklamak düpedüz gericiliktir." (Lenin, İki Taktik, Sf. 79)
Lenin, demokratik devrimin bir son olmadığını, sosyalist devrim için bir başlangıç
olduğunu, proletaryanın asıl hedefine doğru yola devam edeceğini belirtir, Bolşevik Partisinin
asgari programı bir burjuva iktidarını öngören demokratik devrimi hedeflemez. Partinin temel
amacı sosyalizm ve sosyalizme nesnel koşulları dikkate alarak en uygun geçiştir. Sosyalizme
geçiş için demokratik devrim proletaryanın önderliğinde bir işçi-köylü diktatörlüğü ile
taçlandırılmalıdır. Böyle bir iktidar içindeki çelişkilerle beraber yarattığı büyük olanaklarla
sosyalizme geçişin yolunu açacaktır. Proletarya ve köylülüğün devrimci demokratik
diktatörlüğü çelişkisiz, 'ideal' bir düzen tasarımı değil sosyalizme geçiş için geçici bir
biçimdir,
Trocki Bolşevik devrim anlayışını çarpıttığı için proletarya ve köylülüğün devrimci
demokratik diktatörlüğünü de anlayamaz. Bolşeviklerin uzun bir kapitalist gelişme dönemi
öngördüklerinden hareketle proletarya ve köylülüğün devrimci demokratik diktatörlüğünün
uzun süre yaşayamayacağını, içindeki çelişkilerden dolayı yıkılacağını söyler.
Trocki proletarya ve köylülüğün demokratik diktatörlüğünü daha önce de tartıştığımız
tezleri nedeniyle imkansız görür. Demokratik diktatörlük kalıcı bir düzen değil sosyalizme
geçişte güçlerin seferber edildiği, devlet iktidarındaki gücün/payın sosyalist devrim için
seferber edildiği bir aşamadır. Proletarya demokratik devrimde durmayacak sosyalist devrime
doğru ilerleyecektir:
"Demokratik devrimden derhal, gücümüz ölçüsünde, bilinçli ve örgütlü proletaryanın
gücü ölçüsünde, sosyalist devrime geçmeye başlayacağız. Biz kesintisiz devrimden yanayız.
Yarı yolda durmayacağız." (Lenin, İki Taktik)
Lenin, Trocki'nin iddia ettiğinin tersine proletaryayı demokratik devrim ile sınırlamaz. Bu
bir iftiradır. Ancak Lenin demokratik devrimden sosyalist devrime geçişin belirli koşulların
oluşması gerektiğini düşünür. Trocki'nin sosyalist devrime geçilmesini istemesi yetmez.
Demokratik devrim için mücadele eden köylülüğün emekçi tabakası sosyalizm için harekete
geçmeli, proletarya toplumun tüm emekçi kesimlerini (demokratik program etrafında değil)
104
sosyalist program etrafında birleştirmelidir. (Veya demokratik programın tutarlı bir şekilde
Komünistler tarafından uygulanabileceği anlaşılmalı, yığınlar Komünist partinin önderliğini
benimsemelidir) Bu sağlandığında demokratik devrimden sosyalist devrime geçiş mümkün
olacaktır. Demokratik devrime önderlik eden proletarya sosyalist devrime geçişi bu koşulları
sağladığı oranda başaracaktır. Lenin bu anlamda kesintisiz devrimi; demokratik devrimden
kesintisiz sosyalist devrime geçişi savunur.
Trocki demokratik devrimi imkansız hatta karşı devrim olarak tasarladığından doğrudan
sosyalist devrimi "savunur". Demokratik devrim ayrı bir aşama olarak gerçekleşmeyecek
doğrudan sosyalist devrime dönüşecektir. Yukarda bu anlayışın teorik eleştirisini yaptık,
Trocki'nin tersine Lenin maceracılığa kapılarak, nesnel koşullara bakmaksızın sosyalist
devrime geçişi savunmaz, Lenin devrimin içinde bulunduğu aşamayı görmezden gelerek
'stratejik' nedenlerle idealizme düşmez. Bu nedenle Lenin'in demokratik devrimden kesintisiz
sosyalist devrime geçiş görüşü Trocki'nin 'sürekli' devrimine taban tabana karşıdır:
"Maceracılığa kapılmadan, bilimsel vicdanımıza ihanet etmeden, ucuz şöhret peşinde
koşmadan, yalnızca şunu söyleyebiliriz ve söylüyoruz da: Yeni ve daha üstün bir göreve,
sosyalist devrime mümkün olduğu kadar çabuk geçişi, bize, proletarya partisine, daha da
kolaylaştırmak için, demokratik devrimi gerçekleştirmesinde tüm köylülüğe vargüeümüzle
yardım edeceğiz," (Bkz, Lenin, 1905, Seçme Eserler, C. 3, s. 138. [türkçesi. s. 138,Uİnter
Yayınları.])
Lenin'in üzerine basarak söylüyor: Demokratik devrime tüm gücümüzle katılacağız, onu
gerçekleştireceğiz. Sonra 'maceracılığa kapılmadan', 'ucuz şöhret peşinde koşmadan' daha üst
bir göreve, sosyalist devrime geçeceğiz. Lenin görüldüğü gibi, sosyalist devrime geçişi
bilimsel olarak savunur. Trocki'nin 'sürekli' devrimi ise bilimsel değil 'saçmalıktır':
"1904-1905'te, Menşevikleri de terketti ve kararsız bir konuma geçti, şimdi Martinov'la
(Ekonomist) işbirliği yapıyor, şimdi de 'saçma bir şekilde Sol sürekli devrim kuramını' ilan
ediyor." (Lenin, İşçi Sınıfı İçinde İdeolojik Savaşım, 1914, Alt çizgi bizim)
Lenin'in demokratik devrimden kesintisiz sosyalist devrime geçiş anlayışı Trocki'nin
'sürekli' saçmalığından tamamen farklıdır.
***
Demokratik devrim mücadelesine giren milyonlarca köylünün iktidardan uzak tutulması
üzerine kurulu bir strateji! Bu milyonlar ve milyonlarca köylünün (sosyalist mücadeleye
hazırlanmamış ama demokratik mücadeleye hazır köylünün) kendisine dayatılan proletarya
diktatörlüğüyle çatışmaya girmesi demektir. Trocki de zaten bunu söyler. Proletarya
diktatörlüğüne karşı köylülük savaşacaktır der.
Trocki'ye göre köylülüğün demokratik devrim sonucu proletarya ile iktidarı paylaşması
bir yana büyük çatışmalar ortaya çıkacaktır. Lenin için proletarya ve köylülüğün devrimci
demokratik diktatörlüğü gerçekleşip gerçekleşmeyeceği belli olmayan bir hipotezdi:
"Bu (proletarya ve köylülüğün devrimci demokratik diktatörlüğü) 1905'te Lenin için
henüz sınıf mücadelesinin gerçek gelişimi tarafından doğrulanması gereken bir stratejik
hipotez idi. Proletarya ve köylülüğün demokratik diktatörlüğü formülü, kasıtlı bir cebirsel
karakter taşımaktaydı." (Trocki, Sürekli Devrim, Sf. 10)
Troçki'ye göre bu formül yalnızca bir hipotezmiş. Oysa bu "hipotez" Bolşevik Partinin
Şubat demokratik devrimi gerçekleşene kadar savunduğu stratejik hedeftir. Lenin yalnızca
1905'te değil 1915'te de, Şubat devriminin hemen öncesinde de bu tezi savundu.
105
Trocki bu teze öncelikle demokratik devrimin gerçekleşmesinin imkansız olduğu
gerekçesiyle karşı çıktı. Bunun yanlışlığını yukarıda tartıştık. İkinci karşı çıkış sebebi
köylülüğün/küçük burjuvazinin iktidarda yer alabileceğini kabul etmemesidir. Bunlar başlıca
sebeplerdir. Sonrasında politik karşı çıkışlarda bulunur. Örneğin proletarya ve köylülüğün
demokratik diktatörlüğü tezinin hegemonya sorununu cevapsız bıraktığını söyler:
"Lenin, düşünülen bu demokratik diktatörlüğün iki unsurunun, yani proletarya ve
köylülüğün arasındaki politik ilişkilerin ne olacağı sorusunu bu kertede çözümlemiyordu. ...
'"proletarya ve köylülüğün demokratik diktatörlüğü' formülüne karşı çıktım, çünkü bu
formülün eksikliğini, gerçek diktatörlüğün hangi sınıfın elinde bulunacağı sorusunu cevapsız
bırakmasında görüyordum." (Trocki, Sürekli Devrim, Sf. 10)
Bolşevik Partisinin programı Trocki'nin iddiasındaki gibi belirsiz olmamıştır. Bolşevikler
demokratik diktatörlükte köylülüğün hegemonyasını savunacak değillerdi. Trocki
Bolşeviklerin devrim anlayışını anlamadığından bu konuyu da anlamamıştır. Bolşevikler (ve
Lenin) demokratik devrimde ve kesin zaferi anlamına gelen proletaryanın ve köylülüğün
devrimci demokratik diktatörlüğünde proletaryanın hegemonyasını savunmuş ve bunu
defalarca belirtmiştir. Aslında Trocki hegemonyanın kimde olacağı belirsiz kaldı derken bu
diktatörlüğün iç çelişkilerinden dolayı proletaryanın hegemonyayı elinde tutamayacağını ifade
ediyor.
Bolşevik partisinin stratejik hedefi bakımından sosyalizme geçişte en uygun biçim
demokratik diktatörlükte proletaryanın hegemonyasının sağlanmasıdır. Bolşevik partinin
stratejik hedefi budur, ancak hegemonya meselesi güçler dengesine bağlı bir sorundur.
Devrimde proletarya ve komünist parti etkisini güçlü kılabilirse proletaryanın hegemonyası
sağlanır; demokratik devrim kesin zafere ulaşır. Kesin zaferle birlikte köylülüğün emekçi
yığmlarıyla birleşen proletarya sosyalist devrime ilerler. Ancak hangi sınıfın hegemonyasının
gerçekleşeceği sorunu güçler dengesi sorunu olmakla beraber Troçki'nin iddia ettiği gibi
belirsiz bırakılmamıştır.
Eğer demokratik diktatörlükte proletaryanın hegemonyası sağlanamazsa devrim kesin
zaferini sağlayamaz. Demokratik taleplerin bir kısmı gerçekleşse de tutarlı bir şekilde tamamı
hayata geçirilemez. Sosyalizme geçişte devlet iktidarının sağladığı avantajdan yeterince
yararlanılamaz. Ancak proletaryanın önderliğinde olmasa da demokratik devrim sosyalizm
için büyük olanaklar sağlar. 1917 Şubat devrimi buna örnektir.
***
Trocki 'proletarya ve köylülüğün devrimci demokratik diktatörlüğü' formülüne karşı
çıkarken Lenin ile arasındaki ayrılığın, dahası Lenin içine düştüğü çelişki ve yanlışların
kaynağının köylülük olduğunu söyler:
"Burada şu soruyu sormak isteriz: Lenin'deki bu çelişkilerin anlamı nedir? Bunlar
devrimin politik formülündeki hep aynı 'politik bilinmeyeni' yansıtmaktadır: köylülük."
(Trocki, Sürekli Devrim, Sf. 74)
Lenin köylülük konusundaki yanılsamaları yanlış bir sonuca; "proletarya ve köylülüğün
demokratik diktatörlüğü"ne yol açmıştı. Lenin ilerleyen devrime burjuva sınırlamalar koymak
istemişti:
"Bolşevizmin perspektifi tam değildi: Mücadelenin genel yönünü doğru olarak gösteriyor
ama aşamalarını yanlış karakterize ediyordu. Bolşevizmin perspektifinin yetersizliği 1905'te
ortaya çıkmadıysa, bu yalnızca devrimin daha ileri gelişimler göstermemesindendi." (Trocki,
Rus Devriminin Üç Anlayışı, Sf. 63)
106
Bolşeviklerin perspektifi tam değildi; yanlıştı. Trocki, Stalin için kullandığı eleştirilerin
aynısını görüldüğü gibi Lenin'e de yöneltiyor. Bolşeviklerin stratejisi karşı devrimci bir
tutuma yol açacaktı:
"Menşevikler, 'bizim devrimimizin burjuva olduğu' soyutlamasından kalkarak,
proletaryanın tüm taktiğini, liberal burjuvazinin iktidarı ele geçirmesine kadar, bu sınıfın
politikasına uydururken, Bolşevikler aynı 'sosyalist değil demokratik diktatörlük'
soyutlamasından kalkarak, iktidarı ele geçirecek olan proletaryanın kendisini burjuva
demokratik görevlerin çözümlenmesi ile sınırlı tutacağı görüşüne varmaktadır. Bu sorun
üzerine ayrılıkları kesinlikle önemlidir: Menşevizmin karşı devrimci yanları bugün bütün
açıklığı ile ifade edilirken, Bolşevizmin karşı devrimci yanları ancak devrimin zaferi halinde
büyük bir tehlike haline gelecektir." (Trocki, Sürekli Devrim, Sf. 118)
Trocki görüldüğü gibi Lenin'in tezine baştan sona karşıdır, onu karşı devrimci ilan
etmiştir,
Lenin'e göre burjuva demokratik devrim proletarya ve köylülüğün ittifakı üzerinden
gerçekleşecek ve proletarya önderliğini kabul ettirebilirse devrim proletarya ve köylülüğün
devrimci demokratik diktatörlüğü ile taçlandırıla-caktır. İktidarın köylülükle paylaşılmasının
sebebi, sadece, köylülüğün devrimci mücadele içerisinde milyonlarla yer alması değil
devrimin burjuva devrim programı üzerinden yükselmesi ve köylülüğün bu program ile
harekete geçmesidir. Burjuva devrim programı üzerinden harekete geçen köylülük, bu
programın uygulanmasını sağlamak üzere harekete geçmiştir. Yığınların talep ve programları
(eğer devrim başarıya ulaşıyorsa) devrimin ve oluşacak iktidarın niteliğini belirler. Programın
hayata geçmesi ise köylülüğün (doğrudan temsilcileri veya proletarya şahsında programıyla)
iktidarda yer alması ile gerçekleşir. Demokratik devrim ve demokratik diktatörlük bu nedenle
proletarya dışındaki emekçilerin de diktatörlüğünü içerir.
Trocki'nin savunduğu ise köylülüğün iktidarda yer almaması ve proletarya
diktatörlüğünün demokratik devrimin görevlerini yerine getirmesidir. Bu devrimin
nesnelliğinden değil Trocki'nin keyfinden bakmaktır. Büyük yığınlar burjuva demokratik
devrim için ölümüne mücadeleye girişecek ve kazanacak ama iktidardan pay istemeyecek,
iktidar üzerinde etkide bulunmayacak! Lenin 1905 yılında proletaryanın köylülükle iktidarı
paylaşması konusunda şöyle söyler:
"muzaffer bir köylü devrimi, devrimci köylülük iktidarı zaptetmeden nasıl mümkün
olabilir?" (Lenin)
Demokratik mücadelede proletarya ile hareket eden köylülüğün iktidarda yer alması
Lenin'in iradi bir tercihi değildir. Lenin proletaryanın iktidarını köylülükle paylaşmasından
'akılsızlık' sebebiyle bahsetmez. Yığınların mücadelesi, yığınların iktidarını getirecektir.
Trocki köylülüğün iktidarda yer alamayacağını düşündüğünden bunu kabul etmez.
Demokratik devrimde proletarya ile köylülüğün ittifakı, proletarya ve köylülüğün diktatörlüğü
sonucunu doğuracaktır:
"Şimdilik ileri sınıfın partisi, demokratik devrimin çarlık üzerindeki kesin zaferi uğruna
en etkin bir biçimde savaşım vermeden yapamaz. Ve kesin bir zafer, proletarya ve köylülüğün
devrimci demokratik diktatörlüğünden başka bir anlama gelmez." (Lenin, İki Taktik, Sf. 80)
Proletarya ve köylülüğün devrimci demokratik diktatörlüğünden proletarya
diktatörlüğüne geçişin zorunlu koşulu proletaryanın küçük burjuvazinin etkisini kırması,
yığınları sosyalizme kazanması ve devrimci komünist partinin etkisini güçlendirmesidir,
Troçki'nin hatası proletarya diktatörlüğüne geçişi savunması değildir. Onun hatası bu geçişte
yığınların sosyalizm için kazanılması zorunluluğunu inkar ederek demokratik aşamayı
atlayarak 'sosyalist devrimi savunmasıdır'. Böylece Trocki çok önemli bir aşamayı (yığınların
sosyalist devrim için kazanılmasını, küçük burjuva politik çizginin tecrit edilmesini) atlar,
Trocki, yığınların hareketi burjuva demokratik devrim aşamasındayken, yığınlar sosyalizm
için kazanılmadan, küçük burjuva politik çizgi etkisini sürdürürken yığınlara sosyalizmin
107
dayatılmasmı savunur. Bu da partinin yığınlardan kopması sonucunu verir, Trocki, bu yüzden
proletarya iktidarının köylülükle büyük çatışmalara gireceğini söyler.
Lenin demokratik devrimin sonucundan bahsederken şöyle der: "Proletaryanın sosyalist
diktatörlüğü değil, proletaryanın ve köylülüğün demokratik diktatörlüğü." (Lenin). Trocki için
ise bu formül mantık dışıdır. Köylülük proletarya ile ortak bir iktidarda yer alamaz. Çünkü
proletarya ve köylülüğün çıkarları farklıdır, ortaklaştırılamaz. Proletarya köylülükle iktidarı
paylaşamayacağı (mümkün olmadığı) için tek alternatif proletaryanın tek başına uygulayacağı
diktatörlük yani proletarya diktatörlüğüdür. Trocki demokratik devrimi mümkün görmez. Bu
yüzden başlayacak devrim kesin olarak sosyalist devrim olmalıdır der.
Burada ilk sorun; demokratik devrim için ayağa kalkan yığınlar sosyalist devrime hazır
mıdır? Lenin küçük-burjuva politikanın etkisi kırılmadığı sürece sosyalist devrime
geçilemeyeceğini, devrimci komünist partinin geniş yığınları (en azından asgari ölçüde)
kazanması gerektiğini söyler. Yığınlar (emekçi köylülük) hazır değildir ama hazır olur olmaz;
küçük burjuvazinin etkisi kırılır kırılmaz sosyalist devrime geçilecektir. Trocki de bu soruya
hayır yanıtını verir. Ama Troçki'ye ('sürekli devrim') göre sosyalist devrim için yığınların
hazır olmasına gerek yoktur; zaten yığınlar (özellikle köylülük) sosyalizme karşıdır ve onları
ikna etmek mümkün değildir. Bu yüzden yığınlar demokratik devrim için harekete geçmişken
sosyalist devrimi, nüfusun azınlığını oluşturan proletarya gerçekleştirmelidir. İktidara
geldikten sonra zaten "kendisiyle işbirliği yaparak iktidara geldiği köylülüğün geniş kitleleriyle de düşmanca bir çatışmaya girecekti." (Trocki, 1905, Önsöz). Çözüm ise Avrupa
devriminin Rus proletaryasını köylülüğün karşı devrimci savaşından kurtarmasıydı. Bu
sorunu yukarıda tartıştık. Yığınları sosyalizme kazanmadan, demokratik aşama yığınlar için
henüz tüketilmemişken sosyalist devrim sloganının ve 'sürekli' devrimin 'yarı-anarşistçe
saçma'(Lenin) niteliğinden bahsettik. Demokratik devrim gerçekleşerek (veya
gerçekleşmeyerek) yığınların mücadelesi içerisinde aşılıp tüketilirse sosyalist devrim sloganı
güncel bir zorunluluk haline gelir. Komünist parti yığınlara dayanmadan nasıl iktidar olabilir?
Bu ütopyadır; imkansızdır.
İkinci sorun proletaryanın köylülükle çıkarlarının farklı olması ve 'tek bir irade'ye sahip
olmamasıdır. Trocki proletarya ve köylülüğün ortak iradesinin olamayacağı varsayımından
yola çıkar. Lenin ise bu konuda şöyle söyler:
'"Proeltarya ve köylülüğün devrimci demokratik diktatörlüğü' sloganına karşı ileri sürülen
itirazlardan biri, bu diktatörlüğün 'bir tek irade'yi (İskra, n. 95) öngörüyor olması ve
proletaryanın ve küçük burjuvazinin bir tek iradesi diye bir şeyin olamayacağıdır. Bu itiraz
'bir tek irade' teriminin soyut, 'metafizik' bir yorumuna dayandığından ötürü temelsizdir. 'Bir
tek irade' bir konu üzerinde sağlanırken bir başka konu üzerinde sağlanamayabilir.
Sosyalizmin sorunlarında ve sosyalizm için savaşımda birliğin bulunmayışı, demokrasi sorunlarında ve cumhuriyet için savaşımda iradenin tekliğini engellemez. Bunu unutmak,
demokratik devrimle sosyalist devrim arasındaki mantıksal ve tarihsel farklılığı unutmak
demek olur. Bunu unutmak, demokratik devrimin tüm halkın devrimi olması özelliğini
unutmak demek olur: eğer bu devrim 'tüm halkın' ise, bu demektir ki, bu devrimde tüm halkın
gereksinimlerini ve istemlerini karşıladığı kadarıyla, kesin bir 'irade birliği' vardır. (...)
Dünyadaki her şey gibi, proletaryanın ve köylülüğün devrimci demokratik diktatörlüğünün de
bir geçmişi ve geleceği vardır. Bunun geçmişi otokrasidir, sertliktir, monarşidir ve
ayrıcalıklardır. Bu geçmişe karşı savaşımda, karşı-devrimle savaşta proletarya ve köylülüğün
'irade birliği' olanağı vardır, çünkü burada çıkarların birliği vardır." (Lenin, İki Taktik, Sf. 78)
Bu yüzden demokratik devrim aşamasında proletarya ve köylülüğün ortak iradesinden
bahsedilebilir ve bahsedilmelidir. Sosyalist devrime geçişle birlikte bu irade birliği bozulacak;
proletarya özellikle emekçi köylülüğü küçük burjuvazinin etkisinden kurtarmaya çalışacaktır.
***
108
Trocki'ye göre 'proletarya ve köylülüğün devrimci demokratik diktatörlüğü', proletarya
diktatörlüğüne karşıt bir tezdi; ona alternatif olarak sunuluyordu. Trocki, Lenin'in 'hatasından'
(proletarya ve köylülüğün devrimci demokratik diktatörlüğünden) bahsederken şöyle
söylüyordu:
"Ama bu, proletaryanın kendi öz diktatörlüğünden vazgeçmek demekti. Dolayısıyla
meselenin özü, işçilerin katılımı halinde dahi, köylülüğün diktatörlüğünü içermesiydi."
(Trocki, Rus Devriminin Üç Anlayışı)
Trocki'ye göre Lenin proletarya diktatörlüğünden vazgeçmişti. Zaten Bolşevikler için
proletarya diktatörlüğü belirsiz bir gelecekti.
Trocki'nin sağlıklı bir görüşünü bulmak zordur. Lenin'i 'proletaryanın kendi öz
diktatörlüğünden vazgeçmek'le suçluyor. Sanki proletarya diktatörlüğünün ne zaman
gerçekleşeceği sadece Lenin'in iradesine bağlıymış gibi. Sanki Lenin kendi 'keyfine' göre
devrimin aşamasını ve iktidardaki sınıfları belirliyor! İdealizmi benimsemiş, materyalizmi
'sakız' haline getirmişlerin devrimin karakteri konusundaki görüşleri de ancak böyle olabilir.
Lenin proletarya ve köylülüğün devrimci demokratik diktatörlüğünü, proletarya
diktatörlüğüne karşı öne sürmüyor; ona ulaşmanın Rusya koşullarındaki en uygun, nesnel
koşulları ve yığın hareketinin aşamalarını hesaba katan yolu olarak ortaya koyuyor.
Trocki'ye göre proletaryanın kararlılığı köylülüğü peşinden sürükleyecek, köy kente bağlı
olduğundan proleter devrim gerçekleşecek. Sınıf mücadelesinin durumu, güçler dengesi,
küçük burjuvazinin yığınlar üzerindeki etkisi; bütün bunlar gözardı edilir. Proletarya peşinden
herkesi sürükler. Ama nasıl? Hangi yollardan ve hangi aşamalardan geçerek?
Trocki'nin söylediği, köylülükle ittifakla başlayan devrimin sonucunda proletaryanın
iktidarı yalnız başına ('ayak oyunlarıyla') ele geçirmesidir. Küçük burjuva siyasetinin yığınlar
üzerindeki etkisi kırılmadan proleter devrimi gerçekleştirme ve otomatik bir geçiş; aşamaların
atlanması formülüdür. Köylülükle ittifak üzerinden gerçekleşen demokratik devrim proletarya
ve köylülüğün devrimci demokratik diktatörlüğü ile kesin zaferini kazanabilir. Küçük
burjuvazinin politik etkisi kırılmadan demokratik aşama a şılıp sosyalizme geçilemez.
4.7 Sosyalist Devrimde Köylülüğün Rolü
Trocki'nin köylülük konusundaki görüşlerinin bir kısmına değindik. Buna göre proletarya
diktatörlüğü sosyalist önlemler almaya başladığında köylülüğün tamamıyla çatışmaya
girecektir. Trocki köylülükle proletarya arasında büyük çatışmalar çıkacağını ve proletarya
diktatörlüğünün (Avrupa sosyalist devrimi gerçekleşmezse) ayakta kalamayacağını söylüyor.
Bu aşamasız 'sürekli' devrim anlayışının kaçınılmaz sonucudur. Trocki köylülüğün (kır
proletaryası ve yoksul köylülüğün) de sosyalizm mücadelesine kazanılması gerektiğini
göremeyerek şöyle diyor:
"Böyle yapmakla proletarya, yalnızca, devrimci mücadelesinin ilk aşamaları boyunca
kendisini destekleyen tüm burjuva gruplarla değil, kendisiyle işbirliği yaparak iktidara geldiği
köylülüğün geniş kitleleriyle de düşmanca bir çatışmaya girecekti." (Trocki, 1905, Önsöz,
Tarih Bilinci Yayınları, alt çizgi bizim)
Bu yüzden Trocki'ye göre proletarya diktatörlüğü, köylülüğün yoksul tabakası
kazanılmadan (küçük burjuvazinin etkisi kırılmadan veya demokratik aşama dikkate
alınmadan) 'aşamasız ve sürekli' olarak proleter devrim gerçekleştirilmelidir.
Köylülük Trocki'ye göre baştan sona sosyalizme karşıdır. Trocki X an kiniklerin
düşüncesinin özü olan köylülüğün çıkar birliğini kabul etmiş ve Na-rodnizmin temel yanlışına
düşmüştür, Narodnizme göre köylülük tek bir bütündür ve köylülüğün tamamı sosyalizmin
saflarındadır. Trocki de köylülüğü tek bir bütün olarak görür, burada (esas noktası da budur
109
zaten) Narodnizm ile birleşir, köylülüğün sosyalizme tamamen karşı olduğunu söylerek de
Na-rodnizmden ayrılır, Trocki Lenin'in kendisiyle aynı fikirde olduğunu belirtir. Ona göre
Lenin köylülüğün proletarya diktatörlüğü ile çatışacağını ve hiçbir sosyalist eğilim
taşımadığını savunur:
"Lenin bir an için bile köylülüğü, proletaryanın sosyalist müttefiki olarak görmemiştir;
tersine, Rusya'da sosyalist devrimin olanaksızlığını tam da köylülüğün muazzam ağırlığından
çıkartıyordu. Dolaylı yada dolaysız olarak tarım sorununa değindiği bütün makalelerinde bu
fikir vardır." (Trocki, Rus Devriminin Üç Anlayışı, Sf. 63)
Trocki kendi görüşünü Lenin'e söylettirerek haklılığını kanıtlamak ister. Evet, Lenin
köylülüğün bir bütün olarak sosyalist devrim müttefiki olamayacağını biliyordu. Köylülük
içerisinde burjuva tabakaları da barındırıyordu. Bu nedenle köylülük ancak feodal toprak
sahiplerinin mülksüzleştirilmesini öngören demokratik devrimde müttefik olabilirdi. Lenin
buradan yola çıkarak demokratik devrimde işçi-köylü ittifakını ve proleter köylü demokratik
diktatörlüğünü savunuyordu.
Trocki için demokratik devrim aşaması yoktur. Bu yüzden ittifakın demokratik
diktatörlük biçimini alması imkansızdır. Sonuç proletarya diktatörlüğü olmalı, dolayısıyla da
köylülük proletarya ile şiddetli çatışmalara girmeliydi. Köylülük, proletarya diktatörlüğüne
karşı tek bir gerici yığını ifade ediyordu. Her zaman Marks'a dayandığını iddia eden Trocki,
bu tezini de Komünist manifestoya bağlıyordu. Ve belli koşullar altında söylenen bir
önermeyi dogmatikleştiriyordu. Engels köylülüğün proletarya diktatörlüğü karşısında tek bir
gerici yığın olduğu tezini şöyle açıklar:
"Hiç beklemeğim bir biçimde, sizin Vonvasts'de yayınlanan taslak metninizde 'tek bir
gerici yığın' terimini görünce büyük bir hayrete düştüm. Bu konuda derhal kağıda kaleme
sarılıyorum ama geç kalmış olduğumdan da korkmuyor değilim. Bu propaganda deyimi, özlü
ve çok dikkatli biçimde ifade edilen bilimsel önermelerin uyumlu dizisini akortsuz tiz bir nota
gibi karmakarışık edebilir. Çünkü bir propaganda deyimidir ve ayrıca tek yanlıdır ve böyle
olduğu için de inandırıcı görüldüğü tek biçim olarak su götürmezce mutlak biçimde ortaya
konması tamamen yanlıştır." (Marks-Engels, Seçme Yazışmalar 2, Sf. 255)
Engels köylülük üzerine yazılarında çatışmadan değil köylülüğün kooperatifleşme ile
sosyalizme kazanılabileceğinden söz eder. Lenin de köylülüğün sosyalizm karşısında tek bir
gerici yığın olmadığını, sosyalizme karşı çıkan zengin köylülüğün, sosyalizmi destekleyen
proleter ve yarı-proleter olduğunu belirtir. Sosyalizme geçerken proletarya köylülüğün
tamamıyla değil proleter ve yarı proleter köylülüğe dayanarak zengin köylülükle çatışmalara
girer.
Leninizm köylülüğü tek bir bütün olarak görmez. Köylülük içinde çıkarları birbiriyle
çelişen farklı sınıf ve katmanlar vardır. Topraksız köylüler, yoksul köylüler, orta köylüler ve
zengin köylüler. Sosyalist devrim mücadelesinde, köylülüğün büyük çoğunluğunu oluşturan
topraksız ve yoksul köylülük sosyalizmden yana kazanılmak, orta köylülük tarafsızlaştırılmalı
ve zengin köylülüğe karşı savaşılmalıdır. Leninizm köylülüğe böyle bakar:
"Proletarya diktatörlüğü, emekçilerin öncüsü proletarya ile emekçilerin proleter olmayan
çok sayıdaki köylü tabakası arasındaki (küçük burjuvazi, küçük patronlar, köylülük, aydınlar
vb.) ya da bu tabakaların çoğunluğu arasındaki sınıf ittifakının özel bir biçimidir; bu ittifak
sermayeye karşı yönelmiş, sermayenin tam yıkılışını, burjuvazinin direncinin ve canlanma çabalarının tamamıyla ezilmesini hedef almış, sosyalizmin kesin kuruluşunu ve
sağlamlaştırılmasını amaçlamış bir ittifaktır." (Lenin, Özgürlük ve Eşitlik Sloganlarıyla Halkı
Nasıl Aldatıyorlar?)
Proletaryanın zafere ulaşması için köylülükle ittifak şarttır:
"Proletarya, kuvvet yoluyla burjuvazinin direncini kırabilmek için, köylülüğün ve küçük
burjuvazinin kararsızlığını etkisiz hale getirmek için, halkın yarı-proleter unsurlarıyla ittifak
kurarak sosyalist devrimi başarmalıdır." (Lenin)
110
Ki, sosyalizm iktidarın proletarya ve köylülüğün yoksul tabakalarına geçmesidir:
"Bugünkü Rusya'da özgün olan şey, proletaryanın bilinç ve örgütlenme düzeyinin
yetersizliğinden ötürü, iktidarı burjuvaziye vermiş olan devrimin birinci aşamasından, iktidarı
proletaryaya ve köylülüğün yoksul tabakalarına devredecek olan ikinci aşamasına geçiştir."
(Lenin, Nisan Tezleri)
"Yoksul köylülükle birlikte, yarı-proleterle birlikte, bütün sömürülenlerle birlikte, zengin
köylüler, kulaklar, spekülatörler dahil kapitalizme karşı; ve bu kez devrim, artık sosyalist bir
devrimdir," (Proletarya Devrimi ve Dönek Kautsky)
Troçki Lenin'den yaptığı alıntıları çarpıtıyor. Köylülüğün bir bütün olarak sosyalist
müttefik olmadığını belirten alıntıları köylülüğün hiçbir kesimi sosyalist müttefik olamaz
biçime çevirmeye çalışıyor. Buradan yola çıkarak proletarya diktatörlüğü ülke içinde geniş
müttefik bulamayacağından tek kurtuluş Avrupa proleter devriminin yardımıdır diyor, (Ekim
devriminden sonra Troçki, proletarya diktatörlüğü koşullarında köylülük proletarya ilişkileri
üzerine görüşlerini bir ölçüde revize etmek zorunda kalıyor.)
Sosyalizme elbette zengin köylülük ve orta köylülüğün bir kısmı karşı çıkacaktır ama
büyük emekçi köylü yığınları politik olarak hazır hale geldiklerinde ve ikna edildiklerinde
sosyalizmin yanında olacaklardır, Trocki'nin 'köylülük sosyalizm için kazanılmadan
proletarya diktatörlüğü kurulmalıdır' diyen sürekli devrim anlayışı Trocki'nin 'köylülük
sosyalizme düşmandır' varsayımından kaynaklanıyor. Trocki'ye göre köylülük sosyalizme
düşman olduğuna göre, burjuva devrim mücadelesine giren proletarya, köylülüğü ikna etmeye
gerek duymadan (zaten ikna edemez, çünkü Trocki'ye göre köylülük sosyalizme karşıdır)
sosyalist devrimi gerçekleştirmelidir. Trocki'nin 'aşamasız ve sürekli' devrim anlayışının,
nesnel koşulları ve yığınları dikkate almayan iradeciliğinin kaynaklarından birisi de köylülük
üzerine yanlış görüşleridir.
Trocki'nin, proletaryanın köylülükle sosyalist devrimden sonra büyük çatışmalara
gireceği tezi, proletarya ile emekçi köylülük arasındaki ittifakın inkarıdır. Oysa Lenin
sosyalizmde proletarya ve emekçi köylülük arasındaki ittifakı şöyle ifade eder:
"Biz artık sosyalizmi kurma aşamasına girmiş bulunuyoruz. Ve bu aşamada, ülkenin
tarım bölgelerindeki deneyimlerimizle doğruluğu tanıtlanan kural ve temel direktifleri, somut
ve ayrıntılı olarak hazırlamamız ve orta köylüyle sağlam bir ittifak alanı üzerine yerleşmek
için bir kural ve direktiflerden esinlenmemiz gerekir."(Lenin)
Köylülüğün büyük yığmlarıyla çatışma değil, orta köylülük de dahil büyük emekçi köylü
yığmlarıyla ittifak. Sosyalist devrimden sonra proletaryanın ve emekçi köylülüğün çıkarları
bunu gerektirir. Lenin, Trocki'nin 'orijinal' teorisinin tersine sorunu böyle ortaya koyar.
Köylülük büyük çoğunluğu, proletarya ve burjuvazi arasında yalpalayan, sahip olduğu
toprak parçası nedeniyle kapitalizmle bağlarını koparamamış küçük burjuvalar yığınıdır.
Kulaklar (zengin toprak sahipleri) ise ücretli tarım emekçilerini (kır proletaryasını) sömüren
köy burjuvazisidir. Topraksız köylü emek gücünden başka satacak hiçbir şeyi olmayan kır
proletaryasıdır. Büyük bir yığın oluşturan yoksul ve orta köylülük ise mülk sahibi küçük
burjuva emekçidir, Lenin, her zaman için küçük burjuvazinin, (toprak sahibi köylünün)
proletarya ve burjuvazi arasında yalpaladığını söylemiştir. Ama emekçi köylülüğün
sosyalizmin müttefiki olması gereğini asla inkar etmemiştir. İşte bu yalpalamadan proletarya
hegemonyası çıkar ise proleter devrim zafere ulaşır, proletarya diktatörlüğü sosyal temelini
sağlamlaştırır; aksi halde yenilgi kaçınılmazdır.
Trocki'nin köylülüğün rolünü yadsıyan tezi Lenin'e ait değil liberal işçi politikacılarına
aittir:
"Trocki aslında, köylülüğün rolünü yadsımakla, köylüleri devrim için ayaklandırmayı
reddetmeyi anlayan Rusya'nın liberal işçi politikacılarına yardım ediyor." (Lenin, Devrimin
İki Çizgisi)
111
Trocki, Rus devriminin üçüncü anlayışı olduğu kesin değildir ama oportünist bir anlayışı
olduğu kesindir. Trocki burjuva devriminin önemini, sosyalist devrim için yarattığı olanakları,
köylülüğün rolünü, devrimin aşamalarını, sosyalist devrimin anlamını kavramamıştır. Bütün
çarpıtmaları üzerinden ulaştığı ise yükselen burjuva devrimde, proletaryanın emekçi
köylülüğü kazanmadan 'aşamasız ve sürekli' devrimle proletarya diktatörlüğü kurması ve
köylülüğe karşı elde silah savaşarak dünya sosyalist devriminin 'zavallı' Rusya'yı
desteklemesini beklemektir. İşte 'sürekli' oportünizm!
***
Trocki köylülüğün yalnızca sosyalist devrimdeki soruna ilişkin yanlış bir kavrayış
içerisinde değildir. Trocki demokratik devrim ve sosyalist devrimi ayırt edemediği için
demokratik devrimde köylülüğün rolü konusunda da yanlış bir noktadadır. Demokratik
devrimde proleter köylü ittifakı olmalı, demokratik taleplerle mücadele edilmeli derken
proletaryanın köylülükle demokratik diktatörlüğünü inkar ederek köylülüğün yanlış bir
değerlendirmesini ve devrimin aşamaları konusunda kafa karışıklığını yansıtmaktadır. Lenin
Trocki'nin bu konuda nasıl çelişkide olduğunu şöyle ifade eder:
"Trocki'nin orijinal teorisi, Bolşeviklerden, proletaryanın kararlı devrimci mücadele
yürütmesi ve politik iktidarın proletarya tarafından ele geçirilmesi çağrısını alıyor,
Menşeviklerden ise köylülüğün rolünün "yadsınması"nı. Köylülük içinde bir ayrışma, bir
farklılaşma süreci yarjşanmıştır; onun olası devrimci rolü giderek azalmıştır; Rusya'da
'ulurjsal' bir devrim imkânsızdır: 'Emperyalizm çağında yaşıyoruz', 'emrjperyalizm' ise
'burjuva ulusla eski rejimi değil, proletaryayla burjuva ulusu karşı karşıya getiriyor'.
"İşte size 'emperyalizm' sözcüğüyle tuhaf bir oyun örneği. Eğer Rusya'da artık proletarya
ile 'burjuva ulus' karşı karşıya duruyorsa, bu şu anlama gelir: Rusya doğrudan doğruya
sosyalist devrimin arifesindedirü O zaman (1912 Ocak Konferansı'nm ortaya attığı ve daha
sonra 1915'te Troçki tarafından yinelenen) 'çiftlik sahiplerinin topraklarına el konması' şiarı
yanlıştır, o zaman 'devrimci işçi hükümeti' değil, 'sosyalist işçi hükümeti' söz konusudur!!
Trocki'de kafa karışıklığının ne ölçülere ulaştığı şu cümleden anlaşılıyor: Proletarya
kararlılığıyla 'proleter olmayan(!) halk kitleleri'ni de peşinden sürük-leyecekmiş (No. 217)
Trocki bunu söylerken şunu hiç düşünmemiştir: Eğer proletarya, proleter olmayan kırsal
kitleleri, çiftlik sahiplerinin topraklarına el koymak için peşinden sürükleyip monarşiyi
yıkmayı başarabilecekse, bu tam da Rusya'da 'ulusal burjuva devrimin' tamamnlanması,
proletarya ve köylülüğün devrimei-demokratik diktatörlüğü olacaktır!" (Lenin, Devrimin İki
Çizgisi Üzerine, Alt çizgiler bizim)
"Trocki'de kafa karışıklığının ne ölçülere ulaştığı" bir yana devrimde köylülüğün rolünü
anlamamış, aşamaları ise karıştırmıştır. Devamında Lenin, Trocki'nin köylülük üzerine bakış
açını eleştirirken, onun burjuvaziye yedek-lendiğini şöyle belirtir:
"1905-1915 yılları arasındaki on yıl Ûbu büyük on yılÛ Rus devrirjm-inde iki, sadece iki
sınıf çizgisinin bulunduğunu kanıtlamıştır. Köylürjlüğün farklılaşması, bizzat köylülük
içindeki sınıf mücadelesini güçlenrjdirmiş, politik olarak uyuyan pekçok unsuru sarsıp
uyandırmış ve kır proletaryasını kent proletaryasına yakmlaştırmıştır (Bolşevikler 1906'dan
beri kır proletaryasının ayrı örgütlenmesinde ısrar etmişler, bu talebi Menşevik Stockholm
Kongresi kararma da sokmuşlardır). "Köylülük'le, Markov-Romanov-Kvostov arasındaki
uzlaşmaz çelişki ise daha da güçlenmiş, büyümüş ve şiddetlenmiştir. Bu, Paris'te kaleme
alman onlarca Troçki makalesindeki binlerce safsatanın bile "çürütemeyeceği" kadar açık bir
gerçektir. Gerçekte Troçki, köylülüğün rolürjnün "yadsmması"ndan sadece, köylüleri devrim
için harekete geçirme isteğinde olmamayı anlayan Rusya'daki liberal işçi politikacılarına
yardım etmektedir." (Lenin, Devrimin İki Çizgisi Üzerine)
112
Lenin Trocki'yi köylülüğün rolünü gözardı etmekle suçlarken Trocki'de Lenin'i
köylülüğün rolünü abartmakla ve ona iktidarda yer vermekle suçluyordu:
"Lenin ile aramızdaki polemik, özünde, köylülüğün devrim sırasında bağımsız bir rol
oynayıp oynamayacağı (ve bu bağımsızlığın derecesi), özellikle bağımsız bir köylü partisinin
kurulup kurulamayacağı üzerineydi. Bu polemikte ben Lenin'i, köylülüğün bağımsız rolünü
abartmakla suçluyorum; Le-nin'de beni, köylülüğün devrimci rolünü yeterince göz önüne
almamakla."
(Trocki, Sürekli Devrim, Sf. 82)
Lenin'in tespiti oldukça doğruydu. Köylülüğün rolünü gözardı ediyordu. Gözardı
ediyordu; çünkü köylülüğün devrimci rolünü, iktidarı zorlama ve iktidarda yer alma olanağını
tamamen dışlıyordu. Bunu dışladıktan sonra "köylülük proletaryayı takip edecektir",
"köylülük büyük bir devrim güçtür" demek boş yinelemelerden başka bir şey değildir.
Trocki devrimin başlangıcında köylülükle ittifakı savunuyor ama bu ittifakın sonucu
olarak proletarya diktatörlüğü zorunludur diyor. Köylülük ve proletarya demokratik devrim
için mücadele etsin ama iktidarda yalnızca proletaryanın olsun. Köylülük demokratik devrim
için mücadele etsin ama küçük burjuvazinin etkisi kırılmadan sosyalist devrim gerçekleşsin.
Emekçi köylülük sosyalizme hazır olmasın ama yine de (Avrupa proletaryasının doğrudan
yardımı ümidiyle) sosyalizm kurulsun. Nesnel koşullar Mersin'e Trocki tersine! Bunu gözü
kara bir idealist veya Trocki'den başkası savunamaz.
4.8 1917 Şubat Devrimi, Leninizm ve Trockizm
Lenin'in eski görüşlerini, yaklaşık 25 yıldır savunduğu anlayışını değiştiren, onu
Trocki'yle aynı görüşleri savunmaya iten büyük bir tarihsel deneyimdi 1917 Şubat devrimi:
Trocki ve Troçkizmden etkilenen "proleter devrimeiler"in, "devrimci Marksistler"in ve
"komünistler"in 1917 Şubat'ma ilişkin çıkardıkları, daha doğrusu kendi oportünist tezlerini
kanıtlayabilmek için çıkarmak istedikleri sonuç budur. Artık Lenin (demokratik devrimi
öngören) eski ve yanlış görüşleriyle değil yeni, modern ve doğru görüşleriyle ele alınmalıydı.
"Bütünlüğü içerisinde değerlendirilmeliydi":
"İnsan kendisini sınıf mücadelesinin gerçek çizgisine uydurmalıdır. Bunun için en değerli
kılavuz Lenin'dir; ama Lenin'in bütünü göz önünde tutulmalıdır." (Trocki, Sürekli Devrim, Sf.
131)
Genel olarak doğru. İnsan sınıf mücadelesinin deneyimlerinden öğrenmeli. Trocki burada
Lenin'in yanlış fikirlerinden vazgeçtiğini, dolayısıyla Lenin'i değerlendirirken yeni fikirlerinin
göz önünde bulundurulması gerektiğini ima ediyor. Dolayısıyla pek temiz sayılmaz. Lenin
neredeyse ömrünün tamamına (son 7 yıl sayılmaz ise) yanlış fikirleri savunmuş, son 7 yılında
ise deneyimlerden hareketle Trockist olmuş!
Neydi Lenin'deki değişiklikle ifade edilen? Lenin gerçekten anlayışının eleştirisini yapıp
Trocki'nin sürekli devrim teorisini mi benimsedi?
Lenin'in Leninizmden kopup Troçkizme geçmesi elbette sözkonusu değildir, olamaz. Bu
iddia bile başlı başına bir kendini beğenmişlik içerir, Lenin demokratik devrim, sosyalizm,
köylülük, proletaryanın önderliği, devrimin aşamaları vb. konularda görüşlerini yanlış ilan
edip değiştirmedi. Böyle olsaydı Lenin saklamaz; açık bir tartışma ve özeleştiri süreciyle
ortaya koyardı.
Lenin'de (özü itibarıyla) değişen bir şey yoktu. Değişen yalnızca nesnel koşullar, sınıflar
arası güç ve ilişkilerdi. Teoride bir hata yoktu. Ancak strateji ve taktik nesnel koşullara ayak
uydurmak, sınıflar arasındaki mücadeleye uygun hale gelmek zorundadır. Özellikle taktik,
sınıf mücadelesi içerisinde yığınların kazanılması, egemen sınıflar karşısında yeni mevzilerin
113
kazanılması için sürekli yenilenebilir ve değişebilir. Devrimci komünist partinin bir dönem
önceki taktiğini değiştirerek yeni bir taktiği kullanması eski taktiğin yanlış olduğunu
göstermez. Yığın hareketinin yükseldiği bir dönemde fabrikaların işçiler tarafından
denetlenmesi sloganı ortaya atılabilir. Bir dönem sonra yığın hareketi gerilediğinde bu slogan
geri çekilebilir. Taktik ve sloganların koşullara bağlı olarak değişmesi onların yanlış olduğu
anlamına gelmez. Koşullara bağlı olarak değişebileceğini gösterir.
Strateji de koşullara göre değişir. Taktik belli bir stratejik hedef ve tarihsel dönemdeki
küçük savaşım dönemlerine yönelik yaklaşımlardır. Strateji ise büyük tarihsel dönemlerdeki
temel amacı ve bu amaca giden yolun, sınıf güçlerinin en genel görünümünü verir. Bu
nedenle strateji, tarihsel dönüşümler veya nesnel koşullardaki önemli değişiklikler sonucu
değişir.
Lenin'deki "değişimi" tartışmadan önce 1917 Şubat'ında ne olduğu üzerinde duralım.
1917 Şubat devrimi bir burjuva demokratik devrim olarak gerçekleşti. Devrim Menşevik
ve Sosyalist-Devrimeilerin önderliğinde gerçekleşti. Bolşevikler de tüm güçleriyle devrime
katıldı. Bu devrimin proletaryanın önderliğinde değil küçük burjuvazinin önderliğinde
gerçekleşmesi anlamına geliyordu, iktidara gelen küçük-burjuvazi proletaryanın gücü ve
ağırlığından dolayı hızla burjuvazinin kampına geçti. Devrim iktidara burjuvaziyi getirdi.
Dolayısıyla demokratik devrimin temel taleplerinden olan toprak sahiplerinin
mülksüzleştirilmesi, barış ve ulusların kaderlerini tayin hakkı ilkesi hayata geçirilemedi.
Burjuvazinin bu talepleri hayata geçirmesi mümkün değildi. Ancak demokratik devrim yine
de bazı taleplerini gerçekleştirdi. Çarlık yıkıldı, siyasal özgürlükler kazanıldı. Bolşevik parti
yasal hale geldi. Lenin ülkeye döndü. Devrimci basın, Sovyetler, sendikalar, dernekler
özgürlük kazandı.
Trocki tüm demokratik taleplerin gerçekleşmediğinden hareketle 1917 Şubat'ında
demokratik devrimin gerçekleşmediğini söyler. Burjuvazinin başa geldiği, proletaryanın
önderlik etmediği demokratik devrimlerde talepler tutarlı olarak hayata geçirilmemiştir.
Burjuvazinin ve küçük-burjuvazinin önderliğinde gerçekleşen demokratik devrimlerin tüm
taleplerini gerçekleştirmesi beklenemez zaten. Klasik bir burjuva demokratik devrim olan ve
burjuvazinin ilerici olduğu dönemde gerçekleşen 1789 Fransız devrimi dahi tüm demokratik
taleplerini gerçekleştirememiştir. Feodal toprak mülkiyeti ve sertlik ortadan kaldırılmış,
feodal sınıflar iktidardan uzaklaştırılmıştır. Ancak kısa süreli bir demokrasiden sonra açık bir
diktatörlüğe geçilmiş; insan hakları yeniden ayaklar altına alınmıştır. Burjuvaziden fazlası da
beklenemezdi.
Ancak demokratik talepler tam olarak gerçekleşmedi diye kimse 1789 Fransız devrimi;
burjuva demokratik devrim gerçekleşmemiştir demedi. Ancak Trocki 1917 Şubatında
demokratik devrimin tüm talepleri gerçekleşmediğinden hareketle Rusya'da asla demokratik
devrim gerçekleşmediğini iddia etmektedir:
"Biz demokratik devrimi, (ekim devrimiyle birlikte -yz)başka herhangi bir yerden daha
derinlemesine, daha kararlı, daha kusursuz bir biçimde tamamlamış olmamıza rağmen,
bağımsız bir demokratik devrim yaşamadık." (Trocki, Sürekli Devrim, Sf. 109)
1917 Şubat'mda bir demokratik devrim gerçekleşmemiş. Ancak Ekim devrimiyle hem
sosyalist hem de demokratik devrim gerçekleşmiş. Peki feodal sınıfların iktidardan
uzaklaştırılıp yerine burjuvazinin geçmesi, çarlığın ortadan kaldırılması, Sovyetler, partiler ve
devrimci basma özgürlük sağlayan siyasal demokrasi, iktidardaki sınıfın değişmesi anlamına
gelen siyasal devrimin gerçekleştiğini göstermez mi? Elbette bu demokratik devrimin tam
zaferi değildir, ancak eksiklikleriyle beraber demokratik devrim gerçekleşmiştir. Küçük
burjuvazinin önderliğinden demokratik devrimin tam zaferini beklemek hayalciliktir.
Trocki demokratik devrimin kesin zaferi ile demokratik devrimi birbirine
karıştırmaktadır. Bolşevik Partinin asgari programı demokratik devrimin gerçekleşmesi değil
demokratik devrimin kesin zafer kazanması ve kesintisiz sosyalist devrime geçişti.
114
Demokratik devrimin kesin zaferi proletarya ve köylülüğün devrimci demokratik
diktatörlüğünü öngörüyordu. Trocki proletarya ve köylülüğün demokratik diktatörlüğünün
kurulamamış olmasından yola çıkarak bir demokratik devrim gerçekleşmediğini iddia ediyor.
1917 Şubat devriminin kendi tezlerini doğruladığını, proletarya ve köylülüğün demokratik
diktatörlüğü, demokratik devrim, küçük burjuvazinin iktidarının gerçekleşemez olduğunu,
Bolşeviklerin eski programının baştan sona yanlış olduğunu söylüyor.
Proletaryanın demokratik devrimdeki amacı olan proletarya ve köylülüğün devrimci
demokratik diktatörlüğü 'saf olarak hayata geçirilmedi. Stratejik hedefin gerçekleşmesi
sınıflar arasındaki güç ilişkilerine bağlıdır. Proletarya küçük burjuvaziyi yedekleyip
demokratik devrime önderlik edemedi. Tersine küçük burjuvazi proletaryayı yedekledi. Ama
Çarlık yıkıldı ve demokratik özgürlükler sağlandı. Toplumsal yaşam hedeflere göre değil
sınıflar arasındaki mücadele ve güç ilişkilerine göre belirlenir. 1917 Şubat devriminde
proletarya önderliğini sağlayamadı. Milyonlarca köylülükle proletarya önderliğinde bir ittifak
kurulamadı. Böyle olunca gerçekleşen devrim proletarya ve köylülüğün devrimci demokratik
diktatörlüğüyle değil bir burjuva diktatörlüğüyle sonuçlandı. Çarlık rejimi, Rusya'yı dünyanın
en özgürlükçü ülkesi haline getiren demokratik bir rejimle değiştirildi. Proletarya ve komünist
parti burjuva devrime önderlik edemeyince, köylülük hatta proletaryanın çoğunluğu
burjuvazinin peşine takıldı. Burjuva devrim sınıflar arasındaki somut güç ilişkilerinden dolayı
Bolşevik Partinin tam anlamıyla bir başarısıyla (tasarladığı gibi) sonuçlanmadı.
Bu Bolşevik Partisinin programının yanlış olduğu göstermiyor, güçlerin yetersiz
hazırlandığı anlamına geliyordu. Lenin, 1905 yenilgisi üzerine proletarya ve köylülüğün
devrimci demokratik diktatörlüğü perspektifinin yanlış olduğunu iddia edenlere söyle der:
"Devrimin bu ilk girişiminin sonucu olan yenilgisi, amacın hatalı olduğunu değil, ama
kuvvetlerin yetersiz hazırlandığını, devrimci bunalımın yeter ölçüde geniş ve derin olmadığını
-ve Stopilin'le şürekasının onu, en övülesi çabayla genişletmeye ve derinleştirmeye
çalıştıklarını- göstermiştir." (Lenin, Tasfiyecilik Üzerine, Sf. 27)
Yenilgi veya hedefin gerçekleşmemesi stratejinin (proletarya ve köylülüğün devrimci
demokratik diktatörlüğü) yanlış olduğunu göstermiyor, güçlerin yeterince hazırlanamadığmı
gösteriyordu. Eğer her yenilgi stratejinin yanlış olduğu anlamına gelseydi, herhangi bir
sosyalist devrim girişimi başarısızlıkla sonuçlanınca, devrimci komünist partinin
sosyalizmden vazgeçmesi gerekirdi. Tıpkı, 1905 yenilgisiyle bazı yol kısa yol arkadaşlarının
Bolşevik-lerden ayrılması ve Trocki gibi yarı-Menşeviklerin tasfiyeciliğe sürüklenmeleri gibi.
Her program proletaryanın çıkarlarına en uygun olanı genel olarak, somut biçimlerinden
ayırarak 'soyut' haliyle ifade eder. Burjuva devrimde, proletarya, köylülüğe önderlik ederek
proletarya ve köylülüğün devrimci demokratik diktatörlüğü kurulacaktı. Proletarya ve
komünist parti bunu çeşitli (nesnel ve öznel) sebeplerden dolayı 'saf olarak sağlayamadı.
Ancak burjuva devrim Bolşevik partinin öngördüğü gibi öncelikle patlak verdi. Demokratik
devrim ayrı bir aşama olarak gerçekleşti. Lenin Troçki'nin iddiasının aksine demokratik
devrimin gerçekleştiğini söyler:
"İktidarın ikiliği, devrimin gelişmesinin geçici bir döneminden, onun olağan bir burjuva
demokratik devrimin ötesine gittiği, ancak 'arı durumdaki' bir proletarya ve köylülük
diktatörlüğüne de henüz varamadığı bir dönemden başka bir şeyi yansıtmıyor." (Lenin, Ekim
Devrimi Dosyası, Sf. 48)
Devrim bir demokratik devrim olarak gerçekleşmiş, hatta ötesine geçmiştir. Ancak güç
ilişkileri nedeniyle proletarya ve köylülüğün demokratik diktatörlüğüne 'arı' biçimiyle
varılamamıştır. Troçki'nin söylediğinin aksine demokratik devrimin ayrı bir aşama olarak
gerçekleşmiştir.
Lenin bu konuda o kadar nettir ki; görevin sosyalist devrim olduğunu savunurken
demokratik devrimin gerçekleştiği üzerinden hareket eder. Bunu tartışmaya açmaz. Tartışma
konusu demokratik devrimin gerçekleşip gerçekleşmediği değil, gerçekleşen demokratik
115
devrimin sonuna değin götürülüp götürülmeyeceğidir. Demokratik devrim gerçekleşmiştir.
Ancak demokratik devrimi sonuna kadar, tüm talepleri gerçekleşinceye kadar devam ettirme
düşüncesi yanlıştır. Devrimin demokratik aşaması geride kalmıştır. Devrimci sonuna
değincilik (Menşeviklerin ve bir kısım Bolşevik'in taktiği) sosyalist devrimi bilinmez bir
geleceğe ertelemek; yani burjuvaziye kuyruk olmak demektir:
"Devrimci sonuna değincilik, bir yandan yığınların burjuvazi tarafından aldatılmasının,
köylülerin ve bir bölüm işçinin körü körüne kanıcılığmm mey-vesidir; öte yandan Büyük
Rusları öbür halkların cellatları durumuna getirerek bozmuş olan çarlığın geleneklerini
'dindarca' koruyan ilhaklar ve banka kazançlarından bir noktaya kadar çıkar sağlayan küçük
patronun çıkarlarını ve kafa yapısını dışa vurur." (Lenin, Ekim Devrimi Dosyası, Sf. 51)
Devrimin birinci aşaması genel olarak gerçekleşmişti. Görev, demokratik devrimi sonuna
kadar götürmek değil devrimin ikinci aşaması olan sosyalist devrime geçmekti:
"Rusya'daki güncel duruma özgün olan şey, proletaryanın yetersiz bilinç ve örgütlenme
düzeyi sonucu iktidarı burjuvaziye veren devrimin birinci evresinden, iktidarı proletarya ve
köylülüğün yoksul katmanlarına verecek olan ikinci evresine geçiştir." (Lenin, Ekim Devrimi,
Sf. 38)
Lenin demokratik devrimin sonuna değinci anlayışına karşı çıkarak, devrimin sosyalist
evresine geçişin zorunlu olduğunu belirtir. İşte Trocki bunu Lenin'in fikir değiştirmesi ve
Troçkizm'e geçmesi olarak ilan etti. Tabi bunu Lenin öldükten sonra yaptı. Trocki'ye göre
Lenin, Şubat devriminden sonra
Nisan tezleri ile 'sürekli' devrim kuramını benimsemiştir. Demokratik devrimi
savunmaktan vazgeçmiş sosyalist devrimi savunmuştur. Bu tarihten itibaren Lenin proletarya
ve köylülüğün devrimci demokratik diktatörlüğü tezinin yanlış olduğunu görmüş, hayatı
boyunca savunduğu bu tezden vazgeçmiştir. Bu tarih Lenin için bir dönüm noktasıdır. Gerçek
Leninizm asıl olarak bu tarihten sonra başlar denilebilir,
"1905-17 Bolşevik deneyimi 'demokratik diktatörlük'ü kapatıp, üzerine süngüyü
vurabilmiştir. Kapının üzerine Lenin kendi elleriyle 'Girilmez, Çıkılmaz' ibaresini yazmıştır,"
(Trocki, Sürekli Devrim, Sf. 109)
Neler neler! Lenin demokratik devrimden vazgeçmiş, proletarya ve köylülüğün
demokratik diktatörlüğünü yanlış ilan etmiş. Nerde? Hangi özeleştirisinde? Sömürge ülkeler
üzerine yaptığı yorumlarda mı, yoksa küçük burjuvazi üzerine tezlerinde mi?
1917 Şubatından gerçekleşen devrimden sonra Menşevikler ve Bolşeviklerin büyük kısmı
demokratik devrimin sonuna değin götürülmesinden yana bir tutum sergilediler. (Kısa bir süre
için Stalin de bu yanılgıya düştü; Nisan tezlerinden sonra Lenin'in yanında yer aldı.)
Demokratik devrim gerçekleşmişti ancak onun temel talepleri henüz gerçekleşmemişti.
İktidardaki burjuvazi demokratik talepler konusunda zorlanmalıydı. Sosyalist devrime geçiş
ancak demokratik taleplerin tamamının hayata geçirilmesi, demokratik devrimin sonuna kadar
götürülmesinden sonra gerçekleşebilirdi. Bu da nispeten "demokrasi"nin ve kapitalizmin
gelişmesini öngören Menşevik anlayışı ifade ediyordu.
Bolşeviklerin, siyasi tarihinin başlangıcından itibaren savundukları görüş bu değildi.
Lenin, demokratik devrimin önemine, demokratik taleplerin hayata geçirilmesi için
mücadelenin aciliyetine değinmiş, ancak partinin perspektifini uzun süreli bir demokratik
gelişimle sınırlı tutmamıştır. Lenin, RS-DİP'in kuruluşundan beri, Bolşeviklerin 1917 Şubatı
sonrasında savunduğu devrimci sonuna değinciliğe karşı olmuş, demokratik devrimden
kesintisiz sosyalist devrime geçişi savunmuştur. Bolşevik partinin programı kesintisiz geçiş
üzerine kurulmuştu. Proletaryanın önderliğini öngören bu anlayış demokratik devrimi,
proletarya ve köylülüğün devrimci demokratik diktatörlüğünü amaçlıyordu. Proletaryanın
amacı buydu; ancak sosyalist devrime geçiş için belirleyici olgu bu değildi. Bolşeviklerin
hedefi tam anlamıyla gerçekleşmemiş olsa da, devrim genel olarak demokratik aşamasını
aştığında sosyalist devrim gündeme gelecekti. Kesintisiz devrim devrimin birinci
116
(demokratik) aşamasında durmayı değil ikinci (sosyalist) aşamasına geçmeyi öngörüyordu.
Bunu ayrıntılı olarak yukarıda işledik.
Bu nedenle Lenin 1917 Şubat'ından sonra fikir değiştirmek bir yana eski tezini
tutarlılıkla, temel noktaları aynı kalmak üzere güncel, somut gerçekliğe uyarlayarak
savunmaya devam ediyordu. Başından itibaren savunduğu gibi yarı yolda durulmamak,
demokratik devrimden sosyalist devrime güçleri seferber ederek geçilmeliydi. Burada yeni
olan, Lenin'in geçmişten kopararak yeni bir teorik perspektife geçişini sağlayan bir durum söz
konusu değildir.
Nisan tezleriyle Lenin, demokratik devrimin genel olarak gerçekleştiğini ortaya koyar.
Nisan tezlerinde birinci nokta budur. İkincisi, devrimi sonuna değin götürme anlayışı
proletaryaya ihanet, burjuvaziye kuyruk olmak anlamına gelir. Buradan yola çıkarak ortaya
atılan üçüncü temel tez de, proletaryanın bu koşullarda görevinin demokratik devrimi sonuna
götürmek değil güçleri seferber ederek sosyalist devrime geçmek olduğudur. Artık sosyalist
devrim sloganı (demokratik devrim aşamasının tüketilmesiyle) acil bir görev haline gelmiştir.
Rusya koşullarında bu öngörülmez bir durum değil önceden öngörülen koşulların
olgunlaşmasıyla da gerçekleştirilen bir durumdur.
Trocki, Lenin'in hiçbir zaman sosyalist devrim sloganını kullanmayacağını mı
düşünüyordu? Evet, böyle düşünüyordu. Çünkü Trocki, Bolşevikleri sürekli olarak sosyalist
devrimi belirsiz bir geleceğe atlamakla, demokratik devrim sloganını savunarak sosyalist
devrimi unutmakla, dahası proletaryayı kapitalizm sınırlarında tutmakla suçlamıştır. Lenin
zamanı geldiğinde, yığın hareketi demokratik aşamayı (bir yanıyla demokratik küçük
burjuvaziyi iktidara getirerek ve teşhir ederek Bolşeviklerinin hedeflemediği bir şekilde
demokratik aşama a silmiştir) aştığında sosyalist devrim sloganını ortaya attığında Trocki
şaşırmış kalmıştır. Leninizm'i, Bolşevizm'in temel çizgilerini bilmediğinden Lenin'de hiç
beklenmeyen, daha önce hiç düşünmediği bir perspektif görmüştür. Bolşevizm'den hiçbir şey
anlamamış olan Trocki, nesnel koşullardaki değişikliğe bağlı olarak Lenin'in parti programına
tamamıyla sadık kalarak sosyalist devrimi savunmasını "büyük bir değişiklik" olarak nitelemiştir.
Trocki 'Lenin'in değiştiğini' kanıtlamak için kullandığı temel tezlerden birisi eski
Bolşeviklerin çoğunun Nisan tezlerine kadar demokratik devrimin sonuna kadar
götürülmesini savunmuş olmalarıdır. Trocki'ye göre eski Bolşevikler, Bolşevizmin yanlış
programı sonucu yanlış bir perspektif benimsemişlerdi. Lenin ise Bolşevizmin yanlış
programından vazgeçmişti. Yeni bir anlayışa kavuşmuştu.
Trocki gene yanılıyor. Demokratik devrimin sonuna değin götürülmesini savunan eski
Bolşevikler, Leninist stratejinin temeli olan demokratik devrimden kesintisiz sosyalist
devrime geçiş anlayışından uzaklaşmışlar; Bolşevizmin programındaki diyalektiği ortadan
kaldırmışlardır. Eski Bolşevikler, tam da eski Bolşevik anlayışın diyalektik özünü atıp onu
dogmatikleştirmek, demokratik devrim sınırları içerisinde tutmak istemişlerdir. Sorun
Bolşevizmin programında değil eski Bolşeviklerin Bolşevizm'in programından (Leninist
stratejiden) uzaklaşmalarmdaydı.
Yeni bir tez gibi gelebilir. Ama değil. Her devrimci komünist partide devrimci çizgiden
uzaklaşan öğeler ortaya çıkabilir. Bunlar devrimci komünist partinin programının yanlış
olduğu, değişmesi gerektiği anlamına gelmez. Sınıf mücadelesi bazı unsurlarda kalıcı ve yol
ayrımına sürükleyen bazı unsurlarda da geçici kafa karışıklıklarına yol açabilir.
Eski Bolşeviklerin Leninist stratejiden kısa bir süre için (Nisan tezlerine kadar)
uzaklaşmalarını yalnızca dogmatizmle açıklamak doğru olmaz. Şubat devrimi sonrası ortaya
çıkan nesnel koşullar, olağan, sıradan ve kolayca çözülebilecek koşullar değildi. Demokratik
devrim gerçekleşmiş; ancak iktidar proletarya ve köylülüğe değil burjuvaziye geçmiş;
demokratik devrimin bazı temel talepleri gerçekleşmemiştir. Proletarya ve köylülüğün
demokratik diktatörlüğü iktidar biçiminde değil ama Sovyetler biçiminde kendini göstermiştir. Böylece ülkede ikili iktidar durumu ortaya çıkmıştır. Bir yanda burjuvazinin, bir
117
yanda Sovyetlerin iktidarı. Sovyetler iktidara müdahale edebiliyor, 'sokakları' kontrolünde
tutuyordu. Nesnel koşullardaki bu çelişkiler, eski Bolşevikleri kafa karışıklığına sürükledi.
Büyük bir deha ile koşulları çözümleyen Lenin, Nisan Tezleri ile somut durumu tahlil ederek
Bolşeviklerin (demokratik talepleri de içermek üzere) sosyalist devrim için hareket geçmeleri
gerektiğini tespit etti.
Lenin, Trockist olmadı, sürekli devrim kuramını benimsemedi. Demokratik devrim ve
sosyalist devrimin ayrı olgular olduğunu, ancak aralarında geçiş olabileceğini 1905'te de 1917
Şubat devriminden sonra da savundu. Lenin şubat devriminden sonra Trocki'nin 'sürekli'
devrim teorisini savunmak bir yana söyle söyler:
"Kautsky, Hilferding, M arı ov. Çernov, Hillquit, Longuet, MacDonald, Turati ve
'ikibuçukuncu' Marksizmin tüm diğer kahramanları... Burjuva-demokratik ve proletersosyalist devrim arasındaki karşılıklı ilişkiyi anlayamadılar. Birincisi, ikincisine geçer.
İkincisi, geçerken birincisinin sorunlarını çözer. İkincisi, birincinin eserini pekiştirir.
İkincisinin birinciyi ne derece geçmeyi başaracağını mücadele ve yalnızca mücadele tayin
eder." (Lenin, Seçme Eserler, C. 6, Sf. 519)
Demokratik devrimden sosyalist devrine geçiş kesin değildir, belirleyici olan
mücadeledir. Devrim demokratik aşamasında da kalabilir. Kautsky gibi Trocki de bu temel
gerçeği anlayabilmiş değildir.
Lenin Rus devriminin içinde bulunduğu evrenin burjuva demokratik olduğunu
söylemiştir. Ancak burjuva devrim genel anlamıyla gerçekleştikten sonra (burjuva devrim
sonuna kadar tamamlandıktan sonra değil) sosyalist devrim zamanı gelmiştir. Artık görev
proletarya ve emekçi köylülüğü sosyalist devrim için seferber etmektir. Lenin'in devrim
anlayışında ne nesnel koşulların dayattığı aşamaların üzerinden atlamak ve iradecilik vardır,
ne de köylülükle şiddetli çatışmalara girmek vardır. Lenin'in devrim anlayışında yığınların
(emekçi köylülüğün) sosyalizm için kazanılması, burjuva iktidarının demokratik görevleri
gerçekleştiremeyeceğini teşhir ederek (yığınların deneyimiyle) onları sosyalizme hazırlama,
proletarya diktatörlüğünü yığınları (köylülüğü) kazanarak kurma vardır. Böylece proletarya
diktatörlüğünde proletarya ve emekçi köylülüğün çatışması bir yana ittifakı söz konusu olur.
Lenin'in görüşü Trockist 'aşamasız ve sürekli' devrim değil, yığın hareketinin, düzeyi ve
talepleri üzerinden devrimin burjuva devrimden proleter devrime ilerletilmesidir. Bu baştan
sona Troçkizm'e karşıdır.
Lenin'in devrim anlayışında temel olarak bir değişiklik olmamıştır. Bolşevik partinin
1905 devrimi öncesinde de sonrasında da ilk hedefi proletarya ve köylülüğün devrimci
demokratik diktatörlüğü (demokratik devrim) olmuştur. Proletarya açısından demokratik
devrimdeki amaç yeni bir kapitalizm kurmak değil sosyalizm mücadelesinin olanaklarını
genişletmek ve sosyalist devrimi yakınlaştırmaktır. Demokratik devrim bundan öte bir anlam
ifade etmez:
"Gerçekten, demokratik bir yöndeki siyasal dönüşümler ve hele siyasal devrimler hiçbir
zaman ve hiçbir durumda, koşullar ne olursa olsun, sosyalist devrim sloganını ne gölgede
bırakabilir, ne de güçten düşürebilir. Tersine, sosyalist devrimin tabanını genişleterek, yeni
küçük burjuvazi katmanlarını ve yarı proleter yığınları sosyalizm savaşma sürükleyerek,
sosyalist devrimi yakınlaştırmaktan başka hiçbir şey yapmazlar." (Lenin, Ekim Devrimi
Dosyası, Avrupa Birleşik Devletleri Sloganı Üzerine, Sf. 13)
Lenin demokratik devrimin önemini her zaman sosyalizm mücadelesi açısından ele
almıştır. Yığınların bilinç, örgütlenme ve hareket düzeyine denk düşen demokratik evresini
aşan devrim artık sosyalist devrim evresine girmiş demektir. Sosyalist devrimin görev haline
gelmesi için bütün demokratik görevlerin hayata geçirilmesi gerekmez. 1917'de de böyle
oldu. Demokratik devrim gerçekleşti, hareket demokratik evresini genel olarak aştı ve
sosyalist devrim için koşullar olgunlaştı. Burjuva devrim gerçekleştikten sonra görev
(Leninizmin başından beri belirttiği gibi) sosyalist devrime geçiştir. Öngörüldüğü gibi
demokratik devrimden sosyalist devrime geçilmeliydi. Bu demokratik devrimin
118
zorunluluğunun inkarı değil demokratik devrimden sosyalist devrime geçişti. Bu Lenin'in
Troçkizm'e geçmesi değil bizzat Leninizm'in kendisidir. Ve Leninizm'in Troçki'nin yığınların
bilinç ve örgütlenme düzeyini dikkate almayan oportünist 'sürekli' devrim teorisiyle yakından
uzaktan ilgisi yoktur. 1917 Şubat ve Ekim devrimi Troçki'nin sürekli devrim anlayışını
doğrulamaz; Lenin'in kesintisiz devrim anlayışını kanıtlar. Bu ikisinin üzerinde yükseldiği
tezler birbirine karşıttır.
4.9 Marks ve Engels'in Görüşü
Yaygın bir görüşe göre Troçki'nin sürekli devrim anlayışında Marks ve En-gels'e
dayandığı söylenir. Marks ve Engels de sürekli devrimi savunmuş, Troçki ise teoriyi
emperyalizm çağında bilimsel bir içeriğe kavuşturmuş.
Öyle ki; Troçkist olmaktan çekinen bazı 'aşamasız' ve sürekli devrimciler de kendilerinin
Trocki'ye dayanmadığını, sürekli devrim anlayışının zaten Marks ve Engels'te yer aldığını
söylerler.
Marksizm'i anlamaymca, bihaber olunca sözcük oyunu yapmak gerekiyor. Marks ve
Engels'in devrim anlayışları, kapitalizmin birinci evresinin özelliklerini incelenmeden
Marks’ın bir alıntısına bakarak Marks ve Engels aslında Troçki'nin tezlerini müjdelemişlerdi
demek komik duruma düşmektir.
Marks ve Engels, Fransa, Almanya ve diğer gelişmiş kapitalist ülkelerde öncelikle
burjuva devrimin gerçekleştirilmesi gerektiği görüşünden hareket ettiler. 1848-49
devrimlerine kadar proletaryanın demokratik devrimde burjuvaziyi desteklemesi gerektiği
savundular.
1848-49 devrimleri gösterdi ki, burjuvazi demokratik devrime önderlik etmek niyetinde
değildi. Çünkü proletaryadan korkusu, feodalizme öfkesine baskın geliyordu. Burjuvazi
feodal beylerle proletaryaya karşı anlaşma/uzlaşma yoluna girmişti.
1848-49 devrimlerinden sonra Marks ve Engels, demokratik devrimde proletaryanın artık
burjuvaziyi değil küçük-burjuvaziyi desteklemesi gerektiğini savundular. Proletarya küçük
burjuvaziyi destekleyecek, bir demokratik cumhuriyet kurulacaktı. Proletaryanın iktidar
mücadelesi ise ancak bundan sonra başlayabilecekti.
Marks ve Engels'te demokratik devrimde proletaryanın önderliği anlayışı görülmez.
Proletarya burjuvaziyi veya küçük-burjuvaziyi destekleyecektir. Ancak mücadeleye aktif
olarak katılan proletarya demokratik devrim gerçekleşince beklemeyecek gücü oranında
sosyalist devrime geçmeye çalışacaktır.
Marks’ın yazısının çevirisinde kullanılan 'sürekli' sözcüğü Trocki'nin teorisine görderme
yapmak için kötü niyetli bir şekilde kullanılmıştır. Oysa Marks’ın anlayışında Trocki'nin
tezlerinden hiçbirisi yoktur, Trocki küçük burjuvazinin demokratik devrime önderlik
edemeyeceği söyler, Marks ve Engels ise proletaryanın küçük burjuvazinin önderliğini
desteklemesi ve onu iktidara taşıması gerektiğini söyler. Öncelikle bir demokratik devrimi
öngörür. Ancak bu devrimden sonra proletaryanın sosyalist devrime geçebileceğini söyler,
Marks ve Engels'in görüşleri ile Trocki'nin görüşleri arasında benzerlik bulmak dahi
oldukça zordur. Eğer bir ilişkilendirme kurulacaksa Bolşevik ve Menşevik devrim anlayışıyla
ilişkilendirmek çok daha rahat ve gerçekçidir,
Menşevikler, Marks ve Engels'in proletarya demokratik devrimde burjuvaziyi
desteklemeli fikrini benimserler, Marks ve Engels'in proletaryanın henüz yeterince
gelişmediği, kapitalizmin birinci evresi için söyledikleri bir tezi dogmatik olarak kabul
ederler. Hatta daha da geriye giderek kesintisiz geçişe karşı çıkarak uzun bir kapitalist gelişme
119
dönemi öngörürler. Bu Marksizm'e sadık kalmak değil onun dogmatikleştirilmesi, siyasal
olarak ise burjuvaziye kuyruk olunmasıdır.
Bolşevikler, Marks ve Engels'in görüşlerinde bulunmayan demokratik devrimde
proletaryanın önderliğini ortaya koyarak demokratik devrimin hem daha tutarlı
gerçekleşmesini, hem de sosyalist devrime kesintisiz geçişi bilimsel olarak savunurlar. Marks
ve Engels'in belirttiği gibi devrimin demokratik aşamasından atlamadan, ona daha tutarlı bir
yön vererek ve proletaryanın nihai amacı yolunda faydalanarak bilimsel bir strateji
oluştururlar. Bu yönüyle Bolşevikler Marksizme sadık kalmış; Marksizm'in mirasını daha da
geliştirmiş, nesnel koşullara uyarlamıştır.
4.10 Sürekli Devrim Anlayışını Tarih Doğrulamış mıdır?
Trockistlerin sürekli devrim anlayışını savunurken yineleyegeldikleri iddialardan birisi de
sürekli devrimin tarihsel deneyim/pratik tarafından kanıtlandığıdır.
Göz var, nizam var!
Sürekli devrimin tarihsel pratik tarafından kanıtlanması ne demektir? Şu şartların bir
bütün olarak sağlanması gerekir:
a. Hiçbir ülkede demokratik devrim ayrı bir aşama olarak gerçekleşmemek.
b. Hiçbir ülkede küçük burjuvazi devrimci harekete önderlik etmemeli, iktidara
gelmemeli.
c. Hiçbir ülkede küçük burjuvazi iktidara geldiğinde emperyalizme nispeten olsa dakarşı durma tavrını sergilememeli.
d. Gerçekleşen demokratik devrimlerin proletarya ve köylülüğe hiçbir yararı
dokunmamak.
e. Leninist kesintisiz devrim stratejisi (Troçki'ye göre Stalinsit strateji) ile hiçbir devrim
gerçekleşmemek, demokratik devrimden (proletarya ve köylülüğün demokratik diktatörlüğü)
sosyalist devrime geçilememek.
Daha da sıralanabilir. Sürekli devrimin tarih tarafından doğrulanması için bu şartların
hepsinin gerçekleşmesi gerekse de biz bir tekinin gerçekleşmiş olmasına da razıyız.
Trockistler sürekli devrimin tarih tarafından doğrulandığını iddia ederken 1917 Şubat
devrimini ve 1927-29 Çin devrimini kastederler.
Şubat devrimini yukarıda tartıştık. Sosyalizmden ayrı bir aşama olarak demokratik
devrimin (tüm taleplerin gerçekleşmesinden bahsetmiyoruz) gerçekleşebileceğini gördük.
Lenin bunu ısrarla savundu. Bu noktadan yola çıkarak devrimin demokratik aşamayı geçtiğini
ve sosyalist devrime geçilmesi gerektiğini savundu.
1927-29 Çin devrimi yenilgiyle sonuçlandı. Yenilgi de Çin Komünist Partisinin yanlışları
büyük rol oynadı. Çin Komünist Partisi büyük kitlesel güç sağladığı zamanlarda bir tutarlı bir
komünist parti olamadı. İçerisinde anti-komünist akımları barındırdı, bu da parti politikası
üzerinde etkisini gösterdi.
Komünist Enternasyonal'in Çin devrimi için öngördüğü strateji emperyalizme karşı
proletarya önderliğinde verilecek bir kurtuluş savaşı (proletarya ve köylülüğün devrimci
diktatörlüğü) ve kesintisiz sosyalist devrime geçişti (proletarya diktatörlüğü). Çin Komünist
Partisi (ÇKP) bu doğru strateji ile büyük emekçi yığınları kazandı, büyük bir Kızıl Ordu
kurdu. Ancak ÇKP yığın hareketine doğru ve zamanında müdahale edemedi. Devrimin nesnel
120
koşullarının da yeterince olgunlaşmamasmdan ve ÇKP'nin hatalarından dolayı devrim
yenilgiyle sonuçlandı.
ÇKP emperyalizmin işgali karşısında, anti-emperyalist demokratik devrim stratejisini
benimsedi. Bu strateji gereği acil görev emperyalizmin ülkeden kovulması, bunun için
emperyalizme karşı çıkan bütün güçlerle birlikte savaşılması idi. ÇKP bu doğrultuda
emperyalizme ordu kurup karşı savaşan tüm küçük burjuva ve burjuva partilerle ittifaka girdi.
Devrimin anti-emperyalist aşamasında emperyalizme karşı savaşan burjuva ve küçük burjuva
partilere savaş açmak emperyalizmin kesin zaferi ve teslimiyetçilik anlamına gelir. Bu
nedenle ÇKP'nin tutumu doğruydu. Emperyalizme karşı savaş içerisinde burjuva ve küçük
burjuva partiler ciddi bir yığınsal güç sağlamıştı. ÇKP de hızla büyüyerek kitle temeli sağladı.
Bu ittifak ile Koumintang hükümeti kuruldu. ÇKP bunun içinde yer aldı. Yanlış burada
değildi.
Komünist Enternasyonal'in önderliğinde hayata geçirilen strateji doğruydu. ÇKP küçük
bir aydın partisinden büyük bir işçi partisi haline gelmiş, bazı bölgeleri kontrolü altına almıştı.
Ancak ÇKP, Koumintang'ta devrimci bir komünist parti olarak değil bütün ipleri burjuvaziye
bırakmış ve en temel noktalarda tavizler veren bir parti olarak yer almıştır. Bu da devrimin
başarısını, proletaryanın hegemonyasını engellemiş, burjuvazi egemen olmuştur. (ÇKP'nin
daha uzun bir eleştirisi yapılabilir, ancak konumuz bu değil)
Zaten Koumintang hükümeti emperyalizmin ülkeden kovulmasıyla kurulmuş değildir,
işgal devam etmektedir. Bu yüzden ÇKP'nin önderliğinde olsa da demokratik devrimin tam
anlamıyla gerçekleşmesinden söz edemeyiz. Ancak demokratik taleplerin hayata geçmesi için
gerekliydi. ÇKP'nin yanlış ve teslimiyetçi tavrı bu sonucu ortaya çıkardı.
Yenilgi, Komünist Enternasyonal'in stratejisi yanlıştır sonucunu vermez. Strateji
doğruydu, ancak ÇKP'nin onu uygulayışı ve taktikleri yanlıştı. Komünist Enternasyonal'in bu
noktadaki müdahaleleri yetersizdi. Her yenilginin stratejinin yanlış olduğunu göstermediğini
söylemiştik.
Trocki çok kolay bir mantık belirlemiş. Komünist Partiler ayaklanmada başarısız olunca
stratejileri yanlış oluyor. Öyleyse sosyalist devrim stratejisiyle hareket eden Alman Komünist
Partisi 1923 devrimin yenilgisiyle sosyalist devrim stratejisinden vazgeçmeli miydi?
4.10.1 Çin, Küba ve Sömürge Ülkelerdeki Deneyimler
Sürekli devrimin doğrulanması için demokratik devrim ayrı bir aşama olarak
gerçekleşmemelidir demiştik. Küçük burjuvazi iktidara gelememelidir. Kısacası yukarıda
belirttiğimiz a, b, c, d, e maddeleri gerçekleşmiş olmalıdır.
Küba devrimine kısaca bir bakalım; sürekli devrimi nasıl ve ne kadar doğ-ruluyormuş.
Küba devrimi kentlerde işçi sınıfı içerisinde örgütlenen, köylülüğü etkisi altına alan bir
komünist parti tarafından gerçekleşmemiştir. Kitle tabanı olarak bir işçi devrimi olmak bir
yana, işçi sınıfı içerisinde ciddi bir çalışma da yapılmamıştır. Kitle tabanının sosyolojik
tahlilleriyle boğulacak değiliz. Ancak bir komünist partinin işçi sınıfı içerisindeki çalışmaya
belirleyici önem vermesi ve devrimi bu temel güç üzerinde (diğer emekçi sınıfları da harekete
geçirerek) gerçekleştirme gerekmektedir. Bu genel bir doğrudur.
Küba devriminin bir işçi devrimi olduğu iddiasına yanıt ararken bu çabaya girdiğimiz
düşünülebilir. Hayır, Küba devriminin bir işçi/sosyalist devrimi olup olmadığını anlamak için
yukarıda yaptığımız basit tahlile dahi gerek yoktur. Çünkü gerilla grupları olarak örgütlenen
aydm-küçük burjuva temeli üzerinde yükselen grupların sosyalizm, komünizm ve Marksizm
gibi bir iddiaları olmamıştır. Devrimin sosyalist olduğu ilk defa devrimden 2 yıl sonra 1961
yılında akıllara gelmiştir. Küba devriminin önderlerinden Fidel Castro devrim öncesinde
komünist olmadığını zaten açıkça söylemiştir:
121
"Dağlarda bulunurken kendimi devrimci sanıp sanmadığımızı soruyorsanız, evet,
devrimciydim. Eğer Marksist-Leninist olup olmadığımı sorarsanız, cevabım hayırdır. Henüz
Marksist-Leninist değildim. Kendimi klasik bir komünist sayıp saymayacağımı sorduğunuz
taktirde hayır derim, klasik bir komünist değildim." (Castro Konuşuyor, Sf. 23, Birlik ve
Mücadeleden)
Castro, 26 Temmuz hareketinin programıyla ilgili şöyle der:
"26 Temmuz hareketi hiçbir zaman sanayi kuruluşlarını devletleştirmekten söz
etmemiştir. Bu ancak bizim devrimimizden aptalcasına korkanların işidir. Biz ilk günden
itibaren 1940 Anayasasının tam olarak uygulanması için mücadele ettiğimizi ilan ettik, ki bu
anavasa üretimde işlevi olan her unsurun garantisini, haklarını ve sorumluluklarını kapsar. Bu,
birçok ekonomik, yurttaşlık ve siyasi haklar kadar özel teşebbüsü ve sermaye yatırımlarını da
kapsar."
Küba devrimi bir sosyalist devrim değil; komünist bir partinin önderliği söz konusu dahi
değildir. Devrimin önderliğini bir küçük burjuva parti/gerilla grubu yapmış ve demokratik
devrimi gerçekleştirmiştir. Emperyalizm ülkeden kovulmuş, çok ciddi demokratik reformlar
hayata geçirilmiştir. Elbette küçük burjuvazinin önderlik ettiği bir devrimin bütün demokratik
talepleri gerçekleştirmesi beklenemez.
Trocki'nin iddiasının tersine küçük burjuvazinin demokratik devrime önderlik
edebildiğini görüyoruz. Demokratik devrime önderlik ettiği gibi iktidarı da ele geçirmiştir.
Bu noktada farklı görüşler (Trockistler arasında da) vardır. Evet, devrime küçük
burjuvazi önderlik etmiştir. Buraya kadar bir hemfikirlik mevcuttur. Bazı Trockistlere göre
iktidara küçük burjuvazi gelmiş, ancak küçük burjuvazinin şahsında proletaryanın iktidarı
gerçekleşmiştir. Bu devrimin demokratik devrimden sosyalist devrime geçmek zorunda
olduğu göstermiş ve sürekli devrim teorisini doğrulamıştır. Bu iddiaya göre Küba devriminin
sosyalist olması gerekir. Aynı iddiayı savunanlar, Küba önderliğinin başlangıçta sosyalist
olmadığını ama devrimden sonra sosyalist olmak (SSCB'nin yardımıyla veya sürekli devrimin
zorlamasıyla) ama "bürokratik sosyalist" olmak zorunda kaldığını söyler.
Her yanı yanlış olan bu iddia kendi içinde tutarlılık gösterir. Tutarlılık her yanının yanlış
olmasındadır. Küba önderliği, SSCB'de sosyalizmi tasfiye, kapitalizmi restore etmeye
çabalayan Kruşçev oportünizminin etki ve yardımıyla sosyalist olamaz. Küba öndeliğinin
Komünist sıfatını kabul etmesi, sosyalizme yöneldiğini ilan etmesi, 1950-60'h yıllarda
sosyalizmin henüz kaybetmediği büyük prestiji ile açıklanır. O dönemde yalnız Küba'da değil
birçok sömürge ülkelerde gelişen küçük-burjuva, burjuva hareket kendine sosyalist, komünist
ismini takmıştır. Ekim devriminden sonra sosyalizmin prestiji o kadar artmıştır ki, Türkiye
Kurtuluş Savaşı sırasında kurulan Birinci Millet Meclisi'nde Bolşeviklere sempati duyan,
komünist olmamasına rağmen kendilerine Bolşevik diyen gruplar ortaya çıkmıştır. Hatta
Atatürk, kendini, sahte bir komünist parti bile kurmak zorunda hissetmiştir.
İsim değiştirmek, gerçeği değiştirmez. Küba'da gerçekleşen devrim çok ileri reformlar
yapmış olsa üretim araçları üzerindeki özel mülkiyeti tam olarak kaldırmamış, proletarya
diktatörlüğünün aygıtları oluşturulmamış, sosyalizmi inşanın bilimsel yolunda yürümemiştir.
Sosyalizmin inşası, iyi niyetlerle dönülebilecek bir köşe değil Marksizm-Leninizm'i
özümsemeyi gerektiren karmaşık bir yoldur. Bu nedenle Küba'da asla bir proleter devrim
(sürekli devrim) gerçekleşmemiş, devrim demokratik aşamasında kalmıştır.
Devrimin demokratik aşamasında kalmış olması, iktidarın derhal burjuvaziye teslim
edildiği anlamına gelmez. Küba önderliği, emperyalizme karşı uzunca bir süre karşı durmuş,
emperyalistlerin ülke içindeki işletmeleri ulu-sallaştırılmıştır. Küba bağımsız bir ülke haline
gelmiştir. Emekçilerin yaşam koşulları yükseltilmiş, eğitim, sağlık hizmetleri bir hak olarak
sağlanmıştır. Yani burjuvazinin yapabileceğinin çok ötesine geçmiş, göreceli olarak hem
burjuvaziden hem de proletaryadan bağımsız bir tutum izleyebilmiştir. (Bu mutlak ve kalıcı
değildir, Küba küçük burjuvazisi sonunda ya burjuvaziyi yada proletaryayı izleyecektir.)
122
Çin devrimi, üretim araçlarının özel mülkiyetinin kaldırılmadığı, ulusal burjuvaziyle
ittifak politikasının devam ettiği bir devrim olmuştur. Ulusal burjuvazinin ayrıcalıkları,
işletmelerdeki payı devam etmiş, artı değer sömürüsü ortadan kaldırılmamıştır. Burjuva ve
küçük burjuva partilere karşıdevrimci faaliyetlerinde, "yüz çiçek açsın, yüz düşünce yarışsın"
sloganıyla serbestlik sağlanmıştır. Emperyalizm ülkeden kovulmuş, ancak devrimde proletaryanın önderliği sağlanamadığı için (ÇKP küçük-burjuva bir partiydi) devrim demokratik
aşamada kalmış, tüm sosyalist söylemlere rağmen sosyalist devrime geçilememiştir, Çin
devrimi birçok özgünlüğüne karşın Küba devrimiyle benzer özellikler taşır.
Yalnızca Çin ve Küba'da değil Mısır, Gana, Hindistan, Endonezya, Kamboçya, Vietnam,
Cezayir vb. birçok sömürge ülkede burjuva, küçük burjuva önderlikli devrimci hareketler
başarıya ulaşmış, demokratik devrim gerçekleşmiştir. Emperyalizm ülkeden kovulmuş, görece
demokratik reformlar gerçekleştirilmiştir. Önderliğin burjuva niteliğinden dolayı bu devrimler
burjuva aşamada kalmış, sosyalist aşamaya geçememiştir. Bu nedenle bir süre sonra tekrar
emperyalizme bağlanmış, demokratik reformlardan vazgeçilmiştir.
Demokratik devrimin içeriğinin sınırlı olması, hele proletarya önderliğinde olmayınca
geri dönüş tehlikesinin olması bir olgudur. Bunu daha önce inceledik. Tartışma konusu bu
değildir.
Tarihsel deneyimler göstermiştir ki küçük burjuvazi devrime önderlik edebilir. Küçük
burjuvazi kısa vadede proletarya veya burjuvaziyi izlemek zorunda değildir. Bir süreliğine
proletarya ve burjuvaziden bağımsız bir politika izleyebilir. Yani iktidara gelebilir. Sömürge
ülkelerin deneyimlerinin bize gösterdiği temel sonuç budur.
Demokratik devrim ayrı bir aşama olarak gerçekleşebilir. Sosyalist devrime ilerlemesi
için proletaryanın önderliği şarttır. Proletaryanın önderliğinde olmayan bir çok sömürge ülke
devrimi sosyalist aşamaya geçemeyip demokratik aşamada kalmıştır. Trocki'nin sürekli
devrime dayanak olarak belirlediği tezlerin tamamı tarih tarafından çürütülmüştür.
4.10.2 Sürekli Devrimden Dönüş Denemesi
Sömürge ülke devrimlerine küçük burjuvazinin önderlik etmesi, iktidara gelmesi,
emperyalizme karşı duruş sergilemesi, emekçi yığınların birtakım çıkarlarını koruması
Trockistlerin sürekli devrim anlayışını sorgulamalarını gerektirdi.
Trockistlerin gözleri önünde (adı sosyalist olsa bile) sosyalizmle alakası olmayan partiler
devrimlere önderlik etmişler, emperyalizme karşı durmuşlardır. İktidardaki işbirlikçi sınıfları
alaşağı etmişler, emperyalist işletmeleri ulusallaştırmıştılar.
Bu durum nasıl açıklanmalıydı. Sürekli devrimin bütün tezlerini çürüten bir durum ortaya
çıkmıştı. Bu sürekli devrim teorisinin bazı temel tezlerini revize etmeyi gerektiriyordu. Yoksa
çok açık bir yanlışlıkta, hatta o kadar açık ki saçmalıkta ısrar anlamına gelecekti. Bir yandan
sürekli devrimin temel tezlerini inkar ediyorlar, bir yandan da Trockistlikten dönemiyorlardı.
Buna göre Trocki'nin iddia ettiğinin tersine küçük burjuvazi devrimlere önderlik edebilir,
hatta iktidara gelebilirlerdi. Demokratik devrim ayrı bir aşama olarak gerçekleşebilirdi. Yani
küçük burjuvazi bir süreliğine burjuvazi ve proletaryanın dışında bağımsız bir rol
oynayabilirdi.
Aslında bunları kabul edince sürekli devrimden geriye hiçbir şey kalmaz.
Bu tezin Troçkizmle bağlantısı da kurulmuştu. Trockist olarak kalabilmek için bir çıkış
yolu bulunmalıydı. Bu SSCB ile sağlandı.
Trocki zamanında SSCB güçlü değildi. Ancak Trocki öldükten sonra yani 8-9 yıl
içerisinde (Çin devrimi 1949'da gerçekleşti) SSCB o kadar güçlendi ki küçük burjuvazinin
rolü değişti. SSCB'nin varlığı artık küçük burjuvazinin devrime önderlik etmesini, iktidara
123
gelmesini sağlıyordu. Ancak küçük-burjuvazi bağımsız bir rol oynamıyor, SSCB
bürokrasisini izliyordu.
"Küçük burjuvazinin ardından gidebileceği iki sınıf yoktu artık. SSCB ve onun temsil
ettiği yol, devrimci küçük burjuvazi açısından, ardından gidilebilecek üçüncü bir seçeneği
ortaya atıyordu." (Trocki'nin Çin Üzerine kitabıma Önsöz'den)
SSCB bürokrasisi, bütün sınıf ilişkilerini, sınıfların doğasını, devrimlerin karakterini vb.
her şeyi değiştirebiliyor imiş. SSCB'nin yanlış tahlili bir yana, demokratik devrimin mümkün
olduğunun kabul edilmesi, küçük burjuvazinin rolünün farklı tanımlanması Trocki'nin sürekli
devrim teorisinin tarih tarafından çürütüldüğünün ifadesidir.
4.10.3 Tony Cliff'in Dönüşü
Tony Cliff de sömürge ülkelerdeki devrimci hareketlerin ortaya çıkardığı gerçekleri göz
ardı edememiş, bir Trockist olmasına rağmen, Trocki'nin teorisinde bazı eksik yönler bulmak,
güncelleştirmeler yapmak zorunda kalmıştır.
Sömürge ülkelerdeki küçük burjuva önderliklerin rolü, iktidarı, devrimin demokratik
aşamada kalışını gözlemlemiştir:
"O zamandan beri dünya çapında önem taşıyan iki olay, Çin'de Mao'nun ve Küba'da
Kastro'nun iktidara gelmesi, Trocki'nin teorisinin nerede ise tüm varsayımlarını sorgular gibi
görünmektedir. Bu yüzden, bu olayları ve Troçki'nin teorisini yeniden değerlendirmek
gerekiyor," (Tony Cliff, Aksayan Sürekli Devrim)
Yeniden değerlendirmemek elde değil. Ancak Tony Cliff değişiklikleri yanlış bir temelde
yorumluyor, Troçki'nin teorisinin geçersiz kaldığını, küçük burjuvazinin önderlik
edebildiğini, iktidara gelebildiğini kabul ediyor. Ancak buradan sömürge ülkelerde
proletaryanın devrimci niteliğini sorgulamak gerektiği sonucunu çıkartıyor. Proletaryanın
devrimci niteliği zayıflayınca, küçük burjuvazinin devrime önderlik etme olanağı ortaya
çıkıyor. Demokratik devrim ayrı bir aşama olarak gerçekleşiyor:
"Troçki'nin teorisinin temel direği (işçi sınıfının daimi devrimci niteliği) şüphe götürecek
olunca bu kez tüm teori temelden sarsılıyor. Teorinin üçüncü maddesi gerçekleşemiyor;
çünkü köylülüğün devrimci olmayan bir işçi sınıfının peşine takılması beklenemez." (Tony
Cliff, Aksayan Sürekli Devrim)
Cliff'in söylediği elbette doğru değildir. İşçi sınıfının nesnel olarak devrimci niteliğini
yitirmemiştir. Ancak komünist partinin zayıflığından veya bir takım nesnel/öznel koşulların
sonucu olarak devrime önderlik edememiş olabilir. Buradan sömürge ülkeler proletaryasının
devrimci niteliğini kaybettiği sonunca varılamaz.
Cliff'i bu teze zorlayan Troçki'nin teorisinin hayat tarafından inkar edilmesidir. Küçük
burjuvazinin iktidara gelmesi, demokratik devrimin ayrı bir aşama olarak gerçekleşmesi
Cliff'in dediği gibi sürekli devrimin çürütülmesi-dir, ancak proletaryanın devrimci niteliğini
yitirdiğini göstermez.
Cliff, Troçki'nin teorisinin artık geçerli olmadığını, çürütüldüğünü kabul ederken, yeni bir
kavram ortaya atar: "Aksayan sürekli devrim". Bu demokratik devrimin sosyalist devrime
dönüşmeyebildiğim, sosyalist devrimden ayrı bir demokratik devrimin olanaklı olduğunu
kabul eden bir yaklaşımdır. Sürekli devrimin aksaması, bağımsız demokratik devrimlerinin
gerçekleşmesi sürekli devrim kuramının yanlışlığını ortaya koyar; kuram gerçekler karşısında
'aksamıştır'. Cliff bu kavramı öne sürerken, sürekli devrim teorisinin aksadığını, temel
tezlerinin çürütüldüğünü ifade eder.
124
4.10.4 Arnavutluk, Bulgaristan Devrimleri
Yukarıda tartıştığımız örnekler küçük burjuvazinin devrime önderlik edebildiğini,
demokratik devrimin ayrı bir aşama olarak gerçekleşebileceğini gösterir. Demokratik
devrimin savunusu, küçük burjuvazinin iktidara gelebileceğinin kabulü, devrimci
komünistlerin küçük burjuvazi önderliğinde bir demokratik devrimi savundukları anlamına
gelmez. Tıpkı, Lenin emperyalizm çağında demokrasinin gerçekleşebileceğini savunurken
burjuva demokrasisini sosyalizme tercih ettiği anlamına gelmediği gibi.
Tartışma teorik bir tartışmadır ve Trocki'nin tezlerinin gerçeğe dayanmadığını, iradeci
tezler olduğunu göstermek için yapılmıştır. Devrimci komünistlerin sömürge ülkelerdeki
stratejisi herhangi bir demokratik devrim veya küçük burjuvazinin önderliğindeki bir
demokratik devrim değildir. Hele demokratik aşamada kalacak bir devrim hiç değildir.
Strateji demokratik devrime proletaryanın önderlik etmesi sonucu kurulacak olan proletarya
ve diğer emekçi sınıfların diktatörlüğü, sonrasında güçleri seferber ederek kesintisiz olarak
proletarya diktatörlüğüne geçmektir.
Arnavutluk ve bir bakıma Bulgaristan devrimle sömürge ülkelerdeki stratejinin
gerçekleşmesi açısından klasik örneklerdir. Diğer devrimler bu stratejiyi doğrular, ancak
Arnavutluk ve Bulgaristan devrimler doğrulamakla kalmaz; bizzat hayata geçirir.
Arnavutluk İkinci Dünya Savaşıyla birlikte İtalyan faşistleri tarafından işgal edilmiştir.
Daha sonra İtalyan faşistlerin yerini Alman faşistleri almıştır. Arnavutluk halkı yıllarca faşist
zülüm tarafından ezilmiş, katledilmiştir. Ekonomide ve siyasette tam bir faşist egemenlik
kurulmuştur. Yığınların öfkesi öncelikle ülkede egemen olan faşist işgalcilere karşı
yönelmiştir. Devrim kapitalizmin temellerini yıkmayı doğrudan hedefleyen değil faşizmi ve
emperyalizmin ülkedeki egemenliğini yıkmayı hedefleyen bir demokratik devrim olarak
gelişiyordu. Bunu doğru tahlil eden Arnavutluk Komünist Partisi (sonradan Arnavutluk Emek
Partisi (AEP) oldu) yığınların kurtuluş savaşma önderlik etti. AEP'in stratejisi öncelikle
ülkenin faşist işgalcilerden kurtarılması ile kurulacak proletaryanın önderliğinde devrimci
demokratik diktatörlük ve kesintisiz sosyalist devrime geçişti.
Bu strateji ve yığın hareketinin ihtiyaçları gereği faşist işgalcilerle savaşan tüm güçlerle
ittifak yapmak, halk hareketine önderlik etmek gerekiyordu. Kurtuluş savaşında AEP,
işgalcilere karşı savaşan milliyetçilerle faşizme ve faşizmle işbirliği içerisindeki milliyetçilere
karşı ittifak yaptı. İttifak sonucu Alman faşistleri ülkeden kovuldu. Milliyetçilerin de içinde
yer aldığı bir demokratik diktatörlük kuruldu (ani-faşist ulusal kurtuluş komitesi). Faşist kurumlar lağvedildi, demokratik özgürlükler sağlandı, halk yığınlarının yararına önlemler alındı.
Demokratik devrimin temel görevleri gerçekleştirilirken, hükümette hegemonya sahibi
olan proletarya ve siyasal temsilcisi AEP kesintisiz olarak sosyalizme geçişe yöneldi.
Demokratik devrim ve hükümet içerisinde, yığınlar ve özellikle milliyetçilerin çelişkilerinin
ortaya çıkmasıyla onların etkisindeki yığınların desteğini sağlayan AEP sosyalist devrime
geçişi sağladı. Bu süreçte bazı demokratik partilere karşı savaş açılırken, bazıları da AEP'in
gücünden dolayı kendini feshetmek zorunda kaldı.
Benzer bir süreç de Bulgaristan'da yaşandı. Bulgaristan İşçi Partisi (BİP) demokratik
devrime önderlik ederek demokratik cephe hükümetinin kurulmasında başı çekti. Sosyalizme
geçişle birlikte bazı antifaşist burjuva partiler bu sürece karşı çıktılar. Ancak devlet gücünü
elinde bulunduran BİP tarafından saf dışı bırakıldı. Diğer partiler de kendilerini feshettiler.
Böylece Bulgaristan'da sosyalizme; proletarya diktatörlüğüne geçiş sağlandı.
Bu örnekler Leninist stratejinin gerçekleşemez olmadığını, hayat tarafından sürekli olarak
doğrulandığını göstermektedir. Burada gözden kaçırılmaması gereken bir nokta var.
Demokratik devrimden sosyalist devrime geçişin başarısı, proletaryanın (ve devrimci
komünist partinin) demokratik devrime önderliği ve yığınlar üzerindeki etkisinin kuvvetine
bağlıdır. Aksi halde demokratik devrimden sosyalist devrime geçiş sağlanamaz ve komünist
125
parti, burjuva veya küçük burjuva partiler tarafından ezilebilir. Bu yüzden demokratik
devrime önderlik güçlü ve en ileri düzeyde olmalı, yığınlar kazanılmalı-dır.
Bu örnekler aynı zamanda proletaryanın diğer emekçi sınıflarla (emekçi köylülük, küçük
burjuvazi) ittifakı olarak demokratik diktatörlüğün gerçekleşebileceğini göstermektedir.
Arnavutluk ve Bulgaristan'da demokratik diktatörlük gerçekleşmiş, proletaryanın doğru
önderliği ile sosyalist devrime geçilmiştir. Bu da demokratik diktatörlük sloganın tarih
tarafından aşıldığını değil bir zorunluluk olarak ortaya konulduğunu gösterir.
Sömürge ülke devrimlerinde olduğu gibi, gerçekleşen sosyalist devrimler de (demokratik
devrimden sosyalist devrime kesintisiz geçiş) Trocki'nin sürekli devrim anlayışını
çürütmektedir. Yukarıda belirttiğimiz "demokratik devrimden (proletarya ve köylülüğün
demokratik diktatörlüğü) sosyalist devrime geçilememek" olan f şıkkı da gerçekleşmemiş,
Trocki'nin bütün temel tezleri tarih tarafından çürütülmüştür.
4.11 Sürekli Devrim Anlayışı Üzerine Sonsöz
Sürekli devrim teorisini birçok yönüyle tartıştık. Ciddi tarihsel tezlere dayanıyor iddiasına
rağmen kafalarda tasarlanan, nesnel gerçeklikten kopuk bir stratejinin ifadesidir, Masabaşı
idealizminin tipik bir örneğidir.
Proletaryanın devrimci niteliği o kadar güçlüdür ki, nesnel ve öznel koşullar ne olursa
olsun kahraman proletarya zavallı köylülüğü peşinden sürükleyecek, demokratik devrim gibi
gereksiz işlerle uğraşmayacak doğrudan proleter devrimi gerçekleştirecektir. Aksi teorik
olarak da pratik olarak da mümkün değildir.
Sürekli devrim anlayışı 'sol', 'aşırı devrimci' görünüşüne rağmen proletaryaya ne bilimsel
bir yaklaşım, ne de pratik bir kolaylık sağlar. Devrimci komünist partinin devrimin aşamasını
atlayarak kitlelerden tecrit olmasına neden olur.
Komünist Enternasyonal'in yönlendirdiği ÇKP, devrimin yenilgisine neden olan taktiksel
hatalarını bir yana bırakırsak doğru bir strateji ile hareket ederek geniş yığınları kazanmıştır,
Trocki'nin yönlendirdiği Çin Trockistleri ise yığınlarla ilişkisi olmayan küçük bir aydın
gurubu olarak kalmıştır,
Trocki, 1905, 1917 Şubat ve Ekim devrimlerinin sürekli devrim teorisini tamamen
doğruladığını, Lenin'in de bunu anlayarak sürekli devrim anlayışını savunduğunu iddia eder.
Artık Lenin de bir Trockist olmuştur. Bu yüzden sömürge ülkelerde Leninist kesintisiz devrim
stratejisini savunan Stalin'in önderliğindeki Komünist Enternasyonal, Trocki tarafından
ihanetle suçlanır. İhanet etmiştir, çünkü Trocki'nin teorisini savunmamaktadır, Lenin bile
Trocki'nin teorisinin hakkını teslim etmemiş miydi? Stalin bu teoriye karşı çıkmaya nasıl
cesaret edebiliyordu?
Bu anlayışın elbette ayrı bir hizbe dönüşmemesi imkansız. Hem SBKP (Sovyetler Birliği
Komünist Partisi) hem de Komünist Enternasyonal içinde hizipler kuruldu. Devrimci
stratejiye karşı çıkış Trockistleri giderek burjuvazinin saflarına çekti.
Sürekli devrim teorisini, yukarıda yaptığımız tartışma sonucu toparlarsak şu sonuçları
çıkartabiliriz:
a. Trocki proletarya ve diğer emekçi sınıflar arasındaki ilişkiyi yanlış
değerlendirmektedir. Küçük burjuvazinin devrimci demokratik hareketinin başarısı için
proletaryayı izlemek zorunda olduğunu iddia ederek sosyalist devrimi demokratik devrimin
zorunlu
sonucu
olarak
görme
yanlışına düşer. Burada bir zorunluluk yoktur; belirleyici olan sınıflar arasındaki güç
ilişkileridir.
126
b. Trocki küçük burjuvazinin rolünü yanlış değerlendirerek devrime önderlik
edemeyeceğini, iktidara gelemeyeceğini iddia eder. Devrime önderlik eden ve iktidara gelen
küçük burjuva partileri Trockistleri bu tezden uzaklaşmak zorunda bırakır, e. Troçki
emperyalizm aşamasında demokrasinin gerçekleşemeyeceğini savunarak emperyalist
ekonomizme düşer. Kapitalist ekonomi değişik üstyapı biçimlerini barındırabilir.
Demokrasinin burjuva anlamıyla kapitalist ekonomi üzerinde gerçekleşmesi imkansız
değildir. Demokratik talepler kapitalizmin sınırları içerisinde teorik olarak gerçekleşebilir. Belirleyici olan sınıf mücadelesinin gücüdür.
d. Troçki, demokratik devrimin gerçekleşmesinin imkansız, gerçekleşen tek biçiminin de
karşı-devrim olabileceğini söyler. Tarihsel deneyimler ve teori bunun tersini gösterir. Birçok
sömürge ülkede demokratik devrim gerçekleşmiş, proletarya önderliğinin olmadığı ülkelerde
demokratik aşamada kalmış; ancak ilerici ve yaşam koşullarını iyileştiren uygulamaları
gerçekleştirmiştir. (Elbette sosyalizm karşısında karşı-devrimci rol oynamıştır)
e. Lenin'in proletarya ve köylülüğün devrimci demokratik diktatörlüğü formülünün
yanlış olduğunu, proletaryayı burjuva sınırlar içerisine hapsettiğini iddia eder. Oysa Lenin,
proletaryayı demokratik sınırlar içerisine hapsetmek değil demokratik devrimden kesintisiz
devrime
geçişi
savunur.
f. Demokratik devrim ve sosyalist devrimin Bolşevik anlayışına karşı çıkar; onu
Menşevizmle aynı kefeye koyar. Menşevizmin aşamalı devrim anlayışı burjuvazinin
önderliğini ve uzun süreli kapitalist gelişmeyi öngörürken, Bolşevizmin anlayışı bunlara karşı
çıkar. Devrimde proletaryanın önderliğini ve güçler oranında sosyalist devrime kesintisiz
geçişi savunur.
g. Aşamalı devrimin ifadesi olan asgari ve azami programa karşı çıkar.
h. Sosyalist devrimden sonra proletarya ile köylülük arasında büyük çatışmalar
çıkacağını, proletaryanın tek kurtuluşunun Avrupa devrimi olduğunu söyler. Ekim devrimi
(ve diğer sosyalist devrimler) göstermiştir ki; proletarya iktidara geldiğinde köylülükle
çatışmak
bir
yana
onun
büyük bir bölümüyle ittifak yapacaktır.
ı. Lenin'in 1917 Şubatından itibaren eski görüşlerini terk ettiğini ve Troc-kizmi
benimsediğini iddia eder. Oysa Lenin, görüşlerini değiştirmemiş; eski teorik anlayışını devam
ettirmiştir. Bir özeleştiri süreci yoktur. Değişen nesnel koşullar ve bu koşullara bağlı olarak
strateji ve taktiktir. Lenin devrimin demokratik aşamasının asılmasıyla strateji ve taktiğin
değişeceğini Bolşevizmin doğuşundan itibaren söylüyordu. Kesintisiz devrimin temel tezi
buydu.
Bölüm 5
Sömürge Ülkelerde Devrimci Strateji ve Trockist Aş Devrim
Rusya'da demokratik devrimin imkansızlığı teorisini üreten; emperyalist eko-nomizmle
birçok noktada buluşan Troçki, demokratik devrim aşamasını reddederek doğrudan sosyalist
devrimi savunuyordu. Rusya'da nesnel koşullar ve yığın hareketinin düzeyi demokratik
devrim için olgunlaşmışken, sosyalist sloganları dayatmak yığın hareketinden kopmak,
yığınların acil talep ve bilinç düzeylerine bakmadan onlara sloganlarını dayatmak anlamına
gelir. Bu da yığınlardan tecrit olmayı; köylülük ve emekçi kitlelerden zamansız bir kopmayı
getirir. Komünist parti, strateji ve taktiklerini belirlerken temel olan öncünün istekleri değil,
127
yığın hareketinin düzeyi ve nesnel koşullardır. Lenin, sosyalist devrim sloganının arkasına
sığınarak, demokratik devrimin gerektirdiği görevleri ve ittifakları savsaklayanların
sosyalizme ihanet etmekte olduğunu söyler:
"Bununla birlikte, bundan, bağımsız ve geçici olsa bile, bugünkü durumda, hayati olan
görevleri unutmak, yokumsamak ya da görmezden gelmemiz yolunda çıkarsamalar yapmak,
saçmalık ve gericilik olur. Otokrasiye karşı savaşım, sosyalistler için geçici ve kalıcı olmayan
bir görevdir, ama herhangi bir şekilde bu görevi görmezlikten gelmek ya da savsaklamak,
sosyalizme ihanete ve gericiliğe hizmet etmeye varır. Proletarya ve köylülüğün devrimci
demokratik diktatörlüğü, kuşkusuz yalnızca kalımlı olmayan geçici bir amaçtır, ama bu amacı
demokratik devrim dönemi içerisinde savsaklamak düpedüz gericiliktir." (Lenin, İki Taktik,
Sf. 79)
Trocki, demokratik devrimin imkansız ve proletarya açısından kabul edilemez olduğunu,
proletaryayı demokratik sınırlar içinde hapsettiğini iddia ederek Lenin'in demokratik
devrimden sosyalist devrime geçiş fikrine karşı çıkıyordu. Bu tezin baştan sona yanlış
temellere dayandığını; Marksist bir tahlil olmadığını önceki bölümde gösterdik. Trocki,
oportünist tavrında 'tutarlı' davranıyor ve Rusya için savunduğu teoriyi sömürge ülkelerdeki
demokratik devrime karşı savunuyor.
5.1 Sömürge Ülkelerde 'Sürekli Devrim' Stratejisi
Trocki sürekli devrim teorisini Rus devriminin sorunlarına çözüm getirmek amacıyla inşa
etmişti. Ekim devriminden sonra Trocki yükselen sömürge devrimlerini dikkate alarak bu
teoriyi sömürge devrimlerine de uyarladı. Teoride değişiklik yoktu. Temel tezler baştan sona
aynı idi. Tek farklılık demokratik devrim aşamasında olan Rusya'nın yerini yine demokratik
devrim aşamasında olan sömürge ülkeler almıştı.
Trocki sürekli devrim teorisini daha ciddi ve tezlerini daha kesin bir şekilde ortaya koyma
ihtiyacı duymuştu. Özellikle 1925-27 Çin devrimi üzerine yapılan tartışmalarda sömürge ülke
devrimleri üzerine görüşlerini ortaya koymuştur.
Trocki sömürge ülkelerde demokratik ve ulusal taleplerin bir demokratik devrimle
çözülemeyeceğini ancak sosyalist devrimle çözülebileceğini söyler:
"Orada Çin devriminin bundan sonraki gelişiminin ancak Çin proletaryasının iktidarın
fethi için yüz milyonlarca yoksul köylüyü kendi arkasına takarak vereceği mücadelesi
biçiminde gerçekleşebileceği sonucuna ulaşmıştık. Çin'deki temel burjuva ve demokratik
sorunların çözümü tamamıyla proletaryanın diktatörlüğünde bir sonuca ulaşır. Buna karşı
proletaryanın ve köylülüğün demokratik diktatörlüğünü öne sürmek, kendini, Koumintang'la
yapılan koalisyonla zaten çoktan kat edilmiş aşamalara devrimi geri sürüklemeye çabalayan
gerici girişimlere adamak demektir." (Trocki, Çin Üzerine, Sf. 273)
Demokratik taleplerin bir demokratik devrimle hayata geçirilemeyeceği, demokrasinin
sosyalizm olmadan mümkün olmadığını iddia eden emperyalist ekonomizmi yukarıda
tartıştık. Demokratik taleplerin kapitalizm koşullarında gerçekleşmesi mümkündür. Trocki
yola yine emperyalist ekonomizmin yanlış tezleriyle çıkıyor.
Yola nasıl çıkarsa öyle devam eder. Demokratik ve ulusal talepler yalnızca proletarya
diktatörlüğü ile hayta geçebiliyorsa sömürge ülkelerde demokratik devrim imkansızdır.
İmkansız olan bir formülü savunmak, hem de proletarya diktatörlüğünün karşısına çıkarmak
düpedüz gericiliktir. Sömürge ülkelerde demokratik talepler savunulmalıdır. Ancak
demokratik devrim için değil sosyalist devrim için. Bu talepler geçiş talepleri niteliğindedir.
"Proletarya ve köylülüğün demokratik diktatörlüğü -köylülüğe önderlik eden ve
demokratik programı hayata geçiren bir proletarya diktatörlüğünü ikame eden- bir masal, bir
kendini kandırma ya da daha da kötüsü Kerensk-izm veya Kuomintangcılıktır.
128
"Bir yanda Kerenski veya Çan Kay-Şek rejimi ile diğer yanda proletarya diktatörlüğü
arasında herhangi bir ara devrimci rejim ne vardır ne de olabilir. Ve her kim böyle bir çıplak
formülü ileri sürüyorsa Doğunun işçilerini kandırmakta ve yeni felaketlerin hazırlığını
yapmaktadır." (Trocki, Çin Üzerine, Sf. 341)
Çin de demokratik devrim imkansız, sosyalist devrimse kolay kolay gerçekleşebilir
değildir Trocki'ye göre. Demokratik talepler üzerinden yükselen Çin devrimi, bir demokratik
devrim olarak gerçekleşemez; sosyalist devrim olarak gerçekleşmesi içinse uluslararası
proletaryanın devrimi gerekmektedir:
"Bu perspektifin daha ileri bir gelişimi -demokratik devrimin sosyalist devrime büyüme
olasılığı- bütünüyle ve yalnızca dünya devriminin gidişatına ve bu dünya devriminin tümleşik
bir parçası olarak Sovyetler Birliği'nin ekonomik ve politik başarılarına bağlıdır." (Trocki, Çin
Üzerine, Sf. 49)
Sosyalist devrim bütünüyle dış koşullara bağlıymış. Çin proletaryası tek başına sosyalist
devrimi gerçekleştiremezmiş.
Görüldüğü üzere yeni bir şey yok. Eski tezler, eski görüşler bu sefer sömürge ülkeler için
tekrarlanıyor. Nesnel gerçekler Trocki'yi zaman zaman zorluyor. Trocki kendi tezleriyle
çelişmek zorunda kalıyor. Ancak bunlar doğru yönelimler haline gelmeyip Trocki'nin
çelişkileri olarak kalıyor.
5.2 Emperyalist Sömürgecilik
Kapitalizmin birinci evresinde burjuvazi ülkesi içindeki sınırları kaldırmış, ulusal
birliğini sağlamıştır. Kapitalizmin hızlı gelişmesiyle ekonomide ve dolayısıyla siyasette
hegemonyasını sağlamıştır. Ülke sınırları içerisinde egemenliğini sağlayan burjuvazi bununla
yetinemezdi. Rekabet onu daha güçlü olmaya, yeni pazar, meta ihraç alanları ve hammadde
kaynaklarına yönlendiriyordu. Burjuva devrimini ilk tamamlayan, feodallerle uzlaşma
biçiminde olsa da burjuvazinin ilk iktidara geldiği ülkelerden olan İngiltere'de, burjuvazi
sanayinin gelişme düzeyi itibarıyla ülke sınırlarını çoktan aşmıştı. Meta üretiminin boyutları
İngiltere içindeki pazardan çok daha büyüktü. Sömürge ülkelerle yapılan ticaret burjuvaziye
büyük karlar sağlıyordu.
Kapitalizmin birinci evresinde sömürgeciliğin ilk biçimleri görülse de genel olarak
sömürgecilik bir dünya sistemi haline gelmemişti. Çünkü burjuva hareketin ağırlık noktası,
feodalizme karşı ulusal birliğin ve burjuvazinin egemenliğinin sağlanmasıydı. Bu daha çok
ülke sınırları içerisinde ama ülke sınırlarının dışına açılmayı sağlayacak, feodal içine
kapanmışlığı parçalayacak bir dönemdi.
Bu dönemin sonucu burjuvazi genel olarak egemenliğini sağladı. Ancak meta üretimi ve
pazar içindeki rekabet burjuvazinin dışa açılmasını zorunlu kılıyordu. Dışa açılma rekabette
öne geçme/yok olma ile beraber yürüyordu. Tekelleşme hızla ilerledi.
Emperyalizm; tekelleşen burjuvazinin, geri kalmış ülkeleri egemenliğine aldığı bir dönem
olarak başlıyordu. Dünya bir yanda ezen uluslar (emperyalist ülkeler) diğer yanda ezilen
uluslar (sömürge ülkeler) olarak bölünmüştür. Emperyalist burjuvazi, rakip emperyalist güçler
karşısında yeni mevziler elde etmek, rekabette geriye düşmemek için sömürge alanlarını
arttırma, egemenlikleri pekiştirmeye çaba harcarlar. Emperyalistler, sömürge ülkeler üzerinde
egemenlik sağlamak için askeri, siyasi ve ekonomik bir rekabet içine girerler.
Bu rekabet öyle bir şiddetle kendini gösterir ki; eşitsiz gelişme yasası sonucu hızla
güçlenen emperyalist ülkeler, dünyanın mevcut paylaşımının yeni güç dengesine göre
düzenlenmesini ister. Yeni düzenleme, sömürgelere sahip olan emperyalist burjuvazinin
kolayca kabul edebileceği bir durum değildir. Böylece büyük emperyalist savaşlar ortaya
çıkar. Birinci ve İkinci Dünya Savaşı buna örnektir.
129
Kapitalizmin birinci evresinde sömürgecilik daha çok ticaret yoluyla yapılıyordu. Güçlü
devletler çeşitli yollarla, daha çok zor yoluyla kendi metalarını güçsüz ülkelere büyük karlarla
satıyor; sömürge ülkelerin hammadde kaynaklarını değerinin çok altında alıyordu. Bu
burjuvaziye büyük karlar sağlıyordu.
Kapitalizmin birinci evresinden farklı olarak emperyalizm çağında sömürgecilik farklı bir
boyut almıştır. Emperyalizm aşamasında sömürgecilik eski biçimlerini devam ettirmekle
birlikte niteliksel bir değişim geçirmiştir. Artık burjuvazi haksız ticaretle yetinmiyor; gelişen
dünya kapitalist ekonomisini tamamıyla denetim altına almak istiyordu - daha doğrusu
rekabet buna zorluyordu. Sömürge ülkelere emperyalist burjuvazi yalnızca meta ihracı yoluyla değil sermaye ihracı yoluyla giriyor; ülke ekonomisini tamamen kendine bağımlı
kılıyordu. Sermaye ihracı genel bir görüngü halini alıyor; emperyalist burjuvazinin egemenlik
sahasını genişletiyordu. Farklı emperyalist güçler arasında süregelen çatışmalar, ekonomik ve
siyasal egemenlik alanlarını genişletme çabası şiddetlenmişti. Öyle ki bir emperyalist devlet
için kontrol altına sömürge, aynı zamanda diğer emperyalist devletin bir sömürge ülkeyi ele
geçirmesini engellemek demekti. Serbest rekabetin yarini büyük tekeller arası rekabet almıştı.
Sömürge ülkeler emperyalist güçlerin kontrolüne girmiş, yalnızca ekonomik değil siyasal
bir belirsizliğe sürüklenmiştir. Emperyalist devletlerin çıkarları gereği bu ülkeler savaşa
girebilmekte, onun uluslar arası alanda sözcülüğünü yapmak zorunda kalabilmektedir. İç
politika gibi dış politikada emperyalizmin çıkarlarına bağlanmıştır.
Sömürge ülkelerin ne iç ne dış politikaları bağımsızdır. Emperyalizmin ekonomik
çıkarları ve siyasal stratejisine bağımlı durumdadır. Bu da sömürge ülkeleri belirsizliklere,
savaşlara ve yıkımlara sürükler.
Sermayenin ihracı bir yanıyla yeni yatırım ve kar alanları amaçlı diğer yanıyla daha ucuz
işgücü ve hammadde kaynaklarına yönelimdir. Sömürge ülkeler emperyalist ülkelere daha
ucuz işgücü ve kaynak sunar. Böylece yüksek karlar elde edilirken, sömürge ülke proletaryası
daha katmerli bir sömürüye tabi tutulur. Sömürü, emperyalist burjuvazinin 'katkısıyla' daha
katmerli hale gelir. Diğer emekçi sınıflar, ekonomi politikasının emperyalizmin çıkarlarına
hizmet etmesi nedeniyle büyük yıkımlarla karşılaşırlar. Emperyalizmin egemenliği genellikle
faşizm ve anti-demokratik biçimler alır.
Sömürge ülkeler, emperyalist ülkelerden (birbirine bağlı ama) farklı olan birçok sorunla
karşı karşıyadır. Emperyalist ülkelerde; sağlanan büyük karlar, proletaryanın yüzyılları aşan
mücadelesi, ilerici kültürel birikim nedeniyle birçok ekonomik, demokratik, siyasal haklar
kazanılmış; demokratik birçok sorun çözülmüştür. Sömürge ülkelerde ise durum farklıdır.
Öncelikle ülkenin artık kendi kendini yönetememesi, burjuva anlamda dahi ulusal çıkarların
hiçe sayılması söz konusudur. Demokratik ve siyasal haklar kazanılamamış ve siyasal
yönetim biçimi anti-demokratiktir. Yığınların ekonomik durumu emperyalizmin katmerli
sömürüsü nedeniyle çok daha kötüdür. Afrika, Asya ve Latin Amerika'daki sömürge ülkelere
şöyle bir bakmak bile sömürge ülkelerdeki yığınların durumunu anlamak ve anlatmak için
yeterlidir.
5.3 Sömürge-Emperyalist Ülke Ayrımı Kalktı mı?
21, Yüzyıla girdiğimiz çağımızda emperyalist ülke-sömürge ülke ayrımı kalmış mıdır?
Bu soruyu tartışmamız konumuzun dışında gibi gelebilir. Ancak sömürge ülkeler ile
emperyalist ülkeler arasındaki farklılığı anlamak, emperyalizmin genel niteliği ve Leninist
tespitlerin özü itibarıyla değişmediğini kanıtlamak için gereklidir,
Trocki sömürge ülke ve emperyalist ülke ayrımını kabul eder. Sömürge ülkelerdeki
demokratik taleplerin aciliyetini görür. Ama tutarlı ve bilimsel değildir. Dünyanın açıkça
emperyalist devletler tarafından yönetildiği, sömürge ülke halklarının emperyalizme karşı
ayaklandığı bir dönemde bu ayrımı kabul etmemek mümkün değildir. Ancak bu ayrımdan
doğru sonuçlar çıkarmak gereklidir.
130
Emperyalist veya sömürge fark etmez; devrim sosyalist olsun demek; bu ülkelerin farklı
durum ve konumlarını görmemek; görülse dahi buna uygun sonuçlar çıkarmamak demektir.
Trocki'nin bu noktadaki çelişkileri bazı Trockist grupları sonuca uygun neden hazırlamaya
götürmüştür. Madem hem sömürge ülkelerde hem de emperyalist ülkelerde devrimin stratejisi
değişmiyor; yığınlar aynı aşamalarla devrime katılıyor; öyleyse sömürge ülke ve emperyalist
ülkeler arasında belirleyici bir ayrılık kalmamıştır.
Bu sonuca ulaşmada tek etkenin Trocki'nin teorisi olduğunu söyleyemeyiz. Sermayenin
ihracının oldukça karmaşık bir biçim alması, çift yönlü bir hale gelmesi ve emperyalist
burjuvazinin ideologlarının 'küreselleşme' propagandası bu düşüncenin oluşumunda etkilidir.
Emperyalizmin ilk dönemlerinde, emperyalist ülkelerin sömürge ülkeler üzerindeki
egemenliği daha açık, hatta işgalci niteliğindeydi. Ülke yönetimi doğrudan anlaşmalarla veya
zorla teslim edilmiş durumdaydı. Ancak ikinci dünya savaşı sonrasında sömürgecilik açık
biçimi yerine gizli biçimi kullandı. Sömürge ülkelerdeki ekonomik egemenlik zaten siyasal
egemenliği beraberinde getiriyordu. Emperyalizmin asgari işgali olmasa da, ulusal bayrak ve
marşlar eşliğinde emperyalist sömürü devam ediyordu. İhtiyaç duyulduğunda askeri işgal de
elden bırakılmadan...
Bazı Trockist grupların emperyalizmin niteliğinin değiştiğine dair görüşleri, sömürünün
açık biçimini terk etmiş olmasına dayandırılamaz. Ancak bunun da etkisi vardır. Temel neden
sermaye ihracının çok yönlü bir hal almasıdır. Artık bir ülkede birçok güçlü devletin tekelleri
yatırım yapabilinektedir. Eskiden bir tek devlete sağlanan ayrıcalıklar yerini serbest geçişe,
sermayenin özgür hareketine bırakmıştır,
Trockistler bu noktadan hareket eder: Sermayenin özgür hareketi, uluslararası niteliğinin
daha da artması, bütün ülke sermayelerinin başka ülkelere yatırımlar yapabilmesi, hatta belli
bir ülkenin sermayesi diye bir şey olmayıp sermayenin tamamen uluslararası bir nitelik
kazanması emperyalist-sömürge ülke ayrımını ortadan kaldırmıştır. Artık tek bir sömürgeci,
emperyalist dünya ekonomisi vardır. Küreselleşme kötü yönleriyle hayata geçmiş, ama ilerici
niteliğini göstererek sermayenin uluslararası niteliğini perçinlem-iştir. Tek bir dünya
ekonomisi içerisinde emperyalist-sömürge ülke ayrımına yer yoktur.
Gelişen bir görüngü bu Trockist grupların kafasını karıştırmıştır. Evet, doğru söylüyorlar;
farklı ülke kökenli tekeller aynı ülkelerde yatırımlar yapabiliyor. Tek bir güçlü ülkenin
tekellerinin başka bir güçsüz ülkede yalnız başına, 'saf egemenliğinden bahsedilemez.
Hiçbir ekonomik/siyasal olgu 'saf değil hareket halindedir. Ekonomik yasalar ve
emperyalizmin niteliğini tarif ederken kullandığımız olgular 'saf, tek yanlı olgular değil
eğilimlerdir. Emperyalist ülke sömürge ülke ayrımı kalmadığı söyleniyor. Sömürge ülkelere
bakalım. Sömürge ülkelerde yabancı/emperyalist sermayenin oranına bakalım. Örneğin
Brezilya'da Güney Afrika Cumhuriyetine bağlı sermayenin oranı ile ABD'ye bağlı sermayenin
oranını karşılaştıralım. Oranın ilginçliği rastlantı olmasa gerek! Bu, Brezilya'da yalnızca ABD
sermayesi vardır anlamına gelmez. Avrupalı tekeller de buraya el atmışlardır. Emperyalist
egemenlik yarışı devam etmektedir. Ama sömürge/geri ülkelerdeki sermaye oranlarına
baktığımızda emperyalist/güçlü ülke sermayelerinin ağrırlıkta olduğu, geri kalmış başka ülke
sermayelerinin dış yatırımlarının ise sınırlı olduğu görülebilir. Bu dünyanın hala emperyalist
ve sömürge ülkeler olarak bölündüğünü gösterir. Sermaye ihracında büyük ağırlık sahibi olan
ülkeler gelişmiş/emperyalist ülkelerdir.
Sermayenin uluslararası hareket özgürlüğü sloganı, liberal ütopyacılarm,
küreselleşmecilerin yığınları aldatmak için kullandıkları 'özgürlükçü' sloganlardan birisidir.
Ne kadar serbest geçiş hakkı olursa olsun bu hakkı esas olarak kullanabilecek olan
emperyalist ülkelerdir. Emperyalist tekellerin karşısında bir Somali şirketinin dayanması,
rekabet etmesi, serbest dolaşım hakkından 'özgürce' yararlanabilmesi düşünülemez.
Sermayenin uluslararası hareket özgürlüğü denilen olgu, emperyalist tekellerin hareket
özgürlüğü anlamına gelir. Burada istisna örnekler gösterilebilir. Ancak bizim bahsettiğimiz
tek tek örnekler değil belirleyici olan eğilimler ve ağırlık noktalarıdır. Trockistler sermayenin
131
hareket özgürlüğünden öyle etkilenmişlerdir ki, sanki bütün sermayeler özgürce,
ekonomik/siyasal rekabet gücüne bakmadan, kardeşçe ülkeden ülkeye dolaşabileceklerdir.
Troçkistlerin kafasını karıştıran başka olgular da vardır. Örneğin bir emperyalist ülkede
başka emperyalist ülkenin sermayesi yatırım yapabilmektedir. Almanya'da ABD sermayesinin
yatırımları vardır. Öyleyse Almanya ABD'nin sömürgesi olmalıdır. Seçmecilik, tek tek
ağaçlardan ormanın görememe durumu tam da budur. Evet, ABD sermayesi Almanya'da
yatırım yapar, ama egemenliğinden bahsedilemez. Egemenlik Alman emperyalist burjuvazisindedir. Türkiye'de de çeşitli emperyalist ülkelerin sermayesi yatırımlar yapmıştır. Bu
durum çeşitli çelişki ve çekişmeleri beraberinde getirse bile Türkiye, ABD'nin sömürgesi bir
ülkedir. Ekonomik ve siyasal tablo bunu kanıtlamaktadır.
Bir diğer olgu da uluslararası tekellerde farklı ülke sermayelerinin birleş-mesidir. Bu
nedenle artık belli bir ülkeye bağlı sermaye kalmamış, uluslararası bir nitelik kazanmıştır.
Alman sermeyesi, ABD sermayesi, İngiliz sermayesi kalmamıştır: Sermeyenin
ortaklıklarından çıkarılabilecek en saçma sonuç budur. Öyleyse neden ABD, Irak işgalinden
sonra kendi petrol şirketlerinin ihaleleri alması için İngiltere, Almanya, Fransa ve diğer
emperyalist devletlerle çatışmaktadır. Keza Fransızların kendi tekellerini uluslararası alanda
savunmaları boşuna mıdır? Bunların hepsi tesadüf mü yoksa? Bazı tekeller farklı ülke
kökenleri sermayeleri birleştirmiştir. Ancak genel olarak her tekel içerisinde bir veya bir grup
emperyalist ülkenin sermayesi egemendir.
Konu başlı başına ekonomik bir tahlil, ayrıntılı bir istatistiksel çalışma gerektirmektedir.
Ayrı bir yazının konusudur. Ancak olgular göstermektedir ki, uluslararası sermaye hala
emperyalist niteliğini korumakta, dünyanın emperyalist ve sömürge ülkeler olarak bölünmesi
devam etmektedir.
5.4 Sömürge Ülkelerde Devrimci Komünist Strateji
5.4.1 Sömürge Ülkelerdeki Nesnel Koşullar
Emperyalist ülkeler ile sömürge ülkelerin nesnel koşullarının farklılıklarından yukarıda
kısaca bahsettik. Devrimin karakterinin anlaşılması ve oportünizme düşmemek için bu
farklılık gözden kaçırılmamalıdır:
"Tezlerimizin en önemli temel fikri nedir? Ezilen ve ezen halklar arasında ayrım
yapmaktır. Biz, ikinci Enternasyonal'in ve burjuva demokratların tersine, bu farkı
vurguluyoruz," (Lenin)
Sömürge ülkeler ve ezen ülkeler arasında ayrım yapmak,,, Farklılıkları, özgünlükleri ve
bu farklılıklardan ortaya çıkan farklı konumlanmaları görmek gerekir. Emperyalizmin
sömürüsü, ülke ekonomisinin bağımlı hale gelmesi, siyasetinin emperyalist stratejilere
bağlanması, emekçi yığınların ekonomik ve sosyal yıkıma uğraması demektir. Emperyalizmin
sömürge ülkelerdeki bunalım ve yıkımı hızlandırır. Yığınların demokratik özlemlerini
şiddetlendirir:
"Ulusal mücadele, ulusal isyan, ulusal ayrılma emperyalizm altında tamamıyla 'elde
edilebilir' şeylerdir ve bunlarla pratikte karşılaşmaktayız. Hatta daha da bariz hale
gelmişlerdir, çünkü emperyalizm kapitalizmin gelişmesini ve halk kitleleri içinde demokratik
eğilimlerin büyümesini durdurmaz. Aksine, onların demokratik özlemleriyle tröstlerin antidemokratik eğilimleri arasındaki antogonizmayı şiddetlendirir," (Lenin, Emperyalist
Ekonomizm, Sf. 57)
Emperyalizmle halk yığınlarının demokratik özlemleri arasındaki antogo-nizma sömürge
ülkelerde çok daha şiddetlidir. Çünkü sömürge ülkelerde, gelişmiş ülkelerin birçoğunda
çözülmüş demokratik sorunlar yaşamsal bir önem teşkil etmektedir. Bağımsızlık, kendi
kaderini tayin etme, siyasal özgürlük, demokratik haklar vb. hayata geçirilememiştir. Yalnız
132
demokratik değil emperyalizmden kaynaklanan ekonomik ve sosyal yıkım da yığmlardaki
anti-emperyalist öfkeyi arttırır. Emperyalist baskı, ulusal ayaklanmayı ve demokratik tepkiyi
koşullar:
"'ayaklanan' her 'ulus' kendini, dilini, toprağını, anavatanını ezen ulusa karşı 'savunur'.
Bütün ulusal baskı geniş halk kitlelerinin direnişine yol açar; ve ulusal olarak ezilen bir
nüfusun direnişi her zaman ulusal ayaklanmaya meyillidir." (Lenin, Emperyalist Ekonomizm,
Sf. 69)
Lenin bahsettiği bu ulusal meyil rastlantı veya Lenin'in öznel bir değerlendirmesi değil
nesnel koşulların halk yığınları üzerinde yarattığı yönelimdir. Sömürge ülkelerde, ulusal baskı
altındaki kitlelerde devrimci hareket genel olarak demokratik karakterlidir.
Sömürge ülkelerin ekonomik ve siyasal koşulları vb. nesnel etkenler, proletarya ve halk
hareketinin aşamalarını belirler. Nesnel etkenler öznel etken üzerinde etkisini gösterir. Lenin,
ezilen ulus işçileri ile ezen ulus işçilerinin ve hareketin eğilimlerini tartışırken şöyle diyordu:
"Ulusal mesele bakımından, ezen ve ezilen ulusların işçilerin gerçek durumu aynı mıdır?
"Hayır, aynı değildir,
1, Ekonomik olarak, aradaki fark, ezen ulusların işçi sınıfının bir kesimi, bu ulusların
burjuvazilerinin ezilen ulusların işçilerinin daha fazla sömürüsünden elde ettikleri aşırı
karlardan pay almaktadır. Bundan başka, ekonomik istatistikler burada, ezilen uluslara
nazaran işçilerin daha büyük bir yüzdesinin 'küçük patronlar' olduğunu, daha büyük bir
yüzdenin işçi aristokrasisine katıldığını göstermektedir. Bu bir gerçektir. Ezen ulus işçileri,
ezilen ulusların işçilerini (ve halk kitlelerini) yağmalamada kendi burjuvazileriyle belli bir
dereceye kadar ortaktırlar,
2, Siyasi olarak, aradaki fark, ezilen ulusların işçileriyle karşılaştırıldığında, siyasi
hayatın birçok alanında imtiyazlı bir yer işgal etmektedirler,
3, İdeolojik olarak, veya manen,, aradaki fark, onlara okulda veya hayatta, ezilen
ulusların işçilerinden nefret etmeleri ve hor görmeleri öğretilmiştir. Örneğin bu Büyük Ruslar
arasında yetişmiş veya yaşamış her Büyük Rus'ta görülmektedir.
"Dolayısıyla nesnel gerçeklikte bütün bir çizgi boyunca farklılıklar, yani nesnel dünyada
bireylerin istek ve bilinçlerinden bağımsız olarak 'düalizm' vardır." (Lenin, Emperyalist
Ekonomizm, Sf. 63)
Lenin'in belirttiği gibi nesnel gerçeklikteki farklılıklar yığınların bilinç ve hareketine
yansıyor; devrimin içinde bulunduğu aşamayı belirliyordu.
5.4.2 Sömürge Ülkelerde Devrimin Aşamaları
Lenin nesnellik ve bu nesnelliğin yığınlar üzerindeki etkisini göz önünde bulundurarak
sömürge ülkelerde devrimin demokratik aşamada olduğunu söylüyordu:
"Bu ileri ülkelerde (İngiltere, Fransa, Almanya vs.) milli mesele çoktan çözülmüştür;
ulusal birlik amacını çoktan tamamlamıştır; nesnel olarak, yerine getirilecek 'genel ulusal
görevler' yoktur. Bundan dolayı bugün ulusal birliği 'havaya uçurmak' ve sınıf birliğini
kurmak ancak bu ülkelerde mümkündür.
"Gelişmemiş ülkeler ayrı bir meseledir. Bunlar bütün Doğu Avrupa'yı ve bütün sömürge
ve yarı-sömürgeleri kapsamaktadır ve tezlerin altıncı bölümü bunlarla ilgilidir (ikinci ve
133
üçüncü tür ülkeler). Bu alanlarda, genellikle, hala ezilen ve kapitalist olarak gelişmemiş
uluslar varlıklarını sürdürmektedir. Nesnel olarak, bu ulusların hala yerine getirilecek genel
ulusal görevleri, yani demokratik görevleri, yabancı baskıyı yıkma görevleri vardır," (Lenin,
Emperyalist Ekonomizm, Sf. 67)
Sömürge ve yarı-sömürge ülkelerde ilk görev Lenin'in belirttiği gibi yabancı baskıyı
kırmak ve demokratik devrimi gerçekleştirmektir, Lenin sürekli olarak nesnellikten
bahsediyor. Devrimin aşamasını da sömürge ülkelerdeki nesnelliğe bağlıyor. Sömürge ülke
komünist partilerinin görev ve stratejileri bu nesnellik üzerinden belirlenir,
***
Bu nedenle sömürge ülkelerde komünist partilerin görevleri emperyalist ülkelerdeki
komünist partilerin görevlerinden daha farklıdır. Sömürge ve bağımlı ülkelerdeki devrimci
hareketin sorunlarına yaklaşımda komünist partilerin çıkış noktasını Stalin şöyle açıklar:
"Bu çıkış noktası, emperyalist ülkelerdeki, başka halkları ezen ülkelerdeki devrimle,
sömürge ve bağımlı ülkelerdeki, başka devletlerin emperyalist boyunduruğu altında olan
ülkelerdeki devrim arasında sıkı bir ayrım yapmaktır.
"Bu ayrımı yapmamak, bu farkı kavramamak, emperyalist ülkelerdeki devrimle sömürge
ülkelerdeki devrimi bir tutmak, Marksizm'in yolunu, Le-ninizmin yolunu terk etmek
demektir, İkinci Enternasyonal yandaşlarının yolunu tutmak demektir." (Stalin, Eserler, 10.
Cilt, Sf. 10)
Trocki, sömürge ve bağımlı ülkelerdeki devrim ile emperyalist ülkelerdeki devrim
sürecini ayırmaz. İkisi için de demokratik devrim aşaması olmayıp, kimi taleplerin değiştiği,
demokratik taleplerin çıkarıp/eklendiği proleter devrim aşamasındadır. Sömürge ülkelerdeki
nesnellikleri görmemesi, görünce de sonucuna vardırmaması Troçkizm'in büyük hatalarının
başlangıç noktasıdır.
Sömürge ülkelerde devrim; nesnel koşullar tarafından belirlenen yığın hareketinin
gelişme dinamikleri nedeniyle aşamalı bir devrim sürecidir. Stalin sömürge ülkelerde
devrimin ilk görevinden şöyle bahseder:
"Bu ülkelerde 'yabancı hâkimiyeti, sosyal yaşamın özgür gelişmesini sürekli engeller', 'bu
nedenle sömürgelerde devrimin ilk adımı yabancı kapitalizmin devrilmesi olmalıdır'." (Stalin,
Eserler, 10. Cilt, Sf. 13)
Bu formül Stalin tarafından ifade edilmekle birlikte, yeni bir icat değil Lenin tarafından
ifade edilen formülün yinelenmesidir: "Nesnel olarak, bu ulusların hala yerine getirilecek
genel ulusal görevleri, yani demokratik görevleri, yabancı baskıyı yıkma görevleri vardır."
Trocki, sömürge ülkelerde demokratik taleplerin aeiliyetini ve önemini kabul eder. Yığın
hareketinin demokratik aşamada olduğunu ve demokratik taleplerle yükseldiğini de onaylar.
Ancak bunun kaçınılmaz sonucu olan demokratik devrim (ve kesintisiz sosyalist devrime
geçiş) stratejisini kabul etmez. Demokratik devrimin gerçekleşemeyeceği, bağımsızlığın
imkansız olduğu vb. ekonomist tezlerden hareket eder. Ancak devrimin demokratik diktatörlükle taçlandırılması gerektiğini savunmadan devrimin demokratik aşamasını kabul etmek
anlamsızdır. Çünkü devrimin saf proletarya diktatörlüğüne varması demokratik aşamanın
aşılmasını veya küçük burjuva siyasi çizgisinin tasfiye edilmesini öngörür. Trocki devrim
demokratik aşamasını aşmamışken, yığınlar üzerinde küçük burjuva ve burjuva partiler büyük
bir etkiye sahipken proletarya diktatörlüğü sloganını öneriyor. Bu koşullarda slogan
proletarya ve emekçi yığınların demokratik diktatörlüğü olmalıdır, bunu savunmadıktan sonra
demokratik aşama üzerine söylemler anlamsızdır. Bu nedenle Trocki, sömürge ülkelerdeki
devrimin anti-emperyalist demokratik devrim aşamasından geçmesi gerektiği kabul etmez.
134
Trocki'ye göre sömürge ülkelerde devrim doğrudan sosyalist devrim olmalıdır. Aşamalı
devrim, Trocki'ye göre proletaryayı burjuva sınırlara mahkûm etmektir:
"Çin'deki temel burjuva ve demokratik sorunların çözümü tamamıyla proletaryanın
diktatörlüğünde bir sonuca ulaşır. Buna karşın proletarya ve köylülüğün demokratik
diktatörlüğünü öne sürmek, kendini, Kuomintang'la yapılan koalisyonla zaten çoktan kat
edilen aşamalara devrimi geri sürüklemeye çabalayan gerici girişimlere adamak demektir."
(Trocki, Çin Üzerine, Sf. 273)
Sömürge ülkelerde gerçekleşecek anti-emperyalist demokratik devrim sosyalist devrime
geçiş için zorunlu bir aşamadır. Devrimci yığın hareketi emperyalizmin egemenliğine karşı
yönelmek zorundadır. Bu yüzden devrimin karakteri anti-emperyalist demokratik devrimdir.
Proletarya gücü oranında demokratik devrimden sosyalist devrime geçişi sağlayacaktır.
Sömürge Ülkeler Burjuvazisi
Dünyanın emperyalist ve sömürge ülkeler olarak bölündüğü gerçeği üzerinden hareket
etmek gerektiğini belirtmiştik. Emperyalizm döneminin en temel olgusu budur.
Emperyalizm sömürge ülkelerde ekonomik ve siyasal egemenliğini sağlarken, ülke
içerisinde bazı güçlere yaslanmak durumundadır. Bunlar emperyalizmle işbirliği yapan
güçlerdir. Emperyalizm, bu işbirlikçileri aracılığıyla ülkeyi kendi çıkarları doğrultusunda
yönetir. Elbette sınıf mücadelesi temeli üzerinde...
Emperyalizmin sömürge ülkelerdeki temel dayanağı burjuvazidir. Sömürüsünü
katmerleştirdiği proletarya, yıkıma sürüklediği emekçi köylülük, ge-leeeksizliğe mahkum
ettiği geniş halk yığınları ile emperyalist burjuvazinin çıkarları uzlaşmazdır. Emperyalist
burjuvazi sömürge ülkelerde ancak burjuvazi ile uzlaşabilir ve ona yaslanır.
Sömürge ülke burjuvazisi, emperyalist burjuvazi ile rekabet edebilecek durumda değildir.
Eğer ülkede bağımsız bir politika izlenmiyorsa sömürge burjuvazisinin emperyalist burjuvazi
tarafından yutulması/işbirlikçileştirilmesi kaçınılmazdır. Emperyalist burjuvazi, ilk elden
sömürge burjuvazisinin en güçlü kesimiyle birleşmiştir. Ekonomik, stratejik ortaklıklar
kurmuştur. Kendi şirketlerinin yatırımlarında ortaklık sağlamıştır. Böylece işbirlikçi hale
gelen burjuvazi emperyalizmle bütünleşmiştir. Ülke yönetimine müdahalesi de emperyalizmin
ve kendisinin çıkarları yönünde olacaktır.
Emperyalist burjuvazi, sömürge ülkelerde burjuvazinin herhangi bir kesimiyle değil
öncelikle ülke yönetimi ve ekonomide görece olarak daha fazla söz sahibi olan en güçlü
kesimiyle birleşir. Ancak emperyalist burjuvazinin sömürge ülkelerdeki burjuvazinin
tamamıyla birden bütünleşmesi beklenemez. Emperyalist burjuvazi nihai olarak tüm
ekonomiyi, en büyüğünden en küçüğüne tüm sermayeyi kontrol altında tutmak ister. Yani tüm
burjuvaziyi kendi zincirinin bir parçası haline getirmek ister. Ancak meta üretiminin, üretim
anarşisinin olduğu kapitalist toplumda rekabeti sıfıra indirmek, mutlak bir egemenlik ve
kontrol sağlamak mümkün değildir. Sömürge ülkeler burjuvazisinin bir kısmı bu birleşmenin
dışında kalır.
Bir ülkenin emperyalist burjuvazisi (örneğin ABD emperyalist burjuvazi) tüm dünyada
kendi egemenliğini sağlama amacındadır. Tüm ekonomiyi kontrol etmek ister. Ancak
kapitalizmin doğası ve eşitsiz gelişme kanunu gereği her zaman karşısında mücadele eden
rakip emperyalist güçler çıkar. En güçlü göründüğü zaman da bile böyledir. Günümüzde
ABD'nin büyük güç ve etkisine rağmen tüm dünya ekonomisine egemen olma isteği bir
ütopyadır. Çünkü başka emperyalist güçler de vardır, dönem dönem müdahale etmektedir ve
daha büyük müdahaleler de olasılık dışı değildir. Almanya-Fransa, Çin-Rusya bloğu böyle bir
kutuplaşmanın göstergeleridir.
135
Benzer şekilde emperyalist burjuvazi, sömürge ülke ekonomisine ve sermayesine bir
bütün olarak egemen olmayı amaçlasa da, emperyalizmle birleşmeyi başaramayan, onunla zor
koşullarda rekabet etmek zorunda kalan bir burjuva kesim olacaktır. Emperyalist burjuvazi
başlangıçta tüm burjuvaziyi egemenliği altına alsa, nispeten küçük ölçekli, emperyalizmin
rekabet gücünden zarar gören burjuvazi bir süre sonra doğacaktır. Sömürge ülkelerde
burjuvazinin işbirlikçi ve ulusal burjuvazi olarak bölünmesi kapitalist üretim ve rekabetin
kaçınılmaz sonucudur.
Ulusal burjuvazi, işbirlikçi burjuvazinin tersine emperyalizmin ayrıcalıklarından ve
gücünden zarar görmektedir. Onunla zor koşullarda rekabet etmekte, çoğu zaman
yenilmektedir. Büyüme isteği, ülke yönetimine müdahale isteği emperyalist burjuvazi
tarafından baskılanmaktadır. Bu da ulusal burjuvaziyi emperyalizme karşı tutarsız, her an
vazgeçmeye hazır bir tepkiye zorlamaktadır. Ulusal burjuvazi, emperyalist tekellerden yüksek
vergiler alınmasını, hatta ülke içerisine girişinin engellenmesini isteyebilir. Programı
kapitalizmi hangi biçimde olursa olsun muhafaza etmek, ama emperyalistlerin ayrıcalıklarının
kaldırılıp kendisine ayrıcalık tanınmasıdır.
Bu karşıtlık ulusal burjuvaziyi emperyalizme karşıt bir konuma getirir. Ancak bu karşıtlık
dar, sınırlı, tutarsız bir karşıtlıktır. Proletaryanın tutarlı anti-emperyalist/demokrat bir sınıf
iken ulusal burjuvazi tutarsız, gel-git içerisinde olan bir sınıftır. Programı proletaryanın antiemperyalist demokratik programından çok geridir. Proletaryanın bağımsızlık anlayışı ve
talebiyle, ulusal burjuvazininki farklıdır.
Emperyalizm çağında egemen burjuvazi ilerici barutunu tüketmiştir. Emperyalist
burjuvazi ileri dönüşümleri gerçekleştiremez, gericiliğin temsilcidir. Ancak bu bütün burjuva
katmanların ilerici niteliğini kaybettiği anlamına gelmez. Küçük burjuvazi, emperyalizm ve
kapitalizme karşı ilerici bir rol oynayabilir. Keza sömürge ülkeler burjuvazisi de tutarsız
olmakla beraber ilerici bir rol oynayabilir. Lenin desteklenmesi gereken demokratik
hareketleri tartışırken ulusal hareket içerisinde ulusal burjuvazinin de bulunduğunu belirtir:
"bu ulusal olarak ezilen proletarya ve köylülüğün ulusal olarak ezilen burjuvazinin ezen
ulusa karşı ortak eylemidir." (Lenin, Emperyalist Ekonomizm, Sf. 70)
Ulusal savaşların ilerici niteliği nedeniyle hem Komünist Enternasyonal hem de Lenin,
sömürge ülke halklarının burjuva kurtuluş savaşlarını desteklemiş; III. Enternasyonal, dünya
proletaryasının sosyalist hareketi ile ezilen ulusların demokratik hareketini birleştirilmesi
çağrısında bulunmuştur.
Lenin ezilen ulusların kurtuluş savaşlarının, sömürge ülkelerin anayurt savaşlarının ilerici
niteliği şöyle belirtir:
"Emperyalist, yani ezen devletlere karşı, ezilen (örneğin, sömürge) ulusların savaşı
gerçek bir ulusal savaştır. Bu, bugün de mümkündür. Ezilen bir ulusun yabancı zalime karşı
verdiği savaşta 'anavatanı savunma' bir aldatmaca değildir. Sosyalistler böyle bir savaşta
'anavatanı savunma'ya karşı değildirler.
"Ulusal kendi kaderini tayin etme, tam bir ulusal kurtuluş için, tam bağımsızlık için,
ilhaka karşı mücadele ile aynıdır ve sosyalistler -sosyalist olmaktan vazgeçmeden- böyle bir
mücadeleyi, ayaklanma ya da savaşa kadar, her ne biçimde olursa olsun reddedemezler,"
(Lenin, Emperyalist Ekonomizm, Sf. 36)
Sosyalistler sömürge ülkelerin anayurt savaşlarını desteklerler. Sosyalist olmaktan
vazgeçmeksizin tersini yapamazlar. Sömürge ülkelerdeki hareket yabancı baskıyı hedef alan,
anti-emperyalist demokratik karakterli burjuva bir harekettir, Lenin sömürge ülkelerdeki
hareketin demokratik karakterini görmüştür. Dahası Türkiye, Çin vb. sömürge ülkelerdeki
emperyalizme karşı yükselen savaşın burjuva önderlikli devrimci hareketler olduğunu da
belirtmiştir,
136
Lenin, Mustafa Kemal ve grubunun (ulusal burjuvazinin) önderliğinde emperyalizme
karşı verilen Kurtuluş Savaşını maddi ve manevi olarak desteklemiştir. Kurtuluş Savaşma
silah yardımları yapılmıştır, Lenin savaşın burjuva önderlikli olduğunu biliyordu. Burada bir
yanılgı söz konusu değildi. Ulusal burjuvazi emperyalizme karşı tavır almış ve ulusal savaşın
önderliğini ele geçirmişti. Lenin buna rağmen Kurtuluş Savaşı destekledi. Burjuvazinin
tutarsızlığını, proletaryanın müdahalesi olmazsa tekrar emperyalizme bağlanma ihtimali
biliniyordu.
Benzer şekilde Lenin emperyalizme karşı savaşan Afgan Şahı'nı da desteklemiştir. Afgan
ülkesinde komünist parti bulunmamakta ve emperyalizme karşı Şah'ın önderliğinde halk
yığınları mücadele etmekteydi.
Burjuva önderlikli bu anti-emperyalist savaşlar büyük tutarsızlıklar, çelişkiler içermekte
ama sosyalistler tarafından desteklenmekteydi. Ulusal savaşlar gibi ulusal burjuvazi de ilerici
bir rol oynamaktaydı. (Emperyalizme karşı ileri rol oynayan ulusal burjuvazi sosyalizm
karşısında gericidir.)
Lenin ve Komünist Enternasyonal'in bu ulusal kurtuluş hareketlerini, önderlikleri burjuva
olmalarına rağmen desteklemelerinin sebebi, burjuvazinin ikiyi bölünmüş olması ve
sömürgelerdeki koşullardan dolayı ortaya çıkabilen ilerici rolüdür. Sömürge ülkelerdeki
devrimci hareketlere, emperyalizmle uzlaşan işbirlikçi burjuvazi karşı çıkarken, ulusal
burjuvazi önderlik ediyordu. Lenin ulusal kurtuluş hareketlerini ulusal burjuva önderliğine
rağmen destekliyordu. Çünkü hareket nesnel olarak emperyalizme karşı yönelmişti. Sonrası
proletaryanın müdahalesine ve gücüne bağlıydı.
Yalnızca Türkiye Kurtuluş Savaşında değil Mısır, Gana, Cezayir vb. birçok sömürge
devrimi de ulusal burjuvazinin önderliğinde gerçekleşmiştir. Ulusal devrimlerde proletaryanın
önderliğinin devrim öncesinde ve devrimin yarattığı olanaklar sonrasında sağlanamamış
olması, devrimci hükümetlerin giderek halka karşı bir konuma gelmesine neden oldu.
Tartışma konusu ulusal burjuvazinin sosyalizm karşısındaki tutumu değildir. Elbette
ulusal burjuvazi, işbirlikçi burjuvazi gibi sosyalizme baştan sona karşıdır. Ulusal burjuvazinin
önderlik ettiği anti-emperyalist devrimler sosyalizme yönelmediği için yozlaşmaya, bir süre
sonra karşı-devrime dönüşmeye mahkumdur. Ulusal burjuvazinin önderlik ettiği sömürge
devrimleri (ülkemizde dahil) bugün tekrar emperyalizme bağımlılıkla sonuçlanmıştır.
***
Trocki sömürge ülkeler burjuvazisi konusunda yanlış ve çelişkili bir görüşe sahiptir.
Yanlışı teorik anlayışından, çelişkisi gerçeklerin yanlış anlayışıyla çelişmesindendir. Sömürge
ülkelerde ulusal burjuvazinin, işbirlikçi burjuvaziden bir farkı olmadığını, ikisinin de
emperyalizmle işbirliği içinde olduğunu söyler:
"Çan Kay-Şek'in darbesi yalnızca Çin burjuvazisinin iktidarının pekişmesine değil (belki
daha az ama) aynı zamanda Çin'deki yabancı sermayenin konumunun yeniden inşası ve
pekişmesine ve bundan kaynaklanan tüm sonuçlara da işaret ediyor. Buradan da, küçük
burjuva kitlelerin Çan Kay-Şek'e karşı dönmesinin olasılığı, belki de kaçınılmazlığı -ve
oldukça yakın bir gelecekte- ortaya çıkar. Yalnızca yabancı sermayenin değil aynı zamanda
yabancı sermayeyle müttefik olan ulusal Çin burjuvazisinin verdiği büyük sıkıntılara maruz
kalan küçük-burjuvazi, biraz bocalamadan sonra, burjuva karşı-devrimine düşman olmak
zorundadır. Ulusal demokratik devrimin sınıf mekanizmasının en önemli göstergelerinden biri
tam da bu noktada yatar." (Trocki, Çin Üzerine, Sf. 117)
Doğru tespitlerin yanında Trocki Çin ulusal sermayesinin emperyalizmle işbirliği içinde
olduğunu, onunla müttefik olduğunu söylüyor:
137
"Bir yandan Çin burjuvaszisi, yabancı emperyalizme ve onun askeri aygıtına doğrudan
bağlandığı için ve diğer yandan Çin proletaryası daha baştan Komintern ve Sovyetler Birliği
ile yakın ilişki kurmuş olduğu için , Çin ulusunun burjuva ve proleter kutupları daha uzlaşmaz
bir biçimde karşıt durmaktadır." (Trocki, Lenin'den Sonra Üçüncü Enternasyonal, Sf. 162)
Çin burjuvazisi, hem de her iki kesimi, yani işbirlikçi burjuvazi ve ulusal burjuvazi
emperyalizmle işbirliği içindeyse, müttefikse öyleyse sömürge ülkeler burjuvazisini ikiye
ayırmanın ne gereği var. Trocki bu ayrımı hem kabul ediyor, hem de iki burjuva katmanın da
emperyalizmin müttefiki olduğunu söylüyor. Ancak burjuvazinin tamamı emperyalizmle
işbirliği içindeyse ulusal burjuvazi-işbirlikçi burjuvazi bölünmesi yoktur. Bu Troçki'nin bir
çelişkisi olarak kalsın,,,
Ulusa burjuvazi emperyalizme karşı savaşında tutarsızdır, ancak bu onun emperyalizmin
değişmez bir müttefiki olduğu anlamına gelmez, Trocki ulusal burjuvazi emperyalizmin
müttefikidir diyor; ancak onun emperyalizme karşı savaşı karşısında şaşkınlığa düşüyor,
kendisiyle çelişmek zorunda kalıyor:
"Doğu'da klasik bir örnekle karşı karşı yayız. Çin, gözlerimizin önünde Japonya'nın
sömürge bir ülkeye dönüştürmekte olduğu yarı-sömürge bir ülkedir. Japonya'nın mücadelesi
emperyalist ve gericidir. Çin'in mücadelesi ise kurtuluşçu ve ilericidir.
"Peki ya Çan Kay-Şek? Tıpkı Marks ve Engels'in İrlanda ve Polonya egemen sınıfları
konusunda yanılsamaya kapılmaması gibi, bizim de Çan Kay-Şek, onun partisi ve Çin'deki
bütün egemen sınıflara ilişkin yanılsamalara ihtiyacımız yok. ... Ama bugün, kendisine
rağmen, Çin'in bağımsızlığından ne kaldıysa onun uğruna Japonya'ya karşı mücadele etmeye
zorlanıyor. Yalnızca korkaklar, alçaklar ya da büsbütün ahmaklar bu mücadeleye katılmayı
reddedebilirler." (Trocki, Çin Üzerine, Sf. 514)
Çan Kay-Şek'in sebebi ne olursa olsun emperyalizme karşı savaşmak zorunda kalmıştır.
Trocki bunu kabul etmek zorunda kalıyor. Elbette ulusal burjuvazi emperyalizme karşı
sosyalizmi savunarak savaşmaz. Hedefi farklıdır, işçi ve emekçilere düşmandır. Ancak nesnel
olarak emperyalizme karşı büyük bir savaş vermektedir. İlerici olan budur; ulusal burjuvaziye
görece olarak ilerici bir nitelik kazandıran bu nesnel durumdur. Lenin bu yüzden burjuva
kurtuluş savaşlarını şartlı olarak desteklemiştir.
Trocki ulusal burjuvazinin işbirlikçi burjuvazinin tersine savaşmak
kalabildiğini, geçici anlaşmalar yapılabileceğini kabul etmek zorunda kalır:
durumda
"Bağımsızlık savaşının komutasını elinde tutan ne yazık ki o olduğuna göre, Çan KayŞek'in emri altında askeri mücadeleye katılarak Çan Kay-Şek'in devrilmesini politik olarak
hazırlamak ... tek devrimci politika budur." (Trocki, Çin Üzerine, Sf. 516)
Trocki bırakalım ulusal burjuvazinin ilerici bir rol oynadığını kabul etmeyi, onun emri
altında savaşmayı dahi kabul etmiştir. Trocki ulusal burjuvazinin emperyalizme karşı
savaşamayacağmı, onun müttefiki olduğunu söyler. Stalin ve Komünist Enternasyonal'in
ulusal burjuvaziyle geçici ittifak politikasına sövüp sayar. Ama ulusal burjuvazinin
önderliğindeki büyük kurtuluş savaşını görünce, ulusal burjuvazinin ilerici rolünü kabul
etmek ve desteklemek zorunda kalır. Bunu eski tezlerini değiştirmeden yapar, çünkü Stalin ve
Komintern'in strateji ve taktiklerini eleştirmeye devam etmek ister. Bu yüzden Troçki'nin
ulusal burjuvazi hakkındaki açılımları, onun çelişkileri olarak kalır.
Sömürge Ülkelerde İttifaklar
Sömürge ülkelerde anti-emperyalist demokratik devrim; emperyalizm ve işbirlikçi
burjuvazinin iktidarını hedef alır. Bu yüzden devrimin birinci aşamasında, (bağımsızlık
savaşımının tek tutarlı temsilcisi olan) proletarya, emperyalizmden zarar gören tüm sınıf ve
katmanları yedeklemek; emperyalizme karşı birleştirmek zorundadır. Emperyalizmden sadece
işçi sınıfı zarar görmez. Köylülüğün çeşitli katmanları, emekçiler, küçük burjuvazi ve ulusal
burjuvazi emperyalizm tarafından ezilir.
138
Emperyalizme karşı proletaryanın mücadelesinde köylülük, emekçi sınıf ve katmanlar
temel müttefiklerdir. Belirleyici olan proletarya ve diğer emekçi sınıfların kazanılmasıdır.
Yukarıda ulusal burjuvazinin dönem dönem ilerici rol oynayabileceğini, demokratik devrime
katılabileceğini, hatta proletaryanın etkisi egemen kılmmazsa demokratik devrime önderlik
edebileceğini gördük. Lenin bu hareketleri emperyalizme karşı yöneldiği sürece destekledi.
Sömürge ülke devrimleri demokratik aşamasındadır. Sorun devrimin demokratik
aşamasına kimin önderlik edeceğidir. 'Sürekli devrim' anlayışını işlediğimiz dördüncü
bölümde uzun uzadıya tartışmıştık. Eğer ulusal demokratik devrim proletaryanın önderliğinde
olursa, taleplerini tutarlı bir şekilde hayata geçirir ve proletarya devlet gücünü kullanarak ve
ulusal burjuvaziyle çatışarak kesintisiz sosyalist devrime geçer. Devrim küçük burjuvazinin
önderliğinde olursa demokratik taleplerin bir kısmı geri dönüş tehlikesiyle birlikte hayata
geçirilir. Küçük burjuvazi bir süreliğine bağımsız bir rol oynayıp emekçilerin taleplerine
cevap verebilir. Ancak Çin ve Küba örneğinde tartıştığımız gibi sosyalizme geçiş sağlanamaz.
Ulusal burjuvazi, demokratik devrime ederse yine bir takım talepler geçici süre ile hayata
geçirilebilir. Devrim sonucu emperyalizm ülkeden kovulmuş olsa bile emekçiler üzerinde
burjuva diktatörlüğü kurulur. Geri dönüş çok daha hızlı olur. Sosyalist devrime geçmek bir
yana proletarya üzerinde baskı uygulanır.
Bu nedenle sömürge ülkelerde komünist partinin görevi devrimde proletaryanın
hegemonyasını sağlamaktır. Demokratik taleplerin tutarlı uygulanışı ve sosyalizme geçiş için
en uygun yol budur.
Proletarya ulusal hareketi destekler ve katılır, onun önderi olmaya çalışır. Devrimin ilk
aşaması demokratik devrim olduğu için ulusal burjuvaziyle geçici ittifaklar yapılabilir. Ancak
şartlı olarak:
"komünistler olarak bizler, sömürge ülkelerdeki burjuva kurtuluş hareketlerini ancak,
eğer bu hareketler gerçekten devrimciyse, eğer bunların temsilcileri bizi, köylülüğü ve
sömürülen geniş kitleleri devrimci bir ruhla eğitmemiz ve örgütlememizde engellemiyorsa,
desteklemeliyiz ve destekleyeceğiz." (Lenin)
Lenin yine başka bir yerde proletaryanın kendi programı olduğunu ve ulusal burjuvaziyle
ittifakın ancak koşullu olarak yapılabileceğini söyler:
"burjuvazi, ulusal sorunda proletaryanın siyasetini (öteki sorunlarda olduğu gibi) ancak
belli bir doğrultuda destekler; bu siyaset, burjuvazinin siyasetiyle hiçbir zaman tam uygunluk
haline gelemez. İşçi sınıfı, burjuvaziyi (burjuvazinin tek başına sağlayamayacağı ve ancak
tam bir demokrasi ile gerçekleşebilen) ulusal barışı sağlamak için, eşit haklar sağlayabilmek
ve sınıf savaşımının gerekli koşullarını yaratabilmek için destekler. Onun için burjuvazinin
pratikliğine karşı, proleterler, ulusal sorunda, kendi ilkelerini ileri sürerler; onların
burjuvaziye sağladıkları destek, ancak koşula bağlı olabilir." (Lenin, Ulusların Kaderlerini
Tayin Hakkı, Sf. 67)
Lenin ulusal burjuvaziyle ittifakı şartlı olarak savunur. Ancak asıl ittifak yapılacak
sınıflar, köylülük ve diğer emekçi yığınlardır. Ulusal burjuvaziyle geçici anlaşmalar ve
ittifaklar koşula bağlı olarak yapılabilir. Eğer koşullar varsa yapılmalı, yığın hareketiyle
bileşilmelidir.
Trocki bu noktada Stalin'i sömürge ülkeler proletaryasını ulusal burjuvaziye kuyruk
yapmak, ulusal burjuvazinin egemenliğine sokmaya çalışmakla suçlar. Trocki sömürge
ülkelerde burjuvazinin; emperyalizmle girdiği/girebildiği ilişkiye göre farklı iki katmana
bölündüğünü, burjuvazinin bir bölümünün emperyalizm tarafından baskı altına alındığını
kabul etmez. Etmek zorunda kaldığı durumlarda ise burjuvazinin anti-emperyalist devrim
karşısında ilerici bir rol oynayabileceğini inkar eder. Trocki, Stalin'i Menşev-izm'le
suçlayarak şöyle der:
"Meseleleri, ulusal burjuvazinin devrimci karakterinin kaçınılmaz olarak sömürge baskısı
olgusundan kaynaklandığı biçiminde sunmak, Rus burjuvazisinin devrimci doğasının,
139
feodalizmin ve otokrasinin baskısından kaynaklanması gerektiğini kabul eden Menşevizmin
temel hatasını tersyüz ederek yeniden üretmektir." (Trocki, Lenin'den Sonra Üçüncü
Enternasyonal, Sf. 152)
Stalin proletarya ile köylülük ve emekçi yığınların ittifakını savunuyordu. Ulusal
burjuvaziyle ittifak ise şarta bağlıydı. Ulusal burjuvazinin önderliğini ve uzun bir kapitalist
gelişme dönemini öngören Menşevik anlayışla hiçbir ortak noktası yoktu. Stalin'in
emperyalizme karşı anti-emperyalist devrim için savunduğu anlayışla Lenin'inki arasında
hiçbir fark yoktu. Lenin de ulusal burjuvaziyle yapılabilecek geçici anlaşmaları, proletaryanın
bağımsızlığı korunduğu sürece kabul ediyordu:
"Komünist Enternasyonal, sömürge ve geri kalmış ülkelerdeki burjuva demokrasisi ile
geçici bir ittifaka girmeli, fakat onun içinde erimemek, rüşeym halinde bile olsa proleter
hareketin bağımsızlığını mutlaka korumalıdır."
Stalin ve Lenin farklı şeyler söylemiyor. Stalin'in önderliğindeki Komünist Enternasyonal
programı da aynı stratejiyi onaylar:
"Ancak işçilerin ve köylülerin devrimci örgütlenmesini engellemediği ve emperyalizme
karşı mücadeleye hizmet ettiği sürece milli burjuvazi ile geçici uzlaşmalar yapılabilir."
(Komünist Enternasyonal Programı, Sf. 104)
Emperyalist ülkelerde burjuvazinin konumuyla, sömürge ülkelerdeki burjuvazinin
konumu farklıdır. Troçki; emperyalist ülkelerle sömürge ülkeler, ezen uluslarla ezilen uluslar;
ezen ulusun burjuvazisiyle ezilen ulusun burjuvazisi arasındaki ayrımı görmüyor. Sömürge
ülkelerde burjuvazinin emperyalizmle ilişkisi üzerinden ortaya çıkan bir bölünme ve çıkar
zıtlığı yani milli unsur vardır. Stalin Lenin'in dikkat çektiği bu farkı vurgulayarak şöyle der:
"Emperyalist ülkelerde devrim, bu bir şeydir - orada burjuvazi halkları ezer, orada
burjuvazi devrimin her aşamasında karşı-devrimeidir, orada kurtuluş mücadelesinin bir
unsuru olarak milli unsur yoktur. Sömürge ve bağımlı ülkelerde ise devrim bambaşka bir
şeydir - burada başka devletlerin emperyalizmi tarafından boyunduruk altında tutulmak,
devrimin faktörlerinden biridir, burada bu boyunduruğu milli burjuvazi de hisseder - zaten
başka türlü de olamaz -, burada milli burjuvazi belirli bir aşamada ve belirli bir süre için
ülkesindeki devrimci hareketi emperyalizme karşı destekleyebilir, burada kurtuluş
mücadelesinin bir unsuru olarak milli unsur, devrimin bir faktörüdür.
"Bu ayrımı yapmamak, bu farkı kavramamak, emperyalist ülkelerdeki devrimle sömürge
ülkelerdeki devrimi bir tutmak, Marksizmin yolunu, Le-ninizmin yolunu terk etmek demektir,
İkinci Enternasyonal yandaşlarının yolunu tutmak demektir." (Stalin, Eserler, 10. Cilt, Sf. 10)
Emperyalist burjuvazi ülke içindeki burjuvazinin bir kısmı ile ortaklıklar, yutma vb.
yollarla işbirliği yapar. Burjuvazinin, emperyalist tekellerle işbirliği (yapmayan değil)
yapamayan diğer kısmı, ülke içerisinde emperyalist burjuvaziyle rekabet edecek durumda
değildir. Emperyalist burjuvazinin ekonomik, finanssal gücü, imtiyazlar ve işbirlikçi siyasal
çizgi ulusal burjuvaziyi eşitsiz koşullarda bir rekabete zorlar. Emperyalist burjuvaziyle eşitsiz
koşullarda rekabete girmek zorunda bırakılan ulusal burjuvazi kapitalist çıkarları gereği,
emperyalizmle çelişki halindedir. Tam da bu kapitalist çıkarları gereği ulusal burjuvazi
emperyalizme karşı savaşımda çeşitli biçimlerde yer alabilir. Bu yüzden (Komünist
Enternasyonal tüzüğünün ve Stalin'in belirttiği gibi) demokratik devrim sürecinde ulusal
burjuvaziyle geçici anlaşmalar ve ittifaklar yapılabilir.
Trocki kendince büyük bir balık tutar: Eleştirisinde, Lenin'in Rusya'da burjuva
demokratik devrim sırasında burjuvaziyle ittifaka karşı çıktığından ve köylülükle ittifakı
desteklediğinden bahseder. Böylece Lenin'in iki görüşü arasında tezat yaratmaya, dahası
ezilen ulus burjuvazisi ile ittifakı savunan görüşleri saklamaya çalışır. Trocki uslamlamasında
şöyle der:
140
"Rus burjuvazisi, ezen emperyalist bir ülkenin burjuvazisiydi; Çin burjuvazisi, ezilen
sömürge bir ülkenin burjuvazisi. Eski Rusya'da feodal Çalığın yıkılması ilerici bir hedefti.
Çin'de emperyalist boyunduruğun kırılması ilerici bir hedeftir. Yine de Çin burjuvazisinin
emperyalizme, proletarya ve köylülüğe ilişkin davranışı, Rus burjuvazisinin Çarlığa ve
Rusya'daki devrimci sınıflara karşı olan tavrından daha devrimci değildi; bir fark varsa o da
daha aşağılık ve daha gerici olmasıydı. Sorunu ortaya koymanın tek yolu budur." (Trocki,
Lenin'den Sonra Üçüncü Enternasyonal, Sf. 154)
Böylece Trocki, emperyalist bir ülkedeki demokratik devrim süreci ve sınıfların
konumlanışıyla; sömürge ülkelerdekini aynı kefeye koyar ve 'farkı görmez'. Ezen ulus
burjuvazisi ile ezilen ulus burjuvazisi arasında fark görmez. Lenin'in bu konudaki uyarısını
dikkate almaz. Lenin'in sömürge ülkelerdeki burjuva demokratik hareketlerle ittifak üzerine
görüşlerinin sözünü etmez. Diyalektik ve tarihsel materyalizmin ilkelerini değil biçimsel
mantığın yöntemleri kullanır. Rusya'da demokratik devrim ilericiydi; burjuvazi gericiydi.
Çin'de demokratik devrim ilericidir; Çin ulusal burjuvazisi gericidir. Biçimsel mantık
açısından doğru olan bu önerme Marksizm-Leninizm açısından yanlış; yöntem ise komiklik
düzeyindedir. Trocki, temel bir faktörü gizlemektedir. Bu Rusya'nın emperyalist bir ülke;
Çin'in sömürge bir ülke olması ve ezen ulus burjuvazisiyle ezilen ulus burjuvazisinin farklı
konumudur.
Menşevikler demokratik devrimde burjuvazinin önderlik etmesi, proletaryanın ise
muhalif parti olarak burjuvazinin peşinden gitmesi gerektiğini söylüyorlardı. Bolşevikler ise
burjuvazinin devrime tutarlı bir önderlik edemeyeceğini, proletaryanın önderliğinde
gerçekleşmeyen demokratik devrimin taleplerini tam anlamıyla hayata geçiremeyeceğini, bu
yüzden devrimin esas gücünün burjuvazi değil proletarya ve köylülük olduğunu söylüyorlardı.
Çarlığa ve büyük toprak sahiplerine karşı mücadele de liberal burjuvazinin uzlaştırıcı etkisi
kırılmalı, proletarya ve köylülüğün devrimci demokratik diktatörlüğü hayata geçirilmeliydi.
Buna rağmen Bolşeviklerin demokratik devrim stratejisinde burjuvazinin bir kısmıyla
ittifak vardır. Proletarya demokratik devrim mücadelesinde sadece yoksul ve orta köylülerle
değil zengin köylülerle de ittifak yapıyordu. Bolşeviklerin zengin köylüleri de kapsayan
köylülükle ittifakı, Bolşeviklerin iradi tercihlerin sonucu değil; toprak sahiplerinin yarı feodal
egemenliğinin yarattığı baskıcı sistemin sonucuydu. Bu sistemden sadece yoksul köylüler
değil zengin köylüler daha az olsa da zarar görüyordu. Bu da zengin köylülüğü demokratik
devrim sürecinde proletaryanın müttefiki haline getiriyordu. Zengin köylülüğü de kapsayan
köylülükle ittifak; Bolşevik partinin devrimci niteliğiyle çelişki değil onun zorunlu sonucu ve
devrimci kararlılığının göstergesiydi. Zengin köylülükle ittifak ve liberal burjuvaziyle geçici
anlaşmalar, Bolşeviklerin burjuvaziye kuyruk oldukları, umutlarını burjuvaziye bağladıkları
anlamına gelmiyordu. Bolşevik parti temel güç olan proletaryaya dayanıyor ve proletaryanın
geniş köylü yığmlarıyla ittifakı amaçlıyordu. Zengin kulaklarla ittifak bu stratejik hedefe
hizmet ettiği ölçüde anlam kazanıyordu.
Benzer durum sömürge ülkelerdeki komünist partiler için de geçerlidir. Sömürge
ülkelerde komünist partilerin dayanması gereken temel güç proletarya; ittifakları ise köylülük,
diğer emekçi sınıf ve katmanlardır. Ulusal burjuvazi ile geçici ittifak, komünist partinin,
devrim umudunu ulusal burjuvaziye bağladığı anlamına gelmiyor. Söz konusu olan ulusal
burjuvaziyi yedeklemek; yığınlar üzerindeki ikircikli ulusal burjuvazinin etkisini kırmaktır.
Bu da söylemlerle değil yığın savaşımının pratiği içerisinde kitlelerle geniş bağlar kurarak
olur.
Stalin Troçki'nin Rusya örneği üzerindeki uslamlamasına karşı şöyle der:
"Bizde Rusya'da 1905 yılında devrim, burjuva-demokratik bir devrim olmasına rağmen,
burjuvaziye karşı, liberal burjuvaziye karşı gerçekleşti. Neden? Çünkü emperyalist bir ülkenin
liberal burjuvazisi karşı devrimci olmadan edemez. İşte bu nedenle o sıralarda Bolşeviklerin
liberal burjuvazi ile geçici bloklar ve anlaşmalar yapması söz konusu değildi ve olamazdı.
Muhalefet bundan çıkarak Çin'de milli burjuvaziyle geçici anlaşmaların ve blokların hiçbir
zaman ve hiçbir şart altında caiz olamayacağını iddia ediyor. Ama muhalefet ancak böyle,
141
ezilen ülkelerdeki bir devrimle ezen ülkelerdeki bir devrim arasındaki farkı kavrayamayan ve
kabul etmeyen insanların konuşabileceğini, ancak böyle Leninizmden kopan ve II.
Enternasyonal takipçiliğine batan insanların konuşabileceğini unutuyor." (Stalin, Eserler, 10.
Cilt, Sf. 11)
Trocki, sömürge ülkelerdeki, emperyalizmin sömürüsünü ve ülke üzerindeki
egemenliğini görmezden gelerek ulusal burjuvazinin değişen konumu inkar ediyor.
Sömürge ülkelerde devrimin anti-emperyalist demokratik (birinci) aşamasında ulusal
burjuvaziyle geçici anlaşma ve ittifaklar yapılabilir. Leninist taktiğin temel ilkelerinden birini
Stalin şöyle ifade eder:
"proletaryaya kitlesel bir müttefik - bu müttefik geçici, yalpalayan, emniyetsiz ve
güvenilmez olsa da - sağlamak için ülkenin komünist partisi tarafından en küçük imkândan
bile yararlanma ilkesi." (Stalin, Eserler, 9. Cilt, Sf. 261)
Stalin Çin devriminin birinci aşamasında proletaryanın müttefiklerinden bahsederken
şöyle der:
"Devrimin henüz tüm ulusun birleşik cephesinin devrimi olduğu devrimin birinci aşaması
döneminde (Kanton dönemi) proletaryanın müttefikleri köylülük, kent yoksulları, küçük
burjuva aydınları, ulusal burjuvazi idi." (Stalin, Eserler, 9. Cilt, Sf. 267)
Devrimde müttefikler, emperyalizmden az veya çok zarar gören tüm sınıf ve
katmanlardır. Ama bu müttefiklerin hepsi aynı ölçüde tutarlı ve güvenilir değildir. Özellikle
ulusal burjuvazi, tamamen güvenilir olmayan; emperyalizme karşı mücadeleye ikircikli tutum
alan bir katmandı. Bu yüzden ulusal burjuvaziyle ancak geçici ittifaklar söz konusu olabilirdi.
Ulusal burjuvazi, demokratik devrim ve emperyalizm karşısındaki tutarsızlığından dolayı ilerici bir konum alabildiği gibi gerici ve karşı devrimci bir konum da alabilir. Demokratik
devrimden sosyalist devrime geçiş sürecinde ise tamamen karşı devrimcidir. Stalin müttefikler
konusunda şöyle der:
"Bu müttefikler eşit ölçüde güvenilir değillerdi ve olmazlardı da. Bazıları az çok
güvenilir müttefiklerdi (köylülük, kent yoksulları), bazıları daha az güvenilirlerdi, istikrarsızdı
(küçük burjuva aydınları), üçüncüler ise hiç mi hiç güvenilmezdi (milli burjuvazi)." (Stalin,
Eserler, 9. Cilt, Sf. 267)
***
Komünist parti önderliğindeki proletaryanın anti-emperyalist demokratik devrime
önderlik etmesi, tutarlı bağımsızlıkçı bir çizgi izlenmesini sağlar ve savaşımın başarı şansını
arttırır. Anti-emperyalist demokratik devrimde proletaryanın diğer emekçi katmanlarla ittifakı
ve ulusal burjuvaziyi yedekle-mesi, proletaryanın ulusal burjuvaziye teslim olduğu anlamına
gelmez. Ulusal burjuvazi, kapitalist niteliği gereği anti-emperyalist demokratik devrime karşı
ikircikli bir tutum gösterir. Onun emperyalizmle çelişkisi onu demokratik devrime
yaklaştırırken, proletaryadan korkusu devrimden uzaklaştırır, hatta devrime karşı bir konuma
bile sokabilir. Burada temel güç ulusal burjuvazi değil proletarya ve köylülüktür. Bu yüzden
proletarya ulusal burjuvaziyi ye-deklemeye çalışır; ancak onun karşı devrimci tutumlarına
karşı her an tetikte olur. Yedekleyemezse de anti-emperyalist demokratik devrim
perspektifinden vazgeçmez.
Proletaryanın stratejisi emperyalizmle az veya çok çelişki halindeki tüm sınıf ve
katmanları, emperyalizme karşı mücadele için birleştirmektir. Ulusal burjuvazi de
emperyalizmle diğer sınıflara göre daha az olsa da çelişki halindedir. Bu yüzden ulusal
burjuvazi yedeklenmeli, gerektiğinde ulusal burjuvazi ile geçici anlaşmalar yapılmalıdır.
142
Doğrudan askeri işgal altındaki ülkelerde bağımsızlık savaşımı ve demokratik devrim çok
daha aciliyet kazanır. Bu ülkelerde ulusal burjuvazi daha net bir konum almak zorundadır. Ya
işbirlikçileşerek işgalcilerle ortaklaşacak, ya da işgalcilere karşı savaşıma katılacaktır. Ulusal
burjuvazinin önderliğinde de bağımsızlık savaşları mümkündür. Türkiye ulusal kurtuluş
savaşı burjuvazinin önderliğindeki bağımsızlık savaşma bir örnektir. Elbette bağımsızlık
savaşımına ulusal burjuvazinin önderlik etmesi; ona tutarsız bir içerik vermiş ve sosyalizme
geçişi engellemiştir. Askeri işgal altında olmayan sömürge ülkelerde ise ulusal burjuvazi net
bir konum almakta daha da zorlanır. Bir yandan emperyalizme öfke duyarken diğer yandan
onunla yolunu birleştirme çabasındadır. Bu yüzden sömürge ülkelerde ulusal burjuvazi daha
da tutarsız ve yalpalayan bir konumdadır. Ancak ulusal burjuvazinin emperyalizme karşı
öfkesini ifade eden politik akım ve partiler var olabilir. Bunlarla geçici ittifaklar da söz
konusu olabilir.
Devrim, idealistlerin kafalarındaki şemalar kadar piri pak değildir. Devrim, yanında
çelişkili unsurları da sürüklemek; bir kısmını tarafsızlaştırarak düşmanı tecrit etmek; belli bir
noktaya kadar gideceği yol arkadaşlarını ye-deklemek zorundadır. Emperyalizme karşı
proletaryanın önderliğinde gerçekleştirilecek anti-emperyalist demokratik devrim bu nedenle
emperyalizmden zarar gören tüm sınıf ve tabakaları yedeklemelidir. Emperyalizmin
ürünlerine koyduğu kotalara tepki duyan küçük bireysel köylüyü de, tekellerin ayrıcalıklarına
tepki duyan orta ölçekli burjuvaziyi de. Sınıf mücadelesi Engels'in Anti-Dühring'inde uzun
uzun eleştirdiği "evrensel doğrular" üzerinden değil nesnel çıkarlar üzerinden şekillenir.
1925-27 Çin Devrimi ve Kuomintang Deneyimi
Dördüncü bölümde tartışılmış ve eleştirilmiş olan tezleri yeniden tartışmayacağız.
Bölümün amacı, Çin devriminde izlenen stratejik çizgi, Leninist strateji ile uyuşup
uyuşmadığı, Troçki'nin eleştirileri, yenilginin sebeplerini ortaya koymaktır,
1925-1927 Çin devriminin karakteri üzerine tartışmalar, 1905 yılındaki tartışmalara
benzer özellikler taşır, Trocki Çin devriminin burjuva demokratik aşamasını kabul ederken,
demokratik devrime karşı çıkar. Demokratik devrimi savunmadan demokratik aşamadan
bahsetmek hem çelişkidir, hem de saçmalıktır, Trocki demokratik aşamanın gereklerini
(bunları hem dördüncü hem de beşinci bölümde tartıştık) görmezden gelerek doğrudan
sosyalist devrimi savunurken; Komünist Enternasyonal ve Stalin devrimin demokratik
aşamasının görevlerini yerine getirerek kitleleri sosyalist devrime geçiş için hazırlamayı
savunur. Stalin sömürge bir ülke olan Çin'de devrimin aşamalarından bahsederken şöyle der:
"bir burjuva demokratik devrim olan Çin devriminin, aynı zamanda sivri ucu Çin'de
yabancı emperyalizminin egemenliğine karşı yönelmiş olan bir ulusal kurtuluş devrimi
olmasıdır." (Stalin, Eserler, 8. Cilt, Sf. 302)
Çin'de demokratik devrim; gelecekteki iktidarın karakterini de belirli-yordu. Nasıl
Rusya'da tutarlı bir demokratik devrim işçi sınıfı ve köylülüğün devrimci demokratik
diktatörlüğü ile hayat bulacaksa; Çin'de de demokratik devrim proletarya diktatörlüğüne değil
proletarya ve müttefiklerinin diktatörlüğüne yol açacaktır:
"Çin'de gelecekteki devrimci iktidarın, karakteri itibarıyla, genelde 1905'te bizde sözü
edilen iktidara benzeyeceğini sanıyorum, yani o, proletarya ve köylülüğün bir tür demokratik
diktatörlüğü olacaktır, ama şu farkla ki, o ağırlıkla anti-emperyalist bir iktidar olacaktır."
(Stalin, Eserler, 8. Cilt, Sf. 307)
Stalin iktidarın proletarya ve köylülüğün anti-emperyalist demokratik diktatörlüğü
olacağını söylerken bunu sonal amaç olarak değil sosyalist devrime geçişin bir aşaması olarak
görüyordu:
"Bu Çin'i kapitalist olmayan ya da daha doğrusu sosyalist gelişmeye geçiren bir geçiş
iktidarı olacaktır." (Stalin, Eserler, 8. Cilt, Sf. 308)
143
Stalin'in ortaya koyduğu perspektif, demokratik devrimi, demokratik devrim sonucu
proletarya ve köylülüğün demokratik diktatörlüğünü ve sosyalizme kesintisiz geçişi içeriyor.
Devrimde proletaryanın önderliğini savunuyor.
Lenin'in sömürge ve demokratik devrim aşamasındaki ülkeler için savunduğu stratejiyi
Çin özgünlüğüne uyarlıyor,
Troçki, Leninizm ve yığın hareketinin deneyimleri tarafından doğrulanmış bu
formülasyonu daha doğrusu yaşamın zorunlu kıldığı gerçekliği kabul etmiyor. Ona göre Çin
devriminin (ve sömürge ülkelerdeki devrimlerin) içinde bulunduğu aşama demokratik devrim
aşamasındadır. Ancak demokratik devrim mümkün olmadığı için görev sosyalist devrim,
gereken slogan da proletarya ve köylülüğün devrimci demokratik diktatörlüğü değil
proletarya diktatörlüğüdür:
"Üçüncü Çin devriminin bu temel ve aynı zamanda inkar edilemez toplumsal ve siyasal
gerekleri, yalnızca demokratik diktatörlük formülünün ömrünü ümitsizce doldurduğunu değil;
aynı zamanda üçüncü Çin devriminin, Çin'in muazzam geri kalmışlığına rağmen, ya da daha
doğrusu Rusya'ya kıyasla bu geri kalmışlığı nedeniyle, Ekim devrimindeki altı aylık dönem
gibi dahi olsa (Kasım 1917'den Temmuz 1918'e kadar) 'demokratik' bir döneminin
olamayacağını, aksine daha baştan, kırda ve şehirde burjuva mülkiyetini en kararlı biçimde
silkelemeye ve tasfiye etmeye zorlanacağını gösterir," (Troçki, Çin Üzerine, Sf. 228)
Tartışma 1905 devrimindeki tartışmalara benzerdir, 1905 devrimi gibi Çin devrimi de
burjuva demokratik devrimdir. Yine 1905'te olduğu gibi Troçki devrimin demokratik
karakterli olduğunu kabul ederken, proletaryanın hedefinin demokratik devrim olamayacağını
sosyalist devrim olması gerektiğini söylüyor, Stalin ise 1905'te Lenin'in belirttiği gibi
devrimin demokratik karakterini belirtiyor, proletaryanın köylülükle demokratik
diktatörlüğünün kurulması ve kesintisiz olarak sosyalizme geçişi savunuyor. Perspektifler
bunlar,
1925-27 devrimiyle Kuomintang hükümeti kuruldu. ÇKP Kuomintang hükümetinde yer
alıyordu. Kuomintang Şanghay darbesi ile ÇKP'yi tecrit etti. Bunun üzerinde Çin'in
güneyinde iki hükümet merkezi oluştu. Wuhan'da ÇKP'nin de içinde bulunduğu Kuomintang,
Nanking'teki Kuomintang. Bir süre sonra Wuhan Kuomintang'ı da komünistlere saldırdı ve
onları tecrit etti. ÇKP önderliğinde gerçekleştirilen maceracı Kanton ayaklanması Çin
devriminin yenilgisini perçinledi.
Trocki'nin demokratik devrim, demokratik diktatörlük üzerine tezlerini kanıtlamak için
kullandığı örneklerden birisi 1917 Şubat ve Ekim devrimiyse diğeri Çin devrimidir. Trocki'ye
göre Çin devrimi ve Kuomintang deneyimleri bu tezleri doğrular niteliktedir. Komünist
Enternasyonal önderliğindeki ÇKP başarısız olduysa Troçki haklı olmalıdır.
Çin devrimi ile emperyalizme karşı savaşan tüm güçlerin içinde bulunduğu bir hükümet
kuruldu. Bu hükümet emperyalizme karşı savaşmış, ve çeşitli noktalardan emperyalizme öfke
duyan sınıfların ittifakını simgeliyordu. Kuomintang partisinde ÇKP ile proletarya, Çan-KayŞek'in partisi ile ulusal burjuvazi, küçük burjuvazi ve köylülüğü temsil eden partiler
bulunuyordu. Hükümet emperyalizme karşı savaşta şekillenen somut gerçeklik içinden kurulmuştu. ÇKP gibi Çan-Kay-Şek de büyük ordusuyla emperyalist işgalcilere karşı
savaşmaktaydı. Bu savaş üzerinden Koumintang hükümeti kurulmuştu.
ÇKP ve Komünist Enternasyonal Kuomintang hükümetine ulusal burjuvaziye güven
içerisinde katılmıyordu. Ulusal burjuvazinin emperyalizme karşı savaşmasına rağmen,
emperyalizmle uyuşabileceğini, halk güçlerine saldırabi-leceğini biliyordu. İttifak bu nedenle
güvensiz unsurları içinde barındırıyordu. Asıl mesele emperyalizme karşı savaş içerisinde
kimin önderlik sağlayacağı, kimin hegemonyasını egemen kılacağıydı. Eğer ÇKP sınıf güç
ilişkilerini kendi lehine çevirebilse, doğru bir politika izleseydi Kuomintang'ta önderliği ele
alabilecek, devrimi sonuna kadar götürebilecekti. Ancak önderlik güç ilişkilerine ve politik
perspektife bağlıdır. Çan Kay-Şek iki nedenden dolayı Kuomintang'ta hegemonyasını kurdu.
144
Birincisi, emperyalizme karşı savaştaki gücü, ikincisi de ÇKP'nin taktik yanlışları. Ulusal
burjuvazinin önderliğinde kurulan bir ittifak hükümeti, proletaryaya güçlerini seferber etmek
için olanak sunduğu kadar, eğer proletarya bu olanakları kullanamadıysa proletaryaya karşı
bir nitelik kazanır. Ulusal burjuvazinin önderliğinde gerçekleşen devrimlerin temel özelliği,
bazı talepleri gerçekleştirmesine rağmen tutarsız olması ve proletarya üzerinde diktatörlüğe
dönüşmesidir. Birinci Kuomintang deneyimi bunun örneğidir.
ÇKP devrimde önderliği sağlayamamış, bu nedenle Kuomintang'ta hegemonyasını
kuramamıştır. Kuomintang ulusal burjuvazinin egemenliğine girmiştir. Bu nedenle
Kuomintang hükümeti proletaryaya karşıt bir niteliğe bürünmüştür.
Trocki'ye göre bu durum, Komünist Enternasyonal'in yanlış stratejik çizgisinin
sonucuydu. Komintern sömürge ülkelerde anti-emperyalist demokratik devrim; proletarya ve
köylülüğün demokratik diktatörlüğünü savunuyordu. Bu çizgi ÇKP'yi demokratik devrim
hedefiyle sınırlamaya, onu ulusal burjuvaziyle ittifaka götürmüştü. Komintern, Kuomintang'a
ve ulusal burjuvaziye sınırsızca güvenirken tezlerinin yanlışlığını ortaya koyarcasına
Kuomintang ÇKP'ye saldırmıştır. Böylece demokratik devrimin, proletarya ve emperyalizme
karşı savaşta müttefiklerinin kuracağı demokratik diktatörlük sloganının ne kadar yanlış
olduğu kanıtlanmıştır. Trocki'nin iddiası budur.
Kuomintang deneyimi demokratik devrimin imkansızlığını kanıtlamaz. Hem teorik olarak
hem de pratik olarak kanıtlamaz. Demokratik devrim meselesini daha önce uzun uzadıya
tartıştık. Pratik olarak da kanıtlamaz çünkü devrimin yenilgisi ile devrimin imkansızlığı
kanıtlanamaz; öyleyse sosyalist devrim girişimi yenildi diye sosyalist devrimin imkansız
olduğu sonucu çıkartılmalıydı.
Komünist Enternasyonal'in sömürgeler için öngördüğü strateji doğruydu. Devrimin ilk
aşaması emperyalizmin ülkeden kovulması, toprak reformu vb. demokratik talepleri içeren
anti-emperyalist demokratik devrimdi. Demokratik devrimin sonucu demokratik devrime
katılan sınıfların yer aldığı demokratik bir diktatörlük olmalıydı. Genel eğilim buydu. Bu
diktatörlük içerisinde proletarya hegemonyasını sağlamalı, demokratik diktatörlükten
sosyalist diktatörlüğe geçişi sağlanmalıydı.
ÇKP bu stratejik hedefle emperyalizme karşı savaşa girdi. Küçük bir grup iken büyük bir
kitle partisi haline geldi. Devrimci bir ordu kurdu. Emperyalizme karşı savaşan diğer burjuva
ve küçük burjuva partilerle birlikte Kuomintang hükümetine katıldı. Yanlış olan bu değildi.
Yanlış olan ÇKP'nin Kuomintang hükümetini proleter etkiyi kuvvetlendirmek, diktatörlük
içerisinde hegemonyasını sağlamak için kullanmamış olmasıdır. ÇKP, Kuomintang içerisinde
(güç ilişkilerine rağmen) alması gereken tutumu almamış, ulusal burjuvazinin yalpalamalarına
seyirci kalmış, önderlik etme perspektifinden uzaklaşmıştır. Ulusal burjuvazinin tutarsızlığını,
karşı-devrimei yanlarını sürekli belirtmesine rağmen, onun olası saldırıları karşısında
hazırlıksız yakalanmış, politik olarak ulusal burjuvaziye gerektiğinden fazla taviz vermiştir.
ÇKP'nin hatası buydu. Aynı hatayı Wuhan Kuomintang'mda da sürdürdü.
Sorun demokratik devrim stratejisi ve bunun sonucu olan demokratik diktatörlük
formülünde değil (devrimci güçlerin yeterince hazır olmayışının yanında) ÇKP'nin bu
formülü uygulayışmdaki hatalardadır.
Trocki Kuomintang hükümeti konusunda da tutarlı bir görüşe sahip olmamıştır. Önce
Kuomintang'ta yer alınmasını savunmuştur:
"Devrimci bir Kuomintang şu anda oluşturulmak zorundadır. Biz, komünistlerin
Kuomintang içerisinde çalışmalarından ve işçi ve köylüleri sabırla kendi taraflarına
çekmelerinden yanayız. Komünist partisinin küçük-burjuva bir müttefiki kazanması, her
bocalamasında Kuomaintang'm önünde secdeye vararak değil, işçilere açıkça ve doğrudan,
kendi adıyla, kendi bayrağı altında giderse, onları bunun etrafında örgütlerse ve Kuomintang'a
örneklerle ve fiilen, bir kitle partisinin ne olduğunu gösterirse, Kuomintang'm her ileri adımını
destekleyerek, her bocalamanın, her geri adımının acımasızca maskesini düşürerek ve
145
Kuomintang ile bir bloğun işçi, köylü ve asker Sovyetleri biçiminde gerçek bir devrimci
temelini yaratarak mümkün olabilir." (Trocki,
Çin Üzerine, Sf. 92)
Troçki 22 Mart 1927'de daha net bir şekilde Kuomintang hükümetinde yer alınması
gerektiğini söyler:
"Komünistler şüphesiz ne milliyetçi ordu ve milliyetçi hükümete destek vermeyi
bırakabilirler ne de öyle görünüyor ki, Milliyetçi hükümetin bir parçası olmayı
reddedebilirler. Fakat Komünist partinin tam örgütsel bağımsızlığı sorunu, yani onun
Kuomintang'tan çekilme sorunu, bir gün bile erte-lenmemelidir. Bu noktada çok fazla zaman
kaybettik. Komünistler, siyasal bloğu oluşturan partilerin tam ayrışması şartıyla Kuomintang
ile birleşik bir hükümet oluşturabilirler. Tıpkı bizim sol S-R'lerle yapmış olduğumuz gibi."
(Troçki, Çin Üzerine, Sf. 92)
Troçki başlangıçta Kuomintang hükümetine katılmanın doğru olduğunu savunurken, daha
sonra Kuomintang'a katılmanın hangi şartlarda olursa olsun yanlış olduğunu söylüyor:
"Komünist partinin Kuomintang'a girişi daha en baştan hataydı. Bunun -şu ya da bu
belgede- açıkça ifade edilmesi gerektiğine inanıyorum." (Troçki, Çin Üzerine, Sf. 430)
Kuomintang'a giriş hataymış. Troçki daha başından beri bunu savunmuş:
"Uluslararası Sol Muhalefetin temsilcileri, Bolşevik-Leninistler olarak bizler, başından
beri Kuomintang'a girilmesine karşıydık ve bağımsız bir proleter politikadan yanaydık."
(Uluslararası Sol Muhalefetinin Çin Manifestosu, Eylül 1930, Troçki, Çin Üzerine, Sf. 429)
Troçki başından itibaren Kuomintang'a girilmesine karşıydık diyor. Oysa 1927 yılındaki
yazısında Kuomintang'm desteklenmesi ve içinde yer alınması gerektiğini söylüyor. Troçki
Kuomintang hakkında net bir fikir sahibi olmak bir yana kendisinin neyi savunduğu, ne
düşündüğünü bilmemektedir.
Bu çelişkili görüşlerden sonra Troçki Çin deneyiminden kendince sonuçlar çıkartır. Buna
göre Komünist Parti, çeşitli ittifaklara girse bile, bu ittifak partiler biçimde gerçekleşmemek,
bu partilerle ortak bir blok hükümeti kurulmamalıdır. Küçük burjuvazi ile ittifak yapılmalı,
ancak küçük burjuva kitleleri peşinden sürükleyen küçük burjuva partilerle ittifak
yapılmamalıdır. Küçük burjuvaziyle ittifak politikası, bu ittifakın siyasal biçimlerini gerektirir. Troçki bu siyasal biçimleri kabul etmeden küçük burjuvaziyle ittifakı savunur. Küçük
burjuvazi, küçük burjuvazi olmaktan vazgeçerse küçük burjuvazi ile ittifak yapılmalıdır:
"Muhalefet olarak bizler, proletarya ve küçük-burjuvazinin devrimci ittifakının
zorunluluğundan bahsederken aklımızdan geçen ezilen kitleler, yani on milyonlarca ve yüz
milyonlarca kent ve kır yoksuludur, Komintern önderliği ise küçük burjuvaziden, demokratik
partiler ve örgütler biçimi altında sömüren, küçük burjuvazinin tepelerini, ağırlıklı olarak
entelektüel kesimini anlamaktaydı ve anlamaktadır. Bizler açısından sorun, Çan Kay-Şek'e
karşı Wang Çing-Wei ile ittifak meselesi değil, Wang Çing-Wei ve Çan Kay-Şek'e karşı
emekçi kitlelerle ittifak meselesidir," (Trocki, Çin Üzerine, Sf. 333)
Ne kadar güzel temenniler,,, Elbette küçük burjuva yığınların küçük burjuva partilerin
etkisinden kurtulması ile yapılacak bir ittifak en uygun olanıdır. Ancak demokratik savaşım
içerisinde yer alan küçük burjuva partilerin önderliğindeki küçük burjuva yığınlar ile ittifak
sorunu ile ilgili hiçbir şey söylemez. Emperyalizme ve işgalcilere karşı demokratik savaşımda
yığınlarla ittifak, yığınlar küçük burjuva partilerin etkisi altında ve bu küçük-burjuva partiler
demokratik savaşım içerisinde (tutarsız olsa da) yer alıyorsa, küçük burjuva partilerle ittifak
anlamına gelir. Bunu kabul etmeden yığınlarla, tüm emekçilerle ittifak gibi genel laflar etmek
somut görevlerden kaçmak anlamına gelir. En oportünist akımlar yığınlarla ittifaktan
bahsederler ancak güncel görevler karşısında gerçekleştirilecek bir ittifak ve bloktan uzak
146
dururlar. Genel olarak yığınlarla ittifaktan bahsederken, küçük burjuva partilerle ittifakı
reddetmek oportünizmin en tipik biçimidir.
Demokratik savaşım içerisinde yer alan partiler ile ittifakı reddetmek emekçi, küçükburjuva yığınlarla ittifakı reddetmektir. Yığınlarla birleşmekten vazgeçince küçük burjuva ve
demokratik partilerle kurulacak demokratik hükümet de inkar edilmiş olur. Bu nedenle
Trocki'ye göre hem proletarya ve köylülüğün demokratik diktatörlüğü hem de bunu uygulama
denemesi olan Kuomintang hükümetine katılmak yanlıştır.
Demokratik partilerle hükümette yapılacak bir ittifaka (proletarya ve köylülüğün
demokratik diktatörlüğü) karşı çıkan Trocki, bunun mantıksal sonucu olarak blokları,
proletaryanın kendi taleplerinden vazgeçmesi olarak anlıyor. Demokratik savaşım için
gerçekleştirilecek blokları ve bu blokların demokratik hükümetinin ihanet olduğunu iddia
ediyor:
"Stalin'in, uzlaşmacı bir karaktere büründürdükten sonra yarın proletarya ve köylülüğün
demokratik diktatörlüğü bayrağı altında öne çıkacağından şüphe edilemez. Stalin ve
Buharin'in kendi hatalarını anladığını düşünmek doğru olmaz. Çin'deki olayların gidişatı
onları sola doğru itiyor ama kendilerini sağa çekilmeye hazırlıyorlar. Gelecekte de, görevleri
köreltmeye ve proeltaryanm 'yalıtılmasını' Kuomintang'm son iki namuslu figürü olan Sun
Yat-Sen'in karısı ve yetiştirmesi ile kurulacak bir blok vasıtasıyla gizlemeye çalışacaktır. Ne
var ki tepeden örgütlenen ve halihazırdaki maskaralıktan başka bir şey olmayan bu tür
bloklar, proletarya partisi adına belirleyici sloganlar ve mücadele yöntemlerinden vazgeçmek
anlamında gerçek ödünleri getirecektir. Madam Sun Yat-Sen Çin devrimini Çan Kay-Şek ve
Wang Çing-Wei'den biraz daha ucuza yönetebilir." (Trocki, Çin Üzerine, Sf. 184)
Trocki'nin ödünler derken kastettiği, komünist partinin demokratik devrim stratejisi
tmelinde oluşturduğu ittifak ve bloklardır. Trocki'nin iddiasının aksine bu tür demokratik
bloklar, sosyalizmi engellemek bir yana, sosyalist devrimin volunu açar.
***
Trocki'nin Kuomintang hükümetine karşı çıkarken, üzerinde durmadığı ama tezlerine
kaynaklık eden tezlerden birisi de proletaryanın hegemonyasını sağlayamadığı bir demokratik
hükümete katılmasının yanlış olduğu tezidir.
Demokratik devrim mücadelesinin sonucu (eğer proletaryanın önderliği sağlanmışsa)
proletarya ve köylülüğün devrimci demokratik diktatörlük hükümeti kurulur. Bu hükümette
proletaryanın hegemonyası vardır. Bu sosyalizme geçiş için en uygun ve hızlı zemini sağlar.
Ancak proletaryanın önderliği otomatik değildir, güçler dengesi ve yığınların kazanılmasına
bağlıdır. Eğer demokratik devrimde proletaryanın önderliği tam olarak sağlanamamışsa,
komünist parti demokratik diktatörlük içinde hegemonyasını kuramayabi-lir. Demokratik
devrimde proletarya önderliğinin tam olarak sağlanamaması komünist partisinin demokratik
hükümete katılmayacağı anlamına gelmez. Güçler ilişkisinin sonucu olarak proletarya
demokratik hükümette azınlık olabilir. Hükümette yer alarak devrimin kazanımlarını savunup
yığınlarla bağlarını genişletmeye çalışır. Demokratik reformların tutarlı bir şekilde uygulanması için savaşır, uygulanmazsa hükümeti teşhir eder, yığınları etkisi altına alır. Böylece
hükümette hegemonyasını -yığınları kazanarak- güçlendirmeyi amaçlar. Bu çalışma
demokratik diktatörlükte proletaryanın çeşitli savaşım biçimlerini kullanarak hegemonyasını
sağlaması veya demokratik hükümetin parçalanması ile son bulabilir.
Proletarya azınlık durumunda olsa bile devrimci demokratik hükümete girebilir. Lenin
proletarya ve köylülüğün devrimci demokratik diktatörlüğü sloganını kullanırken stratejik
olarak proletaryanın hegemonyasını savunuyor, ancak güç ilişkilerine bağlı olarak
147
proletaryanın devrimci demokratik hükümete azınlık olarak katılabileceğini de öngörüyordu.
Kuomintang deneyimi öngörülmemiş, istisna veya beklenmeyen bir durum değildi.
Hegemonya meselesi güç sorunudur. Eğer komünist parti demokratik devrimde güçlü ve
önder bir parti olmuş, gücü demokratik diktatörlük içinde hegemonya kurmaya yeterli ise
proletarya ve köylülüğün devrimci demokratik diktatörlüğünde proletaryanın hegemonyası
sağlanır. Ama yeterince güçlü çı-kamamışsa, devrime önderlik edememişse bu proletaryanın
demokratik diktatörlüğe katılmayacağı anlamına gelmez. Demokratik diktatörlüğe azınlık
olarak olsa da katılmalı, burada demokrasinin tutarlı savunucusu, tutarsızlarında yılmaz
muhalifi olarak, iktidardaki payın gücünü yığınları kazanmak için kullanmalıdır.
Proletaryanın hegemonyası perspektifi, devrimden önce olduğu gibi sonra da
kaybedilmemelidir. Devrim sırasında bu önderlik sağla-namadıysa demokratik diktatörlük
içinde hegemonya mücadelesi verilmelidir.
ÇKP'nin Kuomintang'a katılmasını öngören Komintern'in perspektifi buydu. Trocki ise
proletaryanın bir hükümete katılması için proletaryanın hegemonyasının şart olduğunu
düşünür. Proleter hegemonya sağlanamam-ışsa devrimci demokratik hükümetten uzak
durulmalıdır:
"proletaryanın bir hükümete katılması da, ancak hakim ve ağır basan bir katılma olarak,
nesnel olarak olanaklı ve ilkeler açısından izin verilebilir bir şeydir." (Trocki, Sürekli Devrim,
Sf. 204)
Trocki'nin tezi proletaryanın demokratik hükümete katılamayacağı anlayışına dayanıyor.
Trocki'nin izin verdiği katılım sosyalist bir hükümete çoğunluk olarak katılımdır. Lenin'in
proletaryanın azınlık hükümetine katılma olasılığını göz önünde bulundurmasına Trocki böyle
karşı çıkıyor.
Lenin sınıf güç ilişkilerinin sonucu olarak bir Kuomintang hükümetini (proletaryanın
hegemonyasını sağlayamayıp azınlıkta kaldığı demokratik diktatörlüğü) öngörmüştü.
Hükümette yer alınması gerektiğini savunmuştu. Menşeviklerle Bolşevikler arasındaki
tartışmanın bir yönü de buydu. Menşevikler, Trocki'nin savunduğu gibi demokratik
diktatörlük karşısında komünist partisinin bir muhalefet partisi olması gerektiğini, hükümete
katılmaması gerektiğini savunuyorlardı. Bolşevikler ise proletaryanın demokratik diktatörlüğe
çoğunluk olma perspektifiyle hazırlanmasını ama güçler ilişkisi sonucu azınlık olsa bile
hükümette yer almayı savunuyordu.
Arnavutluk ve Bulgaristan Örnekleri
Sömürge ve bağımlı ülkelerde devrimin karakteri, aşamaları ve ulusal burjuvazinin
rolünü yukarıda tartıştık. Komünist Enternasyonal ve Stalin'in teorik anlayışı, yalnızca
Leninizm'in ideolojik olarak savunulması değil onun pratikte yaşam bulmasıdır. 1925-27 Çin
devrimi bu strateji başarı kazanmamasına rağmen doğruluğunu göstermiştir. Arnavutluk,
Bulgaristan devrimleri ise bu stratejinin teorik olarak doğru olduğunu göstermekle kalmamış,
sosyalizme geçişi sağlamıştır.
Faşist İtalya, Arnavutluk'u 1939 yılında işgal etmiş, sonrasında işgal yönetimi faşist
Almanya'ya geçmişti. Faşist işgal sonrası, Arnavutluk işçi sınıfı ve köylülükl üzerindeki
sömürü kat be kat artmış; bütün demokratik hak ve özgürlükler ortadan kaldırılmıştı. Nazilere
karşı çıkan sadece komünistler değil demokratlar dahi katlediliyordu. Arnavutluk halkının
ekonomik, demokratik ve siyasal her talebi karşısında faşist Nazi işgalcilerini buluyordu. Bu
yüzden Arnavutluk halkının devrimci mücadelesi faşist Nazi işgalcilerine yönelmişti.
Arnavutluk devrimi bağımsızlık ve demokrasiyi hedefleyen anti-emperyalist demokratik
aşamasmdaydı. Halk yığınlarının acil taleplerini, yığınların örgütlenme ve bilinç düzeyini göz
önünde bulunduran; Arnavutluk'taki nesnel koşulları değerlendiren Enver Hoca
148
önderliğindeki Arnavutluk Komünist Partisi (AKP), ilk görevin anti-faşist demokratik devrim
olduğu sonucuna vardı:
"Partinin, ülkenin içinde bulunduğu tarihi dönemdeki stratejik hedefi şöyle ifade edildi:
'Arnavutluk halkının ulusal bağımsızlığı ve faşizmden arınmış bir Arnavutluk'ta demokratik
halk hükümetinin kurulması için savaşmak'." (AEP Tarihi, Sf. 91)
AKP, yığınların yükselen tepkisini anti-faşist demokratik talepler etrafında silahlı
direnişe ilerletmeye, yükselen kendiliğinden harekete bilinçli bir yön vermeye başladı.
Arnavutluk halkının yükselen Ulusal Kurtuluş Savaşının önderliği Arnavutluk işçi sınıfı ve
onun öncü birliği AKP'ndeydi. Ulusal kurtuluş savaşı, faşizmin ülke içindeki işbirlikçileri
dışında herkesi kapsıyordu. AKP önderliğindeki proletarya, köylülük, şehir küçük burjuvazisi
ve faşizmle işbirliği yapmayan burjuvaziyle ittifak halinde ulusal kurtuluş savaşını yürütüyordu. Enternasyonal 7. kongresinde (1935) kabul edilen faşizme karşı halk cephesi (anti
faşist demokratik devrim) stratejisi ile AKP faşizm tarafından ezilen tüm sınıf ve katmanları
birleştirme çabası veriyordu. Bu strateji ile yığın hareketine önderlik eden AKP anti-faşist
demokratik devrimin zafere ulaşmasını sağladı. Yığın hareketine uzak, ondan tecrit olmaya
neden olacak sloganları dayatmaya kalkmadı.
24-28 Mayıs 1944'te kurtarılmış Permet şehrinde toplanan Anti-Faşist Ulusal Kurtuluş
Kongresi Anti-Faşist Ulusal Kurtuluş Konseyini seçti. Bu Arnavutluk'un ilk halk meclisiydi.
Bu meclis, Arnavutluk'un ilk demokratik hükümeti olan Anti-Faşist Ulusal Kurtuluş
Komitesini kurdu. Komitenin başkanlığına AKP Genel Sekreteri Enver Hoca getirildi.
Kurtuluştan sonra komitenin ismi olarak değiştirildi.
Arnavutluk'ta kurulan Demokratik Arnavutluk Hükümeti'nde sadece komünistler ve
proletarya değil, ülkesinin bağımsızlığını isteyen milliyetçiler ve burjuva demokratları
(köylüler ve burjuvazinin bir bölümü) de vardı. AKP kurtuluş savaşıyla ilgili yaptığı
değerlendirmesinde şöyle diyordu:
"Ulusal kurtuluş savaşında önder rolü işçi sınıfı oynadı. İşçi sınıfı bu rolü, Arnavutluk
Komünist Partisi vasıtasıyla oynadı. ...
"Köylülük, Ulusal Kurtuluş Savaşı'nm kaynağı ve temel silahlı gücü, içi sınıfının ve
Arnavutluk Komünist Partisinin en sağlam dayanağı oldu. ...
"Şehir nüfusunun büyük çoğunluğunu oluşturan küçük burjuvazi, ilk bakışta pek kararlı
ve fedakarlık yapmaya hazır görünmemekle birlikte, Ulusal Kurtuluş savaşma hemen
bütünüyle katıldı ve büyük bir yurtseverlik gösterdi. ...
"Orta burjuvazi büyük yalpalamalar gösterdi. Saflarında istilacılarla uzlaşma eğilimleri
vardı. Ancak, işgal kanunlarının pençesi, yabancı sermayenin baskısı ve Arnavutluk halkının
geleneksel yurtseverliğinin etkisi altında kalınca birçoğu işgal rejimine karşı çıktı ve antifaşist savaşa katıldı." (AEP Tarihi-1, Sf. 226, 227, 228)
Demokratik devrim işçi sınıfının önderliğinde gerçekleşmiş, köylülük ve şehir küçük
burjuvazisiyle ittifak yapılmış, ulusal-orta burjuvazi yalpalamalarına rağmen devrime
katılmıştı. Demokratik devrim sonucu proletaryanın önderliğinde demokratik bir hükümet
(demokratik diktatörlük) kurulmuştu. Komünist Enternasyonal ve Stalin'in sömürge ve yarısömürge ülkeler için savunduğu strateji neredeyse noktası noktasına hayata geçirilmişti.
Faşizm ülkeden kovuldu ve ülkenin bağımsızlığı kazanıldı. Demokratik Cephenin
programı anti-faşist demokratik nitelikteydi. Sosyalist bir program değildi. Bu yüzden
gerçekleşen devrim ve yığınların talepleri anti-faşist demokratik nitelikteydi. Demokratik
cephe hükümeti faşizmin kovulması ve ülkenin demokratikleştirilmesi için gerekli önlemleri
alıyordu. Sorun Arnavut-luk'un demokratik bir kapitalizme mi yoksa demokratik devrimden
sosyalist devrime mi ilerleyeceği sorunuydu. Burada belirleyici olan (diğer etkenlerle beraber)
yığınlarla kopmaz bağlara sahip olma, onların güvenini kazanmak ve sosyalist devrim için
gerekli gücü sağlamaktır. Demokratik devrime önderlik etmiş AKP ve Arnavutluk
149
proletaryası, demokratik devrimin sosyalist devrime dönüşmesini başaracak güçteydi.
Demokratik önlemlerle yetinmek doğru değildi ve sosyalist program yürürlüğe konuldu.
Stalin'in öngördüğü biçimde demokratik diktatörlük proletaryanın önderliğinde sosyalist
diktatörlüğe geçiş yapmalıydı:
"Kurtuluştan hemen sonra, halk devriminin kaçınılmaz ve mantıksl bir devamı olan
demokratik, anti-emperyalist ve anti-feodal karakterli dönüşümlerin, sosyo-ekonomik
dönüşümler alanında en acil görevler olduğu doğrudur.
Ne var ki, halk iktidarının proletarya diktatörlüğünün görevlerini yerine getirmeye
başladığı bu yeni siyasal koşullarda Parti, sosyalist nitelikteki sorunlarını çözmeye başlamak
için, bütün bu demokratik dönüşümlerin sonuna kadar gerçekleştirilmesini bekleyemezdi;
Arnavutluk'taki sınıf dengesi, demokratik nitelikteki hızlı değişiklerle aynı anda
gerçekleştirilmesini mümkün kılmaktaydı." (AEP Tarihi-2, Sf. 29)
Demokratik hükümette yer alan sosyalizme geçişe karşı çıkan burjuva ve küçük burjuva
kısa süreli bir savaşım sonrasında proletarya diktatörlüğü kuruldu. Çünkü demokratik
diktatörlükte AKP'nin hegemonyası vardı ve bunun sunduğu olanaklar sosyalizme siyasal
geçişi oldukça kolaylaştırıyordu. Ekonomik ve sosyal hayatta sosyalizmin inşası başlıyordu.
Arnavutluk halk Cumhuriyeti, Kurucu Meclis tarafından 11 Ocak 1946'da ilan edildi.
Başında Enver Hoca'nm bulunduğu yeni bir hükümet seçildi. Artık proletarya diktatörlüğü
kurulmuştu. Leninist stratejinin temeli olan proletarya ve köylülüğün devrimci demokratik
diktatörlüğünden proletarya diktatörlüğüne geçiş sağlanmıştı:
"Anayasanın kabul edilmesiyle birlikte, bir proletarya diktatörlüğü devleti olarak
demokratik halk düzeninin siyasi örgütlenme süreci daha da yetkin-leştirildi. ...
"Bu biçim, ilk aşamada anti-emperyalist demokratik bir devrim olarak geniş, tümüyle
halkçı bir karakter taşıyan ve kesintisiz bir tarzda gelişerek ülkenin ulusal kurtuluşundan
hemen sonra sosyalist bir devrime dönüşen devrimin tarihsel koşulları tarafından dayatılmıştı.
Halk demokrasisi biçimindeki proletarya diktatörlüğü, işgalcilerin ve asıl gerici toprak sahibi
burjuva sınıfların devlet aygıtı temellerinin parçalanmasından sonra, Ulusal Kurtuluş Savaşı
sırasında yaratılan halk iktidarının bir devamı, bu kesintisiz halk devriminin bir sonucuydu.
"Ulusal Kurtuluş Konseylerinin doğrudan bir devamı olan halk konseyleri proletarya
diktatörlüğünün siyasi temeli oldu." (AEP Tarihi-2, Sf. 39-40)
Demokratik devrimden sosyalist devrime geçiş sağlanmıştı. Leninist strateji tüm
canlılığıyla hayata geçirilmişti. AKP, Arnavutluk devriminin aşamalarını şöyle ifade ediyor:
"Anti-emperyalist demokratik devrimin stratejik hedefi olan tam ulusal bağımsızlığa
kavuşulması ve demokratik iktidarın kurulması, sosyalist devrime derhal geçiş için temelleri
ve gerekli şartları yarattı. Devrimin yeni aşaması için Parti'nin yön verdiği stratejik hedef,
proletarya diktatörlüğü vasıtasıyla kapitalizmin ekonomik temelinin tasfiye edilmesi ve
sosyalizmin temelinin kurulmasıydı." (AEP Tarihi-2, Sf. 40)
Stalin ve Komünist Enternasyonal'in çizgisi Arnavutluk devrimi ile başarıyla hayata
geçirilmişti. Troçki'nin bu stratejik çizgiye yönelik tüm eleştirilerinin temelsiz olduğu bir kez
daha kanıtlanmıştı. Troçki'nin savunduğunun aksine, demokratik devrim ve demokratik
diktatörlük gerçekleşmiş, bu diktatörlük içinde proletaryanın hegemonyası sağlandığı için
sosyalist devrime geçilmişti. Troçkizm'in tüm teorik tezleri çürütülmüş, Stalin'in tezleri ise
sosyalizmin zaferi, yığınların coşkusu ve kurtuluşuyla hayat bulmuştu.
Arnavutluk halkının demokratik taleplerle mücadeleye girdiği dönemde Trockist gruplar,
demokratik taleplerin ve demokratik devrimin burjuvaziye hizmet edeceği; demokratik
devrimden proletaryanın fayda sağlamayacağı, proletaryanın sosyalist devrim için
mücadeleye girmesi gerektiğini öne sürerek yığınlara kendi sloganlarını dayatmaya çalıştı.
Yığın hareketinin düzeyini, devrimin içinde bulunduğu aşamayı ve nesnel koşulları göz
150
önünde bulundurmayan Trockistler sözde sosyalist devrimi savunarak yığın hareketinin
dışında kaldılar. AKP'nin milliyetçilerle (orta köylülük ve faşizm karşıtı burjuvazi) ittifakı ve
faşizme karşı birleşik cephe stratejisine karşı çıkarak giderek karşı devrim saflarına
sürüklendiler. Sonunda faşizmin işbirlikçileriyle Arnavutluk Komünist Partisi ve Arnavutluk
ulusal kurtuluş savaşma karşı ittifak yaptılar. Trockistlerin yığın hareketinin aşamalarını
(sözde 'sosyalist devrim' gerekçesiyle) atlamaları, milliyetçiler olmadan "tertemiz" devrim
yapma bahaneleri onları karşı devrimci çizgiye sürükledi.
***
Bulgaristan'da da benzer bir durum söz konusuydu. Bulgaristan İşçi Partisi (BİP)
önderliğindeki proletarya, köylülük ve faşizm karşıtı burjuvazi ile ittifak yaparak faşist
işgalcilere karşı bağımsızlık ve demokrasi hedefiyle anti faşist demokratik devrimi
gerçekleştirdi. Kurulan Vatan Cephesi anti-faşist demokratik programa sahipti. Ancak BİP'nin
devrime önderlik etmiş olması, yığınların deneyimleri ve Komünist Partisinin programına
güveni devrimin sosyalist devrime geçişini sağladı. Birleşik cephedeki burjuva demokratlar
sosyalist programa karşı çıkarak hükümetten çekildiler ve karşı devrimci kampa geçtiler,
birleşik cephedeki bir kısım parti de komünist partiye katılarak sosyalist programı destekledi.
Komünist parti aracılığıyla iktidarda bulunan proletarya sosyalizmin inşasına başladı.
Bulgaristan devrimi de tıpkı Arnavutluk devrimi gibi sömürge, yarı-sömürge ve faşist işgal
altındaki ülkelerde demokratik devrim ve kesintisiz sosyalist devrime geçiş stratejisinin,
Stalin'in savunduğu ve Lenin'in formüle ettiği bu stratejinin doğru olduğunu, hayat bulduğunu
kanıtlamaktadır.
Komünist enternasyonal'in 7. kongresinde faşizme karşı mücadelede, proletaryanın ilk
görevinin anti-faşist demokratik devrim olabileceği belirtiliyordu. Proletaryanın, sosyalizme
geçiş için bir aşama olarak anti-faşist demokratik devrime önderlik etmesi sosyalizmden
vazgeçtiği anlamına gelmez. Demokratik devrim sosyalizme geçiş için yığın hareketinin
düzeyinin ve nesnel koşulların zorunlu kıldığı bir aşamadır. Yoksa komünist partinin kendi
iradesiyle belirlediği tercih II16S6İ6S i veya bir tasarım değildir,
5.5 Türkiye'de Trockist Stratejiler ve Etkilenmeler
Troçkizm, Türkiye'de devrimci harekete en büyük zararı, açıktan Troçkizmin
benimsenmesi yoluyla değil Troçkizm'in oportünist, hatta karşı devrimci görüşlerinin
Leninizm adıyla sunulması yoluyla vermiştir. Bu yönüyle Troçkizm'in devrimci hareket
içindeki etkisi büyüktür, Lenin'in demokratik devrim üzerine görüşleri, Komünist
Enternasyonal'in faşizme ve emperyalizme karşı kararları, Stalin'in sömürge ülkelerde
komünist partilerin görevlerine ilişkin görüşleri, dünya komünist hareketin deneyimleri,
Marksizm-Leninizm'in büyük teorik mirası mevcut ve herkesin ulaşabileceği bir konumdadır.
Bu durumda dahi Türkiye sınıf hareketi ve devrimine ilişkin Trockist görüşler komünist,
Leninist vb. sıfatlar ile sunulmaya çalışılıyor.
Yüz yıl önce yapılan tartışmalar, bugün tekrar yapılıyor. Sorun bu tartışmaların yapılması
değildir elbette. Sorun, tartışmalarda açıktan Trockist, emperyalist ekonomist ve gerek Lenin
gerek Stalin tarafından ayrıntılarıyla eleştirilmiş tezlerin Lenin'e, Stalin'e aitmiş gibi
sunulması ve Troçkizm'in maskelenmesidir.
5.5.1 Türkiye Devriminin Aşamaları ve Troçkizm
Sömürge ülkelerde komünist partilerin stratejik görevinin anti-emperyalist demokratik
devrim olduğunu yukarıda sebepleriyle birlikte ortaya koyduk. Türkiye, Osmanlı Devletinin
ilk tanıdığı imtiyazlar olan kapitülasyonlardan sonra hızlanan bir sömürgeleşme süreci
yaşamıştır. Özellikle 19. yy'm sonlarına doğru ülke içinde Alman sermayesinin yoğunluğu
arttırmıştır. Birinci Dünya Savaşı sonrasında ülkenin emperyalist devletler tarafından işgal
151
edilmesi, halkların direnişiyle karşılaşmış ve anti emperyalist hareketin yükselmesine neden
olmuştur.
Ancak yükselen anti-emperyalist hareket proletaryanın değil Kemalistler tarafından
temsil edilen ulusal burjuvazinin önderliğinde gerçekleşmiştir. Bu yüzden bağımsızlık savaşı
sonrasında tutarlı bir anti-emperyalist politik hat izlenmemiş; yabancı sermayeye bazı
sınırlamalar getirilse de ülkenin sömürgeleşmesine açık kapı bırakılmıştır. Ülke içerisinde
bazı sınırlamalarla karşılaşan ama varlığını koruyan yabancı sermaye, giderek güçlenmiş;
küçük Amerika olma sloganlarıyla birlikte ülkede egemen konuma gelmiştir,
1920'lerden günümüze ülkenin sömürgeleşmesinde ciddi adımlar atılmıştır. ABD-Türkiye
stratejik ortaklığı ("uşaklık"), Ortadoğu'yu kana bulama planları içerisinde Türkiye'ye önemli
bir rol biçilmesine neden olmuştur. Ülkenin siyasi hayatı emperyalizm tarafından belirlenir
hale gelmiştir. Çiftçinin üreteceği üründen, kamu fabrikalarının özelleştirilmesine, sağlık ve
eğitim hakkının tasfiyesinden asgari ücretin belirlenmesine; ülkenin hangi ürünleri ithal
edeceğinden gümrük politikalarına kadar her şey IMF, DB, DTÖ gibi emperyalist kurumlar
tarafından karar verilir olmuştur. Üretmek isteyen, ürününe hak ettiği bir fiyat isteyen köylü
karşısında emperyalizmin Türkiye'ye biçtiği tarım programını, daha fazla ücret, insanca
çalışma koşulları ve yaşam isteyen işçi karşısında IMF'nin belirlediği ekonomi politikaları ve
iş, aş, sağlık, eğitim, emeklilik, demokrasi isteyen emekçi halk karşısında emperyalizmin
dünya egemenliği için belirlediği neo-liberal politikaları bulmaktadır. Bu duruma elbette,
emperyalizmle kader birliği etmiş işbirlikçi burjuvazi dünden razıdır. Emperyalizmin geri
kaldığı saldırıyı işbirlikçi burjuvazi, işbirlikçi burjuvazinin geri kaldığı saldırıyı da
emperyalist burjuvazi tamamlamaktadır.
Geleceği emperyalizm, özellikle de ABD emperyalizmi tarafından belirlenen Türkiye
halklarının devrimci hareketi karşısında ilk olarak ABD emperyalizmi ve yerli işbirlikçilerini
bulacaktır. Halk yığınlarının her talebi, emperyalizmin programını hedef almak zorundadır.
Her güncel ekonomik, sosyal ve siyasal talep anti-emperyalist bir içeriğe sahip olmaktadır.
Bu konuyu işlerken; stratejik hedef konusunda Troçkizm'in ideolojik etkisinin en çok
hissedildiği görüşlerden birisinin üzerinde duracağız. Bu görüş 'Marksist devrim teorisine
büyük katkı' olarak sunulan ve 'Sosyalist Devrim Teorisi' adıyla yayınlanan kitapta ifadesini
bulmaktadır. Amacımız, Troçkizm'in çeşitli kılıflar içerisinde, sol (hatta Lenin ve Stalin'in
isimleri kullanılarak) argümanlarla nasıl etkin olduğunun gösterilmesidir.
Sosyalist Devrim Teorisi derleme bir kitap. Benzer görüşlere sahip yazarların, sosyalist
devrim teorisine dair yeni saptamalar yaptıkları, demokratik devrimin zamanının geçtiğini,
reformizme giden yolu açtığını söyledikleri bir kitap. Kitapta bolca Marks, Engels, Lenin
alıntısı bulunabilir. Alakasız yerlerde alakasız alıntılar yapılmış. Kitap, konusu gereği
emperyalist ekonomiz-min ve Troçkizm'in eski tezlerinin; Leninizmin görüşleriymiş gibi
sunulmasından ibaret. Tabi "yanılmaz bir doğruluk" ve üsten bir bakışla...
Kitaptaki temel fikir, emperyalizm çağında demokrasi kavramının burjuva bir kavram
olduğu; bu yüzden komünistlerin (burjuva) demokrasiye karşı olmaları gerektiğidir. Buna
göre komünistler burjuva karakterde bir devrim olan demokratik (anti-emperyalist) devrime
özellikle Türkiye için karşıdırlar. Ama görüşlerini Türkiye ile sınırlamaktan pek de hoşnut
değillerdir. Çünkü demokratik devrimin çağı (bazı istisna çok geri ülkeler dışında) genel
olarak geçmiştir. Demokratik devrimin inkarı sadece Türkiye için değil genel olarak sömürge
ülkeler de dahil tüm dünya ülkeleri için geçerlidir.
Emperyalist ekonomizm, Lenin'in belirttiği gibi sosyalizmle çelişen asgari programa
karşıdır. Elbette, emperyalist ekonomizmin temsilcileri açıktan demokratik hak ve talepleri
gerici ilan etmezler. Bunların kapitalizm koşullarında gerçekleşmesinin imkansız olduğunu
öne sürerek asgari programı ve asgari programın ifadesi olan demokratik devrimi inkar
ederler. Onlara göre sosyalist devrim programının dışında bir 'asgari' program proletaryanın
kendini burjuva sınırlar içerisine hapsetmesi ve sosyalizmden uzaklaşması anlamına gelir. 'Bir
152
Tartışmada Yeni Ufuklar' isimli makalenin yazarı Kemal Okuyan emperyalist ekonomizmin
bu tezini Marksizm'e katkı adına kendi tezi olarak sunar:
"31) Sosyalist hareket hiçbir zaman programına arızi olanı, eksik olanı, zaaflı olanı
koyamaz." (Sosyalist Devrim Teorisi, Sf. 84)
Komünist partinin asgari programı olmamalı deniyor. Sebep olarak da proletaryanın
eksik, arızi, zaaflı olanı değil 'eksiksiz, kesin ve mükemmel' olanı tercih etmesi gerektiği
söyleniyor. Sosyalist parti, programını belirlerken demek ki, ülkenin nesnel koşularına
bakmasına gerek yok. Çünkü tam olan, tamamlanmış olan bellidir. Eksik olan asgari
programsa zaten sosyalist hareketin programına girmemelidir. Burjuvazinin üretim araçları
üzerindeki mülkiyetinin kaldırılması, sanayinin yönetiminin işçilere verilmesi, köylülerin
kolektif çiftliklerde toplanılması vb. talepleri içeren bir sosyalist devrim programı olmalıdır.
Sosyalist devrimin programı konusunda zaten bir anlaşmazlık sözkonusu değildir.
Emperyalist ekonomistlerle Lenin arasındaki tartışma da bu noktada değildir. Tartışma,
sosyalist hareketin asgari programı kullanıp kullanamayacağıdır. Lenin'e göre asgari program
ilke olarak (özellikle Türkiye gibi sömürge ülkelerde) reddedilemez. Emperyalist
ekonomistlere göre kesinlikle reddedilmelidir ve 'arızi olan, eksik olan' kabul edilmemelidir,
Lenin emperyalist ekonomistlerin asgari programı (demokratik devrim programını) atma
çabalarından şöyle bahseder:
"Yazar, Sosyal-Demokrat Parti asgari programını hissedilmez bir şekilde (durup
düşünmeden, açık hiçbir şey ortaya koymadan, kendi programını çıkarmaya hiçbir gayret
göstermeden) suya atıp yükü hafifleterek gemisini kurtarmak istiyor! Besbelli, bütün bir yılı
yerinde sayarak geçirmiş!!" (Lenin, Emperyalist Ekonomizm, Sf. 15)
Okuyan asgari programı programdan atma çabasını, demokratik devrimi inkar edebilmek
için gerekli görmüştür, Okuyan'm 'arızi olan, eksik olan' ile kastettiklerinden birisi ve en
önemlisi demokratik devrimdir. Okuyan bunu tezlerinde ifade etmektedir:
"Demokratik devrim bir olanak veya zorunluluk veyahut bir öngörü değil, kesinlikle bir
zaaftır," (Sosyalist Devrim Teorisi, Sf. 83)
Demokratik devrim, sömürge ülkelerde sosyalist devrime geçişte bir aşamadır. Okuyan,
demokratik devrimin sosyalizme ilerleyen yolda bir araç ve olanak olma rolünü öngören
Leninist tezi inkar ederek demokratik devrimi bir zaaf olarak nitelendiriyor. Troçki'nin
Stalin'e karşı kullandığı oportünist tezler Marksizm olarak sunulmaya çalışılıyor. Troçki'nin
demokratik devrimi zaaf olarak gören, aşamalı devrime karşı çıkan anlayışını savunuyor;
demokratik devrim çağının geçmiş olduğunu söylüyor:
"bir devrimci demokratik diktatörlüğün ya da demokratik devrim perspektifinin program
anlamında benimsenmesi çağdışılıktır." (Sosyalist Devrim Teorisi, Sf. 83)
Demokratik devrim ve çağdışılık. Hem de emperyalizm ve proleter devrimler çağında.
Fazla yoruma gerek bırakmayan Troçkizm. Okuyan, demokratik devrimin bir burjuva devrim
olduğu, proletaryanın burjuva devrimde yer almaması gerektiği, proletaryanın ancak proleter
devrimde bulunabileceği tezinden hareket ediyor. Okuyan anti-emperyalist demokratik
devrimde proletaryanın önderliğini reddederek Menşevizmle birleşiyor. Birleşme noktası
burjuvazinin demokratik devrime önderlik etmesi gerektiği Menşevik tezi değil proletaryanın
burjuva devrimde yer almamasını yalnızca sosyalist devrimde yer alması gerektiğini söyleyen
Trockist tezdir. Buna göre demokratik devrimin taleplerinden de yararlanan proletarya,
demokratik devrim aşamasından atlayarak doğrudan sosyalist devrime girişmelidir. Yığınlar
sosyalist devrime hazır olmasa da, yığınlardan kopulup sosyalizmin imkansız hale getirilse
bile... Yeter ki demokratik devrime önderlik yapılıp sosyalizme geçilmesin! Okuyan'ın
savunduğu tez, Troçkist aşamaların üzerinden atlanması tezidir.
Okuyan Troçkist görüşlerini tezler halinde sunarken kendinden oldukça emindir. Öyle ki,
komünist partinin demokratik devrimi savunmasını kesin olarak yasaklar:
153
"İşçi sınıfının partisi sosyalist devrim perspektifi dışında kurulmaz. Sosyalist devrim
perspektifini taşımayan bir parti sosyalist bir parti değildir." (Sosyalist Devrim Teorisi, Sf. 80)
Okuyan, bu paragrafta doğru şeyler yazıp, yanlış sonuçlar çıkartıyor. Doğrudur, sosyalist
devrim perspektifini savunmayan parti sosyalist parti olamaz. Sosyalizm kesinlikle
savunulmak ama sosyalizme geçişte zorunlu aşamalar olabilir. Sosyalistler bu aşamaları inkar
edemezler. Peki, devrimin birinci aşamasında demokratik devrimi savunan Bolşevik parti
sosyalist bir parti değil miydi? Veya Arnavutluk Komünist Partisi? Veya diğerleri. Bütün bu
partiler oportünist partiler miydi? Elbette hayır; oportünist olan Okuyan'ın çıkardığı sonuçtur.
Komünist partiler (özellikle sömürge ülkelerdekiler) demokratik devrimi savunabilirler.
Ancak komünist partinin perspektifi demokratik devrimle sınırlı kaldığı sürece; demokratik
devrimi sosyalist devrime geçişte bir araç olarak görmediği sürece sosyalist parti değildir. Bu
yüzden
komünist
partiler;
sosyalist
devrime
geçişte
çeşitli
aşamaların
gerektiğini/gerekebildiğini görür ve stratejilerini buna göre belirler. Okuyan ise demokratik
devrimden sosyalist devrime geçişi savunanları sosyalist saymıyor. Okuyan'ı tersten okumak
lazım. Sosyalist dediği oportünist, oportünist dediği sosyalisttir.
Sömürge ülkelerde devrimin karakteri ve aşamaları konusundaki Leninizm ve Troçkizm
arasındaki mücadelede Okuyan safını Troçkizmden yana belirlemiştir. Tezleri o kadar "net"
ve tartışmaya kapalıdır ki, Trocki'den çok Trockisttir.
Sömürge ülkelerde, özellikle emperyalizmin sömürüsü, faşist kurum ve uygulamalar,
Kürt sorunu gibi demokrasi ve bağımsızlık sorunlarının mevcut olduğu Türkiye'de; nesnel
koşullar ve bu koşullara bağlı olan yığınların acil talep ve istemleri, halk hareketinin gelişme
yönünün demokratik devrim olmasını zorunlu kılıyor. Leninizm'in sömürge ülkeler üzerine
tahlilleri doğrulanıyor. Sömürge ülkelerde komünist partilerin stratejisi olan demokratik
devrim ve kesintisiz sosyalist devrim tek doğru strateji olmaya devam ediyor.
Kitaptaki tüm yazarlar, sömürge ülkelerde demokratik devrimi, proletaryanın kendini
demokratik sınırlara hapsetmesi olarak görüyor. Bu yüzden proletarya demokratik devrimi
değil doğrudan sosyalist devrimi savunmalıdır. Yazarlar, nesnel koşulları dikkate almadan
stratejik "hesaplar" yapıyor. Üzerinde durulması gereken, proletarya önderliğinde demokratik
devrimi Leninizm'in anladığı biçimde değil Troçki'nin anladığı biçimde anlaşılmasıdır. Troçki
de benzer bir eleştiriyi Lenin'e yaparken şöyle diyordu:
"Lenin'in anlayışının zayıf noktası ise kendi içinde çelişkili olan 'proletarya ve
köylülüğün demokratik diktatörlüğü' fikri idi. Onu açıkça burjuva nitelemekle bizzat Lenin,
bu 'diktatörlüğün' temel sınırlılığının altını çiziyordu. Bununla söylemek istediği, köylülükle
ittifakını sürdürmek uğruna proletaryanın, yaklaşan devrimde sosyalist görevleri doğrudan
doğruya önüne koymaktan kaçınmak zorunda kalacağıydı. Ama bu, proletaryanın kendi öz
diktatörlüğünden vazgeçmek demekti." (Troçki, Rus Devriminin Üç Anlayışı, Sf. 50)
Troçki'ye göre Lenin devrimi burjuva sınırlar içersine hapsediyordu. Oysa Leninist
demokratik devrim stratejisinde, demokratik devrim proletarya için sonal bir amaç değildir.
Demokratik devrime önderlik eden proletarya; önderliği sayesinde kazandığı güç ile sosyalist
devrime geçişi sağlar. Demokratik devrimde önderliği sağlayamadan sosyalizme geçmek söz
konusu olamaz. Bu yüzden demokratik devrimi reddeden Troçki ve yazarımız yığınların mücadelesinin dışında bir sosyalist devrim hayali kurar. Proletaryanın emekçi yığınlarla ilişkisini
ve Leninizmin yığın hareketine önderlik etmedeki taktik ilkesini göz önünde bulundurmazlar.
***
Okuyan'm yazısına dönecek olursak... Leninizm, sömürge ülkelerdeki nesnellik üzerinden
hareket ederek devrimin anti-emperyalist demokratik karakterini görüyor. Sömürge ülkelerde
devrimin aşamalı olarak gerçekleşme eğiliminden bahsediyor. Okuyan ise nesnellik üzerinden
154
hareket etmeye taraf değil. Çünkü sömürge ülkelerdeki nesnel koşullar komünist partilerin
stratejik hedefi olan demokratik devrim ve kesintisiz sosyalist devrim stratejisini doğruluyor.
Okuyan bu yüzden tartışmanın nesnel yönden uzaklaştırılıp öznel yöne çekilmesi gerektiğini
söylüyor:
"2) Sosyalist devrim tartışmaları öznelliğin ana eksene alınacağı bir zemine çekilmelidir."
(Sosyalist Devrim Teorisi, Sf. 79)
Stratejide belirleyici olan nesnel koşullardır. Okuyan tartışmayı "öznelliğin ana eksene
alındığı bir zemine" çekerek gerçekliğin göze batan nesnelliğinden uzaklaşmaya çalışıyor.
Öznel yön üzerine görüşler bildirmeyi ve yorumlar yapmayı; demokratik devrimin inkarı için
daha elverişli görüyor. Nesnel olan ile öznel olan arasındaki diyalektik ilişkiyi ve nesnel
olanın belirleyiciliğini inkar ederek idealizme düşüyor; Marksizm'den kopuyor. Lenin
stratejik planda nesnel koşulları ve sınıflar arasındaki ilişkiyi değil keyfice belirlenmiş 'stratejik kavramları' temel alan Plehanov (ve Okuyan) hakkında şöyle der:
"meseleyi sınıfların karşılıklı ilişkisine dayandıracak yerde 'stratejik kav-ramlar'a
dayandırırken, Marksizmin yerine kaba bir idealizmi koymuştur." (Lenin, Devrimin İki
Çizgisi Üzerine)
Tartışmayı stratejinin belirleyicisi olan nesnel koşullardan uzaklaştırmca sorun öznel
koşullar hatta öncünün 'öznelliği' oluyor. Artık strateji tartışmalarında belirleyici olan nesnel
koşullar değil 'öncü'nün ihtiyaçlarıdır. Okuyan sosyalist devrim stratejisinin savunulmasının
temel gerekçesini açıklarken tam da bu yöntemden hareket ediyor. Evet, Okuyan'a göre
"öncü" stratejisini demokratik devrim (ve kesintisiz sosyalist devrim) olarak değil aşamasız
sosyalist devrim olarak belirlemelidir. Ancak, bu stratejinin seçilme sebebi nesnel koşulların
tahlili, ülkenin emperyalizmle ilişkisi veya siyasal rejimin tahlili değildir:
"Türkiye'de sosyalist hareket, örgütsel ve ideolojik bağımsızlığını garanti altına almak
zorundadır. Kopuş, bu bağımsızlığı isteyen ve bağımsızlığın garantörlerini sağlamaya
çalışanlar ile burjuvaziden böylesi bir kopuşu istemeyenler ve bu kopuşu bir türlü
beceremeyenler arasında gerçekleşecektir. Bu kopuş sürecine yeter donanımla girilmediği
sürece, en küçük sorunda bile doğru tutarlı yaklaşımlar içerisinde bulunmak mümkün değildir.
Türkiye sosyalist hareketi, nesnellik zamanı daraltmadan bu kopuşu düşünmeye ve
hızlandırmaya çalışmalıdır.
Sosyalist devrim tartışmasının gündeme getirilmesinin altında yatan neden budur.
Sosyalist devrim perspektifinin ön plana çıkartılmasının temel gerekçesi budur." (Sosyalist
Devrim Teorisi, Sf. 62)
Okuyan, sosyalist devrim stratejisinin seçilmesinin temel sebebi olarak öncünün ideolojik
bağımsızlığını garanti altına almayı gösteriyor. Sosyalist devrim teorisinin seçilmesinin temel
sebebi nesnel koşullar değil öncünün ideolojik bağımsızlığını sağlama ihtiyacıdır. Stratejik
planı belirleyen öncünün ihtiyaçlarıdır!
Stratejik hedefi belirlerken öncünün ideolojik bağımsızlığını sosyalist devrim mi yoksa
demokratik devrim mi sağlar ikileminden hareket etmek; Le-nin'in bahsettiği kaba bir
idealizmden başka bir şey değildir. Sömürge ülkelerde aşamasız sosyalist devrim stratejik
planını savunmak proletaryanın ideolojik bağımsızlığını sağlamak bir yana proletaryayı 'sol'
oportünist (Troc-kist) küçük burjuvaziye sımsıkı bağlar. Demokratik devrimin görevlerinden
uzaklaştırarak reformizme sürükler, İdeolojik bağımsızlığı sağlamanın yolu nesnel koşulları
doğru tahlil etmek; Marksizm-Leninizm'in temel ilkelerinden hareket ederek stratejiyi
belirlemekten geçer. Yoksa her halükarda geçerli bir soyut formülle ideolojik bağımsızlık
değil doktrinereilik ve Troçkizm sağlanır. Sömürge ülkelerde aşamasız sosyalist devrimi
savunmak Troçkizmdir, ideolojik bağımsızlık değildir.
İdeolojik bağımsızlığın sağlanması için nesnel koşulların Marksist tahlilini değil, her
yerde geçerli aşamasız sosyalist devrimi savunan Okuyan; Troek-izm'in sömürge ülkelerdeki
en temel argümanının "en net, en problemsiz" olduğunu iddia etmektedir:
155
"Dönemeç noktalarında en sarsıcı, en net ve en problemsiz ideolojik donanımla girmeyi
istemek bir tercih meselesidir ve bu tercihi başkalarına da tavsiye etmek ciddiye alınması ve
hakkı verilmesi gereken bir yükümlülüktür." (Sosyalist Devrim Teorisi, Sf. 62)
Okuyan problemsiz ideolojik donanım tercih edilmelidir diyor. Elbette, kimse problemli
ideolojik donamım seçilmelidir demez. Sorun ideolojik donanımın problemli olup olmadığını
belirleyenin ne olduğudur? Nesnel koşulların Marksist tahlili üzerinden belirlenen bir stratejik
plan mı yoksa öncünün iradi ihtiyaçları üzerinden belirlenen bir stratejik plan mı? Elbette
problemsiz olanı sömürge ülkelerde aşamasız devrimi savunan Trockist tez değil, aşamalı
devrimin zorunluluğunu nesnel koşulların tahlili üzerinden ortaya koyan Leninist tezdir.
Okuyan, stratejik planı belirlerken nesnel koşullar üzerinde durmuyor. Öncünün ideolojik
bağımsızlığını sağlayacak iradi ihtiyaçlardan bahsediyor. Böyle olunca da stratejik planın
seçimi iradi ihtiyaçların karşılanması için yapılan bir tercih meselesi oluyor. Oysa stratejik
plan öncünün iradi bir tercih meselesi değildir. Nesnel koşulların Marksist tahlili meselesidir.
Sömürge ve yarı-sömürge ülkelerde devrim demokratik aşamasındadır. Devrimci
komünist partisinin asgari programı demokratik diktatörlüğü hedefler. Azami programı
demokratik devrimden sosyalist devrime geçiştir. Yani iki aşamalı ve kesintisiz devrim
stratejisi geçerlidir. Sömürge ülkelerde devrimin stratejisi üzerine tartışmada Stalin'in
savunduğu buydu. Uzunca bir süre polemiğe ve belli başlı teorik ayrılıklara neden olan bu
konuda Trocki ise bizim şimdiki 'Stalinci'lerimizin savunduklarının aynısını savunmaktaydı.
Denk gelmiş olmalı!
5.5.2 Stratejide Oportünizmin Kaynağı: Trockist Tezler
Kitapta, demokratik devrime genel emperyalist ekonomizmin önermeleriyle karşı
çıkılırken daha "derin ve ciddi" tahliller de yapılmaktadır. Demokratik devrim ve proletarya
ve köylülüğün devrimci demokratik diktatörlüğünün hangi anlama geldiği üzerine "kısa ve
öz" tartışmalar yürütülür.
Kitabın ilk yazısı olan Gelenek dergisinden alman "Sosyalist Devrim Teorisi ve
Türkiye'de Demokratik Devrim Tezleri" başlıklı yazıda Lenin'in katkısı başlıklı bölümde bir
gerçek ifade ediliyor:
"İki Taktik'te demokratik devrim tezinin savunulduğu yeterince açık," (Sosyalist Devrim
Teorisi, Sf. 19)
İki Taktik, Lenin'in 1905 devriminin hemen öncesinde Bolşevikler ve Men-şeviklerin
burjuva demokratik devrime bakışlarındaki farklılıkları, demokratik devrimin tarihsel süreç
içerisindeki değişimini, devrimin aşamalarının nesnelliğini ve proletaryanın devrimde
görevlerini ortaya koyan Leninizm'in başlıca eserlerinden biridir. Lenin bu kitapta,
proletaryanın burjuva devrimin dışında kalmamasını tersine önderlik etmesi gerektiğini ve
ancak bu koşullarda sosyalizme geçişin söz konusu olabileceğini ortaya koymuştur. Trockizm'in 1905 ve 1917 burjuva demokratik devrimlerine bakışını eleştirirken bu konu üzeride
yeterince durmuştuk. Bu yüzden ayrıntılarıyla tekrar etmek gereksizdir. Trocki, 1905
devriminde proletaryanın görevinin demokratik devrime önderlik ederek sosyalist devrime
derlenmesi değil aşamasız (sınıflar arasındaki ilişkileri ve güç dengelerini hesaba katmadan)
sosyalist devrim olduğunu iddia ediyordu. Lenin bu görüşü "yarı anarşist" bir saçmalık olarak
nitelendirdi.
Buraya kadar her şey açık. Gelenek yazarı da Lenin'in demokratik devrim tezini
savunduğu yeterince açık demek zorunda kalıyor. Ama gelenek yazarına göre Lenin 1905
yılında; temel özellikleri anlamında Leninist değildi. Yazarımıza göre Leninizm daha
tamamlanmamıştı.
156
Leninizm Rusya devrimci hareketi içerisinde gelişmiştir. Bu yüzden Leninizm statik değil
dinamik; sabit değil pratik deneyim ile sürekli olarak gelişen bir içeriğe sahipti. Yazarımız bu
gerçeğe dayanarak "güzel" bir sözcük oyunu yapıyor ve şöyle diyor:
"Leninizm, sürecin başından itibaren Bolşeviklere kılavuzluk eden tamamlanmış bir
çerçeve değildir; devrim sürecinin dönemeç noktaları, leninizmin biçimlenmesinde de kritik
önem taşımıştır. Dolayısıyla, Leninizmin belirli bir tarihte yazdıklarından ibaret görülmesi,
ortaya birden fazla Lenin ve Leninizm çıkaracaktır." (Sosyalist Devrim Teorisi, Sf. 19)
Yazarımıza göre Leninizmin Rusya koşullarında demokratik devrimi savunması
Leninizmin henüz tamamlanmamış olmasının göstergesiydi. Yazarımıza göre Leninizm
tamamlanmış olsaydı, Lenin hiç demokratik devrimi savunur muydu? Kelime oyunuyla
Leninizmin en önemli tahlilleri yok edilmeye çalışılıyor. Lenin demokratik devrimden
kesintisiz sosyalist devrime geçiş stratejisini yalnızca 1905 yılında değil tüm hayatı boyunca
savunmuştur. Bu yüzden Leninizm bu konuda daha da zenginleşmiş ama ilk koyduğu
perspektiften asla vazgeçmemiş; kendini inkar etmemiştir. Leninizm'i iki döneme ayırmak
sadece yazarımıza özgü değildir. Trocki de böyle bir çabaya girmiş ve Stalin'den şu cevabı
almıştır:
"Yani Troçkizm ... Bundan şu sonucu çıkarmaktadır: Leninizm'de önemli ve kabul
edilebilir olan şey, savaştan sonraki, Ekim devrimi dönemindeki şeydir; ve bunun tersine,
Leninizm'de yanlış ve kabul edilemez olan şey, savaştan önceki, Ekim devriminden önceki
şeydir. Trockistlerin Leninizm'i ikiye ayırma teorisi; proletarya ve köylülüğün diktatörlüğü ile
o savaş öncesi, 'eski', 'işe yaramaz' Leninizm; ve Troçkizm'in taleplerine uydurmak niyetinde
oldukları yeni; savaş sonrası Leninizm'i, Ekim Leninizm'i buradan kaynaklanır. Leninizm'i bu
ikiye ayırma teorisini Troçkizm, Leninizm'e karşı mücadelede daha sonraki adımlarını
kolaylaştıracak ilk, az çok 'kabul edilebilir' adım olarak gereksinmektedir.
"Ama Leninizm, heterojen unsurlardan derilmiş çatılmış ve ikiye ayrılması mümkün olan
ekletik bir teori değildir. Leninizm, 1903'te ortaya çıkan, üç devrim sınavından başarıyla
geçen ve şimdi dünya proletaryasının önünde savaş sancağı olarak taşman, kendi içinde
bütünlüklü bir teoridir." (Stalin, Eserler, 6. Cilt, Sf. 317)
Lenin yalnızca 1905 devrimi öncesinde değil 1917 Şubatına kadar Rus devriminin içinde
bulunduğu aşamayı demokratik devrim aşaması olarak tahlil etmiştir. Bu yüzden Lenin'de
demokratik devrim yalnızca 1905 yılında ve 'İki Taktik' kitabında savunulmuş bir strateji
değil 1917 Şubat devrimine kadar savunulmuş bir stratejidir. Leninizmin demokratik devrim
konusundaki görüşlerini inkar etmek Leninizm'in (yalnızca 1917'ye kadar ki değil) tüm birikimini inkar etmek demektir. Yazarımız Leninizm değişmiştir derken Lenin'in demokratik
devrim ve kesintisiz sosyalist devrim stratejisinden vazgeçtiği söylenmek isteniyor. Buradan
da Lenin demokratik devrimden vazgeçmişken biz niye vazgeçmeyelim sonucunu çıkarmak
istiyorlar.
1917 Şubatında proletaryanın devrimde önderliğini sağlayamaması nedeniyle proletarya
ve köylülüğün devrimci demokratik diktatörlüğü saf biçimiyle hayata geçmemiştir. Ancak
yine de Lenin'in öngördüğü gibi bir burjuva devrim gerçekleşmiş; proletarya ve köylülüğün
devrimci demokratik diktatörlüğü 'saf olmayan bir biçimde hayata geçmiştir, Lenin devrimin
aşaması ve karakteri konusunda yanılmamıştır. Lenin, 1917 Şubat burjuva devrimiyle artık
devrimin ikinci aşamasına geçildiğini; "devrimci sonuna değinciliğin" gericilik olduğunu,
görevin sosyalist devrim olduğunu Nisan tezlerinde ortaya koymuştur,
Lenin'in Nisan tezlerinde sosyalizmi savunması; Lenin'in görüşlerindeki eksikliklerin
kapatılması ve Lenin'in de fikir değiştirmesi; bahsedilen anlamda 'ideolojik atılım' yapması
demek değildi. Lenin her zaman (1905 yılında İki Taktik de dahil) demokratik devrimden
sonra durulmayacağını yeni görevin sosyalizm olduğunu belirtmiştir, Lenin proletaryayı
demokratik sınırlar içerisinde hapseden bir oportünist değil demokratik devrimden sosyalizme
geçiş için yararlanmayı amaçlayan bir sosyalistti. Bundan şüphe eden kişi bir sosyalistten
başka her şey olabilir. Lenin (1900'lerin başından beri) savunduğu doğru perspektifi Nisan
157
tezlerinde tekrarlamaktan öte bir şey yapmadı. Demokratik devrim eksik de olsa
gerçekleşmişti; şimdi görev sosyalist devrimdi. Lenin açısından bu noktada bir yenilik yoktu.
Parti içinde sorun; Lenin'in fikir değiştirmesi değil eski kadroların yeni koşulları ve görevleri
algılamaktaki yetersizlikleriydi.
Yazarımız, Lenin'in 1917'den sonra eski görüşlerini eleştiri süzgecinden geçirdiği, onları
değiştirdiği ve böylece büyük bir atılım yaptığını ifade eder. Yazarımıza göre, Lenin'in, bu
atılımı ile tamamlanmamış Leninizm tamamlanma yoluna gitmiş; eski demokratik devrim
tezlerini reddedilmiştir:
"Şubat 1917 sonrasındaki teorik ve siyasal atılımı olanaklı kılan, iktidar perspektifi,
maksimalizm, örgütü eksene yerleştiren bakış açısın ve işçi sınıfına her koşulda sosyalist
bilinç taşımak konusundaki açıklık yer almaktadır." (Sosyalist Devrim Teorisi, Sf. 21)
İddia; Lenin'in Şubat sonrasında teorik ve siyasal bir atılım gerçekleştirmesidir.
Kastedilen Lenin'in demokratik devrimi ve kesintisiz geçiş stratejisini inkar etmesidir. Yazara
göre; böylece Lenin eski görüşlerini terk etmiş; yeni bir Leninizm; aşamasız sosyalist devrimi
savunan, demokratik devrimi inkar eden bir Leninizm ortaya çıkmıştır. Yazarın ve kitabın
çıkardığı sonuç açık olarak budur. Başka bir makalenin yazarı Kemal Okuyan bu sağlıksız
tespite (Leninizmin inkarına) dayanarak tezler formüle etmekte ve bir tezinde şöyle
demektedir:
"1917 yılı ile birlikte, bir devrimci demokratik diktatörlüğün ya da demokratik devrim
perspektifinin program anlamında benimsenmesi çağdışılıktır." (Sosyalist Devrim Teorisi, Sf.
83)
Okuyan'a göre, deneyim Leninizmi yalanlamıştır. Zaten Lenin de 1917
Şubatından sonra demokratik devrim üzerine görüşünü değiştirmiştir. Bu yüzden 1917
deneyiminden ve Lenin'in 'değişiminden' sonra demokratik devrimin benimsenmesi
çağdışılıktır. Aynı tespiti ne şanstır ki, Troçki de yapar:
"Tezler, 1917'de, Lenin'in, tarım sorununun çözümü için zorunlu bir koşul olarak görülen
'proletarya ve köylülüğün demokratik diktatörlüğü' formülünü açıkça ve ilk ve son kez terk
ettiğine işaret ediyor. Bu bütünüyle doğrudur." (Troçki, Güney Afrika Tezleri)
Lenin'in 1917 Şubatından sonra teorik olarak görüşlerini değiştirdiği iddiası; Troçki'nin
Lenin'in eski aşamalı devrim teorisinden vazgeçtiği ve aşa-masız devrim teorisini savunduğu
yanılgısına dayanmaktadır. Oysa Lenin aşamalı devrim stratejisinden vazgeçmemiş; burjuva
devrimin gerçekleştiği koşullarda devrimin ikinci aşamasına geçildiğinden bahsetmiştir.
Stalin, Lenin'in 1917 yılından sonra eski görüşlerini terk ettiği Trockist iftirasına karşı
Lenin'den alıntı yaparak şöyle cevap verir:
"Siyasi düşünce akımı olarak ve siyasi parti olarak Bolşevizm 1903'ten beri vardır.
Proletaryanın zaferi için zorunlu olan demirden disiplini yaratacak ve bunu en güç koşullarda
koruyacak durumda neden olduğunu tatmin edici bir biçimde yalnızca tüm tarihi süresi
boyunca Bolşevizm'in tarihi açıklayabilir." (Lenin)
"Bolşevizm ve Leninizm birdir. Bunlar bir ve aynı şeye verilen iki addır. Bundan ötürü,
Leninizm'in ikiye ayrılması teorisi, Leninizmi yıkmanın teorisidir, Leninizm'in yerine
Troçkim'i geçirmenin teorisidir." (Stalin, Eserler, 6. Cilt, Sf. 317)
Lenin değişmemiş; Lenin Troçkizme (aşamasız sosyalist devrime) geçmemiştir. Kitap
yazarları bu noktayı çarpıtarak kendi Trockist fikirlerini 'değişmiş' Lenin'e mal etmeye
çalışıyorlar. Yazarlarımıza göre Leninizm özellikle 1905 yılında ve sonrasında büyük yanlış
tespitleri olan ve henüz tamamlanmamış bir çerçeve iken 1917 yılından sonra teorik bir atılım
süreciyle birlikte eski görüşlerinden arınıyor ve giderek tamamlanmış bir çerçeve haline geliyor! Çünkü Troçki ve bizim Troçkizm'den etkilenmiş 'Stalinci' yazarlarımızın işine böyle
geliyor!
158
Leninizm başlangıçta yanlıştı; 1917'den sonra düzeldi diyen yazarlarımız; MarksizmLeninizm'i çarpıtmadan emperyalist ekonomizmin ve Troçkizm'in tezlerini sunamazlar. Bu
yüzden önce Lenin yanılmıştı demek gerekiyor. Tabi baştan sona yanılmıştı demek çok
aşırıya kaçmak olurdu. Bunun farkına varan yazarlarımız Lenin 1917'ye kadar yanılmıştır
demekle yetiniyorlar. Onlara göre Lenin ancak 1917 yılından sonra gerçek anlamda
Leninizm'i oluşturmuştur. Oysa öncesi ve sonrasıyla Leninizm bir bütündür; demokratik
devrim ve kesintisiz sosyalist devrim stratejisi konusunda farklı, birbiriyle çelişen görüşlere
sahip değildir.
Troçkizmi savunmak için Leninizmi çarpıtmak gerekir demiştik. Ama Leninizm
Marksizm'den bağımsız değildir. Leninizm'i çarpıtmak Marksizm'i de bazı noktalarda
'düzeltme' ve 'eleştirmeyi' de gerektiriyor. Aydemir Güler kitapta yer alan 'Sosyalist Devrim
Teorisi: Marx'tan Türkiye'ye' başlıklı makalede şöyle diyor:
"Engels, açıkça söylenmeli, 1895'te iktidar perspektifinden uzaklaşmıştır. Geriye bir gün
seçimlerle iktidara gelmesi umulan açık ve kitlesel sosyal demokrat partinin legal eylemi
kalıyor." (Sosyalist Devrim Teorisi, Sf. 53)
Güler'e göre Marksizm'in kurucularından Engels, iktidar perspektifini kaybetmiş ve bir
oportüniste, bir reformiste dönüşmüştü. Sömürge ülkelerde aşamasız sosyalist devrim
Trockist tezini savunmak için Lenin'den sonra Engels de feda edilmelidir ve edilmiştir! Lenin,
Engels'e yönelik bu tür iddialar hakkında şöyle söyler:
"Engels haklıydı. Hayatımda Engels'in bir oportünist olduğuna dair korkunç derecede
bol- aceleci ithamlarla karşılaştım ve bunlara karşı tavrım olağan üstü güvensizlik oldu. Ben
diyorum ki, uğraşın ve önce Engel'in hatalı olduğunu ispatlayın! İspatlayamayacaksınız."
Güler Engels'in iktidar perspektifini kaybettiğini, kendisinin de 'eksiksiz, arızi olmayan'
bir perspektife sahip olduğunu elbette ispatlayamaz. Bu konu üzerinde daha fazla durmaya
gerek yok.
Kitabın yazarları, ufak bir noktayı atlıyorlar: Stalin. Yazarlar, Stalin'i sözde
savunmalarına rağmen kitap boyunca Stalin'den bir veya iki alıntı yapabiliyorlar. Elbette alıntı
sayısı belirleyici değildir. Ama Troçkizm karşısında aşamalı devrimi, emperyalist ekonomizm
karşısında demokratik devrim (ve kesintisiz sosyalist devrim) stratejisini savunmuş olan
Stalin'den bu konuda alıntı yapmak yazarlarımız için hem kolay hem de uygun değildir.
Lafızda 'Stalinci' olmaya devam etmekte gerçekte ise Troçkizmin ideolojik hakimiyetinde
kalmaktadırlar. Burada birkaç örnek vermek seçmecilik değil gerçeklerin ifadesi olacaktır:
"Bir sömürge devriminin birinci aşamasının bu karakterde olması gerektiği doğru mudur?
Ben doğru olduğunu düşünüyorum. Komintern'in II. Kongresinin Çin ve Hindistan devrimini
ele alan 'Tamamlayıcı Tezler'inde doğrudan şöyle deniyor: Bu ülkelerde 'yabancı hakimiyeti,
sosyal yaşamın özgür gelişmesini sürekli engeller', 'bu nedenle sömürgelerde devrimin ilk
adımı yabancı kapitalizmin devrilmesi olmalıdır'." (Stalin, Eserler, 10. Cilt, Sf. 13)
Çin devrimi üzerine Stalin şöyle der:
"Belirli gelişme aşamalarından geçmeyen bir devrim olmayacağını kavramayan bir
kimse, Çin devriminin gelişmesi içinde üç aşamadan geçeceğini kavramamış olan bir kimse,
ne Marksizm'i ne de Çin sorununu zerre kadar kavramamıştır,
Çin devriminin birinci aşamasının karakteristik özelliği nedir?
Çin devriminin birinci aşamasının karakteristik özelliği, birincisi, onun tüm ulusun
birleşik cephesinin bir devrimi olması ve ikincisi, esas olarak dış emperyalist boyunduruğu
hedef almasıydı." (Stalin, Eserler, 10. Cilt, Sf. 13)
Stalin karşıtlığını gizlemeye çalışan ama Troçkizm yandaşlığını gizleye-meyen
yazarlarımız bol bol da açık verirler. Stalin'i açıktan eleştirmekten çekinirken; Stalin
159
önderliğindeki komünist Enternasyonal'in program ve kararlarını eleştirirler. Komünist
Enternasyonal'in Stalin tarafından onaylanan programında şöyle deniyor:
Sömürge ülkelerde "yabancı emperyalizme karşı ve milli bağımsızlık için mücadele
edilmesi belirleyici bir önem taşır. Kural olarak bu ülkelerde proletarya diktatörlüğüne geçiş,
ancak bir dizi hazırlık aşamalarından geçmekle, ancak burjuva demokratik devrimin sosyalist
devrime dönüştüğü bütün bir dönemin sonucu olarak mümkündür." (Komünist Enternasyonal
Programından, 1928)
Yazarlarımız, böylece Troçkizm'in mantıksal sonucuna da ulaşır ve Komünist
Enternasyonal'in "modellerini" "bir noktadan sonra hiç anlamlı" bulmaz:
"Bazı konuları açıkça ve önyargısız ele almanın zamanı. Kendi hesabıma açıkça
söyleyebiliyorum: Yakın geçmişte sıkça toplanan partilerin konferans-larmca, daha uzak
geçmişte ise III. Enternasyonal tarafından şekillendirilen modelleri, bir noktadan sonra hiç
anlamlı bulmuyorum." (Sosyalist Devrim Teorisi, Sf. 42)
5.5.3 Troçkizm'e 'Sempatik' Atıflar
Leninizm yanlıştı, Engels'in iktidar perspektifi yoktu, Komünist Enternasyonal'in
modelleri anlamsızdı dedikten, Stalin'i zaten adını anmadan geçiştirdikten sonra yazarlarımız
ister istemez Trocki ve Troçkizm'e göz kırpıyorlar. Ama Troçkizm'e göz kırpma, elbette
açıktan olmuyor. Leninizm iyidir ama 1917'ye kadar tamamlanmamış ve eksik bir haldedir
derken Trockist propagandanın tekrarı sahneleniyor. Demokratik devrim tezine ve Lenin'e
yönelik
'kibar' eleştiriler yapıldıktan sonra gerçek düşünceler ifade ediliyor:
"Trocki ise, teorik açıdan güçlü kimi noktaları olan, ama siyasal açıdan etkisiz 'sürekli
devrim' tezini ileri sürer, Trocki, proletaryanın hangi taleplerle olursa olsun bir kez iktidara
geldiği durumda kendisini demokratik taleplerle sınırlamayacağını ve sosyalizme doğru
yürümek zorunda olduğunu savunur." (Sosyalist Devrim Teorisi, Sf. 20)
Trocki'nin 'sürekli' devrim tezinin teorik olarak güçlü noktaları varmış yazarlarımıza
göre. Bu noktalardan birisi de Leninist demokratik devrim (ve kesintisiz sosyalist devrim)
tezine karşı Trocki'nin ileri sürdüğü aşamasız sosyalist devrim tezidir. Trocki'nin tezi teorik
olarak güçlü; işte yazarımızın Trocki üzerine düşüncesinin özü budur. Onun siyasal olarak
etkisiz kalmasının sebebi ise ondaki bazı 'hatalardır'. Bu hatalar ise "Trocki'nin öncülük ve
örgütü teorisini içselleştirememiş olmasıdır". Yani Troçkizm'in her yanı doğru; tek yanlış yanı
öncülük ve örgütü teorisini içselleştirememiş olmasıdır.
Kitaptaki başka bir yazarımız da Trocki'yi kimi yönlerden 'beğendiğini'
saklayamamaktadır. Tezlerinde Stalin'den değil Trocki'den alıntı yapmayı daha uygun
görmektedir:
"24) 'Savaş şartları devrimin iç güçlerinin hareketini şekilsizleştirmekte ve anlamsız hale
getirmektedir. Fakat devrim süreci boyunca bu şartlar aynı iç güçler, yani sınıflar tarafından
belirsiz bırakılmayacaktır.' (Trocki, 1917 Yılı, Köz Yayınları) Dış dinamiğin ön plana çıktığı
dönemlerde, örneğin savaş dönemlerinde, smıfsallığm üzerine ulusal bir toprak atılmamalıdır.
Sosyalistler için en önemli sorunlardan birisi, devrim süreçlerinde özgün uluslar arası
koşulların yarattığı geçici ulusal birlikteliklerin değil, sınıfsal bir ideoloji ve ruhun ön plana
çıkmasını sağlamaktır." (Sosyalist Devrim Teorisi, Sf. 82)
Trocki'yi açıktan kabul etmek kolay değildir. Ama onun tezlerini savunmak; eğer asgari
ölçüde tutarlılık varsa arada bir Trocki'ye göz kırpmayı, ondan alıntı yapmayı gerektiriyor.
Trocki eleştirilmesine eleştiriliyor. Ancak Trocki'yi açıktan kabul edememek, Leninizm'le
ayrıştığı temel yönleri saklayarak eleştirmeye neden oluyor.
160
5.5.4 Türkiye'de Demokratik Devrim Stratejisi Zorunludur
Türkiye'de demokratik devrim sosyalist devrim tartışmalarında; en çok tartışılan
kavramlardan birisi de "yarı-feodal" kavramıdır. Bu tartışma şöyle şekillenmektedir:
Türkiye'de feodalizme karşı köklü bir burjuva devrim gerçekleşmemiştir. Bu yüzden feodal
kalıntılar mevcuttur ve Türkiye yarı-feodal kapitalist bir ülkedir; bu yüzden proletaryanın
önündeki ilk aşama yarı-feodal unsurların tasfiyesini amaçlayan burjuva devrim aşamasıdır.
Karşı tez ise Türkiye'de yarı-feodal ilişkiler kapitalizmin evrimi içerisinde tamamen yok
olmuştur ve Türkiye yarı-feodal unsurları barındırmayan kapitalist bir ülkedir. Bu yüzden
proletaryanın önündeki ilk görev demokratik devrim değil sosyalist devrimdir.
Tartışma bu yönüyle kısıtlandığı sürece yanlış bir zemindedir. Çünkü yarı-feodallik
II16S6İ6 sinin dışında emperyalizme bağımlılık; faşist diktatörlük ve diğer demokrasi
sorunları da mevcuttur. Bu yüzden Türkiye yarı-feodal kapitalist bir ülke olmasa bile
demokratik devrim gündem dışı değildir. 1923 burjuva devrimi, proletaryanın değil ulusal
burjuvazinin önderliğinde gerçekleşmiş bir devrimdir. Devrimin ulusal burjuvazinin
önderliğinde gerçekleşmiş olması, emperyalizm ve feodalizmle ilişkilerde tutarsızlık ve
uzlaşmaları getirmiştir. Feodal toprak beylerinin mülkiyetine el konulmamış; devrimden sonra
feodal üretim ilişkileri devam etmiştir.
Ancak tarih feodalizmden değil kapitalizmden yana işlemektedir. Kapitalist ilişkiler
evrimsel biçimde; feodal üretim ilişkilerini tasfiye etmekte ve kapitalistleştirmektedir. Bu
süreç birçok ara aşama ve biçimi de barındıran bir süreçtir. Türkiye'de feodal ilişkiler büyük
oranda kapitalizmin evrimi içerisinde tasfiye edilmiştir. Buna rağmen özellikle, Kürt illerinde
hala yarı-feodal ilişkiler (tam feodal değildir çünkü pazar için üretim söz konusudur) mevcuttur. Söz konusu olan yarı-feodal ilişkilerin egemen olması değil ülkenin bir bölümünde
mevcut olmasıdır. Tarımda kapitalist ilişkiler büyük oranda egemen hale gelmiştir. Bu yüzden
Türkiye'de demokratik devrimin zorunluluğunu yarı-feodal ilişkiler varlığı üzerinden tarif
etmek doğru değildir. Çünkü tarımda yarı-feodal ilişkiler değil kapitalist ilişkiler egemen
durumdadır. Ancak elbette demokratik devrim bu yarı-feodal kalıntıları da tasfiye edecektir.
Ülkenin yarı-feodal ilişkilerin egemen olmaması; Türkiye devriminin demokratik
aşamasında olmadığı anlamına gelmez. 1935 yılında Almanya gelişmiş bir kapitalist ülkeydi
ancak faşizmin iktidarı Alman proletaryasının önüne anti-faşist demokratik devrimi
koyuyordu. Stalin önderliğindeki Komünist Enternasyonal'in 7. kongresindeki kararlar bu
konuya açıklık getiriyor. Kısacası ülkede üretici güçlerin gelişmişlik derecesiyle demokratik
devrim arasında kesin bir paralellik yoktur. Üretici güçlerin ileri derecede gelişmiş olduğu bir
ülkede demokratik devrim zorunlu hale gelebilir.
Türkiye'de az da olsa yarı-feodal unsurlar vardır. Ancak Türkiye devriminin demokratik
karakterini esas olarak belirleyen bu durum değildir. Belirleyici unsur ülkenin emperyalizme
bağımlılığı; faşist kurumların ve ulusal baskının varlığıdır. Emperyalizmin sömürgesi
durumdaki ülkelerde proletaryanın görevinin demokratik (ve kesintisiz sosyalist) devrim
olduğunu daha önce belirtmiştik.
Emperyalizme bağımlılık ülkedeki demokrasi sorununun tamamı değil (diğer sorunlardan
ayrılamaz ama yine de) bir bölümüdür. Düşünce, ifade ve örgütlenme özgürlüğü başta olmak
üzere yığınların demokratik hak ve taleplerini baskı altına alma amacını taşıyan kontrgerilla;
MİT, JİTEM, vb. askeri ve sivil faşist örgütlenmeler; Kürt halkı üzerinde uygulanan ulusal
baskı politikası ülkede demokrasi sorununun diğer yanıdır. Halk yığınları üzerindeki baskının
emperyalist, faşist niteliği devrimin anti-emperyalist, anti-faşist karakterini belirliyor.
Sömürge ülkelerde demokratik devrimin zorunluluğunu, Leninizm ile Troçkizm arasındaki
tartışmayı önceki bölümlerle tartıştık. Bunu tekrarlamaya gerek yok. Ancak şunu da belirtmek
gerekir ki; Türkiye için anti-emperyalist demokratik devrim (kesintisiz sosyalist devrim)
161
stratejisi, diğer sömürge ülkelere göre kat be kat zorunludur. Çünkü ülkemizde emperyalizme
bağımlılığın dışında faşist kurumlar ve ulusal baskı mevcuttur. Bu devrimin demokratik
karakterini güçlendiren etkenlerdir.
Ülkemiz için demokratik devrim (ve kesintisiz sosyalist devrim) ile aşa-masız sosyalist
devrim tercihi masa başında yapılacak bir tercih değildir. Bu ülkenin yapısının Marksist tahlili
ve Leninizmin temel ilkeleri çerçevesinde belirlenebilir. Belirleyici olan nesnel koşullardır.
Türkiye devriminin somut tahlilinden bazı sonuçlar çıkartabiliriz.
1- Devrimin aşaması tartışmalarında üretici güçlerin görece gelişme düzeyleri doğrudan
belirleyici değildir. Yani Türkiye'nin üretici güçler seviyesi Almanya'nın gerisinde diye
Türkiye demokratik devrim, Almanya sosyalist devrim aşamasındadır denilemez. Siyasal
biçimler ve emperyalizmle ilişki belirleyicidir.
2- Türkiye'de yarı-feodal üretim biçimi egemen değildir. Yarı-feodal kalıntılar özellikle
Kürt illerinde olmakla birlikte belirleyici durumda değildir. Türkiye yarı-feodal kalıntıların
bulunduğu (ancak egemen olmadığı) kapitalist bir ülkedir.
3- Türkiye'de demokratik devrim stratejisini koşullayan temel olgulardan birisi;
emperyalizme bağımlılık ilişkileridir. Türkiye emperyalizme bağımlı ve bağımlılık oranı
giderek artan yarı-sömürge bir ülkedir. Sömürge ülkelerde devrim demokratik aşamasındadır.
4- Demokratik devrim eğilimini yaratan ve kuvvetlendiren diğer temel demokratik
sorunlar; ulusal baskı politikası ve faşist kurumların varlığıdır.
Kürt halkının ulusal baskı politikası ile asimilasyonu amaçlanırken; ulusal baskı ezilen
ulusun demokratik ulusal hareketini koşulluyor. Faşist kurumlar hem ulusal baskı
politikasında hem de demokratik özgürlüklerin hayata geçmesine karşı kullanılıyor,
5.5.5 Türkiye Ulusal Burjuvazisi Üzerine
Sömürge ülkelerde ulusal burjuvazinin konumunu bir önceki bölümde tartıştık. Ulusal
burjuvazi emperyalizme karşı tutarsız da olsa öfke duyar. Stalin'in belirttiği gibi ulusal
burjuvaziyle geçici ittifaklar yapılabilir. Türkiye'de de emperyalizmle tam olarak birleşmeyi
becerememiş, onunla rekabet içerisinde ezilen bir burjuva/orta-burjuva veya ulusal burjuva
tabaka mevcuttur.
Emperyalizme karşı mücadelede orta/ulusal burjuvazinin konumu Türkiye'de daha
farklıdır. Farklılık Türkiye'nin özgün, olağanüstü vb. bir durumdan değildir. Nesnel koşulların
yarattığı eğilimdendir.
Türkiye burjuvazisi, diğer sömürge ülkelerde olduğu gibi işbirlikçi ve ulusal burjuvazi
olarak bölünmüştür. Bu bölünme çok keskin olmasa da ekonomik kökenlere sahiptir.
Bu bölünmeyi saptarken ülkede ezen ulus ve ezilen ulus ilişkisi unutulmamalıdır. Ezen
ulus burjuvazisi ile ezilen ulus burjuvazisi farklı konumlardadır.
Ezen ulus burjuvazisi egemen ve gerici bir konumdayken, ezilen ulus burjuvazisi ilerici
bir rol oynayabilir. Türkiye'de Kürt ulusal hareketine önderlik eden Kürt burjuvazisi
demokratik talepleri savunarak, halk yığınlarına demokratik mücadelede önderlik ederek
tutarsız da olsa ilerici bir rol oynamaktadır. Türk burjuvazisi ise Kürt halkının baskı altına
alınmasını hedefleyen ve onlarca yıldır devam eden ulusal baskı politikasıyla gerici bir rol
oynamaktadır. İşbirlikçi ve ulusal burjuvazi bölünmesi bu çerçevede ele alınmalıdır.
Orta burjuvazi emperyalizme karşı tavır alıp anti-emperyalist bir tutuma yönelebilir.
Ancak Türk ulusal burjuvazisi emperyalist sömürüye kendi kapitalist çıkarları gereği karşı
çıkarken Kürt ulusu üzerindeki ulusal baskı politikasının devamını savunur. Bu politika bugün
ülkemizde farklı yönleriyle çeşitli partiler tarafından savunulurken, Türk ulusal burjuvazisinin
162
sözcülüğünü en tutarlı olarak Doğu Perinçek gurubunun yaptığı söylenebilir. Türk ulusal
burjuvazisi, emperyalizmle çelişkisine rağmen, Kürt ulusal sorunundaki inkarcı rolü ve faşist
politikası nedeniyle ülkemizde ilerici bir rol oynayamaz.
Türk ulusal burjuvazisi (işbirlikçi kesimi değil), sömürge ülke burjuvazisi olmanın
zorluklarını yaşarken, ezen ulus burjuvazisi olmanın gerici niteliği nedeniyle sömürge
ülkelerde imkan dahiline giren ilerici rolünü oynayamaz, Kürt ulusal burjuvazisi ise ezilen
ulus burjuvazisi olması nedeniyle demokratik talepleri tutarsız da olsa sahiplenir. Ülkemizde
PKK ile yükselen Kürt ulusal hareketine önderlik eden Kürt ulusal burjuvazisi, faşist ulusal
baskı politikasına karşı demokratik talepleri savunduğu için ilerici bir rol oynamaktadır.
Ülkemizde demokratik devrim yalnızca emperyalizme değil ulusal baskıya karşı da
yönelmek zorundadır. Emperyalist burjuvazinin egemenliği ulusal baskıyı daha da
derinleştirmekte hatta süreklileştirmektedir. Ulusal baskıya karşı mücadele aynı zamanda
emperyalist sömürüye karşı mücadeledir. Bu yüzden emperyalizme karşı öfke duyan ancak
Kürt ulusu üzerinde ulusal baskı politikasını uygulayan Türk ulusal burjuvazi ile ittifak
Türkiye gibi ulusal baskının mevcut olduğu ülkelerde 'dümdüz' değildir.
Emperyalizme karşı durmak ancak halkların birliği ve ortak mücadelesi ile mümkündür.
Ortak mücadele ise ulusal baskının ortadan kaldırılması, en azından bunun için mücadele
edilmesi koşullarında söz konusu olabilir. Halklar birbirine düşman olduğu sürece
emperyalizme karşı ortak mücadeleden, dolayısıyla demokratik devrimden söz edilemez.
Türkiye'nin özgül koşulları, ulusal baskıya karşı mücadeleyi emperyalizme karşı mücadele ile
birleştirmiştir. Bu yüzden Türk ulusal burjuvazisi (ezen ulus milliyetçileri) emperyalizme
karşı duruş sergilese dahi Kürt halkının demokratik özlemleri karşısında faşist bir tutum
almaktadır. Bu da emperyalizme karşı Türk ulusal burjuvazi ile ittifakı engellemektedir.
Emperyalizme karşı ittifak ancak halkların kardeşliği asgari temelinde bir ittifak olabilir. Bu
da Türkiye'de Türk ulusal burjuvazi ile ittifakı zorlaştırır, (hala geçici ittifaklar inkar
edilemez). Çünkü ezen ulus burjuvazisi konumuna gelmiştir.
Diğer yandan ezilen ulus burjuvazisi demokratik devrimde ilerici bir rol oynayabilir.
DTP'de kendini ifade eden Kürt ulusal burjuvazisi, ulusal baskıya karşı demokratik devrim
programında yer alan talepleri savunmaktadır. Bu da demokratik devrim aşamasında Kürt
ulusal burjuvazisi ve onun siyasal partisiyle, bütün tutarsızlıklarına rağmen ittifakı zorunlu
kılmaktadır.
Türkiye demokratik devriminde Türk ulusal burjuvazisiyle ittifak mümkün değildir.
Ancak ezilen ulus olan Kürt ulusunun burjuvazisi (ve partisi DTP) ile ittifak zorunludur.
Ülkemizdeki devrimde burjuvazinin rolünün özgünlüğü budur.
5.5.6 Hangi Demokratik Devrim?
Türkiye proletaryasının önündeki ilk görevin demokratik devrim olduğunu belirttik.
Ancak Leninist demokratik devrim (ve kesintisiz sosyalist devrim) teorisini, modern
revizyonizm, sosyal emperyalizm ve reformizmden etkilenmeler ile oluşturulun 'Milli
Demokratik Devrim' (MDD), 'İlerici Demokratik Devrim', 'Kapitalist olmayan yoldan
gelişme' vb. oportünist 'stratejilerle' karıştırmamak gerekir,
Leninist demokratik devrim teorisi, proletaryanın önderliğinde gelişecek bir devrimi
amaçlar; yığın hareketine önderlik edecek proletaryanın devrimi sosyalist devrime
ilerletmesini öngörür. Yukarıda bahsettiğimiz oportünist teorilerin birçoğu sözde
proletaryanın önderliğini savunur. Ancak bu sözün mantıksal sonucuna ulaşma söz konusu
değildir. Örneğin Milli Demokratik Devrim olarak isimlendirilen stratejinin ufku ulusal bir
kapitalizmden öteye geçmez. Mao'cu burjuvalı 'sosyalizmi', adını koyarak konuşmak
gerekirse ulusal burjuvazinin egemenliğinde bir kapitalizmi amaçlar. Kapitalist olmayan
yoldan gelişme tezleri de kapitalizmin, kapitalist olmayan yol edasıyla süslenmesinden başka
bir şey değildir. Bu tezler Leninist stratejinin çarpıtılması ve inkarıdır. Bu stratejileri
kanıtlamak için kullanılan tezler de Marksist yöntemin değil oportünizmin sonucudur.
163
Dünya komünist hareketinin tarihi, Komünist Enternasyonal'in programı, demokratik
anti-emperyalist devrimle ilgili belirlemeleri, Lenin ve Stalin'in tespitleri ülkemiz pratiğinde
yeniden doğrulanıyor. Proletaryanın görevi, emperyalizmle çıkarları çatışan, faşizm tarafından
ezilen tüm sınıf ve katmanlar ile anti-emperyalist demokratik birleşik cepheyi kurmak ve antiemperyalist demokratik devrimi gerçekleştirmektir. Bu elbette son değil, kesintisiz olarak
gerçekleşecek sosyalist devrim için bir başlangıçtır.
5.5.7 "Devrimci Demokrasiden Reformizme" mi?
Demokratik devrim/sosyalist devrim tartışmaları ülkemizde nesnellik zemininden
uzaklaşarak sürdürülmek istenmekte. Çünkü nesnellik, Leninizm'in mirası, Stalin'in katkıları,
Komünist Enternasyonal partilerinin deneyimleri göz önünde bulunduğunda sömürge ve yarısömürge ülkelerde demokratik devrim (ve kesintisiz devrim) stratejisinin zorunlu olduğu
görülür.
Tartışma nesnellik ve Marksist-Leninist zeminden uzaklaştırılınca eleştiriler alakasız
noktalardan yapılabiliyor. Mesela altın madeni bulan Amerikalı maceracıların heyecanıyla
demokratik devrim programının, sosyalist devrim programına göre eksik olduğu keşfediliyor.
Sosyalistler hiç eksik olan programı savunurlar mıydı?
Leninist demokratik devrimden kesintisiz sosyalist devrime geçiş stratejini kabaca
eleştirmek kolay değildir. Bu nedenle onu Leninist olmaktan çıkarmak gerekir. Tartışmalarda
sömürge ülkelerde demokratik devrim ve aşamalı devrimi savunanlara hemen Maocu etiketi
yapıştırılır.
1960'lı yıllarda revizyonist bir çizgiye yönelen hatta açıktan reformist tezleri savunan
SBKP ile bu tezlere karşı çıkan ÇKP arasında büyük yankı uyandıran bir polemik ortaya
çıkmıştı. Bir yanda devrimin barışçıl olarak gerçekleştirilmesi, parlamentoda çoğunlukla
sosyalizme geçilmesini, emperyalizmle işbirliğini savunan SBKP diğer tarafta bütün bu
tezlere öfkeyle karşı çıkan ÇKP. Dünya Komünist hareketi bu tartışma üzerinden bölünmüş
durumdaydı. Komünist hareket içerisindeki reformist, Euro-komünistler SBKP tezlerini zaten
çoktan benimsemişlerdi. Bizim bugünkü 'sosyalist devrimci-ler'imiz de SSCB'nin
reformizminin yanında saf tutmuşlardı. Ancak emperyalizmin sömürüsü altındaki ülkelerde
silahlı mücadeleler devam ederken onlara emperyalizmle işbirliğini önermek pek anlamlı
değildi. Bu nedenle özellikle sömürge ülkeler devrimci hareketi içerisinde Maoculuk veya
Maoist etkilenmeler yayılmaya başladı. Ülkemizde '68 gençlik hareketi içerisinden çıkan üç
büyük örgütlenmenin de Mao'ya sempatisini ifade etmesi rastlantı olmasa gerek!
SBKP'nin tezlerini savunan sözde komünist partiler iyice reformizme batmışlardı.
Ülkemizde 1960'lı yıllarda kurunla Türkiye İşçi Partisi (TİP) SBKP'nin tezlerinin bir kısmını
benimsiyor ve Türkiye'de doğrudan sosyalist devrimi savunuyordu. TİP'in refomizminden
kopan radikal gençlik hareketi, SBKP-ÇKP polemiğinde devrimci tezleri savunan ÇKP'nin
yanında saf tutuyordu. Bunda sömürge ülkelerde yükselen devrimci demokratik hareketlerin
etkisi de vardı.
ÇKP'nin sömürge ülkelerdeki şemasının, bazı Kemalist tezlerle birleştirilmesiyle Milli
Demokratik Devrim (MDD) modeli ortaya çıktı. TİP oportünizmine karşı MDD'yi savunmak
devrimci olmanın en temel kıstası haline gelmişti. Öyle ki; MDD'yi ve onun gereklerini
savunmayan herkes oportünist/reformist ilan ediliyordu.
MDD modeli Türkiye gibi sömürge ülkelerde emperyalizm tarafından baskı gören tüm
sınıf ve katmanların, devrimci bir geleneği olduğu söylenen Türk ordusuyla beraber antiemperyalist ittifakı ve bu ittifak sonucu kurulacak Milli bir hükümeti öngörüyordu. Milli
hükümet emperyalizmin ülke içindeki egemenliğini yok edecek, ulusal burjuvaziyi
güçlendirecek, bağımsız bir kapitalizmin gelişmesine önderlik edecekti. Bağımsız bir
kapitalizmde uyum içerisinde yer alan burjuvazi, işçi sınıfı ve köylülük yine uyum içerisinde
sosyalizme geçecekti. Sosyalizme geçişte ikna edilmesi gereken ulusal burjuvazi ilerici bir rol
oynayacaktı. Sosyalizme geçiş iddiası dikkate alınmamalıdır, çünkü ulusal burjuvazinin
164
varlığını koruduğu, onunla uzlaşmaya dayanan bir sosyalizme geçiş düşünülemez, geçiş olsa
bile o düzen sosyalizm olamaz. Ulusal kapitalizme sosyalizm adını takmak olur. Bu nedenle
MDD'nin perspektifi ulusal burjuvazinin güçlendirildiği milli bir kapitalizmle sınırlıdır.
Emperyalizmden zarar gören tüm sınıf ve katmanları birleştirme ile tarif edilen de (lafızda işçi
sınıfının önderliğinden bahsedilse de) ulusal burjuvazinin politik çizgisinde, milli bir
kapitalizm için yapılması öngörülen bir ittifaktır. Proletarya hareketinin ulusal burjuvazinin
egemenliğine girmesine neden olur.
SBKP revizyonizmi ve TİP reformizmi karşısında devrimci gençlik hareketi Mao'ya ve
MDD modeline sarıldı. Radikal gençlik hareketi sola kayarken TİP ve SSCB'yi savunan
reformist hareketler iyice sağa kaydı.
Oportünizme öfke duyarak ortaya çıkan gençlik hareketi Maocu bir hareket değildi.
Maocu görüşlerden etkilenmiş bir hareketti. Onu Maocu olarak etiketlemek, Maocu tezlerden
habersiz olmanın belgesidir. Devrimci gençlik hareketi Maocu tezlerden etkilendiği kadar
Küba devriminden (öncü savaşı) ve Kemalist tezlerden de etkilenmişti. Bu durum '68 gençlik
hareketini Kemalist, Maocu veya Kübacı olarak adlandırmamızı zorlaştırır. Devrimci gençlik
hareketi ideolojik bir netliğe sahip olmayan, çeşitli devrimlerden şu veya bu biçimde
etkilenmiş, ancak emperyalizme karşı silahlı mücadeleyi öngören bir gençlik hareketiydi.
1970Tİ yıllar teorik olarak büyük bir karmaşa dönemiydi. SSCB'de hayata geçirilen
kapitalist restorasyon reformları sosyalizm diye pazarlanıyordu. ÇKP burjuvaziyle barış
içerisinde yaşanan bir 'sosyalizm' kurmuştu. Trock-istler hiçbir zaman sosyalizmin
kurulmadığını söylüyorlardı. Küba devrimcileri 2 yıl sonra birden Küba'nın sosyalist
olduğunu ilan ettiler. Hepsi farklı modeller, şemalar, sosyalizme ulaşma yöntemleri ortaya
koyuyordu. Doğrusu hangisiydi?
Bu koşullarda zaten ideolojik bir netliğe sahip olmayan gençlik hareketlerinin '70 sonrası
birden Marksist-Leninist çizgiye ulaşmaları düşünülemezdi. İdeolojik karmaşa devam
ediyordu. Ancak ilginç bir not eklemek lazım. '70 sonrası Maoculuğu eleştirenler ve bugün
bununla övünenlerin SSCB'deki revizyonist geri dönüşü sosyalizm diye alkışlamaları,
SSCB'nin Afganistan ve Çekoslovakya'yı işgalini, geri ülkelerde darbelerle işbirlikçi
yönetimleri başa getirmesini sosyalizmin yayılması sanmaları, bunu 'reel sosyalizm' olarak
adlandırmaları, SBKP'nin 'sosyalist devrimci' reformizmine, 'yeni' oportünist tezlerine fark
ettirmeden bel bağlamalarının lafı edilmez. Bunların lafı edilmez; çünkü eski oportünist
görüşlerini bugün büyük ölçüde muhafaza ediyorlar.
'70 sonrası Maocu etki birden kaybolmadı. Çünkü Çin gerçekleri henüz tam olarak
bilinmiyordu. Mao'nun yazıları tam olarak çevrilmemişti. Ancak Mao'nun yazıları, Üç Dünya
Teorisi, Çin 'sosyalizm'i hakkında bilgilerin artması, Enver Hoca önderliğinde Arnavutluk
Emek Partisinin Maocu oportünizmi teşhir etmesi, Marksizm-Leninizme yönelimi hızlandırdı,
hatta Halkın Kurtuluşu hareketi açısından genel olarak tamamladı. Maoizmin bilimsel bir
eleştirisi ilk kez yapıldı. SBKP'nin Maoizm'e eleştirisi; barışçıl geçişi kabul etmemesi,
dünyayı savaşa sürüklemesi vb. oportünist tezlerken ilk defa Enver Hoca Maoizm'i hem teorik
hem de Çin 'sosyalizm'i üzerinden politik olarak teşhir etti.
Halkın Kurtuluşu (THKO) hareketi açısında 70'ler dünya çapındaki ÇKP-SBKP
bölünmesinde ÇKP tarafını tutmak, ancak giderek pratikte işçi sınıfına yönelerek Maoizmden
kopmak, 1978'de Maoizmden hem teorik hem de pratik olarak arınmaktır.
Erkan Özalp 'Devrimci Demokrasiden Reformizme' başlıklı yazısında SBKP
oportünizminden tek kelime etmezken Maoculuğun ne kadar kötü olduğunu sayıp döküyor.
Halkın Kurtuluş hareketinin Maoizme yönelik kütüphane dolduracak eleştirileri, pratik
yönelimleri göz ardı ediliyor. Özalp boş yere anlatmıyor. Halkın Kurtuluşu sonrasında
kurulan Türkiye Devrimci Komünist Partisi'nin (TDKP) aşamalı devrimi benimsemesini,
öncelikle demokratik devrimi savunmasını Maocu etkilerin devamına bağlıyor.
165
Az biraz devrim tarihini, Komünist hareketin tarihini bilenler demokratik devrim (ve
kesintisiz sosyalist devrim) stratejisinin Mao ile birlikte ortaya çıkmadığını, Mao'dan çok
önce Lenin tarafından bilimsel olarak inşa edildiğini, Stalin'in sömürge ülkeler üzerine
tartışmalarda Trocki'ye karşı bu tezi savunduğunu bilirler. Bunun için devrimler tarihini
yalayıp yutmak gerekmez. Birazcık bakmak yeterli.
Mao, Leninist demokratik devrim teorisini ve sosyalizmi savunmamıştır. Evet, Mao
önderliğinde ÇKP emperyalizme karşı savaşmıştır, ancak hiçbir zaman sosyalizmi kurmaya
yönelmemiştir. Burjuvaziyle işbirliği içerisinde ulusal bir kapitalizmi gerçekleştirme
perspektifini aşmamıştır. Mao'nun demokratik devrim stratejisi sosyalizme kesintisiz geçişi
içermez; demokratik devrimde proletaryanın değil ulusal burjuvazinin/küçük burjuvazinin
perspektifiyle mücadele eder.
Bu nedenle ülkemiz gibi sömürge ve yarı-sömürge ülkelerde proletaryanın önderliğinde
demokratik devrimi ve kesintisiz sosyalist devrime geçişi savunmak Maocu etkiden
kaynaklanmaz. Sömürge ülkelerdeki nesnel koşulların tahlilinden, Leninizm'in teorik
perspektifinden, komünist hareketin tarihsel birikiminden kaynaklanır. Demokratik devrimden
kesintisiz sosyalist devrime geçiş stratejisine Maocu etiketini yapıştırmaya kalkmak
çocukçadır, Maoizmle Leninizmi ayırt edememektedir.
***
Trocki'nin Stalin'le polemiğinde öne sürdüğü temel iddialardan birisi şudur: Sömürge
ülkelerde demokratik devrimi savunmak, hayata geçmesi imkansız olan bir stratejiyi
savunmaktır. Bu nedenle demokratik devrimi savunmak, burjuva düzeni savunmaya yani
reformizme götürür. Stalin merkezciliğinin sonucu olarak ulusal reformizme batmış
durumdadır.
Demokratik devrim stratejisinin reformizme sürüklediği iddiası yeni değildir. Trocki'nin
polemiğinde kullandığı argümanlardan birisidir. Erkin Özalp de Trocki gibi demokratik
devrimciliğin reformizmi içinde barındırdığını söylüyor:
"devrimci demokrasi de, kapitalizm sınırları içinde kalan değişikliklere yönelik mücadele
eder; özünde reformizm barındırmayan bir devrimci demokrasiden söz etmek mümkün
değildir. Devrimci demokrat hareketlerin devrimciliği dönemseldir." (Sosyalist Devrim
Teorisi, Sf. 126)
Devrimci demokrasi ile Özalp kimi kastediyor? Küçük burjuvazinin devrimci demokrat
hareketinden bahsediyorsa dediği doğrudur. Ancak proletaryanın sosyalizme geçiş için
demokratik devrime önderliğinden bahsediyorsa reformizden bahsetmek yanlıştır.
Reformizm, sosyalizme devrim olmaksızın reformlar yoluyla geçilebileceğini öngörür. Bu
imkansız olduğundan reformizm, kapitalizmin reformlarla iyileştirilmesi perspektifini aşamaz.
Küçük burjuvazinin devrimci demokrat hareketi sosyalizmi hedeflemediğinden reformizmi
içerir. Ancak proletarya için devrimci demokratik hareket sosyalist devrime geçiş için bir
araçtır. Bu nedenle proletarya devrimci demokratik harekete önderlik etmelidir. Demokratik
devrimden sosyalist devrime geçiş olarak ifade edilen strateji, içerisinde reformizmi
barındırmak bir yana sosyalizme geçişin bilimsel yoludur.
Proletaryanın demokratik devrim stratejisinde reformizm mevcut değildir. Bu stratejide
kapitalizmin reformlarla iyileştirilmesi değil devrimle emperyalist ilişkilerin, ulusal baskı ve
faşist kurumların ortadan kaldırılması öngörülmektedir. Bu demokratik değişimler reformlar
yoluyla hayata geçirilemez. Ki bu devrim sosyalizme doğru ilerlemek zorundadır. Bu nedenle
reformizle uzaktan yakından ilgisi yoktur.
166
Leninist demokratik devrimden sosyalist devrime geçiş stratejisi, yalnızca Türkiye için
ortaya atılan özgün bir strateji değildir. Lenin Rus devriminde, Stalin sömürge ve yarısömürge devrimlerinde bu stratejiyi savunmuştur. Ne Lenin ne de Stalin demokratik devrimi
savunmakla reformizme düşmemiştir. Tersine reformizme karşı bilimsel bir teori ile
savaşmışlardır.
Demokratik devrim stratejisinin reformize varmak zorunda olduğu tezi tamamıyla
yanlıştır. Leninist stratejinin reformizmle bir ilişkisinin olmaması bir yana yalnızca
'demokratik devrimciler' reformizme yönelmemiştir. Aşa-masız sosyalist devrimi savunan bir
çok akım ve parti reformizmin en açık biçimlerinin savunucuları haline gelmişlerdir. Örneğin
Euro-Komünizmini benimseyen Avrupa'daki komünist partiler, sözde sosyalist devrimi
savunmakla beraber reformizmi, barışçıl geçişi savunmuşlardır. TİP de ülkemiz için sosyalist
devrimi sözde savunmakta gerçekte ise reformist bir çizgide hareket etmekteydi. Reformizm,
sosyalist devrimi savunan birçok akıma egemen olmuştur. Bu nedenle proletarya önderliğinde
demokratik devrim stratejisinde otomatik olarak reformizm aramak Leninizmin tarihine ve
aynaya bakmamak demektir.
Lenin'i demokratik devrimi savunduğu için proletaryayı burjuva düzenin sınırlarına
hapsetmekle (reformizmle) suçlayan Trocki şöyle der:
"Menşevikler, 'bizim devrimimizin burjuva olduğu' soyutlamasından kalkarak,
proletaryanın tüm taktiğini, liberal burjuvazinin iktidarı ele geçirmesine kadar, bu sınıfın
politikasına uydururken, Bolşevikler aynı 'sosyalist değil demokratik diktatörlük'
soyutlamasından kalkarak, iktidarı ele geçirecek olan proletaryanın kendisini burjuva
demokratik görevlerin çözümlenmesi ile sınırlı tutacağı görüşüne varmaktadır." (Trocki,
Sürekli Devrim, Sf. 118)
Trocki, Bolşevikleri proletaryayı burjuva görevlerle sınırlamakla yani reformizmle
suçluyor. Sebebi de Bolşeviklerin demokratik devrimi savunması. Tıpkı Özalp gibi... Yine,
rastlantı olmasa gerek!
5.6 Anti-Kapitalist Olmadan Anti-Emperyalist Olunur mu?
2000'li yıllarda devrimci hareket içerisindeki önemli tartışma konularından birisi
emperyalizme yönelen hareketlerin anti-kapitalist olmadan antiemperyalist olup olmayacağı
meselesidir. Konunun güncel hale gelmesinin sebebi, ABD işgalindeki bölgelerde yükselen
dinci direniş hareketleri, bu direnişlerin zaman zaman güçlenmesi ve bu durumun yarattığı
ideolojik karmaşadır.
Maalesef II16S6İ6 yine yeni değil. Eski tartışmaların günümüzde trajikomik bir tekrarı.
Trocki'nin savunduğu daha doğrusu savunmak zorunda kaldığı bir tezdir bu. Neden bunca
anti-emperyalist olduğu ve anti-kapitalist olmadığı açık olan devrimci hareket tarih sahnesine
çıkmışken; bir kısmı iktidara gelmişken Trockistler bu tezi savunmak zorunda kaldılar?
Trockistler, Trockist olmaktan vazgeçmedikleri sürece bu çelişkiyi yaşamak zorundalar.
Trocki'ye göre demokratik, anti-emperyalist talepler/sloganlar kapitalizm/emperyalizm
koşullarında hayata geçemezler. (Emperyalist ekonomiz-min tezi). Bu taleplerin hayata
geçmesi için demokratik hareketin doğrudan proletarya iktidarı ile sonuçlanması gerekir.
Anti-emperyalist hareket sosyalist devrimle sonuçlanmadan anti-emperyalist talepler hayata
geçirilemez. Anti-emperyalist demokratik devrim imkansızdır. Bu nedenle yığın hareketinin
veya siyasal partilerin anti-emperyalist bir nitelik kazanması için kesinlikle anti-kapitalist
olmaları gerekir. Anti-kapitalist olmadan, anti-emperyalist olmaları imkansızdır; çünkü
sosyalizm olmadan demokratik, anti-emperyalist talepler hayata geçirilemez.
Meselenin en tutarlı ortaya konulusu bu Trockist yaklaşımdır. Tutarlıdır; ancak baştan
sona yanlış tezler üzerine kurulma ve yanlış bir sonuca ulaşma konusunda tutarlıdır. Antiemperyalist taleplerin sosyalizm olmadan da gerçekleşebileceğini daha önceki bölümlerde
ortaya koyduk (emperyalist ekonomizmin eleştirisinde).
167
Emperyalist sömürü, yalnızca proletaryayı değil sömürgelerdeki tüm halk yığınlarını
baskı altına alır. Emperyalist yağmaya proletarya karşı çıktığı gibi emekçi köylü yığınları da
tepki gösterir, şehir küçük burjuvazisi de. Anti-emperyalist talepler demokratik nitelikleriyle
hem proletaryanın hem de küçük burjuvazinin savundukları taleplerdir. Küçük burjuvazinin
demokratik, anti-emperyalist hareketi imkansız değildir. Anti-emperyalist harekete proletarya
önderlik edemeyebilir. Küçük-burjuvazinin önderlik ettiği anti-emperyalist demokratik
hareketler ortaya çıkar.
Kimse küçük-burjuvazinin dönem dönem ortaya çıkan devrimci karakterini inkar
edemez. Bu devrimci karakter ne kadar göreli ve geçici olsa da. Proletarya ile küçük
burjuvazinin devrimci niteliğini ayıran temel olgu proletaryanın devrimci niteliğinin sosyalist,
küçük burjuvazinin devrimci niteliğinin demokratik karakterde oluşudur. (Proletaryanın
sosyalizme geçişte demokratik devrime katılması, proletaryanın sosyalist niteliğini
değiştirmez. Çünkü demokratik devrime önder olarak ve sosyalizme geçişte bir araç olarak
katılmayı hedeflemektedir).
Küçük burjuvazinin devrimci demokratik hareketi emperyalist sömürünün özel
biçimlerine yönelebilir. Anti-emperyalist talepleri savunabilir. Ancak küçük burjuvazinin
devrimci demokratik hareketi bazı sosyalist söylemleri kullansa dahi anti-kapitalist nitelik
taşımaz. Anti-kapitalist niteliği ancak proletaryanın önderlik ettiği hareketler taşıyabilir.
Kısacası küçük burjuvazinin devrimci demokratik hareketi anti-emperyalist bir nitelik taşırken
anti-kapitalist bir nitelik taşımaz.
Yalnızca küçük burjuvazi değil sömürge ülkelerde ulusal burjuvazinin önderlik ettiği
hareketler de anti-kapitalist bir nitelik taşımadığı halde anti-emperyalist bir nitelik taşıyabilir.
Lenin, ulusal burjuvazinin önderliğindeki Türkiye ulusal kurtuluş savaşını anti-kapitalist
olmadığı açık olduğu halde anti-emperyalist niteliği nedeniyle desteklemiştir.
Emperyalizme karşı ulusal hareketlerin büyük bir atılım gösterdiği 20. yüzyılda,
emperyalist yağmanın pervasızca saldırdığı 21. yüzyılda (anti-kapitalist olmayan) antiemperyalist hareketlere örnekler bulmak zor olmasa gerek. Türkiye, Afganistan, Küba, Çin,
Mısır, Tunus, Libya, Arjantin, Kolombiya, Vietnam, Kamboçya, Hindistan, Irak, Lübnan ve
Afrika ülkelerinde ulusal burjuvazi ve küçük burjuvazinin önderlik ettiği hareketler antikapitalist olmayan ancak anti-emperyalist nitelikteki hareketlerdi.
Lenin'in sömürge ülkelerdeki burjuva kurtuluş hareketlerini desteklemesi bir yanılgıya
dayanmıyordu. Onların burjuva (anti-kapitalist olmayan) niteliğini görüyordu, ki zaten açıktı.
Anti-kapitalist olmayınca desteklenecek bir yanı kalıyordu; o da emperyalizme karşı tutarlı ya
da tutarsız demokratik bir nitelik taşımalarıydı. Anti-emperyalist hareketler olmalarıydı.
Anti-kapitalizm yalnızca proletaryanın niteliği olmasına rağmen, anti-emperyalizm
yalnızca proletaryanın niteliği değildir. Devrimci küçük-burjuvazi de anti-emperyalist nitelik
taşır/taşıyabilir.
Anti-emperyalizm ve anti-kapitalizm arasındaki ilişkide, ülkemiz sözde LeninciStalincilerini Trockist tezleri benimsemeye iten iki temel nokta var:
Birincisi; 20. yüzyılda sosyalizmin başarıları, sömürge ülke devrimlerine desteği
dolayısıyla sömürge ülkelerde sosyalizme yönelik sempatinin artması, bunun sömürge ülke
devrimci demokratik hareketlerini SSCB ile dayanışmaya ve bazı sosyalist söylemleri
benimsemeye itmesidir. Özellikle 1930-1960 yılları arasında bütün dünyada sosyalizme
yönelik sempati öyle artmıştı ki bunu sömürge ülke devrimci hareketleri göz ardı edemezdi.
Üstüne üstük SSCB'nin sömürge devrimlerine yardım ve desteği de aşikardı. Öyle ki faşist
Nazi hareketi bile sosyalizmin bazı söylemlerini kullanmak zorunda kalmıştı.
Sömürge ülke devrimci hareketleri burjuva/küçük-burjuva demokrat niteliklerine rağmen
sosyalist söylemleri kullanmaya başladı. M. Kemal dahi 'yoldaş' diye hitap etmek, hatta
göstermelik bir Komünist Parti kurmak zorunda kalmıştı. Sosyalizmin yarattığı etki en geri
biçimleriyle Türkiye'de görüldü. Diğer sömürge ülke devrimlerinde sosyalizmin idealleri,
168
sloganları daha geniş bir yer buldu. Bütün sömürge ülke devrimcileri kendilerini sosyalist ilan
ettiler.
Elbette kendini sosyalist ilan etmekle, sosyalizmin bazı ideal ve sloganlarını savunmakla
ne sosyalist olunur ne de sosyalist bir devrimci hareket yaratılabilir. Sömürge ülke devrimci
hareketleri sosyalizmin bazı söylemlerini kullanmalarına rağmen sosyalizm perspektifiyle
hareket eden proleter partiler değil perspektifi emperyalizmin ülkeden kovulması ve bazı
demokratik reformlarla sınırlı olan burjuva/küçük-burjuva hareketlerdi. Sömürge ülkelerde bu
hareketler sosyalist, komünist, Leninist gibi isimler kullandılar. Ancak hiçbir zaman proleter
bir niteliğe, Marksist-Leninist bir ideolojiye sahip olmadılar. İktidara geldikleri ülkelerde
sosyalizmi inşaya değil bağımsızlıkçı bir kapitalizm kurmaya giriştiler.
Anti-kapitalizm ve anti-emperyalizm arasındaki ilişkide kafa karışıklığı yaratan
durumlardan birincisi budur. Sömürge ülke devrimci hareketleri ve başarılı devrimleri, bazı
sosyalist sloganları kullanmalarına aldanılıp sosyalist hareketler ve sosyalist devrimler olarak
görüldü. Küba devrimi (sosyalist olduğunu iki yıl sonra anlasa da) sosyalist devrim ilan edildi,
Çin devriminden sonra yüzyıl kapitalizm gelişmeli denirken birden sosyalizme geçildiği ilan
edildi. Libya, Irak, Suriye vb. Arap ülkelerinde bağımsızlıkçı hareketler kendilerine sosyalist
adını (İslam sosyalizmi, Arap sosyalizmi, BAAS) taktılar, Latin Amerika'da devrimci
demokrat hareketler Bolivarcı sosyalist, Afrika'dakilerse Afrika sosyalizmini benimsediler.
Bu sosyalizm çeşitlerinin hiçbiri gerçek, bilimsel anlamda sosyalizm değildi. Hepsi
bağımsızlıkçı ve reformdan geçirilmiş kapitalizm modelleriydi. Sosyalizm etiketi, sosyalizmin
prestijinden yararlanmak için veya gerçekten bu prestijden etkilenildiği için kullanılıyordu.
Adı sosyalist olan bu hareketler ve devrimlerin hiçbirisi ne üretim araçlarını toplumsallaştırmayı ne de proletarya diktatörlüğünü savunuyorlardı. İktidara geldiklerinde
bunları gerçekleştirmediler, zaten gerçekleştirecek sınıfsal zemine de sahip değillerdi.
Hem Trockistler, hem de oportünizme başlangıçtan itibaren batmış bizim
Leninci-Stalinciler bütün bu devrimci hareketlerin sosyalist olduğunda (ya da antiemperyalist olmadığında) karar kılmışlardı. Çünkü anti-kapitalist olmadan anti-emperyalist
olunamazdı. Hem onlar kendilerine sosyalist dedikten sonra karışmak düşmezdi. Bir de sonuç
çıkarmak gerekliydi: Sömürge ülkelerde anti-emperyalist hareketlerin tamamı sosyalizmi
benimsemek zorunda kalmış ve anti-kapitalist hareketler haline gelmişlerdi. Yani antiemperyalizm, anti-kapitalizm olmadan varolamamıştı. Bir de başarılı örnek eklemek gerekliydi: Küba devrimi, anti-emperyalist hedeflerle yola çıkmış, bu hedefleri anti-kapitalist
hedeflerle birleştirerek anti-kapitalist olunmadan anti-emperyalist olunmayacağını
göstermiştir.
Tez oldukça başarısızdır. Sömürge ülkelerdeki anti-emperyalist hareketlerin, antikapitalist nitelikte oldukları iddia ediliyor, üzerinde durmaya değmez. Çünkü anti-kapitalist,
Marksist-Leninist proletarya partilerinin önderliğinde olmadıkları düpedüz açık. Lenin
burjuva önderlikli anti-emperyalist hareketleri desteklerken böyle bir yanılgıya düşmüyordu.
Küba devrimi örneğini ise daha önce tartıştık, sosyalist değildir; yalnızca sosyalizm etiketini
kullanmaktadır.
Tersine Küba devrimi anti-kapitalist olunmadan anti-emperyalist olunabileceğini
kanıtlayan bir örnektir. Küba devrimi hareketi, anti-kapitalist bir hareket değildi, zaten
iktidara gelince sosyalizmi inşa etmedi, demokratik, bağımsızlıkçı ve halkçı bir yönetimle
reforme edilmiş bir kapitalizm kurdu. İlericiydi ama sosyalizm için yeterli değildi.
Kapitalizmi tasfiye etmedi, ancak emperyalizmin ülke içindeki egemenliği ortadan kaldırıldı,
Küba emperyalizme karşı başkaldırının simgesi ve direnişin kalelerinden birisi haline geldi.
Anti-kapitalist olmadan küçük-burjuva anti-emperyalizmini sonuna kadar götürdü ve dünya
proletaryasının emperyalizme karşı en önemli müttefiklerinden birisi haline geldi.
Sözde Leninci-Stalincilerimizi Trockist tezleri benimsemeye iten bir diğer nokta;
proletarya önderliğinde olmayan anti-emperyalist hareketlerin tutarsız niteliğidir. Küçükburjuva anti-emperyalizminin tutarsız niteliğinden yola çıkarak küçük-burjuva anti-
169
emperyalizmini/demokrasisini toptan reddediyorlar. Küçük-burjuva anti-emperyalizmini
reddedince geriye proleter anti-emperyalizmi yani anti-kapitalizm kalıyor.
Tez küçük-burjuvazinin demokratik rolünü inkara varıyor. Rusya'da Lenin köylülüğün
devrimci demokratik hareketindeki tutarsızlıkları ortaya koydu, ancak hiçbir zaman küçükburjuvazinin devrimci demokratik rolünü inkar etmedi. Anti-emperyalizminde tutarsızlıklar
olmasından yola çıkarak, sömürge ülkeler devrimci hareketlerinin anti-emperyalist yönünü
yok saymadı. Anti-kapitalist olmadığı için ilerici değillerdir demedi. Tam da bu yüzden
sömürge ülkelerin burjuva kurtuluş hareketlerini proletaryanın müttefiki olarak belirledi ve
destek verdi.
Evet, tek tutarlı demokrat ve anti-emperyalist sınıf proletaryadır. Küçük burjuvazinin
önderliğindeki anti-emperyalist hareketler tutarsızlıklar ve geri dönüş tehlikeleri taşırlar. Bu
onların emperyalizmin ajanı, uşağı oldukları veya emperyalizme karşı savaşmadıkları
anlamına gelmez. Küçük burjuvazinin önderliğinde gerçekleşen Küba, Çin, Vietnam, Kore,
Kamboçya vb. sömürge devrimleri tutarsız da olsa anti-emperyalist devrim ve reformları
hayata geçirmişler; anti-kapitalist olunmadan anti-emperyalist olunabileceğini göstermişlerdir.
Elbette bu devrimler proletaryanın önderliğinde gerçekleşmediği ve sosyalizme yönelmediği
için emperyalizme bağlanmaya ve halka karşıt bir nitelik kazanmaya mahkumdurlar.
Tutarsızlık, anti-kapitalist perspektif yoksunluğu anti-emperyalizmi yok etmez.
Mesele proletaryanın devrimci komünist partisinin anti-kapitalizm ile anti-emperyalizmi
ayırması değildir. Proletarya partisinde anti-emperyalizm ile anti-kapitalizm birbirinden
ayrılmaz. Esas olan anti-kapitalist yani sosyalist niteliktir. Yaptığımız tartışma hem sömürge
ülkeler devrimleri ve işgal karşıtı direnişlerin niteliklerinin anlaşılması, hem de proletaryanın
anti-emperyalist, demokratik savaşımmdaki müttefiklerinin doğru analizi için gerekliydi.
Troçkizm'in ideolojik saldırıları tam da bu noktada kilitlenmektedir.
5.6.1 Irak, Afganistan, Filistin, Lübnan Ulusal Direnişleri
Ulusal baskı ulusal direnişi doğurur. ABD emperyalizminin Afganistan ve Irak işgalleri,
İsrail'in on yıllardır süren Filistin'i işgali ve Lübnan'a saldırıları bu ülkelerde ulusal direnişlere
yol açmaması beklenemez.
ABD 11 Eylül saldırıları sonrasında Taliban'ı bahane ederek Afganistan'ı işgal etti. Kısa
sürede ülkede egemenliğini sağladı. Taliban önderliğindeki güçler de ABD ve NATO işgaline
karşı güçsüz de olsa bir direnişe yöneldi.
***
ABD, Saddam'm kimyasal silahlara sahip olduğu gerekçesiyle Irak'ı işgal etti. Irak
yönetimi tarafından baskı altında tutulan halklar, ABD'nin Saddam'ı 'tahtından' indirmesiyle
'özgürlük' havasına kapıldı. Saddam diktatörlüğü tarafından ulusal hakları tanınmayan Kürtler
ve Şiilerin bir kısmı işgali açıktan destekledi.
ABD ve ortaklarının işgal güçleri çatışmak bir süreçten sonra ülkede egemen oldu. İşgal
sırasında kendileriyle işbirliği yapan veya işgale sessiz kalan yapılardan bir Irak hükümeti
kurdu. Saddam döneminde ulusal ve mezhepsel olarak ezilen Kürtler ve Şiilerin bazı istemleri
karşılandı. Görünüşte bazı demokratik düzenlemeler yapıldı.
ABD emperyalizmi hammadde kaynaklarını ele geçirme konusunda ne kadar ısrarcı
olduğunu petrol rezervlerinin ihaleleri sırasında gösterdi. Irak'ın hem hammadde
kaynaklarından, hem de işgücünden yararlanmak ve Pazar alanı haline getirmek istiyordu.
Irak'ın sömürgeleştirilmesi yolunda büyük adımlar atıldı. Emperyalizm Irak'ı
sömürgeleştirmek istiyordu, bunun için bazı demokratik taleplere göz yummanın bir zararı
yoktu.
Buradan yola çıkarak emperyalizmin demokrasi getirebileceği sonucuna varanlar da oldu.
Burada bunu tartışacak değiliz. Emperyalizmin ülkeyi iç savaşa sürüklemiş ve
170
sömürgeleştirmiştir. Demokratik bir düzen kurulmak bir yana işbirlikçi bir hükümet başa
getirilmiştir. Yalnızca bazı demokratik reformlar yapılmıştır.
Halklar emperyalizmin sömürüsüne elbet başkaldıracak, işbirlikçi önderlerini terk
edeceklerdir. Emperyalizmin demokrasi getirmediği görülecektir. Bu bir süreçtir. Çeşitli
nedenlerle ABD işgali sonrasında Irak halklarının bir bölümü işgalcilere sessiz bir onay
verirken bir kısmı da işgale karşı direnişe geçmiştir.
Bugün hala ABD işgal güçlerine karşı direniş devam ediyor. Halkın bir bölümü direnişe
katılıyor veya sempatiyle bakıyor. Bir bölümü ise eski önyargılardan ve direniş örgütlerinin
tutumundan dolayı direnişe karşı duruyor.
İşgale karşı genellikle Sünni örgütleri ve Şii örgütlerinin bir kısmı direniyor. Bu
örgütlerden bazıları: Mücahidin Şurası; Selafiler Grubu; Ensar El-Sünni Ordusu; Irak İslam
Ordusu; Gizli İslam Ordusu; Ensar El İslam; Peygamber'in Torunlarının Ordusu (Ceyş El
Ahfad El Resul); İslami Direnişin Yeşil Ordusu; Ebu Dar El Gaffari Tugayı; El Haccac bin
Yusuf El Takafi Tugayı; Selahaddin-i Eyyubi Tugayları; Tevhid ve Cihad örgütü. Bu
örgütlerin tamamına yakını İslamm Sünni ve Şii yorumu üzerinden işgale karşı çıkan
örgütlerdir. Eski Baas Partisi de işgale karşı direniş içinde.
Dini örgütlerin yanı sıra işgale karşı direnen laik, ilerici örgütler de var. Irak Komünistler
Birliği bunlardan birisi. ABD işgaline karşı direnen örgütler ortak bir çatı altında bir araya
geldiler ve Irak Yurtseverler Birliği'ni (IYB) oluşturdular. IYB içinde Baas partisi, Nasırcılar,
İslamcılar, komünistler ve devrimciler bulunuyor. Birlik Ulusal Direniş Programı adıyla
direniş çizgisini belirledi. Ulusal Direniş Programı'nm bazı temel noktaları şöyle:
"İşgalin kayıtsız şartsız ve derhal sona ermesi, dağıtılan Irak Ordusu'nun yeniden
kurulması, mahkûmların serbest bırakılması, ülkenin yeniden inşa edilmesi ve Irak halkından
resmen özür dilenmesidir, İşgalin bitmesinin ardından, demokratik seçimler yapılmalı ve bu
süreç işleyineeye değin Iraklılar'm güvenliğini sağlayacak geçici bir halk hükümeti
kurulmalıdır." (Irak Yurtsever Komünistler Birliği yöneticisi Muhammed C. Cabbar Faris)
Direniş birliğinin içerisinde sosyalist programa sahip örgütler bulunduğu gibi kapitalist
hatta gerici/şeriatçı örgütlerde bulunmaktadır. Ancak bu örgütler Irak işgalinin son bulması
konusunda ortak bir mücadele içerisindeler.
Türkiye devrimci hareketi içinde Irak direnişinin niteliği konusunda dönem dönem ortaya
çıkan ayrılıklar söz konusudur. Bunların başında Irak direnişinin niteliği geliyor. Antiemperyalist midir yoksa değil midir?
Irak direnişinin anti-emperyalist olmadığını savunanların birbirine bağlı birkaç tezleri
var. En başta geleni Irak direniş örgütlerinin büyük kısmı, hatta direnişe en büyük katılımı
sağlayanları kapitalist, dinci, şeriatçı örgütlerdir. Bunların yönettiği bir direniş hareketi antiemperyalist olamaz.
Bu tezin diğer bir biçimi de anti-kapitalist olmayan bir hareket anti-emperyalist olamaz
tezidir. Direnişte yer alan örgütlerin tamamına yakını anti-kapitalist olmadığından Irak direniş
hareketi anti-emperyalist olamaz.
Bu görüş üç noktadan yanlıştır. Troçkizmin üç yanlışını benimsemiştir.
Tarih boyunca çeşitli sınıfların çıkarlarını temsil eden hareketler farklı biçimlerde ortaya
çıkmıştır. 18. yy'daki burjuva demokratik hareketler feodalizmin dini otoritesine karşı laik bir
söylemle ortaya çıkmıştı. Bilimsel ilerleme burjuvazinin ilerici dönemiyle birleşince, burjuva
demokratik hareketler materyalist tezleri savundular.
16. yy'da ortaya çıkan birçok ilerici burjuva demokrat hareket, egemen olan dini
görüşlere karşı başka dini görüşler ortaya atmıştır. Örneğin Hıristiyanlığın Katolik yorumuna
karşı proteston hareketi burjuva demokratik taleplerin mistik biçimler altında ifadesiydi. Keza
171
Almanya Martin Luther'in önderliğindeki köylü ayaklanmaları da mistik biçimler altında
yükselen burjuva demokratik hareketlerdi. Veya Osmanlı'daki Aleviler...
Benzer şekilde ezilenleri, emekçilerin özlemlerini dile getiren birçok hareket de dini
argümanları kullanarak ortaya çıkmışlardır. Şeyh Beddettin hareketi vb.
Günümüzde proletaryayı gerçek anlamda temsil etme niteliğini ancak Marksist-Leninist
bir parti kazanabilir.
Ancak anti-emperyalist hareketler dini biçimler alabilir veya dini hareketler antiemperyalist savaşıma katılabilir. Sorun dini ideolojiye sahip hareketlerin kendi içindeki
çelişkileri ve yanlışları değil emperyalizme karşı savaşımda aldığı tutumdur. Belirleyici olan
hareketin öznel görüşleri değil emperyalizme karşı nesnel konumudur.
Emperyalizme karşı yalnızca proletarya değil küçük burjuvazi ve çelişkilerin
keskinleştiği koşullarda ulusal burjuvazi de savaşabilir. Ulusal burjuvazinin emperyalizme
karşı tutumu tutarsızdır ve dini biçimler altında kendini gösterebilir.
Bu nedenle ulusal burjuvaziyi veya küçük-burjuvaziyi temsil eden dini hareketler birçok
gerici görüşe ve tutarsızlığa sahip olmalarına rağmen emperyalizme karşı savaşabilir. Dini
görüşleri savunuyor diye emperyalizme karşı direnişe katılan, ortak noktalarda ilericilerle
beraber yürüyebilen örgütler emperyalizmin uşağıdır denilemez. Somut gerçekler
göstermektedir, dini görüşleri benimsemiş birçok örgüt; emperyalizmin kurduğu işbirlikçi
düzeni reddediyor ve işgalcilere karşı silahlı direnişe katılıyor. Anti-kapitalist olmayan
hareketler anti-emperyalist olabiliyor.
Irak Komünist Partisi, ABD emperyalizmiyle işbirliği içinde oluşturulan merkezi
hükümette görev aldı. Irak Komünist Partisinin (IKP) programı görünüşte anti-kapitalistti.
Ancak Irak Komünist Partisi emperyalizm karşısında pratik olarak teslim olmuş, onunla
işbirliğine gitmiştir. IKP, öznel olarak emperyalizme hatta kapitalizme karşı olmasına rağmen
nesnel olarak emperyalizmle işbirliğine girmiştir. IKP nesnel olarak ne anti-emperyalist ne de
anti-kapitalisttir.
Dini görüşleri benimsemiş, hatta şeraitçi örgütlerin anti-emperyalist direnişe katılmaları
veya önderlik etmeleri mümkündür. Emperyalizme karşı koyabilirler. Bu onların antiemperyalist nitelikte olmaları için yeterlidir. Anti-emperyalist olmak için belirleyici özellik
emperyalist sömürüye karşı aldıkları tutumdur. Ancak bu örgütlerin anti-emperyalizmi zayıf,
tutarsız ve geri dönüşlere açıktır. Her an emperyalizme çark edebilir. Anti-emperyalist savaşın
başarısından sonra tekrar emperyalizme bağlanma olasılığı yüksektir. Demokratik eğilimleri
zayıftır. Kapitalizmin tasfiyesi perspektifine sahip değildir, bu nedenle anti-emperyalist
direnişin zaferinden sonra karşı-devrimei bir niteliğe bürünür. Ancak sorun bu örgütlerin daha
sonra ne olacağı değil bugün emperyalizme karşı aldıkları tavır sorunudur. Lenin Afgan Şah'ı
önderliğinde emperyalizme karşı verilen mücadeleyi desteklerken, onun emperyalizme karşı
tavrından hareket ediyor; eğer hareketin içinden sosyalist veya demokrat bir önderlik
çıkmazsa gerici bir rejim kurulacağını biliyordu.
Proletarya partisinin perspektifi bu örgütlerin önderliğinde gerçekleşecek bir devrim
olamaz. Ancak parti emperyalizme karşı somut (öznel değil nesnel) olarak mücadele eden
örgütlerle ortak hareket eder. Bu harekete önderlik etmeye çalışır. Yığınları, tutarlı antiemperyalist çizgisiyle kazanmaya, dinci örgütlerin etkisinden kurtarmaya çalışır,
***
İsrail'in yıllarıdır Filistin'e yönelik Siyonist politikası Filistin ulusal kurtuluş hareketini
yarattı. Yıllardır İsrail işgaline karşı direnen Filistin örgütleri, dini görüşleri benimsemelerine
172
rağmen Siyonizmin rahatça at oynatmasını engellemişler. Bazı yanlış mücadele biçimlerine
rağmen emperyalizmin çıkarlarına çomak sokmuşlardır. Bu hareketlerin anti-emperyalist
olmadığını söylemek, ezen ile ezilen arasındaki savaşta ezilenin eksiklerini bahane ederek
'tarafsız' kalmak ya da kaldığını sanmaktır.
Benzer şekilde İsrail Lübnan'ı işgal ettiğinde, Lübnan halkı Hizbullah önderliğinde
işgalcilere karşı bağımsızlık talebiyle savaşmıştır, Hizbullah Şii mezhebinden şeriatçı bir parti
olmasına rağmen işgalcileri yenilgiye uğratmıştır. Sözde demokratik/sosyalist örgütler işgale
sessiz kalırken işgal karşıtı direnişin önderliğini Hizbullah yapmıştır. Lübnan Komünist
Partisi de bu direnişe destek vermiştir.
5.6.2 Venezüella, Brezilya, Ekvator'da Anti-Emperya-list Yönelimler
Latin Amerika'da halk yığınlarının anti-emperyalist yönelimlerinin artması, seçimlerde
emperyalizm karşıtı söylemleri kullanan partilerin iktidara gelmesini sağladı. ABD'nin arka
bahçesinde isyan bayrağı çekildi.
Emperyalizme karşı yükselen hareket en somut göstergesini Venezüella devlet başkanı
Chavez'de buldu. Brezilya'da eski işçi önderi Lula, Bolivya'da Moroles seçimleri kazanması
anti-emperyalist harekete moral kaynağı oldu.
Eski işçi önderlerinin, anti-emperyalist söylemlerle seçimlerden zaferle ayrılmaları
Türkiyeli devrimcilere de moral verdi, anti-emperyalist umutları arttırdı. Yanlış anlamaları
da...
Özellikle Chavez deneyimi oportünizmin yalpalamasına ve anti-emperyalizm mi antikapitalizmi II16S6İ6S ine dönülmesine sebep oldu. Chavez, ABD'nin sömürüsüne karşı
çıkıyor, ülkenin bağımsızlığını savunuyordu. Ulusal ve uluslararası alanda ABD'nin
işgallerini ve emperyalist politikalarını şiddetle eleştiriyordu:
"Emperyalist sömürüye hayır. Dünya halklarına, bu yüzyılda dünya emperyalizmini
yıkmamız gerektiğini anlatmalıyız." (Venezüella'da yapılan Dünya Sosyal Forumundeki
(DSF) konuşmasından)
Chavez lafla yetinmiyor. ABD emperyalizminin denetimindeki petrol rezervlerini
ulusallaştırıyor. Emperyalist sömürüye büyük bir darbe vuruyor. Halkın yaşam koşullarını
iyileştirmeye dönük reformlara imza atıyor. Anti-emperyalist söylemini anti-emperyalist
pratikle birleştiriyor.
Chavez emperyalizme kafa tutarken sosyalist söylemleri de kullanıyor. Ötesinde
kendisini sosyalist ilan ediyor.
Chavez kendisini sosyalist ilan ediyor diye ne Chavez bilimsel anlamda bir sosyalist
olabilir ne de Chavez'in temsil ettiği hareket sosyalist bir harekete dönüşebilir. Özellikle
sosyalizmin büyük başarılar kazandığı yıllarda kapitalist ülkelerdeki reformistler ve
demokratik hareketler, sömürge ülkelerdeki ulusal kurtuluş hareketleri kendilerini sosyalist
ilan etmişlerdi. Kendilerini sosyalist olduklarına ikna etseler de Marksist-Leninistleri ikna
edememişlerdi.
Chavez'in sosyalistliği, daha önce tartıştığımız gibi anti-emperyalist ulusal hareketlerin
sosyalist söylemleri veya sosyalist etiketini kullanmasından öte bir şey değildir. Sosyalist
olmanın kıstasları vardır. Küba örneğinde tartıştığımız gibi sosyalizm genel bir eşitlik,
özgürlük, bağımsızlık taleplerinin ifadesi değil bu taleplerin tutarlı savunucusu olan
proletaryanın ideolojisidir. Proletaryaya yönelmeyen, onu temel almayan bir hareketin
proleter sosyalizmini savunması imkansızdır. Marksizm-Leninizm'i benimsemiş devrimci komünist parti olmadan sosyalist bir devrimin gerçekleşmesi veya gerçekleşen devrimin tutarlı
bir şekilde sosyalizme ilerlemesi olanak dışıdır. Proletarya diktatörlüğünü kurma
perspektifine sahip olmayan, üretim araçlarının kamulaştırılmasından çok uzakta duran
Chavez bir sosyalist değil kararlı bir anti-emperyalisttir.
173
Chavez örneği Küba'dan daha ileri bir örnek değildir. Bazı emperyalist işletmeler
kamulaştırılmıştır ancak üretim araçları üzerindeki yerli burjuvazinin mülkiyeti devam
etmekte, buna yönelik bir karşıtlık bulunmamaktadır. Chavez yine de sosyalizme doğru
ilerleyeceğiz diyor.
Chavez'in sosyalizmden ne anladığı da önemli. Üretim araçlarının toplumsal mülkiyeti
temelinde proletarya diktatörlüğünü anlamadığı açık... Bu ona çok 'kaba' gelecektir. Ancak
proletarya ve tüm ezilenlerin gerçek kurtuluşu bu yoldadır; gerçek/bilimsel anlamda sosyalist
olmanın kıstasıdır. Chavez'in sosyalizm anlayışı Latin Amerika'nın bağımsızlığı için
savaşmaya çağıran Bol-ivarcı anti-emperyalizmden öte bir şey değildir, Latin Amerika'dan,
ABD emperyalizmi kovulunca, halkın yaşam koşullarını düzeltici bazı önlemler alınca, en
ileri durumda devlet kapitalizmi hayata geçirilince sosyalizm gerçekleşmiş olacak.
Chavez'in sosyalizm anlayışı küçük-burjuva sosyalizmi ile çakışmaktadır. Küçük burjuva
sosyalizmi adını doğru koymak gerekirse reforme edilmiş, bazı 'yanlışları' düzeltilmiş,
emperyalist sömürüden kurtulmuş bir kapitalizmdir. Tek kelimeyle ifade etmek gerekirse
kapitalizmdir. Bu nedenle Chavez gerçek anlamda sosyalizme yönelmiş bir komünist değil
sosyalizmin bazı ideallerinden etkilenmiş, bunları kendi pratiği ile birleştirmiş bir antiemperyalisttir. Aldığı önlemler ve yaptığı kamulaştırmalar emperyalist sömürüye yönelmektedir ve ulusal bir kapitalizm inşa etmeye çalışan bir çok sömürge ülke devrimci hareketinin
yaptıklarından öte değildir. Şimdilik...
Chavez sosyalizme yönelebilir deniyor. Evet, olasılık dahilindedir. Ancak tartışma
Chavez'in ve partisinin gelecekte ne olacağı değil bugünkü sınıfsal konumu ve niteliğidir. Bir
burjuva kendi sınıf niteliğiyle çelişir bir şeklide sosyalist harekete maddi destek verebilir;
küçük bir olasılık olsa da. Bir proleter de, davasından vazgeçip küçük burjuva hayallere bel
bağlayabilir. Küçük burjuva devrimci bir önder olan Chavez de gelecekte bilimsel sosyalizmi
benimseyip partisindeki büyük çatışmaları göğüslemek uğruna devrimci komünist partinin
inşasına önderlik edebilir. Tersine Chavez burjuvazinin baskısı altında ileri adımlardan
vazgeçerek bazı anti-emperyalist reformlarla yetinerek gerici bir kimlik de kazanabilir.
Geleceğe dair olasılıklar, bugünkü tartışmaların dışındadır.
Bir aptal, akıllı bir insana dönüşebilir, zeki bir insan da aptallaşabilir. Küçük de olsa
olasılıktır. Böyle olasılıkların olması ne aptalı aptal olmaktan çıkartır ne de zeki insanı aptal
yapar. Chavez hareketi küçük-burjuva, anti-emperyalist bir harekettir. Sosyalist değildir.
Tarihsel deneyimler proletaryaya dayanmayan anti-emperyalist hareketlerin, devrimden
sonra yüzünü proletaryaya yani sosyalizme değil kapitalizme döndüğünü göstermektedir.
Emperyalizm ülkeden kovulmuş, ancak sosyalizmin inşasına geçilmemiştir. Sosyalizme
geçilmediği için bir süre sonra tekrar emperyalizmin sömürüsüne tabi olmuştur. Küçükburjuva veya burjuva sınıfsal temel böyle bir yönelimi engellemiştir. Chavez için de benzer
bir durum olasıdır. Anti-emperyalizmi, anti-kapitalizmle birleşmediği için tutarlı bir antiemperyalizm beklenemez.
Chavez'e yönelik eleştirilerimiz; onun sosyalist olmadığı göstermek amaçındadır.
Sosyalizmin bazı söylemlerini kullanmasına rağmen sosyalist değildir. Ancak bu tespit
Chavez'in önderlik ettiği anti-emperyalist hareketinin sosyalist hareketle çeliştiği, karşıt bir
nitelik taşıdığı anlamına gelmez. Birincisi Chavez hareketi emperyalizmin yenilebileceği, ona
kafa tutulabileceğini dünya halklarına pratik olarak göstermiştir; moral vermiştir. Bu moral
dünya halklarının emperyalizme karşı mücadelesinde olumlu hem de küçümsenmeyecek
kadar olumlu bir etki yaratmıştır, yaratacaktır. İkincisi, Chavez hareketi anti-emperyalist bir
hareket olmakla birlikte sosyalist hareketin de önünü açmaktadır, Anti-emperyalist hareketi
yükselmektedir. Yükselen anti-emperyalist hareketin bir parçası olan sosyalistler; yığınlarla
ilişkilerini geliştirme, yükselen hareket içinde yığınların duyarlılığını sosyalizm yönünde
değerlendirme ve harekete önderlik etme olanaklarına sahiptir. Sosyalist hareketin olanakları
kat be kat artmıştır,
***
174
Küçük-burjuvazi, devrimci bir hareket yaratabildiği gibi reformist bir hareket de
yaratabilir. İlerici hareketin bir parçası olduğu gibi gerici bir hareketin parçası da olabilir.
Küçük-burjuvazinin iki sınıf arasındaki yalpalayan konumu tutarsızlıklara ve farklı akımlara
olanak sağlar. Bir küçük-burjuva devrimcisi olarak Chavez (bazı tutarsızlıklara açık olsa da)
sağlam bir anti-emperyalist tavır almıştır. Ancak bütün küçük-burjuva liderlerden aynı kararlılıkta anti-emperyalist tutum beklemek doğru olmaz. Lula, Morales vb. önderler de
emperyalizme karşı bir tavır içerisine girmişlerdir. Anti-emperyalist harekete az da olsa
olumlu bir etkide bulunmuşlardır. Chavez hareketi gibi ileri bir anti-emperyalizme ise sahip
olmamışlardır. Morales, emperyalist tekellerin işletmelerini kamulaştıracağmı ilan etti. Bu
ciddi bir anti-emperyalist yönelimdir. Morales'in anti-kapitalist olmadığı ise açık. Sadece
Chavez örneği değil Lula, Morales vb. önderleri de anti-kapitalist olmadan da (zayıf veya
güçlü) anti-emperyalist olunabileceğini göstermiştir.
5.6.3 Yurtseverlik Üzerine
Yurtseverlik anti-emperyalizmdir. Emperyalizmin sömürünse karşı olmak, ülkesinin
bağımsızlığını savunmaktır. Demokrasinin en ileriden savunucusu olan proletarya tek tutarlı
demokrat, yurtsever (anti-emperyalist) sınıftır. Yurtseverlik tartışmaları anti-emperyalizm
tartışmasıdır. Ancak bazı noktaları belirtmekte yarar var.
Sadece proletarya değil küçük burjuvazi ve ulusal burjuvazi de yurtsever, yani antiemperyalist tutum alabilir. Ancak proletaryanın yurtseverliği ile küçük burjuvazi veya ulusal
burjuvazinin yurtseverliği farklıdır. Proletaryanın yurtseverliği (anti-emperyalizmi) tutarlıdır,
devrimcidir, sosyalizm perspektifine dayanır. Diğer sınıfların yurtseverliği ise tutarsız yanlar
taşımakla beraber sosyalist perspektifte değildir.
Anti-emperyalizm ile aynı anlamda ise kullanılıyorsa yurtseverlik kavramı neden
çıkmıştır?
20. yüzyılın başında emperyalizme karşı sömürge ülke halklarının verdiği mücadelelere
milliyetçiler önderlikler etmiştir. Çin'de Sun Yat-Sen, Türkiye'de Mustafa Kemal vb.
Milliyetçilik, emperyalizme karşı ilerici bir rol oynuyordu. Proletarya ve partileri de ulusal
kurtuluş savaşlarına destek veriyorlardı.
Milliyetçi burjuvazinin bir kısmı emperyalizme karşı savaşırken, bir kısmı emperyalizmle
uyuşuyordu. Milliyetçilikten vazgeçmiyorlardı, emperyalizmle uyuşan bir milliyetçilik tarif
ediyorlardı. Bu yüzden nesnel olarak iki tür milliyetçilik ve milliyetçi kimlik vardı. Birincisi
emperyalizme karşı duran milliyetçilik yani yurtsever milliyetçilik, ikincisi ise emperyalizmle
uyuşan yani yurtsever olmayan milliyetçilik...
Yurtseverlik anti-emperyalizm anlamında kullanılıyordu. Milliyetçiler arasındaki
emperyalizm karşısındaki nesnel konumlanmaya denk düşen bir bölünmeye dayanıyordu.
Örneğin Arnavutluk milliyetçilerinin bir kısmı AEP ile ittifak yaparak faşizme karşı
savaşırken bir kısmı da faşizmle işbirliği yapıyordu. Faşizme karşı savaşan milliyetçiler
yurtsever milliyetçilerdi.
Proletaryanın milliyetçilikle hiçbir ideolojik bağı yoktu. Proletarya partileri milliyetçi
değil enternasyonalist ve anti-emperyalist bir kimlik taşıyordu. Bu nedenle devrimci komünist
partiler yurtseverliği savunuyorlardı, ancak proleter yurtseverliği...
Irak, Filistin, Lübnan vb. ülkelerdeki bağımsızlık hareketleri milliyetçi, ancak
emperyalizme karşı savaştığı için anti-emperyalist ve yurtsever bir nitelik taşır. Burjuva ve
sosyalizme bağlanmayan bir yurtseverlik... Yurtsever direnişler olmasaydı; Irak, Filistin ve
Lübnan direnişlerine destek vermek yanlış olurdu.
Ülkemizde anti-kapitalist olmadan anti-emperyalist olunmaz tezinden hareket eden
örgütler, yurtseverliğin farklı biçimlerini kabul etmiyorlar. Onlara göre tek yurtseverlik
175
proletaryanın yurtseverliğidir, küçük burjuvazi ise yurtsever olamaz. Bu yüzden yurtsever
hareketler anti-kapitalist/sosyalist olmalıdır. Chavez yurtseverdir, dolayısıyla sosyalist olmak
zorundadır!
Oysa emperyalizme karşı tutarlı bir savaşım veren devrimci komünistler gibi küçük
burjuvazi tutarsız olsa da yurtsever nitelikte mücadele verebilir. Yurtseverlik yalnızca
proletaryanın özelliği değildir; ama yurtseverliğin en tutarlı biçimini proletarya savunur.
Yurtseverlik kavramı son dönemde sıkça kullanılmaktadır. Yurtsever olduğunu iddia
eden kimi akımlar, yurtseverliğin yalnızca kendilerine ait bir nitelik olduğunu düşünüyorlar.
Yurtseverliğin çeşitli biçimleri olduğunu görmüyorlar. Hele Kürt ulusal sorununda inkarcı ve
ertelemeci bir tutum alan, anti-emperyalizmi sadece proletaryaya mal eden, diğer sınıfların
devrimci niteliklerini gözardı eden dahası sosyalizm ile anti-emperyalizmi ayırt edemeyen bir
hareketin yurtseverliği, proleter değil küçük burjuva bir yurtseverliktir. Çünkü Türkiye'de
proleter yurtseverliğin kıstası Kürt ulusal sorununda en-ternasyonalist bir tavır almak, ezilen
ulus emekçileriyle ittifak yapmaktır. Evet, yurtseverdirler, ancak proleter değil küçük-burjuva
yurtseverdirler.
Diğer bir bakış açısı da yurtseverliği milliyetçilikle eşitleyen anlayıştır. Bu anlayış
emperyalizme karşı mücadelenin yalnızca milliyetçilerin mücadelesi olduğunu düşünür. Bu
nedenle yurtseverliği ancak milliyetçiler savunur. Proletarya yurtsever değildir; çünkü
milliyetçi değildir, anti-kapitalisttir. Oysa milliyetçiler tutarlı yurtseverler değildir; gerçek ve
tutarlı yurtseverler sosyalistlerdir.
5.7 Sömürge Ülke Devrimleri Üzerine Sonsöz
Türkiye devriminin bilimsel stratejisi Marksizm-Leninizm'in teorik birikimi ve komünist
hareketin tarihsel deneyimlerinden çıkan sonuçlar üzerinden tartışılabilir. Türkiye'ye
'olağanüstü' koşullar bahşedip özel sonuçlar çıkarmak, özgünlükleri öne sürerek MarksizmLeninizmden vazgeçmek doğru olmaz.
Türkiye devrimi için temel olgu sömürge ve yarı-sömürge ülkelerdeki devrim stratejisinin
geçerli olmasıdır. Emperyalizme bağımlılık, gerici siyasal yapı, inkareı/asimilasyoneu ulusal
baskı politikası ülkenin acil sorunlarının demokratik nitelikte olduğunu, ve yükselecek yığın
hareketinin anti-emperyalist bir nitelik kazanmak zorunda olduğunu gösteriyor. Nesnel koşullar yığın hareketinin aşamalarını belirliyor. Bu nedenle Türkiye devrimi iki aşamalıdır;
birincisi proletarya ve tüm emekçilerin demokratik diktatörlüğünü öngören demokratik
devrim aşaması, ikincisi proletarya diktatörlüğünü öngören sosyalist devrim aşamasıdır.
Proletarya ve tüm emekçilerin diktatörlüğü içinde burjuvaziyle ittifakı içermiyorsa neden
sosyalist değil de demokratik diktatörlüktür? Trockistlerimiz bu soru sadece bize değil
Lenin'e de ciddi ciddi sorarlar. Çünkü ittifak demokratik devrim programı üzerinden
yapılmıştır. Yığınlar şimdilik demokratik devrim meselesi için kazanılmıştır. Amaç zaten bu
ittifak üzerinden sosyalist devrime geçmektir. Dördüncü bölümde yeterince tartıştık...
Mesele Türkiye devriminin aşamasız sosyalist devrim olarak gelişmesini engelleyen
faktörleri bulup çıkarmak değildir. Sosyalist devrime karşı mazeret üretmek hiç değildir. Ne
Lenin ne de Stalin sömürge ve yarı-sömürge ülkelerde devrimin iki aşamalı gelişeceğini
söylerken böyle mazeretler aramadılar. Mesele mevcut ekonomik ve siyasal durumun somut
tahlili, emperyalizmle ilişkinin doğru analizi üzerinden bilimsel bir stratejinin belirlenmesidir.
Türkiye devriminin özgün bir durumu vardır. Bu emperyalizme bağımlı bir ülkedeki
ulusal sorundur. Kürt sorunu yakıcı bir meseledir. Kürt halkı ulusal kimliği, dili ve kültürü
tanınmayan, inkar edilen bir halk olarak ezilmektedir. Ulusal baskı politikasına maruz
kalkmaktadır. Kürt emekçileri üzerindeki sınıfsal baskı ulusal baskı ile perçinlenmektedir.
Ulusal baskı politikası ezilen Kürt ulusunun demokratik tepkisini beraberinde getirmekte,
egemen sınıflara karşı mücadelede özgün bir müttefik ortaya çıkmaktadır.
176
Kürt ulusal mücadelesi devriminin bir bileşeni olarak, Türkiye devriminin özgünlüğünü
oluşturmaktadır. Kürt sorunu ve Kürt ulusal mücadelesi Türkiye devriminin demokratik
niteliğiyle çelişmemekte tersine perçinlemektedir. Çünkü ulusların özgürlüğü ve eşitliği
demokrasi sorunudur ve demokratik devrimin temel taleplerindendir.
Kürt ulusal sorunun varlığı demokratik devrimindeki ittifakların klasik mevzilenmesinde
özgünlüklere yol açıyor. Devrimci komünist parti işçi sınıfı ve emekçilerin ekonomik, siyasal
taleplerinin yanında Kürt ulusunun demokratik taleplerinin de en ileriden savunucudur. Bu
savunu, Kürt milliyetçiliğinden farklı olarak Türk ve Kürt işçi sınıfının birliği ve
enternasyonalizm temelinde bir savunu ve gerçek çözümdür.
Demokratik devrimin önder gücü çeşitli uluslardan proletaryadır. İttifak yapılacak temel
güçler kamu emekçileri, şehir küçük burjuvazisi, yoksul ve bir ölçüde orta köylülüktür.
Ayrıca demokratik devrimin temel müttefiklerinden birisi de Kürt ulusal hareketidir.
Devrimde ezilen ulus burjuvazisi ile ezen ulus burjuvazisi aynı kefeye konulamaz. Kürt ulusal
burjuvazisi demokratik dönüşümlerde ve demokratik devrim mücadelesinde ilerici bir rol
oynayabilir ve bugün bu ilerici rolünü oynamaktadır. Emperyalizm tarafından bir ölçüde
ezilen Türk ulusal/orta burjuvazisi ise demokratik devrimde oynayabileceği rolden
uzaklaşmıştır. Çünkü ulusal baskı politikasının temsileilerin-dendir. Kürt ulusal sorunu
emperyalizm tarafından görece olarak ezilen Türk burjuvazisini demokratik devrimden
tamamen uzaklaştırırken, Kürt ulusal burjuvazisini demokratik devrime yakmlaştırmıştır,
PKK örneği Kürt ulusal burjuvazisinin demokratik devrime yakınlaşmasının örneğidir. Keza 3
Kasım 2002 Genel seçimlerinden ve sonrasında devam eden Emek-Barış-Demokrasi bloğu
Kürt ulusal burjuvazisinin demokratik devrim mücadelesinde ilerici bir rol oynadığını
göstermektedir.
Demokratik devrimin başarısı, Türk işçi sınıfı ve Kürt işçi sınıfı, genel olarak iki halk
arasındaki önyargıların bir ölçüde kırılması, Kürt sorunun çözülmesi veya çözülmesi için
mücadele edilmeksizin mümkün olamaz. Bu nedenle Türkiye devriminin her iki aşamasında
emekçiler arasındaki ulusal önyargıların kırılması temel bir olgudur. Halklar birbirini yediği,
her provokasyonda birbirine düştüğü sürece bırakalım devrimi, ulusal ölçekte en ufak bir hak
alma mücadelesi bile başarıya ulaşamaz.
Türkiye devriminin aşamalarını inkar ederek demokratik devrime karşı çıkmak, sözde
aşamasız sosyalist devrimi savunmak (özünde engellemek; çünkü demokratik devrim
mücadelesinin olanaklarını değerlendirmeden sosyalist devrime geçilemez) klasik
Troçkizm'dir, Ülkemizde saf Troçkizm oldukça zayıf olsa da Troçkizm'in devrimci hareketler
üzerinde etkisi çok büyüktür. Birçok devrimci veya reformist hareket Türkiye devriminin
strateji ve ittifakları tartışmalarında, daha da önemlisi somut görevler karşısında Troc-kist
tezlerden hareket etmektedirler,
Kürt ulusal hareketi ile ittifakı sosyalist söylemlerle veya sosyalist devrim sloganıyla
inkar etmek; Trockist etkilenmenin ezen ulus milliyetçiliğine var-masıdır. Bugün sözde
sosyalist birçok akım Kürt ulusal hareketinin demokratik niteliğini, sözde sosyalist
gerekçelerle görmezden gelirken Troçkizm'in 'sosyalist devrimci' batağına saplanıyor.
Demokratik devrim görevlerinden ve ittifaklarından yan çiziyorlar. Devrimci görevlerden
kaçanlarsa sözde devrimci özde reformist bir yoldan marjinalleşmeye devam ediyorlar,
Emek-Barış-Demokrasi bloğu, Belediye seçimlerinde oluşturulan Güç Birliği gibi
demokratik oluşumlar yığınların demokratik bilincinin yükseltilmesinde, temel amaç olarak
demokratik devrim mücadelesinde kaçınılmaz görevlerdir. Ülkemizde bu görevlerden uzak
durulmasının sebeplerinden birisi Trockist tezlerin devrimciler arasındaki yaygın etkisiyse
diğeri ezen ulus milliyetçiliğinin baskısıdır.
Yalnızca ülke içindeki sorunlarda değil işgal altındaki ülkelerdeki devrimci hareketlere
bakışta da Trockist tezler kendini göstermektedir, Hizbullah'a destek verilmeli mi, Irak
direnişi ilerici mi tartışmaları Trockist tezlerin ne kadar etkili olduğunun göstergeleridir.
177
***
Sömürge ve yarı-sömürge ülkeler devriminin stratejisinde belirleyici olan etkenleri
tartıştık. Devrimin hangi aşamaları izleyeceğini, çeşitli sınıfların konumlarını, farklı
önderliklerin mümkün olduğunu ve bu noktalardaki Trockist tezleri inceledik. Bütün bu
tartışmalardan bazı genel sonuçlar çıkaracak olursak;
a. Emperyalizm yani dünyanın sömürge/yarı-sömürge ülkeler ve emperyalist ülkeler
olarak bölünmesi devam etmekte; dolayısıyla bu iki tip ülkedeki devrim süreçleri farklılıklar
içermektedir. Troçkizm bu iki tip ülkeyi aynı kefeye koymakta, sömürge ülke devrimlerine bir
takım demokratik görevler eklemekteyse de stratejik çizgiyi dogmatik olarak belirlemektedir.
b. Sömürge ülkelerdeki nesnel koşullar devrimin aşamasının demokratik niteliğini
belirler. Bunu Troçki'de kabul eder. Ancak Trocki demokratik devrimi imkansız görür. Teorik
tespitler kadar, tarihsel deneyimler göstermektedir ki demokratik devrim mümkündür; birçok
sömürge ve işgal altındaki ülkede demokratik devrim gerçekleştirilmiştir. Önümüzdeki
Türkiye devriminin ilk aşaması da demokratik devrimdir.
c. Sömürge ülkeler burjuvazisi işbirlikçi ve ulusal burjuvazi olarak ikiye bölünmüştür.
d. Kürt ulusal sorununun varlığı Kürt burjuvazisini demokratik devrime yakınlaştırmakta
Türk burjuvazisini de iyice uzaklaştırmaktadır.
e. Demokratik devrime yalnızca proletarya değil küçük burjuvazi hatta sömürge
ülkelerdeki özgün durum nedeniyle ulusal burjuvazi önderlik edebilir. Trocki, demokratik
devrime proletaryadan başka sınıfın önderlik edemeyeceğini savunur. 20. yüzyıl tarihi küçük
burjuvazi ve ulusal burjuvazinin önderlik ettiği birçok sömürge ülke devrimine tanık
olmuştur.
f. Bazı Trockist gruplar küçük burjuvazinin önderlik ettiği devrimci hareketleri, küçük
burjuvazi önderliği imkansızdır tezi nedeniyle sosyalist sanma hatasına düşmektedir. Küba
devrimini sosyalist zannetmekte, benzer şekilde Chavez'i sosyalist ilan etmektedirler.
Türkiye'de Trockizm'in etkisindeki örgütler, bu tezi (mantıksal sonucuyla) anti-kapitalist
olunmadan anti-emperyalist olunamaz teziyle birleştirerek savunmaktadır.
g. Demokratik devrime küçük-burjuvazi veya ulusal burjuvazinin önderliği devrimin
kapitalizm sınırlarında kalmasına neden olur. Bir süre sonra halka karşı bir nitelik kazanır.
Proletaryanın önderliği ise uygun koşullarda demokratik devrimden kesintisiz olarak sosyalist
devrime geçişi sağlar.
h. Anti-emperyalizm sadece proletaryanın ve partisinin niteliği değildir. Ulusal burjuvazi
veya onu çeşitli biçimler (mesela dini görüşlerle) altında temsil eden örgütler de antiemperyalist tavır alabilirler. Anti-emperyalist tutum almak için anti-kapitalist olma şartı
aramak, görece olarak ileri hareketlerin karşısında, emperyalizmin yanında saf tutmaya
götürür. Örneğin Kürt ulusal hareketinin burjuva niteliğini sebep göstererek, onun demokratik
niteliğini inkar etmek; birçok örgütün Türk egemen sınıflarının saflarına yaklaşmasına neden
olmuştur.
i. Demokratik devrimin imkansızlığını ve küçük burjuvazinin iktidarda yer
alamayacağını öne süren Trockist tez, demokratik devrimin sonucu olarak proletarya ve
emekçi yığınlarının devrimci demokratik diktatörlüğünü diğer bir isimlendirmeyle demokratik
halk iktidarını inkar eder. Türkiye'de de bu Trockist tezden hareketle demokratik diktatörlük
inkar edilmektedir. Ancak ne demokratik devrim, ne küçük-burjuvazinin iktidarda yer alma
olanağı ne de demokratik diktatörlük imkansız değildir. Teorik ve tarihsel olarak mümkündür
ve gerçekleşmiştir.
178
Bölüm 6
Sendikalar, Trockizm ve Leninizm
Trocki, proletarya diktatörlüğü ve sosyalizm kavramları konusunda Marksizm'den
tamamen kopmuştur. Trocki yanlış bir proletarya diktatörlüğü ve sosyalizm anlayışına
sahiptir. Bu yanlış anlayışı sonucu proletarya diktatörlüğünün işleyişi, görevleri vb. konularda
da bir çarpıtma söz konusudur. Trocki ve Lenin arasındaki polemik ve ayrılıkların temeli
budur.
Bu polemiklerden birisi sendikalar konusundadır. Trocki, sendikalarda tamamen askeri
yöntemlerin uygulanması gerektiğini, askeri yöntemlerin temel yöntem olduğunu,
sendikaların işçi sınıfının tümünü kapsayan işçi örgütleri olarak proletarya diktatörlüğündeki
yeri vb. noktalarda yanlış bir kavrayışı sahiptir. Tartışma 1920 yılının sonlarında başlar. Lenin
Trocki'nin sendikalar konusundaki hatalarını incelediği konuşmasının başında şöyle der:
"Üzerinde duracağım ana belge Trocki yoldaşın "Sendikaların Rolü ve Görevleri
Üzerine" adlı broşürüdür. Bu broşürü Merkez komitesine sunduğu tezlerle karşılaştırıp
bunların içine daldığımda, içerdikleri teorik hata ve çarpıcı yanlışların çokluğuna şaşıyorum.
Bu sorunda büyük bir Parti tartışmasına soyunan biri, nasıl olur da temelli düşünülüp
taşınılmış bir şeyler sunmak yerine böyle başarısız bir şey ortaya çıkarabilir? Bana göre temel
teorik yanlışları içeren başlıca hususları kısaca belirtmek istiyorum.
"Sendikalar sadece tarihsel olarak gerekli değil, aynı zamanda, proletarya diktatörlüğü
koşulları altında proletaryayı neredeyse tamamen kapsayan sanayi proletaryasının tarihsel
olarak kaçınılmaz örgütüdür. Bu, meselenin esasıdır ve Trocki yoldaş bunu sürekli
unutmaktadır; o, bundan hareket etmemektedir, bunu takdir etmesini bilmemektedir. Ortaya
attığı 'Sendikaların Rolü ve Görevleri' konusu son derece geniş bir konudur." (Lenin,
Sendikalar, Mevcut Durum ve Trocki'nin Hataları Üzerine, Alt çizgi bizim)
Trocki'nin sendikalar konusundaki tezleri 'teorik hata ve çarpıcı yan-lış'larla doludur.
Ancak proletarya diktatörlüğünde sendikaların yeri ve görevi meselesi bağımsız bir sorun
değildir. Bu sorun proletarya diktatörlüğünün görevi ve niteliği sorunuyla bağlantılı bir
sorundur. Bu yüzden Trocki'nin sendikaların yeri ve görevi konusundaki yanlışı onun
proletarya diktatörlüğü ve sosyalizm konusundaki yanlış anlayışıyla bağlantılıdır. Lenin bu
durumu şöyle ifade eder:
"Buna karşılık, Troçki yoldaşla aramdaki yukarıda saydığım görüş ayrılıklarına işaret
etmek zorundaydım, çünkü son derece kapsamlı bir konu olan 'Sendikaların Rolü ve
Görevleri' konusunu seçen Troçki yoldaş, bana göre, proletarya diktatörlüğü sorununun
özüyle bağıntılı olan bir dizi hataya düşmüştür." (Lenin, Sendikalar, Mevcut Durum ve
Trocki'nin Hataları Üzerine, Alt çizgi bizim)
Evet, Troçki Lenin'in belirttiği gibi "proletarya diktatörlüğü sorununun özüyle bağıntılı
olan bir dizi hataya düşmüştür". Ve bu "hatalardan asla çıkamamıştır. Troçki bu konunun
Brest-Litovsk'tan sonra Lenin'le bir süreliğine düzelmiş ilişkilerini tekrar bozduğunu belirtir:
"Yeni ekonomi polikasmm uygulanmasından kısa bir süre önce, 1920 sonu ve 1921
başlarına rastlayan dönemde, iki ay süre ile bizi birbirimizin karşısına çıkaran bir başka
anlaşmazlık üzerinde duracağım.
"Sendikalar tartışması diye bilinen olay bir süre için aramızı açmıştır." (Troçki, Hayatım,
Sf. 486)
Lenin ile Troçki arasındaki polemikteki en önemli sorunlardan birisi proletarya
diktatörlüğü ve sendikaların rolü konusudur.
179
6.1 Proletarya diktatörlüğü döneminde Sendikaların Rolü
Troçki sendikaların yalnızca bir iktidar aygıtı, bir devlet aygıtı olduğunu düşünüyordu.
Trocki'ye göre proletarya diktatörlüğü, işçi sınıfının tamamının doğrudan yönetimini
sağlamalıydı. Sendikalar da işçi sınıfının tamamına yakınını kapsayan örgütler olarak, devlet
yönetiminde rol almalıydı. Trocki'ye göre sendikalar işçi sınıfının devlet aygıtında yer
almasını sağlayan temel araçlardan birisiydi. Trocki'nin bu konudaki temel hatası, proletarya
diktatörlüğünü, işçi sınıfının tamamının doğrudan yönetimde olduğu bir iktidar biçimi olarak
görmesiydi.
Trocki sendikalar konusundaki görüşlerini Hayatım adlı kitabında şöyle aktarıyor:
"Pazar şartlarına dayanan bir ekonominin reddedildiği bir zamanda ben, ekonomide
gerçek başarılara ulaşabilmek için savaş metotlarının doğru ve sistemli bir şekilde
uygulanmasını istiyordum. Bütün kaynakların, hiç olmazsa prensip bakımından,
millileştirilmiş olduğu ve her şeyin devlet eliyle dağıtıldığı savaş komünizmi sisteminde
sendikaların bağımsız rolü için bir yer görmüyordum." (Trocki, Hayatım, Sf. 489)
Bu varsayımın doğal sonucu da, devlet yönetiminde sendikaların büyük oranda yer
alması oluyordu. Lenin Trocki'nin bu görüşüne birçok noktadan karşı çıkar. Öncelikle
sendikalar bir devlet aygıtı, bir zor aygıtı değil eğitim örgütüdür. Lenin Trocki ile
polemiğinde bu konuyu şöyle açıklar:
"Sanayi işçilerinin tümünü kapsayan ve onları örgütlenmeye çeken sendikalar, bir yandan
egemen, iktidarı kullanan, yöneten sınıfın, diktatörlüğü gerçekleştiren sınıfın, devlet zorunu
uygulayan sınıfın örgütüdür. Fakat sendikalar bir devlet örgütü, bir zor örgütü değil, eğitici bir
örgüt, saflara kazandıran, eğiten bir örgüttür; bir okul, bir yönetim okulu, ekonomi
yönetiminin bir okulu, bir komünizm okuludur sendikalar. Bu hiç alışılmadık türde bir
okuldur, çünkü burada öğretmenler ve öğrenciler yok, kapitalizmin miras bıraktığı,
kaçınılmaz olarak bırakmak zorunda olduğu şeyle, devrimci ileri birliklerin, yani
proletaryanın devrimci öncüsünün kendi içinden çıkardığı şeyin olağanüstü özel belli bir
kombinasyonu var. Ve bu gerçekleri dikkate almadan sendikaların rolünden söz etmek,
kaçınılmaz olarak bir dizi yanlışa düşmek demektir." (Lenin, Sendikalar, Mevcut Durum ve
Trocki'nin Hataları Üzerine, Alt çizgi bizim)
İlk nokta budur. Sendikalar bir devlet örgütü, zor örgütü değil eğitim örgütüdür. İşçi
yığınlarının komünizm okuludur. Bu yönüyle Trocki'nin belirttiğinin aksine devlet örgütü
olarak değil proletarya diktatörlüğü sisteminde devlet ile parti arasında bir konumda
bulunurlar:
"Proletarya diktatörlüğü sisteminde sendikalar, deyim yerindeyse, partiyle devlet iktidarı
arasında dururlar." (Lenin, Sendikalar, Mevcut Durum ve Trocki'nin Hataları Üzerine, Alt
çizgi bizim)
İkinci nokta, Trocki'nin sandığının aksine proletarya diktatörlüğü, işçi sınıfının
bütününün doğrudan yönetimi anlamına gelmez:
"Proletarya diktatörlüğü ise, bütün proletaryayı kapsayan bir örgüt tarafından
gerçekleştirilemez, çünkü sadece bizde, en geri kapitalist ülkelerden birinde değil, aynı
zamanda tüm diğer kapitalist ülkelerde de proletarya hâlâ öyle dağınık, öyle ezilmiş, (tek tek
ülkelerdeki emperyalizm tarafından) yer yer öylesine bozulmuştur ki, bütün proletaryayı
kapsayan bir örgüt, proletaryanın diktatörlüğünü doğrudan gerçekleştiremez. Diktatörlüğü
ancak sınıfın devrimci enerjisini içine almış öncü gerçekleştirebilir." (Lenin, Sendikalar,
Mevcut Durum ve Trocki'nin Hataları Üzerine, Alt çizgi bizim)
Proletarya diktatörlüğü "bütün proletaryayı kapsayan bir örgüt tarafından
gerçekleştirilemez". Çünkü gelişmiş kapitalist ülkelerde dahi, proletaryanın bütünü proletarya
180
diktatörlüğünü uygulayacak bilimsel ve kültürel gelişime sahip değildir. Kapitalizm
koşullarında işçi sınıfının içinde bulunduğu çalışma ve yaşam koşulları onun kültürel
gelişimini kısıtlar. Yozlaşma, bireycilik, nihai hedefi tam olarak kavrayamama vb. sınıf dışı
eğilimler işçi sınıfı saflarında da kendini az ya da çok gösterir. Bu yüzden proletarya diktatörlüğü işçi sınıfının bütünü (ve bütününü kapsayan sendikalar) tarafından değil "ancak sınıfın
devrimci enerjisini içine almış öncü" tarafından gerçekleştirilebilir.
Aksini iddia etmek, öncü ile sınıfı bir tutmak, öncü ile sınıfın bütünü arasındaki farkı
görememek ve ekonomizme düşmek demektir. Proletaryanın öncüsü, geniş proletarya
yığınlarını kendi düzeyine çıkarmak için sürekli bir çaba içerisinde olacaktır. Sendikalar da bu
çabanın araçlarından biridir. Ancak kafa emeği ile kol emeği arasındaki fark devam ettiği
sürece (komünizme kadar) öncü ile sınıfın bütünü arasında bir fark olacaktır. Bu süreç içerisinde proletarya diktatörlüğünü, bilimsel dünya görüşüne sahip, sosyalizmi inşa edecek
birikimi içinde barından ve sınıfın çoğunluğunun desteğine sahip proletarya partisi
gerçekleştirebilir.
Trocki'nin hatalarından ikincisi de budur. Proletarya diktatörlüğü sınıfın bütünü
tarafından değil öncüsü tarafından ama çoğunluğunun desteğiyle gerçekleştirilebilir. Trocki
bunu atlamış ve böyle büyük bir hata üzerinden proletarya diktatörlüğü ve sendikalar üzerine
tezlerini hazırlamıştır:
"Daha buradan, Troçki yoldaş birinci tezde, "ideolojik karmaşa'Va işaret ederek bir
krizden, özellikle ve öncelikle sendikaların krizinden söz ettiğinde, burada özünde bir şeylerin
ilkesel olarak yanlış olduğu görülebilir. Bir krizden söz edilmek isteniyorsa, bu ancak politik
durumun tahlilinden sonra yapılabilir. 'İdeolojik karmaşa' aslında Troçki'de vardır, çünkü o
kapitalizmden komünizme geçiş bakış açısından sendikaların rolü temel sorununda, burada
basit bir sistemin olamayacağını, birçok çarklıdan oluşan karmaşık bir sistemin söz konusu
olduğunu, çünkü proletarya diktatörlüğünün bütün olarak örgütlenmiş proletarya tarafından
gerçekleştirilemeyeceğini dikkate almamış, gözden kaçırmıştır. Diktatörlük, öncüden ileri
sınıfın kitlesine ve ondan emekçiler kitlesine bazı "transmisyonlar" olmadan gerçekleşemez.
Rusya'da bu kitle bir köylü kitlesidir, başka ülkelerde böyle bir kitle yoktur, ama en gelişmiş
ülkelerde bile proleter olmayan ya da saf proleter olmayan bir kitle vardır. Buradan bile
gerçekte bir ideolojik karışıklık çıkmaktadır. Ne var ki Troçki tamamen haksız bir şekilde
başkalarını bununla suçluyor." (Lenin, Sendikalar, Mevcut Durum ve Trocki'nin Hataları
Üzerine, Alt çizgi bizim)
Trocki'nin sendikalar ve proletarya diktatörlüğü konusundaki üçüncü büyük hatası ise
proletarya diktatörlüğünde işçilerin maddi ve manevi çıkarlarını korumak üzere sendikalara
ihtiyacı kalmadığı görüşüdür: "Fakat böyle gayri ciddi şeylerle uğraşan Troçki yoldaş hemen
bir hataya düşüyor. Ona göre, işçi sınıfının maddi ve manevi çıkarlarını savunmak işçi
devletinde sendikaların görevi değildir. Bu bir hatadır." (Lenin, Sendikalar, Mevcut Durum ve
Trocki'nin Hataları Üzerine). Troçki proletarya diktatörlüğünü, komünizm ile karıştırarak
proletaryanın kendi maddi ve manevi çıkarlarını savunmaya gerek kalmadığını düşünüyor.
Lenin Trocki'nin bu yanlışını şöyle ifade eder:
"devletimizin bürokratik urlu bir işçi devleti olduğu anlaşılmaktadır. Ve devlete bu acıklı
Unasıl ifade edeyimU etiketi yapıştırmak zorundayız. İşte size geçiş döneminin gerçekliği.
Pratikte böyle oluşmuş bir devlette sendikaların savunacakları bir şey olmadığını mı
sanıyorsunuz, tamamen örgütlenmiş proletaryanın maddi ve manevi çıkarlarını savunurken
sendikalar olmadan yapılabilir mi? Bu, teorik olarak son derece yanlış bir değerlendirme
tarzıdır. (...)Bugünkü devletimiz öyle ki, tamamen örgütlenmiş proletarya kendisini savunmak
zorundadır, biz ise bu işçi örgütlerinden işçileri kendi devletlerine karşı savunmak için ve
devletimizin işçiler tarafından savunulması için yararlanmalıyız. Her iki savunma da, devlet
önlemlerimizle, sendikalarımızla anlaşmamızın, 'birleşmemiz'in özgül bir birbirine geçmesi
sayesinde olmaktadır." (Lenin, Sendikalar, Mevcut Durum ve Trocki'nin Hataları Üzerine)
Proletarya hem devletini korumak için, hem de kendini devlete karşı korumak için bir
süre daha sendikalara ihtiyaç duyacaktır. Bu yüzden sendikalar devlet örgütü değil, eğitim
181
örgütüdür. Proletarya diktatörlüğü ve sendikalar hakkında Troçki ile Lenin'in görüşleri taban
tabana zıttır.
6.2 Üretim Demokrasisi
Buharin ve Trocki'nin farklılıkları bulunmasına rağmen ortaklaştıkları ve Le-nin'e karşı
uzun (ve saçma) bir polemik yürüttükleri konulardan birisi de üretim demokrasisi kavramıdır.
Üretim ve 'demokrasi' sözcüklerini yan yana getirmek veya bir kavrama 'demokrasi'
sözcüğünü eklemek sosyalizm adına doğru bir iş yapıldığı anlamına gelmiyor. Troçki ise
süslü lafların arkasına gizlenerek polemiği sürdürüyor, Lenin üretim demokrasisi kavramının
ne anlama geldiğini, nasıl bir saçmalık olduğunu, Troçki'nin tuhaflık ve kafa karışıklığını
şöyle ifade eder:
"Ve 'üretim demokrasisi' üzerine düşündükçe, bunun teorik olarak yanlış, iyice düşünülüp
taşınılmamış olduğunu o kadar açık görüyorum. Kafa karışıklığından başka birşey değil. Ve
bu örneğe ilişkin bir kez daha, en azından bir Parti toplantısında şu söylenmelidir: "Daha az
süslü sözcükler Buharin yoldaş, bu sizin için, teori için, Cumhuriyet için yararlı olacak."
Üretim her zaman gereklidir. Demokrasi ise sadece politik bir kategoridir. Bu sözcüğün bir
konuşmada, bir makalede kullanılmasına söylenecek bir şey yok. Bir makale tek bir karşılıklı
ilişkiyi ele alır ve bunu canlı biçimde ifade eder, hepsi bu. Fakat siz bunu bir teze
dönüştürürseniz, bunu, "onaylayanlar" ve onaylamayanları birleştiren bir şiar haline getirmek
isterseniz, Troçki'nin yaptığı gibi Parti "iki eğilim arasında seçim yapmak" zorundadır
denirse, bu çok tuhaftır. Ben Parti'nin "seçim yapmak" zorunda olup olmayacağı ve Parti'nin
"seçim yapmak" zorunda bırakıldığı bir duruma sokulmasının kimin suçu olduğu üzerinde
ayrıca duracağım. İş buraya kadar vardığına göre şunu söylemek zorundayız: " 'Üretim
demokrasisi' gibi teorik açıdan yanlış, kafa karışıklığından başka bir şey içermeyen şiarları
mümkün olduğunca az seçin." Gerek Trocki, gerekse de Buharin, ikisi de bu kavramı teorik
olarak net biçimde düşünmemiş ve dili diline dolanmışlardır. "Üretim demokrasisi" onların
etkilendiği düşünce halkasına kesinlikle ait olmayan düşüncelere yol açıyor. Onlar üretimi
öne çıkarmak, dikkatleri üretim üzerinde yoğunlaştırmak istiyorlardı. Herhangi bir şeyi bir
makalede, bir konuşmada vurgulamak bir şeydir; fakat bu teze dönüştürülür ve Parti seçim
yaprjmak durumunda bırakılırsa şunu söylerim: Buna karşı çıkın, çünkü bu kafa karışıklığıdır.
Üretim her zaman gereklidir, demokrasi her zaman değil. Üretim demokrasisi bir dizi
temelden yanlış düşünce üretiyor." (Lenin, Sendikalar, Mevcut Durum ve Troçki'nin Hataları
Üzerine)
Trocki ve Buharin'in üretim demokrasisi dedikleri kafa karışıklığı yaratmanın ötesine
geçmeyen, tutarlı bir politik yanı olmayan bir kavramdır. Lenin söylenecek bir şey
bırakmıyor.
6.3 İşçi Kitlelerine Yaklaşım ve Bürokratizm
Sözde bürokrasiye karşı savaşan Trocki, sendikalar konusunda açıktan bürokratik bir
tavır almakta, sendikaların rolünü göz ardı ederek sendikalarda askeri yöntemlerin
uygulanmasını savunmaktadır. Oysa sendikalarda örgütlenmiş işçi sınıfı, 'zor' yoluyla
sosyalizmin inşasına katılmazlar, İşçi yığınları ancak sendikalardaki eğitim sürecinin de
rolüyle bilinçli bir şekilde sosyalizmin inşasına katılabilirler, Trocki ise sendikalara, savaş
komünizmi döneminde uygulanmak zorunda olunan askeri yöntemleri egemen kılmak istiyor,
Lenin, Trocki'nin bu çabasını şöyle mahkum eder:
"Onların hatası, zamanında ve çatışmalar olmadan, RKP IX, Parti Kong-resi'nin talebine
uygun olarak normal bir sendika çalışmasına geçmeyi bilememeleri, sendika birliklerine
gerekli biçimde uyum sağlamayı bilememeleri, onlara yardımcı olamamaları ve onlarla eşit
haklara sahip bir ilişkiye girememeleriydi. Değerli bir askeri deneyim mevcut: Kahramanlık,
uygulamada titizlik vs. Askeriye içinde en kötü unsurların deneyiminde kötü bir şey var:
Bürokratizm, kendini beğenmişlik. Trocki'nin tezlerinin, onun bilgisi ve isteği dışında, askeri
182
deneyimin en iyilerinin değil, en kötülerinin destekçisi olduğu görülmüştür. Siyasi yöneticinin
sadece kendi politikasından değil, yönettiklerinin yaptıklarından da sorumlu olduğunu
unutmayın." (Lenin, Sendikalar, Mevcut Durum ve Trocki'nin Hataları Üzerine, Alt Çizgi
Bizim)
Trocki işçilerin 'zor' yoluyla ve emir-komuta ilişkisinin dışında bir sendika politikasına
eğilim duyduğunu görüyor:
"Bununla beraber, üç yıl iç savaşta dövüşmüş olan işçi yığınlarına askeri metotlar artık
ağır gelmeye başlamıştı." (Trocki, Hayatım, Sf. 490)
Trocki buna rağmen savaş komünizminden kalma yöntemlerden yola çıkıyor ve bunu
yaparken askeri deneyimin en kötülerine (bürokratizm, kendini beğenmişlik) dayanıyor.
Trocki, sendikaların ordu tarzında, 'zor' ilişkisi içerisinde yönetilmesini, savaş komünizmi
döneminde zorunlu olarak kurulan sendikal organların (Tsektran) ayrıcalıklarının devam
ettirilmesini savunuyor. Oysa iç savaşın bitmesi ile sendikalarda normal yaşama dönülmesi
gerekmektedir. Sendikal kurumlarda ikna, eğitim ve sosyalist inşaya bilinçli katılım temel
yöntem olmalıdır. Lenin bu konuda Rudzutak'm tezlerinden alıntı yapar:
"6) Gerçek bir çalışma disiplininin uygulamaya konması, iş kaçkmnlar-ına karşı başarılı
mücadele vs. ancak üretime katılan kitlenin tümünün bu görevlerin gerçekleştirilmesine
bilinçli katılımıyla düşünülebilir. Bu bürokratik yöntemler ve tepeden emirlerle başarılamaz,
daha çok, üretime katılan herkesin, yerine getirdiği üretim görevlerinin zorunluluğu ve
yararlılığını kavraması; üretime katılan herkesin sadece yukarıdan verilen görevlerin yerine
getirilmesine çalışmakla kalmayıp, aynı zamanda bilinçli bir şekilde üretim alanındaki bütün
teknik ve örgütsel eksikliklerin giderilmesine katılması zorunludur.
"Bu alanda sendikaların görevi çok büyüktür. Her işletme bölümündeki, her fabrikadaki
üyelerine, teknik araçların yanlış kullanılmasından ya da tatmin edici olmayan yönetim
çalışmasından kaynaklanan işgücünden yararlanmadaki tüm eksiklikleri tespit etmeyi ve
dikkate almayı öğretmek zorundadırlar. Tek tek işletmelerin ve üretimin deneyim
toplamından, ihmalciliğe, düzensizliğe ve bürokratizme karşı enerjik mücadele için
yararlanılmalıdır." (Lenin, Sendikalar, Mevcut Durum ve Trocki'nin Hataları Üzerine)
Lenin bu alıntıyı yaptıktan sonra sendikalarda askeri ve bürokratik yöntemlerde ısrar eden
Trocki ve Buharin'e şunu söyler:
"Kendime neden kızmak zorunda kaldığımı umarım şimdi anlamışsınızdır. Bu, olması
gerektiği gibi bir platformdur, Troçki yoldaşın defalarca düşünüp yazdığı ve Buharin yoldaşın
hiç düşünmeden kaleme aldığı şeyden (7 Aralık Plenum karan) yüz kez daha iyidir. Yıllardır
sendikal hareket içinde çalışmamış olan biz bütün MK üyeleri Rudzutak yoldaştan
öğrenmeliyiz; gerek Troçki yoldaş, gerekse de Buharin yoldaş Rudzutak'tan öğrenmeliler.
Sendikalar bu platformu kabul ettiler." (Lenin, Sendikalar, Mevcut Durum ve Trocki'nin
Hataları Üzerine, Alt Çizgi Bizim)
Lenin çıkardığı sonucu şöyle ifade eder:
"Sonuç: Troçki ve Buharin'in tezleri bir dizi teorik hata, bir dizi ilkesel yanlışlık içeriyor.
Siyasi olarak, meseleye tüm yaklaşım tarzı tam bir densizliktir. Troçki yoldaşın "l özleri
politik olarak zararlıdır. Onun politikası son tahlilde sendikaları bürokratikçe hırpalama
politikasıdır. Ve Parti Kongremizin bu politikayı mahkûm ve reddedeceğinden eminim."
(Lenin, Sendikalar, Mevcut Durum ve Trocki'nin Hataları Üzerine, Alt Çizgi Bizim)
6.4 işçi Kitlelerine Yaklaşım, Bürokratizm, Stalin ve Trocki
Lenin'in, Trocki'nin proletarya diktatörlüğü ve sendikaların sistem içindeki yeri
konusundaki yanlış kavrayış ve çarpıtmalarına karşı verdiği savaşımda Stalin de Lenin'in
grubu içerisinde yer almıştır. Stalin de konu ile ilgili Trocki'nin vaklaş 11X11111 6İ6
ştirmiştir. Öncelikle Trocki'nin bu konudaki görüşlerine bir bakalım:
183
"Askeri yöntemlerle (emir, ceza) sendikal yöntemleri (aydınlatma, propaganda, bağımsız
faaliyet) karşı karşıya koymak Kautskyci -Menşevik - Sosyal-Devrimci önyargıalrm bir
ifadesidir. Bir işçi devletinde çalışma örgütleri ile askeri örgütlerin salt karşı karşıya
konulması bile, Kautskyeilik önünde zavallı bir teslimiyet anlamına gelir," (Troçki)
Troçki, Lenin'i ve sendikalarda askeri yöntemleri temel yöntem olarak benimsemeyenleri
Kautskeilikle, Menşeviklikle yani karşı-devrimeilikle suçluyor, Troçki sendikalarda askeri
yöntemleri gevşekliğe ve tembelliğe karşı mücadele olarak görüyordu:
"Eğer askerileştirme, örgütlenme, emirlerin kesin olarak yerine getirilmesi ve tembelliğe
karşı mücadele değilse, ne demektir? ...
"Miskinlik, Rusya'yı her zaman mahvetmiş olan kıtlığa ve salgın hastalıklara yol açar.
Bütün bunlar, işçilerin ve köylülerin iktidara gelmesiyle geçmişte kalmalıydı. Ülkemizi,
miskinliğin, pisliğin ve yoksulluğun içinden çıkaracağız. Devletimizin temeli, herkesin
çalışması kuralıdır. Bu ilkeyi uygulamaya koymanın zamanıdır," (Trocki'den aktaran Jack
Murphy, 'Stalin')
Troçki bu kadar net ifadeler kullanıyor. Stalin, Trocki'nin 'sendikaları bürokratikçe
hırpalama' politikası hakkında şunları söyler:
"'Kautskyeilik', 'Menşevizm' vb. gereksiz laf kalabalığı bir yana bırakıldığında,
Trocki'nin, işçi örgütleri ile askeri örgütler arasında varolan farakı kavrayamadığı, savaşın
bittiği ve sanayinin yeniden canlandırılmasının olduğu bir zamanda askeri yöntemlerle
demokratik (sendikal) yöntemleri karşı karşıya koymanın zorunlu, kaçınılmaz olduğunu
kavrayamadığı, dolayısıyla askeri yöntemleri sendikalara taşımanın yanlış ve zararlı olduğunu
kavrayamadığı açıktır." (Stalin, Eserler, 5. Cilt, Sf. 19-20)
Burada Trocki'nin yaklaşımının arka planına ileride değineceğiz. Sorun Trocki'nin
sendikalar ile ordu arasındaki farklılığı anlamamış olmasıdır. Stalin ordu ile sendikalar
arasındaki farkı, bu yüzden sendikalarda (iç savaş döneminden sonra) askeri yöntemlerin esas
olamayacağını ifade eder:
"Başlarında Troçki bulunan ve ordu içindeki askeri yöntemlerin başarısından başları
dönen bir grup parti işçisi, sendikaların sağlamlaştırılmasında, sanayinin yeniden doğuşunda
başarıya ulaşmak için bu yöntemleri işçi kitleleri içine, sendikalar içine taşınması gerektiğini
düşünüyorlar. Ne var ki bu grup, ordu ile işçi sınıfının iki ayrı alan olduğunu, ordu için işe
yarar olan bir yöntemin, işçi sınıfı ve onun sendikaları için işe yaramaz ve zararlı olabileceğini unutuyorlar." (Stalin, Eserler, 5. Cilt, Sf. 18)
Sendikalardaki askeri yöntemler elbette iç savaş döneminde zorunluydu. Ancak iç savaş
sonrası askeri yöntemler esas değil ancak yardımcı yöntemler durumundadır. Stalin bu
konunun önemini şöyle belirtir:
"İki yöntem vardır: Zor yöntemi (askeri yöntem) ve ikna yöntemi (sendikal yöntem).
Birinci yöntem hiçbir şekilde ikna unsurlarını dıştalamaz, ne var ki burada ikna unsurları zor
yönteminin gereklerine tabidir ve bunlar için yardımcı bir araçtır. Öte yandan, ikinci yöntem
de zor unsurlarını dıştalamaz, ama burada zor unsurları ikna yönteminin gereklerine tabidir ve
bunlar için yardımcı bir araçtır. Bu iki yöntemi birbirine karıştırmak, tıpkı ordu ile işçi sınıfını
aynı kefeye koymak kadar yanlıştır," (Stalin, Eserler, 5. Cilt, Sf. 18)
Trocki'nin grubu ile Stalin'in de içinde bulunduğu Lenin'in grubu arasındaki temel ayrım
nokralarından biri de budur, İşçi kitlelerine yaklaşım ikna yöntemi ile mi yoksa zor yöntemi
ile mi olacaktır, Lenin de Trocki ile ayrılıklarından bahsederken bu sorunu ortaya koyar:
"Kitleye nasıl yaklaşılacağı, kitlenin nasıl kazanılacağı, kitleyle nasıl bağ kurulacağının
yöntemleri üzerine görüş ayrılıkları yüzünden mümkün olmuyor. Meselenin püf noktası
budur. Ve kapitalizm koşulları altında kurulan, kapitalizmden komünizme geçişte kaçınılmaz
olan, uzak gelecekte tartışmaya açık kuruluşlar olarak sendikaların özelliği tam da buradadır.
184
Bu, sendikaların tartışmaya açık olacakları uzak bir gelecektir; torunlarımız bunun üzerine
sohbet edeceklerdir. Bugün önemli olan ise kitlelere nasıl yaklaşılacağı, onların nasıl
kazanılacağı, onlarla nasıl birleşileceği, çalışmanın (proletarya diktatörlüğünü gerçekleştirme
çalışmasının) karmaşık transmisyonlarının nasıl sağlanacağıdır." (Lenin, Sendikalar, Mevcut
Durum ve Trocki'nin Hataları Üzerine)
Sorun buradadır. İşçi kitlelerini zor yöntemiyle mi (askeri yöntem) harekete geçireceğiz
yoksa ikna yöntemiyle mi? Stalin ikna yönteminin temel yöntem olduğunu savunarak şunları
söyler:
"Sendikalarda demokratizm, yani 'sendikalar içinde proleter demokrasinin normal
yöntemleri' denilen şey, proleter kitle örgütlerine has, sendikal olarak örgütlü milyonlarca işçi
kitlesi karşısında sistematik olarak ikna yöntemlerinin uygulanmasının zorunluluğu ve
yararlılığı bilincini ön şart koşan bilinçli bir demokratizmdir. Bu bilinç olmaksızın
demokratizm boş bir seda olur." (...)
"Kısacası: Bilinçli demokratizm, sendikalar içinde proleter demokrasi yöntemi, sanayi
sendikalarının biricik doğru yöntemidir.
Zoraki 'demokratizm'in bu demokratizm ile hiçbir ortak yanı yoktur.
Trocki'nin 'Sendikaların Rolü ve Görevleri' adlı broşürü okunduğunda, Trocki'nin de
aslında 'demokratik' yöntemlerden yana olduğu düşünülebilir. Bu nedenden ötürü bazı
yoldaşlar, görüş ayrılıklarımızın sendikal çalışma yöntemleri ile ilgili olmadığını
düşünüyorlar. Ancak bu tamamen yanlıştır. Çünkü Trocki'nin 'demokratizm'i zoraki, yarım,
ilkesiz bir demokratizmdir ve sadece, sendikalar için işe yaramaz olan askeri-bürokratik
yöntemi tümler," (Stalin, Eserler, 5. Cilt, Sf. 20-21-22)
İşçi kitlelerine yaklaşımda Troçkizm'in oportünist yöntemi budur: Zoraki 'demokrasi',
askeri yöntemler ve bürokratizm,
6.5 Trocki'nin Parti İçindeki Praksiyonculuğu (Hizipçiliği)
Trocki, parti içinde sendikalar konusunda oportünistçe fikirlere sahipti. Bu bir gerçektir.
Bir ölçüye kadar 'iyi niyet' sınırları içerisine sığdırılabilir, Trocki'nin görüşleri Merkez Komite
içerindeki 19 üyenin 18'i (Trocki dışında hepsi) tarafından reddedilmiştir. Ancak Trocki,
Lenin'in deyimiyle böyle gereksiz ve zaman kaybettiren bir tartışmayı (ve küçük bir azınlığın
fikrini) partiye dayatarak fraksiyoncu ve bölünmeye yol açan bir çaba içine girmiştir. Tartışmanın Merkez Komitede büyük çoğunlukla reddedilmesine karşılık, birçok önemli görevi
atlayarak partiye dayatılması ve buradan partinin bölünmeye zorlanması (hizipçilik) 'iyi niyet'
sınırlarını çok çok aşar:
"Broşürde yer alan fraksiyoncu saldırılara bir bakın." (...) "Bir düşünün: Trocki yoldaşın
ilk kez taslağının ve Parti'nin sendikalarda onun tarafından temsil edilen politikasının
tümünün son derece ayrıntılı, uzun ve hararetli müzakeresine ayrılan iki MK Plenum
toplantısından sonra (9 Kasım ve 7 Aralık) ondokuz MK üyesi arasından birisi tek başına
kalıyor, kendisine MK dışında bir grup arıyor, bu grubun "kolektif bir "çalışmasıyla bir
"platform" olarak ortaya çıkıyor ve Parti Kongresi'ne "iki" eğilim arasında "seçim yapma"yı
öneriyor!" (Lenin, Birkez daha Sendikalar, Mevcut Durum ve Trocki'nin Hataları Üzerine)
Lenin bu fraksiyoncu atağa karşı çıkıyor. Trocki'nin 12. tezini alıntıladıktan sonra şöyle
söylüyor:
"Okur bu değerlendirmeleri dikkatle okumalı ve iyice düşünmeli. Ne şaşırtıcı "inci"
bolluğu! Birincisi bu ifade fraksiyoncu karakteri açısından değerlendirilmeli. Tomski bir
platform yayınlayıp orada Trocki'yi ve 'birçok' askeri fonksiyoneri bürokratizm ruhu
geliştirmekle, barbarlık kalıntılarını desteklemekle vs. suçlasaydı, Trocki'nin ne diyeceğini,
nasıl davranacağını bir düşünün! Buradaki haşinliği ve fraksiyonculuğu görmeyen,
farketmeyen, hiçbir biçimde farketmeyen, bunun Petrogradlılarm davranışından çok daha
185
fazla fraksiyonculuk olduğunu görmeyen Buharin, Preobrajenski, Serebryakov ve diğerleri
hangi "rolü" oynuyorlar?
İkincisi. Meselenin bu biçimde ele almışını bir düşünün: Birçok sendikacı 'kendi
aralarında ruh geliştiriyorlar'. Bu, meselelere tamamen bürokratik biçimde yaklaşmaktır. Her
şey, kitlelerin, milyonların gelişim seviyesine ve yaşam koşullarına değil de, Tomski ve
Losovski'nin 'kendi aralarında' hangi 'ruhu' geliştirdiklerine bağlı olacakmış." (Lenin, Birkez
daha Sendikalar, Mevcut Durum ve Trocki'nin Hataları Üzerine, Alt Çizgi Bizim)
Fraksiyonculuk sonuç olarak işi bölünmeye kadar götürebilir:
"Zinovyev yoldaş da zaten 30 Aralık 1920'deki daha ilk konuşmasında haklı olarak,
"Troçki yoldaşın işgüzar yandaşlarının işi bölünmeye vardırdıklarını söyleyerek bu sorunu
dolambaçsız bir şekilde ortaya koymuştur." (Lenin, Birkez daha Sendikalar, Mevcut Durum
ve Trocki'nin Hataları Üzerine, Alt Çizgi Bizim)
Trocki Brest-Litovsk'tan sonraki fraksiyoncu faaliyetine yeniden başlamıştır. Trocki'nin
çizgisi proletarya diktatörlüğünün yıkımı anlamına geliyor:
"2) Trocki'nin platform broşürünün bütününe nüfuz etmiş olan sarsma politikasında ifade
edilen siyasi hatanın savunulması ya da gizlenmesi. Bu hata, bilincine varılmaz ve
düzeltilmezse, proletarya diktatörlüğünün çöküşüne götürür." (Lenin, Birkez daha Sendikalar,
Mevcut Durum ve Trocki'nin Hataları Üzerine)
Parti bu fraksiyoncu çizgiyi Lenin'in önderliğinde ezmiştir:
"Bir ay içinde gerek Petrograd, gerek Moskova ve bir dizi taşra kenti, Parti'nin tartışmaya
tepki gösterdiğini ve Troçki yoldaşın yanlış çizgisini ezici çoğunlukla reddettiğini gösterdi.
Parti'nin "üst kademelerinde ve "çevre"de, komitelerde, kurumlarda hiç kuşkusuz
yalpalamalar görülse de, basit Parti üyeleri kitlesi, Parti'nin işçi kitlesi çoğunluğu itibariyle,
hem de ezici çoğunluğu itibariyle bu yanlış çizgiye karşı çıkmıştır." (Lenin, Birkez daha
Sendikalar, Mevcut Durum ve Trocki'nin Hataları Üzerine)
6.6 Trocki'nin Sendikalar Üzerine Yanlış Görüşlerinin Temeli
Trocki'nin sendikalar üzerine görüşlerindeki yanlışlık ve teorik hatalar, basit bir yanlış
anlama değildir. Bu, Trocki'nin proletarya diktatörlüğü, sosyalizm, tek ülkede sosyalizmin
inşası konularındaki teorik kavrayışsızlığmm ve çarpıtmalarının sonucudur.
Proletarya diktatörlüğünün ülke içinde ve uluslararası alanda birbirine bağlı iki temel
görevi vardır. Birincisi, ülke içinde sosyalizmin inşası, proletarya ve köylülüğün ittifakının
korunması; ikincisi, dünya proleter devriminin desteklenmesidir. Bu iki görev birbirine sıkı
sıkıya bağlıdır. Tek ülkede sosyalizmin kurulması, dünya devrimini için büyük olanakların
açılması anlamına gelir. Dünya devriminin gelişmesi de sosyalist ülkenin kapitalist
kuşatmadan kurtulması demektir. Bu yüzden tek ülkede sosyalizmin kuruluşu dünya devriminin gelişiminin önemli halkalarından birisidir ve bu ikisi birbirine bağlıdır.
Proletarya diktatörlüğünün bu ikili görevi uyum içerisinde ilerler. Hem tek ülkede
sosyalizmin inşasını gerçekleştirmek hem de dünya devrimini desteklemek, Trocki'nin
sendikalar konusundaki hatası bu ikili görevi anlayama-masmdadır, Trocki sosyalizm
kavramını çarpıtıyor ve tek ülkede sosyalizmin gerçekleşmesinin imkansız olduğunu
söylüyor. Tek ülkede sosyalizm mümkün olmayınca proletarya diktatörlüğünün tek görevi
dünya devrimidir sonucuna ulaşıyor. Proletarya diktatörlüğünün, kendi ülkesinde sosyalizmi
inşa etmek gibi bir derdi yoksa tek amacı gerekirse diğer ülkelere fiili müdahaleyle dünya
devrimini 'desteklemek'se o zaman sürekli bir savaş hali mevcuttur. Proletarya diktatörlüğü
diğer kapitalist ülkelere savaş açmalıdır (veya kapitalist ülkeler derhal bir savaş açacaktır) ve
uluslararası proletaryaya bu şekilde yardım etmelidir. Bu bir intihar planıdır. Sosyalizme
ihanettir. Dünya devrimine ihanettir. Trocki'nin planında intihar vardır, ama ülke sınırları
186
içerisinde sosyalizmin inşası yoktur. Trocki'ye göre proletarya diktatörlüğü diğer ülkelerle
savaşa girmelidir.
Trocki bu bakış açısından sendikaları yorumlar. Tek ülkede sosyalizm mümkün
olmadığından, proletarya diktatörlüğü diğer ülkelerle doğrudan savaşa girmek zorunda
olduğundan sendikalar barış zamanındaki ikna yöntemleriyle değil savaş zamanındaki askeri
yöntemlerle yönetilmelidir. Bu yüzden Trocki'ye göre sendikalarda askeri yöntemlerle
birlikte, savaş zamanında kurulmuş ayrıcalıklı örgütler devam ettirilmelidir. Trocki'nin
sendikalar konusundaki yanlışları böyle bir bakış açısının sonucudur.
Trocki tek ülkede sosyalizmin inşasını hesaba katmadığı için sendikalarda askeri
yöntemlerin esas alınması gerektiğini iddia ediyor. Lenin ile polemiğinin sebeplerinden birisi
de budur. Lenin, bu gerçeği görmüş, Trocki'nin sadece sendikalar konusunda değil proletarya
diktatörlüğü konusunda da hatalı fikirlere sahip olduğunu belirtmiştir:
"çünkü son derece kapsamlı bir konu olan "Sendikaların Rolü ve Görevleri" konusunu
seçen Troçki yoldaş, bana göre, proletarya diktatörlüğü sorununun özüyle bağıntılı olan bir
dizi hataya düşmüştür." (Lenin, Sendikalar, Mevcut Durum ve Trocki'nin Hataları Üzerine)
İşte Trocki'nin proletarya diktatörlüğü sorununun özüyle bağlantılı olan hataları,
sendikalar konusundaki hatalarının temel sebebidir. Trocki, proletarya diktatörlüğünün
amaçlarından biri olan ülke içinde sosyalizmin inşası görevini görmezden geldiği için
sendikalar konusunda oportünizme ve 'proletarya diktatörlüğünün çöküşüne' götürebilecek
bakış açısına düşmüştür.
Bolum 7
1917'den Once Trockizm
Bolşevik parti tarihi işçi yığınları ile sosyalizm fikrinin birleşmesi ve proletaryanın geniş
emekçi yığınlarla ittifakının kurulması tarihidir. Bu, Bolşevik partisinin Rusya'daki tek
(gerçek anlamda) Marksist parti olarak proletarya devriminde oynağı önder rolü ifade eder,
Bolşevik Partinin teorisi, ancak sınıf mücadelesinin pratiğinde ve bunun yansıması olarak
anti-Marksist teori ve görüşlerle mücadele içerisinde somut içeriğine kavuşmuştur. Bu yönüyle Bolşevik partisinin tarihi sınıf dışı teori ve akımlarla mücadele tarihidir, Rusya'da ilk
Marksist derneklerin kurulmasıyla birlikte Narodnizme, 1900'lü yılların başında ekonomizme,
1903'ten itibaren Menşevizme, 1905 devriminin yenilgisinden sonra Likidatörlere, 1912'de
işçi hareketinin yükselişiyle birlikte tasfiyecilere, 1914'te sosyal şovenlere (milliyetçi
'sosyalistlere'), 1917 Şubat devriminden sonra burjuvazinin uşağı durumundaki 'devrimci
sonuna değincilere' karşı sürekli bir ideolojik mücadele verilmiştir.
İdeolojik mücadelede darbenin vurulacağı esas yönü, sınıf mücadelesinin dönemsel
gelişmesindeki güncel sorunlar belirlemiştir. Örneğin Rusya'da bir işçi partisinin kurma
çalışmaları sırasında Narodnizm ile ciddi bir ideolojik mücadeleye girişilmiş ve Rusya'da
sosyalizmi kurabilecek tek önder gücün proletarya olduğu vurgulanmıştır. Partinin tek bir
merkez etrafında, disiplinli ve sürekli bir çalışma ile siyasal mücadeleye girmesi ise ancak
ekonomizmin yenilmesi ile mümkün olmuştur. Örnekler çoğaltılabilir. Ancak bu Bolşevik
partinin anarşizm, legal Marksizm, Trockizm vb. sınıf dışı akımlarla mücadele etmediği
anlamına gelmez. Bolşevik parti Marksizmin kılavuzluğunda tüm sınıf dışı akımlara karşı
ideolojik mücadele içinde olmuştur.
187
Trockizm, hiçbir zaman sınıf mücadelesi içerisinde ciddi bir etkiye sahip güç haline
gelmemiştir. Bolşevik partinin kuruluşundan itibaren Leninizm'le
188
sürekli bir ayrım, ilerleyen süreçte ise çatışma içerisinde olmuştur.
7.1 Lenin'e Diktatörlük Suçlaması
Rusya Sosyal Demokrat İşçi Partisi (RSDİP) 1899 yılında kuruldu. Kurucularının büyük
kısmının tutuklanması ve sürgüne gönderilmesi RSDİP'in ülke içindeki faaliyetlerini ve
merkezileşme sürecini aksattı. Lenin'in büyük önem verdiği İskra gazetesi ile genişleyen
çalışma sonucu 1903 yılında RSDİP II. Kongresi yapıldı. Kongre öncesi, siyasal mücadeleyi
burjuvaziye bırakan, proletaryayı sadece işyerindeki ekonomik mücadeleyle sınırlayan
ekonomistlerle Leninistler arasında büyük bir mücadele söz konusuydu. Bu mücadelede
kongre ve sonrasında Lenin'in proleter çizgisinde ilerleyen Bolşevikler ve ekonomistlerin
devamı niteliğinde olan Menşevikler arasında da devam etti.
Kongrede Bolşevikler, çevre örgütleri toplamı olmaktan çıkmış merkezi bir çekirdek
etrafında örgütlenmiş devrimci bir partiyi savunurken, Menşevikler demokrasi adına, özerklik
sahibi, merkezi kararlardan bağımsız davranabi-len çevre örgütleri toplamı olan bir "parti
olmayan parti'Vi savunuyorlardı. Bolşevikler buna şiddetle karşı çıkarak, partinin irade ve
eylem birliği içerisinde olması gerektiğini söylüyordu. Menşevikler, Bolşeviklerin,
demokrasiyi inkar ettiklerini, yerel örgütlerin özgür iradesi yerine merkez komitenin hatta
Lenin'in diktatörlüğünü geçirmek istediklerini iddia ediyorlardı.
Sosyalizmin inşası döneminde, emperyalist burjuvazi ve revizyonist karşı devrimciler
tarafından Stalin'e yönelik başlatılan ve sonrasında da sürdürülen propaganda, yalan ve iftira
kampanyasında Stalin katil, cani, 'diktatör' ilan edilmişti. Trocki de bu kampanyanın baş
aktörlerinden birisi olmuştu. Proletaryanın burjuvazi üzerindeki diktatörlüğünden korkan,
burjuvaziye özgürlük isteyen Trocki ve Trockistlerin 'demokrasi' aşkı karşı devrimin ve
oportünizmin gizleyen bir perde olmanın ötesine geçmemiştir. Trocki'nin Lenin'e karşı
yürüttüğü mücadeleyi ve iftira kampanyalarına ilerleyen bölümlerde daha geniş olarak
değineceğiz. Trocki, Lenin'e yönelik 'diktatörlük' suçlamasını, Stalin'e yönelik kampanyadan
çok önce daha 1903 yılında RSDİP II. kongresinde yapmıştır. Bu suçlama tek kelimeyle
yapılan bir hatayı değil, Stalin'e yönelik kampanyanın küçük bir provası niteliğinde olan
Trocki'nin kongre ve kongre sonrasında yürüttüğü ve Lenin'e yönelik iftiraların yer aldığı bir
raporun özünü oluşturmaktadır.
Trocki bu kongrede Menşeviklerin yanında saf tutmuş, baştan sona Lenin'e ve
Bolşeviklere karşı mücadele yürütmüştür. Bolşeviklerin parti içerisinde tam bir diktatörlük ve
terör cumhuriyeti kurmayı amaçladıklarını iddia etmiştir. Troçki, Sibirya Heyeti raporunda
şöyle der:
(Lenin) "yoluna çıkan her şeyi temizlemek zorundaydı. İskrist topluluğu ortadan kaldırma
perspektifi, Lenin yoldaşı durdurmadı. Sadece hiçbir direnmeyle karşılaşmadan, konsey
aracılığıyla bir 'erdem ve terör Cumhuriyeti' kurmak söz konusuydu." (Troçki, Sibirya Heyeti
Raporu, Sf. 89)
Lenin, Trocki'ye göre bir terör cumhuriyeti kurmak istiyordu. Lenin'in daha sonra (Bir
adım ileri iki adım geri broşürü) belirttiği gibi küçük burjuva aydınlar için partinin disiplini,
irade ve eylem birliği bir ceza ve diktatörlük sistemi gibi gelir. Ama parti küçük burjuva
aydınların partisi değil çelik disiplin, irade ve eylem birliğinin, proletaryanın partisidir.
Trocki'nin Leninist merkeziyetçilikten anladığı, küçük burjuva aydının korkuyla yaklaştığı
merkezi disiplin, irade ve eylem birliğidir. Bu yüzden Bolşeviklerden uzaklaşan tüm küçük
burjuvaların söylemlerini tekrarlayan Troçki şöyle der:
"Lenin'e göre merkez komitenin görevi tamamen farklıdır. Merkeziyetçiliğin acımasız
gözeticisi olmak zorundadır. Muhalifleri dağıtır ve partinin kapılarını kapatır. Lenin yoldaş
kongrede, Merkez Komitenin anlamını açıklamak için, Merkez Komitenin siyasi sembolü
olarak yumruğunu gösterdi (istiare yapmıyoruz). Bu merkezci işaretin tutanaklara girip
girmediğini bilmiyoruz. Umarız öyledir, zira bu yumruk bütün yapıyı kaplamaktadır."
(Troçki, Sibirya Heyeti Raporu, Sf. 88)
189
Troçki merkeziyetçiliğe karşı çıkarken 'acımasız', 'partinin kapılarını kapatmak' gibi
özgün deyimleri de kullanır. Tartışma, sertlik-yumuşaklık, acımasızlık-merhametlilik
tartışmasından çok, tüm Rusya çapında, işçi sınıfının devrimci hareketini yönetecek devrimci
komünist partinin kurulması tartışmasıdır. Menşevikler ve Troçki böyle bir parti kurma
anlayış ve perspektifine sahip değillerdi. Onlar, her bölgede kendi özgür iradelerine göre
çalışma yürüten, birbirlerine fedaratif olarak bağlanmış, farklı merkezleri olan, ortak irade ve
eylem birlikteliği gerektirmeyen bir örgüt modeli çiziyorlardı. Bilinir ki, böyle bir parti, işçi
sınıfının tüm Rusya'daki hareketini yönlendirme, onu iktidar hedefinde birleştirme görevini
yerine getiremez. Bu görevi ancak merkezi bir yapıda birleşmiş, tüm Rusya'ya dağılmış yerel
örgütlerden oluşan, tüm işçi hareketini tek bir hedefte birleştiren bir parti yerine getirebilir.
Troçki on yıllar sonra tekrar edeceği bürokrasi ve kişisel diktatörlük söylemlerini ilk defa
Lenin'e karşı kullanmıştır. Aynı gerekçelerle, yani partinin birliği ve demokratik merkeziyetçi
yapısına karşı:
"Merkez komiteye bağlı 'bütün yüksek onurlu' kişilerin atanması; Merkez Komite
faaliyetinin Konseyin özenli faaliyetine verilmesi. İşte, yoldaşlar, Or-tadoks 'erdem' ve
merkeziyetçi 'Terör Cumhuriyeti'ni yönetecek idari organ!"
(Trocki, Sibirya Heyeti Raporu, Sf. 90)
Troçki'ye göre Lenin bu Terör Cumhuriyetinin başı olmak isteyen bir diktatör
heveslisidir:
"Kişisel mücadele bir prensip niteliğine büründü. Adeta kişisellikten arındı. Bu sistemin
sonucuydu. Lenin'in üzerinde böylesi ısrarla durduğu 'sıkıyönetim', 'güçlü bir iktidar' ister.
Örgütlü güvensizlik hareketi, demir yumruk gerektirir. Terör sistemi, bir Robespierre ile
tamamlamaktadır. Lenin yoldaş, parti üyelerini zihniyet açısından gözden geçirdi ve demir
yumruğun sadece kendisi olabileceği sonucuna vardı ve haklı çıktı. Lenin'in mantığına göre,
sosyal-demokrasinin, 'kurtarıcı' mücadeledeki hakimiyeti 'sıkıyönetim' anlamına geliyordu.
Lenin'in bu mücadelede sosyal-demokrasi üzerindeki hakimiyeti de, görüldüğü kadarıyla
kişisel niteliğini kaybediyor ve sistem zincirinin son halkası olarak ortaya çıkıyordu. Lenin'in
başarısı sistemin başarısıydı." (Trocki, Sibirya Heyeti Raporu, Sf. 78-79)
Troçki'ye göre diktatör heveslisi olan Lenin merkeziyetçi değil ben-merkeziyeidir:
"merkeziyetçiliğin değil, desteğini, pişman olmuş ekonomistler ve özentici-lerin
psikolojisinde bulan bir ben-merkezciliğin zaferi önceden belirtiliyordu." (Trocki, Sibirya
Heyeti Raporu, Sf. 86)
Trocki'nin suçlamaları o dönem Menşeviklerin tezlerinden oluşuyordu. Trocki zaten
kendisinin öğretmeni (Trocki böyle ifade ediyor) olan Akselrod'a sık sık atıfta bulunuyor.
Menşevik M arı ov ve Akselrod'u Marksist, Lenin'i Berstainci ilan ediyor:
"Bir gazeteci, Iskra'yı Ortadoks'luğa/gelenekçiliğe ihanet etmekle suçladığında ve M a ıl
ov yoldaşı 'tipik oportünist' olarak nitelediğinde, Plehanov yoldaşın da dediği gibi 'diğer papaz
çömezlerin zihinsel yoksulluğu' üzerine kuramlar yürütüyordu. Yani bir tür zihinsel
yoksulluk; Ortadokslu-ğun/gelenekçiliğin yeniden dirildiği bir tür günah çıkarma dönemi ile
geçen, iflas etmiş 'ekonomist' ve Berstainci zihinsel yoksunluk." (Trocki, Sibirya Heyeti
Raporu, Sf. 88)
"Zihinsel yoksunluk içerisindeki" Lenin'in karşısındaki Akselrod için ise şunları der:
"daha sonraki olayların, Akselrod'un görüşlerinin kapsamlılığı ve uzak görüşlülüğü için
parlak ve çürütülmez bir kanıt olduğunu da ekleyelim." (Trocki, Sibirya Heyeti Raporu, Sf.
95)
Troçki'ye göre Menşevizmin ve oportünizmin baş aktörlerinden Akselrod'un görüşleri
uzak görüşlü iken Lenin'in görüşleri ise ya ukalalık ya da metafiziktir:
190
"Bu nedenle, sonuçta bozguna uğratılmış gibi görünen 'özenticilik', 'merkeziyetçilik'
üslubunu öğrenmiştir. Ve bu yüzden 'merkeziyetçilik' de, yerel ve genel görevlerin sentezi
gibi değil, sadece 'özenticiliğin' tam tersi bir biçimsel yapı olarak görünmektedir. Eğer felsefi
ukalalıktan korkulmuyorsa, birçok yoldaşın, gerek taktik, gerekse örgütlenme konusundaki
kavramlarının henüz diyalektik değil, metafizik düzeyde olduğu söylenebilir." (Trocki,
Sibirya Heyeti Raporu, Sf. 68)
Trocki'nin Bolşeviklere karşı savaşımı, en baştan Bolşevizmin ortaya çıktığı ilk
günlerden itibaren başlar. Lenin Robespierre terörünü benimseyen bir diktatör, ben merkezci
bir kariyerist olarak sunulur. Ona göre, Bolşevikler ise yapmayı değil yıkmayı amaçlıyorlardı.
Stalin'e de yönelecek suçlamaların aynısı Lenin için kullanılmıştı. Troçkizm'in Leninizm'e
karşı mücadelesi, oportünizm olarak başlar karşı devrimci bir ideoloji olarak devam eder.
7.2 'Sürekli' Devrim Sorunu ve Lenin
1905 yılında yükselen devrim dalgası Bolşeviklerle Menşevikler arasında görüş
ayrılıklarını belirginleştirdi. Bolşevikler devrimin burjuva karakterini görüyor ama tutarlı bir
demokrasi ve sosyalist devrime geçiş için liberal burjuvazinin önderliğinde bir devrim değil
proletaryanın önderliğinde ve köylülükle ittifaka dayanan bir devrim öngörüyorlardı.
Menşevikler ise devrimin liberal burjuvazinin önderliğinde bir devrim olması gerektiğini
söylüyorlardı. Asıl çatışma bu iki görüş arasındaydı. Lenin'in bahsettiği 'devrimin iki çizgisi'
buydu. Bu iki çizginin dışında ve 'arada' olan farklı görüşler de vardı. Bunlardan birisi de
Trocki'nin 'sürekli devrim' görüşüydü. Bu görüşe göre burjuva bir devrim gerçekleşemezdi,
proletaryanın katılacağı devrim sosyalist bir devrim olmak zorundadır. Proletarya (koşullar ne
olursa olsun) sosyalist devrime geçmelidir. Ancak Trocki'ye göre bu geçiş, proletarya ile
büyük köylü kitleleri arasında bir ittifak değil çatışma yaratacaktı. Proletaryayı bu çatışmadan
iktidarı ele geçen Avrupa proletaryası kurtaracaktı. Yani Avrupa sosyalist devletlerinin
yardımı olmadan Rusya'da sosyalist devrim ayakta kalamazdı. Köylülükle ittifak ise
imkansızdı. Lenin Trocki'nin 1905 devrimi ve sonrasında da savunduğu 'sürekli' devrim
görüşüyle ilgili şöyle söyler:
"Yaklaşan devrimde sınıfların karşılıklı ilişkisini açığa çıkarmak devrimci partinin baş
görevidir. Örgütleme Komitesi bu göreve yan çirjziyor, Rusya'da "Naşa Dyelo"nun sadık
müttefiki obuayı sürdürüyor ve yurtdışında, hiçbir şey ifade etmeyen "sol" laflar atıp tutuyor.
Troçki ise "Naşe Slovo"da bu göreve yanlış bir çözüm getiriyor: 1905'deki "orijinal" teorisini
tekrar ediyor ve geçen tüm on yıl boyunca, yaşamın neden bu mükemmel teorinin yanından
geçip gittiğini düşünmek istenmiyor.
"Troçki'nin orijinal teorisi, Bolşeviklerden, proletaryanın kararlı devrimci mücadele
yürütmesi ve politik iktidarın proletarya tarafından ele geçirilmesi çağrısını alıyor,
Menşeviklerden ise köylülüğün rolünün "yadsınması"nı. Köylülük içinde bir ayrışma, bir
farklılaşma süreci yarjşanmıştır; onun olası devrimci rolü giderek azalmıştır; Rusya'da
"ulurjsal" bir devrim imkânsızdır: "Emperyalizm çağında yaşıyoruz", "emrjperyalizm" ise
"burjuva ulusla eski rejimi değil, proletaryayla burjuva ulusu karşı karşıya getiriyor."
"İşte size "emperyalizm" sözcüğüyle tuhaf bir oyun örneği. Eğer Rusya'da artık
proletarya ile "burjuva ulus" karşı karşıya duruyorsa, bu şu anlama gelir: Rusya doğrudan
doğruya sosyalist devrimin arife sindedir!! O zaman (1912 Ocak Konferansı'nın ortaya attığı
ve daha sonra 1915'te Troçki tarafından yinelenen) "çiftlik sahiplerinin topraklarına el
konması" şiarı yanlıştır, o zaman "devrimci işçi hükümeti" değil, "sosyalist işçi hükümeti" söz
konusudur!! Troçki'de kafa karışıklığının ne ölçülere ulaştığı şu cümleden anlaşılıyor:
Proletarya kararlılığıyla "proleter olmayan(!) halk kitleleri"ni de peşinden sü-rükleyecekmiş
(No. 217) Troçki bunu söylerken şunu hiç düşünmemiştir: Eğer proletarya, proleter olmayan
kırsal kitleleri, çiftlik sahiplerinin topraklarına el koymak için peşinden sürükleyip monarşiyi
yıkmayı başarabilecekse, bu tam da Rusya'da "ulusal burjuva devrimin" tamamrjlanması,
proletarya ve köylülüğün devrimei-demokratik diktatörlüğü olacaktır!
191
"1905-1915 yılları arasındaki on yıl Ûbu büyük on yılÛ Rus devrin ininde iki, sadece iki
sınıf çizgisinin bulunduğunu kanıtlamıştır. Köylürjlüğün farklılaşması, bizzat köylülük
içindeki sınıf mücadelesini güçlenrjdirmiş, politik olarak uyuyan pekçok unsuru sarsıp
uyandırmış ve kır proletaryasını kent proletaryasına yakmlaştırmıştır (Bolşevikler 1906'dan
beri kır proletaryasının ayrı örgütlenmesinde ısrar etmişler, bu talebi Menşevik Stockholm
Kongresi kararma da sokmuşlardır). "Köylülük'le, Markov-Romanov-Kvostov arasındaki
uzlaşmaz çelişki ise daha da güçlenmiş, büyümüş ve şiddetlenmiştir. Bu, Paris'te kaleme
alman onlarca Troçki makalesindeki binlerce safsatanın bile "çürütemeyeceği" kadar açık bir
gerçektir. Gerçekte Troçki, köylülüğün rolürjnün "yadsınması"ndan sadece, köylüleri devrim
için harekete geçirme isteğinde olmamayı anlayan Rusya'daki liberal işçi politikacılarına
yardım etmektedir." (Lenin, Devrimimiz Üzerine, Alt Çizgi Bizim)
Lenin'in, Troçki'nin 'sürekli' devrim kuramına nasıl baktığını anlamak için biraz uzun da
olsa önemli bir alıntı. Troçki'nin yükselen devrime bakışını Lenin'in diliyle özetleyecek
olursak; 'Menşeviklerden köylülüğün rolünün yadsınmasını' alan 'Troçki'de kafa karışıklığının
ne ölçülere ulaştığını' gösteren, 'hiç düşünülmemiş' ve 'binlerce safsatanın' bulunduğu 'liberal
işçi politikacılarına yardım' eden bir görüştür.
7.3 'Praksiyonsuzluk'un Teorisyeni Trocki
Menşevikler ve Bolşevikler arasındaki ideolojik mücadelede Trocki kendisini her zaman
fraksiyonlar üstü veya fraksiyon olmayan bir grup olarak göstermeye çalışmıştır.
Daha sonra yaptığı yorumlarda Trocki, fraksiyonların dışında olduğunu ancak
düşüncelerinin Lenin'le aynı olduğunu iddia eder:
"Bolşevizm ve menşevizmin siyaset ve örgütlenme içinde tanımlandıkları andan itibaren
(1907), her iki fraksiyonun dışında yer alıyorum. Fakat üç devrim göstermiştir ki, siyasetim,
sürtüşme ve polemiklere rağmen, esas olarak Lenin'in siyasetiyle aynıdır." (Trocki, Stalin'in
Cinayetleri, Sf. 178)
Trocki 1917 öncesindeki siyasetinin Lenin'le aynı olduğunu veya ayrılıkların ikincil
nitelikte olduğunu söyler. Oysa Trocki, Bolşevik Partisine 'aydınca' bir küçümsemeyle
bakmış, eleştirilerini ise parlak sözlerle süslemiştir. Lenin ise baştan itibaren Trocki'nin
'fraksiyonsuzluk' etiketinin altındaki gerçekleri ifade etmiştir:
"Trocki yeni dergisini 'gayri-fraksiyonel' olarak niteliyor. Bütün ilanlarda bu sözcüğü öne
çıkarıyor, gerek 'Barba'nm başyazılarında, gerekse 'Barba' çıkmadan önce Trocki'nin bunun
üzerine bir makalesinin yayınlandığı Tasfiyeci 'Severnaya Raboçaya Gazçta'da bunun altını
her biçimde çiziyor.
"Trocki'nin 'işçi dergisi', Trocki'nin işçiler için bir dergisidir, zira dergide ne bir proleter
inisiyatif, ne de işçi örgütleriyle herhangi bir bağın izini bulmak mümkün. Popüler olma
isteğiyle Trocki, işçiler için çıkardığı dergide okurlara 'teritoryum', 'faktör' vs. gibi sözcükleri
açıklıyor.
"Çok iyi. Öyleyse neden işçilere 'fraksiyonsuzluk' sözcüğü de açıklanmasın? Yoksa bu
sözcük teriloryum ve faktör sözcüklerinden daha mı anlaşılır?
"Hayır. Mesele bu değil. Mesele, fraksiyonculuğun en kötü kalıntılarının en kötü
temsilcilerinin, genç işçi kuşağını "fraksiyonsuzluk" etiketiyle aldat-masıdır.
"Trocki tarafından yayılan korkunç yalanı görmek için bu herkesçe bilinen olguları
anımsamak yeter," (Lenin, Birlik Yaygarasıyla Birliğin Çiğnenmesi Üzerine, Mayıs 1914)
Troçki'nin fraksiyonsuzluk veya fraksiyonlar üstü olma çabası daha da gerilere dayanır,
1909 yılında Troçki'nin bölücü çalışmalarından Lenin şöyle bahseder:
192
"Pravda'ya gelince, Troçki'nin Inok'a mektubunu okudun mu? Okudunsa, umarım
Troçki'nin de Ryazanov ve Ortakları tipinde sandalye düşkünü ve bölücü olduğuna inanç
getirmişsindir. Ya, yazı kurulunda eşitlik, M.K.'ya boyun eğme ve Trocki'ninkiler hariç
kimsenin Paris'e nakledilmemesi (Serseri, Pravda'nın bütün it takımını bizim hesabımıza
'beslemek' istiyor) ya da bu dalavereci ile ipi kopartıp ne mal olduğunu M.O.'da teşhir etmek.
Hem partiye dalkavukluk ediyor, hem de öteki bölücülerden daha kötü hareket ediyor."
(Lenin, Mektuplar, Evrensel Basım Yayın, Sf. 92, Zinoviev'e, 24 Ağustos 1909)
Trocki, 1910 yılında Alman Sosyal-Demokrat partisinin yayın organında 'Rus Sosyal
Demokrasisinin Gelişme Eğilimleri'ni izler. Lenin Troçki'nin makalesi hakkında şöyle söyler:
'"Raboçheya Gazeta' gerekli ama, biz bu işi, tasfiyeciler, Otzovistler,ve Vperyodistlerden
yana entrikalar çeviren Trocki ile yürütenleyiz. Troçki'nin Vonvards'da çıkan o aşağılık
yazısını Plehanov ile ben daha Copenhagen'de şiddetle protesto ettik. Bu yetmiyormuş gibi bir
de Neu Zeit'ta, us Sosyal Demokratları arasındaki mücadelenin tarihi önemi üzerinde iğrenç
bir makale daha yayınladı." (Lenin, Mektuplar, Evrensel Basım Yayın, Sf. 96, Gorki'ye, 14
Kasım 1910)
Trocki yazısında Bolşevikler ile Menşevikler arasındaki ideolojik mücadelenin temelleri
olmadığını, aynı teorik temellere dayandığını, sorunun hegemonya mücadelesinden
kaynaklandığını belirtir. Lenin, 1910 yılında kaleme aldığı 'Rusya'daki Parti İçi Mücadelenin
Tarihsel Anlamı' makalesiyle Troçki'nin makalesine cevap verir:
'"Menşeviklerin ve Bolşeviklerin' proletaryanın derinliklerinde sağlam kökler saldığına
inanmak bir 'yanılsamadır' diyor Trocki. Troçkimizin ustası olduğu, kulağa hoş gelen ama boş
laflara bir örnektir bu. Menşeviklerle Bolşevikler arasındaki görüş ayrılıklarının kökleri
'proletaryanın derinliklerinde' değil, Rus devriminin ekonomik içeriğinde yatmaktadır."
(Lenin)
Trocki Bolşeviklerle Menşevikler arasındaki görüş ayrılıklarını anlamış durumda
değildir. Bu görüş ayrılıkları Trocki'ye göre yapaydır ve aydınların işçiler üzerindeki
hegemonya mücadelesinden başka bir şey değildir:
"melankolik Troçki ise, bu zeminde fraksiyonlar arasındaki görüş ayrılıklarının,
aydınların politik olarak olgun olmayan proletarya üzerinde nüfuz mücadelesi olduğunu
düşünüyor," (Lenin)
Trocki'nin Rusya'daki 'fraksiyonlar' hakkında 'yanlış' görüşleri amaçsız değildir:
"Trocki'nin Parti'yi küçük düşürüp, kendisini Almanların gözünde göklere çıkarırken ne
büyük bir utanmazlık içinde olduğunu şu olay gösteriyor. Troçki Rusya'da "işçi kitlelerinin
Sosyal Demokrat Partiyi "kendi çevrelerinin dışında" değerlendirdiğini yazıyor ve "Sosyal
Demokratsız sosyal demokrat-lar"dan bahsediyor," (Lenin)
Troçki 'aydınca' çarpıtmaya devam eder:
"Troçki, 'boykotçu' eğilimin Bolşevizmin tüm tarihinde var olduğunu, bu eğilimin
'kitleler içinde eriyip gitmekten kaynaklanan sekterce korkunun, uzlaşmaz imtina
radikalizminin bir ürünü' vs. olduğunu düşünüyor,
"Troçki Bolşevizmi çarpıtıyor, çünkü o hiçbir zaman, Rus burjuva devriminde
proletaryanın rolü hakkında bir ölçüde kesin görüşlere sahip olmayı beeerememiştir," (Lenin,
Tasfiyeeilik Üzerine, Sf. 128)
Ama Troçki'den tutarlı bir tavır beklemek mümkün değildir, Troçki bugün bir fraksiyona
yaklaşır ve ona göre konuşur yarın bir başkasına:
"Troçki bugün bir fraksiyonun, yarın bir başka fraksiyonun düşünsel donanımını aşırır ve
o nedenle kendisini iki fraksiyonun üzerinde gösterir,"
193
Troçki, parti içindeki fraksiyonlar konusunda baştan itibaren, görüş ayrılıklarının
kökenini anlayamamıştır, RSDİP içindeki (oportünizmle) uzlaşmacılar kendi görüşlerini ifade
ederken Trocki'nin tekrarına düşmek zorunda kalmışlardır, Lenin, 1911 yılında uzlaşmacıların
yeni şeyler söylemediklerini, Trocki'nin eski görüşlerini tekrarladıklarını belirtir:
"Troçki, Plenum'dan sonra, 1910 ilkbaharından beri, birleşmenin önündeki engellerin
esas olarak (eğer tek başına değilse) örgütsel karakterde olduğunu temin ederken, işçileri en
ilkesiz ve en insafsız biçimde kandırıyordu.
"Uzlaşmacılar, Trocki'nin Bolşevikler tarafından açığa çıkarılmış (hem de bunun tüm
Bolşevizm adına yapıldığı kesin kaydıyla açığa çıkarılmış!) hatalarını bir buçuk yıl sonra
tekrarlıyor, sonra da kalkıp kendilerine Bolşevik diyorlar. Peki, bu, kesin parti kavramlarının
kötüye kullanımı değil midir? Buna göre, uzlaşmacıların asla Bolşevik olmadıklarını,
Bolşevizmle hiçbir ortak yanları bulunmadığını, tutarsız Trockistler olduklarını herkese açıklamakla yükümlü değil miyiz?" (Lenin, Uzlaşmacıların Ya da Erdemlilerin
Yeni Fraksiyonu Üzerine, Ekim 1911)
Troçki'nin fraksiyoneuluğu üzerine Lenin'den biraz uzun ama son alıntımız:
"Troçki'nin fraksiyonuna benzer bir şekilde, asla Rusya bakış açısından değil, sadece
Viyana ve Paris bakış açısından gerçeklikleri olan bu fraksiyonların bir bölümü için, belli bir
belirliliğe sahip olmadıkları söylenemez. Örneğin Machçı grup "Vperyod"un Machçı teorileri
belirlidir; Parti Menşe-viklerinde bu teorilerin kesin reddi ve Tasfiyecilerin teorik olarak
mahkûm edilmesinin yanı sıra Marksizmin savunulması belirlidir,
"Buna karşılık Troçki'de hiçbir ideolojik-politik belirlilik yoktur, çünkü
"fraksiyonsuzluk" patenti, sadece, (bunu daha ayrıntılı değerlendireceğiz) bir fraksiyondan
diğerine geçme ve dönme tam özgürlüğü patenti anlamına gelmektedir,
"Sonuç:
"1) Troçki, Marksizmin eğilimleri ve fraksiyonları arasındaki düşünsel farklılıkları, bu
farklılıklar sosyal-demokrasi tarihinin yirmi yılını kapsıyor ve bugünün temel sorunlarına
değiniyor olmasına rağmen, (bunu daha sonra göstereceğiz) açıklamıyor ve anlamıyor,
"2) Troçki, lafta birliğin tanınması, gerçekte ise parçalanma olarak fraks-iyonculuğun baş
belirtilerini anlamamıştır,
"3) "fraksiyonsuzluk" bayrağı altında Troçki, Rusya'daki işçi hareketi zemininden yoksun
olan özellikle düşünce yoksunu bir yurtdışı fraksiyonunu temsil etmektedir,
"Parlayan her şey altın değildir, Troçki'nin laflarında çok parlaklık ve gösteriş var, fakat
içerik yok,"(Lenin, Birlik Yaygarasıyla Birliğin Çiğnenmesi Üzerine, Seçme Eserler, Mayıs
1914, Cilt 4, s. 200-201)
Görünüşe göre Lenin ve Troçki aynı fikirde değildir,,,
7.4 Troçki'nin Tasfiyeciliği
Troçki bu kadarla da kalmaz. Parti içindeki bütün Bolşevik karşıtı grupları birleştirmek
gibi 'tarihsel' bir rol oynamaya niyetlidir. Bu amaçla Troçki, tasfiyeciler, Buncular vb.
Bolşevizm karşıtı grupların yeraldığı Ağustos Blok'u çalışmalarına katılır. Ağustos Bloku,
Enternasyonal'e yaptığı bir açıklamada şöyle der:
"Danışma konferansı, bu konferansı (Bolşeviklerin 1912 yılındaki Prag konferansını)
gayet bilinçli bir şekilde partiyi bölünmeye götüren bir grup insanın parti bayrağını açıkça
gaspetme çabası olarak ilan eder ve bazı parti örgütlerinin ve yoldaşların bu dolandırıcılığın
194
kurbanı olmuş olmasına ve böylece Lenin'ci ahbap çavuşların bölücü ve gaspçı politikasını
ilerletmiş olmasına duyduğu derin üzüntüyü dile getirir. Danışma konferansı, Rusya'daki ve
yurt dışındaki tüm parti örgütlerinin yapılmış olan darbeyi kararlılıkla protesto edeceklerine,
konferans tarafından seçilen merkez kurumları tanımayacaklarına ve gerçekten genel bir parti
konferansı toplanması yoluyla partinin birliğinin yeniden tesisini bütün araçlarla
ilerleteceklerine olan inancını ifade eder." (Ağustos Blokunun II. Enternasyonal'e
açıklamasından, Alt Çizgiler Bizim)
Trocki'nin örgütleyicisi olduğu Ağustos Bloku Lenin'i, ahbap-çavuşçu, bölücü ve gaspçı
olarak nitelendirir. Trocki'nin Ağustos Blok'unda Bolşevikler dışındaki gruplarla bir araya
gelmesinin sebebi 1907'den itibaren ortaya çıkan parti yanlıları ve tasfiyeciler arasındaki
bölünmedir.
1905 devriminin yenilgisi Sosyal-demokrat saflarda ve bir ölçüde Bolşevik saflarda
umutsuzluğu, yenilgi psikolojisini yarattı. Bir kısım Bolşevik ve Menşevik devrimci partinin
tasfiye edilmesini savundular. Bunlar ağır illégalité koşullarında, demokrasinin en ufak
belirtilerinin dahi baskı altına alındığı Çarlık rejiminde Sosyal-Demokrat partinin yasal alana
çıkması gerektiğini savunuyordu. Bu koşullarda yasal alana çıkmak ve daha önemlisi illegal
partinin ilgasını savunmak devrimden vazgeçmek demektir.
Lenin elbette partinin yasal alana çıkmasına ilke olarak karşı çıkmıyordu. Ancak Çarlık
koşullarında bunu yapmak intihar anlamına gelirdi. 1917 Şubat devriminden sonra Bolşevik
parti yasal bir parti haline gelmiş, Lenin ve diğer Bolşevik önderler yasal alana çıkmıştı.
Komünist Enternasyonal'e üye olan birçok komünist parti de yasal partilerdi. Lenin'in yasallık
üzerinden bunlara yönelik bir eleştirisi olmamıştır. Mesele uygun zaman ve koşullarda
illegali-teden yasal alana geçmek (yasal alanı kullanmak), yasal alandan illegaliteye geçmek
ve yasal çalışma ile yasa-dışı çalışmayı birleştirebilmektir.
Tasfiyeciler ile otzovistler görünüşte farklı düşünmelerine rağmen bir araya gelmiştir.
Trocki de yalnızca görünüşte farklı düşünüyordur. Özünde Bolşeviklere karşı tasfiyeciler ve
otzovistler ile birleşmektedir:
"Tasfiyecilerle otzovistler insanı duygulandırıcı bir beraberlik içinde Bolşeviklere sövüp
sayıyorlar, demediklerini bırakmıyorlar. Suçlu Bolşevikler-dir, suçlu Bolşevik merkezdir,
suçlu 'Lenin'le Plehanov'un bireyci alışkanlıklarıdır' ve onların yanı sıra 'bolşevik merkezin
eski üyeleri'nden oluşan sorumsuz gruptur, ... Trocki'nin önerisi, Akselrod'la Aleksinski'nin
esip-savurmalarından sadece dış görünüşüyle farklıdır. Çok dikkatle hazırlanmıştır ve 'hizipler
üstü' hakkaniyeti içerdiği iddiasındadır. Ama bu önerinin kastettiği şey nedir? Şu: her şeyin
suçlusu 'bolşevik önderler'dir. Bu 'tarih felsefesi' ile Akselrod'un ve Aleksinski'ninki aynıdır,"
(Lenin, Tasfiyecilik Üzerine, Sf. 79)
Otzovistler tümüyle yasal alandaki çalışmayı inkar edip Duma'daki vekillerin geri
çağrılmasını önerirken tasfiyeciler illegal örgütlenmenin tasfiyesini savunuyorlardı. Farklı
görüşlere rağmen Bolşeviklere karşı mücadelede birleşmişlerdi. Trocki de bu ittifaka katılmış,
özellikle Lenin'i hedef göstererek 'tarafsız'ca Bolşeviklere saldırıyordu. Bu saldırının
Menşeviklerin saldırından özünde bir farkı yoktu.
Trocki tasfiyeciler diğer parti aleyhtarı gruplarla Bolşevikleri uzlaştırmayı düşünüyordu.
Uzlaşılacak çizgi parti karşıtlarının çizgisiydi. Trocki 'saf bir uzlaştırıcı olmaktan ziyade partikarşıtlarının sözcülüğünü üstlenmiş, parti-karşıtlarmm çizgisini kabullendirmeye çalışan bir
'aracı' idi. Tarafsız görünümü altında parti-karşıtlarmın sözcülüğünü üstlenmesi, bunu
ustalıkla örtmesi parti için daha büyük bir tehlikeydi:
"İşte, tasfiyecilik ve otzovizm yanlılarını temizlemeyi gerektiren gerçek parti yanlısı
olmakla, tasfiyecilerle otzovistlere sadakatle hizmet eden Trocki ve şürekasının 'uzlaşmacılığı'
arasındaki büyük fark buradadır. Bu uzlaşmacılık, işte bu nedenle, parti için bir musibettir;
kendini parti yanlısı, hizipçilik aleyhtarı gibi görünen parlak açıklamalarla daha ustaca, daha
195
sanatkarca ve daha belagatle örtebildikçe, parti için daha büyük tehlike olmaktadır." (Lenin,
Tasfiyecilik Üzerine, Sf. 80, 81)
Tasfiyeciler ve otzovistlerle pratik uzlaşma ve işbirliği, partiyi parti-karşıtlarıyla
oportünist bir çizgide uzlaştırma çabası Trock'yi tasfiyeciliğe, liberal ve reformcu görüşlere
sürüklemiştir. Bolşeviklere ve parti yanlısı bir kısım Menşeviklere karşı mücadelesi
Trocki'nin tasfiyeci görüşleri benimsemesine yol açmıştır.
7.5 Sosyal Şovenizm'in Savunucusu Olarak Trocki
Birinci Dünya Savaşı, II. Enternasyonal oportünistlerinin teşhirini büyük ölçüde
hızlandırdı. Kapitalizmin barışçıl gelişme döneminde ilerici bir rol oynamış olan II.
Enternasyonal partileri, emperyalist dünya savaşının başlamasıyla birlikte gerici bir konuma
geldiler. 'Anayurdu' savunma adına kendi ülke burjuvazilerinin savaş bütçelerine destek
verdiler. Emperyalist savaşta, her ülkenin komünist partisinin kendi ülkesini savunmak
zorunda olduğunu iddia ettiler. Bu görüşe göre Alman proletaryası kendi 'anayurdunu'
savunmak adına Fransız proletaryasının kanını dökmeliydi veya tersi. Bu görüş açıktan
sosyal-emperyalist ve sosyal-şoven bir tezdir. Çünkü burjuvazinin emperyalist amaçları, kendi
'anayurdunu' savunmak adına sosyal-demokrat partiler tarafından desteklenmektedir. Böylece
II. Enternasyonal'e yozlaşma ve burjuvaziyle uzlaşma anlayışı egemen oldu. Bu durum II.
Enternasyonal'in çöküşü demekti.
Emperyalist savaşa karşı komünistler, sosyal-emperyalizm ve milliyetçiliğe varan kendi
burjuvazisini ve 'anayurdunu' savunma anlayışına karşı çıkmakla yetinemezdi. Bu emperyalist
savaşı savunan sosyal-emperyalizm yerine emperyalist savaşa karşı çıkan sosyal-emperyalizm
demektir. Tek doğru ve enternasyonalist yaklaşım emperyalist savaşa karşı iç savaşı yani
kendi burjuvazine karşı savaşı örgütlemektir. Bu emperyalist savaşta kendi hükümetinin
yenilgisini istemek anlamına gelir.
Kendi hükümetinin yenilgisini istemek ve kendi hükümetine karşı savaşmak.
Enternasyonalizmin yolu budur. Sosyal-emperyalizme karşı duruyormuş gibi gözüken ancak
pratikte ona hizmet edenler de, kendi hükümetinin yenilgisine karşı çıkan dolayısıyla bütün
mücadele çağrılarına rağmen özünde pasifist olan sosyal şovenlerdir.
Sosyal-Şovenlere göre kendi ülkesinin yenilgisini istemek, karşıdaki hükümetin zaferini
istemek anlamına gelir. Bu görüşün savunucularından biri olan Trocki'ye göre, hükümetinin
yenilgisini istemek sosyal-yurtseverliğe verilen bir tavizdir:
Rusya'nın yenilgisini istemek "hiçbir nedeni olmayan ve hiçbir biçimde
gerekçelendirilemeyeeek olan, savaşa ve onu yaratan koşullara karşı devrimci mücadele
yerine, mevcut koşullar altında son derece keyfî bir şekilde en ehvenişere yörjnelmeyi koyan
sosyal-yurtseverliğin politik yöntemine verilen bir tavizrjdir." (Trocki, Naşe Slovo No. 105)
Lenin, Trocki'nin belirttiği 'savaşa ve onu yaratan koşullara karşı devrimci mücadele'nin
ne anlama geldiğini şöyle ifade eder:
"İşte Trocki'nin oportünizmi savunmak için her zaman kullandığı kirjbirli safsatalara tipik
bir örnek. 'Savaşa karşı devrimci mücadele', bunndan anlaşılan eğer kendi hükümetine karşı
ve savaş sırasında devrimci eylemler değilse, II. Enternasyonal kahramanlarının kullanmayı
bal ginbi bildikleri boş ve içe-riksiz haykırışlardan biridir. Sadece biraz düşünnmek, bunu
görmeye yeter.
Savaş sırasında kendi hükümetine karşı devrimci eylemler ise, tartışılmaz bir kesinlikle,
böyle bir yenilgiyi sadece istemek değil, aynı zamanda fiilen teşvik etmek demektir, ('Keskin
zekâlı' okurlar için şunu belirtelim: Elbette bu, hiçbir şekilde, 'köprürjleri uçurmak', başarısız
askeri grevler örgütlemek ve genel olarak devrjrimcileri yenilgiye uğratmak için hükümete
yardım etmek anlamına gelmiyor,)" (Lenin, Emperyalist Savaşta Kendi Hükümetinin
Yenilgisi Üzerine)
196
Kendi hükümetinin yenilgisini istemediği sürece savaşa karşı devrimci mücadele
imkansızdır. Çünkü hükümete karşı yürütülen devrimci mücadele fiilen hükümetin yenilgisi
için mücadeledir. Aksini düşünmek ve kendi hükümetine karşı yürütülecek bir devrimci
savaştan vazgeçmek ise açıktan sosyal-emperyalizm ve burjuvaziye uşak olmaktır:
"Troçki safsatalarla kendini kurtarmak istiyor ve üç ağaçlı bir ormannda yolunu şaşırıyor,
Rusya'nın yenilgisini istemek, ona, Almanya'nın zaferini is-temekmiş gibi geliyor (Bukvoyed
ve Zyemkovski, Troçki'yle paylaştıkları bu 'düşünceyi', daha doğrusu bu yanlış düşünceyi çok
darjlıa açık dile getiriyorlar). Ve Troçki bunda 'sosyal-yurtseverliğin yöntemi'ni görüyor!
Düşünmeyi beceremeyenlere yardım etmek için Bern Kararı ('Sosyal-Demokrat' No. 40) şu
açıklamayı yapmıştır: Bütün emperyalist ülkelerde proletarya şimdi kendi hükümetinin
yenilgisini istemelidir. Bukvoyed ve Troçki bu gerçeği atlamayı tercih ettiler ve Zyemkovski
(işçi sınıfına her şeyden önce burjuva akıllarını açıkyüreklilikle ve safdillikle yineleyerek
hizmet eden bir oportünist) şu sözlerle 'güzel bir çam devirmiştir': Saçma, zafer ya
Almanya'nın, ya da Ru-snya'nm olacak ('İzvestiya' No. 2)." (Lenin, Emperyalist Savaşta
Kendi Hükümetinin Yenilgisi Üzerine)
Troçki kendi ülkesinin yenilgisini savunmuyor ve soyut bir 'savaşı yaratan koşullara karşı
mücadele' çağrısı yapıyor. Oys a savaşa karşı mücadele, kendi hükümetinin savaşa katılmasını
engelleme zaten kendi hükümetini zayıflatmak ve yenilgisi kolaylaştırmak anlamına gelir.
Bunu inkar etmek ise sosyal-emperyalizme 'savaşı yaratan koşullara karşı mücadele' çağrıları
eşliğinde göz yummaktır. Troçki bunu savunarak Lenin'in tam da tarif ettiği 'ikiyüzlülüğe'
düşüyor:
(...)
"Devrimci sınıf, gerici bir savaşta kendi hükümetinin yenilgisini istenmek zorundadır.
"Yenilgi şiarının karşıtları, şu apaçık gerçeğin ta gözünün içine baknmak
istemediklerinde kendi kendilerinden korkmaktadırlar: Hükümete karşı devrimci ajitasvonla,
venilginin teşvik edilmesi arasında kopmaz bir bağ vardır. (...)
"Yenilgi şiarını reddetmek, insanın devrimci iradesini boş bir safsatarjya ya da
ikiyüzlülüğe dönüştürmek demektir." (Lenin, Emperyalist Savaşta Kendi Hükümetinin
Yenilgisi Üzerine)
Peki sosyal-şovenlerin yandaşı olan Trocki, kendi hükümetinin yenilgisi şiarı yerine ne
öneriyor:
"Peki, ya bize bu yenilgi "şiarı"nın yerine ne önerilmek isteniyor? "Ne zafer, ne yenilgi"
parolası (Zyemkovski, "İzvestiya" No. 2. No. Fde tüm OK). Fakat bu, "anavatan savunması"
parolasının değişik yazımından başka bir şey değildir! Bu ise, sorunu kendi hükümetine karşı
ezilen sınıfların mücadelesi alanına değil, hükümetler arası savaş alanına taşımak demektir
(bu parolanın içeriğine göre bunlar eski dun ramlarını koruyacak, "pozisyonlarını muhafaza
edeceklerdir)! Bu, burjuvazileri her zaman kendilerinin "sadece" "yenilgiye karşı" müearjdele
ettiklerini iddia etmeye hazır Üve halka gerçekten de bunu anlarjtıyorlarU bütün emperyalist
ulusların şovenizminin haklı çıkarılmasırjdır. "4 Ağustos'ta yaptığımız oylamanın anlamı
şudur: Savaş için değil, yenilgiye karşı", diye yazıyor Alman oportünistlerinin önderlerinden
Eduard David, kitabında. ["Dünya Savaşında Sosyal-Demokrasi", "Vorwärts" Yayınevi,
Berlin 1915. ÜAlm.Red.] Bukvoyed ve Troçki ile birlikte "ÖK'eılar "Ne Zafer, Ne Yenilgi"
parolasını savunurken tümüyle ve bütünüyle David'in zemininde duruyorlar!" (Lenin,
Emperyalist Savaşta Kendi Hükümetinin Yenilgisi Üzerine)
Troçki'nin savunduğu ne zafer ne yenilgi sloganı, kendi hükümetine karşı savaşı inkar
eden böylece sosyal-emperyalizmin yandaşlığına varan bir slogandır:
"Kim 'ne zafer, ne yenilgi' şiarını savunurjyorsa, onun sınıf mücadelesini, 'iç bansın
bozulmasını' savunması ikiyüzlülüktür, o gerçekte bağımsız proleter politikadan vazgeçiyor
ve bürjtün savaşan ülkelerin proletaryasını kesinlikle burjuva bir amaç olan şu amaca tabi
kılıyor demektir: Söz konusu emperyalist hükümetleri yenilgiden korumak. (...)
197
"Kim 'Ne Zafer, Ne Yenilgi' şiarını savunuyorsa, o bilerek ya da bilmeyerek bir
şovenisttir, en iyi ihtimalle uzlaşmacı bir küçük-burjuva, ama her halükârda proleter
politikanın bir düşmanı, bugünkü hükür)metlerin, bugünkü egemen sınıfların bir yandaşıdır.
(...)
"'Ne Zafer, Ne Yenilgi' şiarının yandaşları, fiilen burjuvazinin ve oportünistlerin yanında
yer alıyorlar; işçi sınıfının kendi hükümetlerine karşı uluslararası devrimci eylemlerinin
mümkün olduğuna 'inanmırjyorlar' ve bu tür eylemler geliştirmeye katkıda bulunmak
istemiyorlar." (Lenin, Emperyalist Savaşta Kendi Hükümetinin Yenilgisi Üzerine)
Bir fraksiyondan öteki fraksiyona yaklaşan fraksiyonsuzluğun teorisyeni Troçki'nin
emperyalist savaş konusunda doğru bir tutum alması beklenemezdi. 'Ne zafer ne yenilgi',
partinin burjuvaziye karşı mücadelesini karartan, belirsizleştiren, ve bu işleviyle sosyalşovenizme hizmet eden bir slogandır. Bolşevik Partinin görevi sosyal yurtseverlerden ve
onların Trocki gibi işbirlikçilerinden ayrılmaktır:
"Bence şu anda yapılacak şey, sosyal-yurtseverlerin budalaca 'yetersiz' girişimlerine
katılmak değil (ya da daha beteri örgütlenme komitesi, Trocki ve ortakları gibi sallantıda
olanlarla elbirliği etmek değil) Partimizin çalışmalarına tutarlı ve enternasyonal bir ruhla
devam etmektir." (Lenin, Mektuplar, Evrensel Basım Yayın, Sf. 173, Kollontay'a Mektup, 17
Mart 1917)
Lenin'in dediği gibi Trocki 'bilerek ya da bilmeyerek bir şovenisttir, en iyi ihtimalle
uzlaşmacı bir küçük-burjuva'dır.
7.6 Trocki'den Seçmeler!
Trocki hiçbir zaman tutarlı bir görüşe sahip olmamıştır. Lenin Troçki'nin Polonya Sosyal
Demokrat Partisi üzerine görüşlerini değerlendirirken çok haklıydı:
"İyilik sever Trocki bir düşmandan daha beter! O, "Polonyalı Marksist-ler"in aslında
Rosa Luxemburg'un her makalesiyle hemfikir olduklarına dair kanıtlarını, "özel
konuşmalar"dan (yani Troçki'ye her zaman hayat veren dedikodulardan) başka bir yerden
toplayamazdı. Trocki "Polonyalı Marksistleri", inançlarına ve partilerinin programına bile
saygı gösterecek durumda olmayan onursuz ve vicdansız olarak gösterdi. İyiliksever Trocki!
"Marksizm'in hiçbir ciddi sorununda hiçbir zaman Trocki sağlam görüşlere sahip olmadı,
her zaman şu ya da bu görüş farklılıklarının 'yırtık ve yarıklarına sızdı' ve bu arada bir taraftan
bir tarafa sıçradı" (cilt IV, s.303)
Troçki'nin geçmediği yol yoktur. Bütün bu yolların ortak noktası Bolşev-izm karşıtlığıdır:
"Bildiğimiz Trocki! Her zaman kendine denk: Dolambaçlı yollar adamı, dolandırıcı,
solda görünerek olabildiğince sağa yardım eden biri..." (Lenin, Lenin İsviçre'de, Sf. 151, İnes
Armand'a Mektup)
Böyle büyük bir Bolşevizm karşıtı 'mücadeleye' 'emek' veren Troçki'nin Bolşevizm
geleneğinin son halkası olduğunun iddia edilmesi trajikomik bir durumdur.
Troçki'den seçmeler dedik. Öyleyse 1912 yılında, işçi hareketinin yeniden devrimci bir
kabarış gösterdiği yıllarda Trocki ne yapıyor:
"Buna karşılık kitlelere kendi yavan, entelektüelimsi, Bundcu-Troçkist kuşkuculuklarını:
'devrimin olup olmayacağı bilinmez, ama 'gündemde' reformlar var'ı vaaz edenler U bu kişiler
daha bugünden kitleleri bozuyor ve kitlelere liberal ütopyalar
edivorlar.
"Seçim kampanyasını yarım milyon işçinin devrimci greve girdiği, asker üniforması
giymiş köylülerin ileri unsurlarının soylu subaylara ateş açtığı verili, reel 'şu anki' politik
198
durumun ruhuyla doldurmak yerine U bunun yerine, (çok az 'Avrupalı', çok fazla 'Çinli', yani
demokratik-devrimci olan) bu reel durumu sözümona 'Avrupalı' (bu Tasfiyeciler zaten öyle
Avrupalıdır, ah, öyle iyi Avrupalıdır ki!) 'parlamenter' düşüncelerinden siliyorlar. Fakat bu
durumu, hiçbir yükümlülüğü olmayan bazı lafızlarla bir kenara iterken, reformist seçim
kampanyasını gerçek seçim kampanyası ilan ediyorlar!" (Lenin, Reformistlerin Platformu ve
Devrimci Sosyal-Demokratlarm Platformu, Kasım 1912, Tasfiyecilik Üzerine, Sf. 220)
Yığınların devrimci hareketi söz konusu değilken bol bol 'devrimci mü-cadele'den
bahseden Trocki, yığınların devrimci hareketinin belirtileri ortaya çıktığında devrimin olup
olmayacağının bilinmediğinden dem vurup kitlelere reformları ve "liberal ütopyalar vaaz
ediyorlar".
Trocki Bolşevizme karşı mücadele etmekle kendine göre haklı. Çünkü Trocki,
Bolşevizmin kendi kendini yok edeceğini düşünüyor, belki de umut ediyor:
"Her şeyden önce Troçki'ye teşekkür ederiz: Kısa süre önce (Ağustos 1912'den Şubat
1914'e dek), bilindiği gibi anti-Tasfiyeciliği "yok etme" tehdidinde bulunan ve buna çağıran
F. Dan'ı izlemekteydi. Şimdi artık Trocki, eğilimimizi (ve Partimizi Ü kızmayın yurttaş
Trocki, gerçek bu!) "yok etme" tehdidini savurmuyor, bilakis sadece, onun kendi kendisini
öldüreceği kehanetinde bulunuyor!" (Lenin, Birlik Yaygarasıyla Birliğin Çiğnenmesi Üzerine,
Mayıs 1914)
Lenin, Trocki'nin hayallerini biraz sorguluyor ve şu sonuca ulaşıyor:
"Bu çok daha yumuşak, öyle değil mi? Bu neredeyse 'fraksiyonsuz', öyle değil mi?
Fakat şaka bir yana (Trocki'nin yaptığı dayanılmaz lafazanlığa yumuşak tepki
göstermenin biricik yolu işi şakaya vurmak) 'intiharla ilgili sözler düpedüz bir laftır, boş laftır,
salt 'Troçkizm'dir. (Lenin, Birlik Yaygarasıyla Birliğin Çiğnenmesi Üzerine, Mayıs 1914)
Trocki, çok sayıda işçinin Bolşeviklerden ve Pravda'dan yana tavır almasını işçilerin
'politik olarak tam bir kafasızlığıma bağlıyor, Bolşevik olan işçiler Troçki'ye göre kafasız
işçilerdir, Lenin bu sözlerin yerini tespit etmeye çalışıyor: "tımarhane".
"Tasfiyeeiliğe karşı tavrımız pratikte, hareketin deneyimiyle çürütülü-yorsa, o zaman bu
deneyim incelenmelidir, ki Troçki bunu da yapmıyor, 'Çok sayıda ileri işçi Udiye itiraf
ediyorU bölünmenin gayretli ajanları (bunu "Pravda" akımı çizgisinin, taktiğinin, sisteminin
ve örgütlenmesinin gayretli ajanları diye okuyun) haline geliyorlar.'
"Neden böyle üzüntü duyulacak ve Troçki'nin itirafına göre deneyimle doğrulanan, ileri,
hem de çok sayıda ileri işçinin "Pravda"dan yana tavır alması gibi bir olgu görülüyor?
"Bu ileri işçilerin "politik olarak tam bir kafasızlığı" sonucunda, diye yanıt veriyor
Troçki.
"Troçki için, beş yurtdışı fraksiyonunun tümü için ve Tasfiyeciler için olağanüstü gönül
okşayıcı bir açıklama, söylenecek bir şey yok. Troçki, tarihsel olayları "bir uzmanın bilge
ifadesiyle", kulağa hoş gelen dolgun ve tınlayan sözlerle, kendisi için gönül okşayıcı biçimde
açıklamayı pek sever. Eğer "çok sayıda ileri işçi" Troçki'nin çizgisiyle uyum içinde olmayan
bir politik çizginin ve Parti çizgisinin "gayretli ajanları" haline geliyorsa, Troçki bu sorunu hiç
utanmadan bir çırpıda ve anında hallediyor: Bu ileri işçiler "politik olarak tam bir kafasızlık
durumunda" bulunuyorlar, o, yani Troçki ise, politik olarak sağlam, berrak ve doğru bir çizgi
"durumunda" bulunuyor herhalde!... Ve Troçki göğsünü gururla gererek, fraksiyonculuğa
karşı, çevreciliğe karşı, aydınların işçilere kendi iradelerini dayatmak istemelerine karşı
gürlüyor!
"Gerçekten de insan, bu tür şeyleri okuduğunda, ister istemez, bu sözler herhangi bir
tımarhaneden mi geliyor acaba diye soruyor." (Lenin, Birlik Yaygarasıyla Birliğin
Çiğnenmesi Üzerine, Mayıs 1914)
199
7.7 Troçki'nin 'Leninist' Geçmişi!
"üç devrim göstermiştir ki, siyasetim, sürtüşme ve polemiklere rağmen, esas olarak
Lenin'in siyasetiyle aynıdır." (Trocki, Stalin'in Cinayetleri, Sf. 178)
Üç devrim göstemiştir ki, Lenin (Ekim devrimi ve sonrasındaki anlaşmazlıkları da
sayarsak) üç devrim boyunca Trocki'yle mücadele etmiştir.
Bunca kaynak ve belgeye rağmen Troçki'nin kendi fikirlerini Lenin'e mal etme çabası
anlamsız kalıyor, Troçki görüşlerim Lenin'in görüşleriyle aynıydı derken diğer yandan birçok
görüş ayrılığını, ve karşıt kamplara iten farklılıkları göz ardı edemiyor. Etmesine imkan yok
çünkü Bolşevizm'in tarihi Menşevizme ve parti aleyhtarı görüşlere karşı mücadeledir, Troçki
Menşevik-lerdan ayrılmış olduğu zamanlarda Menşeviklerle ortak hareket etmiş, onların
teorik/taktiksel cephaneliğinden yararlanmıştır. Tasfiyecilerle yıllarca ittifak yapmış, sonunda
tasfiyeciliğin reformist ve sosyal-şevenist platformunu benimsemiştir,
Trocki'nin Leninist olduğunu söyleniyor. Bunu Troçki'de söylüyordu. Ekim devriminden
sonra Leninizm'in dünya ölçeğinde kazandığı saygı birden herkesi Leninist adını almak
zorunda bırakmıştı. Bu furyadan Troçki de payını almak istiyordu. Kendini Leninist,
geçmişini de Leninizm'e yakın ilan etti. Geçmişteki tüm karşıtlıklarda Lenin haklıydı dedi:
"Taktik açıdan ya da örgütsel olarak Lenin'le çelişkili tavır aldığım hemen her durumda,
en azından en önemli durumların hepsinde o haklıydı." (Troçki, Sürekli Devrim, Sf. 48)
Bütün anlaşmazlıklarda (Troçki hepsinden vazgeçemez; en azında en önemlilerinde)
Lenin haklıydı. Yaklaşık 15 yıllık bir teorik/ideolojik mücadele sonrasında her konuda Lenin
haklıydı demekle Leninist olunur mu? Ciddi bir özeleştiri, eğer hatalar kavrandıysa bunların
açıkça ortaya konulması gerekmez mi? Troçki bunu yapmıyor... Hepsinde Lenin haklıydı
diyerek konunun üzerinden atlıyor. Çünkü eski görüşlerinin büyük bir kısmını Ekim
devriminin sonrasında muhafaza ediyor.
Trocki'nin görüşleri Lenin'in görüşlerine yakınmış. Şu yakın görüşlerden bir kaçma
bakalım:
"Leninizm'in tüm yapısı bugün yalan ve tahrifat üzerine kurulmuştur ve kendi yıkımının
zehirli tohumunu içinde taşımaktadır. (...) Rus işçi hareket-indeki her geri kalmışlığı
sömürmeyi meslek edinmiş olan bu adamın, sistematik olarak kışkırttığı alçakça kavga;
insana delice bir şeytanlık gibi geliyor" (Troçki, Menşevik Çaydze'ye Mektup, 1913, Alt
Çizgiler Bizim)
Troçki Leninizmi böyle tanımlıyor. Lenin'le yakınlığı var ama hem kişisel/ahlaki hem de
ideolojik olarak ilginç bir yakınlık!
İşte bu 'teorisyen' dünya devriminin savunucu imiş. Troçki, sosyalizmin temsilcisi imiş.
SSCB'ye, sosyalizmin ilk zaferini kazandığı ülkeye teslimiyetçiliği dayatmak isteyen, bu
karşı-devrimin gönüllü veya gönülsüz ajanı Troçki. Troçki, iddia edilenin aksine Bolşevizm
geleneğinin son halkası değil karşıdevrimin sosyalizmi boğmak için kullandığı parlayan
zinciridir. Trocki'nin sözleri yaldızlıdır, ikiyüzlülüğün üstünü süslü sözlerle kapatılır:
"Fraksiyonsuzluk bayrağı altında Troçki, Rusya'daki işçi hareketi zemininden yoksun
olan özellikle düşünce yoksunu bir yurtdışı fraksiyonunu temsil etmektedir. Parlayan herşey
altın değildir, Troçki'nin laflarında çok parlaklık ve gösteriş var, fakat içerik yok."
Lenin Troçki'yi yakından tanır ve üzerinde konuşulmaya değmeyecek bir tip olarak
tanımlar, Lenin'in Trocki üzerine konuşmasının sebebi onu genç işçi kuşakların
tanımamasıdır:
"Rusya'daki Marksist hareketin eski katılımcıları Troçki figürünü çok iyi bilirler ve onlar
için onun hakkında konuşmaya değmez. Fakat genç işçi kuşağı onu bilmiyor, ve onun
200
hakkında konuşmak gerekir, çünkü o, gerçekte aynı şekilde Tasfiyecilikle parti arasında
yalpalayan beş yurtdışı grupçuğunun tümü için tipik olan bir figürdür," (Lenin)
Ve Lenin'den Troçki'nin tarihi:
"Eski 'Iskra' zamanında (1901-1903) yalpalayan ve "Ekonomistler"den "Iskracılar"a,
Iskracılardan Ekonomistlere geçen bu kişilere 'Tuşino firarileri' damgası vurulmuştu... 19011903 yıllarında Troçki, ele avuca sığmaz bir 'Iskra' taraftarıydı...1903 sonunda Troçki bu kez
ele avuca sığmaz bir Menşevik olmuştu, yani 'Iskra' taraftarlığından 'Ekonomistlere' geçmişti;
...19041905 yılında Menşeviklerden ayrılıp yalpalayan bir tutum alarak kah (Ekonomist)
Martinov ile birlikte çalışır, kah kaba-solcu "sürekli devrim'l ilan eder. 1906-1907 yıllarında
Bolşeviklere yakınlaşır, 1907 ilkbaharında ise Rosa Luxemburg ile dayanışma içinde
olduğunu açıklar.
"Dağılma döneminde uzun 'fraksiyon olmayan' yalpalamalardan sonra yeniden sağa sapar
ve 1912 Ağustos'unda Tasfiyecilerle bir blok oluşturur. Şimdi yine onlardan ayrılıyor, fakat
meselenin özü itibariyle onların zavallı düşüncelerini tekrarlıyor.
"Bu tür tipler, ...bir akım, bir grup, bir fraksiyon, tek sözcükle bir 'güç', olarak görünmek
için yeterince 'yer bulduğu' dünün tarihsel oluşumları ve formasyonlarının enkazı olarak
tipiktir.
"Genç işçi kuşağının Rusya'nın modern işçi hareketinin deneyimine herhangi bir biçimde
güvenmek istemeyen, inanılmaz iddialarla ortaya çıkan kişilerin ne mal olduğunu tam olarak
bilmesi gerekir." (Lenin)
Trocki ve Troçkizm'in tarihi Bolşevizme karşı savaşın tarihidir. Sosyalizme karşı savaşan
oportünizmin, sosyalizmin inşası sırasında ise sosyalizme karşı burjuva revizyonizminin
temsilcisidir.
201
Bölüm 8
Ekim Devriminden Lenin'in Ölümüne Kadar Trockizm
8.1 Trocki'nin Bolşevik Partiye Girişi
Ekim devriminden önce Bolşevizm karşıtı bir mücadele içinde olan Trocki nasıl oluyor
da Ekim devriminden sonra parti merkez komitesinde yer alıyor diye sorulabilir. Bu soruya
cevap verebilmek için 1917 Şubat devriminden itibaren Trocki'nin tutumundaki (geçici)
değişikliğe bakılmalıdır.
1917 Şubat'ında gerçekleşen burjuva devrimde güçler dengesinin sonucu olarak
proletarya ve köylülüğün devrimci demokratik diktatörlüğü değil burjuva diktatörlüğü ortaya
çıkar. Proletarya, köylülüğe önderlik ederek iktidara gelebilecek sınıf bilincini gösterememiş,
bu yüzden iktidarı burjuvazi ele geçirmiştir. Burjuva devrim bir yönüyle gerçekleşmiştir.
Bolşevik parti yasal zemine çıkmış, Sovyetler içerisinde açıktan çalışma yürütür duruma
gelmiştir. Rusya, Sovyetlerin yarı-iktidarı nedeniyle dünyanın en özgürlükçü ülkesi
durumundadır. Ancak burjuva devrimin temel talepleri olan büyük toprak sahiplerinin
toprağının ulusallaştırılması, emperyalist savaştan çıkılması, ulusların kendi kaderlerini tayin
hakkı ve daha bir çok demokratik önlem gerçekleştirilmemiştir. Bu yönüyle gerçekleşen
burjuva devrim yarım kalmıştır.
Her dönemeç parti içinde farklı görüşlerin ortaya çıkmasına neden olur, iyi unsurlar
çelikleşir, kötüler ise temizlenir. Bu kaçınılmazdır. Önemli olan her dönemecin parti
kadrolarında bir eğitim süreciyle birleştirilmesi ve bu süreçten en büyük birliktelikle
çıkılmasıdır. 1917 Şubat devriminden sonra Bolşevik kadrolar arasında burjuva devrimin
sonuna kadar götürülmesi genel bir eğilimdi. Lenin'in Rusya'ya dönüşü ve Nisan tezleri ile
Bolşevikler, burjuva devrimden sosyalist devrime geçişi benimsedi. Troçki'nin tezi sabitti.
Şubat devriminden önce de sonra da sürekli devrim anlayışı gereği çarpık bir sosyalist devrim
sloganını savunuyordu. Ekim devriminden sonra Rusya'da sosyalist devrimi savunan tek ciddi
güç Bolşeviklerdi. Trocki bu nedenle Ekim Devriminden 3 ay önce Bolşeviklere katıldı.
Troçki'nin Bolşeviklere katılması onun, yıllardır süren anti-Bolşevik tavrından vazgeçtiği
anlamına gelmiyordu. O soyut bir sosyalist devrimi savunuyordu. Bu soyutluk, Şubat
devriminden sonra nesnel koşulların olgunlaşmasında somutluk kazandı ve Trocki geçici
olarak Bolşeviklerle birleşti. Lenin'in dediği gibi Trocki bir 'taraftan bir tarafa' sıçrıyordu. Bu
sefer de Bolşeviklerle bir araya gelmişti. Trocki sosyalist devrimi savunuyordu ancak bir
Bolşevik olarak bakmıyordu. Trocki'ye göre sosyalist devrimde köylülükle ittifak yapılmayacaktı, tersine proletarya köylülükle çetin çatışmalara girecekti. Oysa Bolşeviklerin
sosyalist devrim sloganı proletarya ile yoksul köylülüğün diktatörlüğüydü. Trocki bu
oportünistçe görüşlerini terk etmedi ama bir süre için geri plana itti ve sakladı. Bu onun
Bolşevizme yaklaştığı bir kesittir. Ekim devrimine 3 ay kala Bolşeviklere katıldı. Ekim
devriminden yaklaşık 1 ay sonra anti-Bolşevik tutumuna geri dönmeye başladı.
Troçki'nin Merkez Komitesinde yer alması onun tutarlı bir Bolşevik olduğu anlamına
gelmediğini söylemiştik. Bunu kanıtlamaya bilinen bir örnekle ortaya başlayalım. 1917 Ekim
ayının başlarında Bolşevik partinin gündeminde ayaklanma konusu vardı. Lenin ve
Bolşeviklerin büyük çoğunluğu ayaklanmanın zamanı olduğunu, bu fırsatın kaçırılmasının
proletaryaya ihanet anlamına geldiğini belirtiyordu. Kamenev ve Zinoviev ise ayaklanma için
koşulların uygun olmadığını, en azından Sovyet kongresinin beklenmesi gerektiğini
söylüyorlardı. Bu düşüncelerini Merkez Komite içerisindeki tartışmaların dışına çıkarıp
burjuva yayın organlarında açıkladılar. Bu Bolşeviklerin ayaklanma hazırlıklarını hükümete,
burjuvaziye ve tüm karşı-devrimei güçlere haber vermek, onları önlem almaya çağırmak
anlamına geliyordu. Kısacası Parti içinde kalması gereken (ayaklanma gibi hayati önemde) bir
bilgiyi burjuvaziye vermek proletaryaya ihanet demekti. Lenin, Kamanev ve Zinov-iev'in
ihanetiyle ilgili şöyle der:
202
"Son derece önemli, yaşamsal bir sorun üzerinde, bunalımlı 20 Ekim gününün
öngününde, iki 'gözde bolşevik', partiye yabancı basında ve üstüne üstlük, bu konuda işçi
partisine karşı burjuvaziyle yan yana yürüyen bir gazetede, parti merkezinin yayınlanmamış
bir kararma saldırıyor!
"Ancak bu müdahale, 1905-1907'de parti-dışı basında yer alan ve partinin öylesine sert
biçimde kınadığı, Plehanov'unkiler de olsa bütün müdahalelerden bin kez daha aşağılık ve bir
milyon kez daha zararlı bir saldırı! O zaman yalnızca seçimler söz konusu idi, oysa bugün
iktidarın alınması ereğiyle ayaklanma sözkonusu!(...) Kerenskiler'in önünde, yayınlanmamış
bir karara karşı çıkmaktan daha kötü bir grev kırıcıları, daha kötü bir hainler davranışı düşünülebilir mi?" (Lenin, Ekim Devrimi Dosyası, Sf. 161)
Kamanev ve Zinoviev'in davranışını 'grev kırıcılık', daha da ötesi proletaryanın iktidarı
alması söz konusuyken alman 'hain'ce bir tutum ve ihanettir, Lenin artık Kamenev ve
Zinoviev'i yoldaş saymadığını ve onların partiden atılması için elinden geleni yapacağını
belirtir:
"Eğer eski yoldaşlarla geçmiş ilişkilerim nedeniyle, onları kınamakta du-raksayacak
olsaydım, kendimi lekelenmiş olarak görürdüm. Artık onları yoldaş saymadığımı ve partiden
çıkarılmaları için merkez komitede de, kongrede de bütün gücümle savaşım vereceğimi
açıkça söylüyorum." (Lenin, Ekim Devrimi Dosyası, Sf. 161)
Başka bir mektupta:
"İşte sözün bütün anlamıyla bir grev kırıcılar eylemi. Olanaklı olduğu zaman (bölünme
tehditleri karşısında) her şeyi yayınlama hakkımı saklı tutarak, iki grev kırıcısının partiden
çıkarılmasını işte bu nedenle istiyorum." (Lenin, Ekim Devrimi Dosyası, Sf. 167)
Kamanev ve Zinoviev'in grev kırıcılığı ve proletaryaya (sınıf mücadelesinin en belirleyici
anında) ihaneti karşısında Lenin derhal partiden atılmalarını ister. Ancak Kamanev ve
Zinoviev partiden atılmak bir yana Lenin'in ölümünden önce ve sonra Merkez Komite
üyeliğine devam eder. Lenin de bunu kabul eder. Çünkü Kamanev ve Zinoviev özeleştiri
vermiş ve hatalarını kabul etmişlerdir. Bolşevik Partisi bu özeleştiri ve 'samimiyet' üzerinden
Kamanev ve Zinoviev'i partiden atmaktan vazgeçmiştir.
Bu en uç örnek bile partiye karşı açık ve samimi olunduğunda, hatalar yoldaşça kabul
edildiğinde Bolşevik partinin yoldaşlarına ne kadar değer verdiğini gösteriyor. Kamanev ve
Zinoviev'in partiden atılmamaları, Bolşevik partinin büyüklüğünü ve yoldaşlarını elinin
tersiyle itmeyip onları kazanmak için (eğer samimiyet sözkonusu ise) sonuna kadar çaba
harcadığını gösterir. Kamanev ve Zinoviev yetenekli ve parti için önemli kadrolardı. Ama Kamanev ve Zinoviev'in partide kalmaları onların tutarlı bir Bolşevik oldukları anlamına gelmez
(olmadıklarını ilerleyen yıllarda göstermişlerdir).
Trocki'nin durumu da benzer bir durumdur. Trocki kendi oportünist görüşlerinden bir
süreliğine uzaklaştığında (gizlediğinde) Bolşevik Parti onu kabul etmiştir. Trocki yanlış
görüşlerine rağmen Bolşevik parti için önemli ve yetenekli bir kişiydi. Partiye girme talebi,
Bolşevizmin ilkelerini kabul konusunda bir özeleştiriydi. Tıpkı Kamanev ve Zinoviev'in
partide kalmaları gibi... Ancak Trocki, Bolşevik partiye girmesine, Merkez Komitede yer
almasına rağmen asla tutarlı bir Bolşevik olmamıştır.
Kolektifleştirme sırasında kapitalizmin devamını savunan Buharin de Merkez
Komitedeydi. Merkez Komitede yer almak her zaman tutarlı bir Bolşevik olunduğunu
göstermez. Tutarsız ve bir dönem Bolşevizm'e yakınlaşmış isimler de Merkez Komitede yer
almıştır. Merkez Komitede yer almak bir süre için olsa da Bolşevizm'in pratiğiyle
birleşildiğini gösterir. Bu birleşme Trocki için çok kısa sürmüştür...
203
8.2 Trocki Hakkında Efsaneler
Ekim devrimi sırasında ve sonrasında Troçki'yle ilgili doğu masalları türünde birçok
efsane vardır. Bu efsanelere göre Trocki, Ekim devriminin 'biricik' öneri, kızıl ordunun 'baş
kişi'dir. Bunlar Trocki'nin 'edebi metinleri'yle de destekleniyordu. Söylentilerden birincisiyle
başlayalım.
John Reed'in 'Dünyayı Sarsan On Gün' adlı kitabında 1917 Ekim devriminden önce
Bolşevik Parti merkez komitesinin tamamına yakınının ayaklanmaya karşı olduğu söyleniyor.
Bu dönemde toplanan merkez komitesinin oturumlarından birine dalan bir işçi 'ayaklanmaya
karşı çıkıyorsunuz ama ben size söyleyeyim ki, ayaklanma her şeye rağmen yine de olacak'
diyor. Ve merkez komite ayaklanma kararını, oturuma girip bağıran bu işçinin baskısıyla
alıyor. Evet John Reed'in karşı devrimci Zuhanov'dan etkilenerek yazdığı kitabında bunlar
yazıyor. Trocki'de bunu destekleyerek 1917 Ekim öncesinde partinin bu konu üzerinden
bölünme tehlikesi yaşadığını söylüyor ve durumu büyük ölçüde abartıyor. Böylece Trocki
ayaklanma karşıtlarına karşı 'yılmaz' bir savaş yürütmüş oluyor ve ayaklanmanın mimarı
olarak öne çıkıyor.
Öncelikle John Reed'in Bolşevik Partinin Merkez Komite toplantısının bilgisine sahip
olması imkansızdır. Gerçekler, bilindiği üzere bu masalda anlatılan gibi değildir. Merkez
Komitenin 10 Ekim (23 Ekim) tarihli oturum tutanaklarına göre; oturumda bulunanlar Lenin,
Zinoviev, Kamanev, Stalin, Trocki, Sverdlov, Uritski, Jerzinski, Kollontay, Bubnov,
Sokolnikov, Lomov. Güncel durum ve ayaklanma sorunu görüşülüyor. Lenin'in ayaklanma
üzerine önergesi oylanıyor. Karar 10'a karşı 2 oyla almıyor.
Kamanev ve Zinoviev ayaklanma konusunda, birkaç günlük bir karşı çıkıştan sonra
Merkez Komitenin kararma uyuyorlar. 16 Ekim (29 Ekim) Merkez Komite üyeleri, Petrograd
Komitesi temsilcisi, askeri örgüt, işletme komitelerinin, sendikaların, demiryolcuların
temsilcilerinin bulunduğu bir oturum düzenleniyor, Lenin'in ayaklanma üzerine önergesi
burada 2'ye karşı 20 oyla kabul ediliyor. Burada ne giren bir işçinin Merkez Komite
üyelerinin çoğunluğunun fikrini değiştirmesi, ne de Trocki'nin iddia ettiği gibi büyük bir
bölünme tehlikesi vardır. Merkez Komite üyelerinin ve Partinin büyük çoğunluğunun fikri
ayaklanmadan yanadır, fikir ayrılıkları kısa sürede ortadan kaldırılmıştır, Trocki'nin yazdığı
tarih, saydığı paralardan bir destesini cebine atmayı hayal eden veznecinin tutumudur.
İkinci efsaneye göre Trocki, Ekim devriminin 'büyük önderi', zaferin 'en büyük mimarı',
iç savaşın 'kahraman savaşçı'sıdır, Trockistler, Trocki'yi Ekim devriminin en büyük
yaratıcılarından birisi olarak selamlarlar, İlginç: ekim devriminden 3 ay önce Bolşevik partiye
katılan Trocki, birden ekim devriminin 'en büyük yaratıcılarından birisi oluyor. Oysa Ekim
devriminde daha yeni bir parti üyesi sayılan Trocki, ne partide ne Ekim devriminde özel bir
rol oynayamazdı. Çünkü Trocki'de her sorumlu parti fonksiyoneri gibi Merkez Komitesi ve
onun organlarının iradesini yerine getirdi. Zaten Bolşevik parti mekanizmasında bu iradenin
dışına çıkılması düşünülemez. Bu yüzden Trocki, Bolşevik Partisi Merkez Komitesinin
iradesini yerine getirmiştir. Trocki'nin 'özel rölü' ve 'devrimin esin kaynağı' söylentileriyle
ilgili Stalin şöyle söyler:
"Bu elbette, Ekim ayaklanmasının esin kaynağı yoktu demek değildir. Hayır, onun esin
kaynağı ve önderi vardı. Ama bu, ayaklanma sorununun karara bağlanmasında verdiği
önergeler Merkez Komitesince kabul edilen Lenin'den, Trocki'nin iddiasının tersine,
ayaklanmanın gerçek esin kaynağı olmasını il-legalitenin önleyemediği Lenin'den başkası
değildir. Ayaklanmanın esin kaynağının, Partinin önderi V. I. Lenin olduğu apaçık gerçeğini
bütün illegalite üzerine gevezelikle ört bas etmeyi istemek budalalıktır ve gülünçtür." (Stalin,
Eserler, 6. Cilt, Sf. 297)
Trockistlerin söyledikleri gibi Ekim ayaklanmasının 'esin kaynağı' Trocki değildir.
Merkez Komitesinin 16 Ekim (29 Ekim) tarihli oturumunun tutanaklarına tekrar bakacak
olursak; ayaklanmanın bütün örgütsel işlerini yönetecek pratik merkez seçiliyor. Bu merkeze
Sverdlov, Stalin, Jerzinski, Bubnov, Ur-itski olmak üzere 5 kişi seçiliyor. Pratik merkezde
204
Ekim devriminin 'biricik esin kaynağı', 'baş kişisi' olan Trocki yer almıyor. Ne kadar garip
değil mi? Trocki'nin özel rolü, gözükmeyen, örgütsel, politik ve ideolojik bir karşılığı
bulunmayan bir rol olmalı. Bu 'özel rolü' bir tek yetkin kavrayışlı Trockist-lerimiz görüyor.
Trocki üzerine efsanelerden bir diğeri de Trocki'nin iç savaştaki rolü üzerinedir.
Öncelikle şunu belirtmek gerekir, Trocki elbette iç savaş sırasında önemli görevler almış, bir
kısmından başarıyla çıkmıştır. Ama Trocki, iç savaş sırasında genel olarak Merkez Komitenin
iradesinin bir temsilcisi durumundadır. Yoksa kendi kafasına göre Kızıl Ordu'nun bir kısmını
yöneten ve sosyalizmi tek başına kurtaran bir 'kahraman' değildir. Evet, Trocki iç savaş
döneminde savaşmıştır, hatta iyi savaşmıştır. Ama tek başına Trocki savaş-mamıştır. Binlerce
Bolşevik, milyonlarla ifade edilen emekçi yığınlar iyi savaşmıştır. Proletaryanın önderleri,
yiğit evlatları, kendilerini sosyalizme adamış militanlar iyi savaşmışlar ve pek çoğu da bu
uğurda şehit olmuştur. Lenin, Stalin, Sverdlov ve tüm Bolşevikler iyi hem de çok iyi
savaşmışlardır,
Trocki iç savaşta iyi savaşmıştır ama büyük Bolşevik önderler kadar değil. Ölümcül
hataları da olmuştur. Örneğin 1919 yazında Kızıl ordu birlikleri Kol-çak'a saldırırken, Trocki
birliklere Kolçak'a bazı bölgeleri bırakmayı öneren bir planı Merkez Komiteye sunar. Merkez
Komite Trocki'nin bu ölümcül planı reddeder. Bunu üzerine Trocki istifa eder. Ama Merkez
komite Trocki'nin istifasını kabul etmez. Trocki'nin planından yana olan Başkomutan Vatsetis
istifa eder yerine yeni başkomutan Kamanev gelir. Trocki bundan sonra Doğu cephesi işlerine
doğrudan katılamaz.
1919 güzünde Denikin'e karşı saldırı başarısızlığa uğrar. Trocki Güney cephesinden
Merkez Komitesinin bir toplantısına çağrılır. Merkez komitesi toplantı sonunda güney
cephesine yeni fonksiyonerler gönderme ve Trocki'yi görevden alma kararını alırlar. Yeni
fonksiyonerler Trocki'nin güney cephesindeki işlere karışmamasını talep ederler. Güney
cephesineki operasyonlar bir süre Trocki olmadan ilerler.
1918 Temmuzunda iç savaş sırasında (henüz Trocki-Stalin arasında bir polemik dahi
mevcut değilken) Stalin Lenin'e yazdığı mektupta şöyle söyler:
"Eğer Trocki, düşünmeksizin her yana Trifonov'a (Don Bölgesi), Avto-nomov'a (Kuban
Bölgesi), Koppe'ye (Stavropol), (tutuklanmayı hak etmiş olan) Fransız misyonu üyelerine vb.
vekalet dağıtırsa, o zaman bir ay içinde burada, Kuzey Kafkasya'da her şeyin yıkılacağı ve bu
bölgeyi kesin olarak kaybedeceğimiz garantidir. Trocki ile bir zamanlar Antonov ile olanların
aynısı oluyor. Onun kafasına, yerel fonksiyonerlerin bilgisi olmadan hiçbir atamanın
yapılamayacağını, aksi taktirde bunun Sovyet iktidarı için bir skandal olacağını sokun."
(Stalin, Eserler, 4. Cilt, Sf. 117, Lenin'e Mektup)
Trocki'nin iç savaşta kimseye danışmadan yaptığı atamalar, bürokratik tutumları,
Bolşevik önderlere karşı düşmanca tavırları, 'tutuklanmayı hak etmiş olan Fransız misyonu
üyelerine' verdiği vekaletler parti içinde ciddi rahatsızlıklara neden olmuştur. Yukarıda
belirttiğimiz gibi zaman zaman görevden alınmıştır, 1919 yılında Partinin 8. kongresinde eski
'sol komünistler'in ağırlıkta bulunduğu askeri muhalefet grubu oluştu. Bu grup, Troçki'nin
bürokratik ve düşmanca tutumundan rahatsız olan dürüst askeri delegeleri de kendine
yedeklemişti. Asgari delegelerin çoğu "Troçki'nin iç savaşta açıktan açığa ihanet halinde olan
eski Çarlık ordusu askeri muhafızlarının önünde eğilmesinden ve ordudaki eski Bolşevik
kadrolara karşı küstah ve düşmanca davranmasından hoşlanmıyordu". Kongre'de Troçki'nin
cephedeki uygulamalarından örnekler sıralandı. Ancak askeri muhalefet düzenli orduya geçişe
ve bunun gerektirdiği önlemlere karşı çıkıyordu. Bu yüzden yanlış bir mevzideydi. Lenin ve
Stalin buna karşı kongrede savaştılar. Aynı zamanda Troçki'nin dürüst askeri delegelerin
tepkisini çeken tutumu da mahkum edildi.
Trocki, efsanelerin ve Troçkist masalcıların söylediğinin aksine kızıl ordunun ve iç
savaşın 'biricik' kahramanı değildir. Trocki iç savaşta küçümsenmeyecek katkıları (aynı
zamanda küçümsenmeyecek zararları da) olan parti fonksiyonerlerinden birisidir.
205
Daha devam edilebilir. Yenileri eklenebilecek bu efsaneler üzerinde konumuz gereği
daha fazla durmayacağız.
8.3 Trocki, Brest-Litovsk ve Sendikalar
1917 Ekim devriminden sonra Sovyet hükümetinin ilk kararlarından birisi tüm dünya
devletlerine barış çağrısı yapmak oldu. Çağrı İngiltere, Fransa ve müttefikleri tarafından kabul
görmedi. Sovyet hükümeti, Avusturya ve Almanya ile barış görüşmelerine başladı.
Ateşkes anlaşması 5 Aralık'ta imzalandı. Almanya emperyalistlerinin barış anlaşması çok
ağırdı. Ancak 4 yıldır Çarlık Rusya'sı için savaşan Rus askerlerinin büyük kısmı cepheleri terk
etmişti. Bolşeviklerin önderliğinde proletarya ve müttefiki yoksul köylülük daha yeni iktidara
gelmişti. Ülke ekonomisi ve ordusu kapitalizmin ve savaşın bıraktığı yıkıntı içindeydi. Bu
koşullarda bir savaş Sovyet iktidarı için kaçınılmaz bir yıkım demekti. Sovyet hükümetinin
iktidarını sağlamlaştırmak, Kızıl Orduyu hazırlamak, ülkede kontrolü ele almak için zamana
ihtiyaç vardı. Bu yüzden Alman emperyalistlerle çok ağır koşullar dayatılsa bile barış
imzalanmak zorunluydu. Aksi Sovyet iktidarının yıkılması anlamına gelecekti.
İktidardan indirilen Menşevikler, Sosyal-devrimeiler Bolşeviklerin barış planına karşı
ülke içinde kampanya başlattılar. Her zamanki gibi Rus emperyalizminin çıkarlarını
yansıtarak savaşı devam ettirmek istiyorlardı. Yaldızlı
'Alman emperyalizmine karşı savaş' sloganıyla savaşı haklı çıkarmaya çalışıyorlardı.
Sloganları 'devrimci savaşa devam'dı.
Almanya ile barış görüşmeleri ve Brest-Litovsk anlaşması Bolşevik parti içinde fikir
ayrılıkları yarattı ve parti içinde 'sol' komünistler grubu ortaya çıktı.
Bu grubun önderliğini Buharin yapıyor, Trocki'de grubun fikirlerini büyük oranda
paylaşıyordu. 'Sol' muhalefet, Almanlarla bir barış imzalamanın teslimiyet anlamına geldiğini,
'Anayurdu savunmak' için savaşa girilmesi gerektiğini savunuyordu. Bu, daha ordusu bile
bulunmayan Sovyet hükümetinin intiharı anlamına geliyordu. 'Sol' komünistlerle aynı fikirde
bulanan Menşevikler ve Sosyal-devrimcilerin de amacı buydu.
Trocki'nin görüşü biraz daha farklıydı. Trocki, Lenin'in önerdiği "hemen barış" sloganını
kabul etmiyor, diğer yandan Buharin'in grubuna yakın duruyordu. Böylece iki arada kalan,
güya her iki sloganı da (hem Lenin'in hem Buharin'in) kabul etmeyen 'ne savaş ne barış'
sloganını uygun buluyordu. Bu Trocki'nin emperyalist savaş sırasında Lenin'in sosyalşovenist dediği 'ne zafer ne yenilgi' sloganına benzer bir slogandı. Tıpkı 'ne zafer ne yenilgi'
sloganı gibi asıl hedefi gizliyor ve sözde tarafsızlık adına karşı-devrime hizmet ediyordu. 'Ne
savaş ne barış' sloganı, Sovyet hükümetinin zaman kazanmasını engelleyen, Alman
emperyalistleriyle savaşı kışkırtan bir taktikti. Çünkü Alman emperyalistleri barış olmadığı
sürece savaşa devam edeceklerdi. Bu yüzden Trocki'nin 'ne savaş ne barış' sloganı 'sol'
komünistlerin, Menşevik-lerin ve Sosyal-devrimcilerin savaş sloganından farksızdı. Trocki 'ne
barış ne savaş' sloganını şöyle tanımlıyor:
"Brest'te yapmış olduğum öneri konusunda, sonraları bana karşı yöneltilmiş olan
eleştiriler, bu önerinin yapıldığı yeri ve zamanı kasten görmezden gelerek, ondan zırvaya
kadar varan evrensel bir formül çıkarmışlardır. 'Ne barış ne savaş', daha doğrusu 'ne barış
sözleşmesi ne savaş' sözleriyle anlatılmak istenen durumda, tabiat dışı bir şey bulunmadığına
dikkat etmemişlerdir. Bizim, bu gün bile, dünyanın en büyük devletlerinden ikisi ile, bu arada
Birleşik Devletler ve Büyük Britanya ile durumumuz böyledir. Evet, böyle olmasını isteyen
biz değildik, ama ister bizden ister karşıdan gelsin durum budur. Üstelik 'barışsız ve savaşsız'
bir tutumu kendi isteğimizle sürdürdüğümüz Romanya gibi bir devlet de var ortada. Bana,
kendilerine çok zırva gibi gelen evrensel bir formülü yakıştırarak beni eleştirenler, şaşılacak
bir şey, SSCB'nin bu gün birçok ülkeyle arasındaki ilişkileri belirleyen 'zırva' formülü
tekrarlamaktan başka bir şey yapmadıklarını anlamamaktadırlar." (Trocki, Hayatım, Sf. 416)
206
Trocki 'ne savaş ne barış' durumunun sıkça karşılaşılan bir durum olduğunu söylüyor.
İngiltere ile olan durumun 'ne savaş ne barış' olması bir yana Almanya ile imzalanacak barış
sözleşmesi tamamen farklı bir konudur. Koşullar baştan sona farklıdır. Alman emperyalistleri
ülkenin içlerine kadar girmişler, yeni bir saldırıyla tehdit ediyorlar. Yeni bir saldırı Sovyet
iktidarının yıkılması demek.
Bu durum zaten hayata geçti. Trocki'nin taktiği yeniden bir Alman saldırısına neden oldu.
Lenin, Stalin ve Merkez Komite üyelerinin çoğunluğu 'derhal barış' yönünde karar almıştı.
Brest-Litovsk'ta Sovyet delegasyonunun başında bulunan Trocki ise Bolşevik Partisinin kesin
direktiflerini haince çiğnedi. Trocki Alman heyetine Sovyet Cumhuriyetinin barış imzalamak
istemediğini, ama aynı zamanda Sovyet Cumhuriyetinin Almanlara karşı savaşmayacağını ve
ordularını terhis edeceğini söyledi. Bu tam da Alman emperyalistlerinin istediği şeydi. Sovyet
hükümeti hem barış imzalamayacak hem de Alman emperyalistlerinin saldırısına karşı
kendini savunmayacaktı. İşte Trocki'nin 'ne savaş ne barış' taktiğinin anlamı buydu.
Bu Trockist taktik sonucunu verdi. Trocki 10 Şubat 1918'de barış imzalamayacağını ilan
ederek görüşmeleri terk etti. Barış imzalamayacak, ancak orduları terhis edecekti. Alman
orduları 18 Şubat 1918'de yeniden saldırıya geçti. Alman istilacıları ülke içlerine doğru
ilerlediler. Bu ilerleyiş ancak Narva ve Pskov önlerinde durdurulabildi. Lenin, Stalin
önderliğindeki Bolşevikler 'sol' komünistlere ve Trockistlere karşı ciddi bir mücadele
yürüttüler. Merkez Komite tekrar barış imzalanması talebiyle Almanlarla masaya oturmayı
önerdi. 3 Mart 1918'de imzalanan barış anlaşması, ilkinden çok daha ağır koşullar içeriyordu.
Çünkü Alman orduları ülke içlerine kadar girmiş ve Ocak 1918'e göre daha avantajlı
konumda idiler. Trocki bu durumu şöyle anlatıyor:
"O zaman Brest-Litovsk antlaşmasını imzalamak zorunda kaldık. Sovyet radyo telgrafına
Almanların barış koşullarını belirten yanıt 23 Şubat sabahı saat on buçukta Petrograd'a ulaştı.
10 Şubat'ta ileri sürülen koşullarla karşılaştırıldığında bu koşullar çok daha ağırdı. Litvanya
ve Estonya, Alman polisi buraları işgal ettiğinde Kızıl Ordu tarafından derhal tahliye edilmek
zorundaydı; Rusya Ukrayna ve Finlandiya burjuva hükümetleriyle barış imzalamaya ve
başkaca ağır koşullara boyun eğmek durumundaydı." (Trocki, Stalin, Sf. 429)
Letonya, Estonya, Polonya Almanların eline geçti, Ukrayna Sovyet Cumhuriyetinden
koparıldı ve Sovyet Cumhuriyeti Almanlara savaş tazminatı ödemek zorunda bırakıldı.
Trocki'nin 'ne savaş ne barış' politikasının sonucu Alman emperyalistlerine hizmetten öte
başka bir şey değildi. Lenin bu durumu şöyle ifade ediyor:
"Partimizin, bağrında 'sol' bir muhalefetin oluşması nedeniyle bugün geçirmekte olduğu
şiddetli buhran, Rusya devriminin yaşadığı en ağır buhranlardan biridir. Bu buhran alt
edilecektir. Partimizi ya da devrimimizi asla yenik düşüremeyecektir, ... Devrim bizim
sandığımız kadar çabuk olmaz. Dünya sosyalist devriminin ileri kapitalist ülkelerde Nikola ve
Rasputin'in ülkesi Rusya'daki kadar kolay başlayamayacağını kabul etmeliyiz. ... Ama
kapitalizmin gelişmiş olduğu, demokratik bir kültür yarattığı ve her insanı örgütlediği bir
ülkede, hiç hazırlık yapmaksızın bir devrimi başlatmak yanlış ve gülünçtür. Biz sosyalist
devrimin sancılı başlangıç dönemine henüz yaklaşmaktayız. Bu bir gerçektir... Evet,
uluslararası devrimi göreceğiz; ama bu şimdilik çok güzel bir peri masalıdır, harikulade bir
peri masalı. Peki, sorarım size: peri masallarına inanmak ciddi bir devrimciye yakılır mı? ...
Alman proletaryası saldırıya geçebilse bu elbette iyi olur. Ama Alman devriminin tam olarak
ne zaman başlayacağını hesap edebildiniz mi, ne zaman başlayacağını belirleyecek aracı
keşfettiniz mi? Hayır, keşfetmediniz, biz de keşfetmedik. Her şeyi şuna bağlıyorsunuz: Eğer
devrim patlak verirse her şey kurtulacak. Elbet! Ama ya işler umduğumuz gibi gitmezse, ya
zafere hemen ertesi gün ulaşılmazsa, o zaman ne olacak? O zaman yığınlar size söyle
demezler mi: benciller gibi hareket ettiniz, her şeyi hiçbir zaman gerçekleşmeyen talihli bir
rastlantıya bıraktınız, kaçınılmaz olarak gerçekleşecek olan, ama henüz başlamamış bulunan
bir uluslararası devrim yerine bugün ortaya çıkan gerçek durum için ne kadar yetersiz
olduğunuzu ispatladınız. ... Alman emperyalizmine hizmet ediyorsunuz, çünkü milyonlar
değerinde serveti -silahları ve cephaneyi- onlara teslim ettiniz; ordunun inanılmaz derecede
acıklı durumunu gören herhangi bir kimse bunu tahmin edebilirdi... bunu öğrendiğimiz için
207
bölünmenin, buhranın üstesinden geleceğiz." (Lenin, 6. Kongreye sunulan rapor, Aktaran
Murphy)
Trocki Dışişleri Komiserliğindeki görevinden alındı. Trocki yaptığı büyük hatayı kabul
etmek zorunda kaldı. Trocki biyografisinde kendin ayrılmak istedim dese de mevcut durum
bu isteğin Merkez Komite tarafından desteklendiğini göstermektedir. Yerine Çiçerin geçti.
'Sol' komünistler, aslında Trocki'nin görüşlerini ifade ediyorlardı. Trocki'yle ayrıldıkları
ufak nokta taktiklerdi. 'Sol' komünistler, 'uluslar arası devrimin çıkarları adına, şimdi yalnızca
biçimsel bir nitelik almaya yüz tutan Sovyet iktidarının yok olma olasılığını benimsiyoruz'
diyorlardı. 'Sol' komünistlere göre Sovyet hükümetinin Alman emperyalistlerine karşı
savaşımı Alman devrimini ve dünya devrimini tetikleyecekti. Böylece 'sol' komünistler savaşa
girmenin gerekçesi olarak uluslararası devrimin çıkarlarını gösteriyordu. Ve dünya devrimi
için Sovyet Cumhuriyeti kendini feda etme olasılığını göze almalıydı. Böylece 'sol'
komünistler dünya devrimi sloganı ile Menşeviklerin karşı devrimci platformlarında
birleşiyordu.
Bu görüş Trocki'nin 'sürekli' devrim teorisiyle oldukça uyumlu bir görüştür. Trockist
'sürekli' devrim teorisine göre Rusya'da başlayan devrim Avrupa devrimiyle kesin olarak
desteklenmelidir. Rus devriminin kıvılcımıyla Avrupa ve dünya devrimi başlamazsa, Avrupa
proletaryasının devlet desteğini alamayan Rus proletaryasının sosyalist iktidarı yenilgiye
mahkûmdur. Yani Alman devrimi olmazsa Rusya'da Sovyet Cumhuriyetinin yaşama şansı
yoktur. Tek ülkede sosyalizm zaten imkânsızdır. Bu koşullarda Sovyet cumhuriyeti için tek
bir seçenek kalıyor. O da kendini feda ederek Almanya ile savaşa girmek ve dünya devrimini
devam ettirmek. Oysa Alman emperyalistleriyle girişilen bir savaş dünya devrimini değil
Sovyet Cumhuriyetinin yenilgisini, Alman emperyalistlerinin daha büyük zaferlerini
getirecektir.
Brest-Litovsk'ta 'sol' komünistlerin 'devrimci savaş' tutumunun sebebi budur. Onlar,
Alman emperyalistleriyle savaşın dünya devrimini yol açacağını sanıyorlar. Oysa dünya
devrimi aynı anda birçok ülkede patlak vere-meyebilir. Kapitalizmin eşitsiz gelişme yasası
sosyalizmin aynı anda birçok ülkede değil tek tek ülkelerde kurulması sonucunu verir. Tipik
durum budur. 'Sol' komünistler bu gerçeği anlamadıklarından dünyanın tek proleter devletini
intihara götürmeyi savunuyorlar. Alman emperyalistleriyle savaş bırakın dünya devrimini,
varolan Rus devriminin de yıkılması demektir:
"Mevcut koşullar altında Rusya bir tercihte bulunma özgürlüğüne sahip değildir. (...)
Alman proletaryası, henüz (Alman emperyalizminden gelen) saldırıyı durduracak kadar güçlü
değildir. Emperyalizm ve militarizmin uluslararası proleter devrim karşısında kazandığı
zaferin kısa ömürlü ve geçici olduğundan kuşku duymuyoruz. Bu aşamada, Alman
emperyalizminin silahlı saldırısına karşı direnecek durumda olmayan (...) Sovyet hükümeti,
devrimci Rusya'yı kurtarabilmek için barış koşullarını kabul etmeye zorlanmaktadır." (Lenin)
Birest-Litovsk'un anlamı budur. Buharin'in önderliğindeki 'sol' komünistler ve onların yol
arkadaşı Trocki'nin böylesine önemli bir dönemde yaptığı partiyi bölmek ve hazırlıksız
olduğu bir dönemde savaşa sürüklemektir. Lenin'in 'hemen barış' sloganına karşı çıkmalarının
sebebi ise onların 'tek ülkede sosyalizm' ve 'dünya devrimi'ni karşı karşıya koymaları, ikisini
birbiriyle zıt kavramlar olarak görmeleridir. Oysa tek ülkede kurulan sosyalizm dünya
devrimine en büyük hizmettir. Tek ülkede kurulacak sosyalizmi, dünya devrimi sloganı
altında intihara sürüklemek ise sosyalizme en büyük ihanettir. Lenin'in eleştirdiği,
sosyalizmin dünyada zincirleme devrimler ile kurulacağı
'paralel eylem' ve oportünist 'sürekli' devrim fikri Birest-Litovsk'a bakışta Buharin ve
Troçki'nin düşünsel alt yapısını oluşturuyor. Troçki, Buharin'in önderliğindeki 'sol'
komünistlerle 'resmi' olmayan, pratikte hayat bulan bir ittifak içinde oluşmuştur.
Sendikalar konusunda Troçki'nin görüşlerini "6. Sendikalar, Troçkizm ve Leninizm"
başlığında incelemiştik. 1921 başında, Troçki sendikalar konusunda, çok daha önemli sorunlar
208
nedeniyle partinin gündeme almak istemediği bir tartışma başlatmış ve parti içindeki
hiziplerden birisi olan 'sol' komünistlerle ittifak halinde Lenin'e karşı savaşmıştı.
8.4 Troçki'nin Yozlaşma Üzerine Mektubu
Bir taraftan başka bir tarafa sürekli olarak geçmekle tanınan Troçki 1923 yılı sonlarında
çok 'manalı' bir mektup yazıyor. Mektupta partinin çekirdeğinde yer alan Leninistlerin
yozlaşma tehlikesi üzerinde duruluyor. Bu 'dostça' bir uyarı değil elbette. Merkez Komitenin
Bolşevik üyelerine atılan bir iftira, kendi yozlaşmasını partiye mal etme çabası ve parti içi
fraksiyonlarla ittifaktır. Troçki, Leninistlerin yozlaşma tehlikesinden bahsettiği makalesinde
şunları söylüyor:
'"Eski kuşaktan devrimcilerin' yozlaşması tarihte defalarca gözlemlenmiştir. En yeni ve
çarpıcı tarihsel örneği ele alalım: II. Enternasyonalin önderleri ve partileri. Wilhelm
Liebknecht, Bebel, Singer, Victor Adler, Kautsky, Bernstein, Lafargue, Guesde ve
diğerlerinin, Marks ve Engels'in doğrudan ve dolaysız öğrencileri olduğunu biliyoruz. Fakat
biz tüm bu liderlerin - bazıları kısmen, bazıları tamamen - oportünizme yozlaştıklarını da
biliyoruz. (...) Eğer Partinin, genç kuşağı pasif bir eğitim malzemesine dönüştüren ve
kaçınılmaz olarak aygıt ile kütle arasında, eski ile yeni arasında yabancılaşmaya yol açan
politikasının, aygıt-bürokratiksel yöntemlerin daha da gelişip güçlenmesine maruz kalacağı
varsayılırsa, bizler, tam da biz 'eskiler', doğal olarak Partide yönetici rolünü oynayan bizim
kuşağımızın, proleter ve devrimci ruhun tedricen ve fark edilmeksizin zayıflatılmasma karşı
mutlak bir garanti olmadığını söylemek zorundayız. (...) Gençlik - partinin bu en güvenilir
barometresi- Parti bürokratizmine karşı en keskin biçimde tepki gösteriyor." (Troçki)
Troçki, eski Bolşeviklerin yozlaşma olasılığından bahsediyor. Ama hangi koşullar altında
ve hangi amaçla? Troçki'nin bu mektubu yazdığı koşulları göz önünde bulundurmazsak,
mektubun anlamını çözemeyiz. Bu mektup, "'sol' komünistler" fraksiyonun bir kısmı ile
demokratik merkeziyetçiler grubunun oluşturduğu bloğun partiye dayattığı tartışma sırasında
yazılmıştır. Muhalefet bloğunun karşı olduğu esas konu, partinin NEP çizgisi idi. 1921 yılında
yapılan X. Kongrede Lenin'in önerisiyle alman kararla parti içinde hizipler, fraksiyonlar ve
gruplaşmalar yasaklanmıştı. Bu karar Lenin'in katıldığı XI. Kongrede ve sonrasında XII.
Konrede tekrar onaylanmıştır. Karar metni şöyle:
"Madde 6: Parti kongresi, şu ya da bu platform üzerinde oluşmuş olan istisnasız bütün
grupların derhal dağıtılmasını emreder ve tüm örgütlere, hiçbir hizipçi toplantıya izin
vermemeyi sımsıkı gözetme görevi verir. Parti kongresinin bu kararma uyulmaması,
beraberinde Partiden kesin ve derhal ihracı gerektirir.
Madde 7: Parti içinde ve tüm Sovyet çalışmasında sıkı disiplin sağlamak ve her türlü
hizipçiliğin kökünü kazıyarak azami birliği elde etmek için Parti kongresi Merkez Komitesini,
disiplin ihlali ya da ona vaaz verilmesi durumunda (durumlarında), Partiden ihraç da dahil
tüm Parti cezalarını uygulama ve MK üyelerine ilişkin olarak, onları aday statüsüne indirme,
ve son çare olarak onları partiden atma yetkisi verir. Bu son çarenin (MK üye ve aday
üyelerine ve Kontrol Komisyonu üyelerine karşı) uygulanması ancak, tüm MK aday
üyelerinin ve tüm Kontrol Komisyonu üyelerinin de davet edildiği bir Merkez Komitesi
plenumunun toplantıya çağrılması şartıyla olur. Partinin en sorumlu yöneticilerinin bu ortak
toplantısı üçte iki oy çoğunluğuyla bir Merkez Komite üyesini aday üye statüsüne indirmeyi
ya da Partiden ihraç etmeyi gerekli görünce, bu önlem vakit geçirmeksizin uygulanır."
Muhalefet bloğunun böyle bir tartışma başlattığı ve parti merkez komitesine karşı ayrı bir
fraksiyon olarak çıktığı zaman yapılması gereken, parti içinde farklı grupların ve hiziplerin
ortaya çıkışını desteklemek değil hiziplerin Bolşevik partisinin varlığıyla bağdaşamayacağını
belirtmektir. Trocki ise Muhalefet bloğunun ortaya attığı tezleri destekler nitelikte bir mektup
yazıyor. Muhalefet bloğu parti içi 'demokrasi' naralarıyla, parti içinde hiziplerin at koşturduğu
burjuva bir demokrasi anlayışını savunuyor. Partinin Lenin'in önerisiyle kabul ettiği X., XI. ve
XII. Kongre kararları kaldırılmalı diyor. Trocki de Muhalefet bloğunu desteklemek amacıyla
209
eski Bolşeviklerin yozla-şabileceğini, bu yüzden parti içinde çeşitli hiziplerin bulunması
gerektiğini ve gençliğin de bu hizipleri desteklemesi gerektiğini söylüyor.
Trocki bu mektubuyla, tarihi boyunca reformizm, menşevizm ve II. Enternasyonal
oportünizmiyle savaşmış ve üç devrimle çelikleşmiş Bolşevik kadroları II. Enternasyonal
oportünistleriyle aynı kefeye koyuyor. Partinin çekirdeğini, onun önder kadrolarını II.
Enternasyonal oportünistlerine benzetmenin altında elbette iyi şeyler yatmıyor. Trocki
geleceğe dair fal bakarken amaçladığı gençlik ile Partinin Bolşevik kadrolarının arasını açmak
ve kendine yedeklemektir,
Stalin Troçki'nin bu mektubunu değerlendirirken, yozlaşma olasılığından bahsetmenin iyi
niyetli olmadığını, parti içindeki bölücü faaliyetlere hizmet amacını taşıdığını görüyor:
"ben hiçbir şekilde, eski Bolşeviklerin yozlaşma tehlikesine karşı mutlak güvencede
oldukları görüşünde değilim, tıpkı diyelim ki bir deprem tehlikesine karşı mutlak güvencede
olduğumuzu iddia etmek için hiçbir gerekçem olmadığı gibi. Olasılık olarak gündeme
gelebilecek böyle bir tehlikenin mümkün olduğu kabul edilmelidir. Fakat bu, söz konusu
tehlikenin gerçekten varolduğu anlamına mı gelir? Ben bu anlama gelmediği
düşüncesindeyim. Troçki'nin kendisi de yozlaşma tehlikesini gerçekten bir tehlike olarak kanıtlayacak herhangi bir olgu ileri sürmemiştir. Oysa Partide, Partimizin belli saflarını
yozlaşmakla tehdit edebilecek bir dizi unsur vardır." (Stalin, Eserler, 5. cilt, Sf. 315)
Trocki bu yozlaşmaya dair somut bir şey söylememektedir. Sadece yozlaşma
ihtimalinden bahsetmektedir. Peki, muhalefet bloğunun dayattığı bir tartışma karşısında
Merkez Komite üyesi Troçki'nin, Merkez Komite üyesi eski Bolşeviklerin yozlaşma
olanağından bahsetmesi ne anlama geliyor:
"Nasıl oldu da, gerçekten varolan bu ve benzeri tehlikeleri göz ardı eden Trocki,
potansiyel bir tehlikeyi, eski Bolşeviklerin yozlaşma tehlikesini ileri sürebildi? Bolşeviklerin
eski kuşağının önder çekirdeğini temsil eden MK çoğunluğunun otoritesini baltalamayı
amaçlayan mülahazalar gütmeyip de, Parti çıkarlarını gözeten birisi, nasıl olur da gözlerini
gerçek tehlikeye kapar ve aslında gerçek olmayan, potansiyel bir tehlikeyi ön plana
çıkarabilir? Bu tür 'yöntem'lerin ancak muhalefetin değirmenine su taşıyacağı açık değil
midir?" (Stalin, Eserler, 5. cilt, Sf. 315)
Trocki safını net olarak belirlemiştir. Lenin'in hastalığını fırsat bilmiş ve Bolşeviklere
yönelik Ekim devriminin öncesinde ve sonrasında kesilmeyen saldırında yeni bir aşamaya
geçmiştir. Stalin de, Troçki'nin net olan tavrını aynı netlikle ortaya koymaktadır:
"Troçki'nin mektubunun taşıdığı ikiyüzlülük damgası da aslında bundan ileri gelmektedir.
Trocki Demokratik Merkeziyetçiler ve 'Sol' Komünistlerin bir bölümü ile bir blok
halindedir. Troçki'nin eyleminin siyasi anlamı burada yatmaktadır." (Stalin, Eserler, 5. cilt, Sf.
316)
8.5 Sonsöz
Trocki 1917 Ekim devriminin öncesinde Bolşeviklere katılmıştır. 1917 Ekim devrimi
öncesinde Merkez Komitede görevliydi. Trocki bir Bolşevik olmamış, eski görüşlerini
muhafaza ediyordu.
Ekim devriminden sonra Dışişleri Komiserliğine getirildi. Bolşevik Parti de, Lenin, Stalin
ve Sverdlov'la birlikte etkin bir rol oynuyordu. Yetenekliydi, bürokratik tavırlarına rağmen
örgütleyici gücü inkar edilemezdi. Bürokratik tavırları bazen partinin kararlarını dikkate
almamayı beraberinde getiriyordu. Zaten Trocki'nin parti anlayışında hizipler, farklı
merkezler olağandı.
210
Devrimin ilk aylarında 'barış' partinin ve ülkenin en temel sorunuydu. Trocki Dışişleri
Komiseri olarak büyük bir sorumluluka karşı karşıyaydı. Merkez Komitenin Alman önerisini
yumuşatma konusundaki tavrına başlangıçta uydu. Müzakerelerde koşulların hafifletilmesi
için mücadele edilmeliydi, ancak barış görüşmelerinden vazgeçmek söz konusu olamazdı.
Barış bir Alman saldırısına izin vermeyecek şekilde derhal imzalanmalıydı. Merkez
Komitenin ve Lenin, Stalin ve Sverdlov'un kararı bu yöndeydi. Trocki Merkez Komitenin
kararma uymadı, müzakereyi yarıda kesti. Barış imzalamayacağını ama savaşmayacağını da
ilan etti. Bu fırsatı değerlendiren Almanya Rusya'ya saldırdı. Bu sefer ilkinden çok daha ağır
bir barış antlaşması dayatıldı. Merkez Komitenin müdahalesiyle Trocki görevden alındı, barış
imzalandı. Trocki'nin bireysel tutumunun yarattığı büyük insan ve maddi kayıplara rağmen
Sovyet iktidarının çöküşü engellendi. Trocki Bolşevik olmadığını her önemli meselede ortaya
koymak zorunda kalıyordu.
Barış koşullarında Sovyet iktidarının önemli görevlerinden biri de Kızıl Ordu'nun
örgütlenmesiydi. Trocki Kızıl Ordu'nun örgütlenmesinde önemli bir rol oynadı. Başlayan iç
savaşta önemli görevler aldı. Diğer Bolşevik önderle birlikte büyük başarılara imza attı.
Hataları da yok değildi. İç savaşta emperyalist bürokratlara verdiği yetkiler, Bolşevik
komutanları dikkate almayışı, yerel yöneticilere danışmadan verdiği bireysel kararlar Trocki
karşıtı askeri bir muhalefet yarattı. Bu muhalefetin Trocki'ye yönelik eleştirileri doğruydu;
ancak düzenli orduya geçişe karşı çıktığı için yanlış bir platformdaydı.
İç savaş sonrasında barışçıl inşa döneminde de Trocki önemli görevler aldı.
İlk dönemeçte Trocki yine Bolşevik Parti ve Lenin'le karşı karşıya geldi. Konu proletarya
diktatörlüğü ve sendikalardı. Partinin, hayati önemdeki görevler mevcutken böyle bir
tartışmaya sürüklenmesi Trocki'nin eseriydi/yanlışıydı. Lenin tartışmaya girişinde böyle
diyordu. Partiyi bölünme noktasına getiren tartışmada Lenin ve Stalin çoğunluğu sağladı ve
zaferle çıktı.
Sosyalist inşayı kavramada ve onun pratik görevleri noktasında Troçki sık sık Lenin'le
karşı karşıya geliyor, ancak bu nispeten küçük sorunlar çözülüyordu. Lenin 1922 ve 1923'te
hastalığı nüksetti. 1923'teki Lenin'in ölümüne yol açan süreci başlatıyordu. Troçki Lenin'in
hastalandığı dönemde Partinin yozlaştığı yolunda imalarla parti karşıtı grupları destekleyen
bir açık mektup yazdı. Gençliği partiye karşı seferber olmaya davet etti. Lenin'in hastalığı
ağırlaşmıştı. Lenin buna cevap veremedi ve bir süre sonra öldü. Troçki Lenin'in hastalığını
fırsat bilerek (daha önce yapamazdı) Parti karşıtı mücadelesinde yeni bir dönem başlattı.
Trocki'nin 1917-23 yılları arasındaki tarih yazımı/anlatımı tamamen sübjektif olgulara
dayanmaktadır. Olayları nesnel gelişimi ile değil kimsenin tanık olmadığı yalnızca Lenin'le
kendisinin bildiğini iddia ettiği konuşmaları esas almaktadır. Lenin, Trocki'nin yarattığı
dedikodu niteliğindeki hayali konuşmaları yıllar öncesinden şöyle eleştirmişti:
"İyilik sever Troçki bir düşmandan daha beter! O, 'Polonyalı Marksist-ler'in aslında Rosa
Luxemburg'un her makalesiyle hemfikir olduklarına dair kanıtlarını, "özel konuşmalar"dan
(yani Troçki'ye her zaman hayat veren dedikodulardan) başka bir yerden toplayamazdı.
Troçki "Polonyalı Marksistleri", inançlarına ve partilerinin programına bile saygı gösterecek
durumda olmayan onursuz ve vicdansız olarak gösterdi. İyiliksever Troçki!" (Lenin)
Lenin'in belirttiği gibi Troçki kanıtlarını kimsenin bilmediği özel konuşmalar yani
dedikodulardan başka bir yoldan toplayamazdı. Öyle de yaptı. Troçki Brest-Litovsk'tan
sendikalar tartışmasına; iç savaştan NEP politikasına her konuda bu konuşmalardan örnekler
vermekte, böylece tezlerini/haklılığını kanıtlamaya çalışmaktadır. Bu konuşmalardan çıkan
sonuca göre Lenin, Stalin'e karşı Trocki'yle bir blok kurmayı planlamıştı. Trocki'yi Genel
Sekreter olarak düşünüyordu. Stalin'le bütün ilişkilerini koparmayı tasarlıyordu. Bütün bunlar
tam gerçekleşecekti ki Lenin hastalandı ve öldü.
Trocki'nin yalnızca Troçki ve Lenin'in bildiği özel konuşmalardan oluşan tarih yazımına
bir örnek:
211
"Bir an düşündükten sonra Lenin soruyu açıkça ortaya attı:
"- Yani siz sadece devlet bürokrasizmine karşı değil, merkez komitesi örgütlenme
bürosuna karşı da mücadele açılmasını istiyorsunuz, öyle mi?
"Gülmeye başladım, o kadar beklenmedik bir şey bu. Merkez komitenin örgütlenme
bürosu Stalin'in yuvasıydı.
"- Öyle diyelim,
"- Peki, dedi Lenin, soruya açıklık verilmiş olması hoşuna gitmişti, ben de ikimiz bir blok
kuralım diyorum, genellikle bürokratizme karşı ve özel olarak örgütlenme bürosuna karşı.
"- Güzel bir şey, dedim, namuslu bir adamla namuslu bir blok kurmak.
"... Bu komisyon bürokrasinin bel kemiği olan Stalinei fraksiyonu yıkmak ve Lenin'den
sonra yerine benim geçmemi sağlayacak koşulları yaratmak için bir araç görevi yapacaktı;
yani Lenin halk komiserleri meclisi başkanlığı için beni düşünüyordu." (Trocki, Hayatım, Sf.
505)
Trocki Lenin'in kendisiyle bir blok kurmak ve Stalin'i düşürmek istediğini söylüyor.
Ancak bir sorun var. Trocki bu diyalogu kimsenin bilmediğini söylüyor:
"Aparata ve bürokratlara karşı 'Lenin ve Trocki' blokunu Lenin'le benden başka bilen
yoktu." (Trocki, Hayatım, Sf. 508)
Trocki'nin iddiaları özel konuşmalara dayanıyordu. Konuşmaları kimse bilmiyordu. Bu
da Trocki'ye özgürce tarih yazma olanağı sağlıyordu. Trocki-Lenin bloğu, Stalin'e karşı
Lenin'in mücadele başlatacak olması vb. kimsenin bilmediği, bir tek Trocki'nin bildiği
gerçekler ortaya çıkıyordu!
Bölüm 9
Lenin'in Ölümünden Sonra Trockizm
9.1 RKP(B) 13. Konferansı (16-18 Ocak 1924) ve Muhalefetin Ortaya Çıkışı
Trocki Bolşevik partiye karşı açıktan ve hizipçi savaşımına Lenin'in hastalanması ve
ölümüyle birlikte hız verdi. Ekim devriminden sonra 'sürekli' olarak partinin Bolşevik
önderliğinin kararlarıyla çelişen, parti kararlarına karşı çeşitli hiziplerle ittifaklar yapan Trocki
hiziplerle ittifak görüntüsünü üzerinden atıp doğrudan hiziplerin örgütleyieisi haline geldi.
Lenin'in ölümünden hemen önce yapılan (16-18 Ocak 1924) RKP(B) 13. konferansında
Troçkist muhalefet kendini açıkça ortaya koyuyordu.
Troçkist Muhalefetin üzerinde durduğu ana konu 'parti içi rejim' meselesidir. Bu konuya
bir sonraki bölümde değineceğiz. Öncelikle Troçkist muhalefetin nasıl ortaya çıktığına
bakmak gerekir. Troçkist muhalefetin ortaya çıkış sürecini üç döneme ayırabiliriz. Birinci
dönem, muhalefetin, Bolşevik Partinin son iki yılda (NEP dönemi) izlediği çizgiyi en sert
şekilde eleştirmesidir. İkinci dönem, Politbüro ve MKK kararlarının yayınlandığı ve
muhalefetin bu kararlar karşısında herhangi bir somut platform koyamadığı ve parti merkezine yakınlaştığı dönemdir. Üçüncü dönem ise, bu yakınlaşma sırasında Trocki'nin bir
mektupla ortaya çıkıp tüm partiye çağrı yapmasıyla başlayan dönemdir. Bu dönem parti içi
mücadelenin keskinleşmesi dönemidir. Trocki birinci çıkışının ardından ikinci ve üçüncü
çıkışını yaptı ve mücadele iyice kızıştı.
212
Trocki'nin bu çıkışlarında genel olarak altı hata vardır. (Stalin'in de belirttiği gibi)
Trocki'nin birinci hatası: MK Politbürosunun ve MKK kararının yayınlanmasından bir gün
sonra Trocki'nin muhalif bir platform ile ortaya çıkmasıdır. Hem de bu kararlar Trocki de
dahil oybirliğiyle alınmışken. Trocki önce MK'nın kararını onaylıyor, sonra muhalif bir
platformla ortaya çıkıp tüm partiye, MK'ya karşı çağrı yapıyor. Bir gün içerisinde nasıl bir
değişikliktir. Yoksa bir manevra mıdır? Ne olursa olsun Trocki'nin tutumu parti disiplinine ve
yasalara uygun bir davranış değildir. Trocki (ve diğer MK üyeleri), tüm partiye 'kafasına göre'
göre çağrı yapma hakkına sahip değildir. Önce kolektif bir organ olan MK'da Trocki
platformunu tartışmaya açmalıydı. Ama Trocki'nin amacı, partinin 'yanlışını' düzeltmek değil
partiyi MK'ya karşı kışkırtmaktır. Stalin Trocki'nin parti disiplinini reddeden tutumuyla ilgili
olarak söyle söyler:
"Yalnızca bir tek disiplin olabilir. Trocki'nin hatası tam da kendini Merkez Komitesinin
karşısına kovmasında ve kendini MK'nın üstünde, onun vasala-rının, onun kararlarının
üstünde duran bir üst-insan olduğunu düşünmesin-dedir ki, o bu tavrıyla partinin belli bir
bölümünün bu Merkez Komitesine olan güvenin altını oymaya çalışmasına sebep oldu."
(Stalin, Eserler, 6. Cilt, Sf. 29)
Trocki'nin ikinci hatası parti karşısında net bir tutum almamasıdır. Trocki sürekli olarak
ikili davranıp, parti karşısında tartışmayı kaçamak yürütmeye çalışmaktadır. Buna gerekçe
olarak Trocki'nin hasta olması dahi gösterilmiştir. Ancak Trocki 'hasta' olduğu bu dönemde üç
makale ve muhalefetin platformuna dört bölüm hazırlamıştır.
Trocki'nin üçüncü hatası, parti ile parti yönetimini karşı karşıya koymasıdır. Oysa parti
yönetiminin yüzde 90'ı parti kongrelerinde seçilmektedir. Kongreler, tartışmaların ve
seçimlerin yapıldığı açık kongrelerdir. Parti yönetici organları kongrelerde seçilir ve partiyi
yönetirler. Yönetici organların olmadığı bir parti düşünülemez. Bu anarşist bir görüştür. Bu
yüzden Trocki parti ile parti yönetici organlarını karşı karşıya koyarken büyük bir gaf yapıyor.
Trocki'nin dördüncü hatası, gençlik ile partinin Bolşevik kadrolarını karşı karşıya
koymasıdır. Oysa parti eski Bolşevik kadrolarla yeni Bolşevik kadroların bileşimidir, bu birlik
olmadan ve daha da sağlamlaştırılmadan Bolşevik parti düşünülemez. Trocki bu birlikteliğe
Bolşevik kadroların yozlaşabileceğini (hatta yozlaştığmı) söyleyerek karşı çıkıyor.
Trocki'nin beşinci hatası, partinin 'en güvenilir barometresi' olarak öğrenci gençliği
görmesidir. Oysa partinin dayanağı ve 'güvenilir barometresi' öğrenci gençlik değil proleter
gençliktir,
Trocki'nin altıncı hatası da gruplaşma özgürlüğünü ilan etmesidir. Bunu bir sonraki
bölümde inceleyeceğiz.
9.2 Trocki ve 'Parti-İçi Grupların Özgürlüğü'
Trocki'nin önderliğindeki muhalefetin, MK'ya karşı açtığı platformun en temel
sloganlarından birisi 'parti içi demokrasi'dir. Trocki, parti aygıtının bü-rokratikleştiğini,
MK'nin buna karşı önlem almadığını ve parti içi demokrasinin olmadığını iddia ediyordu.
Benzer iddiaları, bir yıl sonra (1925 yılında) parti karşıtı bir platform benimseyen Kamanev
ve Zinoviev de tekrarlayacaktır.
Trocki, her zamanki taktiğini kullanarak iki sorunu birbirine karıştırıyor. İki sorunu
karıştırarak, sorunun çözümlerini bulanıklaştırıyor. Birinci sorun parti içi demokrasi
sorunudur, ikinci sorun parti içinde grup, fraksiyon veya hiziplerin varlığı sorunudur. Bu iki
sorun birbirinden farklı sorunlardır.
Demokrasiden başlayalım. Demokrasi bir devlet biçimidir. Azınlığın çoğunluğa boyun
eğdiği bir devlet biçimidir:
213
"Demokrasi, azınlığın çoğunluğa boyun eğmesini kabul eden, tanıyan bir devlettir; başka
bir deyişle, demokrasi, bir sınıf tarafından bir başka sınıfa, nüfusun bir bölümü tarafından
nüfusun bir başka bölümüne karşı, sistemli zor uygulamasını sağlamaya yarayan bir örgüttür."
(Lenin, Devlet ve Devrim, Sf. 92)
Demokrasi bir devlet biçimi olduğundan, demokrasiyi uygulayacak bir örgütü yani
devleti zorunlu kılıyor. Devlet ise farklı sınıfların mevcudiyetinin zorunlu bir sonucudur.
Lenin, demokrasiyi bu koşullarda (sınıfların ve devletin varlığı) tanımlıyor: "Demokrasi,
azınlığın çoğunluğa boyun eğmesini kabul eden ... bir örgüttür". Bunu unutmayalım.
Azınlığın çoğunluğa boyun eğmesidir. Ve devletin ortadan kalkmasıyla birlikte bir sınıf
üzerinde diğer bir sınıfın egemenliği, azınlığın çoğunluğa boyun eğmesi de ortadan
kalkacaktır:
"Devletin ortadan kalkmasının, demokrasinin de ortadan kalkması olduğu (...) sık sık
unutuluyor." (Lenin, Devlet ve Devrim, Sf. 91)
Demokrasi bir devlet biçimi olduğuna göre sınıflar ve sınıflarla birlikte devletin ortadan
kalkmasıyla yani komünizme geçişle birlikte demokrasi aşılacaktır.
Parti içi demokrasi meselesine geçebiliriz, Lenin demokrasiyi tanımlarken konumuz
açısından iki temel yönü ortaya koyar. Birincisi demokrasiyi uygulayacak bir örgütün
varlığıdır. Devlet biçimi olarak demokraside, demokrasiyi uygulayacak olan devletin
kendisidir. İkinci yönü de demokrasi, "azınlığın çoğunluğa boyun eğmesini"n kabulüdür. Parti
içi demokrasi bu temel üzerinden şekillenir. Demokrasinin uygulayıcısı parti yönetimidir.
Parti içi demokrasi azınlığın çoğunluğa boyun eğmesidir.
RKP(B)'da, parti merkez komitesi başta olmak üzere yönetici organlar parti kongresinde
seçilir. Kongre Merkez Komiteye, belli dönemler içerisinde partiyi yönetme yetkisini verir.
Parti üyeleri, parti merkez komitesinin ve yönetici organların çalışmalarını ve çizgisini
onaylamıyorsa, kongrede, parti yönetici organlarında uygun değişiklikleri yapar. En yüksek
organ parti üyelerinin iradesini temsil eden parti kongresidir. Parti içi demokrasi gereği kongrenin çoğunluğu parti yönetici organını seçtiğinde, azınlık çoğunluğun seçimine saygı
duymalı ve kabul etmelidir. Azınlık partiye kendi görüşünü zorla dayatamaz. Parti içi
demokrasi "azınlığın çoğunluğa boyun eğmesi"ni ifade eder.
Parti yönetici organları, partinin en yüksek organı olan parti kongresinden yetkisini alır.
Bu yüzden yönetici organlar, kendi 'kafasına' göre partiyi yöneten organlar değil parti
üyelerinin çoğunluğunun iradesini temsil eden organlardır. Azınlığın parti yönetimini istediği
zaman değiştirebilmesi anarşizmin bakış açısıdır ve sosyalizmi inşa etmekte olan proletarya
partisi için tam bir saçmalıktır. Parti içinde küçük bir grup, parti üyelerinin büyük çoğunluğunun iradesiyle seçilen yönetimi kabul etmiyor diye parti yönetici organları değiştirilemez.
Bu demokrasi değildir.
Parti kongrelerinde parti yönetici organlarının seçilmesi, iki kongre arasında merkez
komitesinin çalışmalarının asla denetlenemeyeceği anlamına gelmez. İki kongre arasında
partinin en yüksek organı parti prezidyumudur ve merkez komitesi prezidyuma hesap vermek
zorundadır. Ayrıca parti üyeleri, uygun organlar aracılığıyla parti yönetimine öneri ve
eleştirilerini sunabilirler. Yönetici organlar da bu öneri ve eleştirileri değerlendirirler.
Parti içi demokrasinin en önemli koşullarından biri de üyelerin inisiyatifini geliştirmektir.
Parti üyelerinin kültürel düzeylerinin artışı, parti ve ülke sorunlarına daha ileriden müdahil
olmaları parti içi demokrasinin gelişimi açısından zorunludur.
Stalin, 1924 yılında RKP(B)'de parti içi demokrasinin gelişimi için içsel ve dışsal
karakterli koşulların gerçekleşmesi gerektiğinden bahsediyordu. İçsel karaktere sahip koşullar
(veya koşullar grubu) sanayinin gelişmesi, işçi sınıfının maddi durumunun yükselmesi, sayısal
ve nitelik olarak büyümesi ve kültürel düzeyinin yükselmesidir. Bu koşullar gerçekleşmeden
işçi sınıfının öncü müfrezesi olan partide gerçek bir demokrasi gerçekleşemez. Dışsal
karakterli koşullar da, ülkenin barışçıl gelişmesini güveneeleyen koşullardır. Ülkenin bir
214
savaşa girdiği veya istilaya uğradığı koşullarda parti içi demokrasinin gerçekleşmesi
beklenemez. Bu koşulların gerçekleşmesiyle birlikte parti içi demokrasinin gelişiminin önü
açılacaktır,
Stalin, bu koşulların dışında parti içi demokrasinin gelişimini engelleyen ve aşılması
gereken bazı engellerin de mevcut olduğunu belirtir. Bunların başlıcaları; parti
fonksiyonerlerinin bir kısmının, partinin askerileştirildiği iç savaş dönemindeki kalıntı ve
alışkanlıklarla dolu olmasıdır, İkincisi, devlet aygıtının yönetiminde komünist partinin önder
rol oynaması sonucu devlet aygıtının komünist parti fonksiyonerlerine baskısıdır. Devlet
aygıtmdaki bürokratik tarz, devleti aygıtının yönetimini üstlenen parti fonksiyonerlerini de
etkisi altına alabiliyor. Üçüncüsü de özellikle kenar bölgelerdeki düşük kültür düzeyi. Partinin
bazı bölgelerde minimum düzeyde aktif fonksiyoneri yoksa bu durum partinin bu bölgelere
atama yapmasına neden oluyor. Bu da parti içi demokrasiden sapılmasını zorunlu kılıyor.
Stalin'in belirttiği engeller ile içsel ve dışsal koşullar göz önüne alınmadan parti içi
demokrasinin sorunları tartışılamaz. Oysa Trocki ve diğer muhalifler, parti içi demokrasinin
gerçekleşmesine engel olan tek şeyin yöneticilerin 'kötü' niyetleri olduğunu söylüyorlar. Oysa
parti içi demokrasinin önünde içsel ve dışsal koşullardan, parti ve ülkenin tarihsel
özgünlüklerinden kaynaklanan engeller vardır, bunları göz önünde bulundurmadan soyut bir
demokrasi söylemi proleter demokrasi değil burjuva demokrasisidir. Trocki'nin demokrasi
kavramını çarpıtarak ulaştığı nokta burjuva demokrasisidir.
Ayrıca demokrasi bir yönetim biçimidir ve mutlak değildir. Örneğin savaş döneminde
veya partinin illegal olduğu zamanlarda parti içi demokrasi askıya alınıp döneme uygun
yönetim biçimleri geçirilebilir. Bu nedenle parti içi demokrasinin fetişleştirilmesi de hatalı bir
tutumdur.
RKP(B) merkez komitesi parti içi demokrasinin önündeki engelleri aşmaya çalışan ve
parti içi demokrasiyi geliştirmeye çalışan bir konumda olmuştur:
"İşçi sınıfının aktivitesinin yükseltilmesinden bahsettim, işçi sınıfının milyonluk
kitlelerinin iktisadımızı inşa eserine, sanayimizi inşa eserine çekilmesi gerektiğinden söz
ettim. Ancak işçi sınıfının aktivitesinin yükseltilmesi ciddi ve büyük bir görevdir. İşçi
sınıfının aktivitesini yükseltebilmek için, her şeyden önce, Partinin kendisi aktifleştirilmelidir.
Bizzat Parti, sağlam ve kararlı biçimde Parti-içi demokrasi yolunu izlemeli, örgütlerimiz,
Partimizin kaderini biçimlendiren Parti üyelerinin geniş kitlelerini inşa sorunlarımızın tartışılmasına çekmelidir. Bu olmadan işçi sınıfının aktifleştirilmesinden hiç söz edilemez."
(Stalin, Eserler 8. Cilt, Sf. 128)
Parti içi demokrasinin anlamı budur. Ancak Trocki ve hempalarının parti içi
demokrasiden anladıkları, partinin güçlenmesine ve onun önderliğinin pekişmesine hizmet
edecek bir (proleter) demokrasi anlayışı değildir, Trocki'nin demokrasi anlayışı, Leninist parti
teorisini inkar eden, parti içinde fraksiyonların ve grupların varlığı öngören, partiyi hiziplerin
'at koşturduğu' bir tartışma kulübüne çeviren burjuva demokrasi anlayışıdır:
"Komintern ve onun tüm seksiyonlarının önderliği ve resmi basını da, tartışmayı hemen
hizipler ve gruplaşmalar sorununa kaydırmıştır. Partinin ideolojik hayatı, geçici ideolojik
gruplaşmalar olmadan düşünülemez. Bunun dışında bir yol henüz kimse tarafından
keşfedilmiş değildir, bunu keşfetmeye çalışanlarsa buldukları çarenin, ancak partinin ideolojik
hayatını boğmaya eşit olduğunu göstermişlerdir. ...
"Parti yaşamında gerçek bir özgürlük, tartışma özgürlüğü, parti çizgisini kolektif
biçiminde ve de gruplar aracılığıyla oluşturma özgürlüğü olmaksızın, bu partiler asla
belirleyici bir devrimci güç haline gelemeyeceklerdir." (Trocki, Lenin'den Sonra Üçüncü
Enternasyonal, Sf. 131, 137)
Trocki tartışma özgürlüğünden bahsederek doğru bir noktadan yola çıkıyor. Partinin
aldığı her kararda tartışma özgürlüğü olmalı, son noktaya kadar tartışılabilmelidir. Trocki'nin
bundan çıkardığı sonuç; tartışma özgürlüğü grup ve hizip özgürlüğü demektir. Parti yalnızca
215
bir tartışma ve düşünce kulübü değildir. Düşündüklerini yaşama geçiren bir sınıf örgütüdür.
Her karar kabul edilmeden önce seçilmiş organlarda sonuna kadar tartışılır, görüşler çatışır,
geçici gruplaşmalar ortaya çıkar. Bu doğrudur ve olmalıdır. Ancak demokrasi gereği azınlık
çoğunluğun aldığa karara uymak zorundadır. Karar alındıktan sonra partinin tümü (alınma
sürecinde karşı çıkanlar dahi) kararın hayata geçirilmesi için üzerlerine düşen görevleri
yapmak zorundadır. Parti içi demokrasinin ve parti üyeliğinin temel kıstası budur.
Alman kararlara uymayan, bağımsız örgütlenmesi ve merkezi olan gruplar tartışma
özgürlüğü ve parti içi demokrasi ile bağdaşmaz. Trocki tartışma özgürlüğü sloganını
çarpıtıyor ve onu hizipler özgürlüğü sloganına dönüştürüyor. Tartışma özgürlüğü doğrudur,
partiye yararlıdır; ancak hizipler özgürlüğü ise partiye karşıdır; Leninist parti anlayışı ile
uyuşmaz.
Lenin'in 1921'de partinin X. Kongresine parti içi gruplarla ilgili karar taslağı yazmıştır.
Bu öneri kongrede kabul edilmiş ve karara bağlanmıştır.
Bu kararın 6. maddesi şöyledir:
"Parti kongresi, şu ya da bu platform üzerinde oluşmuş olan istisnasız bütün grupların
derhal dağıtılmasını emreder ve tüm örgütlere, hiçbir hizipçi toplantıya izin vermemeyi
sımsıkı gözetme görevi verir. Parti kongresinin bu kararma uyulmaması, beraberinde Partiden
kesin ve derhal ihracı gerektirir,"
Lenin 1921'da parti içi gruplar hakkında sunduğu ve onaylanan karar böyle der, Trocki
ise Lenin'in önerdiği bu karardan rahatsızdır, 9 Aralık 1923'de RKP(B) Merkez Komitesine
yazdığı mektupta Trocki şunları söyler:
"Politbüro üyelerinin gruplaşmalar ve fraksiyonlaşmalar sorunundaki katıksız biçimsel
tavırları beni özellikle huzursuz ediyor,"
Lenin'in önerdiği kararlar Trocki'yi huzursuz ediyor. Parti içinde grupların ve hiziplerin
olmaması, partinin irade ve eylem birliği olması Trocki'yi huzursuz ediyor, Trocki bu
huzursuzluğun sonucu parti içinde gruplara özgürlük istiyor. Yani partinin platformunun
dışında başka platforma sahip, kendi yönetimi ve ilkeleri olan gruplar partinin içerisinde
varolacak. Parti bir irade ve eylem birliği değil gruplar toplamı veya hizipler karmaşası
olacak. Trocki'nin parti içi demokrasiden anladığı partinin tasfiye edilmesi anlamına gelen,
onu bir hizipler toplamına indirgeyen 'demokrasidir'. Hizipler toplamı olarak parti, hiziplerin
(veya grupların) parti kararlarına kendi kararlarıyla karşı çıktığı ve parti kararlarını
uygulamadığı dolayısıyla parti disiplininin, eylem ve irade birliğinin ortadan kaldırıldığı bir
parti modelidir. Trocki'nin önerdiği hizipli (veya gruplu) parti modeli 'yeni' bir buluş değil
1903 parti tartışmaları sırasında Menşeviklerin savunduğu parti modelidir. Lenin, parti içi
gruplardan bahsederken şöyle söyler:
"Parti içinde ve tüm Sovyet çalışmalarında sıkı disiplini sağlamak ve her türlü hizipçiliğin
kökünü kazıyarak azami birliği elde etmek için Parti kongresi Merkez Komitesini, disiplin
ihlali ya da hizipçiliğin yeniden canlanması ya da ona cevaz verilmesi durumunda, Partiden
ihraç da dahil tüm Parti cezalarını uygulama ve MK üyelerine ilişkin olarak, onları aday
statüsüne indirme, ve son çare olarak onları partiden atma yetkisi verir." (RKP(B) X. Kongre
Kararı, 1921)
Parti içinde hiziplerin kökünün kazınması gerekir. Hizipler parti disiplininin, irade ve
eylem birliğinin en büyük düşmanıdır. Bu yüzden hizipler Parti içinde burjuvazinin temsilcisi
konumundadır:
"Proletarya partisinin demir disiplinini (özellikle onun diktatörlüğü sırasında) azıcık da
olsa zayıflatan kimse, gerçekte, proletaryaya karşı burjuvaziye yardım eder," (Lenin)
Partide hiziplerin veya grupların varlığı ile parti birliği ve demir disiplin bağdaşamaz.
Hiziplerin varlığı birçok merkezin ortaya çıkmasına yol açar, birçok merkezin ortaya çıkması
216
Partinin ortak iradesini ve birliğini dağıtır, demir disiplini ortadan kaldırır, II. Enternasyonal
partileri parti içinde farklı merkezleri ve hiziplerin varlığını olağan görebilir, ancak
proletaryanın partisi demir disiplini bozan hiziplerin varlığını mazur göremez. Hiziplerin
varolduğu bir parti proletarya diktatörlüğünü yönetemez:
"Partimizde en sert disiplin, gerçek demir disiplin olmadan; işçi sınıfının bütün kitlesinin;
yani bu sınıfta düşünen, namuslu, fedakar, etkili, geri tabakalara kılavuzluk etmeye ve onları
peşinden sürüklemeye yetenekli ne varsa onların Partiye tam ve sınırsız desteği olmadan,
Bolşeviklerin, 2,5 yıl demiyorum, 2,5 ay bile iktidarda kalamayacaklarını bugün hemen
herkesin görebildiği muhakkaktır", (Lenin)
Trocki, parti içinde hiziplerin varlığını parti içi demokrasinin olmazsa olmaz koşulu
olarak gösteriyor. Oysa parti irade ve eylem birliğidir; hizipler partinin birliğiyle bağdaşmaz.
Demir disipline sahip olmayan, hiziplerin toplamı olan bir parti ile proletarya diktatörlüğü
"2.5 ay bile" iktidarda kalamaz. Trocki'nin tahribatlarına karşı Leninist parti teorisini savunan
Stalin şöyle söyler:
"Hiziplerin varlığı ile bağdaşmayan bir irade birliği olarak parti. Birliğinden ve demir
disiplininden güç alan bir parti olmaksızın, proletarya diktatörlüğünü kurmak ve devam
ettirmek imkansızdır. Ama irade birliği olmadan, bütün Parti üyelerinin tam ve koşulsuz
eylem birliği olmadan, Partide demir disiplin düşünülemez. Kuşkusuz ki bu, partide fikir
mücadelesine yer olamadığı anlamına gelmez. Tam tersine, demir disiplin, eleştiriyi ve fikir
mücadelesini ön şart koşar. (...) ancak bilinçli bir disiplin demir disiplin olabilir. Ama fikir
mücadelesi bitince, eleştiri tükenip karara varılınca, bütün parti üyelerinin irade ve eylem
birliği şarttır. (...) Hiziplerin varlığı parti birliği ile demir disiplini ile bağdaşamaz." (Stalin,
Eserler, 6. Cilt, Sf. 171-172)
Trocki'nin muhalefet bloku RKP(B) XIII. (1924) kongresinde yenilgiye uğratıldı.
Muhalefetin Leninist parti teorisini inkar eden, komünist partiyi bir hizipler toplamına
dönüştürmeye çalışan, bunu 'parti içi demokrasi' sloganıyla gizlemeye çalışan anlayışı
eleştirildi. Trockist muhalefetin platformu Marksizmden küçük burjuva bir sapma ve
Leninizmin revizyonu çabası olarak mahkum edildi.
Trockistlerin iddia ettiklerinin aksine Stalin ve Merkez Komite Trocki ve muhalefet
üzerinde 'acımasızca' bir baskı uygulamadı. Muhalefetle her tartışmayı parti için eğitim ve
parti birliğini güçlendirme çalışmasına dönüştürdü. Çünkü Merkez Komite muhalefetin gittiği
hizipçi yoldan döneceğini, partinin ve proletaryanın çıkarları karşısında hizipçi ve bölücü
tutumlarından vazgeçeceğini düşünüyordu. XIII. Kongre sonrasında (1924 sonu) Leningradlı
bir grup Trocki'yi partiden ihraç etme başvurusunda bulundu. Leningrad il komitesi Trocki'yi
partiden ihraç eden bir karar kabul etti. Merkez komitenin çoğunluğu bu kararla hem fikir
değildi ve Leningrad il komitesi biraz mücadeleden sonra ikna edildi. Bir süre sonra
Leningradlılar bu sefer Kamanev ile birlikte Trocki'nin Politbüro'dan derhal ihracını istedi.
Ancak Stalin ve MK çoğunluğu Kamanev ve Zinoviev ile (geleceğin Trockistleri) ortak
fikirde değildi ve Trocki'nin ihracı engellendi. Trocki'nin atılmasını, bir yıl sonra Trocki'nin
'Leninist' dostları olacak olan Kamanev ve Zinoviev istiyor; Stalin engelliyor. Kim daha
beter? Trocki mi yoksa Kamanev ile Zinoviev mi?
9.3 Trocki ile Yeni Muhalefet'in Karşı-Devrinı-ei Bloğu
Trocki RKP(B)'nin XIII. Kongresi (1924) ile, tek ülkede sosyalimin gerçekleşebilmesi
sorununu pratik bir tartışma olarak ortaya attı. Bu tartışmanın Lenin'in ölümünden sonra
Trocki tarafından ortaya atılması gerçekten ilginçtir. Trockistler bu konuda Stalin'in 'tek
ülkede sosyalizm'i partiye benimsetmek için Lenin'in ölümünü beklediklerini söyler. Oysa
durum tam tersidir. Lenin'in önderliğindeki Bolşevik Parti dünya devriminin geçici geri
çekilişiyle birlikte ülke içinde sosyalist inşaya büyük önem vermişler, kooperatifleşme
planıyla "NEP Rusyasını sosyalist Rusya' haline getirme perspektifiyle yola çıkmışlardır.
Lenin Rusya'da sosyalizmin inşa edilemeyeceğine (Zuhanov'un) dair gerici teorileri
eleştirmiş, sosyalist inşanın görevlerini Bolşevik Partinin önüne koymuştur. Ülkede
217
sosyalizmin inşası sorunu bu yüzden 1924 sonrasında ortaya çıkan bir sorun değildir. Ancak
Trocki Lenin'in sağlığında böyle bir tartışma açmaya cesaret edemezdi. Bu yüzden Lenin'in
ölümünü beklemesi gayet doğaldır.
Trocki'nin Partiye ve Sovyet halklarına karşı başlattığı mücadelenin temel halkası budur.
Rusya'da sosyalizm inşa edilebilir mi, yoksa Sovyet halkları boş bir çaba içerisinde mi?
Trocki SSCB'de asla sosyalizmin inşa edilemeyeceğini söylüyor. Trocki'ye göre acilen
Avrupa devrimini SSCB'yi kurtarmazsa çöküş kaçınılmazdır. Öyleyse Sovyet proletaryası ne
yapacak? Kaderini beklemekten (Avrupa'da devrim) başka yapacak bir şey kalmıyor.
Avrupa'da devrim olursa SSCB kurtulacak, olmazsa yok olacak. 1924 yılı açısından Avrupa
devrimi yakın bir zamanda gözükmüyor. Yani Sovyet proletaryası kaderine, yok oluşa razı
olmalıdır. SSCB'de sosyalizm imkansızdır, proletaryanın çabası anlamsız bir çabadır.
Sosyalizmi kurması imkansızsa Sovyet proletaryasına iki seçenek kalır.
Birincisi; Avrupa kapitalist devletlerine karşı doğrudan savaş açarak Avrupa devrimine
yardımcı olmak. Ama devrim dışarıdan ithal edilemez. Devrimi (uluslar arası proletaryanın
çok önemli yardımlarını göz ardı etmeden) yapacak ve yaşatacak olan o ülkenin
proletaryasıdır. Sosyalist ülkenin başka bir ülkeyi işgal ederek kurmaya çalıştığı iktidar
proletaryanın ve köylülüğün çoğunluğunun hazır olmadığı için benimsemediği bir iktidar
olacaktır ve sosyalist devlete karşı savaşacaktır. Ayrıca SSCB'nin dünya kapitalizmine karşı
böyle bir savaş başlatması, dünya kapitalizmi karşısında yalnız kalan bir ülkenin askeri olarak
ezilmesi anlamına gelir. Bu SSCB için intihardır.
İkinci seçenek ise sosyalizmi kurma imkanı olmadığına göre proletaryanın iktidarda
kalmasının bir anlamı yoktur. Proletaryanın 'yozlaşacak' bir ülkenin yönetiminde durması
gereksizdir. Bu yüzden kaçınılmaz yenilgiyi (sosyalizmin inşasının imkansızlığı) görmek ve
iktidar perspektifinden vazgeçmek gerekir.
İşte Trocki'nin Sovyet proletaryasının önüne koyduğu iki seçenek budur. İlk seçenek
askeri olarak güçlü dünya kapitalizmine karşı doğrudan savaşa girerek intihar etmek, ikinci
seçenek ise kaderine boyun eğerek intihar etmektir. Ama sonuç kaçınılmazdır: intihar.
Trocki'nin tutumunun karşı devrimi yönü buradadır. O, sosyalizmin kurulması olanağını inkar
ederek ülke içindeki burjuva kalıntıların çıkarlarının temsilcisi haline geliyor. Dünya emperyalizminin, Sovyet proletaryasının sosyalizmi kurma hedefini engelleme çabalarının
temsilcisi haline geliyor. Sosyalizmin ülke içerisinde kurulmasını yadsıyarak Sovyet
proletaryasına teslimiyeti dayatıyor. Sovyet proletaryası ve emekçi halkları tarafından kurulan
sosyalizme karşı mücadele yürüterek burjuva karşı devrim kampına geçiyor. Trocki küçük
burjuva oportünizminden sosyalizm karşıtı burjuvazinin kampına geçiyor.
RKP(B)'in XIV. Kongresinde (1925 Aralık) Zinoviev ve Kamanev'in yönettiği Yeni
Muhalefet grubu ortaya çıktı. Parti NEP Rusya'sını Sosyalist Rusya'ya çevirme yolunda en
önemli görevlerden birisi olarak ülke sanayisinin geliştirilmesini savunuyordu. Bu doğrultuda,
sanayinin ihtiyacı olan makinelerin kendi olanaklarıyla üretilebilmesi gerekiyordu. Ancak bu
yolla kendi sanayisini geliştirebilen bir ülke konumuna gelinebilirdi. Yeni Muhalefet ise
sosyalist sanayinin üretim araçları üretimine ve partinin sanayileşme planına karşı çıkıyordu.
Bunun yerine ülke sanayisinin yalnızca hammadde ve tüketim maddeleri üretmesi ve ihraç
etmesi gerektiğini, üretim araçları
(makine) üretmemesi gerektiğini söylüyordu. Bu plana göre makineler üretilmemek
emperyalist ülkelerden ithal edilmeli, ülke bir tarım ülkesi olmaya devam etmeliydi. Yeni
Muhalefetin sanayileşme planı, sosyalizmin temeli olan sanayileşmeyi (özellikle üretim
araçları üretimini) inkâr eden, sosyalizmin yıkımına götüren ve ülkeyi emperyalizmin
sömürgesi bir tarım ülkesine dönüştüren bir plandı. Yeni muhalefet bunu elbette 'sosyalizmi
kurtarmak' adına yapıyordu!
Diğer bir sorun. Lenin'in partinin önüne koyduğu en önemli görevlerden birisine de orta
köylülüğe doğru bir yaklaşım ve onunla ittifaktır:
218
"Sonuç şu oldu ki, orta köylüler köyde çoğunluk unsuru haline geldi. Gerek kulaklık
doğrultusundaki gerekse yoksulluk doğrultusundaki aşırı uçlar geriledi, ve nüfusun çoğunluğu
orta köylü tipine yakınlaşmaya başladı. Eğer köylü ekonomimizin üretkenliğini yükseltmek
istiyorsak, o zaman ilk planda orta köylülere dayanmalıyız. Komünist Partisi politikasını buna
göre kurmalıydı... yani köylülüğe karşı politika değişikliği, bizzat köylülüğün durumunun
değişmiş olmasıyla açıklanır. Köy daha çok orta-köylüleşmiştir ve eğer üretici güçleri
geliştirmek istiyorsak, bunu hesaba katmak zorundayız. (Lenin, Ayni Vergi Üzerine)"
Lenin başka bir yerde:
"Devlet ekonomimizi, üç yıl içinde yeniden kaba dökemediğimiz ve on yıl içinde de
yeniden kalıba dökememiş olacağımız orta köylülerin ekonomisiyle uygunluk içinde inşa
etmeliyiz." (Lenin)
Başta Kamanev olmak üzere Yeni Muhalefet ise, orta köylülükle ittifak politikasına karşı
çıkıyor, köylülükle ittifak gereği verilen tavizlerin sadece kulaklara verilen tavizler olduğunu
söylüyordu. Yeni Muhalefete göre parti orta köylülükle ittifak politikasına son vermeli, işçiköylü ittifakını parçalamak yani sosyalizmi yıkıma götürmeliydi.
XIV. parti kongresi, Yeni Muhalefetin 'sosyalizm' sloganlı sosyalizm karşıtı platformunu
mahkum etti ve yenilgiye uğrattı. Ancak Zİnoviev ve Kamanev partinin çoğunluğu tarafından
alman kararlara uymayı, parti birliğini ve disiplinini reddeden bir tutum içindeydiler. Onlar
parti karşıtı bir grup olarak özerkliklerini korumak, partinin aldığı kararlara istedikleri zaman
uymadıkları bir hizip hatta sonrasında (burjuva revizyonist) bir parti olmayı istiyorlardı. Bu
doğrultu da Parti XIV. Kongresinin kararlarını kabul etmediler. Kongrenin birlik çağrılarını
da pratik tutumlarıyla reddettiler.
1926 yazında parti karşıtları Trockistler ve Yeni Muhalefet (Kamanev ve Zinoviev) başta
olmak üzere tüm anti-Leninist akımları içerisinde toplayan birleşik Muhalefet Bloku
oluşturdular. Bu Blok 1912 yılında Troçki ve Menşevikler tarafından kurulan anti-Bolşevik
Ağustos Bloğunu andırıyordu. Muhalefet Blokunda Troçkistlerden, Yeni Muhalefete, eski
demokratik merkeziyetçilerden, Menşevik teorilerin savunucularına, bütün yozlaşmış ve antiLeninist konumda bulunan akımlar yer alıyordu. Elbette Muhalefet blokunun ideolojik birliği
yoktu. Ama içerisinde yer alan akımların ortaklaştıkları temel nokta SSCB'de sosyalizmin
başarılı yürüyüşünü engellemek, partiyi Leninist sosyalizmi inşa perspektifinden
uzaklaştırmaktı. Bu nokta bütün karşı devrimci unsurları bir araya getirmeye yetiyordu.
Troçkizm Muhalefet Blokunun esin kaynağı ve yönlendiricisi durumundadır. Muhalefet
Blokunda birleşen bütün karşı devrimci akımlar az yada çok, kısmen veya tamamen
Troçkizm'e geçiş yapmışlardır.
Trockizmin önderliğindeki sosyalizm karşıtı muhalefetin parti ve sosyalizm karşıtı
çizgisini 'sol' sloganlarla gizlemeye çalışıyordu. Sosyalizm karşıtı giriştiği her tutumu,
'sosyalizm' adına yapıyordu. Troçkizm'in en önemli özelliklerinden biri olan ikiyüzlülük
Muhalefetin genel çizgisi durumundadır. Ancak 'sol' sloganların altında sosyalizmin inşasına
karşı mücadele, sosyalizmin zaferine karşı inançsızlık ve umutsuzluğu ifade eden ve yaymaya
çalışan sosyal-demokrat sağcı öz bulunuyordu. Trockizmin önderliğindeki Muhalefet
Blokunun parti ve sosyalizm düşmanı platformunun temel özelliklerine geçelim:
9.3.1 Sosyalizmin İnşa Sorunları
Bu sorun tek ülkede sosyalizmin zaferi sorunudur. Muhalefet tek ülkede sosyalizmi
kurmanın umutsuz bir çaba olduğunu, proletarya diktatörlüğünün yozlaşmaya ve yok olmaya
mahkum olduğunu savunuyordu. Tek ülkede sosyalizmin zaferi ile sosyalizmin nihai zaferi
meselesini birbirine karıştırarak, burjuvazinin karşı devrimci çaba ve umutlarının
temsilciliğini yerine getiriyordu. Stalin Muhalefetin bu konudaki tavrının yol açacağı sonucu
şöyle ifade eder:
219
"Ya 'ulusal' burjuvazimizi yenerek sosyalizmi inşa edebilir ve son tahlilde onu kurabiliriz
- bu durumda parti iktidarda kalmak ve tüm dünyada sosyalizmin zaferi adına ülkede sosyalist
inşayı yönetmekle yükümlüdür;
Ya da kendi gücümüzle kendi burjuvazimizi yenemeyiz - o zaman da dışarının ivedi
desteğinden, diğer ülkelerdeki muzaffer devrimin desteğinden yoksun bulunuşumuzu göz
önüne alarak, açık ve dürüst bir biçimde iktidardan geri çekilmeli"yiz. (Stalin, Eserler, 9. cilt,
Sf. 27)
Bu konuyu daha önceki bölümlerle işlediğimiz için yeniden tartışmaya gerek yok,
9.3.2 'Nefes Molası' faktörleri
Muhalefet sosyalizmi kurmanın kapitalist kuşatma altında mümkün olmayacağını
söylüyor. Ve SSCB kapitalist kuşatma altında olduğundan asla sosyalizmi kuramayacaktır
sonucuna varıyor. Oysa uluslararası durum SSCB'ye bir nefes molası sağlamıştır. Emperyalist
devletler sosyalizmin anayurduna saldırmaya henüz cesaret edememektedir. SSCB bu nefes
molasını iyi değerlendirmeli, kapitalist dünyanın askeri (ve diğer alanlardaki) saldırısına karşı
güçlü bir sosyalist ekonomi, güçlü bir Kızıl Ordu inşa etmeli, dünya proletaryası ve ezilen
halkaların desteğini kazanmalı ve onların devrimlerini desteklemelidir.
Bu nefes molasını sağlayan üç önemli gelişme vardır: Birincisi; emperyalistler arasındaki
karşıtlıklar; ikincisi, sömürge ülkelerin emperyalizme karşı kurtuluş hareketlerinin
yükselmesi; üçüncüsü, kapitalist ülkelerin proletaryasının desteği.
Son nokta üzerinde biraz daha duralım. Kapitalist ülkeler proletaryası Sovyetler Birliğine
bir sempati beslemektedir ve bu arttırılmalıdır. Ancak kapitalist ülkeler proletaryası henüz
kendi burjuvazisini devirecek durumda değil. Kapitalist ülkeler burjuvazisi ise kendi
işçilerinin sosyalizmin anayurduna sempatisi karşısında doğrudan bir işgali göze alacak
durumda değildir. Hiçbir savaş işçilerin desteği olmadan yürütülemez. Sovyetler Birliğinin bir
süre nefes molası alabilmesinin sebebi bu uluslararası durumdur. Muhalefet bu durumu
görmüyor ve sosyalizmin mutlak olarak yenilgisini vaaz ediyor.
9.3.3
Devrimin ulusal ve uluslar arası görevleri
Muhalefet sosyalizmin tek ülkede inşa çaba sının ulusal dargörüşlülük ve milliyetçilik
hatta dünya devrimine ihanet olduğunu düşünüyor. Sosyalizmin ulusal ve uluslararası
görevlerini birbirinin karşıtı veya alternatifi durumunda görüyor. Ya biri ya öteki demeye
getiriyor.
Oysa tek ülkede sosyalizmin inşasmdaki başarılar, dünya devriminin kalesinin
sağlamlaşması, kapitalist ülkelerdeki proletarya hareketinin güçlenmesi demektir. Çünkü tek
ülkede sosyalizmin zaferi tek başına bir olgu değil dünya devriminin bir parçasıdır. Kapitalist
ülkeler proleter hareketinin güçlenmesi de SSCB'de sosyalizmin inşasının askeri müdahaleden
korunması anlamına gelir. Yani devrimin tek ülkedeki görevleri uluslararası devrimi
güçlendirir, devrimin uluslararası görevleri de sosyalizmin tek ülkede inşasını güvenceye alır.
Devrimin ulusal ve uluslararası görevleri bir bütünlük arz eder ve birbirinin karşısına
konamaz.
9.3.4 Sosyalizmin İnşası Sorununun Tarihi
Trocki, tek ülkede sosyalizmin zaferi sorunun ilk kez Stalin tarafından 1924 yılında ve
Lenin öldükten sonra ortaya atıldığını söylüyor. Oysa bu görüş ilke kez Stalin tarafından değil
Lenin tarafından 1915 yılında yazdığı Avrupa Birleşik Devletleri Sloganı Üzerine makalede
ortaya atılmıştı:
"Ekonomik ve politik gelişmenin eşitsizliği, kapitalizmin mutlak bir yasasıdır. Buradan
sosyalizmin zaferinin başlangıçta az sayıda ya da hatta tek bir kapitalist bir ülkede mümkün
olduğu sonucu çırjkar. Kendi ülkesinde kapitalistleri mülksüzleştirdikten ve sosyalist üretimi
220
örgütledikten sonra, bu ülkenin muzaffer proletaryası, diğer ülkerjlerin ezilen sınıflarını kendi
yanma çekerek, o ülkelerde kapitalistlere karşı ayaklanmayı körükleyerek ve hatta gerekirse
sömürücü sınıflara ve onların devletlerine karşı askeri şiddete başvurarak kapitalist dünyarjya
karşı ayaklanacaktır." (Lenin, Ekim Devrimi Dosyası, Sf. 16, Avrupa Birleşik Devletleri
Sloganı Üzerine, 23 Ağustos 1915, Alt çizgi bizim)
Trocki, 1915 yılında Lenin'e karşı yazdığı makalede şöyle der:
"Birleşmiş Devletler sloganına, ne kadar az somut olursa olsun, tek tarihsel itiraz,
İsviçreli Sosyal-Demokrat'ta şu sözlerle yapılmıştı: 'Ekonomik ve siyasal gelişmenin
eşitsizliği, kapitalizmin mutlak bir yasasıdır'. Sosyal-Demokrat buradan, sosyalizmin tek bir
ülkede zaferinin olanaklı olduğu ve dolayısıyla ayrı olarak ele alman her devlette proletarya
diktatörlüğünü, Avrupa Birleşik Devletlerinin kurulmasıyla koşullandırmanın gereksiz olduğu
sonucunu çıkartıyordu." (Trocki, Alt çizgi bizim)
Trocki, 1915 yılında Lenin'in sosyalizmin tek ülkede zaferinin olanaklı olduğunu
savunduğunu söylüyor. Trocki'nin Lenin'e yönelik eleştirisi de zaten tek ülkede sosyalizmi
savunması üzerinedir. Trocki, tek ülkede sosyalizmi Lenin'in savunmadığını söylerken ve bu
sorunun ilk kez 1924 yılında Stalin tarafından ortaya atıldığını söylerken yine yalan söylüyor.
9.3.5 Sosyalizmin Pratik Bir Görev Haline Gelmesi
Muhalefet sosyalizmin inşası sorununun bir teorik tartışma meselesi olduğunu düşünüyor.
Çünkü, tek ülkede sosyalizmin zaferi imkansızdır, Sovyet proletaryası yenilgiye mahkumdur;
bu yüzden sosyalizmin inşasının pratik bir görev haline gelmesi gereksizdir.
Oysa tersine Sovyetler Birliğinde sosyalizmin inşası güncel bir görevdir. Bu doğrultuda
ülkenin sanayileştirilmesi, bireysel çiftliklerin kolektif çiftliklerde bir araya getirilmesi
gerekmektedir. Sosyalizm artık sadece geleceğe dair bir tasarım değil her gün ve her gün bir
kurulan gerçekliktir,
"Gerçekten de ülkemizde, devlet iktidarı işçi sınıfı tarafından kullanıldığı ve devlet bütün
üretim araçlarını elinde bulundurduğu için, bize de nüfusu kooperatifler içinde bir araya
getirmekten başka bir şey kalmıyor. Nüfus kooperatifler içinde en yüksek derecede toplanınca
sosyalizm, eskiden haklı alaylara, gülümsemelere, sınıflar savaşımının, siyasal iktidar vb. için
savaşımın zorunluluğuna pek haklı olarak inanan kimselerin küçümsemesine yol açan o
sosyalizm, kendiliğinden gerçekleşiyor." (Lenin, Ekim Devrimi Dosyası, Sf. 618,
Kooperatifçilik Üzerine)
Muhalefet ideolojik platformu gereği sosyalizmin inşasına karşı çıkıyor. Sosyalizmin
inşası pratik bir görev haline geldiğinde parti ile muhalefet arasındaki tartışma soyut ve
yalnızca düşünsel planda kalan bir tartışma olmaktan çıkıyor. Politik taktik ve pratik görevler
konusunda karşıt görüşlerin çatışmasına dönüşüyor. Bir tarafta sosyalizmin inşasını ve bunun
pratik görevlerini savunan Stalin önderliğinde Parti, diğer tarafta sosyalizmin inşasına ve
sosyalist reformlara karşı çıkan Trocki önderliğinde Muhalefet. Tartışma anlamsız ve gereksiz
bir tartışma değil devrim ile karşı-devrim arasındaki mücadeledir. Özgünlük (aslında
özgünlük bile değildir) karşı-devrimin 'sol' sloganları kullanarak parti politikasına ideolojik ve
örgütsel karşı çıkışıdır.
9.3.6 Köylülükle İttifak
Trocki eskiden kalma ama yeni yaldızlarla parlatılmış 'sürekli' devrim teorisini
savunmaya devam ediyor. Bu teoriye göre iktidarı alan proletarya köylülüğün geniş
kitleleriyle büyük çatışmalara girecekti.
"Böyle yapmakla proletarya, yalnızca, devrimci mücadelesinin ilk aşamaları boyunca
kendisini destekleyen tüm burjuva gruplarla değil, kendisiyle işbirliği yaparak iktidara geldiği
köylülüğün geniş kitleleriyle de düşmanca bir çatışmaya girecekti." (Trocki, 1905, Önsöz,
Tarih Bilinci Yayınları, alt çizgi bizim)
221
Trocki'ye göre bu çatışmalardan Rusya proletaryasını Avrupa'daki sosyalist devletler
kurtaracaktı.
Oysa Avrupa'da devrim gerçekleşmedi. Ne olacak? Trocki de şaşırıp kalmıştır. Ama
'orijinal' teorisinden vazgeçmez. Ona göre hala köylülükle ittifak imkânsızdır (10 yıllık
deneyime rağmen). Trocki köylülük konusunda çarpıtma içerisindedir. Bu çarpıtmadan yola
çıkarak partiye yanlış bir ikilem dayatmaya çalışıyor. Köylülükle ittifak mı yoksa kapitalist
ülkeler proletaryasında ittifak mı diyor. Oysa Sovyet proletaryası iki ittifakı bir arada yürütmelidir. Uluslararası proletarya ile ittifak yapmazsa SSCB askeri olarak ezilir, dünya
devrimi büyük bir kayıp verir. Köylülük ile ittifak yapmazsa tek ülkede proletarya
diktatörlüğünün ayakta kalma şansı kalmaz. Böylece dünya devriminin kalesi ve büyük
mevzisi kaybedilir. Bu da dünya devrimi için çok büyük bir kayıptır. Sovyet proletaryası bu
iki ittifakı bir arada yürütmeli-dir. Trocki ise işçi ve köylü ittifakını reddederek veya onu
değersizleştirerek sosyalizme karşı mücadele veriyor.
Elbette dünya devriminin gerilediği koşullarda ittifakın ağırlığı köylülükten yana ağır
basar. Çünkü dünya proletaryasının geçici yenilgisi doğrudan bir askeri saldırı anlamına
gelmese de SSCB'nin bu tehlike karşısında önlemler almasını gerekli kılar. Ancak her iki
ittifak da gereklidir ve Sovyet proletaryası için hayati önemdedir.
9.3.7 Devrimin Perspektifi Üzerine
Trocki SSCB'de sosyalizmin asla kurulamayacağını, bunun umutsuz bir çaba olduğunu
söylüyor. Bu yüzden Trocki'nin yaptığı genellemenin mantıksal sonucu Sovyet
proletaryasının yenilgisinin kaçınılmaz olduğu, sosyalist devrimin bir burjuva devrim olarak
yozlaşmak zorunda olduğudur. Trocki'nin perspektifi dünya devriminin geri çekildiği
koşullarda SSCB'de sosyalizmin kesin yok olmasıdır; teslimiyettir.
Trocki kendi görüşünü Lenin'e mal etmeye çalışır. Trocki kaynak vermez (veremez) ama
en önemli taktiği olan iftira ve çarpıtmayı kullanmaktan da çekinmez. Şöyle söyler:
"Lenin, 20 yılda sosyalizmi asla kuramayacağımız, köylü ülkesi olan ülkemizin geri
kalmışlığından dolayı onu 30 yıl içinde de kuramayacağımız görüşündeydi. Asgari 30-50 yıl
almalıyız." (Trocki, XV. Parti konferansmdaki konuşmasından)
Trocki'nin devrim perspektifinde sosyalizmin hemen inşası yoktur. Ona göre devrim
sosyalizmin inşasına yol açmamış, sadece sosyalizmin inşasına bir hazırlıktır. Sosyalizmin
inşası ise ancak dünya devriminden sonra başlayabilir. Çünkü üretici güçlerin gelişim
düzeyini temel alan Menşevik teori, geri bir ülkede sosyalizmin kurulamayacağını söyler.
Troçki'de bunu onaylar. Yani Trocki'nin perspektifi sosyalizmin inşası ve zaferi değil
proletaryanın yenilgisi ve proleter devletin yozlaşmasıdır.
Lenin'e atılan iftiraların tersine Lenin, Rusya'da sosyalizmin kurulabileceğini ve
kurulması gerektiğini belirtmiştir. Trocki tek ülkede sosyalizmin zaferi ile nihai zaferini
karıştırmaktadır. Lenin Trocki'den farklı düşünüyor. Köylülükle doğru bir ilişki kurulmasıyla
sosyalizmin zaferinin güvence altına alındığından bahsediyor. Trocki Lenin'e iftira atıyor.
Leninizmin ve partinin platformuyla Troçkizm'in platformu taban tabana karşıdır.
9.3.8 Sanayileşme Üzerine
Muhalefet sanayileşme politikasının, çok daha hızlı hayata geçirilmesi gerektiğini
söylüyor. Muhalefetin sosyalist sanayinin gelişmesi konusunda bu kadar 'duyarlı' olması
insanı düşündürüyor! Çok daha hızlı ve dış pazarı temel alan bir sanayileşme temposu
diyorlar:
"Aynı yıllar (1923-28) Stalin, Molotov, Rikov, Tomskiy ve Buharin'den oluşan
iktidardaki koalisyonun (Zinovyev ve Kamanyev 1926 yılı başında Muhalefete katılmıştı)
plana dayalı 'süper sanayileşme' savunucularına karşı verdikleri mücadele ile geçti. ... 1923
yılında Muhalefet beş yıllık bir plan önderdiğinde, bu öneri tam 'bilinmeyene doğru sıçrama'
222
karşısında dehşete düşen küçük-burjuva ruhuna yaraşır biçimde küçümsenmişti." (Trocki, İhanete Uğrayan Devrim, Sf. 36)
Muhalefetin 'ince' düşüncesi sosyalist sanayinin 'süper' gelişim planı olamaz. Muhalefet,
kapitalist bir sanayinin gelişim planını sunmaya çalışıyor. Hızlı sanayileşme. Ama nasıl? İşçi
sınıfının ve köylülerin maddi durumunun iyileştirilmesi temelinde olmayan bir sanayileşme
planı sosyalist bir sanayileşme olamaz. Elbette imkanlar elverdiğince hızlı bir sanayileşme
gerçekleştirilmelidir.
İki nokta çok önemlidir. Birincisi, sanayileşmede dış pazara yönelik hammadde ve
tüketim araçlarının imalatına ağırlık verilmesi, kendi makinelerini üretemeyen sömürge bir
ülke haline gelmek demektir. Muhalefetin önerdiği plan ülkenin sömürgeleştirilmesi planıdır.
İkincisi, sanayileşme işçi ve köylü yığınlarının (asgari de olsa) maddi ve manevi
ihtiyaçlarını karşılama temelinde ilerlemeli. Muhalefet köylü yığınlarını sanayileşmede bir
'sömürü' nesnesi olarak görüyor. Köylüler üzerindeki vergilerin aşırı yükseltilmesini,
ürünlerin çok düşük fiyatlardan alınmasını savunuyor. Sanayileşmeyi köylülerin 'sömürü'sü
üzerinden yapmayı planlıyor. Bu plan işçi sınıfı ve köylülüğün ittifakını bozan, köylülerin ana
kitlesini sosyalist inşa çalışmalarından kopartan ('sürekli' devrim teorisinin sonucu) bir
plandır. Oysa sosyalist sanayileşme işçi sınıfının köylülüğü bir 'sömürü' nesnesi olarak
görmesine ters düşer. İşçi sınıfı ve köylülüğün ittifakı ve maddi ihtiyaçlarının karşılanması
temelinde, bu ittifakı bozacak değil bizzat güçlendirecek bir sanayileşme planı ancak sosyalist
sanayileşme planı olabilir. Muhalefet sosyalizmin temeli olan işçi sınıfı ve köylülük
arasındaki ittifakı yıkmaya çalışıyor.
9.3.9 Parti İçi Hizipler Meselesi
Muhalefet, Lenin'in önerisi olan ve Leninist parti teorisinin temellerinden olan partinin
irade ve eylem birliğini sözde kabul ediyor. Ama ikiyüzlülükle. Lenin'in parti içi
fraksiyonların ve grupların hemen dağıtılması, dağıtmayanların cezalandırılması ve partiden
ihracı kararı karşısında ses çıkarmıyorlar. Diğer yandan parti içinde Leninizmin ve partinin
önderliğinde sosyalizmin inşasına karşı çıkıyor, ayrı bir program ortaya atıyorlar. Alman
kararların uygulanması gerekirken, sosyalizmin inşa çalışmaları sürerken, partinin irade ve
eylem birliğine karşı çıkarak çoğunluğun aldığı kararları uygulamıyorlar. Kendi programlarını
dağıtarak, kendi platformlarını sürekli olarak tartıştır-maya çalışarak parti içinde ayrı bir
hizbin örgütlenme çalışmalarını yürütüyorlar.
Bu proletarya diktatörlüğünde proletaryanın partisine karşı, burjuva revizyonist bir parti
örgütleme girişimidir. Parti hiziplerin partisi olamaz. Partinin programından ayrı programa,
ayrı bir merkeze sahip olan ve kendi programını yaymaya çalışan bir örgütlenme ayrı bir parti
kurma çalışması girişimidir.
Muhalefet ya partiye yönelik suçlamalarına kendisi de inanmıyor ve proletaryaya yalan
söylüyor; bu ağır bir suçtur. Ya da bu suçlamalarına gerçekten inanıyor ve parti çoğunluğu
karşısında duran bir hizip (ve ayrı bir partinin başlangıcı) örgütlüyor; bu daha da ağır bir
suçtur. Proletarya partisinin karşısına, bütün karşı-devrimeilerin ve yozlaşmış unsurların
desteklediği hatta bizzat içinde yer aldığı bir parti örgütlemek. Bu proletarya diktatörlüğünün
burjuvaziye karşı savaşımında izin vermeyeceği bir özgürlüktür. Burjuvaziye proletarya
diktatörlüğüne karşı propaganda yapma ve savaşma özgürlüğü verilemez.
Muhalefetin programı her yönüyle karşı devrimci bir programdır. Bu karşı devrimci
program elbette burjuva bir söylemle ortaya çıkamazdı. Çünkü böyle bir ortaya çıkış
yığınların sosyalizme sempatisi karşısında aptallık olurdu. Muhalefet bunu göz önünde
bulundurarak karşı-devrimei içeriğini 'güzel', 'sol', 'sosyalist' sloganlarla süslemeye özen
gösterdi.
223
9.4 Karşı Devrimciler Muhalefete Övgüler Düzüyorlar!
Bolşevik partinin sosyalizmi inşa yolunda ilerlemesi, karşı devrimcilerin büyük tepkisini
çekerken, Muhalefetin platformu karşı devrimcilerde büyük bir ilgi uyandırdı ve övgülere
neden oldu. Sosyalizmin inşası uluslar arası proletaryanın büyük sempatisi ve desteği ile
karşılanırken, emperyalist burjuvazi tarafından nefretle lanetlenmesi normaldir. Emperyalist
burjuvaziye göre sosyalizm, 'en temel insan hakları'ndan olan mülkiyet hakkını gaspetmiş, tek
partinin (proletarya partisi) varlığını kabul ederek demokrasiyi inkar etmişti. Yani bir
diktatörlük kurmuştu. Evet, doğrudur; bir diktatörlük kurulmuştur; sorun diktatörlük değil
kimin diktatörlüğü olduğudur. Sosyalizm koşullarında söz konusu olan proletarya ve emekçi
köylülüğün burjuvazinin kalıntıları ve yozlaşmış unsurlar üzerindeki, çoğunluğun halk
düşmanları karşısındaki diktatörlüğüdür. Bu diktatörlük (proletarya diktatörlüğü), burjuvaziye
ve kalıntılarına örgütlenme, sosyalizmi yıkmak için çaba gösterme, sabotaj eylemlerine
girişme ve kendi görüşlerinin 'allı pullu' propagandasını yapma özgürlüğü veremez.
Sosyalizmde özgürlük sonuna kadar vardır, ama burjuvazi ve karşı devrimciler için değil
proletarya ve geniş emekçi halk yığınları için özgürlük...
Sosyalizmin inşası, çeşitli akımlar içerisinde farklı yorumlara yol açmıştır. Genel olarak
iki kamp oluşmuştur; uluslar arası proletarya, sosyalizmin anayurdu ve ulusal kurtuluş
mücadelelerinin içinde bulunduğu uluslar arası devrim kampı, emperyalist burjuvazi,
SSCB'deki karşı devrimci unsurların ve onların uşaklarının içinde bulunduğu karşı devrim
kampı. Bir de bu iki kamp arasında kalan, sosyalizmi anlamayan, bundan dolayı bazen
sosyalizmin kazanımlarını yanlış yorumlayıp ona yaklaşan karşı devrimcilerle, yine
sosyalizmi anlamayan bu yüzden sürekli olarak karşı devrim kampına geçen küçük burjuvalar
vardır.
Uluslar arası burjuvazinin ve Rus karşı devrimcilerinin Muhalefeti övmesi, onu
desteklemesi, bizzat içerisinde yer alması bu yüzdendir. Örneğin, Almanya'da ünlü sosyaldemokrat lider Paul Levi, (Alman devrimin 'ka-til'lerinden) şöyle demektedir:
"İşçilerin özel çıkarlarının, son tahlilde sosyalizmin çıkarlarının, köylü mülkiyetinin
varlığıyla çeliştiğini, köylü ve işçi çıkarları arasındaki özdeşliğin hayali olduğunu, ve Rus
devriminin daha sonraki gelişmesinin bu karşıtlığı keskinleştireceğini ve anlaşılır kılacağını
düşünüyorduk. Çıkar dayanışması fikrini, sadece biçim olarak başka bir koalisyon fikri olarak
algılamıştık. Eğer Marksizm hiç olmazsa bir parçacık haklıysa, tarih diyalektik bir biçimde
işliyorsa, bu karşıtlık, Rusya'da koalisyon fikrini, Almanya'da şimdiden parçalanmış olduğu
gibi parçalayacaktı... Olaylara daha çok dışarıdan bakan Batı Avrupa'daki bilen için her şey
açlıktır: Muhalefetin yanındayız. Rusya'da yeniden bağımsız, antikapitalist, sınıf mücadeleci
bir işçi hareketinin başladığı gerçeği ortadadır." (Leipziger Volkszeitung, 20 Temmuz 1926,
Aktaran Stalin, Eseler, 9. cilt, sf. 51)
Levi, muhalefeti işçi köylü ittifakına karşı mücadelesi nedeniyle övüyor. Rus
Menşeviklerinin herkesçe bilinen lideri Dan, muhalefet hakkında şunları söyler:
"Bolşevik muhalefet, sosyal-demokrasinin yönelttiği eleştirileri neredeyse kelimesi
kelimesine tekrar ederek mevcut düzeni eleştirmekle, sosyal demokrasinin pozitif
platformunun kabulü için zihinleri hazırlamaktadır." Devamında: "Muhalefet sadece işçi
kitleleri arasında değil, aynı zamanda da komünist işçiler arasında da, ustaca bakıldığı taktirde
kolayca sosyal-demokrat meyveler verebilecek olan düşünce ve hissiyat tohumları
yetiştirmektedir." (Sotsialistiçeski Vyestnik No: 17-18, Aktaran Stalin, Sf. 52)
Menşeviklerin ve Rus sosyal demokrasinin liderlerinden olan, Rusya'da Sovyet devrimine
karşı amansızca savaşan Dan'm söyledikleri önemlidir. Muhalefet, sosyal demokrasinin (Rus
karşı devrimcilerinin diyebiliriz) yönelttiği eleştirileri neredeyse kelimesi kelimesine
yinelemektedir diyor. Trocki ve muhalefet Menşevik karşı devrimcilerin söylemlerini
kelimesi kelimesine tekrarlıyor. Yalnızca bu durum bile, Troçkizm'in karşı devrimci içeriğini
göstermeye yeter.
224
Sadece 'sosyalist' karşı devrimciler değildir Muhalefeti destekleyen. Muhalefeti karşı
devrimci Milyokov'un burjuva partisi de hararetle desteklemektedir:
"Bugün muhalefet diktatörlüğü sarsmaktadır, muhalefetin her yeni yayınında gittikçe
daha 'korkunç' sözler kullanılmaktadır, bizzat muhalefetin kendisi, egemen sisteme karşı
gittikçe daha sertleşen hücumlar yapma yönünde bir evrim geçirmektedir, ve bu onu politik
bakımdan hoşnutsuz geniş halk kesimlerinin sözcüsü olarak şükranla selamlamamız için
şimdilik yeterlidir." Devamında: "Sovyet iktidarının en büyük düşmanı, şimdi, ona fark
ettirmeden yaklaşan, onu duyargalarıyla çepeçevre kuşatarak, o bu ayırtma varmadan onu
tasfiye edendir. Hala süren hazırlık döneminde bu kaçınılmaz ve zorunlu rolü Sovyet
muhalefeti oynamaktadır."(Posledniye Novosti, No: 1990, Aktaran Stalin)
Milyukov'un burjuva partisinin merkez yayın organında Muhalefetin politik bakımdan
hoşnutsuz (kendileri gibi) kesimlerin yani burjuvazinin sözcüsü olduğu söyleniyor. Burjuvazi
kendi temsilcisini fazla zorlanmadan tanıyor.
Muhalefetin bu durumu elbette rastlantı değildir. Muhalefetin proletarya diktatörlüğüne
ve sosyalizme karşı yürüttüğü mücadelenin anlamı onun karşı devrim kampına geçtiğini
göstermektedir. Muhalefet, Sovyet ülkesi içerisinde uluslar arası burjuvazinin ve tüm karşı
devrimci kampın sözcüsü ve 'umudu' duruma gelmiştir. Stalin bu konuda şöyle söyler:
"Lenin bize, komünistlerin baş görevinin, proletarya diktatörlüğünü savunmak ve
güçlendirmek olduğunu öğretti. Ama olaylar öyle bir yön almıştır ki, muhalefet, fraksiyon
politikası sayesinde, proletarya diktatörlüğünün hasımlarının kampında bulmuştur kendisini.
O nedenle muhalefetin, sadece teoride değil, aynı zamanda pratikte de Leninizm'den
koptuğunu söylüyoruz. (...)
Sosyal-demokratlarm ve Kadetlerin muhalefeti övmeleri işte bunun içindir." (Stalin,
Eserler, Cilt 9, Sf. 53)
Karşı devrimciler kendilerine iyi bir 'yoldaş' buldular.
9.5 Trocki'nin İftira, Çarpıtma ve Yalan Kampanyası
Trocki'nin Marksizm-Leninizme ve Sovyet devletine yönelik karşı-devrimei
mücadelesinin bütün saçmalıklarına değinmek hem imkansız hem de gereksizdir. Bu yüzden
Muhalefet Bloğuyla birlikte hız kazanan Trockist karşı devrimci mücadelenin belli başlı
yöntem ve argümanlarını tek başlı altında incelemek daha verimli olacaktır.
9.5.1 Trocki'nin Menşevik Geçmişi
Trocki'nin aniden Leninizm sloganları atması, onun karşı devrimci mücadelesini
'sosyalizm' sloganları ardında gizlemesi karşısında Menşevik geçmişi sorulduğunda şöyle
diyor:
"Salt Bolşevik Partiye katılmam olgusu bile, tek başına bu olgu bile, beni o zamana kadar
Bolşevizmden ayıran her bir şeyi Partinin eşiğine bıraktığımı kanıtlamaktadır." (Trocki)
Trocki asla kendisini Bolşevizm'den ayıran 'herşeyi' açıklama zahmetinde bulunmaz.
Troçkizm'in bütün pisliklerini partinin eşiğinde bırakmak? Yıllarca Bolşevizme karşı
mücadele eden Trocki bir anda bütün pisliklerinden arınmış oluyor böylece!
Hayat Trocki'nin hiç de eski pisliklerinden arınmadığını, onları re vize ederek hala
üzerinde taşıdığını gösteriyor. Trocki'nin yüzlerce hata ve söylemini bir an için göz ardı
ederek onun partiye katılımından sonraki belli başlı hatalarına bakalım:
1918 başında, Trocki'nin Brest barışı sorununda devrimi neredeyse ölüme götüren tavrı
ve Lenin'in partisiyle büyük çatışması, ayrı bir grup örgütleme çabaları. 1918-1920 iç savaşı
sırasında parti görevleri karşısında umursamazlığı ve dönem dönem görevden almışı. 1920225
1921 yıllarında sendikalar konusundaki büyük tartışmalar, Trocki'nin Lenin ile polemikleri,
parti karşıtı grupların ortaya çıkışı. 1921'de Trocki'nin Sovyet devletinin birkaç aylık ömrü
kaldığı söylemi ve 'küçük hatası'. 1922'de kredi karşılığında sosyalist işletmelerin özel
sermayeye rehin verilmesi önerisi. 1922 yılında, bütün ülkeyi çökertecek aşırı sanayileşme
planı (sonradan kendisi de 'hatasını' kabul etti). 1924'te Ekim devrimi konusunda partiye
atılan iftiralar ve Trocki'nin partiyle karşı karşıya gelmesi. 1925-1926 Trocki'nin 'resmi'
olarak karşı-devrimei muhalefetin örgütleyicisi durumuna gelmesi ve karşı-devrimei
platformu. Sovyet devletinin asla sosyalizme geçemeyeceğini savunan, Lenin'in tek ülkede
sosyalizmi üzerine görüşleriyle çatışan karşı-devrimei görüşleri vb. vb. Daha birçok örnek
verilebilir. Bu örneklerin hepsi rastlantı mı? Hepsi ufak birer hata mı? Trocki Menşevik
pisliklerini Parti'nin eşiğinde bırakmamış galiba. Trocki Menşevik safrasını partiye, Lenin'e
ve Bolşevizm'e karşı kullanan 'sosyalist' etiketli (etiketini kendi yapıştıran) bir karşı-devrimei
olmasın?
9.5.2 Tek Ülkede Sosyalizmin Zaferi Konusunda Trocki
Bu konuyu daha önceki bölümlerde tartışmıştık. Bu başlık altında üzerinde duracağımız
nokta, Trocki'nin tek ülkede sosyalizmin zaferini imkansız sayarken sınıfsal olarak hangi
konumda bulunduğu ve kime hizmet ettiğidir.
"Ulusal devlet çerçevesi içinde sosyalizmi inşa imkansızdır."(Trocki) veya "tek ülkede
sosyalizm teorisi ulusal dargörüşlülüğün teorik bakımdan haklı çıkarılmasıdır." (Trocki)
Devamla:
"Avrupa proletaryasının doğrudan desteği olmaksızın Rusya işçi sınıfının iktidarını
koruyabilmesi imkansızdır."(Trocki)
Bütün bu söylemler ile Lenin'in tek ülkede sosyalizmin inşasına dair tezleri, görüş ve
yaklaşımları arasında taban tabana zıtlık vardır. Troçkizm, 'çeşitli sebeplerle' SSCB'de
sosyalizmin zaferine ilişkin inançsızlığın ifadesidir. Trocki, proletaryanın sosyalizmi kurma
inancına ve mücadelesine karşı savaşım içerisindedir. Stalin Trocki'nin teslimiyetçiliğini şöyle
ortaya koyar:
"Parti, Trocki'nin 'Avrupa proletaryasının doğrudan devlet yardımı' formülünün
Leninizmden tamamen kopmak anlamına geldiği görüşünü savunmaktadır. Çünkü ülkemizde
sosyalizmin inşasını, 'Avrupa proletaryasının doğrudan devlet yardımı'na bağımlı kılmak ne
demektir? Eğer Avrupa proletaryası önümüzdeki yıllarda iktidarı ele geçirmeyi başaramazsa
ne olacak? Devrimimiz Batıda devrimin zaferi beklentisi içinde, belirsiz bir süreyle boşuna mı
döndürecektir çarklarını? Ülkemizin burjuvazisinin, Batıda devrimin zaferini beklemekle
hemfikir olacağına, ve ülkemizin sosyalist unsurlarına karşı çalışma ve mücadelesinden
sarfınazar edeceğine bel bağlanabilir mi? Trocki'nin formülünden, Batıda muzaffer devrimin
gecikmesi halinde, mevzilerimizin tedricen ekonomimizin kapitalist unsurlarının eline teslim
edilmesi ve devamla Partimizin iktidardan vazgeçmesi perspektifi çıkmıyor mu?"(Stalin,
Eserler, 9. cilt, Sf. 103)
Trocki'nin perspektifi Avrupa devrimin gecikmesiyle birlikte sosyalizmin yıkılmasıdır.
Bu yüzden SSCB proletaryasının Avrupa'da devrim olmadığı sürece iktidarda olmasının bir
anlamı yoktur. Zaten Trocki'ye göre proletarya iktidarda olsa dahi yozlaşacaktır. Trocki'nin
SSCB'deki perspektifi dünya devrimi değil dünya devriminin en önemli kalesinin
yıkılmasıdır.
Stalin, Trocki ile Lenin arasında Avrupa Birleşik Devletleri Sloganı Konusundaki
tartışmadan bahsederek, Trocki'ye (Lenin'in tek ülkede sosyalizmi savunmasından dolayı)
yaptığı 'ulusal dargörüşlülük' suçlamasını hatırlatır:
"Raporumda Trocki'ye sordum ve bu soruyu yineliyorum: Troçki'nin, Lenin tek tek
ülkelerde sosyalizmin zaferi imkanı terosini 1915 yılında bir 'ulusal dargörüşlülük' teorisi
226
olarak nitelendirdiği doğru değil mi acaba? Bu soruma yanıt alamadım. Neden? Suskunluk
tavrı polemikte bir mertlik belirtisi mi oluyor yoksa?
"Devamla Trocki'ye sormuştum ve sorumu yineliyorum: Sosyalizmin inşa teorisine karşı
yükselttiği 'ulusal dargörüşlülük' suçlamasını daha kısa süre önce, Eylül 1926'da, kendisinin
bilinen, muhalefete yönelik belgesinde tekrarladığı doğru değil mi acaba? Bu soruma da yanıt
alamadım. Suskunluk tavrı Trocki'de aynı şekilde bir tür 'manevra' olduğundan olmasın
sakın?
"Bütün bunlar neyi kanıtlıyor?
"Troçki'nin temel sorunda, ülkemizin sosyalizmin inşası sorununda kendisinin eski,
Leninizme karşı mücadele mevzilerinde ısrarlı olduğunu kanıtlıyor," (Stalin, Eserler, 9. cilt,
Sf. 103)
Troçki'nin perspektifi, SSCB'de sosyalizmin çöküşü (veya kurulamayacağı)
perspektifidir. Troçki'nin perspektifi proletaryanın köylülükle ittifak halinde sosyalizmi
kuramayacağını savunan inançsızlığın perspektifidir. Ancak bu yalnızca Troçki'nin perspektifi
değil SSCB'deki burjuva kalıntıların, yozlaşmış unsurların, Menşevik ve Sosyal-devrimcilerin
perspektifi; emperyalist burjuvazinin ve proletaryaya ihanet etmiş sosyal demokratların
isteğidir.
9.5.3 Dünya Kapitalizmine Bağımlılık Teorisi
Trocki, sürekli olarak SSCB'nin dünya kapitalizmine bağımlı olduğunu vaaz etmektedir.
"Eğer dünya pazarı fiyatlarında üretim yapıyor olsaydık, dünya pazarına bağımlılığımız,
bir bağımlılık olmaya son vermeksizin, şu anda olduğundan çok daha az vahim nitelikte
olacaktı. Fakat ne yazık ki, sorun bu değildir. Dış ticaret tekelimiz bizzat bağımlılığımızın
vahametinin ve tehlikeli niteliğinin kanıtıdır. Sosyalist inşamızda tekelin belirleyici önemi,
tam da bizim için elverişsiz olan güçler ilişkisinin bir sonucudur. Fakat bir an için bile
unutmamalıyız ki, dış ticaret tekeli sadece dünya pazarına bağımlılığımızı düzenler, onu
ortadan kaldırmaz." (Trocki, Leninden Sonra Üçüncü Enternasyonal, Sf. 47)
Trocki bir olguyu görüyor, bunu yalıtıyor ve çarpıtıyor, hiç olmayacak anlamlar
yüklüyor, sonra da 'bilimsel' sonuçlar üretiyor. Çıkardığı 'bilimsel' sonuç ise SSCB'de
sosyalizmin inşasının imkansız ve proletaryanın 'gerici bir uğraş' olduğudur,
Trocki'nin kapitalizme bağımlılık teorisine biraz göz atalım, Trocki dünya kapitalizmine
bağımlılıkla ile SSCB'nin kapitalist ülkelerle ticaretini ve kredileri kastediyor. Kapitalist
ülkeler SSCB'ye ürünlerini satıyor, SSCB de kapitalist ülkelere ürünlerini satıyor.
Kapitalistler ürettikleri makineleri satacakları pazarlar arıyor, dünyanın altıda birini kapsayan
büyük bir pazar olan SSCB'de bu makineleri alıyor. Kapitalist ülkeler hammadde ve tahıl
istiyor, SSCB de bu ürünlerini ihraç ediyor. Kapitalist ülkelerle sosyalist SSCB arasında bir
ticaret söz konusudur. SSCB kendi ağır sanayisini, makineli üretimini kurmak için ticaret
yapmaktadır. Bu anlamda SSCB dünya kapitalizmine bağımlıdır. Diğer yandan dünya
kapitalizmi de SSCB gibi dünyanın altıda birinde egemen olan büyük bir ülkeye bağımlıdır.
Burada sözkonusu olan karşılıklı ve ticari bir bağımlılıktır. Kapitalist şirketler SSCB'ye kredi
veriyorlar. Ama SSCB'nin kara kaşı kara gözü için değil. SSCB'den karşılığında aldıkları
petrol ve hammaddeler karşılığında veriyorlar.
Trocki SSCB'nin dünya kapitalizmine bağımlılığını hem tek yönlü görüyor hem de
çarpıtıyor. Emperyalizm çağında, ülkelerin ticari ilişkilerde bulunması demek o ülkenin
sömürge olması veya emperyalizmin basit bir uzantısı olması anlamına gelmez. Avrupa
ülkeleri ile ABD arasında da ticari ilişkiler vardır. Bu Avrupa ülkelerinin (örneğin
Almanya'nın) ABD'nin sömürgesi ve basit bir uzantısı olduğu anlamına gelmez.
Emperyalizmin sömürgesi ve basit bir uzantısı olmak farklı onunla ticari ilişkilerde bulunmak
farklıdır. Lenin ticareti öğrenmenin öneminden bahsederken şöyle der:
227
"Bunun bilincinde değiliz, bu hususta hâlâ komünist kibir, "Komçvanstvo"
["Komçvanstvo", Rusça "komünist kibir" sözcüklerinin kısaltılmışıdır] var, yine o mükemmel
Rusça'yla ifade edilecek olurrjsa. Mesele sorumlu komünistin Uen iyi, en dürüst, en özverili,
zindanrjlarda yatmış ve ölümden kork-mamış komünistin deU ticaretten anlamamasıdır,
çünkü o işadamı değildir, bunu öğrenmemiştir, öğrenmek istemez ve Abc'den başlaması
gerektiğini kavramaz. Dünyanın en büyük devrimini yapmış, kırk piramidin değilse de kırk
Avrupa ülkesinin kendisine kapitalizmden kurtuluş umuduyla baktığı bu komünist, bu
devrimci U bu sorumlu komünist ve özverili devrimci, bu işten anlar)mamakla kalmayıp, bu
işten anlamadığını bile anlamazken, on yıl borj-yunca tozlu dükkânda dolaşıp durmuş, bu işi
bilen basit satıcıdan ders almak zorundadır.
"Ve, yoldaşlar, sırf bu ilk bilgisizliği bile düzeltirsek bu büyük bir zafer olacaktır."
(Lenin, RKP(B) XI. Parti Kongresinde Yapılan Konuşma'dan)
Lenin ticareti öğrenmenin öneminden, her halde SSCB'yi sömürge bir ülke ve
emperyalizmin basit bir uzantısı haline getirmek için söz etmiyordu. Lenin kapitalist ülkelerle
ticaret yapılmak zorunda olunduğunu, bu yüzden ticareti öğrenmek gerektiğini söylüyordu.
Trocki karşılıklı bağımlılığı çarpıtarak tek taraflı bir bağımlılıkmış gibi gösteriyor ve buradan
SSCB'nin emperyalizmin basit bir uzantısı ve giderek sömürgesi konumunda geldiği
sonucunu çıkartıyor. Hayır, Lenin perspektifi bu değildir. Ticareti sömürge olmak için önermedi. SSCB'nin giderek kendi üretim araçlarını üretmesi, kendi ihtiyacı olan fabrikaları
kurabilecek bilimsel teknolojik seviyeyi yakalayabilmesi için ticaretten yararlanması
gerektiğini söyledi. SSCB bunda başarılı oldu. Dünyanın en büyük ekonomilerinden birisi
haline geldi. Dünya kapitalizminin basit bir uzantısı ve sömürgesi durumuna düşmedi. Ulusal
bağımsızlığına sahip (ticaret yapmak buna engel değildir) sosyalist bir ülke olarak dünyanın
en büyük ekonomilerinden birisine sahip oldu.
Trocki'nin 'umutlarının' aksine Avrupa devrimi olmadan da geri bir kapitalist ülke ileri bir
teknik temel üzerinde sosyalizmi inşa edebildi. Trocki'nin dünya kapitalizminin bir uzantısı
olma teorileri yaşam tarafından yerle bir edildi.
9.5.4 Dünya Kapitalizminin Denetimi Teorisi
Trocki, SSCB'nin dünya kapitalist ekonomisine bağımlılığından çıkardığı sonuç,
SSCB'nin kapitalist ekonominin denetiminde olduğudur. Oysa bir önceki konuda üzerinde
durduğumuz gibi, SSCB ile kapitalist dünya arasındaki bağımlılık karşılıklı bir bağımlılıktır.
Söz konusu olan bir sömürge ilişkisi değil bir ticaret ilişkisidir. Trocki'nin çarpıtmalarından
çıkan sonuç yine bir çarpıtma oluyor ve SSCB'nin dünya kapitalist ekonomisinin denetiminde
olduğunu ve olacağını iddia ediyor:
"gerçekte sürekli dünya ekonomisinin denetimi altında bulunacağız." (Trocki)
Trocki, emperyalist burjuvazinin gördüğü ve sürekli olarak da görmek istediği bir düşü
ifade ediyor. Emperyalizm, geri kalmış sömürge ülkeleri çeşitli biçimlerle kendi ekonomisine
bağımlı kılar. Sömürge ülkelerde yerli burjuvazinin sömürüsüne bir de emperyalist tekelci
burjuvazinin sömürüsü eklenir. Sömürge ülkeler burjuvazisinin bir kısmı emperyalist
burjuvaziyle işbirliğine giderek işbirlikçileşir. Sömürge ekonomisi doğrudan yabancı
sermayeye yatırımlarıyla, işbirlikçi sermayeyle ortaklıklarla, dış ticareti emperyalist kurumların yönetmesiyle emperyalist tekeller tarafından yönetilir. Bu yüzden sömürge ülkelerin
ekonomileri, emperyalist ülkelerin ekonomileri (emperyalist tekeller) tarafından denetlenir ve
yönetilir,
SSCB'de kapitalist ekonominin Sovyet bankaları üzerinde denetimden bahsedilebilir mi?
Hayır, SSCB'de bütün bankalar millileştirilmiştir. Ülke içerisinde yabancı bankaların şubeleri
veya yabancı bankaların Sovyet bankaları üzerinde denetimleri söz konusu değildir. Kapitalist
denetim sanayi üzerinde denetim demektir, SSCB'de sanayi millileştirilmiş ve sosyalist
temelde gelişmektedir. Kapitalist denetim sosyalist sanayinin tasfiye edilmesi anlamına gelir.
Ancak bu söz konusu değildir. Kapitalist denetim Sovyet pazarı üzerinde denetim ve dış
228
ticaret tekelinin tasfiye edilmesi demektir. Dış ticaret tekeli SSCB'de sosyalist sanayi için bir
koruma ve himayedir. SSCB'de dış ticaret tekelinin yabancı sermaye lehine çözülmesi de söz
konusu değildir. Son olarak kapitalist denetim politik denetim demektir. SSCB'nin
bağımsızlığının ortadan kaldırılması, ülke yasalarının kapitalistlerin çıkarlarına uydurulması
demektir. SSCB'de bu da söz konusu değildir.
Kapitalist denetimden ancak bu olgular üzerinde bahsedilebilir. Ancak kimse tartışma
sırasında bu olguların varlığından söz etmemiştir. Böyle iddialar ortaya atmayı denememiştir.
Ama Trocki, hiçbir kanıt göstermeden, sadece kapitalist ülkelerle yapılan ticareti kastederek,
SSCB üzerinde sonsuza dek sürecek kapitalist denetimden söz etmektedir. Lenin ticareti
öğrenmeliyiz derken kapitalist ülkelerin denetimine girmeyi mi amaçlıyordu? Trocki'nin
mantığından çıkarılacak sonuç budur: İftira.
9.5.5 İngiliz-Sovyet Birlik Komitesi Üzerine
İngiliz-Sovyet Sendikal Birlik Komitesi, Sovyetler Birliği Sendikaları Merkez
Konseyinin inisiyatifiyle, 6-8 Nisan 1925 yılında Londra'da toplanan İngiliz-Sovyet Sendika
konferansında oluşturuldu.
Sovyet Sendikaların bu komiteyi oluşturmasmdaki amaç, sermayenin saldırılarına karşı
İngiliz işçi sendikalarıyla birlik olmak böylece işçi sınıfının birleşik cephesini
güçlendirmektir. İngiliz sendikalarıyla yapılan ittifak sendikal ve bazı politik sorunlar
konusunda ortak tavır almayı amaçlıyordu. İttifak her konuda ve sonsuz güven içerisinde
yürüyen bir ittifak değildi elbette. İngiliz sendikaları genel merkezinin başında işçi sınıfına
ihanet etmiş reformistler vardı. Bu yüzden ittifakın program ve amaçları sendikal ve asgari
politik sorunlarla sınırlıydı. Sovyetler Birliğiyle İngiliz işçi sınıfı arasında dostça ilişkiler
kurulması perspektifini taşıyordu. İngiliz gerici sendika bürokratlarının tüm Sovyet
düşmanlığına rağmen, İngiliz işçi kitlelerinin Sovyetler Birliğine sempatisi komitenin
oluşmasını sağlamıştı.
Bu konuda iki temel sorun bulunmaktadır. Birincisi, genel olarak reformist veya gerici
sendikalarla ittifak sorunu; ikincisi özel olarak İngiliz İşçi sendikaları konfederasyonları ile
ittifak sorunudur. Muhalefet iki sorunda da olumsuz bir tavır takmıyor. Muhalefete göre
reformist sendikalarla ittifak, işçi sınıfını reformizmin kuyrukçusu haline getirmek ve
oportünizm anlamına gelir. Troçkizm böylece genel olarak reformist veya gerici sendikalarla
ittifak konusunda Lenin'in üzerine kitap yazdığı 'sol' komünistlerin diğer deyişle proletaryayı
burjuvazinin etkisine terk eden 'komünistlerin' konumuna düşerler. Proletarya, kendisi
dışındaki sınıf ve katmanların temsilcileriyle (küçük mülk sahibi sınıflar da dahil) ittifaklar
yapmak zorundadır:
'"Saf proletarya, proleterlerden (geçiminin yarısını işgücünü satarak kazanan) yarıproletere, yarı-proleterden küçük köylüye (ve küçük zanaatçıya ev işçisine ve genelde küçük
mülk sahibine), küçük köylüden orta köylüye vb. olağanüstü çok çeşitli geçiş tipleriyle çevrili
olmasaydı; bilakis proletaryanın kendi içinde az ya da çok gelişmiş katmanlar şeklinde bir
bölünme, hem-şerilere göre, mesleki gruplara göre, bazen mezheplere göre vb. bölünmeler
olmasaydı kapitalizm kapitalizm olmazdı. Ama tüm bunlardan proletaryanın öncüsü için,
onun sınıf bilinçli kesimi için, komünist partisi için, mutlak bir kaçınılmazlıkla, manevra
yapma, çeşitli proleter gruplarla, işsizlerin ve küçük mülk sahiplerinin çeşitli partileriyle
anlaşmalar yapma, uzlaşmalar yapma zorunluluğu, mutlak sorunluluğu doğmaktadır. Önemli
olan yalnızca, bu taktiği, proleter sınıf bilincinin genel seviyesini, devrimci ruhu, mücadele
etme ve yenme yeteneğini düşürecek değil yükseltecek biçimde uygulamayı bilmektir."
(Lenin, Stalin Aktarıyor, 10. cilt, Sf. 34)
229
Lenin'e göre ittifaklardaki temel ilke proleter sınıfın bilincini ve mücadele yeteneği ve
olanaklarını geliştirmektir. Bu ilke temelinde işçi sınıfının reformist önderleriyle, hatta gerici
bürokratların yönettiği sendikalarla ittifaklar yapılabilir. Lenin, gericilerle yapılan ittifaklar
konusunda şöyle der:
"Henderson, Clynes, MacDonald ve Snowdenlerin iflah olmaz derecede gerici oldukları
doğrudur. Bunların iktidara geçmek istedikleri (ama bu yolda, geçerken değinelim ki,
burjuvaziyle koalisyonu yeğledikleri) aynı eski burjuva kurallarla ülkeyi 'yönetmek'
istedikleri, bir kez iktidara geldiklerinde kaçınılmaz olarak Scheidemann ve Noske'ler gibi
davranacakları doğrudur. Bütün bunlar doğrudur. Ama bundan kesinlikle, bunları
desteklemenin devrime ihanet olduğu sonucu çıkmaz; bundan çıkacak sonuç daha ziyede, işçi
sınıfı devrimcilerinin, devrimin çıkarı için bu baylara belirli ölçüde parlamenter destek
sağlamaları gerektiğidir." (Lenin, Stalin Aktarıyor, 10. cilt, Sf. 34)
Ortak bir asgari program etrafında gerici, reformist sendikalarla bile ittifak yapılabilir.
Burada asıl mesele gündemdeki acil görevler ve bu görevlerle proletaryanın iktidar
mücadelesinin arasındaki ilişkidir. Yani gerici sendikacılarla (MacDonald, Henderson), sosyal
demokrasiyle mevcut koşullara göre ittifaklar yapılabilir. Bu devrime ihanet değil devrimin
çıkarı için bir zorunluluk olabilir.
Trocki, bu konuda genel olarak Lenin eleştirdiği küçük burjuva devrimcilerinin
platformundadır. Genel olarak reformist (veya gerici) sendikalarla ittifak yapma sorunundan
İngiliz Sendikalarıyla ittifak yapma sorununa geldiğimizde Trocki'nin konumu daha da
netleşir, Trocki, Sovyet hükümetinin tamamen İngiliz-Sovyet komitesine bel bağladığını iddia
etmektedir. Oysa Sovyet Hükümeti bu ittifaka kalıcı bir ittifak gözüyle bakmamıştır. İttifakın
birinci amacı, sermayeye karşı işçi sınıfının birleşik cephesini oluşturmak ya da en azından
gerici sendika önderlerinin bu cepheye karşı mücadelesini zorlaştırmak. İkinci amacı ise
emperyalist savaş tehlikesine karşı işçi sınıfını kazanmak, gerici sendika önderlerinin açıktan
savaş yanlısı bir tutum almasını engellemek. Bu ittifak Sovyet sendikalarının İngiliz reformist
sendikaları ve gerici önderlerini eleştirme özgürlüğünü engellemez. Bu açıdan işçi sınıfının
reformist sendikalara bağlanması, Sovyet sendikalarının İngiliz reformizm-ine teslim olması
düşünülemez. Söz konusu olan eleştiri özgürlüğünü içeren bir ittifaktır. Emperyalist savaşı
engelleme noktasında gerici sendikaları dahi tutum almaya zorlamış, en azından açıktan savaş
propagandası yapmaları engellenmiş ve gerici sendikalar yedeklenmiştir. İttifak bu yönüyle
Sovyet ve İngiliz proletaryasının yararına ve faydalıdır.
9.5.6 Lenin'in 'Vasiyeti'
Trocki ve Muhalefet partiye yönelik bütün saldırılarını perdelemek için yaptıkları
oyunlardan birisi sorunu 'Stalin'in şahsında kişisel etmene indirgemektir. Stalin'e bıkıp
usanmadan saldırılmakta ve küfredilmektedir. Trocki'nin geçmişi bu konuda ünlüdür. Stalin
bunu şöyle ortaya koyar:
"Stalin'i bırakalım, Stalin önemsiz bir adamdır. Lenin'i alalım. Ağustos Bloku zamanında
başını Trocki'nin çektiği muhalefetin, Lenin'e karşı daha da arsızca bir kışkırtma
kampanyasını yürüttüğünü kim bilmez. Örneğin Trocki'yi bir dinleyin:
'"Lenin'in bu işlerin ustasının, Rus işçi hareketinde her türlü geri kalmışlığı profesyonelce
sömüren bu adamın, sistematik olarak kışkırttığı bu alçakça kavga, insana delice bir şeytanlık
gibi geliyor.'(Trocki'nin Çaydze'ye Mektubu)
"(...) Tırnağı bile olamayacağı büyük Lenin'e böyle insafsızca kara çalan
230
Trocki'nin, şimdi Lenin'in sayısız öğrencilerinden birine, Stalin yoldaşa ağız dolusu
küfretmesine şaşılamaz.
"Dahası ben, muhalefetin tüm kinini Stalin'e karşı kusmasını kendim için bir onur
sayıyorum. Böyle olması da gerekirdi. Demem o ki, Partiyi yıkmaya çalışan muhalefet,
Leninist parti ilkesinin temellerini savunan Stalin'i övecek olsaydı, asıl bu garip ve benim için
aşağılayıcı bir şey olurdu." (Stalin, Eserler, 10. Cilt, Sf. 147)
Bu yüzden Trocki'nin küfürleri ve iftiraları normaldir. Trocki'nin Stalin'e özgü bir
yaklaşımı da değildir. Bolşevik önderlere (başta Lenin olmak üzere) karşı yürüttüğü
savaşımın sonucudur. Bu sorun üzerinde fazlaca durmaya gerek yoktur. Daha 'özel' bir soruna
geçelim.
Trocki'nin ve Muhalefetin Stalin'e yönelik iftira kampanyasında kullandığı
argümanlardan birisi de Lenin'in vasiyetinin yerine getirilmediği ve Stalin tarafından bu
vasiyetin inkar edildiğidir. Trockistlerin iddialarına göre bu vasiyette Lenin, daha 1917
devriminden üç ay önce partiye katılan ve neredeyse tüm siyasi hayatı Bolşeviklere karşı
mücadeleyle geçmiş Trocki'yi genel sekreterlik için uygun görmüştür. Lenin, Stalin'i ise 'kaba'
bulmuştur. Bu vasiyeti Stalin ve merkez komite partiden gizlemiştir. İşte ünlü 'vasiyet'
Trockistlere göre buydu.
Trocki iftiralarında bile tutarlılık gösteremez. Bir yıl önce söylediğinin tersini söyleme ve
bunun üzerinde Stalin'e, partiye çamur atma ikiyüzlülüğünü gösterebilmektedir. Eylül 1925'te
Trocki böyle bir vasiyetin söz konusu olmadığını, Merkez Komitenin vasiyeti saklamasının
söz konusu olmadığını şöyle ifade ediyordu
"Eastman, kitapçığının bazı yerlerinde, MK'nm Lenin'in yaşamının son döneminde
yazdığı bir dizi olağanüstü önemli belgeyi Partiden sakladığını söylüyor (sözkonusu olan,
ulusal sorun üzerine mektuplar, sözümona 'vasiyet' vs.dir); buna, Partimizin Merkez
Komitesine iftira etmekten başka bir ad verilemez. Eastman'm söylediklerinden, Vladimir
İlyiç'in örgüt içi öğütler karakteri taşıyan bu mektupları basın için yazdığı sonucu
çıkartılabilir. Gerçekte bu kesinlikle doğru değildir, hastalığı zamanından beri Vladimir İlyiç
Parti'nin önde gelen kuruluşlarına ve kongresine defalarca öneriler, mektuplar vb.
göndermiştir. Söylemeye gerek yok ki, bütün bu mektuplar ve öneriler muhataplarına
ulaştırılmış, XII. Ve XIII. Parti kongrelerinin delegelerinin bilgisine sunulmuş ve elbette
daima partinin aldığı kararlar üzerinde gereken etkiyi yapmıştır; ve eğer bu mektupların hepsi
yaymlamamışsa, bunun nedeni yazarın onları basım için yazmamış olmasıdır. Vladimir İlyiç
herhangi bir vasiyet bırakmamıştır, ve gerek onun partiyle ilişkisinin karakteri gerekse de
bizzat partinin karakteri, böyle bir 'vasiyet' olanağını dıştalıyordu. Göçmen basında ve
yabancı burjuva ve Menşevik basında genellikle (tanınmayacak kadar tahrif edilmiş bir
biçimde) bir 'vasiyet' olarak adlandırılan şey, Vladimir İlyiç'in örgütsel sorunlara ilişkin
öğütler içeren bir mektubudur, XIII, Parti kongresi tüm diğerlerine olduğu gibi bu mektuba da
en büyük önemi vermiş ve ondan zamanın koşullarına ve durumlarına uygun sonuçları
çıkarmıştır. Bir 'vasiyet'in gizlenmesine ya da ihlaline ilişkin tüm sözler kötü niyetli bir
uydurmacadır ve tümüyle Vladimir İlyiç'in fiili iradesine ve onun tarafından yaratılan Partinin
çıkarlarına karşı yönelmektedir, (Trocki'nin makalesi, Bolşevik No. 16, Alt çizgiler bizim)
Lenin'in en yakınlarından birisi olan eşi N, Krupskaya Lenin'in böyle bir vasiyeti
olmadığını onaylıyor:
"Eastman Lenin'in Parti Kongresi'ne mektupları hakkında çok çeşitli kurgular icat ediyor
- onları "vasiyetler" diye adlandırarak, Eastman Partimizin ruhunu hiç anlayamamış. Bizim
için Kongre bir bürokratlar içtimai değildir, her bir parti üyesinin kişisel değerlendirmeleri bir
yana bırakarak kendisini en yüksek açıksözlülükle ifade etmesi gereken bir yüksek Parti
olayıdır, Lenin'in Kongreler hakkında düşündüğü buydu. Partinin bu mektupları yazdırmasına
yol açan saikleri anlayacağını biliyordu - ve bu mektupların Devrimin çıkarlarının her şeyin
üzerinde olduğundan kuşku duymayacak olanlar tarafından okunacağını." (N. Krupskaya)
231
Trocki 1925 Eylülünde 'vasiyet' iddialarının, Lenin'e ve partisine karşı yöneltilmiş kötü
niyetli uydurmacalar olduğunu söylüyor. İki sene sonra Trocki, Merkez komitenin Lenin'in
vasiyetini sakladığını öne sürüyor. Ne demeli? Trocki'nin kabarık karşı devrimci mücadele
dosyasına bir çentik daha eklemeli.
Öncelikle, Lenin'in kongreye mektubunda Stalin'in kabalığını göz önünde bulundurarak
başka bir yoldaşın genel sekreter olarak görevlendirilmesi gerektiği söyleniyor. Bu kadar,
Lenin'in Stalin hakkındaki tek eleştirisi Stalin'in 'kaba'lığıdır. Stalin yurtdışında demokratik
ülkelerde yaşamamıştı ve entelektüel çevrelerin nazikliğine sahip değildi. Kafkas
proletaryasının önderi olarak Bolşevik mücadelenin, demir disiplin ve iradenin zorlu
yollarından geçmiş olan Stalin'in, düşmanla, burjuvazi ve Çarlıkla her an ölüm tehlikesi
barındıran dişe diş bir mücadele vermiş olan Stalin'in biraz 'kaba' bir mizaca sahip olması
doğaldır. Stalin Lenin'in eleştirisi karşısında şu gerçeği ifade etmekten çekinmemiştir:
"Evet yoldaşlar, ben partiyi kabaca ve haince harap eden ve bölenlere karşı kabayım.
Bunu gizlemedim ve gizlemiyorum. Bölücülere karşı biraz yumuşaklık gerekli olabilir. Ama
ben bunu beceremiyorum." (Stalin, Eserler, 10. cilt, Sf. 150)
Stalin bu noktada kalmış mıdır? Sorunlara 'kabaca' müdahale mi etmiştir. Hayır, karşı
devrimci Trockist muhalefete bile 1923 yılından 1929 yılma kadar tahammül edilmiş,
muhalefet defalarca parti çizgisine ve kararlarına uyması için uyarılmıştır. Muhalefet, illegal
örgütlenmelere gitmesi ve parti çalışmalarına doğrudan zarar vermesiyle ancak partiden ihraç
edilmiştir. Stalin sabırlı davranmıştır, hem de Lenin'in parti içindeki gruplara yönelik tavır ve
kararlarını bilen birçok Bolşevik'in hemen ihraç baskılarına rağmen dört sene boyunda
Trockist muhalefet mücadele edilmiştir. Oysa partinin çoğunluğu Lenin'in parti içi grup
örgütleyenlerin partiden atılmaları kararma dayanarak Trocki'nin derhal partiden atılmasını
istiyordu. Partiyi bu konuda ikna eden, öncelikle Muhalefet ile ideolojik mücadele verilmesi
ve Muhalefetin hatasını görmesi için çabalayan başta Stalin olmuştur. Stalin 'kaba' bir tutum
izlememiş son noktaya kadar (sabotaj ve illegal örgütlenmelere kadar) Muhalefeti ikna
etmeye çalışmıştır.
Orta köylülükle ittifak Leninist sloganını parti içindeki birçok görüş ayrılıklarına karşı
savaşarak parti çoğunluğuna kabul ettirmiş ve partideki 'kaba' yaklaşımları kırmıştır.
Kolektifleştirme çalışmalarında köylülüğü zorla kolektif çiftliklere dahil etmeye çalışan
örgütlerin köylülere karşı ikna yöntemini benimsemeyen 'kaba' yaklaşımlarını eleştirmiş ve
düzelttirmiştir. Sendikalar konusunda Trocki'nin 'kaba' ve askeri zoru savunan yaklaşımlarına
karşı ikna yöntemime dayanan esnek bir tutum izlenmesi gerektiğini savunmuştur. Sosyalizmin yığınlarla birlikte inşa edilebileceği gerçeğine dayanarak ve yığınlara 'kaba'
yaklaşıma karşı savaşarak, yığınların ikna edilmesi temelinde onların ne çok arkasında ne de
çok önünde, bizzat onlarla birlikte hareket edilmesi ilkesini benimsemiş ve bunu partide
egemen kılmaya çalışmıştır. Stalin politik olarak kaba değil Lenin'in belirttiği gibi mizaç
olarak 'kaba'dır. Stalin eksikliklerine karşı acımasızca savaşmış ve bu eksikliklerini yenmesini
bilmiştir.
Stalin, Lenin'in önerisi yani biraz 'kaba' olan Stalin yerine başka bir yoldaşın Genel
Sekreterliğe getirilmesi önerisi karşısında ne yapmıştır? Stalin, Lenin'in mektubundan sonraki
ilk kongre olan XIII. Parti kongresinde Genel Sekreterlik görevinden alınmasını talep etti. Parti
kongresinde bu sorun tartışıldı. Kongre delegeleri (Trocki ve sonradan ortaya çıkan
muhalefetin önderleri de dahil olmak üzere) oybirliğiyle Stalin'in Genel Sekreterlik görevinde
kalması kararını aldı. Stalin'e Genel Sekreterlik görevi verildi. Stalin bu durumla ilgili şunu
söyler:
"Ne yapabilirdim? Görevimden kaçmak mı? Bu benim yapıma uymaz, hiçbir zaman
hiçbir görevden kaçmadım, ve bunu yapmaya hakkım yok, çünkü bu firar olur. Daha önce de
söylediğim gibi, ben kararlarımda özgür değilim, ve Parti beni bir şeyle yükümlendirdiğinde,
bana boyun eğmek düşer." (Stalin, Eserler, 10. cilt, Sf. 150)
232
Lenin'in önerisine dayanarak Stalin görevden alınmasını ve başka bir yoldaşın Genel
Sekreterlik görevine verilmesi istedi. Ancak kongre bunu kabul etmedi. Stalin'i Genel
Sekreter olarak görevlendirdi. Stalin'de Partinin en yüksek organı olan Parti Kongresine karşı
çıkamazdı ve çıkmadı. Lenin'in öğrencisi olan Stalin bir yıl sonra bir kez daha Lenin'in önerisi
doğrultusunda Partinin kongrelerden sonraki en yüksek organı olan Parti Plenumuna görevden
alınması için başvuru yaptı. Parti Plenumu Stalin'i görevinde kalmakla yükümlendirdi.
Stalin'in Lenin'in 'vasiyet'ini sakladığı doğru değildir. Sosyalizmin inşası, korunması,
Komünist Enternasyonal'e önderlik etmek ve 'sosyalist' kılığına bürünmüş karşı devrimci
akımlarla mücadele etmek; bütün bu zorlu ve dünya burjuvazisine meydan okuma anlamına
gelen görevlerle başa çıkabilmek kolay değildir ve tarih Stalin'e bu büyük görevler karşısında
daha ilerden bir sorumluluk vermiştir. Stalin bu sorumluluğu Kongre kararıyla üstlenmiş ve
alnının akıyla yerine getirmiştir.
Lenin 'vasiyet'inde Stalin'in durumu budur. Stalin 'kaba' (Stalin sonradan düzeltmiştir)
mizacı nedeniyle Genel sekreterliğe uygun olmadığıdır. Mesele Stalin'in mizacıdır ve Stalin
bu konudaki hatasını görüp düzeltmiştir (tarihin ona verdiği büyük sorumluluğun da
etkisiyle).
Lenin'in mektubunda Stalin'in politik çizgisi, Bolşevikliği, disiplini, devrimci iradesi ile
ilgili hiçbir eleştiri bulunmamaktadır. Peki, Lenin'in mektubunda Trocki'yle (Bolşevik
partinin kuruluşundan beri çatışma içinde olduğu, sağa-sola sapan 'dolandırıcı' Trocki'yle)
ilgili ne yazar? Lenin mektubunda Trocki'nin Ekim devriminden önce Bolşevik olmadığını ve
hala da Bolşevik olmadığını belirtir. Bolşevik olmamak. Trocki, yarı-menşevik, sağa-sola yalpalayan tavrında devam etmektedir. Hatta Bolşevizme karşı mücadele etmektedir. Lenin'in
kısa 'vasiyet'inde Trocki ve Muhalefetin önderlerine ayırdığı pasaj:
"Diğer MK üyelerini kişisel nitelikleri açısından daha fazla karakterize etmeyeceğim.
Yalnızca, Zinoviev ve Kamanev'in Ekim olayının elbette bir rastlantı olmadığını, ama tıpkı
Trocki'nin Bolşevik olmayışı gibi bunun da onların kişisel suçu olarak görülemeyeceğini
anımsatacağım."
Bu Trocki ve diğer Muhalefet önderlerim için 'ölüm'dür. Trocki Bolşevik değildir.
Muhalefet liderleri de tıpkı Trocki gibi Bolşevik değildir. Bundan daha büyük bir eleştiri
olabilir mi? Lenin'in mektubunda Stalin'in politik çizgisini 6İ6 ştiren tek sözcük, tek bir ima
bile bulunamaz. Ama Trocki ve Muhalefetin önderlerinden tek kelime ile bahsetmek
gerektiğinde Bolşevik olmadıklarını söylemek yeterli oluyor, Trocki'nin politik çizgisi baştan
beri hatalı ve anti-Bolşevik, Marksizm dışı teorilere dayanmaktadır, Trocki bu görüşlerini
revize ederek Ekim devriminden sonra da sürdürmüştür, Lenin'in bu tespiti yapmakta
zorlanmamıştır: Trocki Bolşevik değildir.
Trocki ve Trockistler, Lenin'in Trocki'yi Stalin'in yerine düşündüğünü, onu Genel
Sekreter yapmak istediklerini söyler:
"Lenin halk komiserleri meclisi başkanlığı için beni düşünüyordu." (Trocki, Hayatım, Sf.
505)
Trocki bunu kanıtlamak için özel konuşmaların dışına çıkamaz. Bu özel konuşmaları ise
Trocki'nin dışında kimse bilmez. Lenin'in eşi N. Krupskaya dahi bilmez. N. Krupskaya tersine
Lenin'in Trocki'yi Genel sekreterlik için uygun görmediğini söyler. N. Krupskaya yazdığı bir
mektuptan 'Trocki Lenin'in halefidir' sonucunun çıkarılmasına karşı şöyle der:
"Trocki bu mektuptan, Lenin'in onu halefi olarak gördüğü sonucunu çıkaramazdı elbette;
ya da onu, düşüncelerini başka herkesten daha iyi anlayan biri olarak gördüğünü.
"Bu tarzda bir şey yazmış olamam - ya da Lenin'in her zaman Troçki'yle aynı görüşte
olduğunu. Rus Partisindeki herkes tam tersinin doğru olduğunu bilir." (N. Krupskaya)
233
Lenin Bolşevik olarak görmediği Trocki'yi Genel Sekreterlik için düşünmüş olamaz;
düşünmemiştir. Trocki'nin hayali ve kimsenin bilmediği konuşmalarını bir kenara bırakırsak
gerçekler bunu kanıtlamaktadır.
9.5.7 Trocki'nin 'Öğretmeni' Akselrod
Trocki ve Muhalefetin çizgisi sosyalizm ve parti düşmanı bir çizgidir. Lenin'i
düzenbazlıkla, kışkırtıcılıkla suçlayan Trocki'nin partiye karşı savunduğu çizgiden de başka
bir şey beklenemez.
Trocki, tartışmalarda emperyalist burjuvaziye karşı köleleştirici tavizlerin verilmesi
gerektiğini savunuyor. Trocki'ye göre emperyalist burjuvazi karşısında sosyalizmin inşasının
temel unsurlarından birisi olan dış ticaret tekelinin kaldırılması gerekiyor. Böylece Muhalefet,
dış ticaretin sosyalist devletin denetiminde değil kapitalistlerin denetiminde yapılmasını
öneriyor. Muhalefetin 'devrimci' önerisi sosyalizmin emperyalizm hesabına ortadan
kaldırılması önerisidir. Muhalefet emperyalizme hizmet etmekte sınır tanımıyor ve Çarlığın
savaş borçlarının ödenmesini de talep ediyor.
SSCB Merkez Yürütme Komitesi tüm ülkede yedi saatlik işgününe geçilmesini öneriyor,
SSCB proletaryası ve tüm ülkelerin proletaryasının ileri kesimi bu kararı coşkuyla karşılıyor.
Trocki ve Muhalefet ise bu öneriye karşı oy kullanıyor. Yurtdışındaki Menşeviklerin
korosuna katılıyor.
Trocki ve Muhalefetin üzerinde durduğu konulardan birisi de partinin birliğini sözde
savunarak partiyi bir hizipler toplamına dönüştürmektir. Trockist-lerin elindeki popüler broşür
Lenin'in 'Bir Adım İleri İki Adım Geri' broşürü değil Trocki'nin Lenin'e karşı yazdığı 'Politik
Görevlerimiz'dir.
Trocki bu broşürde Lenin'in kişisel diktatörlük peşinde koştuğunu ima ederek ikinci bir
Maximilian Robespierre olduğunu söylüyor. Trocki partinin irade ve eylem birliğinin altını
boşaltıyor. Yerine Menşevik örgütlenme ilkelerini koymaya çalışıyor. Zaten Trocki kitabını
Menşevik önderlerden biri olan Akselrod'a ithaf eder. Trocki kitabının başında şöyle der:
"Aziz öğretmenim Pavel Borisoviç Akselrod'a." (Trocki)
Trocki'nin aziz öğretmeni, Bolşevizmin keskin bir düşmanı Menşevik önder Akselrod.
Trocki'nin neden karşı-devrimei bir pozisyonda olduğunu sadece bu olgu bile açıklamaya
yeter.
9.5.8 Partinin Thermidorcu Yozlaşması İddiası
Trockist muhalefetin iddialarından birisi de partinin, özellikle eski Bolşevik kadroların
yozlaştığıydı. Sosyalist devrim büyük kazanımlar sağlamıştı. Ancak Bolşevik kadroların
yozlaşması ve bürokrasinin varlığı sosyalist devrimin gelişmesini engeller duruma gelmişti.
Sovyet iktidarına Thermidorcu iftirasının sebebi Fransız devrimi sonrasında, elde edilen
büyük kazanımlar ve gelişimin Thermidorcu iktidarlar tarafında yavaşlatılmasına
benzetmekti. Thermidor tarihin ileri gidişini durdurmuyordu ve hala ilerici bir özellik gösteriyordu ancak bu ileri gidişi yavaşlatıyordu ve giderek önünde engel durumuna geliyordu.
234
Trocki'nin partinin Thermidorcu yozlaşmasıyla kastettiği buydu. Sovyet iktidarı sosyalizmin
gelişmesini yavaşlatıyor ve giderek engel oluyordu.
Trocki'nin iddiaları baştan sona saçmadır. Çünkü sosyalizmin gelişmesine karşı çıkan ve
sosyalizmin zaferinin imkansızlığını iddia eden zaten Trocki'nin kendisidir. Sovyet iktidarının
yapmaya çalıştığı ve yaptığı ise sosyalizmin in-şasıdır. Sözkonusu olan Thermidorcu eğilimler
değil karşıdevrimei Trockist örgütlenmelerdir.
Trocki, eğer partinin Thermidoreu yozlaşmasından bahsediyorsa, bu açık bir savaş
ilanıdır. Çünkü sosyalist devrimin kazanımlarını gaspeden giderek yok eden Thermidoreu
iktidara karşı (gerektiği zaman) askeri saldırı da dahil açıktan bir savaş vermek gerekir,
Troçki'nin Thermidoreu eğilimler ile ilgili tespitinin mantıksal sonucu budur. 'Thermidoreu'
Partiye ve parti çoğunluğuna karşı her türlü aracı (askeri de dahil) kullanarak saldırı. Çünkü
Thermidoreu eğilimlere göz yumulamaz. Troçki'nin söylemlerinin sonucu budur.
Zaten Trocki, SSCB'ye yönelik kapitalist bir işgal ve savaş tehdidi varken 'Thermidoreu'
partiye karşı savaş ilan ediyor. Tam da bunu ilan ettikten sonra partiye barış çağrısında
bulunuyor. 'Thermidoreu' partiyle barış. Troçki'nin iki yüzlülüğü yine kendini gösterir. Hem
partiyi Thermidoreulukla suçlamak hem de partiye iki yüzlüce bir barış çağrısı yapmak.
Trocki kendi söylediğinin bile arkasında duramıyor. Troçki'nin partiye yönelik 'Thermidoreu'
suçlaması tamamen saçmadır.
9.5.9 Savaş Tehlikesi ve SSCB'nin Savunulması Üzerine
Emperyalizm döneminde kapitalist ekonomilerin eşitsiz gelişme yasası tek tek ülkelerde
sosyalizmin zaferine yol açar. Tek ülkede iktidarı ele geçiren proletarya, ülke içinde emekçi
köylülükle, ülke dışında ise kapitalist ülkeler proletaryası ve ezilen halkların aktif-pasif destek
ve sempatisiyle sosyalizmi kurabilir. Ülke dışındaki ittifak, proletaryanın gücü iktidarı ele
geçirmeye yetmediği zaman en azında kapitalizmin sosyalizme askeri saldırısını engellemeyi
sağlar. Bu ittifak kapitalizmin sosyalizme saldırısı karşısında kesin bir garanti veremez.
Ancak kapitalist ülkeler burjuvazisi, proletaryanın sosyalizme sempatisi karşısında açık bir
askeri saldırı başlatamaz. Çünkü burjuvazi gireceği bir savaş için şöyle veya böyle
proletaryanın büyük kısmını ikna etmek zorundadır. Başka türlü savaşa giremez, girse de
kendi sonu olur. Uluslararası durum, kapitalist ülkeler proletaryasının sosyalizme sempatisi
SSCB'ye kapitalizmin askeri saldırısını bir süre engellemiştir. Ancak askeri saldırı tehlikesi
sosyalizm dünya ölçeğinde zafer kazanmadığı yani SSCB üzerinde kapitalist kuşatma sürdüğü
sürece devam eder.
Bu sebeple SSCB'de kapitalist kuşatma ve olası saldırı tehlikesi karşısında sosyalist
anavatanın savunulması ve bu doğrultuda önlemler alınması son derece önemlidir. Kızıl
Ordu'nun profesyonelleştirilmesi, yetkinleştirilmesi ve olası savaş tehlikesi karşısında hazır
tutulması bu yüzdendir. Ancak kapitalizmle barış içerisinde yaşama taktiğini, ideolojik olarak
kapitalizme entegre olmak ve kapitalizmle bütünleşmek olarak algılayanlar askeri saldırı
olasılığını göremez, SSCB'nin barış içerisinde bir arada yaşama ilkesi, sosyalizmi açık askeri
işgal ile yok etmeyi amaçlayan emperyalist burjuvaziye karşı savaşımın bir parçasıdır.
Emperyalist burjuvazi SSCB'yi yok etmek amacıyla Nazileri beslemiş, faşist Almanya'yı
Sovyetlere karşı kışkırtmış ve kullanmıştır. Bu yüzden barış içerisinde bir arada yaşama
taktiği emperyalizmin amaçlarına sokulan bir çomak niteliğindedir. Dünya proletaryası ve
ezilen halkların barış özlemlerinin ifadesi ve emperyalizme karşı mücadelenin bir parçasıdır.
Barış içersinde bir arada yaşama taktiği, kapitalist ülkelerdeki proletaryanın, sömürge
ülkelerdeki ezilen halkların devrimci hareketinin desteklenmesi ile çelişmez; tersine bunu
içerir. Komünist Enternasyonal'in varlığı bunun göstergesidir. Ancak devrim askeri işgallerle
235
başka bir halka zorla dayatılamaz. Barış içerisinde bir arada yaşama sloganı kapitalizmin olası
saldırısını dıştalamaz, tersine bu saldırı tehlikesine karşı mücadeleyi öngörür.
SSCB kendini olası bir savaş tehlikesine karşı hazırlar. Sovyet proletaryası ve halkı olası
bir savaş tehlikesine karşı önlem alır. Sovyet iktidarı ve halkının savaş tehlikesi karşısındaki
tutumu tek vücut olmak ve sosyalist anayurdu savunmaktır. SSCB içindeki burjuva kalıntılar,
karşı devrimci ajan, provokatör ve yozlaşmış unsurlar olası bir savaş tehlikesini bir gerçeklik
haline dönüştürmeyi, bu savaş esnasında da Sovyet iktidarını devirmeyi ve sosyalizmi yok
etmeyi amaçlamaktadır. Karşı devrimcilerin SSCB'ye yönelik savaş sırasında alacakları
tutum, Sovyet iktidarına karşı savaşan emperyalist güçlerle 'çeşitli' sebepler öne sürerek pratik
ittifaka girmek yani Sovyet iktidarına karşı savaşmaktır. 'Çok devrimci', bir o kadar 'dahi'
Trocki ve Trockistlerde SSCB'ye yönelik bir savaş sırasında nasıl bir tutum takınacaklar,
bunu Trocki'den dinleyelim:
"Bozgunculuk nedir? Düşman bir sınıfın elinde bulunan 'kendi' devletinin yenilgisini
kolaylaştırma amacı güden bir politika. Başka herhangi bir bozgunculuk anlayışı ve yorumu
bir tahrif olacaktır. O halde örneğin, eğer biri, bilisiz ve vicdansız taklitçilerin politik çizgisi
tam da işçi devletinin zaferinin çıkarları doğrultusunda çöp gibi süpürülüp atılmalıdır
dendiğinde, o bu sebeple bir 'bozguncu' olmaktan çok uzaktır. Tersine mevcut somut koşullar
altında, o, tam da devrimci anavatanın savunmacılığmm gerçek sözcüsüdür ideolojik süprüntü
zafere götürmez!" (Trocki'nin Orjonikidze'ye 11 Temmuz 1927 tarihli mektubundan)
Trocki'nin sosyalizmi 'savunma' teorisi budur. Kapitalizm, Sovyet iktidarına ve
sosyalizmin anavatanına saldırdığında Trocki işgalcilere karşı savaşmayacak. Öncelikle
Sovyet iktidarına ve partiye karşı savaşacak. Partiye karşı savaşacaktır çünkü parti içindeki
çoğunluk muhalefete karşıdır. Trocki'ye göre partinin ezici çoğunluğu 'çöp gibi süpürülüp
atılmalıdır'. Kapitalistler ülkeyi işgal etmeye ve Sovyet iktidarı sosyalizmi ve bağımsızlığı
korumak için sosyalist anayurdu savunmaya kalktığında Troçki, partide, merkez komitesinde
ve hükümetteki çoğunluğa karşı 'süpürme' operasyonu yapacak. İşgalcilerin yıkmaya çalıştığı
Partiyi ve parti içindeki ezici çoğunluğu 'süpürecek'. Hem de demokrasi adına. Nasıl oluyor
da Troçki, partinin ezici çoğunluğu parti çizgisini onaylarken partinin çoğunluğunu
'süpürmeyi' planlıyor. Bu darbecilik ve ihanet değil midir? Troçki, düşman SSCB'ye 80 km
uzaklıkta iken parti çoğunluğunu süpürmeyi planlıyor ve tarihten bir örnek veriyor:
"Başka sınıfların tarihinde örnekler, hem de çok öğretici örnekler bulunabilir. Yalnızca
birini aktaralım. Emperyalist savaşın başlangıcında, Fransız burjuvazisinin başında dümensiz
ve yelkensiz bir hükümet bulunuyordu. Clemenceau grubu bu hükümete muhalifti. Savaşa ve
askeri sansüre rağmen, hatta, Almanların Paris'ten seksen kilometre uzakta olması gerçeğine
rağmen (Clemenceau 'tam da bu nedenle' diyordu), küçük burjuva gevşekliğe ve kararsızlığa
karşı ve emperyalist kıyıcılık ve acımasızlık için şiddetli bir mücadele verdi. Clemenceau
sınıfına, burjuvaziye ihanet etmedi, tersine ona Viviani, Painleve ve takımından daha sadık,
daha kararlı ve daha akıllı bir biçimde hizmet etti. Olayların daha sonraki gelişmesi bunu
kanıtladı. Clemenceau grubu iktidara geldi ve onun daha tutarlı daha yırtıcı emperyalist
politikası, Fransız burjuvazisine zafer sağladı. Clemenceau grubuna bozguncu diyen hiçbir
Fransız kalemşoru var mıydı? Mutlaka vardı: Aptallar ve iftiracılar her sınıfın etrafında
bulunur. Ama aynı önemde rol oynama imkanını her zaman bulamazlar." (Trocki'nin
Orjonikidze'ye 11 Temmuz 1927 tarihli mektubundan)
Troçki, Clemenceau'nun düşman 80 kilometre uzaktayken hükümete darbe yapmasından
yola çıkıyor; ve emperyalist devletlerin sosyalizme saldırısı sırasında Sovyet hükümetine
darbe yapmasının 'bozgunculuk' olmayacağını kanıtlamaya çalışıyor. Stalin bu konuda şunları
söyler:
"Böyle bir çoğunluğu 'süpürüp atmak' için, partide bir iç savaş başlatmak gerekecektir.
Ve Troçki, düşman Kremlin'den seksen kilometre uzakta olduğu bir zamanda Partide bir iç
savaş başlatmayı düşünmektedir. Bundan ileri gitmek imkansız herhalde..." (Stalin, Eserler,
10. cilt, Sf. 47)
236
Troçki, partiyi en önemli anda, sosyalizmin kesin olarak askeri işgal ile tehdit edildiği
anda 'süpürmek' kısacası sosyalizme ihanet ile tehdit ediyor. Troçki parti çoğunluğunu
süpürmeyi hedef olarak önüne koyuyor. Hem de milyonluk parti karşısında bin kadar bile
imza toplayamamışken. Bu darbeciliktir, sosyalizme ihanettir. Partiye ve sosyalizme karşı
açık bir iç savaş başlatmaktır. Parti, kendi içindeki burjuvazinin temsilcilerine karşı, parti zor
bir duruma düşer düşmez parti içindeki çoğunluğu 'süpürmeyi' hesaplayanlara karşı ne
yapmalı? 'Süpürme' hakkı milyonluk parti içinde bini bile bulmayan Muhalefetin hakkı mıdır,
yoksa sosyalizme karşı askeri işgal sırasında iç savaş başlatmayı hedefleyen Troçkizm'e karşı
partinin hakkı mıdır?
9.6 Sonsöz
Troçki, hiçbir tartışma gerçekleştirilmeden, doğrudan komünist partiden atılmış değildir,
1923 yılının sonunda başlayan tartışma, 1927 yılının sonuna kadar devam etmiş, sonunda
parti çoğunluğuna karşı başka bir parti kurmayı hedefleyen veya parti içinde iktidarı bir iç
savaş yoluyla almayı amaç edinmiş bir hizip haline gelmiştir, Troçki, tartışmayı parti
organları ve kongrelerde yapılan bir tartışma olmaktan çıkarmış ve partiden ayrı, sözde 'Stalin
grubundan' bağımsız, parti merkezinin kararlarını dikkate almama hakkını kendinde gören bir
hizip olarak yürütmüştür. Önderlik ettiği muhalefet platformu ile partiyi sosyalizmin
inşasından döndürmeye çalışmış, bunu başaramadığı noktada parti içinde darbe yapma veya
ayrı bir parti kurma noktasına kadar gelinmiştir, Troçki'nin partiden atılması böyle bir
tartışma ve açıktan karşı devrim cephesine geçiş sürecinin ürünüdür. Stalin 1924 yılında
tartışma başladığında şöyle diyordu:
"Muhalefete karşı baskı önlemlerinden ve bir bölünme olasılığından söz ediliyor. Bu
saçmalıktır, yoldaşlar. Partimiz güçlü ve kuvvetlidir. Hiçbir bölünmeye izin vermeyecektir.
Baskı önlemlerine gelince, buna kesinlikle karşıyım. Yeniden canlanan Troçkizme karşı baskı
önlemleri değil gelişmiş bir ideolojik mücadeleye ihtiyaç duyuyoruz şimdi." (Stalin, Eserler,
6. Cilt, Sf. 320)
İdeolojik mücadele sonuna kadar yürütüldü. Parti çoğunluğu Troçkizm'in karşı devrimci
çizgisini reddetti. Troçkizmin çarpıtmaları, iftiraları ve Sovyetler Birliğini yok oluşa götüren,
zaten perspektifi de yok oluş olan politikaları mahkum edildi. Ancak Troçki, parti içi
demokrasinin en temel ilkesi olan azınlığın çoğunluğuna tabi olmasını kabul etmedi. Parti
merkezinin dışında kendi merkezi olan, parti kararlarını kabul etmeyen ayrı bir grup ve giderek ayrı bir parti örgütleme çalışmalarından vazgeçmedi. Hizipçi ve iftiracı faaliyetlerine
devam etti.
İdeolojik mücadele, parti organlarındaki tartışmalar ile yapılır. Partinin belli başlı
platformlarında tartışmalar ve eleştiriler son noktasına kadar yapılır. Ancak bütün bu
tartışmaların sonucunda çoğunluğun vereceği karara herkes uyar. Partinin irade ve eylem
birliğinin anlamı budur. Partinin parti olma, komünist parti olmasının anlamı budur. Troçki
komünist parti içerisindeki mücadelesi başından beri samimi bir mücadele değildi. Çünkü
tartışmayı partinin gerekli organlarında yürütmek yerine partinin kararlarına uymayan ayrı bir
fraksiyon (hizip, grup) örgütledi. Lenin'in parti içi gruplar karşısındaki tavrını bilmesine
rağmen. Trocki'nin önderlik ettiği parti içindeki karşı devrimci grup, çetin bir ideolojik
mücadele sonucu ezici bir çoğunlukla yenilmesine rağmen grup kendini feshetmedi. Parti
içinde gruplaşmalara yol açan, partiyi irade ve eylem birliği değil bir hizipler toplamına
dönüştürmeye çalışan bir tutum takındı. Birçok kez parti merkezinin (ve çoğunluğunun)
kararlarına uyacağını belirtmesine rağmen hizbini dağıtmadı, parti ve sosyalizm düşmanı
eylemlerine devam etti. Trocki'nin partiden atılması, Trocki'nin kendi tercihidir. Kendi aldığı
kararlar ve verdiği özeleştirilere dahi uymadı. Sonuç olarak parti kendi içinde, parti
237
çoğunluğunu 'süpürmek'le tehdit eden, sosyalizmin kurulmasına inançsızlığı yayan bir karşı
devrimciyi barmdıramaz. Stalin, 1 Ağustos 1927 tarihinde parti çoğunluğunu 'süpürmeyi'
amaçlayan Trocki'nin tutumuyla ilgili haklı olarak şunu söyler:
"Hayır, sevgili Trocki, 'çöpleri süpürük atmaktan' söz etmeseniz daha iyi olur. Daha iyi
olur çünkü bu sözler bulaşıcıdır. Eğer çöpleri süpürüp atma yönteminiz çoğunluğa da
'bulaşırsa' bunun muhalefet için iyi olup olmayacağını bilmiyorum. Ve Merkez Komitesi
çoğunluğuna böyle bir yöntemin 'bulaşması' ve onların da şunu ya da bunu 'süpürüp' atması
ihtimal dışı değildir.
"Süpürüp atmaktan söz etmek her zaman istenen ve tehlikesiz bir şey değildir, çünkü
Merkez Komitemizin çoğunluğuna 'bulaşabilir' ve onları şunu ya da bunu 'süpürüp atmaya'
zorlayabilir. Ve eğer Trocki süpürgeyi Partiye ve Parti çoğunluğuna karşı kullanmayı
düşünüyorsa, partinin de süpürgeyi tersine çevirip onu muhalefete karşı kullanmasına
şaşılabilir mi?" (Stalin, Eserler, 10. Cilt, Sf. 47)
Trockist hizip parti içi hizipçi sosyalizm düşmanı çalışmalarından vazgeçeceğine dair üç
kez açıklama yaptı. İkiyüzlülükle yaptığı açıklamalara dahi uymadı. Partinin artık Trockist
hizbin önderlerine güveni kalmamıştı. Parti çoğunluğunu 'süpürmek'le tehdit eden yozlaşmış
uzvun (tavrından vazgeçmiyorsa) parti ve sosyalizm karşıtı çalışmalarına son verilmeliydi.
1927 Ara-lık'mda yapılan SBKP(B) XV. Kongresiyle Trocki ve Zinoviev partiden ihraç
edildi.
Bölüm 10
Troçki'ııiıı SSCB'ye Karşı Savasında Yeni Dönem
10.1 Trocki'nin 1928 Sonrası SSCB Üzerine Değerlendirmeleri
Troçki partiden atddıktan sonra bir süre Alma-Ata'da sürgünde kalır. Sürgünde de parti
karşıtı platformunu sürdüren Trocki'nin Bolşevik-Leninistler dediği Sol Muhalefet grubu
dağılır. Sol Muhalefet grubu, Trocki'nin Bolşevik-Leninistler tanımlamasına rağmen, fikir ve
irade birliğine sahip bir grup değildir. İçinde Trockistlerden başka, Kamanev, Zinoviev gibi
oportünistler, parti düşmanı grupların kalıntıları, eski Menşevikler ve sosyalist devrimciler ve
daha birçok karşı devrimci öğe bulunuyordu. Bu farklı görüşlerin birleştikleri nokta sosyalizm
ve parti düşmanlığıydı.
Parti bu bloğu ideolojik olarak yenilgiye uğrattı. Kongrede ciddiye alınmayacak bir
azınlık olarak kaldılar. Buna rağmen muhalefet ayrı bir merkez olarak örgütlenmesini, illegal
karşı devrimci faaliyetlerini sürdürdü. Parti bu durum karşısında idari önlemleri uygulamak
zorunda kaldı. Muhalefet bloğu bu müdahaleyle birlikte kendi parçalarına tekrar ayrıldı.
Trocki'nin "Bolşevik-Leninistler" dediği blok oportünist görüş ayrılıkları ile dağıldı. Bloğun
bir kısmı eski karşı devrimci görüşlerini açıktan açığa veya ufak revizyonlarla savunmaya
devam etti. Bir kısmı eski görüşlerinden vazgeçtiğini söyleyip özeleştiri verdiler ama bu
sadece bir manevraydı. Kalan kısmı eski görüşlerinden samimiyetle vazgeçti ve sosyalizmin
inşasına katıldı. Trocki'nin Bolşevik-Leninist bloğu bu kadar 'sağlam' bir bloktu.
238
Partiden atılan Troçki bir süre sonra İstanbul'a sürüldü. Burada 1929 yılında kendi
görüşlerini (Lenin tarafından daha önce birçok kez mahkum edilmiş teorisini) formüle ettiği
'Sürekli Devrim' kitabını yazdı. Bu kitabında SSCB'de sosyalizmin inşasının imkansız ve tek
ülkede sosyalizmin kesin olarak yozlaşmaya mahkum olduğunu görüşü anlatılıyordu. 1933
yılında yazdığı 'Sovyet Devletinin Sınıf Karakteri' broşüründe Troçki, Sovyet iktidarının ikili
bir karakter taşıdığını belirtiyordu:
"Bu bize Stalinist aygıtın devrimci uluslar arası bir etmen olarak anlamını nasıl tamamen
tükettiğini, ama hala proleter devrimin toplumsal kazanım-larının koruyuculuğunu yapma
bakımından ilerici niteliğini bir parça olsun korumakta olduğunu göstermektedir." (Troçki)
Troçki, Sovyet iktidarının uluslararası alanda devrimci karakterini kaybettiğini, diğer
yandan Ekim devriminin kazanımlarını koruduğundan devrimci niteliğini koruduğunu
söylüyor. Ülke içinde devrimci, uluslararası alanda gerici!
Her politik yönelim sınıf çıkarlarının ifadesidir. Ülke içinde proletaryanın çıkarlarını
temsil eden (ve devrimci olan) Sovyet iktidarı (Trocki'nin deyimiyle 'Stalinist' aygıt) nasıl
oluyor da uluslararası alanda proleter olmayan hatta gerici sınıfların temsilcisi oluyor. Bu açık
çelişkiyi Trockistler de görmüşler ve itiraf etmek zorunda kalmışlardır:
"Diyelim ki, Trocki'nin 1933'lerdeki bu yanılgısı, bürokrasinin yükselişinin böyle bir
noktaya kadar ilerlediğini henüz görmemiş olmasından kaynaklanıyordu. Ancak bu yine de
onun değerlendirmesindeki bir çelişkiyi ortadan kaldırmaz. Çünkü, Stalinist bürokrasinin
politikalarının içte ayrı, dışta ayrı sonuçlar yaratabildiği biçimindeki bir yaklaşımın
tutarsızlığını yine aynı broşürde bizzat kendisi eleştirmiştir." (Marksizmin Işığında, SSCB
Üzerine Trocki'nin Görüşleri, Sf. 2)
Troçki çelişkiye düşmek pahasına, sosyalizmin anayurdunda gerçekleşen, işçi sınıfı ve
emekçi halkların kazanımlarını görmezlikten gelememektedir. Karşı devrimciler dahi bu
büyük değişim ve sosyalist inşanın kazanımlar-ına gözlerini kapayamamaktadır. Ülke içinde
politik alanda yenilen ve sosyalizmin inşasıyla tartışma zeminini giderek kaybeden Troçki,
kendi açığını uluslararası proleter devrimin henüz hayat bulmamış olmasından kapatmaya
çalışıyor. Uluslararası devrimin gerçekleşmemiş olmasını da Sovyet iktidarının suçu olarak
göstermeye çalışıyor. Ve uluslararası devrimin kaderini nesnel koşullara değil Stalin'in 'iradi
tercihlerine' bağlıyor.
Trocki'nin kızgınlığı artmakta ve Sovyet ülkesinde sosyalizmin başarıları arttıkça,
kapitalist ülkelerde komünist partilerin etkinliği genişledikçe Sovyet iktidarının niteliği de
'değişmektedir', Troçki 1936 yılında yazdığı 'İhanete Uğrayan Devrim' kitabında Sovyet
iktidarına yönelik tahlillerinde daha açık saldırılara geçmiştir. Buna göre Sovyet devleti işçi
sınıfı karşısında 'sömürücü' bir işverene dönüşmüş, işçilerin denetimi tamamen ortadan
kaldırılmış, işçi sınıfı köle haline getirilmiştir. Bürokrasi, işçi sınıfından bağımsız bir kast
haline gelmiş ve çıkarları işçi sınıfıyla karşıt bir aygıta dönüşmüştür, 'Bilindik' bir sınıflı
toplum olmasa da Sovyet toplumu, işçi sınıfının köleleşmesine ve bürokratik kastın
egemenliğine dayanan bir toplum haline gelmektedir, Stalinist aygıt ilerici özelliğini büyük
oranda yitirmiş ve dünya devrimi için bir engel haline gelmiştir. Proletarya politik olarak
mülksüzleştirilmiştir, Sovyet proletaryasının görevi Sovyet iktidarını yetkinleştirmek ve
desteklemek değil, ayrı bir (Trockist) parti kurarak iktidarı zor yoluyla (yeni bir politik
devrimle) ele geçirmektir,
Trocki'ye göre 1933 yılından itibaren Sovyetler Birliği'nde reform yoluyla değişim
imkanı kalmamıştır, Hitler'in iktidara gelişi ve diğer gelişmeler hem Alman Komünist
Partisinin hem de Sovyetler Birliği Komünist Partisinin ideolojik çöküşünü simgeliyordu.
SSCB'de sosyalist bir iktidarın başa gelmesi için uzlaşma ve reform dönemi geçmiş, siyasal
devrim zorunlu hale gelmişti. SBKP iktidarı bir devrimle yıkılmalı yerine Trockist bir parti
geçmeliydi.
239
Trocki'ye göre bürokrasi, proletarya diktatörlüğünde ifadesini bulan kapitalizmden
sosyalizme geçiş sürecinde bir gerilemeyi ifade eder. 'Bürokratik diktatörlük' sosyalizme
geçişin önünde engeldir. Buna rağmen Sovyet iktidarı (bürokratik diktatörlük biçiminde olsa
da) bir işçi devletidir. Kapitalizme dönüş ancak ve ancak (zor yoluyla hayata geçirilen) bir
burjuva karşı devrimle söz konusu olabilir. Sovyet iktidarının izlediği politika sosyalizme
yönelen bir çizgi değil kapitalizmin restorasyonuna yönelen bir çizgidir.
Troçki, Sovyet iktidarının ve 'bürokrasinin' giderek bir sömürücü sınıfa dönüştüğünü
söylerken, diğer yandan SSCB'nin bir işçi devleti olduğunu söyler. Kendi söylemlerinde
çelişkiler taşır. İşçi devleti nasıl olur da işçi sınıfı kökleştirip onu sömürebilir? Eğer böyle bir
işlevi varsa nasıl işçi devleti olabilir?
Troçki işçi devletinden kapitalizme dönüşün ancak açıktan bir burjuva karşı-devrimle
olabileceğini, bu olmadığı sürece kapitalizme geri dönüşün söz konusu olamayacağını söyler.
Troçki tezini şöyle ifade eder:
"İktidarın bir sınıfın elinden diğerine geçmesinin çatışmak niteliğine ilişkin Marksist
kavrayış, yalnızca tarihin çılgınca ileri atıldığı devrimci süreçleri için değil, toplumun geriye
yuvarlandığı karşı-devrimei süreçler için de geçerlidir. Sovyet hükümetinin proleterden
burjuvaya doğru tecridi olarak dönüştüğünü söylemek yalnızca, deyim yerinde ise,
reformizmin filmini geriye oynatmaktır," (Trocki, Sovvet Devletinin Sınıf Karakteri,
Enternasvonal Yavmları, Sf. 8)
Trocki, iktidarın tecridi olarak burjuvaziye geçemeyeceğini söyleyerek Sovyet halkının,
büyük bir tehlike olarak tehdit eden bürokratik karşı devrime karşı mücadelesini engellemek
istiyor. Oysa revizyonist klik iktidarı 'sosyalist' söylemlerle ele geçirebilir ve kapitalist
restorasyonu gerçekleştirebilir. Bu teorik olarak mümkündür. Ve Stalin'in ölümünden sonra
başa gelen Kruşcevci-ler, iktidarı ele geçirerek revizyonist karşı devrimi başlatmışlardır,
Trocki'nin gerçekleşmesi imkansız dediği geri dönüş, Kruşcev'le birlikte gerçekleşmiştir.
Bunu yalnızca Trocki'nin teorik hatalarından birisi olarak görmek yeterli değildir, Trocki,
burjuva karşı-devrimin, açıktan bir karşı-devrim dışında gerçekleşemeyeceğini söylerek
kendisinin yapacağı revizyonist girişimlerin de önünü açmış oluyor. Trocki'nin başaramadığı
'çatışmasız' karşı devrimi Kruşcev başarıyor. Trocki de Kruşcev'e büyük bir teorik destek
sağlıyor.
Trocki, daha 1903 yılında (hatta 1901) Lenin'e yönelik iftira ve çarpıtmalarının temel
konusu olan 'diktatörlük', 'bürokratik baskıcılık' söylemlerini bu sefer de Stalin için
kullanıyor. Lenin için 1903'te şöyle diyordu:
"Lenin'e göre merkez komitenin görevi tamamen farklıdır. Merkeziyetçiliğin acımasız
gözeticisi olmak zorundadır. Muhalifleri dağıtır ve partinin kapılarını kapatır. Lenin yoldaş
kongrede, Merkez Komitenin anlamını açıklamak için, Merkez Komitenin siyasi sembolü
olarak yumruğunu gösterdi (istiare yapmıyoruz). Bu merkezci işaretin tutanaklara girip
girmediğini bilmiyoruz. Umarız öyledir, zira bu yumruk bütün yapıyı kaplamaktadır."
(Trocki, Sibirya Heyeti Raporu, Sf. 88)
Aynı suçlamalar bu sefer Stalin'e karşı iftira kampanyasının bir parçası haline getiriliyor.
SSCB'de proletaryanın karşı-devrimeiler üzerindeki baskıları, burjuva kalıntılar üzerinde
proletaryanın diktatörlüğü; proleter demokrasinin burjuva için değil proletarya ve emekçiler
için bir demokrasi olduğu gerçeği çarpıtılmıştır. Bu çarpıtma ile Sovyetlerdeki proletaryanın
karşı-devrim üzerindeki diktatörlüğü, halk üzerinde Stalin'in diktatörlüğü olarak gösterilmeye
çalışılmıştır. Bu kampanyada Trocki 'ezilen' bir karşı devrimci olarak üzerine düşen görevi
yerine getirmiştir. Trocki Lenin'e yaptığı 'diktatör' suçlamasını Stalin'e de yaparak ABD
medyasıyla ortak bir dil kullanır:
"Nihai tarihsel çözümleme, Sovyet demokrasisi toplumsal çelişkilerin baskısıyla berhava
olmuştur. Toplumsal çelişkileri sömürerek, bürokrasi iktidarı kitle örgütlerinin elinden
almıştır. Bu anlamda bürokrasinin ve hatta Stalin'in kişisel diktatörlüğünden bahsedebiliriz.
240
Ancak, iktidara böylesi bir el konuşun mümkün olabilmesi ve bu iktidar üzerinde varlığını
koruyabilmesi bürokrasinin diktatörlüğünün toplumsal içeriğinin proleter devrimce yaratılmış
üretim ilişkileri tarafından belirlenmesi nedeniyledir. Bu anlamda proletarya diktatörlüğünün
çarpıtılmış ama onun olduğu şüphe götürmez ifadesini bürokratik diktatörlükte bulduğunu
gönül rahatlığıyla söyleyebiliriz." (Trocki, Sovyet Devletinin Sınıf Karakteri, Enternasyonal
Yayınları, Sf. 50)
Trocki, her zamanki gönül rahatlığıyla Stalin'i diktatör, Sovyet demokrasisini de
bürokratik diktatörlük ilan eder, Lenin'i diktatör, Bolşeviklerin örgüt modelini terör
cumhuriyeti olarak ilan ettiği gibi...
10.2 Devlet ve Bürokrasi
Trocki'nin bürokrasi üzerine laf kalabalığı ve karşı devrimci görüşleri felsefi olarak
idealizme dayanır. İdealizme dayanır, çünkü devlet, özellikle de devlet aygıtının kaçınılmaz
bir parçası olan bürokrasinin istenildiği zaman ortadan kaldırılabileceği fikriyle hareket eder.
Oysa devlet aygıtı ve bürokrasi, üretici güçlerin seviyesine denk düşen sınıfların varlığına
bağlıdır. Sınıflar var olduğu sürece devlet, devlet varolduğu sürece de az veya çok bürokrasi
olmak zorundadır.
Devlet kapitalizmde burjuvazinin işçi sınıfı ve emekçiler üzerindeki baskı ve egemenlik
aygıtıdır. Sosyalizmde de iktidarı ele geçiren proletaryanın, burjuvazi ve her türlü karşı
devrim üzerindeki baskı ve egemenlik aygıtıdır. Üretici güçlerin düzeyi işçi sınıfı ve
köylülüğün varlığını desteklediği sürece devlet işçi sınıfının sosyalizmi inşa ve komünizm
yolunda yürümesi için gerekli bir aygıt olmaya devam edecektir. İktidarı ele geçiren
proletarya Trockistlerin iddiasının aksine devleti sönmeye terk edemez. Proletarya iktidarını
korumak, emperyalist burjuvazinin savaş tehlikesi ve komplolarına karşı güvenliğini sağlamak, karşı devrimcileri bastırmak için hala burjuvazi üzerinde baskı aracı olarak devlet
aygıtına ihtiyacı vardır. Devletin sönmesi bir yana, burjuvaziye karşı proletaryanın devleti
daha da güçlenmek ve sağlamlaşmalıdır.
Devlet aygıtı bir yandan toplumun henüz sınıflı toplum olduğunu gösterir. İlk devlet
örgütlenmesi, toplumun sınıflara bölünmesi yani üretim araçlarında özel mülkiyet ile ortaya
çıkmıştır. Toplumun sınıflara bölünmesi, toplumun bir kısmının üretim araçlarına sahip
olması, bir kısmının üretim araçlarından yoksun bulunması ve toplumsal işbölümünün
nispeten daha da yetkinleşmesi anlamına gelir. Devletin doğuşu, yalnızca toplumun sınıflara
bölündüğünün göstergesi değildir. Aynı zamanda kafa emeği ile kol emeğinin de birbirinden
ayrıldığının göstergesidir. Toplum bir yandan kol emeğini, diğer yandan da zihinsel emeği
kullanan kısımlara bölünmüştür. Tarımından zanaatın, tarımdan ticaretin ayrıldığı gibi kafa
emeği de kol emeğinden ayrılmıştır. Böylece toplumsal işbölümü gereği devlet yönetimini
üstlenen, kafa emeğini kullanan bürokrasi ortaya çıkmıştır. Toplumun çoğunluğunu oluşturan
emekçiler ise giderek zihinsel emekten dışlanarak kol emeğine mahkum edilmiştir. Bu yüzden, devlet ve bürokrasi toplumun sınıflı yapısının ve kafa emeği ile kol emeği ara sındaki
çelişkinin sonucudur.
İktidarı ele geçiren proletarya, üretici güçlerin seviyesine denk düşen sınıfların varlığı
(kent kır çelişkisi) nedeniyle devlet aygıtını korumak zorundadır (emperyalist burjuvazinin
baskı ise bu aygıtı sadece korumayı değil güçlendirmeyi de gerektirir). SBKP bu gerçekten
yola çıkarak, proletaryanın sosyalizmi inşa ve karşı devrimi bastırma görevi nedeniyle devlet
aygıtını muhafaza etmiş ve güçlendirmiştir. Sovyet proletaryası ve emekçi halkının Faşist
Nazi katillerine karşı savaşarak sosyalist anayurdu ve tüm dünya halklarını kurtarması
SBKP'nin bu doğru politikasının sonucudur.
241
Devletin ortadan kaldırılması veya Engels'in deyimiyle sönmesi iradi bir mesele değil
üretici güçler düzeyinin yüksek derece gelişmesi sonucu maddi koşulların oluşmasıyla
gerçekleşecek bir olgudur. Trockistler, proletaryanın iktidarı ele geçirmesiyle birlikte devletin
sönmesi gerektiği iddiası ise emperyalist burjuvazi karşısında proletaryanın teslimiyeti
anlamına gelir. Bu sınıfların ortadan kalmasıyla gerçekleşen bir 'sönme' değil, Trockistlerin
teslimiyetçiliği ile Sovyet halkının Nazi işgalcileri karşısında savunmasız bırakılması
anlamına gelen bir 'sönme', intihar hatta ihanettir.
Bürokrasi meselesi de benzer bir durumdur. Bürokrasinin varlığı kafa emeği ile kol emeği
arasındaki çelişkinin sonucudur. Proletarya iktidarı aldıktan sonra kafa emeği ile kol emeği
arasındaki çelişki henüz çözülmemiştir ve kısa zaman içerisinde de çözülemez. Çünkü kafa
emeği ile kol emeği arasındaki çelişki üretici güçlerin gelişme düzeyi tarafından belirlenir ve
ancak üretici güçlerin yüksek bir gelişme düzeyine sahip olduğu komünizmin ikinci evresinde
ortadan kalkar. Lenin bu durumu şöyle ifade eder:
"Devletin büsbütün sönmesinin ekonomik temeli, kafa emeği ile kol emeği arasındaki
tüm karşıtlık yok olacak ve dolayısıyla, çağdaş toplumsal eşitsizliğin, yalnız toplumsal
eşitsizliğin, yalnız üretim araçlarının toplumsallaşmasının, yalnız kapitalistlerin
mülksüzleştirilmesinin hiçbir şekilde kökünü hemen kurutamayacağı başlıca kaynaklardan
biri yok olacak kadar yüksek bir gelişme derecesine erişmiş komünizmdir." (Lenin, Devlet ve
Devrim, Sf. 106)
Bürokrasinin ortadan kalkması devletin, yani kafa emeği ile kol emeği arasındaki
çelişkinin ortadan kalkmasını gerektirir. Bu yüzden komünizmin birinci aşaması sosyalizmde
devletin varlığı gibi bürokrasinin varlığı da kaçınılmazdır. İradi bir mesele değil üretici
güçlerin gelişme düzeyi ile ilgili nesnel bir zorunluluktur. Troçki'nin Stalin'e yönelik
bürokrasi suçlamaları bu yüzden temelsiz, idealist gevezelikten öte bir şey değildir.
Bürokrasi, SBKP'nin iradesiyle bir anda ortadan kaldırılamaz, Lenin bu konuda şöyle der:
"Eyaletlere gitmedim ama, bu bürokrasiyi ve yaptığı zararları biliyorum. Senin yanılgın,
bunların bir ülser gibi bir anda yok edilebileceğini ve 'yeryüzünden silinip atılabileceğini'
düşünmenden geliyor.
"Bu bir hata. Çarı kapı dışarı edebilirsin, toprak ağalarını kapı dışarı edebilirsin,
kapitalistleri kapı dışarı edebilirsin. Ama köylü bir ülkede bürokrasiyi 'kapı dışarı' edemezsin;
'yeryüzünden silip atamazsın'. Onu ancak ağır ve inatçı bir gayretle azaltabilirsin." (Lenin,
Mektuplar, Sf. 227)
Bürokrasinin belli bir süre için zorunlu olduğunu belirten Lenin, partinin bürokratizme
teslim olunmaması gerektiğini, yığınların kültür düzeyi ve aktivitesinin arttırılarak
bürokratizme karşı mücadele edilmesi gerektiğini de belirtir:
"bürokratizme karşı mücadelenin mutlak zorunlu bir mücadele olduğunu ve onun, küçük
burjuva unsura karşı mücadele gibi zor olduğunu kavramamız zorunludur. Bürokratizm,
devlet düzenimizde, Parti programımızda dahi kendinden söz ettirecek kadar önemli bir çıban
haline gelmiştir. Çünkü bürokratizm, bu küçük burjuva unsurla ve onun parçalanmasıyla
bağıntılıdır." (Lenin)
***
Komünizmin birinci evresi yani sosyalizm dönemi boyunca bürokrasi az veya çok
varlığını koruyacaktır. Bu komünist partinin bürokrasiye, bürokratik alışkanlıklara karşı
savaşmayacağı anlamına gelmez. Elbette üretici güçler geliştikçe bürokrasi ve bürokrasiye
duyulan ihtiyaç azalacaktır. Üretici güçlerin gelişmesiyle kafa emeği ile kol emeği arasındaki
242
çelişki azalacak ve bürokrasinin ortadan kalkmasının koşulları giderek olgunlaşacaktır. Kafa
emeği ile kol emeği arasındaki çelişkinin ortadan kalkması ile ifade edilen (üretici güçlerin
gelişmesinin sonucu) emekçilerin zihinsel faaliyetlere daha fazla zaman ayırabilmesi,
entelektüel ve kültürel gelişimin önünün açılmasıdır. Bürokrasiye karşı savaşımın en önemli
yanı bu yüzden halkın kültürel ve entelektüel gelişimini sağlamak; bilinç düzeyini yükselterek
devlet yönetimine katılımı arttırmaktır. Çünkü devlet yönetimine aktif katılım belli bir
kültürel düzeyi gerektirir,
Sovyetler birliğinde daha kapitalizmin geri aşamasını dahi yaşamamış milyonlarca
insanın dört yıllık emperyalist savaş, üç yıllık iç savaş, salgın hastalıklar, kıtlık ve sonrasında
bin bir güçlük ve zorlukla yaşanılan ekonomik iyileşmeler içerisinde geçen on, onbeş yıl
sonrasında kültürel yeterliliğinden söz edilemez. Buna rağmen Sovyetler Birliğinde büyük bir
kültürel devrim yaşanmıştır. Yüzlerce okul, yüksek okul, bilimsel araştırma merkezleri, kütüphane, kültür merkezi vb. açılmış; eğitim tüm halkın ulaşabileceği ücretsiz ve eşit hale
getirilmiştir. Okuryazar oranı devrim öncesine göre çok büyük oranda artmıştır. Çalışma
saatleri, koşulları ve yaşam standartları dünyanın hiçbir ülkesinde görülmediği kadar
iyileştirilmiş; yoksulluk, işsizlik ve diğer kapitalist hastalıklar ortadan kaldırılmıştır. Tüm
bunlar, kültürel devrimin ve Sovyet halkının entelektüel gelişiminin yolunu açmıştır. Böylece
halk yığınlarının devlet yönetimine katılımı arttırılmıştır. Lenin bürokrasiye karşı savaşımda
yığınları devlet yönetimine çekmenin öneminden bahsederken şöyle der:
"Bürokratizme karşı mücadele etmek istiyorsak, o zaman geniş kitleleri [işin içine Stalin] çekmek zorundayız. ... bürokratizm, işçileri ve köylüleri çekme dışında başka herhangi
bir tarzda ortadan kaldırılabilir mi?" (Lenin)
Bürokrasiye karşı savaşımın en önemli yanı olan halk yığınlarının kültürel düzeyinin
ilerletilmesi Sovyetler Birliğindeki çok büyük hızla gerçekleştirilmiş ve sürekli ilerleyen bir
çizgiye bağlanmıştır. Trockistlerin iftiralarının aksine bürokrasiye karşı savaşım ve halk
yığınlarının kültürel düzeyinin ilerletilmesi SBKP'nin başlıca politikalarından olmuştur.
Elbette bürokrasiye karşı savaşım yalnızca halk yığınlarının kültürel düzeyinin
arttırılmasıyla
sağlanamaz.
Bürokrasiye
karşı
savaşım,
devlet
yönetiminin
demokratikleştirilmesini de öngörür. Bu konuda Trockistlerin demokrasiden anladıkları
Kaustky'nin 1918 yılındaki eleştirileriyle aynıdır. Trocki'nin demokrasi anlayışı burjuva
demokrasisi anlayışıdır. Trocki, Sovyetler Birliğinde bürokrasiye karşı demokrasi kavramını,
onu proleter anlamından uzaklaştırarak, burjuva bir içerik katarak kullanır. Sosyalist
demokrasi, proletarya ve emekçiler için demokrasi, burjuvazi ve karşı devrimciler için
diktatörlüktür. Bu atlandığı zaman, proleter demokrasi yerine 'saf demokrasi, herkes için
demokrasi gibi soyut, sınıflar üstü kavramlar kullanılır. Ama gerçek hayatta sınıflar üstü
demokrasi olamaz; herkese hizmet etmesi ön görülen, diktatörlüğü dıştalayan demokrasi
burjuva demokrasisinin propagandasından başka bir şey değildir. Trocki'nin demokrasi
anlayışında, iktidardaki komünist partiler dışında karşı devrimci partiler var olabilmeli;
propaganda, örgütlenme ve basın özgürlüğüne sahip olmalıdır. Burjuvazinin, proletarya diktatörlüğü altındaki isteklerinin ifadesi olan bu Troçkist talepler; tüm karşı devrimciler ve
Amerikan demokrasisi hayranları tarafından coşkuyla karşılanmıştır,
Stalin egemen olan bürokratizmden şöyle bahseder:
"Partinin önünde duran bir dizi engelin üstesinden gelmek gerekir. Kitlelerin kültürel
geriliği, proleter öncünün kültür güçlerinin yetersizliği, hantallığımız, 'komünistçe
böbürlenmemiz' vs. bunlara dahildir. Ama en ciddisi değilse, en ciddi engellerden biri,
aygıtlarımızın bürokratizmidir. Burada sorun, Parti, devlet, sendika, kooperatif ve tüm diğer
örgütlerimiz içinde bürokratik unsurların varlığıdır. Sorun, varlıklarını bizim hata ve
zaaflarına borçlu olan, kitlelerin eleştirisinden, kitlelerin denetiminden ateşten korkar gibi
korkan ve bizim özeleştiriyi geliştirmemizi engelleyen, zaaflarımızdan, hatalarımızdan
kurtulmamızı engelleyen bürokratik unsurların varlığıdır. Orgütlerimizdeki bürokratizm
yanlıca kırtasiye ve yazışma bürokratizmi değildir. Bürokrat-izm, burjuva etkisinin
örgütlerimize bir yansımasıdır." (Stalin, Eserler, 11. Cilt, Sf. 117)
243
Bürokrasiye karşı savaşımın diğer bir yönü de, yönetici kademelerdeki görevlilerde
oluşan bürokratik tarz ve alışkanlıklara karşı savaşımdır. Bu, eğitim yöntemi ve idari yöntem
olmak üzere iki yönlü bir savaşımdır. Tüm bürokratlar; bürokratik hastalığa karşı eğitilmeli ve
kendisini eğitmelidir. Bu SBKP parti kongrelerinde bürokratik alışkanlıkların tartışılması ve
ortaya koyulması; sonrasında da hayata geçirilmesi ile gerçekleşmektedir. Tabandan eleştiri
ve özeleştiri mekanizması geliştirilmelidir. Stalin bu konuda şöyle der:
"Özeleştiriyi gerçekten geliştirmek ve inşamızdaki kusurlardan kendimizi arındırmak
istiyorsak, örgütlerimizin bürokratizme karşı mücadeleyi daha da büyük bir kararlılıkla
yürütmeliyiz.
"Milyonlarca işçi ve köylü kitlesini, bürokratizme karşı en önemli panzehir olan tabandan
eleştiri, tabandan denetim için daha da büyük bir kararlılıkla harekete geçirmeliyiz. ...
"Ama milyonlarca kitleyi 'çekmek' için, işçi sınıfının bütün kitle örgütlerinde ve her
şeyden önce de bizzat Parti içinde proleter demokrasiyi geliştirmek gerekir. Bu koşul
olmaksızın özeleştiri bir sıfırdır, bir hiçtir, boş laftır." (Stalin, Eserler, 11. Cilt, Sf. 118)
Elbette, bürokratik alışkanlıklara karşı mücadele basit bir eğitim sorunu değil; kafa emeği
ile kol emeği arasındaki çelişkinin beslediği ama komünist partinin sürekli savaşması gereken
bir alışkanlıktır. Ama partinin bürokratik alışkanlıklara karşı savaşması, sorunun çözümünün
partinin iradesine bağlı olduğu anlamına gelmez. Partinin iradesinin dışındaki etkenler bu
alışkanlıkları destekler niteliktedir. Bürokratik tarza karşı mücadelede diğer yöntem de; zararlı
tavırlara karşı idari önlemlerdir. Bu ise ancak uzun ikna ve eğitim çabalarından sonra
uygulanan bir yöntemdir.
Proleter demokrasisiyle kastedilen Trockist burjuva demokrasisi değil; yığınların devlet
yönetimine daha ileriden katılımını öngören demokrasidir. Yığınların devlet kademelerine
seçilmesinin atamalar yerine giderek seçimle yapılması, seçmenler tarafından belli düzeylerde
geri çağırma olanağının açılması (Merkez Komite üyeleri dahil), yasaların Sovyetlerde
tartışılarak hazırlanması ve karara bağlanması; yığınların aktif siyasete çekilmesi bürokrasiye
karşı savaşımda proleter demokrasisinin uygulamalarıdır. Sovyet Anayasası, milyonlarca
emekçinin katıldığı, binlerce toplantıda tartışılmış; yine milyonlarca emekçi bu toplantılarda
söz alarak Anayasa'nın hazırlanmasına katkıda bulunmuştur. İnsanlık tarihinde ilk kez Sovyet
halkı, milyonlarla ifade edilen bir halk kendi Anayasasını hazırlamıştır.
Parti bürokratizme karşı mücadelede etkin önlemler almıştır:
"Parti bu maksatla, daha önce parti içerisinde yaygın olan demokratik merkeziyetçilik
ilkesinin ihlaline bir son verdi ve parti tüzüğüne uygun olarak, parti örgütlerinin öncü
organlarının seçim sistemini yeniden düzenledi.
"Parti, istikrarlı demokrasinin uygulanmasını sağlamak için birçok ek önlem aldı: Atama
uygulamasını kaldırdı; parti organlarının seçiminde liste usulünü yasaklayarak yerine kişilere
oy sistemini getirdi; bütün parti üyelerine adayları sınırsız eleştirme hakkı verdi; parti
organlarının seçiminde gizli oylamayı getirdi; parti aktifinin şehir toplantılarının, büyük
şehirlerde ise bölge toplantılarının periyodik olarak düzenlenmesini zorunlu bir kural haline
getirdi." (Jdanov, SBKP 18. Kongresinde Tüzük Değişiklikleri, Sf. 54)
Sovyet iktidarı bürokrasiye karşı savaşımı her yönüyle sürdürmektedir. Trocki ve
Trockistlerin iddialarının tersine bürokrasi iradi bir sonuç değildir. Bu yüzden SBKP'nin
(eksiklikleriyle beraber) bürokrasiye karşı savaşımı yüksek düzeydedir. Bürokrasinin var
olmasının sebebi ise SBKP'nin Trockistler tarafından söylenen 'yanlışları' değil üretici
güçlerin düzeyinden kaynaklanan kafa emeği ile kol emeği arasındaki çelişkidir.
10.3 Sosyalizm ve Çok Partili Demokrasi
244
Sosyalizm, çalışan sınıfların sömürüsü üzerine kurulmuş bir sistem değildir. Proletarya
diktatörlüğü bu nedenle işi sınıfı ve emekçilerin diktatörlüğüdür. İşçi sınıfı ve emekçilerin
sömürüsüne dayanan kapitalizm koşullarında her devlet bütün demokratik biçimlerine rağmen
burjuva diktatörlüğüdür. Burjuvazi, demokratik veya faşist devlet biçimlerini kullanarak
emekçi yığınlar üzerinde kendi diktatörlüğünü uygular.
Emekçi yığınların sömürüsü üzerinden yükselen burjuva diktatörlüğü, bu yüzden
emekçileri aldatmak; onları çeşitli demokratik biçimlerle tarafsızlık konusunda ikna etmek
zorundadır. Demokratik kazanımlar, elbette işçi sınıfının mücadelesi için çok önemlidir; ama
her şey değildir. Burjuvazi, kendi diktatörlüğünü sınıflar üstü, her sınıfa eşit mesafede duran,
vatanı-milleti koruyan örgütlenme olarak sunar. Demokratik reformları da bunun kanıtı olarak
sunmaya çalışır. Yani işçi sınıfı ve emekçilere yalan söyler. Seçim hakkı, siyasi parti kurma
ve örgütlenme özgürlüğü vb. burjuvazinin verdiği/vermek zorunda kaldığı tavizler de zaten
emekçilerin mücadeleleri sonucu kazanılmış haklardır.
Burjuva diktatörlüğünün tersine proletarya diktatörlüğü yalana değil gerçeğe dayanır.
Devlet burjuvazinin de içinde bulunduğu 'millet'in elinde değildir. Çünkü milletin içerisinde
her zaman büyük bir ekonomik, siyasi ve askeri gücü elinde bulunduran burjuvazi egemendir.
'Millet' egemenliği ile kastedilen burjuvazinin egemenliğidir. Proletarya diktatörlüğü ise işçi
sınıfı ve emekçilerin diktatörlüğüdür. Proletaryanın yalan söylemeye ihtiyacı yoktur; çünkü
proletarya diktatörlüğü tüm emekçilerin iktidarıdır. Proletarya diktatörlüğü yalana değil
gerçeğe dayanır. Burjuvazinin kapitalizm koşullarında proletaryaya vermek zorunda kaldığı
tavizleri, proletarya burjuvaziye vermek zorunda değildir. Proletarya kendi diktatörlüğünü
gizlemez. Burjuvazi üzerinde bir baskı ve egemenlik aracı olduğunu; burjuvazinin elinden
bütün özgürlüklerin alındığını saklamaz. Yalan söylemeye ihtiyaç duymaz.
Proleterya diktatörlüğü; işçi sınıfı ve emekçiler için tarihte görülmemiş bir demokrasi,
burjuvazi için diktatörlüktür. Proleter demokrasi, burjuvazi üzerinde diktatörlüğü dışlamaz;
tersine varsayar. Çünkü her demokrasi bir devlet biçimi ve her devlet de bir diktatörlüktür.
Proleter demokrasiyi işçi sınıfı ve emekçiler için demokrasisi olma anlamından
soyutlarsak, demokrasiyi sınıflar üstü yani toplumsal hayatta karşılıksız bir kategori haline
getirmiş oluruz. Her demokrasi egemen sınıflar için demokrasi, ezilen sınıflar için
diktatörlüktür. Bu yüzden proleter demokrasi de burjuvazi üzerinde diktatörlüktür. Troçki,
demokrasiyi sınıfsal anlamından soyutlayarak 'saf demokrasiyi; yani burjuvazi üzerinde
diktatörlük olmayan bir demokrasiyi savunuyor. Lenin, 1918 yılında Kautsky ile polemiğinde
'saf demokrasi diye bir şey olmadığını, proletarya diktatörlüğünün burjuvazi üzerinde
diktatörlük olduğunu söylüyor:
"Eğer Marksist olarak düşünülürse, şöyle denecektir: Sömürücüler, devleti (oysa, söz
konusu olan demokrasidir, yani devlet biçimlerinden biri), kaçınılmaz olarak kendi
sınıflarının, sömürücüler sınıfının, sömürülenler üzerinde bir egemenlik aleti durumuna
dönüştürürler. Bu nedenle demokratik devlet de, çoğunluk üzerinde, sömürülenler üzerinde
egemenliklerini uygulayan sömürücüler olduğu sürece, kaçınılmaz olarak sömürücüler için bir
demokrasi olacaktır. Sömürülenler devletinin böyle bir devletten temelden farklı olması
gerekir; sömürülenler için bir demokrasi olmalı ve sömürücüleri bastırmalıdır o; oysa, bir
sınıfın bastırılması o sınıfın eşitsizliği, 'demokrasi'den dıştalan-ması anlamına gelir." (Lenin,
Proletarya Devrimi ve Dönek Kautsky, Sf. 32)
Bunun anlamı (yalan söylemeye ihtiyaç duymadan) burjuvaziye örgütlenme, propaganda,
siyasi parti kurma vb. özgürlüklerin verilmemesidir. Proletarya, burjuvaziye taviz vermek
zorunda değildir. Aksine, proletarya diktatörlüğünü yıkmaya çabalayan, bunun için illegal
faaliyetler örgütleyen burjuvaziye diktatörlük uygulanmalı, "demokrasiden dıştalanmalı" ve
gerekli önlemler alınmalıdır. Lenin bu durumu şöyle açıklar:
"Diktatoranm zorunlu göstergesi, kesin koşulu, sömürücülerin sınıf olarak kesin
bastırılması ve bunun sonucu bu sınıf karşısında 'arı demokrasi'nin yani eşitlik ve özgürlüğün
çiğnenmesidir.
245
"Sorun teorik bakımdan işte böyle, ve ancak böyle konulabilir. Oysa Kautsky, sorunu
başka türlü koyarak, Bolşeviklere teorisyen olarak değil, ama oportünistlere ve burjuvaziye
yürekten bağlı bir muhbir olarak saldırdığını tanıtlamıştır.
"Sömürücüler için demokrasinin kısıtlanmasının, çiğnenmesinin şu ya da bu önlemlerinin
hangi ülkelerde, şu ya da bu kapitalizme özgü hangi ulusal koşullar içinde (büsbütün ya da
özellikle) uygulanacakları, şu ya da kapitalizmin, şu ya da bu devrimin ulusal özelliklerine
bağlıdır. Teorik bakımdan sorun kendini başka türlü, şu biçimde gösterir: Sömürücüler
sınıfına karşı demokrasi çiğnenmeksizin proletarya diktatorası olanaklı mıdır?" (Lenin, Proletarya Devrimi ve Dönek Kautsky, Sf. 38)
Bu durum bazı 'saf demokrasi savunucuları açısından kabul edilemez bir durumdur.
Onlara göre sosyalizmde burjuvaziye arzu ettiği özgürlük verilmelidir. Böylece emperyalist
ajanların, karşı devrimci aydınların, sosyalizmden nefret eden kalıntıların örgütlenmeleri için
yeni olanaklar sağlanmalıdır. Burjuvaziye basın özgürlüğü, karşı-devrimei örgütler kurma
özgürlüğü, sosyalizmi karalama ve pisliklerini yayma özgürlüğü verilmelidir. Ne adına?
Kutsal bir görev olan, sınıflar üstü 'saf demokrasi adına. Emperyalist burjuvazinin duygu ve
düşüncelerini temsil eden kalıntılar ve yeni burjuva öğeler karşısında proletarya eli kolu bağlı
'demokratik' bir yarışa girmeli. Burjuvaziye böyle bir 'demokratik' hak sağlamalıdır.
Böyle bir demokrasi burjuvaziye demokrasi anlamına gelir ve proleter demokrasi değil
burjuva demokrasisidir. Bu kabul edilemez.
***
Bir diğer sorun da sosyalizmde birden fazla partinin varlığıdır. Trocki başlangıçta
SSCB'de tek parti yönetiminin zorunlu olduğunu ifade etmektedir:
"Devrimci dikatörlüğün yasa ve mantığı çerçevesinde, Sovyetler Birliği'nin herhangi bir
ülkesinde kafasını doğrultacak bir burjuva devletinin ajanları gibi çalışan hiçbir partiye izin
verilemez. Başka bir deyişle, biz geçici devrim dönemi sırasında yönetimi üzerine almak için
bir komünist partiye hak tanıyabiliriz." (Trocki, Gündelik Hayatın Sorunları, Sf. 131)
Trocki daha sonra fikrini değiştirir. Birden demokrasinin yılmaz savunucusu kesilir.
Muhalif bir konuma düşmesi, partiye karşı açıktan mücadeleye başlamasıyla başka partilerin
de mevcut olması gerektiğini söyler, programını buna göre belirler:
"Önce Sovyet Bürokrasisinin, eski Bolşevizmin tüm özelliklerine sahip, dahası son
dönemde biriken dünya deneyimiyle de zenginleşmiş bir devrimci parti tarafından devrildiğini
varsayalım. Böyle bir parti işe, sendikalara ve Sovyetlere demokrasiyi geri getirmekle işe
başlayacaktır. Sovyet partilerinin özgürlüğünü de geri getirebilecek, aslında zorunlu olarak
bunu yapacaktır." (Trocki, İhanete Uğrayan Devrim, Sf. 345)
Sosyalizmde komünist partinin tekliği ve önderliği sorunu proleter demokrasi sorunuyla
bağlantılıdır. Proletaryanın, burjuvaziye sosyalizmi yıkma ve örgütlenme özgürlüğü
vermeyeceğini söylemiştik. Bu yüzden sosyalizmde proletaryanın çıkarlarını ve iradesini
temsil eden; onun öncü müfrezesi olan komünist parti dışında bir parti var olamaz.
Proletaryanın partisi dışındaki burjuva partilerin varlığı kapitalist restorasyon için hazırlık
anlamına gelir ve komünist parti için kabul edilemezdir. Üzerinde durulması gereken iki karşı
tez vardır. Birincisi, evet, sosyalizmde burjuvaziye özgürlük yoktur; proletaryaya özgürlük
vardır. Bu yüzden proletaryanın farklı kesimlerini ifade eden farklı partiler kurulabilir.
İktidarda hangi partin olacağı seçimle belirlenir. İkincisi; birinci tezden yola çıkarak; tek bir
"parti diktatörlüğümün engellenerek proletaryanın "tamamının" iktidarının sağlanması
gerektiğini söyler.
246
İkinci tezi daha önce; sendikalar meselesinde tartışmıştık. Proletarya diktatörlüğünde;
diktatörlük doğrudan tüm proletarya tarafından uygulanmaz. Çünkü kapitalizm koşullarında
proletarya; sömürü ve baskı koşullarında yaşamakta ve bilimsel bilgi üretiminden uzak
kalmaktadır. Bu yüzden sosyalizmin inşası gibi; bilimsel bir perspektife dayanan görev;
kültürel açıdan yeterli durumda olmayan proletaryanın geri kesimlerinin yönettikleri bir görev
değil; proletaryanın ileri kesiminin öncülüğünde gerçekleşen bir görevdir. Proletarya
diktatörlüğü; tüm sınıfın doğrudan uyguladığı bir diktatörlük değil proletaryanın öncüsünün
tüm proletarya ve emekçi yığınlar adına ve onunla birlikte uyguladığı bir diktatörlüktür:
"Proletarya diktatörlüğü ise, bütün proletaryayı kapsayan bir örgüt tarafından
gerçekleştirilemez, çünkü sadece bizde, en geri kapitalist ülkelerden birinde değil, aynı
zamanda tüm diğer kapitalist ülkelerde de proletarya hâlâ öyle dağınık, öyle ezilmiş, (tek tek
ülkelerdeki emperyalizm tarafından) yer yer öylesine bozulmuştur ki, bütün proletaryayı
kapsayan bir örgüt, proletaryanın diktatörlüğünü doğrudan gerçekleştiremez. Diktatörlüğü
ancak sınıfın devrimci enerjisini içine almış öncü gerçekleştirebilir." (Lenin, Sendikalar,
Mevcut Durum ve Trocki'nin Hataları Üzerine, Alt çizgi bizim)
Bu nettir. Proletarya, partisi aracılığıyla diktatörlüğünü gerçekleştirir. Birinci tezde
belirtilen ise proletaryanın farklı kesimlerini ifade eden partilerin olabileceği iddiasıdır. En
tehlikeli saldırılar; en 'sol' ve 'demokratik' söylemlerle gelir. SSCB'de karşı devrimciler;
açıktan burjuva ve karşı-devrimei sloganlarla başarıya ulaşamayacaklarını biliyorlardı.
Trocki'nin 'işçi sınıfının farklı kesimlerinin parti kurması' anlamında demokrasi anlayışı; yeni
örgütlenecek burjuva revizyonizminin aradığı biçilmiş kaftandır. Yeni bir parti, burjuva
restorasyonun, 'sosyalist' söylemleri kullanarak bir parti kurmasıdır.
Trocki proletaryanın tek bir parti tarafından temsil edilemeyeceğini, dolayısıyla
sosyalizmde birden çok partinin varlığının demokrasinin gereği olduğunu söyler:
"Gerçek ley M' sınıflar türdeş değildir; iç uzlaşmazlıklarla kaynarlar ve ortak
sorunlarında çözüme varmaları, eğilimler, gruplar, partiler arasındaki iç mücadeleden başka
bir yolla olmaz. Belli kayıtlar düşerek 'partinin sınıfın bir parçası' olduğunu teslim etmek
olanaklıdır. Ama sınıfın birçok 'parçası' -kimi geriye bakan, kimi ileriye- olduğuna göre, gene
aynı sınıf birden fazla parti yaratabilir. Aynı nedenle bir parti değişik sınıfların parçalarına da
dayanabilir.
Bir sınıfa tekabül eden bir parti diye bir şey siyasal tarihin tamamında yoktur - kuşkusuz
polis görüntüsünü gerçeklik olarak kabul edecek olmazsanız." (Troçki, İhanete Uğrayan
Devrim, Sf. 366)
Proletarya diktatörlüğü işçi sınıfının geri kesimlerinin doğrudan yönetimi anlamına
gelmez. Proletaryanın farklı kesimlerinin çıkarlarını yansıtan 'sosyalist' partiler ile ifade edilen
Marksizm-Leninizmi benimsemiş proletaryanın öncü müfrezesi olan partinin inkarı olan
reformist, oportünist, işçi sınıfına ihanet etmiş akım ve partilerdir. Bu partiler; kapitalizm
koşullarında görece ilerici bir rol oynayabilirler. Ancak devrimin belirleyici anında karşı
devrim kampına geçerler. Rusya'da Menşevikler ve Sosyal-Devrimeiler, bütün sosyalist
söylemlerine rağmen karşı devrim kampına geçmişlerdir. Almanya'da sosyal demokrat parti
önderleri; Cumhuriyeti korumak adına burjuvaziyle işbirliği yaparak Karl Liekbent, Rosa
Luxemburg ve diğer proleter önderleri katletmişlerdir. Oportünist önderler; kapitalist
ülkelerde devrimin belirleyici anında burjuvazi ile proletarya arasında tercihlerini
burjuvaziden yana kullanmışlar ve karşı devrim kampına geçmişlerdir. İşçi sınıfı içersinde
belli oranda güç sağlayan bu partiler; proletaryanın ayrıcalıklı tabakası olan işçi
aristokrasisinin temsilcileri olarak proletaryaya ihanet etmişlerdir.
Bu yüzden proletaryanın farklı kesimlerinin çıkarlarını ifade eden partilerin gerçek
hayattaki karşılığı oportünist, reformist veya 'sol' komünist yani proletaryaya ihanet etmiş ve
edecek olan 'işçi' partileridir. Bu partilerin perspektifi; üyelerinin iyi niyetlerinden bağımsız
olarak kapitalizmin restorasyonudur. Devrimin belirleyici anında karşı-devrim cephesine
geçen bu partiler, sosyalizm koşullarında, proletaryanın partisi karşısında muhalif bur-
247
juvazinin çıkarlarının temsilcisi olurlar. SSCB'de Muhalefet'in; Menşevikler, SosyalDevrimeiler, Çarcı generaller ve Rus milyonerlerinden aldığı övgüler ve destek, sosyalist
söylemlerle proletarya partisinin karşısına çıkan hiziplerin dahi burjuvazinin çıkarlarını
yansıttığını gösteriyor. Proletarya diktatörlüğü, proletaryanın 'herhangi bir' kesimi ile değil
proletaryanın güvenini kazanmış, devrimci mücadele içerisinde çelikleşmiş, devrimin
önderliği gerçekleştirmiş proleter öncü aracılığıyla uygulanır.
Proletaryanın 'herhangi bir' kesiminin partisinin, sosyalizm koşullarında karşı-devrimei
bir rol oynayacağını belirttik. Her parti toplumsal sınıfların çıkarlarının ifadesidir. Sınıflar
üstü bir parti yoktur. İçerisinde birbirine karşıt çıkarları barındıran köylülük gibi kategorilerde
farklı katmanların çıkarlarını ifade eden partilerden bahsedebiliriz. Ancak proletarya
içerisinde farklı çıkarları barındıran katmanlara ayrılmamıştır.
Proletaryanın farklı kesimleriyle ifade edilen mesleki, politik vb. öznel ayrımlardır. Metal
işçileri, gıda işçileri, tekstil işçileri, petro-kimya işçileri vb.
proletaryanın farklı kesimlerinin çıkarlarını ifade etmek, proletaryanın politik açıdan
belirleyici olmayan ayrımlarından yola çıkmak demektir. Bu ise partilerin işi değil
sendikaların işidir. Çünkü proletaryanın tarihsel ve politik çıkarlarının ifadesi tektir.
Proletaryanın bir kısmının çıkarı sosyalizmden bir kısmının çıkarı kapitalizmden yana
değildir. Proletaryanın komünist partisi; proletaryanın mesleki çıkarlarının temsilcisi değil en
temel talepleri de içeren tarihsel-sınıfsal çıkarlarının temsilcisidir. Bu yüzden proletaryanın
farklı kesimlerinin partisi ile kastedilen burjuva 'sosyalist' partilerdir.
Saf demokrasi hayalleriyle sosyalizmi yorumlayan "sosyalistler" ne proletaryanın tarihsel
rolü ne de proleter demokrasisi hakkında doğru bir anlayışa sahiptir. Burjuvazi üzerindeki
baskı aracı olarak proletarya diktatörlüğü farklı 'burjuva' ve sözde sosyalist partilerin
varlığıyla bağdaşmaz. Lenin'in Kaustky ile polemiğinde 'saf demokrasi ve farklı partilerin
varlığı anlayışını eleştirmişti. Bu görüşün burjuva niteliğini ortaya koymuştu.
Ülkemizde eski revizyonist görüşler, 'demokrasi', 'özgürlükçü' 'çağdaşlık' ve 'insancıllık'
etiketleri altında yeniden üretiliyor. Troçkizm'in en temel safsataları Marksizm adına
sunuluyor. Marksizm, Troçkizm'le değiştirilmeye çalışılıyor. Sosyalizmde 'demokrasi'yi
savunmak ayrım noktası olarak sunuluyor. Ancak savunulan demokrasi proleter değil burjuva
nitelikte bir demokrasidir. Leninizm değil karşı devrimci cephede yer alan Troçkizm'dir,
10.4 Trocki'nin Karşı-Devrimci Örgütlenmesi
Trocki 1917 Ağustosunda Bolşevik partiye katıldı. Bolşevik partiye katılması, onun eski
Trockist görüşlerinden vazgeçtiği veya partinin yön değiştirerek Trockist olduğu anlamına
gelmez. Trocki, kendi görüşlerinin büyük bir kısmını muhafaza ederek ama saklayarak, her
keskin dönemeç zamanında ise yeniden ortaya çıkarmak üzere partiye girdi. Lenin'le ve
Bolşevik Partiyle ilk büyük polemiği, çok önemli bir zamanda, Sovyet iktidarının ölüm-kalım
savaşı verdiği bir dönemde Brest-Litovk Barış görüşmeleri deneniyle oldu. Sovyet iktidarının
kesin barışa ve zaman kazanmaya ihtiyacı varken Lenin'in kesin talimatına rağmen, Trocki
barışa karşı çıkıyordu. Daha o zamanlarda Lenin ile Trocki arasındaki ayrılıkları ve
çatışmaları gören İngiliz istihbarat servisi "Trocki ile Lenin arasındaki anlaşmazlıktan
yararlanılması gerektiğini düşünüyordu. (İngiliz İstihbarat Sevrsi ajanı Bruse Lockart'm
anılarından)
1921 yılında toplanan parti kongresinde Stalin Parti Genel Sekreteri seçildi. Trocki'nin
bireysel hırsları bunu kaldırabilecek durumda değildi. Trocki, kendi yardakçılarının
oluşturduğu şöhret ve gücünü kaybediyordu. Bunu kabullenemeyen Trocki kendi illegal
248
örgütlenmesini ve karşı devrimci muhalif çalışmalarına başlamıştı. Trocki, 1938'de yazdığı bir
broşürde kendi ağzından illegal komplo çalışmalarını itiraf etmekten çekinmiyordu:
"1923'de Leon tamamen muhalefet çalışmasına daldı. Böylelikle on yedisinde tam
anlamıyla bilinçli bir devrimcinin yaşamını sürmeye başladı. Komplo çalışması, illegal
buluşmalar ve muhalefet belgelerinin gizlice çıkarılıp dağıtımı sanatını çabucak kavradı.
Komsomol (Komünist Gençlik Örgütü) kısa sürede kendi muhalefet lider kadrolarını
yetiştirdi." (Trocki, Leon Sedov: Oğul-Dost-Savaşçı)
Trocki'nin belirttiği gibi illegal komplo çalışmaları daha 1923 yılında, belki de daha önce
başlamıştı. Trockistlerin karşı devrimci ve komplocu faaliyetleri, büyük bir mali desteğe
ihtiyaç duyuyordu. Bu mali desteği de ancak sosyalizme karşı düşmanlıkları için taşeron
arayan kapitalist ülkelerden bulabilirdi. Sovyetlerin Almanya Büyükelçisi olan Trockist
Krestinski, Alman generalleriyle yaptığı görüşmeye Trocki'nin verdiği yanıtı şöyle aktarıyor:
"Meseleyi Seeckt'e götürdüm ve 250.000 altın marklık bir meblağdan söz ettim. General
Seeckt, yardımcısı kurmay başkanına (Haase) danıştıktan sonra ilke olarak kabul etti ve karşı
talep olarak Moskova'da Trocki tarafından ve benim aracılığımla, düzenli olmasa da askeri
nitelikte bazı gizli ve önemli bilgilerin kendisine iletilmesini önerdi. Ayrıca, casus olarak
Sovyetler Birliği'ne gönderecekleri bazı kişiler için vize alma konusunda kendisine yardım
edilecekti. General Seeckt'in bu karşı talebi kabul edildi ve 1923'de bu anlaşma yürürlüğe
girdi." (SSCB Yüksek Mahkemisindeki duruşma ifadelerinden alınmıştır)
Böylece Trockist karşı devrim maddi desteğine de kavuşmuştu. 1924 yılının başında
Lenin öldü. Trocki Lenin'in cenazesine katılmadı. O sırada hasta idi:
"Sukhum'da günlerce denize bakan balkonda yattım. Ocak ayı olmasına rağmen güneş
sıcak ve parlaktı... Deniz havasını içime çekerken, tarihsel haklılığımın verdiği güveni bütün
varlığımda özümsüyordum." (Trocki, Hayatım)
Lenin öldüğünde, Trocki deniz havasını içine çekiyor ve tarihsel haklılığını özümsemekle
vakit geçiriyordu. "Tarihsel haklılığı" ile karşı devrimci çalışmalarına Lenin'in ölümü
sonrasında hız verdi.
İngiltere, Fransa, Almanya ve ABD (hatta Japonya) gibi emperyalist ülkeler, dünya
egemenliği için kıyasıya mücadele ederken her türlü yol ve yönetimi kullanmaktan
çekinmezler. Dünya egemenliği için rakip emperyalist ülkeler, sömürgeler ve sömürgeleri
olamayan ülkelerde geniş bir istihbarat ağı kurmaya çalışırlar. Bu istilıbarat-ajan çalışmasıyla
yüksek mevkilerde casuslar, vatan hainleri yaratmak ve kendi politikasını az veya çok
destekleyecek, kendi politikasıyla en azından dönemsel olarak denk düşen akımlarla ilişki
kurmayı amaçlar. Emperyalist ülkelerin istihbarat servisleri kısa süreli planlarla birlikte, uzun
vadeli hedefler doğrultusunda sabırlı bir çalışma yürütmekten de geri durmazlar. Kendi
politikalarını destekleyebilecek her gruba ajanlarını sokma veya yöneticilerini ajan olarak
kazanmaya çalışırlar.
Sovyetler Birliğinde emperyalist istihbarat servislerinin çalışmasının esas yönü dünyanın
tek proleter devletini ortadan kaldırma hedefinde yoğunlaşmıştır. Bu hedefi, yığınların büyük
desteğini almış Bolşeviklere açıktan karşı çıkarak gerçekleştirmek imkansızdır. Emperyalizm
uzun vadeli oynar, bu iş için stratejistlere büyük paralar harcamaktan çekinmez.
Emperyalistler de bu durumu göz önünde bulundurarak, ülke dışındaki Beyaz Ordu kalıntıları
ve çarlık yanlılarıyla birlikte ülke içinde de muhalefeti destekleme yolunu tutmuştur.
Halk yığınlarının büyük desteğine sahip Bolşevikleri ve onların önderliğinde kurulan
sosyalizmi yok etmenin yolu anti-sosyalist, anti-Sovyet sloganlar öne sürmek değildi.
Sosyalist görünümler altında revizyonist, kapitalist restorasyoncu sağ veya maceracı sol
sloganlarla yığınları aldatmak gerekiyordu. Bu hedef için Sovyetler Birliği'nde Trocki
önderliğindeki (illegal yolları da kullanmaktan çekinmeyen) muhalefet biçilmiş kaftandı.
Başındaki bencil ve kariyerist önderlik de emperyalizmin kolayca kullanabileceği bir
249
maşaydı. Troçki'yle birçok kez görüşen ve 'sıcak' bir dostluk kurmuş olan Lockart, anılarını
derlediği İngiliz Ajanı isimli kitabında Trocki hakkında şöyle diyordu:
"Bana öyle geliyor ki, bu adam Rusya için seve seve savaşarak ölür, yeter ki bunu
yaparken onu görecek kadar çok sayıda seyircisi olsun."
Diğer bir İngiliz ajanı Raymond Robins de anılarında Lockart ile benzer görüşleri
paylaşıyor:
"Şahsen Trocki'ye ilişkin olarak kafamda her zaman bir soru işareti olmuştur - ne
yapacağı sorusu, belirli zaman ve yerlerde nerede bulunacağı sorusu - bunun nedeni ise onun
aşırı egosu ve müsaade ederseniz, egosunun haddini bilmezliğidir."
Emperyalizmin, sosyalizme karşı kullanabileceği, yüksek mevki sahibi ve şarlatanlarca
şişirilmiş bir üne sahip bir 'önder' belirmişti. Bu Trocki'ydi.
Trocki'nin 1937'de "dostum, benim eski, gerçek dostum" dediği Christian Rakovski
verdiği ifadede İngiliz subayların Sovyetlerin İngiltere'deki Büyükelçisine söylediklerini şöyle
anlatıyor:
"Agrement'ınızı neden İngiltere'de aldığınızı biliyor musunuz? Bay East-man'a sizinle
ilgili sorular sorduk ve Bay Troçki'nin hizbine bağlı olduğunuzu ve onunla yakın ilişki içinde
bulunduğunuzu öğrendik. Ve istihbarat servisi yalnızca bunu göz önüne alarak bu ülkeye
Büyükelçi olarak kabulünüzü onayladı."
Troçki'nin "gerçek dostum" dediği Rakovski'ye göre Troçki İngiliz istihbaratıyla ilişki
kurulması gerektiğini söyledi.
Kapitalist devletlerin, gözlerinin önünde gelişen sosyalist ülke karşısında elleri bağlı
oturmaya hiç niyetleri yoktu. Sosyalizme karşı açık bir saldırı planları yapılıyordu. Bu saldırı
için Almanya ile anlaşmazlıklar giderilmeli, Sovyetlere karşı tüm emperyalist ülkelerin birliği
sağlanmalıydı. İşgal ve burjuva karşı devrim sonrası Rusya'da tüm proletaryayı ve onun
öncüsü Bolşevikleri bastıracak bir askeri diktatörlük kurulmalıydı.
Çarcı milyoner Vladimir Riabuşinski, 7 Temmuz 1930'da Paris'te yazdığı "Zorunlu bir
savaş" başlıklı makalede şöyle diyordu:
"Rusya'nın kurtuluşunu sağlamak için Üçüncü Enternasyonal'e karşı verilecek mücadele,
kuşkusuz, tarihteki en haklı ve en gerekli savaşlar kategorisine yer alacaktır... Geçmişte,
1920'de ve 1925'e dek, uzmanlar bu operasyonu altı aylık bir süreçte ve 1.000.000 kişilik bir
orduyla gerçekleştirmeye hazırlandılar. Masrafların 100.000.000 (İngiliz) poundu bulacağı
hesaplandı... bu işi bitirmek için kabaca, 500.000 asker ve üç ya da dört ay yeterli olacaktır.
Kuşkusuz, komünist grupların nihai olarak ezilmesi daha fazla zaman alır, fakat bu askeri
operasyonlardan çok polisiye tedbirler niteliğindedir."
Riabuşinski, uzmanların yaptığı planlardan ve hazırlıklardan bahsettikten sonra
burjuvaziye bu işin oldukça karlı olduğunu vaad ediyor:
"şunu kesinlikle ifade edebiliriz ki, dünyada, Rusya'nın kurtuluşunu başarmaktan, iş
açısından daha haklı ya da daha kazançlı hiçbir girişim olamaz.
"İnsanlık bir milyar ruble harcayarak, en az beş milyar, yani yılda yüzde beş yüz
alabilecektir ki, kar oranının yılda yüz ila iki yüz artması da olasıdır.
"Bundan daha iyi iş yapabileceğiniz bir yer var mı?" (Büyük Komplo'dan, Sf. 161)
Emperyalist devletler, Çarcı burjuvazi ve karşı devrimciler Sovyetler Birliğine yönelik bir
savaş için fırsat kolluyor. Sosyalizmi yıkmak için açık savaş da dahil her yolu göze alıyor. İşte
bu dönemde Troçki, kendi görüşlerini şöyle ifade ediyor:
250
"İyice bilindiği gibi, Almanlar Paris'e 80 kilometre mesafedeyken, Fransız hükümetine
karşı ayaklanan Clemeneeau'nun taktiklerini kullanmalıyız,"
Kapitalist ülkeler Sovyetlere yönelik savaş için fırsat kolluyorken, Troçki mesajını
vermekten çekinmiyor. Böyle bir savaş halinde Clemeneeau'nun taktiklerini kullanarak
Sovyet hükümetine karşı ayaklanacağız diyor. Troçki karşı devrimci, illegal komplocu
amaçlarını açıktan ifade etmeye başlıyordu. Trocki'nin amaçları Sovyet hükümetini yok
etmek isteyen emperyalist devletlerin amaçlarıyla uyum gösteriyordu. Bu yüzden emperyalist
istihbarat servisleriyle Trockistler arasında blok daha da sağlamlaşıyordu. Stalin'in sözünü
ettiği "Chamberlainden Trocki'ye kadar uzanan birleşik cephe gibi bir şey" kuruluyordu.
Trocki'nin görüşleri, tüm parti üyelerini kapsayan genel bir referandumda 4.000'e karşı
740.000 oyla reddildi. Trockistler yüzde birden daha az oy alarak yenilgiye uğradılar.
Troçki illegal karşı devrimci faaliyetleri tüm parti üyelerinin iradesini yansıtan
referandum sonrasında da devam etti. Troçki, Hayatım kitabında referandumun hemen
sonrasındaki komplo faaliyetlerinden şöyle bahseder:
"Moskova ve Leningrad'ın çeşitli kesimlerinde düzenlenen gizli toplantılara, Muhalefet'in
bir temsilcisini dinlemek için kadınlı erkekli yirmi ila yüz, hatta iki yüz kişilik işçi ve öğrenci
grupları katılıyordu. Bir gün içinde iki, üç, bazen dört toplantıya gittiğim olurdu... Muhalefet
içerden işgal edilmiş bulunan Yüksek Teknik Okul'un salonunda dev bir toplantıyı ustalıkla
hazırladı. Yönetimin toplantıya son verdirme çabaları yetersiz kaldı. Kamanev'le ben yaklaşık
iki saat kadar konuştuk."
Trocki'nin söylediği gibi karşıdevrimei komplo örgütü illegal toplantılar yapar. Muhalefet
referandum'da yenildikten sonra, tüm güçlerini toparlayarak son bir darbe planı hazırladı. Bu
plana göre, 7 Kasım'da (Ekim devriminin yıl dönümü) ülkenin stratejik noktaları ele
geçirilerek, emperyalist istihbarat şeflerinin onayıyla karşı devrimci bir darbe
gerçekleştirilecekti. Troçki, bu planı ve başarısızlığı Hayatım'da şöyle anlatır:
"Muhalefetin önder grubu, bu finali dört gözle bekliyordu. Çok net biçimde kavrıyorduk
ki, bizim düşüncelerimiz, diplomasi ve kaçamaklar yoluyla değil, ancak, pratik sonuçların
hiçbirinden kaçınmayan açıktan mücadele ile genç kuşağa malolabilirdi. Buna rağmen
kaçınılmaz çöküşü düşüncelerimizin daha uzak bir gelecekte zafer kazanmasının koşullarını
hazırladığımıza inanarak göğüslemek üzere yola çıktık."
Ayaklanma girişiminin başlamasıyla bitişi bir oldu. Trocki'nin askeri muhafızları derhal
yakalandı. Hükümet gizli matbaa ve silah depolarına baskınlar yaptı. Trocki taraftarı
Japonya'da Sovyet Büyükelçisi Joffe yenilgi nedeniyle intihar etti. Troçkistler, eski Beyaz
subaylar, Sosyalist devrimci teröristler ve yabancı ajanlarla birlikte tutuklandılar. Trocki,
Bolşevik partiden atıldı ve sürgüne gönderildi.
Trocki sürgüne gönderildiği Alma Ata'da karşı devrimci faaliyetlerini ve dağılan illegal
karşı devrimci örgütünü toparlama çalışmalarını hızlandırdı. Trocki, Alma Ata'daki
faaliyetlerinden bahsederken şöyle diyor:
"1927 kışında... Leon yirmi ikisini bitirmişti. O yıl Alma Ata'daki çalışması eşsizdi. Ona
Dışişleri, Polis ve Haberleşme Bakanımız diyorduk. Ve tüm bu işlevleri yerine getirirken,
illegal bir aygıta dayanması gerekiyordu... Bazen Moskova'dan da özel kuryeler gelirdi.
Onlarla buluşmak ufak iş değildi... Dış bağlantıları tamamen Leon yürütüyordu."
Trocki illegal örgütünü yeniden kuruyordu. Sovyet hükümeti Trocki'nin karşı devrimci
faaliyetlerinden tamamıyla haberdar olmadığından sıkı bir gözetim yoktu. Trocki böylece
Alma-Ata'dan karşı devrimci faaliyetlerini rahatlıkla yürütüyordu. Sovyet Hükümeti Trocki'yi
karşı devrimci faaliyetleri konusunda birçok kez uyardı ama Trocki dikkate almadı. Bunun
üzerine dava açıldı. OGPU tutanaklarında bir bölümde şöyle denmektedir:
251
"Gereği düşünüldü: Yurttaş Lev Davidoviç Trocki'nin, Ceza Kanunun 5810. maddesine
göre, faaliyetleri son zamanlarda anti-Sovyet eylemler kışkırtmaya ve Sovyet iktidarına karşı
silahlı ayaklanma hazırlığına yönelen bir illegal anti-Sovyet partinin örgütlenmesinde
ifadesini bulan karşı-devrimei faaliyetle suçlandığı davada,
"Karar: Yurttaş Lev Davidoviç Trocki'nin SSCB topraklarından sınır dışı edilmesine
karar verilmiştir."
İllegal faaliyetlerini Trocki'nin kendisi zaten itiraf etmektedir. Bu koşullarda Sovyet
proletaryası ülkesinde emperyalistlerin kuklası bir karşı-devrimciyi barmdıramazdı. Trocki,
22 Ocak 1929'da Sovyetler Birliğinden sınır dışı edildi. 20 Şubat 1932'de karşı-devrimei
faaliyetlerini sürdürmesi nedeniyle SSCB vatandaşlığından çıkarıldı.
Trocki, sınır dışı edildikten sonra 13 Şubat 1929'da İstanbul'a geldi. Oradan Prinkipo
adasına geçti. Prinkipo adasında Trocki'yi ziyaret eden Amerikalı dış muhabir John Gunther,
Trocki'nin karşı devrimci faaliyetlerinden şöyle bahsediyordu:
"Avrupa'nın hemen her yanında Trockist bir hareket gelişmektedir. Her ülkede Trockist
ajitatörlerden oluşan bir çekirdek vardır. Emirleri doğrudan Prinkipo'dan alıyorlar. Çeşitli
gruplar arasında, yayınları ve bildirileri, ama en çok özel mektupları yoluyla bir tür
haberleşme vardır. Ayrı ayrı merkez komiteler, Berlin'deki uluslararası karargaha bağlıdırlar."
Dünya kapitalizminin temsilcilerinden Churchill, Büyük Çağdaşlar kitabında Trocki'nin
karşı-devrimei komplosundan bahsederken şöyle diyordu:
"Troçki,,, Avrupa'nın yeraltı dünyasını Rus ordusunu devirmek için bir araya getirmeye
çalışıyor,"
Troçki, Sovyet hükümetine karşı mücadelesinde, Çarlık subaylarının açıktan karşı
devrimci propagandasından daha ince bir propaganda yürütüyordu. Sovyet hükümetinin zor
yoluyla devrilmesi gerektiğini söylerken, bunu sağ söylemlerle değil, sol, radikal söylemlerle
yapıyordu. Sovyet hükümetinin yeterince devrimci olmadığı için devrilmesi gerektiğini
söylüyordu. Binbir türlü milliyetçi, sağcı karşıdevrimei propaganda Sovyetler Birliğinde
zemin bulamazdı, bu yüzden Trocki'nin ve emperyalist burjuvazinin umudu 'sol' kılıflı
Trockist propagandaydı.
Troçki propagandasında öncelikle Sovyet iktidarına ve sosyalizme dair umutsuzluk
yaratmayı amaçlıyordu. Propagandasının temel amacı buydu. Ona göre, Sovyetler birliği her
an çökebilirdi, bir bunalım yakındı, savaş ise Sovyetler Birliğinin kesin sonu demekti. Bu
propagandaya birkaç örnek:
"Mevcut önderliğin, Stalin'in küçük grubunun politikası, ülkeyi son hızla tehlikeli
krizlere ve çöküntüye götürüyor." (Troçki, SBKP Üyelerine Mektup, Mart 1930)
"Sovyet ekonomisinin yaklaşan krizi, kaçınılmaz olarak ve pek yakın gelecekte,
(sosyalizmin tek ülkede inşa edilebileceği) tatlı efsanesini yok edecek ve kuşkumuz yok ki,
pek çok can kaybına neden olacaktı. SSCB ekonomisinde yaklaşan krizin, işletmelerin
zorunlu olarak kapatılması ve işsizlik gibi bir dizi sonucu olacaktır." (Troçki, Sovyet
Ekonomisi Tehlikede, 1932)
Bu kriz Sovyetler Birliği'nde Trocki'nin öngörüsünün tersine hiç görülmedi. Sovyet
ekonomisi ilerleyen bir çizgide sosyalist inşaya devam etti. Troçki, bütün başarılara rağmen,
umutsuzluk ve güvensizlik yaratmayı amaçladı. Bunun üzerine Troçki, savaş üzerinde
yoğunlaşmaya başladı. Çıkacak savaşın Sovyetlerin yenilgisiyle sonuçlanacağını vaaz etmeye
başladı.
"İş ya da dış ilk sosyal şok, atomize Sovyet toplumunu iç savaşa sokabilir." (Troçki, 4
Şubat 1933)
252
"Sovyetler Birliği'nin gelecek büyük savaştan yenilgisiz çıkacağını tahmin edebilir
miyiz? Bu dürüstçe konulmuş soruya, aynı dürüstlükle yanıt vereceğiz: Savaş sadece savaş
olarak kaldığı taktirde Sovyetler Birliği'nin yenilgisi kaçınılmaz olacaktır." (Trocki, Mart
1937)
"Yeni savaş yeni bir devrime neden olmadığı taktirde, Sovyetler Birliği'nin yenilgisi
kaçınılmazdır." (Trocki, Nisan 1937)
Bilindiği gibi Trocki'nin bu öngörüsü de gerçekleşmedi. Faşist istilacıların gücü, Sovyet
sosyalizmini savunan Sovyet proletaryası ve emekçilerine yetmedi.
Trocki sadece bir propagandist değil bir eylem adamıydı da. Yürüttüğü anti-sosyalist
propagandanın yanma, kendi karşı devrimci örgütünü de yönetiyordu. Trockist karşı
devrimciler hem SSCB içinde hem de kapitalist ülkelerde bulunuyordu. Trocki, SSCB'deki
eski sempatizanlarını da kazanmaya çalışıyordu:
"Leon, her zaman tetikte, Rusya'yla bağlantı yolu bulmak için hırsla uğraşıyor, dönen
turistlerin, yurtdışına gönderilmiş Sovyet öğrencilerin, ya da yabancı temsilciliklerdeki
sempatizan memurların peşine düşüyordu." (Trocki, Leon Sedov: Oğul-Dost-Savaşçı)
Trocki, SSCB içinde sempatizanların yeniden toparlanması ile karşı devrimci örgütünü
yeniden organize ediyordu. Bu çalışmaların bir parçası olarak Radek'e yazdığı mektupta
Trocki şöyle diyordu:
"Geçmiş dönemin deneyimlerini unutmaksızm ve senin için artık geçmişe dönüş
olamayacağını ve mücadelenin yeni bir aşamaya girdiğini ve bu aşamada yeni özelliğin ya
Sovyetler Birliği ile birlikte yok olmamız ya da önderliği devrime sorununu ortaya atmamız
olduğunu kavramaksın."
Buharin, komplocular arasındaki görüşmelerden bahsederken şöyle diyordu:
"Ben Pyatakov, Tomski ve Rikov'la görüştüm. Rikov, Kamanev'le ve Zi-noviev de
Pyatakov'la görüştü. 1932 yazında Pyatakov'la Ağır Sanayi Halk Komiserliğinde bir ikinci
görüşmem daha oldu. O zaman bu benim için çok basit bir işti, zira Pyatakov'un yönetiminde
çalışıyordum. O zaman, o benim patronumdu. İş için onun özel ofisine girmem gerekiyordu
ve bunu kuşku uyandırmadan yapabiliyordum.
"1932 yazında gerçekleşen bu görüşmede Pyatakov bana, Sedov'la olan, Trocki'nin
terörizm politikasına ilişkin görüşmesinden söz etti. Çok kısa zamanda ortak bir dil
bulacağımıza ve Sovyet iktidarına karşı mücadelemizde farklılıklarımızın aşılacağına karar
verdik."
Trocki, SSCB içinde birleşik komplocu terörist örgütünü kurmuştu. Trockist karşı
devrimci örgüt, Sovyet ekonomisine zarar verici eylemler ve suikastlar düzenliyordu. 1934
sonbaharında Troçkist terörist gruplar, ülkenin birçok bölgesinde faaliyet gösteriyordu. Bu
gruplarda eski sosyalist devrimciler, Menşevikler, Nazi ve Japon ajanları, gangsterler ve eski
Çarlık polisleri vardı. 1934 Eylülünde Molotov'a bir suikast düzenlendi ama başarıya ulaşmadı. Stalin'e yönelik üç suikast girişimi başarısız oldu. 1 Aralık 1934'te Leningrad Parti
Sekreteri ve Stalin'in yakın çalışma arkadaşı Kirov, Troçkist örgüt üyesi Lenoid Nikolayev
tarafından Smolni Enstitüsündeki ofisinden çıktıktan sonra öldürüldü. Cinayetle ilişkileri olan
Troçkist örgüt üyesi Kamanev ve Zinoviev tutuklandı.
Sağcılar ve Trockistler Bloğu, açıktan suikastlarla birlikte daha ince cinayet araçlarını da
kullanıyordu. Zehir, kasti yanlış tedavi bunlardan bazılarıydı. OGPU Başkanı Menzhinski'nin
öldürülmesi de bu türdendir. Bu "görevi" yerine getiren Dr. Kazakov kullandıkları tekniği
şöyle ifade ediyor:
"Yavaş yavaş bir grup ilaç verirken, ötekinden vazgeçildi. Kalbin faaliyetini arttıran bazı
kalp uyarıcıları - digitalis, adonis, atrphontus - kullanmak gerekti: Bu ilaçlar şu sırayla
253
uygulandı. Önce lisatlar uygulandı; sonra lisat tedavisine ara verildi; sonra kalp uyarıcıları
kullanıldı. Bu tür bir tedavinin sonucunda tamamen güçten düşme gerçekleşti."
Menzhinski 10 Mayıs 1934 gecesi öldü. OGPU Başkanı olarak yerini Troçkist Henri
Yagoda aldı. Doktorları yönlendiren Yagoda, cinayetin sebebini şöyle açıklıyor:
"Menzhinski'nin ölümüne neden olurken, kişisel nitelikte güdülerle hareket ettiğimi
reddediyorum, OGPU başkanlığı görevini kişisel itibar için değil, komplo örgütümüzün
çıkarları için istiyordum."
25 Ocak 1935 günü, SBKP Siyasi Bürosu üyesi, Ulusal Ekonomi Yüksek Konseyi
Başkanı, Stalin'in yakın çalışma arkadaşı Valerian V. Kuibyşev aynı yöntemle öldürüldü.
Yagoda'nın talimatıyla cinayeti işleyen Dr. Levin uyguladığı tekniği şöyle tanımladı:
"Organizmasındaki hassas nokta kalbi idi ve biz de oraya darbe indirdik. Kalbinin
durumunun epeydir zayıf olduğunu biliyorduk. Kalp damar hastalığı emyovarditisten
mustaripti ve hafif anjina pektoris krizleri geçiriyordu. Bu tip vakalarda, kalbi korumak, güçlü
kalp uyarıcılardan kaçınmak gerekir, bunlar kalbin faaliyetini aşırı hızlandırır ve yavaş yavaş
daha da zayıf düşmesine neden olurlar... Kuibyşev vakasında, o Orta Asya yolculuğuna çıktığı
zamana dek, uzun bir dönem boyunca, aralıksız olarak kalp uyarıcıları kullandık. 1934
Ağustosundan başlayarak Eylül yada Ekime kadar aralıksız olarak kendisine özel iç salgı bezi
özü ve öteki kalp uyarıcılarından enjekte edildi. Bu yoğunlaştı ve daha sık anjina pektoris
krizlerine neden oldu."
Aynı yöntemlerle önce Gorki'nin oğlu Peşkov, daha sonra da büyük Sovyet yazarı Gorki
18 Haziran 1936'da öldürüldü.
Sağcılar ve Trockistler Bloğu cinayetler dışında, Sovyet ekonomisine zarar vermek için
her yolu kullanıyorlardı. Hayvanlara bulaşıcı virüsler bulaştırmaktan damızlık hayvanların
öldürülmesine; işlerin geciktirilmesinden madenlerde patlamalara; yangınlara, tren
kazalarından büyük fabrikalardaki sabotajlara ve yanlış hesaplamalarla büyük maddi
kayıplara kadar her türlü zarar verici yöntem kullanılıyordu.
Trocki 1935 yılında Radek'e gönderdiği mektupta savaş sırasında iktidarı ele
geçirebileceklerini, bu yüzden Alman ve Japon Yüksek Komutanlığı ittifak halinde
çalışmalarını yürütebileceklerini söylüyordu. İktidarı Almanya ve Japonya'nın yardımıyla
alacakları için, onlara da bazı ödünler verilmeliydi. Trocki bu ödünleri şöyle sıralar:
"Almanya'nın hammaddeye, gıda maddelerine ve pazarlara ihtiyacı var. Onun, maden
cevheri, manganez, altın, petrol, apatitesten yararlanmasına izin vermek ve ona belirli bir süre
gıda maddeleri ve yağları dünya fiyatlarından daha ucuza vermeyi taahhüt etmek zorundayız.
"Japonya'ya Sakhalin petrolünü vermek ve Amerikayla savaş durumunda ona petrol
sağlamayı garanti etmek zorunda kalacağız. Altın yataklarından yararlanmasına da izin
vermek zorundayız.
"SSCB'nin sosyal yapısını belirli ölçüde kapitalist ülkelerinkiyle aynı hizaya
getirmedikçe blok hükümetinin iktidarda kalamayacağı kavranmalıdır."
İktidara gelmek için Nazi ve Japon faşistleriyle yaptığı anlaşmayı ve vermek zorunda
kaldığı ödünleri böyle açıklayan Trocki mektubunu bitirirken şöyle diyor:
"Her şeyi kabul etmek zorundayız ama sağ ve iktidarda kalırsak, o zaman, bu iki ülkenin
zaferi (Almanya ve Japonya) sayesinde, yağma ve karlarının sonucu olarak, onlarla ötekiler
arasında bir çatışma çıkacaktır ve bu da bizim gelişmemize, 'Rövanş'ı almamıza yol
açacaktır."
Trocki'nin sosyalist inşaya karşı mücadelesi onu karşı-devrimin saflarına itmişti.
Bataklığa bir kez düştükten sonra başlangıç noktasından çok daha gerilere gitmek, bataklığa
254
çok daha batmak kaçınılmazdır. Sosyalist inşaya karşı çıkış Muhalefet Blokunu eski
Menşeviklerle, Çarlık'm kalıntılarıyla ve emperyalizmle işbirliğine kadar sürüklemişti.
10.5 SBKP ve SSCB'ye iftira Kampanyası
Sovyetler Birliğinde sosyalizm başarı ile inşa edilirken; emperyalist burjuvazinin erdemli
bir şekilde izlemesi beklenebilir mi? Maalesef burjuvazi erdemli olma vasfını hiçbir zaman
kazanamamıştır. Emperyalist burjuvazi, SSCB proletaryasının inşa ettiği sosyalizme karşı tüm
karşı devrimci hareketleri desteklemek, ajan provokatörleriyle inşa çalışması baltalamak;
sosyalizmi açık işgalle yok etmek amacındadır.
Sosyalizm işçi sınıfı ve ezilen halkların kurtuluş umudu olarak ortaya çıktı. Sosyalizmin
inşasının başarısı, kapitalizmin insan doğasına bağladığı hastalıkların sosyalizmde ortadan
kaldırılmış olması, ulusların kendi kaderlerini özgürce tayin edebilmesi, halkların yüksek
yaşam standardı ve kültürel düzeyi; kapitalist ülkeler işçi sınıfında ve sömürge ülkelerde
sosyalizme karşı büyük sempati yaratıyordu. Bu kem kapitalist ülkelerdeki burjuvazinin iktidarını tehdit ediyor hem de SSCB'ye yönelik saldırıyı engelliyordu. Bunu gören emperyalist
burjuvazi; sosyalizme karşı büyük bir yalan, iftira ve çarpıtma kampanyası başlattı. Bu
kampanyada faşistlerden sosyal demokratlara; milliyetçilerden Trockistlere her türlü antisosyalist akım ve örgüt yer alıyordu.
Bu iftira kampanyasında milyonlarca insanın açlıktan öldüğü, Stalin'in tarafından
milyonlarca politik muhalifin idam edildiği, toplama kamplarında öldürüldüğü bol bol
anlatılmış; unutuldukça tazelenmiştir. Stalin, ülkede hiç kimsenin konuşmasına dahi izin
vermez olmuş, muhalif her ses ise idamla cezalandırılmış. SSCB'de milyonlarca insan açlıkla
terbiye edilmiş, kolektif çiftliklerde silah zoruyla toplanmıştır. Bu propagandanın kaynağı
nedir? Ya da emperyalist burjuvazinin her söylediğine biat edenlerin kıblesi neresidir?
Hitler daha 1925 yılında Sovyet Ukrayna'sından vazgeçilmez bir bölge olarak
bahsediyordu. Hitler'e göre Ukrayna 'aşağı yaratıklardan' kurtarılmalı ve Almanya'yı
besleyecek tarım deposuna dönüştürülmeliydi. Hitler emperyalist amaçlarını
gerçekleştirebilmek için kendi ulusunu bu hedefler konusunda ikna etmeli; dünya halklarını
da Sovyetlere karşı yapılacak bir saldırı için yedeklemeliydi. Bu yüzden sosyalist
diktatörlüğün tüm 'zalimlikleri' ortaya konulmalı, Ukrayna'daki Sovyet zulmü konusunda
dünya bilgilendirilmeliydi. Naziler, SSCB'ye yönelik saldırılarına zemin hazırlamak için
psikolojik savaşa ve anti-sovyet propagandaya giriştiler. Nazilere bu savaşta açıktan destek
veren William Rondolph Hearst multi-milyoner Amerikan basın tekeliydi.
Hearst 1935'te dünyanın en zengin adamlarından biri haline gelmişti. He-arst'm gazeteleri
ABD'de günde 13 milyona yakın satıyor ve 40 milyon kişi tarafından okunuyordu. Hearst
aşırı muhafazakar, milliyetçi ve anti-komünistti. 1934'te Almanya'yı ziyaret etti ve Hitler
tarafından misafir edildi. Bundan sonra Hearst'm basını Sovyetler Birliğinde gerçekleşen
sansasyonel olaylarla dolmaya başladı. SSCB'deki cinayetler, kölelik, halkın sefaleti vb. yalan
haberler günde 40 milyon Amerikalı tarafından tarafsız gerçekler olarak okundu ve kabul
edildi. 18 Şubat 1935'te Sovyetler Birliğinde 6 milyon insanın açlıktan öldüğü manşetten
verildi. Tamamen uydurma bir haber gerçek diye insanlara sunuldu. Daha sonra kıtlıkta
ölenlerin sayısı 15 milyona çıktı! Ukrayna'dan haber yapan muhabirin ise Colorado devlet
hapishanesinden kaçan ve Ukrayna'ya hiç gitmemiş bir mahkum olduğu ortaya çıktı.
Sağcı - Trockist karşı devrimci bloğun açığa çıkarılmasından sonra parti ve devlet
aygıtında bir temizlik yapıldı. Bu temizlik, yakın dönemdeki gerçekleşecek faşist Nazi
saldırısı karşısında ülke içerisindeki terörist, Nazi ajanı karşı devrimcilere yönelik bir
harekâttı. Nazi ajanları, Nazilerle işbirliği halindeki Sağcı Trockist blok üyeleri
duruşmalardan sonra cezalandırıldı. Sanıkların bir kısmı suikast, cinayet ve casusluk suçlarını
kabul ettiler ve vatana ihanetten idam edildiler. Nazi saldırısı her an kapıdaydı. Ülke
ekonomisi savaş sanayisine yönelmişti. Trockist karşı devrimcilere özgürlük, ülke içindeki
255
Nazilere özgürlük anlamına geliyordu. Zaten Trockist blok birçok cinayet işleyerek Sovyet
hükümetine karşı açıktan bir savaş başlatmıştı.
Trockistler, 1937-38 duruşmalarında milyonlarca siyasi muhalifin idam edildiğini
söylerler. Hatta 1937'den 1939'a kadar her yıl bir milyon muhalifin öldürüldüğünü iddia edilir.
Emperyalist basın zaten kantarın topuzunu kaçırmıştır. Her yıl üç milyondan, 1937-39 arası
dokuz milyon insanın idam edildiği söylenmektedir.
Oysa Sovyetler birliğinde 1937-38 duruşmalarında söylendiği gibi milyonlarca değil yüz
binden daha az insan idama mahkum olmuştur. Bunların çok büyük kısmı da çalışma kampı
cezasına dönüştürülmüştür.
Karşı devrimcilerin faaliyet ve cinayetleri, karşı devrimci terörist örgütlenmeleri önceki
bölümde anlatılmıştı. Bu örgütlenmeye katılanlar doğal olarak yargılandılar ve
cezalandırıldılar. Birçok karşı devrimci sağlam kanıtlar karşısında suçlarını itiraf etmek
zorunda kalmış ve af dilemişlerdir.
Duruşmalara katılanlar duruşmaların adil olduğunu kabul etmek zorunda kalmışlardır.
ABD Moskova Büyükelçisi hukukçu Joseph Davies, Buharin'in duruşmasının tamamına
katılmış ve Buharin'in duruşma boyunca serbestçe konuştuğunu ve kendini savunduğunu
söylemiştir. Davies, Washington'a yazdığı mektupta, duruşmalara katıldıktan sonra tüm
katılımcıların sanıkların suçlu olduğunu gördüklerini ve gizli bir komplonun açığa
çıkartıldığını söyledi.
Sovyetlerde hapis cezalarının ömür boyu sürdüğü de Troçkist yalanlardan birisidir, 1939
Sovyet mahkemelerinin istatistiklerine göre beş yıla kadar olan cezalar yüzde 95,9, beş ile on
yıl arası cezalar yüzde 4, on yıldan fazla olanlar ise yüzde 0,1'dir.
Sovyetler birliğindeki mahkumlar, emperyalist burjuvaziye göre özgürlükçü Rus halkıdır.
Oysa Sovyet hapishanelerinde hırsızlar, katiller ve tecavüzcüler bulunmaktadır. Bunların ıslah
için cezaevlerinde tutulması dünyanın bütün ülkelerinde normal karşılanırken, SSCB'de bu
diktatörlük olarak ilan ediliyor.
Emperyalist burjuvazinin tekelindeki basının propagandası üzerinden Sovyetler Birliği'ni
ve Stalin'i değerlendirmek bilimsel bir yöntem değil Trockist bir çarpıtmadır. SSCB karşı
devrimcilerle savaşmıştır ve bu proleter demokrasinin olmazsa olmazıdır. Emperyalist
burjuvazinin söylemleri aksi kanıtlanana kadar dikkate alınmamalıdır. Trockistlerin bunları
kullanması ise Trockistlerin beslendiği kaynağı göstermesi bakımından önemlidir.
10.6 Moskova Duruşmaları
Naziler Almanya'da iktidara geldikten sonra, diğer ülkelerde yaygın bir propaganda
faaliyetine girişip kendi çizgisinde gruplar oluşturmaya veya var olan örgütlenmeleri kendi
rotasına çekmeye başladı. Bu örgütlenmeler faşizmin "beşinci kolu" olarak biliniyordu. Nazi
ajanları bütün ülkelere yayılmış, faşist propaganda ve örgütlenmeleri yönetiyorlardı. Fransa,
Amerika, Romanya, Polonya vb. daha birçok ülkede faşist örgütlenmeler oluşturulmuştu.
Bunlar Alman faşizminin destekçisi, onun politik amaçlarının temsilcileriydiler.
SSCB içindeki Sağcılar ve Trockistler Bloğu da Nazilerin SSCB'deki beşinci kolu
durumundaydılar. Politik amaç ve pratikleri Nazilerin hedefleriyle uyuşuyordu. Zaten
Trockistler 1923 yılından beri Alman istihbarat servisinden maddi destek görüyordu.
Almanlarla yapılan iktidar pazarlığı da Trockistler ile Naziler arasındaki ittifakı güvence
altına almıştı. Trocki de, iktidarı ele geçirme umudunu, SSCB'ye yönelen savaşa ve bu savaş
256
sırasındaki silahlı darbe girişimine bağlamıştı. Bu yüzden SSCB'ye yönelik Nazi saldırısına
ihtiyaç vardı. Bu da Trocki'yi iktidar için tek yol olan Nazilerle ittifaka ve faşizmin beşinci
kolu olmaya götürdü.
Naziler Sovyetler Birliği'ne yönelik düşmanlıklarını gizlemiyorlardı. Sovyet iktidarını
Yahudi iktidarı olarak niteliyor, SSCB topraklarını da Ari ırkmm egemenliğine girmesi
gereken topraklar olarak ilan ediyorlardı. Hitler daha 1925'te bunu ilan etmişti. Bu Naziler
için basit bir propaganda malzemesi değildi. Emperyalist Alman burjuvazisi hem yeni
sömürgeler hem de kendisi için büyük bir tehlike olan sosyalizmin yıkılmasını istiyordu. Bu
yüzden Alman emperyalistlerinin SSCB'ye saldırı beklenmeyen bir durum değildi.
Almanya hızla silahlanıyor, savaş kokusu tüm dünyaya yayılıyordu. Savaşı kışkırtan
Almanya için en önemli hedef SSCB idi. Bunu diğer emperyalist ülkelerle birlikte SSCB de
biliyordu. Koku gerçekliğe dönüşmeye başladı. İspanya'da iç savaş faşistlerin lehine
ilerliyordu. İtalya Etiyopya'yı işgal etmişti. Almanya Çekoslovakya'yı işgal etmiş ve giderek
doğuya yöneliyordu. Savaş SSCB'nin sınırına kadar gelmiş, emperyalist devletler bu duruma
ses çıkarmıyorlardı.
Alman saldırısı ve Nazilerin tüm gerici kuvvetleri seferber etmesi sosyalizmin
anavatanında da kendini gösterdi. Demokratik ülkelerde faşistler saldırılarını yükseltirken,
SSCB'de suikastlar ve sabotajlar artıyordu. Ülke içinde faşist saldırılar yükselirken ülke
dışında da faşist saldırı tehlikesi yükseliyordu.
SSCB bu durumda eli-kolu bağlı duramazdı. Bir savaşın dahası sosyalizmin anayurduna
yönelik bir saldırının öngününde ülke içindeki cinayet ve komplolara, karşı-devrimei
örgütlenmelere izin verilemezdi. SSCB'nin faşist saldırı karşısında korunması için tüm
önlemler, savaş öncesi koşullar gözetilerek en sert biçimde alınmalıydı. Söz konusu olan
herhangi bir dönem değil, sosyalizmin ölüm-kalımının bahis olduğu savaş öncesi dönemdi.
Bu durum önlemlerin caydırıcı niteliğini ve sertliğini arttırıyordu.
Sağcı ve Trockist Blok üyeleri Sovyet istihbarat servisinin araştırmaları sonucu (özellikle
Kirov cinayeti sonrası) çökertildi. Trocki zaten illegal çalışmalar yapıldığını kabul ediyordu.
Ortaya çıkan Nazi ajanları ve Trockist blok üyelerinin büyük kısmı suçlarını kabul etti.
Trockistlerden bazıları merhamet diledi, bazıları da kaderlerine razı oldu. Sanık Trckist
Efraim Dreitzer şöyle diyordu.
"Hepimizin siyasal önemi ve geçmişi farklıdır. Fakat katiller olarak burada hepimiz
eşitiz. Ben ne pahasına olursa olsun, merhamet beklememesi ya da dilememesi gerekenlerden
biriyim"
Suçunu itiraf eden Kamanev şöyle diyordu:
"Açığa çıkarılabileceğimizi bildiğimiz için terörist faaliyetlerimizi sürdürebilmek için
küçük bir grup seçtik. Bu amaçla Sokolnikov'u atadık. Trockistler tarafında bu rol
Serebryakov ve Radek tarafından başarıyla oynanır gibi geliyor bize... 1932-1933 ve 1934'de
ben, Tomski ve Buharin'le şahsen ilişki kurdum ve siyasi duygularını yokladım. Bize sempati
besliyorlardı. Tomski'ye Rikov'un zihniyetini sorduğumda şöyle yanıtladı: 'Rikov da senin
gibi düşünüyor'. Buharin'in ne düşündüğüne ilişkin soruma karşılık şöyle dedi: 'Buha-rin de
benim gibi düşünüyor ama bir ölçüde farklı taktikler izliyor. Partinin çizgisini benimsemiyor,
fakat sürekli partiye kök salma ve önderliğin kişisel güvenini kazanma taktiğini izliyor.'"
Diğer bir Troçkist Fritz David son sözlerinde şöyle diyor:
"Troçki'ye lanet ediyorum! Hayatımı mahveden ve beni iğrenç bir cinayete iten o adamı
lanetliyorum!"
Daha birçok kişi suçunu itiraf etti.
257
Trocki 1936-38 Moskova duruşmalarının tamamen düzmece olduğunu, SSCB'deki
Troçkist muhalefet ve sempatizanlara karşı baştan sona iftira atıldığını söylüyor. İftira diyor,
diğer yandan illegal çalışmayı kabul ediyor. Bu bile mahkemelerin yapılması ve cezalar için
yeterli sebeptir.
Moskova duruşmalarmdaki itirafları Trocki açıklayamazlar. Çünkü itiraflar Trocki'nin
karşı-devrimei niteliğini ortaya koyar. Bu yüzden Trocki itiraflara çeşitli kılıflar aramak
zorunda kalır. Ancak Trocki için itirafların açıklanması güçtür:
"Bir yabancının özellikle de yabancı bir hukukçunun Moskova davası karşısında düştüğü
zor durumu tahmin edebiliyorum. Gerçekte, Bolşevizmin tüm eski muhafızlarının birer faşiste
dönüştüğünü kabul etmek imkansızdır. Dava süreci dahi bir kabusu andırıyor. Sovyet
hükümetinin böyle bir oyunu oynama ihtiyacını duyduğunu ve sanıkların kendi kendilerini
yalandan suçlamalarını nasıl sağladığını anlamak güç." (Trocki, Stalin'in Cinayetleri, Sf. 54)
Eğer gerçeklere gözlerimizi kapayacaksak açıklamak güç... Moskova duruşmalarında
sanıklara işkence yapıldığı söylenir. Ancak bu iddia o kadar asılsız ve gözle görülen
gerçeklere aykırıdır ki Trocki dahi iddiayı kabul edemez. Fiziksel bir işkence yapılmamıştır.
Trocki daha çok psikolojik bir baskı sürecinin sanıkları itiraflara ittiğini söyler. Veya itiraflar
ile sanıklara kurtuluş ümidinin verilmesi. Oysa suçlarını itiraf eden Kamanev ve Zinoviev
idamla cezalandırılmışlardı. Yani sanıklar itirafın kurtuluş olmadığını biliyorlardı.
En kestirmeden sebep ise döneklik... Trocki suçlarını itiraf eden sanıkları döneklikle
suçluyordu. Trocki bu suçlama ile illegal örgütlenmeyi ve cezaları farkında olmadan
onaylıyordu.
İllegal karşı-devrimci bir örgütlenmenin olduğu açık... Bunu bırakalım sanıkları bizzat
Troçki kabul ediyor. Sabotajlar, suikastlar, parti önderlerinin zehirlenmesi, yanlış tedaviler,
illegal çalışmalar itiraflarla kanıtlanıyor. Ne işkence, ne vaat edilen ümitler; hiçbir şey bu
itirafları açıklamakta Troçki için yeterli olmuyor.
Moskova Duruşmaları illegal karşı-devrimci örgütlenmenin bir zincirin halkları gibi ele
geçirilmesini ve parçalanmasını sağladı. Duruşmalar faşizmin saldırısının öngününde yapıldı.
Duruşmaların düzmece olduğu propagandası yapan birçok kuruluş, gerçeği kabul etmek
zorunda kaldı. Sanıklardan eski Merkez Komitesi Üyesi Buharin'in mahkemedeki konuşması
duruşmalar, itiraflar ve karşı-devrimci örgütlenmenin anlamını ifade ediyordu:
"Pişmanlık çoğu zaman uyuşturucu madde ve benzeri gibisinden yanlış ve saçma
nedenlere bağlanıyor. Ben kendi payıma, bir yıldır kalmakta olduğum hapishanede
çalıştığımı, okuduğumu ve zihnimin açıklığını koruduğumu söyleyebilirim. Bu örnek, bütün
uydurmaları ve karşı-devrimci masalları çürütmeye yardımcı olabilir.
"Hipnotizma yapıldığı ileri sürülüyor. Ama ben mahkemede savunmamı yaptım, kendimi
oradaki koşullara uydurabildim ve savcıyla tartıştım: Böyle bir hipnotizmanm mümkün
olmadığını herhangi bir kimse, tıbbın bu dalından pek az anlayan bir kimse bile rahatlıkla
görebilir.
"Bu pişmanlık sık sık Dostoyevski'vari bir kafaya, ruhsal özelliklere bağlandı. Bu, ancak
'Budala' kişiler için, Alyoşa Karamazov için ve öteki Dos-toyevski kahramanları için
söylenebilir; onlar herkesin içinde ayağa kalkıp, 'Dövün beni, Ortodoks Hıristiyanlar, ben bir
alçağım' diye bağırmaya hazır kişilerdir.
"Ama burada sorun hiç de öyle değil...
"Şimdi kendimden, pişmanlık göstermemin nedenlerinden bahsedeyim. Hiç kuşkusuz,
suçlayıcı kanıtların çok büyük önem taşıdığını kabul etmek gerekir. Üç ay boyunca
konuşmayı kesinlikle reddettim. Sonra birden tanıklık etmeye başladım. Niçin? Çünkü
hapishanede tüm bir geçmişimi yeniden değerlendirdim. Çünkü kendi kendinize 'eğer
öleceksen, neyin uğruna ölüyorsun' diye sorduğunuzda, karşınızda birden şaşırtıcı bir
258
berraklıkla kapkara bir boşluk beliriyor. Eğer kişi pişmanlık göstermeden ölmek istiyorsa,
uğruna ölünecek hiçbir şey kalmıyor. Ve tam tersine, Sovyetler Birliği'nde ışıldayan her şey,
insanın kafasında yeni boyutlar gerektiriyor. İşte bu durum beni en sonunda silahsız bıraktı ve
partinin ve ülkenin karşısında diz çökmeme yol açtı. Ve kendinize şunu soruyorsunuz:
'Pekala, diyelim ölmeyueceksin; diyelim bir mucize olacak ve sağ kalacaksın; ama neyin
uğruna? Herkesten kopmuş, bir halk düşmanı olarak, insanlık-dışı bir durumda, yaşamın
özünü oluşturan her şeyden tamamen kopmuş olarak...' Ve birden gene aynı yanıt dikiliyor
karşısmıza. Yurttaşlar, yargıçlar, böyle durumlarda, kişisel olan her şey, insanın tüm kişisel
kabuğu, tüm nefret, gurur ve daha bir sürü şey yıkılıp gidiyor. Ve bir de, geniş
Enternasyonal'in yankıları kulağınıza geldiğinde, işte bütün bunlar hep birlikte etkisini
gösteriyor ve diz çöken hasımları karşısında SSCB'nin tam bir ahlaki zaferiyle sonuçlanıyor...
"Elbette önemli olan, bu pişmanlık değil, ya da özel olarak benim kişisel pişmanlığın
değil. Mahkeme, bu olmadan da kararını verebilir. Suçlanan kişinin itirafta bulunması
sorunun özü değildir. Suçlanan kişinin itirafta bulunması, Ortaçağa ilişkin bir hukuk ilkesidir.
Ama burada aynı zamanda, karşı-devrim güçlerinin içten yıkılmasıyla da karşı karşı yayız. Ve
insanın silahlarını bırakmaması için Troçki olması gerekiyor..." (Buharin, Mahkeme
Tutanakları, Murhpy aktarıyor)
Devrim ve karşı-devrim arasındaki savaşta sosyalizm zafer kazanmıştı. Parti ve devlet
aygıtmdaki karşı-devrimei unsurların büyük bir kısmı temizlenmişti.
10.7 Trocki'nin 'Smır-dışı' Faaliyetleri
1929 yılında Troçki SSCB'den karşı-devrimei faaliyetleri nedeniyle smırdışı edildi. 12
Şubat 1929'da İstanbul'a ayak basar. 1933 Temmuzuna kadar Türkiye'de (daha çok
Prinkipo'da (Büyük Ada)) kalır. 1933'de aldığı vizeyle Marsilya üzerinden Fransa'ya geçer.
Fransız hükümeti 9 ay sonra Fransa'yı terk etmesi emrini verir. Norveç hükümetinin vize
verdiği 1935 Haziranına kadar Fransa'da kalır. Troçki 1937 Ocak ayında Meksika'ya geçti.
Ölümüne (1940) kadar Mexico City'nin bir banliyösü olan Coyoacan'da yaşadı.
Trocki'nin smırdışı edilmesinden sonra Avrupa'da iki temel gelişme göze çarpıyordu.
Almanya'da Nazilerin iktidara gelişi ve İspanyol İç Savaşı. Bu iki konu büyük bir tartışmayı
beraberinde getiriyordu.
Troçki daha 1927 yılından önce Komünist Enternasyonal'e bağlı partilerde Trockist
gruplar kurmaya, var olan Muhalif gruplarla ilişkiye geçmeye yönelmişti. Alman Komünist
Partisi içinde 'sol' sekter bir grup olan ve sonrasında tasfiye edilen Sol komünistleri
destekliyordu. Komünist partilerde birden ortaya çıkmaya başlayan oportünist gruplar da
SSCB içindeki mücadelede Troçki ile dayanışmalarını ifade ediyorlardı. Birçok ülkede, işçi
sınıfı içinde herhangi bir gücü bulunmayan küçük Trockist gruplar kurulmuştu. Bu gruplar
üzerinden 1930 yılının Nisanında Uluslararası Sol Muhalefet kurulmuştur. Sol Muhalefetin
başlıca seksiyonları Fransa, Almanya, İspanya, Rusya ve Belçika seksiyonlarıdır. Ancak
hiçbir seksiyon küçük ve etkisiz bir grup olmanın ötesine geçememiştir. Kitlesel bir taban
kazanmaya başlayan Troc-kist İspanyol seksiyonu ise Uluslararası Sol Muhalefetten ayrılmış
ve Trocki ile çatışmıştır.
Trocki yalnız SBKP'yi değil Komünist Enternasyonal içindeki komünist partileri bölmek,
kendine bağlı hizipler yaratmak için çabalamıştır. Komünist Partiler içindeki en sekter, en geri
ve gevşek öğeler üzerinde bu hizipleri oluşturmuştur, bir kısmı da kendiliğinden oluşmuştur.
Hitler faşizminin iktidara geldiği yıl olan 1933'e kadar Trocki, komünist partiler içinde
hizip faaliyetinin yürütülmesi gerektiğini savunuyordu. Faşizmin iktidara gelmesiyle
259
koşulların ağırlaştığını ve komünist partilerin tamamen iflas ettiği tespitin yapan Trocki,
Trockist grupların ayrı birer parti olarak örgütlenmesi gerektiğini savundu.
Zaten Komünist partiler kendi içlerinde farklı merkeze sahip Trockist hiziplere dahası
hiçbir hizbe izin vermiyordu. Trockist gruplar partiden atılıyordu. Trockist gruplar çok küçük
bir çevre teşkil ettiğinden bağımsız partiler kurabilecek durumda da değillerdi. Bu yüzden ya
küçük birer grup olarak kaldılar ya da sosyal-demokrat partilerle birleştiler. Örneğin Fransız
Trock-istler sosyal-demokrat ve reformist bir platforma sahip olan Fransız Sosyalist Partisine
katıldı.
Trockist gruplar küçüktü ve etkisizdi. Savundukları oportünist tezler ve eleştiriler ciddi
bir etki ve tartışma konusu (İspanya dışında) olmadı. Bu yüzden Trockistlerin faşizm, faşizme
karşı mücadele ve halk cephesi üzerine tezlerini uzun uzadıya tartışmayacağız.
***
Trocki'nin faşizm tahlili; genel bir tanım olarak doğru, ancak detaylarına inildikçe yanlış
tespit ve sonuçlarla doludur. Trocki'ye göre faşizm tekeci burjuvazinin diktatörlüğüne yol
açar. Faşizm tekelci burjuvazinin diktatörl-üğüyle uygulanır. Kafa karışıklığı ise bu noktadan
sonra başlar:
"Bu üç aşamayı en iyi temsil eden siyasi programlar: jakobenizm, reformist demokrasi
(sosyal-demokrasi de dahil olmak üzere) ve faşizm, özlerinde küçük-burjuva akımların
programlarıdır." (Trocki, Faşizme Karşı Mücadele, Sf. 312)
Faşizmi küçük-burjuvazinin ideolojisi olarak görür. Faşizmin temel kıstaslarından birisini
küçük-burjuvaziye dayanması sayar. Oysa küçük-burjuvaziyi
harekete geçirmemiş ama faşist diktatörlüğü program edinen dahası uygulayan iktidarlar
gerçekleşmiştir, Troçki bunları Bonapartist olarak niteler. Faşizm de ona göre Bonapartizmin
bir türüdür.
Faşizmi, küçük-burjuvazi ile proletarya arasındaki bir savaş olarak görmek elbette
yanlıştır ve hatalı sonuçlara yol açar. Evet, faşist burjuvazi bazı ülkelerde 'sosyalist', ırkçı
sloganları kullanarak küçük-burjuvaziyi yedeklemiş olabilir. Küçük-burjuvazinin faşist
burjuvaziye yedeklenmiş olması, faşizmin küçük-burjuva bir ideoloji olduğu anlamına
gelmez.
Yalnızca faşizm değil küçük-burjuvazi başka burjuva akımlardan da etkilenebilir.
Örneğin burjuva milliyetçiliğine kitlesel bir destek sağlayabilir. Bu milliyetçiliği burjuva bir
akım olmaktan çıkarmaz.
Avrupa'da faşizmin yükselişiyle birlikte Komünist Enternasyonal faşizm ve faşizme karşı
mücadele sorununu daha yoğun bir şekilde gündeme aldı. Komintern'in 1935 yılındaki 7.
kongresinde faşizme karşı mücadelede 'Halk Cephesi' sloganı ortaya atıldı. Buna göre faşizme
karşı mücadele, faşizm tarafından ezilen tüm sınıf ve tabakalar Halk Cephesinde
birleştirilmelidir. Komünist partiler açısından Halk Cephesi, proletaryanın önderliğini ve
faşist diktatörlüğün yıkılmasıyla demokratik halk iktidarının kurulmasını amaçlıyordu.
Proletaryanın önderliğinde gerçekleşen Halk Cephesi devrimi (demokratik devrim), sosyalist
devrime geçiş için bir araç olarak görülüyordu.
Fransa, İspanya ve Almanya Komünist partileri bu strateji ile hareket ettiler.
260
Troçki daha önce tartıştığımız tezleri nedeniyle demokratik devrime dolayısıyla Halk
cephesine karşı çıkıyorlardı. Halk cephesini proletaryanın burjuvaziye teslim olması, halk
cephesi iktidarını da burjuva diktatörlüğü olarak görüyordu.
Sömürge ülkeler bölümünde tartıştığımız anti-emperyalist devrim ve ittifaklar meselesi,
anti-faşist demokratik devrim ve Halk Cephesiyle aynı içeriktedir. Bu nedenle Trocki'nin
Halk Cephesine yönelik tezleri üzerinde durmaya gerek yoktur.
Faşizme karşı mücadelenin gerektirdiği ittifaklara karşı çıkan Trockist gruplar, giderek
faşizme hizmet eder bir noktaya geliyordu. Trocki'nin Uluslararası Sol Muhalefetinden
ayrılan ve kitlesel bir nitelik kazanan İspanyol POUM, halk cephesine karşı savaşarak
faşistlerle aynı mevziiye düştü. POUM Trocki'nin hareketine doğrudan bağlı değildi, ama
Halk cephesi ve demokratik devrime yaklaşımı büyük oranda Troçkizm'den etkilenmişti.
Troçkistler İspanya ve Fransa'da faşizme karşı kurulan Halk Cephesine karşı mücadele
ediyorlardı.
İspanya Komünist Partisi doğru politikasıyla küçük bir grup olmaktan çıkmış kitlesel bir
parti haline gelmişti. Komünist Parti Halk Cephesi içindeki etkinliğini giderek arttırdı.
Faşizme karşı savaşta kahramanca mücadele etti. Ancak anarşistlerin ve POUM'un karşıdevrimei tutumları İç savaşta faşistlere büyük avantaj sağladı. Üç yıl süren İç Savaştan
faşistler zaferle ayrıldı.
Fransa'da faşizm henüz iktidara gelmemişti. Ancak faşist tehlike giderek büyüyordu.
Almanya'daki dersleri göze alarak Fransız Komünist Partisinin (FKP) de içinde bulunduğu
Halk Cephesi kuruldu. FKP Halk Cephesi içinde önderliği sağlayamadı ancak halk cephesi
faşizme karşı mücadele önemli bir rol oynadı.
Faşizme karşı Halk Cephesi stratejisi Arnavutluk ve Bulgaristan'da proletaryanın
önderliğinde tam bir zafer kazandı. Faşizm ülkeden kovuldu ve proletaryanın önderliği
sayesinde sosyalist devrime geçildi.
Trocki'nin tüm politikası Komünist Parti içindeki bölünmelerin arttırılması üzerine
kurulmuştu. Trockist gruplar bu konuda başarılı olamadılar. Bir çok ülkede Komünist Partiler
giderek güçlendi, Trockist gruplar tasfiye edildi. Trocki, bu süreç sonucunda (Hitlerin iktidara
geldiği 1933 yılında) Komünist partilerin tamamen yozlaştığmı ve yeni bir Enternasyonal
kurulması gerektiğini ilan etti:
"Dar propagandizme bir son vermenin zamanıdır. Örgütümüzün her üyesi, sorun üzerine
adam akıllı düşünmek zorundadır. Olaylar yardım edecektir: her geçen gün, yeni bir
Enternasyonal'in kurulma zorunluluğunu gösteren su götürmez kanıtlar getirecektir. Politika
değişikliğini eş zamanlı ve kararlı bir şekilde gerçekleştirmenin önümüze geniş bir tarihsel
perspektif getireceğinden kuşkum yoktur." (Trocki, Faşizme Karşı Mücadele, Sf. 481)
4. Enternasyonal Eylül 1938'de kuruldu. Trocki ilan etti, ancak 4. Enternasyonale bağlı
Troçkistler hiçbir zaman dar propagandizmin dışına çıkamadılar. Dar bir aydın grubu olarak
kaldılar. Devrimin gerçekleşmediği ülkelerde etkisiz, küçük-burjuva gruplar, gerçekleştiği
ülkelerde ise karşı-devrimeiler haline geldiler.
10.8 Stalin'e Yönelik Saldırılar
Trocki SBKP'nin politikasına yönelik eleştirileri, giderek karşı-devrimei bir tutuma
dönüştü. Artık savaşım Stalin'in önderliğindeki sosyalist inşa ve dünya devrimi cephesiyle,
Trocki'nin önderliğindeki karşı-devrim cephesiydi.
Trocki'nin eleştirileri yanlış bir temel üzerine kurulmuştur. Bu nedenle eleştirileri çoğu
kez kültürel/ahlaki düzeyi düşük ve bireysel niteliktedir.
261
Trocki, bürokrasinin, proletarya diktatörlüğü temelinde yükseldiğini söyler. Stalin'e karşı
mücadelesinin bireysel olmadığını, bürokrasiye karşı mücadele olduğunu söyler. Ancak bu
söylem yalnızca lafta kalır. Politik mücadele Stalin'in kişiliğine yönelik saldırıya dönüşür.
Stalin, Bolşevik partinin yer altı çalışmasını örgütleyen bir militan, Ekim devriminin
örgütleyicilerinden ve devrim sonrasında partinin en yüksek mev-kisindeki komünisttir.
Marksizm-Leninizmi benimsemiş, sosyalist inşa pratiğinde geliştirmiştir. Ulusal sorun, dil,
sosyalizmin ekonomi politiği konularında sosyalist teoriye büyük katkılar yaptı.
Bir devrimci önder olarak Stalin, Stalin'in politikasına yönelik eleştiriler olabilir. Bunlar
tartışılır; bize de sosyalist inşanın önderini savunmak düşer. Ancak Trocki'nin eleştirileri
kişisel özelliklere yönelik ve düzeysizdir:
"Kurnazlık kötü niyetlilik, insan doğasının en aşağılık sezgilerini işleme becerisi gibi özel
nitelikler, Stalin'de olağanüstü boyutlarda gelişmiştir. ... Yine de Stalin vasat biri olarak kalır;
muhakeme etme yetisi sınırlı biri olmakla kalmaz, mantıklı bir biçimde kafa yormaktan
acizdir. Konuşmasının her tümcesinde dolaysız bir yarar sağlayıcı amaç vardır; ama
konuşması, kendi bütünü içinde asla mantıklı bir yapı oluşturmaz." (Trocki, Stalin, Sf. 589)
Trocki'ye göre Stalin bırakın devrimci özellikler taşımayı bir insanda bulunabilecek en
aşağılık özellikleri taşır. Musolini ve Hitlerden daha kötüdür:
"Sıkıcı bir yazı tarzı var. Polemiği kaba ve bayağı. ... Yavaş olan düşünce tarzı, olayları
takip etmesini başaramıyordu. ... Kişiliğini ele alacak olursak, Stalin, Musolini ve Hitler ile
bile karşılaştırılamaz." (Trocki, Stalin'in Cinayetleri, Sf. 107,108)
Stalin yalnızca mantıksız, kötü niyetli ve kurnaz olmakla kalmaz. Psiko-patlık derecesine
varan bir canidir. Çevresine zarar verdiği gibi kendisine de zarar vermekten çekinmez. Trocki
bunu kanıtlamak için Stalin'in sürgünde yaşadığı bir olayı anlatır:
"Sadizm adı altında belirtilen fiziksel, kişisel acımasızlık, hiç kuşkusuz
Stalin'in belirgin özelliğiydi. Baku hapishanesinde yatarken, bir gün, yan hüerekilerden
biri devrimden söz ediyordu. Stalin ona hiç hesapta olmayan bir şekilde şu soruyu sordu:
'Kana mı susadınız?' Sonra çizmesinin koncuna sakladığı bıçağını çıkarıp pantolonunu sıvadı
ve bacağında derin bir yarık açtı. 'Alın size kan!' dedi. Sovyetlerin yüksek mevkili kişisi
olduğu zaman da kır evinde koyunların kanını akıtarak ya da bir karınca yuvasına gazyağı
serpip yuvayı ateşe vererek eğleniyordu. Güvenilir kişilerin aktardığı benzer olayların sayısı
çok fazladır. Benzer ruhsal durumdaki kişilere oldukça seyrek rastlanır; insan doğasının bu
karanlık eğilimlerinin böylesine iğrenç bir biçimde gerçekleşmesi için özel tarihsel koşullar
gerekirdi." (Trocki, Stalin, Sf. 625)
Trocki yine tarihi kimsenin bilmediği olaylarla yazmaya çalışıyor. Sta-lin'i masallardaki
canavarlar gibi kanı seven, bu yüzden kendine sürekli kanlı kurbanlar arayan biri olarak
göstermek gerçekten komik. Bu kadarı yeterli... Trocki'nin Stalin'e yönelik saldırıları bunlar
ve yine bu düzeydeki iftiralardır. İlginçtir, dahası komiktir.
Stalin'e yönelik iddiaların üzerinde durmaya değmez. 1917 devrimleri öncesinde ölümle
burun buruna, Çarlık baskısı altına, illegal koşullarda mücadele eden, partinin verdiği görevler
karşısında hiçbir zaman geri durmayan, devrime ve partiye adanmış bir yaşamdır Stalin.
Disiplin, bağlılık, kararlılığın simgesidir. Kolektif çalışmayı benimsemiş, yer aldığı örgütlerde
tartışma ve iknayı temel yöntem olarak kullanmıştır. Ekim devrimi sırasında ve sonrasında
partinin en yüksek görevlerinde bulunmasına rağmen kendisinin yaşamını açıklaması
istendiğinde 'devrimin yer süpürücüsü' olarak ifade etmiştir. Kibir, rol kesme, kendini
beğenmişlik ve kendini övme Stalin'e uzaktır. Mütevazılık, içtenlik, düşündüğünü açıktan
ifade etmek ve alçak gönüllülük Stalin'in özelliklerdir. Kendisini öğretmen olarak görenlere,
kendisinin öğretmen olmadığını 'Lenin'in öğrencisi' olduğunu söylemiştir. Stalin hayatını
anlatan eserlerdeki abartılı öğeleri dahi bulup eleştirmiş, gerçeğin farklı yansıtılmasına, boş
övgülere çıkışmıştır. Ülkenin ve halkın çıkarları için kendi yaşamını tehlikeye atmaktan
262
çekinmemiş, hayatını işçi sınıfı ve emekçilerin kurtuluşuna adamıştır. Şaşalı, lüks içinde bir
yaşama karşı çıkmış; mütevazı bir evde yaşamını sürdürmüştür. Tatil dönemlerini bile yarıda
bırakmış; sınıfının adamı olmanın verdiği coşkuyla her zaman yoğun bir çalışmanın içinde yer
almıştır. Zekiydi, sağlam ve güçlü bir hafızası vardı. Genelleme, tekil olgulardan tarihselliği
ve mantıksallığı gözeterek sonuç çıkarma yeteneği yüksekti. Büyük bir mantıksal bütünlüğe
sahipti. Lenin Stalin'in bu yönlerini her zaman taktir etmiş ve örnek göstermiştir. Trocki de
bunu kabul etmek zorunda kalmıştır.
***
Stalin'e yönelik iftiralar bir yana Troçki'nin kendisi için söylediklerine kısaca göz atmakta
yarar var. Trocki kendini övdüğü kadar, başkalarının kendine yönelik övgülerini bol bol
alıntılar. Kendini beğenmiş dediği Stalin, birçok övgü almasına rağmen bunları hiç gündeme
getirmemiştir. Trocki ise övgüleri bulur, tekrar tekrar okuyucuya sunarak ne kadar 'yüce bir
kişilik' olduğunu kanıtlamaya çalışır. Bu düşük seviyeli övgüleri burada tekrarlamaya gerek
yok... Troçki'nin kitaplarında bol bol bulunabilir!
Bazı itirafları da vardır. Trocki öncelikle ukalalığını kabul eder:
"Daha çok ukala ve alışkanlıklarına bağlı bir adamımdır." (Trocki, Hayatım, Sf. 13)
"Bir ukala için, savaşla ilgili her şeyde olduğu gibi, ikmal işinde de en önemli şey
metottur, doğru. Ben de yatkınımdır ukalalığa oldukça." (Trocki, Hayatım, Sf. 438)
Dışarıdan alıntılanan övgülerin biri bin para. Birkaç tane kendisine yaptığı övgülerden
bahsedelim. Stalin 'cahil ve dar görüşlüdür'; ya Trocki:
"Sezgi olmadan, yani teorik ve pratik çabalarla gelişip serpilmekle beraber her şeyden
önce bir yaratılış vergisi olan o bilinçaltı kavrama gücü olmadan, büyük bir işin üstesinden
gelinebileceği düşünülemez. Politika adamı bir bakışta durumu bütünüyle kavrayabilmek,
ilerisini kestirebilmelidir, ne teori bilgisi, ne de pratik pişkinlik, görüş gücünün yerini
tutabilir. ... 1905 olayları bana öyle geliyor ki, bendeki bu devrimci sezgiyi su yüzüne
çıkartmış ve bu sezgi benim için sonrası için de bir dayanak noktası olmuştur." (Trocki,
Hayatım, Sf. 203)
Trocki'de "yaratılış vergisi olan bilinçaltı kavrama gücü" vardı. Daha az ukala veya daha
kendini beğenmiş birisi bu değerlendirmeyi kendisi yapmaz, başkalarına bırakırdı. Troçki'nin
kendi mükemmelliğine dair övgüleri üzerinde fazla durmaya gerek yok. Zaten Stalin'e yönelik
saldırıları, kendini övmenin bir biçimiydi.
Trocki olay ve olgulara her zaman kendisini esas alarak yaklaştı. Her olguda kendini
yücelten ve öven bir sonuç aradı. Tarih yazımı "ben ve çevrem" ekseninde oldu. Kendi
sohbetlerini tarih yazımında esas aldı. Kendisine bol bol övgüler alıntıladı. Yetenekliydi.
Hitabı ve harekete geçirici etkisi kuvvetliydi. Ancak bu yeteneklerini kendisini merkeze
koyarak kullandı. Devrimci mücadeleye katıldı. Birçok insanın göreceği şekilde devrimci
mücadeleye katılmak onun için en anlamlı olanıydı. Görünmek için gereksiz polemiklere
girdi, bireysel özellikler üzerinde çokça durdu. Zekiydi, hafızası ise güvenilmezdi. Genelleme
yeteneği güçlüydü; ancak yöntemi bilimsel değildi. Tar-ihselliği çokça kullanıyor
gözükmesine rağmen tarihsellikten uzak, mantıksal olarak çelişkiliydi. Bu genellemelerinin
yanlış sonuçlara varmasına neden oluyordu. Kalıpçıydı, özgünlüklere kapalıydı.
Murphy, Troçki'yi betimlerken aslına özetliyor:
"İlk bakışta bu, Troçki'nin Bolşeviklere on beş yıldır sürdürdüğü tartışmaya, onların haklı
kendisinin haksız olduğunu kabul ederek burada son vermesi gibi görünüyordu. Ama bundan
böyle bir sonuç çıkartmak bu olayların anlamını aşırı derecede basitleştirmek olur. Trocki
büyük yetenekleri olan bir adamdı. Birinci sınıf bir söylevci ve gazeteciydi. Boyu-posu ve
263
yaşı hemen hemen Stalin'in aynısıydı, ancak kişiliği tamamen farklıydı. Kesin yüz hatları, hiç
eksik etmediği burun gözlüğü, çabuk ve sinirli hareketleri, keskin dili ve parlak zekasıyla
Trocki, tarihi hem yapımcı hem yönetici hem de başoyuncu olarak kendisinin sahneye
koyduğu bir oyun olarak gören ve kendinden çok söz eden bir harika adam görüntüsündeydi.
Bunun sonucu olarak tarihi 'Ben ve Rus devrimi' temasıyla yazacaktı. Genelleme yapma gücü
çok büyüktü, ama bilimsel yöntemin gerektirdiği dengeden yoksundu ve bundan dolayı
sözcüklere ve seslere çok düşkün olduğundan tarihi parlak laflarla ivedi ve kısır döngülü
olarak sık sık genelleştirdi. Bolşevik partisine katıldığında da partiyi kendisinin üzerinde bir
kuvvet, bir kolektif yapı olarak görmedi. Tersine, partiye kendi katılışını, partinin üzerinde bir
güç elde etmek için bir araç ve Lenin'in sağ kolu haline gelme olarak saydı. Bunu kendisini
açığa vuran şu sözlerle ifade etti: 'Trocki, Lenin'e, onun gücünü ve önemini birçoklarından
daha geç ama daha derinden anlamış olarak, bir öğretmene gelir gibi geldi.' Kendini daha az
beğenmiş biri 'daha derinden anlama' değerlendirmesini başkalarına bırakırdı. Bu kendini
beğenmiş, bekleyememişti." (Murphy, Stalin, Sf. 130)
Bölüm 11
Sonuç
Trockizm genel olarak küçük burjuva akımların çizgisini izlemiştir. Küçük burjuvazi,
sınıf mücadelesinde burjuvazi ile proletarya arasında yalpalar. Tutarlı bir çizgiye sahip
değildir. Küçük burjuvazinin temsilcisi konumundaki akım ve partiler de proletarya partisi ve
burjuva partileri arasında yalpalar.
Küçük burjuva partiler, kapitalizmin evrimsel gelişmesi döneminde ilerici bir rol
oynayabilir. Ancak devrimin belirleyici anında proletaryanın karşısına geçebilirler. Örneğin
Menşevikler ve Sosyal-Devrimeiler Çarlık Rusyasında ilerici bir rol oynamışlar; ancak
sosyalist devrim aşamasına geçildiğinde ger-icileşmiş ve karşı devrimci cepheye dâhil
olmuşlardır. Sosyal-Devrimci partiden çıkan gruplardan birisi olan 'Sol' Sosyal-Devrimeiler
de Ekim Sosyalist Devrimi sırasında Bolşeviklerle ittifak yapmışlar, sonrasında sosyalizme
karşı savaşmışlardır.
Küçük burjuva partiler ve değişik varyasyonları proletarya ve partisi karşısında değişen
ve tutarsız bir konumdadır; bazen ona yaklaşır bazen de uzaklaşırlar. Trockizm de benzer bir
konumda olmuştur. 'Sol' Sosyal Devrimciler nasıl sosyalist devrim sırasından Bolşeviklerle
ittifak yapmışsa; Trockizm de sosyalist devrimden birkaç ay önce Bolşeviklerle bir araya
geldi. Ancak Ekim devriminin hemen sonrasından başlayarak, Lenin'in ölümünden sonra
yoğunlaşarak partiye ve sosyalizme karşı mücadele etti. Karşı devrimci cepheye dâhil oldu.
Emperyalist burjuvazi, sosyalizme karşı mücadelesinde hiçbir imkanı kaçırmak istemez.
En küçük olanağı kendi lehine çevirmek için kısa ve uzun vadeli çaba içerisindedir. Yoğun bir
ajan-provokatör ve istihbarat çalışması yürütür. SSCB'ne yönelik savaşımda da bu yöntemler
kullanılmıştır. Daha 1918'de emperyalistler Lenin ve Trocki arasındaki çelişkilerden
yararlanıl
ması gerektiğini belirtmişlerdir, Troçki'nin sosyalizmin inşasına karşı 'Dünya devrimi'
sloganıyla yürüttüğü mücadele emperyalist burjuvazi için büyük bir olanaktı. Bu olanak
değerlendirildi. Tarih, 'iyi niyet' tarihi değil, sınıf mücadelesi tarihi olduğunu yine göstermişti.
Karşı-devrimin kampına geçmiş olan Troçki'nin dışında; Troçkizm'in platformunu savunan
264
birçok iyi niyetli parti üyesi de nesnel olarak emperyalist burjuvazinin çıkarlarının temsilcisi
konumuna geldiler. Bunlardan bir kısmı (Lenin'in eşi Krupskaya gibi) gerçeği görüp Trockist
karşı-devrimeilerden uzaklaştı ve Troçkizme karşı mücadele etti.
* **
Troçki'nin demokratlığı ise yalnızca siyasal mücadelede kullandığı bir argümandır. Ekim
devriminden sonra Trocki komünist partinin önderliğini (ve tekliğini) savunmuştur. Muhalif
hizbinin ortaya çıkışıyla hem parti içinde hizipleri hem de başka partilerin kurulmasını
savunmaya başlamıştır. Demokrasiden anladığı proleter demokrasi olmayıp, emperyalist
burjuvazinin tekrarlayıp durduğu burjuva 'saf demokrasidir.
Demokrat değildir. Kolektif çalışmadan uzaktır. Politikası yığınları devrimci pratiğe
çekmeye yönelik değildir. Trocki daha 1920'lerin başında NEP'e karşı çıkmış, tarımın
kolektifleştirilmesini savunmuştur. Zamansız ve yığınların eğilimlerini gözetmeden yapılan
siyaset Troçki'nin hem bürokrat hem de anti-demokrat yönünü ortaya koyar. Süper
sanayileşme planları, sendikalarda askeri yöntemlerin önerilmesi Troçki'nin anti-demokrat ve
bürokratik siyasetine örneklerdir.
Troçkizm artık emperyalizmle, Nazilerle doğrudan işbirliğine gitmekte; bunu 'devrimin
kurtuluşu' adına yapmakta sakınca görmüyordu. Bu amaçla suikastlar, sabotajlar vb.
yapılacaktı. SSCB'yi dünya halklarının gözünde karalamak; uluslararası proletaryanın
SSCB'ye olan güvenini sarsmak için büyük bir kampanya başlatılacak, Troçkizm de bu
kampanyanın 'soldan' destekçisi olacaktı.
* **
Bugün, Troçkizm ülkemizde bir güç olma anlamında dikkate alınacak bir akım değildir.
İşçi sınıfı ve emekçilerin mücadelesinde (burjuva etkilenmeler içerisinde yer almakla beraber)
etkisi söz konusu değildir. Emekten yana aydınlar arasında da Troçkizm pek etkili değildir.
Bu Trockizm'in sınıf mücadelesinde tehlike potansiyeli taşıyan, proletaryaya ihaneti
içinde barındıran bir akım olmadığı anlamına gelmez, Trockizm'in ülkemizde büründüğü
biçim, onun 'saf hali değil çeşitli etkilenmelerle kendini göstermesidir,
'Saf Trockizm'in etkisi çok sınırlıdır. Ancak Trockist tezler devrimci hareket içinde
azımsanmayacak kadar etkili olmuştur. Devrim stratejisinden, taktiklere, ulusal soruna
yaklaşımdan sınıf mücadelesinin güncel sorunlarına, ittifaklardan kurulan cephelere, antiemperyalizmden enternasyonalizme kadar birçok konuda etkisini göstermektedir. Yalnızca
Trocki'ye itibarını iade eden akımlar değil Trocki'yi eleştiren, hatta Stalinci olduğunu iddia
eden hareketler Trockist tezleri benimsemişlerdir. Dahası kendi görüşlerini Lenin ve Stalin'e
mal etmeye çalışmaktadırlar.
En tehlikelisi de budur, Trockizm'in kendisini Marksizm lafızları ardına gizlemesidir,
AB, demokratik devrim, sınıf hareketinin acil talepleri, ulusal hareket, sömürge ülkelerin
nesnelliği, demokrasi ve sosyalizmde demokrasi konularında birçok harekette kendini
gösteren teorik olarak onlarca yıl öncesinde aşılmış ancak bugün kendini Marksizm adına
gösteren Trockist tezler mevcuttur.
Ülkemizdeki devrimin karakteri ve sömürge ülkelerdeki anti-emperyalist demokratik
devriminin inkârının geldiği nokta sınıf hareketinin dışında kalmayı, ona dışarıdan seslenmeyi
benimseyen Troçkizmdir, Bu perspektif, sınıfa ve halka yaklaşımda talepler ve yığınların
kendi deneyimleri üzerinden siyasal bilincin verilmesini değil 'sol' sloganlarla, en ileri
noktada kendi sempatizanlarına yönelik bir 'devrimci moral' verilmesini öngörmektedir.
265
Ülkemizdeki stratejik ve bundan doğal güncel taktiksel sorunlarda en sık karşılaşılan oportünist görüşler Troçkizmden etkilenmiştir,
Kürt sorununun çözümünü, sosyalizmden sonraya erteleyen; ulusal demokratik talepleri
savunmaktan kaçman ya da savunmanın gereklerini yerine getirmeyen Trockist etkilenmelerin
söz konusu olduğu hareketler, Türk milliyetçiliğinin güçlü etkisiyle birleşmekte ve sosyal
şoven bir konuma gelmektedirler. Ülkemizde Marksist lafızla ama (ezen ulus milliyetçiliğinin
de etkisiyle) Trockist içerikle ulusal soruna yaklaşım oldukça etkilidir. Memur sendikaları
içinde egemen olan ve kendinden menkul cepheler bu Trockist etkilenmenin somut
örnekleridir.
Demokrasiye yaklaşımda kibirlilik, ülkede çözülmemiş birçok demokrasi sorunu mevcut
iken tek tutarlı demokrat sınıfın proletarya olduğunu "unutup" demokrat olmayı ayıplama,
bunun pratik ifadesi olarak demokrasi mücadelesinin dışında kalmayı Marksizm olarak sunma
Trockist etkilenmenin sonuçlarından biridir,
Troçkizm'in birçok sorunda etkisini gösterdiği, devrimci hareket içinde Trockist tezlerin
oldukça rağbet gördüğü bir gerçek. Ülkemizde oportünist eğilimlerin başlıca dayanaklarından
birisi Troçkizm'dir, Polemikler; ittifaklar ve güncel sorunlara yaklaşımdaki farklılıkların temel
sebeplerinden birisi Trockist tezlerin yaygın etkisidir. Dahası sosyalizmin bilimsel bir şekilde
kav-ranışı için 'oportünist' akımların eleştirisi gerektiği gibi bunların 'öykündüğü' Trockist
sosyalizm anlayışının eleştirisi gerekir.
Proletaryanın kendi ideolojisi vardır. Bu Marksizm-Leninizm'dir, Burjuvazinin ve 'iyi
niyetli' küçük burjuvazinin tüm çarpıtma çabalarına karşı Marksizm-Leninizm'in saflığı ve
devrimci özü korunmalıdır. Marksizm, sadece sağdan değil devrimci lafızlar arkasına
gizlenmiş 'sol'dan revize girişimlerine karşı da mücadele etmelidir ve edecektir. Proletaryanın
sınıf mücadelesinin başarıya ulaşmasının en temel faktörlerinden birisi de partisinin bilimsel
bir ideolojiye sahip olmasıdır. En karmaşık yollarda gerekli esnekliği göstererek, devrimci ve
sosyalist çizgiden taviz vermeden yürümenin yolu budur. Bu yol sosyalizmin yoludur.
Ek 1: Trockizmin Taktik Platformuna İki Örnek
1. 'Sol' Sloganlar ve Yığın Hareketinin Aşamalarının Atlanması
Troçki, Marksizm'in strateji bilimini inkâr ettiği gibi taktik bilimini de inkâr eder.
Taktik platformu belirleyen stratejik hedeftir. Taktik bilimsel stratejiye hizmet ettiği
ölçüde devrimcidir. Taktik dönemsel atılımları içerdiği gibi geri çekilmeleri ve tavizleri de
içerebilir. Geri çekilme taktiği, bilimsel stratejiyle çelişmez (Brest-Litovsk anlaşması gibi).
Komünist stratejinin (hem sömürge hem de emperyalist ülkelerdeki) temel görevi
proletaryanın çoğunluğunun güven ve desteğini kazanmak, proletaryanın en ileri kesimini de
komünizm davasına kazanmaktır. Taktik platform bu temel stratejik göreve hizmet etmelidir,
Leninist strateji ve taktik biliminin temel ilkeleri vardır.
Sınıf mücadelesi; geleceğe dair ütopyalar üzerinden değil sınıfların nesnel çıkarlarının
karşılıklı çatışmasında hayat bulur. Yığınlar büyük devrimleri 'ütopya' tasarımları, 20-30 yıl
sonrasında dair umutlarla değil acil talepleri üzerinden gerçekleştirmiştir (bahsedilen öncü
değil yığınlardır). Talepler üzerinden yükselen devrimci mücadeleler ilerici ideallerin
savunulması ve kitleler tarafından benimsenmesi için gerekli zemini yaratmıştır, Fransız
devriminin eşitlik, özgürlük, kardeşlik bayrağı, aslında yığınların feodal kölelikten kurtulma,
hukuksal eşitlik, iyi bir yaşam vb. talepleri ifade ediyordu. 1917 Ekim Devrimi de yığınlar
266
için barış, toprak, ekmek ve özgürlük anlamına geliyordu. Talepler ve sloganlar her devrimde
yığınların kazanılmasında belirleyici önemdedir.
Bu işçi sınıfının en ileri unsurlarının komünizme kazanılmayacağı anlamına gelmez, İşçi
sınıfının geniş yığınlarına (bugünün koşullarında) 'yaşasın komünizm' sloganlarıyla
gidilmemesi gerektiği anlamına gelir. Bu, kısa süre sonra işçi sınıfından ve emekçilerden
"ümidi kesmeye" yol açan küçük burjuva tarzdır.
Sorun; propaganda sloganı ile ajitasyon sloganını ve eylem sloganını karıştırmaktır.
Propaganda sloganı proletaryanın ve halkın en dirençli ve mücadeleci unsurlarını kazanmaya
yöneliktir, Ajitasyon sloganı, geniş yığınları kazanmayı hedefler. Eylem sloganı ise, yığınlar
ikna olduklarında onları doğrudan eyleme geçirmeyi hedefler, Stalin bu konuda örnek
verirken şöyle söyler:
"Mücadelenin çeşitli hedeflerine göre, ya bütün bir tarihi dönemin ya da ilgili tarihsel
dönemin tek tek aşama ve evrelerini kapsayan çeşitli sloganlar vardır. İlk kez 'Emeğin
Kurtuluşu' grubu tarafından 1880'lerde ortaya atılan 'Kahrolsun Otokrasi' sloganı bir
propaganda sloganı idi, çünkü bu slogan, en kararlı ve en dirençli mücadelecileri tek tek ve
gruplar halinde partiye kazanmayı hedefliyordu. Otokrasinin istikrarsızlığının işçi sınıfının
geniş tabakaları tarafından az çok anlaşıldığı Rus-Japon savaşı döneminde bu slogan bir ajitasyon sloganı oldu; çünkü bu slogan artık milyonlarca emekçiyi kazanmayı hedefliyordu.
Çarlığın, kitlelerin gözünde artık kesin olarak iflas ettiği 1917 Şubat devrimi öncesi dönemde
'Kahrolsun Otokrasi' sloganı artık bir ajitasyon sloganı olmaktan çıkıp bir eylem sloganına
dönüştü; çünkü bu slogan milyonlarca kitleyi Çarlığa karşı saldırıya geçirmeyi hedefliyordu."
(Stalin, Strateji ve Taktik, Sf. 59)
Yığınları kazanmak, onlara siyasal bilinç vermek ve harekete geçirmek için sloganlar çok
önemlidir:
"On milyonlarca, yüz milyonlarca halk kitleleriyle ve onların çeşitli talep ve
gereksinimlerinin söz konusu olduğu siyasal alanda ise, sloganlar çok daha büyük bir öneme
sahiptir." (Stalin, Strateji ve Taktik, Sf. 58)
Stalin'in verdiği örnek; yığınlara yaklaşırken sloganların nasıl kullanılması gerektiğine
verilen güzel bir örnektir. Bolşevikler, 1900'lerin hemen başında 'Kahrolsun Otokrasi'
sloganını bir ajitasyon sloganı olarak kullanmaya baş-lasalardı büyük bir hata yapmış
olurlardı. Çünkü milyonlarla ifade edilen emekçi yığınlar henüz böyle bir slogana hazır
değildi. Bu sloganının ajitasyon sloganı olarak kullanılması "Otokrasinin istikrarsızlığının işçi
sınıfının geniş tabakaları tarafından az çok anlaşıldığı" Rus-Japon savaşı döneminde mümkün
oldu. Propaganda sloganın ajitasyon sloganı ve eylem sloganıyla karıştırılması proletaryanın
öncüsünü kesin başarısızlığa sürükler.
Stalin'in 'Kahrolsun Otokrasi' sloganıyla ilgili verdiği örnek mekanik tarzda
anlaşıldığında yanlış sonuçlara yol açabilir. Bolşevikler 'Kahrolsun Otokrasi' sloganını
propaganda sloganını kullandığı dönemde işçi sınıfının ekonomik ve demokratik taleplerini
öne çıkardıkları ajitasyon sloganlarını da kullanıyorlardı. Hatta her dönemde ajitasyon sloganı
ve eylem sloganı işçi sınıfı ve emekçilerin (milyonlarla ifade edilen yığınların) acil "talep ve
gereksinimlerinin" ifadesidir. Bu yüzden komünist parti, sadece devrimin yükseldiği dönemde
yığınlarla ilişkiye geçmeye çalışan "seyirci" değil, yığınların en ileri kesimlerini kazanma
çabasıyla birlikte, yığınları acil talep ve gereksinimleri üzerinden mücadeleye sevkeden; bu
acil talep ve gereksinimleri formüle eden partidir. Lenin, fabrikada sıcak su için mücadele
etmeyen işçinin sosyalizm için mücadele edemeyeceğini söylemişti.
Bu, bir işçinin sosyalist olması için önce sıcak su için mücadele edeceği anlamına
gelmez. Anlatılmak istenen, işçi sınıfının acil talep ve gereksinimleri için mücadelenin
(ajitasyon sloganının); yığınlara kendi deneyimleri temelinde sınıf bilincinin verilmesinin
önemidir.
Ajitasyon sloganını ile propaganda sloganını karıştırmak; yığınlardan tecrit olmayı
getirir. Oysa komünist taktiğin en temel ilkesi, yığınların ne çok önünde ne de gerisinde; ama
onlarla beraber hareket etmektir:
267
"Yığınların hareketinin önünde gitmemek, yığınların hareketini kararnamelerle
yönetmemek, yığınlardan kopmamak, tersine, yığınlarla birlikte hareket etmek, onları
sloganlarımıza çekerek ve sloganlarımızın doğruluğuna, kendi öz deneyimleriyle kolaylıkla
inandırarak onları ileri götürmek komünist ilkesi" (Stalin, Leninizmin Sorunları, Sf. 385)
Ekim devriminin hemen öncesinde ayaklanmadaki Bolşevik taktiğe bir bakalım:
"Bolşevikler savunma kisvesi altında saldırı hazırladıkları gerçeği, durumu Geçici
Hükümet için daha karmaşık yapıyordu. Savunma kisvesi altında saldırıyı kamufle etmek, o
günlerdeki Bolşevik taktiklerin ana özelliğiydi. Birliklerin başkentten çekilmesinin önlenmesi
devrimin başlangıcını işaret ediyordu, fakat Petrograd'ı Almanlar ve karşıdevrimeilerden
koruma ricası üzerine adım atıldı. Askeri Devrim Komitesi devrimin savaş karargahı olarak
kurulmuştu, fakat bu şehrin savunmasını güçlendirme adına yapılmıştı. Alaylara komiserler
atanması devrimci güçlerin seferber edildiğini gösteriyordu fakat bu Petrograd Sovyetlerini
muhtemel saldırılardan korumak adına yapılmıştı. Stalin'in yazdığı gibi:
'Devrim kendi yörüngesi içinde kararsız ve tereddütlü unsurları hayata geçirmek için
savunma bahanesiyle saldırgan operasyonlarını maskeliyordu.'
Bu başarılı manevra ile Bolşevikler Geçici Hükümeti sivil savaşa neden olmak bahanesi
ile suçlamışlar ve Geçici Hükümet'in geçici unsurları seferber etmesini engellemişlerdi."
(1917 Sovyet Devrimi, 2. Cilt, Sf. 181)
Bolşevikler sosyalist ayaklanmasının hemen öncesinde dahi açıktan saldırı sloganları
değil savunma sloganları kullanarak ayaklanmayı başlatmışlardır. Neden? Bu soruya Stalin
"kararsız ve tereddütlü unsurları harekete geçirmek için" cevabını veriyor. Yalnızca bu durum
bile sloganları belirlerken yığınların bilinç ve durumuna verilen önemi göstermek için
yeterlidir.
Ajitasyon sloganlarını, yığınların bilinç ve örgütlenme düzeyine göre; onları harekete
geçirecek ve ilerletecek sloganlar olmalıdır. Yığınların siyasal bilinç ve deneyimleri göz ardı
edilerek sloganlar belirlenemez. Lenin yığınların siyasal deneyiminin öneminden bahsederken
şöyle der:
"Ama gerçekten tüm sınıfın, gerçekten emekçilerin ve sermaye tarafından ezilenlerin
geniş kitlelerinin bu konuma gelmesi için, bunun için yalnızca propaganda, yalnızca ajitasyon
yeterli değildir. Bunun için bu kitlelerin kendi öz deneyimi gereklidir. Bu, tüm büyük
devrimlerin temel yasasıdır." (Lenin, 'Sol' Komünizm)
Stalin de bu konuda Leninist ilkeyi şöyle özetler:
"milyonlarca kitlenin politik eğitimi için tek başına propaganda ve ajitas-yonun
yetmeyeceği, bunun için kitlelerin bizzat kendi politik deneyimlerinin gerekli olduğu
doğrusunun mutlaka dikkate alınması ilkesi." (Stalin, Leniniz-min Sorunları, Sf. 361)
Bu nokta belirleyicidir. Buradan yola çıkarak Stalin ajitasyon sloganı ile propaganda
sloganı veya benzer anlama gelmek üzere perspektif olarak formüle edilen sloganla, günün
şiarı olarak ortaya atılan sloganın birbirinden ayrılması gerektiğini belirtir:
"Yakın gelecek için perspektif olarak ortaya atılan bir formülle, günün şiarı olarak ortaya
atılan bir formül arasında sıkı bir ayrım yapılmalıdır." (Stalin, Eserler, 9. Cilt, Sf.274)
Halk yığınlarının bilinç ve örgütlenme düzeyine denk düşen sloganlarla, onları acil
talepleri üzerinden harekete geçirerek, kendi deneyimleri temelinde siyasal bilinç verilmesi.
Bu, Leninist taktik biliminin temel ilkelerinden biridir. Bu, yığınlara siyasal bilinç
kazanmasında/verilmesinde tek başına ajitasyon ve propagandanın yeterli olmadığı, bununla
birlikte yığınların kendi deneyimleri ile sloganlara ikna edilmesi gerektiği gerçeğine dayanır.
Örnek vermek gerekirse bir işçi yıllarca geçen 'barışçıl' dönemde ikna olmadığı
sloganlara, bir grev döneminin deneyimiyle ikna olabilir. Normal koşullarda yıllarca süren
ajitasyon ve propagandanın işlevini, işçilerin bir grevi ve çatışması görebilir. Burada
anlatılmak istenen ajitasyon ve propagandanın önemsiz olduğu değildir. Bu olmadan yığınlara
268
komünist partinin önderliği ve siyasal sınıf bilincinin verilmesi düşünülemez. Ancak ajitasyon
ve propaganda yığınların bilinç düzeyi ve siyasal deneyimlerinden bağımsız kalırsa
anlamsızlaşır ve yığınlardan tecrit olmaya neden olur. Bu yüzden Lenin 1905 ayaklanmasının
deneyimleriyle yığınlara, normal koşullarda onlarca yılda verilemeyecek siyasal bilicin
kazandırıldığını söylerken haklıydı.
Sloganları öncünün kavramış olması yetmez. Sorun sloganları yığınların kavrayabileceği
şekilde formüle etmek; onların harekete geçeceği ve sınıfsal mücadelenin birleştirilmesine
hizmet eden talepleri belirlemektir. Yoksa "doğru" ama zamansız sloganları atmak anlamsız,
anlamsız olmaktan öte zararlıdır. 'Sol' sloganlar, yığınlardan kopmanın ve küçük burjuva
devrimciliğinin temel özelliklerindendir. Çünkü tek başına, yığınlardan tecrit olmuş ve tecrit
olmakta ısrar eden öncü komünist parti olamaz. Stalin, Troçkizm'in "sol" sloganlarını
eleştirirken şöyle der:
"Muhalefet, önemli olanın, eğer bununla başını alıp giderek devrim davasına zarar
veriyorsa, bir şeyi 'ilk olarak' söylemiş olmak değil, bilakis bunu zamanında söylemek,
kitleler tarafından kavranıp eyleme geçirilecek şekilde söylemek olduğunu kavramıyor."
(Stalin, Eserler, 9. Cilt, Sf.283)
Stalin "eğer bununla başını alıp giderek devrim davasına zarar veriyorsa" derken 'sol'
sloganları kastediyor. 'Sol' sloganlar; kitle hareketinin içinde bulunduğu aşamayı atlayan,
yığınların hareketini ilerletmeyi ve smıfsal-politik bir perspektif vermeyi değil ona kendi
sloganlarını dayatmayı amaçlayan yaklaşımdır. Stalin'in üzerinde durduğu "yığınlardan
kopmamak, tersine, yığınlarla birlikte hareket etmek" ve sloganları "kitleler tarafından
kavranıp eyleme geçirilecek şekilde söylemek" atlanmaması gereken önemli bir noktadır.
Troçkizm'in bu konudaki temel hatası; yığınları mücadele hattına çekmeyi ve ilerletmeyi
temel almayan yaklaşımıdır. Troçkizm gelecekteki hedefleri formüle ederek yığınlara hazır
olmadığı 'sol' sloganlarla yaklaşmayı savunur. Yığın hareketinin içinde bulunduğu aşamayı
atlamak, yığınlar geride dururken "alıp başını gitmektir"; bürokratizmdir Troçkizm.
Stalin, Troçkizm'in yığınların durumunu ve bilincini dikkate almayan taktik ve
sloganlarını eleştirirken şöyle diyordu:
"Muhalefet devrimin yalnızca öncü tarafından, yalnızca parti tarafından, 'yüksek' de olsa
tek tek 'şahsiyetler' tarafından değil, bilakis her şeyden önce ve esas olarak milyonlarca halk
kitlesi tarafından 'yapıldığını' unutuyor.
"Ne tuhaf şey ki muhalefet, milyonlarca halk kitlesinin durumunu, bilincini, kararlı
eylemlere hazır olup olmamasını dikkate almıyor," (Stalin, Leninizmin Sorunları, Sf. 277)
Stalin, kitlelerin durumunu, bilincini ve siyasal deneyimlerini dikkate almayan Trockist
sloganları eleştirirken sloganları yalnızca öncünün kavramasının yeterli olmadığını kitlelerin
de kavrayacağı sloganların formüle edilmesi gerekliliğini söylüyor. Yığın hareketinin içinde
bulunduğu aşamayı atlayarak, yığınlara 'sol' sloganlar dayatmak "milyonlarca halk kitlesinin
durumunu, bilincini, kararlı eylemlere hazır olup olmamasını dikkate" almamaktır,
***
Ülkemizde de küçük burjuva 'sol' gelenek, sloganlar konusunda Trock-izm'in "aşamaları
atlama" eğilimiyle uzlaşmış durumdadır. Öyle ki, bu durumu teori düzeyine yükseltme
çabasına da girmiş bulunmaktadır.
Küçük burjuva hareketler, nesnel koşulları, yığınları temel almak yerine 'öncü'yü temel
alan idealist bir yaklaşım içindedirler. Buna göre taktikler ve sloganlar yığın hareketini
ilerletmeyi değil öncünün ihtiyaçlarını karşılamayı amaçlar. Bu açık olarak ifade edilmese
bile pratik (hatta teorik) olarak böyledir. Bu küçük burjuva anlayışa göre, devrimci bunalımın
en yüksek olduğu dönemler yığın hareketinin yükseldiği değil örgütlerinin adam sayısının art269
tığı dönemlerdir. "Öncü savaşı" ile doruk noktasına çıkan bu idealist anlayış her zaman "saf
biçimiyle kendini göstermez. Örneğin yapılan bir eylemi ve eylemde çıkan bir çatışmayı;
milyonlarla ifade edilen emekçilerin bilicindeki etkisiyle değil de kendi üyelerinin moral ve
motivasyonları ile değerlendirmek bu bakış açısının sonucudur. Bu yığınlarla öncüyü
karıştıran, hatta yığınların yerine kendisini ("öncü'Vü) koyan idealist bir anlayıştır.
Yığınları değil 'öncü'yü, onun "moral ve motivasyonunu" temel alan yaklaşımlar elbette
yığın hareketinin düzeyine denk düşen, yığınları devrim mevzisine çeken sloganları değil
kendi ihtiyaçlarına ve üyelerinin morallerini "yükseltmeye" yönelik sloganları benimserler.
İşçi sınıfının devrimci mücadelesi ile çakışmayan (stratejik hedefe ve onun bir parçası olan
doğru taktik platforma bağlanmayan) bir "moral ve motivasyonun" devrimci olması zaten
mümkün değildir. Bu bakış açısı Troçkizm'in yığın hareketinin aşamalarının atlanması
anlamına gelen 'sol' sloganlarla çakışmaktadır.
Örneğin, küçük burjuva anlayışlar, özelleştirmenin söz konusu olduğu bir işletmede
işçilere yaklaşımda (ki yaklaşmaları dahi söz konusu değildir) kullandığı sloganlar; işçilerin
mücadele eğilimlerini güçlendiren, onları durum ve bilinç düzeylerine uygun olarak ilerleten
sloganlar değil, genel olarak 'doğru' olan ama işçilerin siyasal deneyimleri ile
kavrayamayaeak durumda oldukları sloganlardır. Özelleştirmeye karşı bile mücadele
etmekten çekinen (ya da bu konuda henüz adım atmış) işçiye 'Yağma yok, sosyalizm var',
'Kurtuluş devrimde, sosyalizmde', 'Tek yol devrim' vb. "doğru" ama zamansız, yığınların
siyasal düzeylerini dikkate almayan sloganlarla yaklaşmak yığınlardan tecrit olmayı getirir.
Oysa işçi sınıfını ilerletmek için "doğru'ları söylemek yetmez, "Zamanından söylemek,
kitleler tarafından kavranıp eyleme geçirilecek şekilde söylemek" (Stalin) gerekir. Bu tam da
Stalin'in bahsettiği propaganda sloganın ile ajitasyon sloganını karıştırmak; dolayısıyla yığın
hareketinin içinde bulunduğu "aşamayı atlamak"tır, Troçkizmdir. SSCB'de Stalin'in onayıyla
yayınlanan devrim tarihini anlatan eserde, Kazakların yaşadığı bölgelerdeki ajitasyondan
bahsederken şöyle deniyor:
"Bolşevik ajitasyon somut sorunlara dayanıyor ve Kazakların kolayca anlayacağı bir
dilden yürütülüyordu." (1917 Sovyet Devrimi, II. Cilt, Sf. 87)
Halkın anlayabileceği bir dilden ve yığın hareketinin düzeyine uygun ajitasyon
sloganlarını kullanmak Çarlığın 'vazgeçilmez' askeri Kazakları kazanmak için zorunluydu.
Bu konudaki sekterlik artık bir yanılgı olmaktan çıkıp küçük burjuva karakterin verdiği
ve desteklediği bir taktik platform haline gelmiş; teori düzeyine çıkarılmıştır. 'Sol'culuğun,
'devrimciliğin' göstergesi, yığınlarla gelişmiş bağlar kurmak, onları ilerletmek değil en 'sol'
sloganları atmak olmuştur. Kim en 'sol' sloganları atarsa, kim en 'sol' eylemleri yaparsa onun
en 'devrimci' olduğu konusunda yanlış bir anlayış ortaya çıkmıştır. Oysa slogan ve eylem
biçimleri yığın hareketini geliştirme ve devrimci mevzilere kazanma stratejik hedefine
bağımlıdır. Yığınlardan tecrit olmaya götüren, yığın hareketinin aşamalarının atlanmasına
götüren sloganlar 'devrimci' değil oportünist (Lenin'in üzerine broşür yazdığı 'sol' sapma)
sloganlardır. Özünde yığın hareketinin dışına düşen, burjuva etkisinin hakim kılınmasına
yardımcı olan sağ sapmadır. Leninist taktik ilkelere karşı çıkan, Troçkizm ile ifade edilen 'sol'
oportünizmin temel özelliği budur.
Zamanında söylemek. Elbette propaganda sloganının ajitasyon sloganına hatta eylem
sloganına dönüştüğü durumlar sözkonusudur. Bu sloganları kullanırken dikkat edilmesi
gereken ilke:
"Yeni ve daha radikal sloganlara geçilirken Leninist siyasi taktiğin şu temel kuralına
dikkat edilmelidir: Parti, kitlelerin devrimci bir duruma gelmesin şekilde rehberlik etmeli ki,
kitleler partinin siyasetinin doğru olduğuna kendi tecrübeleriyle inansınlar. Eğer bu kurala
dikkat edilmezse parti kaçınılmaz olarak kitlelerden kopar ve darbecilik hatasına düşer;
komünizm ideolojik bakımdan yozlaşarak 'sol' dogmatizme ve küçük burjuva 'devrimci'
maceracılığa kayar," (Komünist Enternasyonal Programından)
Trockist taktik platformun ve sloganların mantıksal sonucu ülkemizde iki biçimde
kendini göstermiştir. Birincisi, 'sol' sloganlar benimsenmediği, benimsenme olanağı da
270
gözükmediği için işçi sınıfından ve halktan ümidin kesilerek 'öncü'yü temel alan idealist
anlayışın kuvvetlenmesi. Buna göre kapitalizm halk yığınları 'uyuşturuyor'. Devrimin
belirleyici gücü nesnel alandan öznel alana yani 'öncü'nün 'moraline', 'kararlılığına' vb.
geçmiştir. Artık yığınlar olmadan da devrim gerçekleştirilebilir veya yığınlar kendilinden
devrimci 'öncü'yü destekler. Bu anlayış ile yığınların siyasal düzeyi dikkate alınmadan
dayatılan 'sol' sloganların yığınlardan tecrit olmayı getireceğini belirtmiştik.
ikincisi yaklaşım, yığınların siyasal düzeyinin geri olduğunu, ve bunun kapitalizmin
barışçıl gelişme dönemlerinde normal olduğunu ("egemen kültür egemen sınıfın kültürüdür")
tespit eder. Tespit genel olarak doğrudur. Ancak doğru tespitten yanlış sonuçlara varılır. Buna
göre barışçıl gelişme dönemlerinde öncü yığınlarla ileri düzeyde ilişki kuramaz, bu
dönemlerde yığın hareketini güçlendirmek, ona öncülük etmek gerçekçi değildir. Bu dönemde
yapılabilecek olan en fazla 'öncü'yü güçlendirmektir.
Bu anlayış kendini tezler haline ifade ederse şu sonuca ulaşır:
"Sosyalistler, çelişkilerin kendilerini 'davet' ettikleri dönemin adamıdırlar." (Sosyalist
Devrim Teorisi, Sf.81)
Sosyalistler, devrimci bunalım dönemleri dışında 'birinci adam' durumunda değillerdir.
Ancak çelişkiler kendilerini davet ettikleri zaman 'dönemin adamı' haline gelirler; ve
kendilerine önder bekleyen halka önderlik ederler. Aslında Trocki'nin ifade etmediği ama
içinden geçenlerin ifadesi bu olsa gerek.
Evet, devrimci bunalım dönemleri sosyalistlerin kitlelerle ilişkilerinin arttığı, genişlediği
dönemlerdir. Hatta komünist partilerin hızla güçlendiği, yığınlara önderlik ettiği/etmeye
çalıştığı özel dönemlerdir. Bu durum, sosyalistlerin barışçıl gelişme dönemlerinde yığınlara
önderlik etmeyeceği/edemeyeceği anlamına gelmez. Yığınların durumu, siyasal bilinci
devrimci kalkışma için hazır olmayabilir. Yığınlar, siyasal bilinci kendi pratik deneyimleri
olmadan kazanamazlar. Bu yüzden yığınların her kendiliğinden eylemi, grevi, hak alma
mücadelesi ve demokrasi mücadelesi karşıt sınıfların karşı karşıya gelmesini sağladığı için
önemli olanaklardır. Yığınların siyasal bilinç kazanmasında önemli dönemeçlerdir.
Bolşevikler ve kapitalist ülkelerin komünist partileri yalnızca devrimci bulanım
dönemlerinde değil 'olağan' dönemlerde birçok greve, hak alma mücadelesine önderlik
etmişler; sosyalist devrim söz konusu olmasa bile yığınların 'birinci' adamı haline
gelmişlerdir.
Mevcut pratik durum teori düzeyine çıkartılıp oportünist tezler üretilme-melidir.
Türkiye'de bugün sosyalistler yığınlardan nispeten tecrit olmuştur (buna karşı ciddi bir
mücadele verilmekte ve birçok başarılı örnek sağlanmaktadır), ancak bu kabul edilmesi değil
değiştirilmesi gereken bir durumdur. Sosyalistler sadece devrimci bunalım dönemlerinin
'adamı' değil, barışçıl dönemlerin de 'adamı'dır veya öyle olmalıdır. Her hak alma
mücadelesine sosyalistler müdahale/önderlik etmeli, kendiliğinden hareketi desteklemeli, ona
sınıfsal perspektiften yön vermeye çalışmalıdır. Bu yön verme elbette kabaca kendi
sloganlarını dayatarak değil yığınları sınıfın perspektifine kazanarak olmalıdır.
Sosyalistler kendiliğinden mücadeleyi küçümsemezler. Onun sınırlılıklarını bilerek
ilerletmeye çalışırlar. Bu yüzden sosyalistler barışçıl dönemlerde de yığınların ekonomik,
demokratik mücadelesine önderlik ederler. Kitlelerle doğru tarzda ilişki kurarak onları
kazanmaya çalışırlar. Şimdiden devrime hazır olmadıkları için onlara 'düşman' olmaz veya
kendilerine düşman etmezlerdi)
Günümüzde küçük burjuva devrimcilerinin yığınlardan tecrit olmayı teori düzeyine
çıkardıkları, bunu 'devrimciliklerinin' göstergesi saydıkları olgudur. Bu tutum ('sol' sloganlar
vb.) yığınlardan daha da uzaklaşmayı getirmektedir. Oysa komünist parti yığınların bilinç ve
örgütlenme düzeyini; içinde bulundukları koşulları ve taleplerini göz önünde bulundurur;
onlardan gereksiz yere tecrit olmayı değil birleşmeyi amaçlar, Ajitasyon sloganlarını da buna
göre belirler.
271
Hiçbir hareket bütün aşamaları atlayarak yoktan varolmaz. Devrimci kalkışmanın nesnel
koşulları bahis konusu olunca, ezilen sınıfların eskisi gibi yaşamayı kabul etmemeleri ve
kendiliğinden hareketin yükselmesi gereği göz ardı edilemez. Komünist partinin görevi,
kendiliğinden hareketin sunduğu olanak ve kitle bağlarını değerlendirerek devrimci
kalkışmayı başarıyla gerçekleştirmektir. Bu yüzden komünist parti kendiliğinden hareketi
önemsemezlik edemez. Onun içinde yer alır; ilerletir. Bu yüzden sosyalistler sadece devrimci
bunalım dönemlerinin 'adamları' değil barışçıl dönemlerdeki kendiliğinden harekette yer alan
ve önderlik eden, dönemin 'adamları' olmak zorundadırlar.
Bunun inkar edilmesi, işçi eylemleri ve hak alma mücadelelerinin (kendiliğinden
hareketin) önemsenmemesi, sosyalist olmamasından dolayı 'eleştirilmesi', yığınlardan tecrit
olunmasıdır. Sonra yanlış pratik teori haline getirilerek sosyalistler her 'dönemin adamı'
değildir denir. Kendiliğinden harekete kibirle bakılır, SEKA işçileri dincidir, özelleştirme
karşıtı eylemlerde sosyalist sloganlar atılmamaktadır; bu yüzden sosyalistler SEKA işçilerinin
'adamı' olmamalıdırlar. Zaten işçiler de sosyalistlerin 'adamı' değillerdir. Hele bir yığınlar
ayaklansın, o zaman dönemin 'adamı' olacaklar nasıl olsa. Yığınlar, kendi hak alma
mücadelelerine tepeden kibirle bakanları, üstten "öğütler" verenleri, yığın hareketinin
aşamalarını görmeyen Trockistleri devrim döneminde baş tacı yapacaklar nasıl olsa!
Trocki, bu tespitin mantıksal sonucunu şöyle ifade eder:
"Gelişen kapitalizm döneminde, en iyi parti önderliği bile bir işçi partisini
oluşturulmasını hızlandırmaktan öte bir şey yapamazdı." (Trocki, Lenin'den Sonra Üçüncü
Enternasyonal, Sf. 74)
Sosyalistler, barışıl dönemlerin 'adamı' değilse, "en iyi parti önderliği bile bir işçi partisini
oluşturulmasını hızlandırmaktan öte bir şey yapamaz". Kendiliğinden harekete katılmak ve
önderlik etmek, yığın hareketini ilerleterek (partinin asıl rolü) yığınlara siyasal bilinç vermek;
böylece devrimde yığınlara önderlik edebilmek; bütün bunlar söz konusu olamaz. Trockistlere
göre yapılabilecek tek şey sözde işçi partisinin oluşumunu hızlandırmaktır. Bu yüzden
Arnavutluk halkı Komünist Partisi önderliğinde bağımsızlık için savaşırken, Trockistler
sosyalizm için mücadele söz konusu olmadığından "işçi partisinin oluşumunu hızlandırmak'la
uğraşıyorlardı.
Bu noktadan tekrar konumuza dönersek; madem sosyalistler barışçıl dönemlerde
(kendiliğinden -ekonomik, demokratik- hareket içerisinde) yığınların 'önderi', 'adamı' olamaz;
öyleyse sloganları yığınların siyasal bilinç düzeyini dikkate alarak belirlemenin bir anlamı
yoktur. Öyleyse, öncü "devrimin güncelliğini yaşamak" amacına hizmet eden sloganları
formüle etmelidir.
Bu noktada Trockist tezlere kaynak olarak Lenin'in 'Ne Yapmalı?' kitabı gösterilir.
Elbette içeriği ve anlamı çarpıtılarak. Lenin 'Ne Yapmalı'da kendiliğinden (ekonomik)
mücadelenin kapitalizmin sınırlarını aşmayan bir mücadele olduğunu, Bolşeviklerin
ekonomik ajitasyonla yetinmeyip yığınlara siyasal bilinci taşıması gerektiğini söylüyordu.
Buradan Trockistlerin çıkardıkları sonuç ekonomik mücadelenin bir anlamının olmadığı,
sosyalistlerin kendiliğinden hareketi önemsememeleri gerektiğidir. Oysa Lenin, ekonomik
mücadelenin sınırlılığını belirtirken; eleştirdiği ona katılmak ve önderlik etmek değil; onu
ekonomik sınırlar içerisine hapseden ekonomist anlayıştır. Zaten Bolşevikler de kendiliğinden
hareketin dışında kalıp; onu sosyalist olmadığı için 'kibirlice' eleştirmemişlerdir.
Kendiliğinden harekete katdıp (güçleri oranında) ona önderlik ederek bilinçli harekete
ilerletmeye çalışmışlardır. Sloganlarını da yığınların deneyim ve siyasal bilinç düzeyini
dikkate alarak formüle etmişlerdir,
Troçkizm'e farklı noktalardan ulaşılabilir; ülkemiz de bu konuda çeşitlilik sahibidir.
272
2. Gerici Sendikalarla İttifaklar ve Yığın Hareketinin Aşamalarının Atlanması
Troçki'nin hareketin aşamaları üzerinden atlama yaklaşımı 'sol' sloganlarla yığınlardan
tecrit olmayı getirdiği gibi birçok taktiksel konuda da yanlış perspektiflere neden olur.
Bunlardan birisi de gerici sendikalarla ittifak konusudur. Trocki, gerici sendikalarla ittifakı,
gericiliğe teslim olmak olarak görür. İngiliz İşçi Sendikalarıyla Rusya İşçi Sendikaları
arasındaki kurulan ittifak ve İngiliz-Rus komitesi hakkında şöyle der:
'"Gerici sendikalar' kendi emperyalistlerine karşı mücadele yürütebilse-lerdi, gerici
olmazlardı. Stalin artık gerici ve devrimci kavramlarını birbirinden ayırt edememektedir.
İngiliz sendikalarını alışılageldiği üzere gerici olarak nitelemekte, ama gerçekte onların
'devrimci ruhlarına' ilişkin sefilce hayaller beslemektedir. ...
Uluslararası durum keskinleştikçe, İngiliz-Rus Komitesi İngiliz ve uluslar arası
emperyalizmin bir silahı haline gelecektir." (Trocki, Lenin'den Sonra Üçüncü Enternasyonal,
Sf. 118-119)
Oysa Stalin İngiliz İşçi Sendikalarının 'devrimci ruhlarına' ilişkin bir beklenti içinde
değildi. İngiliz Sendika Bürokratları işçi sınıfına ihanet etmiş hainlerdi. Peki, neden Stalin
İngiliz İşçi Sendikalarıyla bir ittifakı savunuyordu? Hem de gerici bir sendikayla ittifak? Bu
Bolşevik Partinin devrimciliğine "halel" getirmez mi?
Öncelikle gericiler ve gerici sendikalarla ittifak konusunda Lenin'in ne dediğine (Stalin'in
konu ile ilgili yaptığı alıntıya) bakalım:
"Henderson, Clynes, MacDonald ve Snowden'in onmaz biçimde gerici oldukları
doğrudur. Aynı şekilde, iktidarı ele geçirmek istedikleri (ama burada, geçerken belirtelim ki,
burjuvaziyle bir koalisyonu yeğledikleri) aynı geleneksel burjuva kurallara göre 'yönetmek'
istedikleri, bir kez iktidara geldikten sonra, kaçınılmaz olarak aynen Scheidemann ve Noske
gibi davranacakları da doğrudur. Bütün bunlar doğrudur. Ama bundan hiçbir biçimde, bu
kişilerin desteklenmesinin devrime ihanet olduğu sonucu çıkmaz,"
Başka bir yerde:
"Komünist Partisi için, mutlak bir kaçınılmazlıkla, manevra yapma, çeşitli proleter
gruplarla, işçilerin ve küçük mülk sahiplerinin çeşitli partileriyle anlaşmalar, uzlaşmalar
yapma zorunluluğu, mutlak zorunluluğu çıkıyor. Mühim olan, sadece, bu taktiği, proleter sınıf
bilincinin, devrimci ruhun, mücadele -ve zafer yeteneğinin genel seviyesinin düşmesine değil
yükselmesine katkıda bulunacak biçimde uygulamayı bilmektir,"
Stalin bu alıntıları yaptıktan sonra şu sonuca varıyor:
"Demek ki, sendikaların gerici liderleriyle blok yapmak caizdir. Belirli koşullar altında
bu zorunludur." (Stalin, Eserler, 8. Cilt, Sf.165)
Reformist İngiliz Sendikalarıyla ittifak konusu ile tartışmayı biraz daha genişletebiliriz,
Stalin İngiliz sendikalarıyla yapılan blokun önüne iki görevi koyduğundan bahseder:
"Birinci görev, sendikalarımız ile İngiltere sendikaları arasında bağ kurulması,
sermayenin saldırısına karşı birleşik hareketin örgütlenmesi, Amster-dam'la İngiliz sendikal
hareketi arasında ortaya çıkmış olan ve bizim her türlü araçla derinleştireceğimiz çatlağın
derinleştirilmesi, son olarak, reformistleri sendikalardan uzaklaştırmak ve kapitalist ülkelerin
sendikalarını komünizme kazanmak için zorunlu önkoşulların yaratılmasıdır.
Bu blokun ikini görevi, genelde yeni emperyalist savaşlara karşı ve özelde de (özellikle)
Avrupa'nın en güçlü emperyalist gücü İngiltere'nin ülkemize yönelik bir müdahalesine karşı
geniş bir işçi sınıfı hareketini örgütlemektir," (Stalin, Eserler, 8. Cilt, Sf.165)
273
Gerici sendika önderleriyle emperyalist İngiltere'nin SSCB'ye karşı saldırısına karşı işçi
sendikalarının bir bloku. Blokun önüne koyduğu görevlerin ilerici niteliğini tartışmaya gerek
yok. Sorun İngiliz-Rus komitesinin bu amaca hizmet edip etmediğidir.
Sovyet sendikaları emperyalizmin saldırısına karşı, uluslar arası proletaryanın desteğini
almak ister; ki olağandır. Bu talebe İngiliz reformist sendikaları destek verirse ve asgari
konularda ortaklık sağlanırsa Sovyet sendikaları bu desteği kabul etmemeli mi? Bu desteği
reformistler veriyor diyerek böyle bir desteği elinin tersiyle itemez. Bu Sovyet sendikalarının
İngiliz reformist sendikalarını (çeşitli nedenlerle) yedeklemesidir bir bakıma. Stalin bu desteğin ve ittifakın kabul edilmesi gerektiğini söyler:
"Ülkemiz sendikaları bu konuda, reformist de olsalar İngiliz sendikaları tarafından
desteklenirse, bunun yalnızca memnuniyetle karşılanabileceği açık değil mi? ...
Eğer İngiltere gerici sendikaları, ülkemizin devrimci sendikalarıyla birlikte, ülkelerinin
karşıdevrimei emperyalistlerine karşı bir blok oluşturmaya hazırsa - bu blok neden
memnuniyetle karşılanmasın?" (Stalin, Eserler, 8. Cilt, Sf.161)
Bu ittifak; reformist sendika bürokratlarının 'dostça' duygularından kaynaklanmıyor.
Sendikalarda örgütlü İngiliz işçi sınıfının SSCB'ye olan sempatisi reformist sendika liderlerini
böyle bir bloka yöneltti/zorladı. İngiliz reformist sendika bürokratları SSCB'ye karşı açıktan
bir tutum, karşıdevrimei bir tutum almaya cesaret edemiyorlar. Blokun amaçlarına
baktığımızda, İngiliz işçi sendikaları, So