Atatürkçülük ve Atatürk ‹lkeleri

1881'den 1919'a Mustafa Kemal
1881'den 1919'a
Mustafa Kemal
u
Mustafa Kemal’in Do¤umu ve Ailesi
u Mustafa Kemal’in Ö¤renim Hayat›
u Mustafa Kemal’in Askerlik Hayat›
u Mustafa Kemal’in Siyasi Hayat›
u Mustafa Kemal’in Kiflisel Özellikleri
K U fi B A K I fi I
Selanik
M
an
as
t›r
ve
n t
ta iye
Va ürr
H
01
‹ttihat ve
Terakki
Harp
Akademisi
e
rn
De
fie
m
M si E
ek fe
te nd
bi i
Kavramlar
Anafartalar
Bu üniteyi inceledi¤imizde;
Mustafa Kemal'in çocukluk dönemini,
Mustafa Kemal'in ald›¤› e¤itimin önemini,
Mustafa Kemal'in ö¤renim gördü¤ü okullar›,
Mustafa Kemal'in fikir hayat›n›n oluflumunu etkileyen unsurlar›,
Mustafa Kemal'in askerlik görevlerini,
Mustafa Kemal'in siyasi giriflimlerini,
Mustafa Kemal'in kiflisel özelliklerini
ö¤renece¤iz.
p
1881’den 1919’a
Mustafa Kemal
01
Milli Mücadele’nin
Haz›rl›k Dönemi
Kurtulufl Savafl›’nda
Cepheler
02
03
p
p
Mustafa Kemal’in Do¤umu ve Ailesi
Mustafa Kemal, 1881 y›l›nda Selanik'te Ahmet Subafl› Mahallesi'nde bulunan bir evde do¤du. Babas› Selanik’te K›rm›z› Haf›z olarak an›lan Ahmet Efendi'nin o¤lu Ali
R›za Efendi, annesi Sar›güllü Hac› Sofu ailesinden Feyzullah A¤a'n›n k›z› Zübeyde
Han›m idi.
Atatürk’ün Selanik’te do¤du¤u ev
Mustafa Kemal’in baba taraf›ndan dedesi Haf›z Ahmet Efendi, Osmanl› Devleti taraf›ndan Konya ve Ayd›n'dan Makedonya'ya yerlefltirilmifl Kocac›k Yörüklerindendir.
Annesi Zübeyde Han›m ise Selanik yak›nlar›ndaki Langaza kasabas›na yerleflmifl eski bir Türk ailesinin k›z›d›r.
Bir dönem evkaf katipli¤i ve gümrük memurlu¤unda bulunan Ali R›za Efendi,
1876'da Selanik Asakir-i Milliye Taburu’nda birinci mülaz›m olarak görev alm›flt›r.
Daha sonra da kereste ticareti ile u¤raflarak serbest ticaret yapmaya bafllam›flt›r.
1871 y›l›nda evlenen Ali R›za Bey ve Zübeyde Han›m’›n befl çocu¤u oldu. Atatürk'ün befl kardeflinden dördü küçük yafllarda ölmüfl, hayatta kalan tek kardefli olan
Makbule Han›m ise 1956 y›l›nda vefat etmifltir.
Atatürk’ün ailesi
12
Türk ‹nk›lab›
Atatürkçülük ve
Atatürk ‹lkeleri
Atatürk Dönemi
Türk D›fl Politikas›
Atatürk’ün Ölümü
04
05
06
07
p
p
p
p
Atatürk'ün Ö¤renim Hayat›
Mustafa Kemal, Haziran 1887'de bafllad›¤› ilkö¤renimine bir süre annesinin arzusuna uyarak Haf›z Mehmet Efendi'nin mahalle mektebinde devam etti.
Fakat çok geçmeden babas›n›n iste¤i ile Selanik'te Bat›l› tarzda e¤itim veren fiemsi
Efendi Mektebi'ne geçti ve ilkokulu burada bitirdi. Mustafa bu okulda okurken babas› öldü (1888).
Ali R›za Efendi'nin ölümü üzerine, Zübeyde Han›m üç çocu¤u ile bir süre Selanik
yak›nlar›ndaki Langaza'da bulunan Rapla çiftli¤inde kardefli Hüseyin Efendi'nin yan›na yerleflti.
Çiftlik hayat› nedeniyle Mustafa'n›n ö¤renimi bir süre aksad›. Aile bir süre burada
kald›ktan sonra Zübeyde Han›m’›n Selanik'te bulunan k›z kardeflinin yan›na döndü.
Mustafa b›rakt›¤› yerden ö¤renimine devam etti.
fiemsi Efendi ‹lkokulu’ndan sonra bir süre Selanik Mülkiye Rüfltiyesi'ne devam eden
Mustafa, k›sa bir süre sonra bu okuldan ayr›ld›. 1894 y›l›n›n Temmuz ay›nda kendi
karar› ile Askeri Rüfltiye'ye müracaat ederek ö¤renimine burada devam etme karar›
ald›.
Yaz aylar›nda day›s› Hüseyin Efendi'nin yan›na giden Mustafa, okul zaman›na kadar
çiftlikte kalmaktayd›. Askeri okulda arkadafllar›n›n ve ö¤retmenlerinin sevgisini kazand›.
Selanik Askeri Rüfltiyesi’nin, Mustafa Kemal'in yetiflmesinde önemli bir yeri vard›r. Mustafa bu okulda, baflar›lar› ile ö¤retmenlerinin dikkatini çekti.
Okulda matematik ö¤retmenli¤i yapan Yüzbafl› Mustafa
Efendi, genç ö¤rencisinin ad›n›n sonuna "Kemal" ismini
ilave etti. Art›k genç ö¤renci Mustafa Kemal olarak an›lmaya baflland›.
Bir Balkan flehri olan Selanik, Avrupa flehirlerine olan yak›nl›¤› ve farkl› etnik gruplar› bir arada bar›nd›rmas› nedeniyle sosyal ve kültürel yönden canl› bir ortama sahipti. Avrupa'daki geliflmelerden k›sa sürede haberdar olan
ve etkilenen Selanik’te farkl› fikirler tart›fl›labilmekteydi.
Do¤du¤u ve ö¤rencilik y›llar›n› yaflad›¤› flehrin bu özellikleri, Mustafa Kemal'in gelecekteki düflünce sisteminin
oluflmas›na büyük katk›s› olmufltur.
Manast›r Askeri ‹dadisi Y›llar›…
Mustafa Kemal askerlik e¤itimi
(akademi) y›llar›nda
Mustafa Kemal, Selanik Askeri Rüfltiyesi’ni bitirdikten sonra 13 Mart 1896'da Manast›r Askeri ‹dadisi’ne girdi. Burada Ömer Naci ile arkadafll›k etti. ‹lerde ünlü bir hatip
olarak tan›nacak olan bu kifli, Mustafa Kemal'in hitabet ve edebiyat sevgisinde etkin
rol oynad›.
Yak›n arkadafllar›ndan biri olacak Ali Fethi de bu okulda ö¤renci idi. Mustafa Kemal,
askeri ö¤reniminin yan› s›ra yabanc› dil ö¤renimini de ihmal etmiyordu. Yaz›n izin13
p
1881’den 1919’a
Mustafa Kemal
01
Milli Mücadele’nin
Haz›rl›k Dönemi
Kurtulufl Savafl›’nda
Cepheler
02
03
p
p
li olarak Selanik'e döndü¤ü zaman Frans›zca dersleri al›yordu.
Manast›r Osmanl› Devleti’nin önemli Balkan flehirlerinden bir di¤eriydi. Özellikle
XIX. yüzy›l sonlar›nda meflrutiyet taraftarlar›n›n yo¤un faaliyette bulundu¤u bir yerdi. Bu dönemde Osmanl› Devleti’nden ba¤›ms›z olmak isteyen Balkan uluslar› birbiri ard›nda ayaklanmalar ç›karmaktayd›.
Bulgar ve Yunan çeteleri Türklere karfl› yo¤un bir sald›r› içindeydi. Mustafa Kemal,
Osmanl› Devleti’nin da¤›l›fl sürecinde arkadafl grubu ile s›k s›k ülkenin durumunu
konufluyor ve tart›fl›yordu.
Mustafa Kemal, 1896-1899 y›llar›nda e¤itim gördü¤ü Manast›r Askeri ‹dadisi’ni de
baflar› ile bitirerek 13 Mart 1899 tarihinde ‹stanbul'da Harp Okulu'na girdi. 3 senelik baflar›l› bir Harbiye ö¤reniminden sonra 10 fiubat 1902'de bu okuldan te¤men
rütbesiyle mezun oldu.
Ö¤renimine Harp Akademisi’nde devam etti. Harp Akademisi’nde ülke meseleleriyle ve siyasi konularla daha yak›ndan ilgilenmeye bafllad›.
1903 y›l›nda üste¤men olmufltu.11 Ocak 1905 tarihinde de kurmay yüzbafl› rütbesiyle Harp Akademisi’nden mezun oldu.
Harp Okulunda ve Harp Akademisinde de kiflili¤i ile ön plana ç›kt›. Askerlik derslerine büyük ilgisi yan›nda matemati¤e, edebiyata ve güzel söz söylemeye karfl› da
merak› ve e¤ilimi vard›.
Harbiye'de ve Harp Akademisi'nde, memleket meseleleri ile ilgilenen ve düflüncelerini ifadeden çekinmeyen bir subay olarak tan›nd›.
Askerlik Hayat›
5 fiubat 1905 tarihinde Suriye bölgesinde fiam'a atand›. 1905-1907 y›llar› aras›nda
fiam'da V. Ordu emrinde görev yapt›. 1907'de Kola¤as› (K›demli Yüzbafl›) oldu. Manast›r'a III. Ordu'ya atand›.
19 Nisan 1909'da ‹stanbul'a giren Hareket Ordusu'nda kola¤as› olarak görev ald›.
1910 y›l›nda Fransa'ya gönderildi. Bu ülkede düzenlenen Picardie Manevralar›'na
kat›ld›. 1911 y›l›nda ‹stanbul'da Genel Kurmay Baflkanl›¤› emrinde çal›flmaya bafllad›.
‹talyanlar›n Trablusgarp'a hücumu ile 1911’de bafllayan savaflta, Mustafa Kemal bir
grup arkadafl›yla birlikte Tobruk ve Derne bölgesinde görev ald›. Bu onun ilk savafl
görevidir. 22 Aral›k 1911'de ‹talyanlara karfl› Tobruk bölgesinde giriflilen mücadelelerde baflar› kazan›lmas›n› sa¤lad›. 6 Mart 1912'de Derne Komutanl›¤›’na getirildi.
Ekim 1912'de Balkan Savafl› bafllay›nca Mustafa Kemal Gelibolu ve Bolay›r'daki birliklerle savafla kat›ld›. Çanakkale Bo¤az›'n› savunmakla görevli Bolay›r Kolordusunun Harekat fiubesinin sorumlulu¤unu üstlendi.
Dimetoka ve Edirne'nin geri al›n›fl›nda hizmetleri görüldü. 1913 y›l›nda Sofya Ateflemiliterli¤i’ne atand›. Bu görevde iken 1914 y›l›nda yarbayl›¤a yükseldi. Ateflemiliterlik görevi Ocak 1915'te sona erdi.
Bu s›rada I. Dünya Savafl› bafllam›fl, Osmanl› ‹mparatorlu¤u savafla girmek zorunda
14
Türk ‹nk›lab›
Atatürkçülük ve
Atatürk ‹lkeleri
Atatürk Dönemi
Türk D›fl Politikas›
Atatürk’ün Ölümü
04
05
06
07
p
p
p
p
Mustafa Kemal Trablusgarp’ta
kalm›flt›. Mustafa Kemal XIX. Tümeni kurmak üzere Tekirda¤'da görevlendirildi.
18 Mart 1915'te Çanakkale Bo¤az›’n› geçmeye çal›flan ‹ngiliz ve Frans›z ordular›
Gelibolu Yar›madas›'na asker ç›karmaya karar verdi. 25 Nisan 1915'te Ar›burnu'na
ç›kan düflman kuvvetleri, Mustafa Kemal'in komuta etti¤i XIX. Tümen taraf›ndan
Conkbay›r›'nda engellendi.
Mustafa Kemal, bu baflar› üzerine albayl›¤a yükseldi. ‹ngilizler 6-7 A¤ustos 1915'te
Ar›burnu'nda tekrar taarruza geçti. Anafartalar Grubu Komutan› Mustafa Kemal 9-10
A¤ustos'ta buradaki savunma savafllar›nda baflar› kazan›lmas›nda rol oynad›.
Anafartalar baflar›s›n› 17 A¤ustos'ta Kireçtepe, 21 A¤ustos'ta II. Anafartalar zaferleri
takip etti. Mustafa Kemal, Çanakkale Savafllar›'dan sonra 14 Ocak 1916'da Edirne'de bulunan XVI. Kolordu Kumandanl›¤›na tayin edildi.
27 fiubat 1916'da Kolordusuyla birlikte Diyarbak›r'a nakledildi ve rütbesi mirlival›¤a (tu¤generalli¤e) yükseltilerek Do¤u Cephesi'nde görevlendirildi.
Rus kuvvetleriyle savaflarak Mufl ve Bitlis'in geri al›nmas›nda rol oynad›. fiam ve Halep'teki k›sa süreli görevlerinden sonra 1917'de ‹stanbul'a döndü.
Veliaht Vahdettin Efendi'yle Almanya'ya giderek bu ülkede ve cephelerde incelemelerde bulundu. Bu seyahatten sonra hastaland›. Viyana ve Karlsbad'a giderek tedavi
oldu.
Almanya gezisi sonras› Filistin’de VII. Ordu Kumandanl›¤›na getirildi. ‹ngiliz kuvvetlerine karfl› savunma savafllar› yapt›. Bu cephede insan ve malzeme yönünden üstün
‹ngiliz kuvvetlerine karfl› koyulamad›. Mustafa Kemal ordusunu Halep'e çekmek durumunda kald›.
Mondros Mütarekesi'nin imzalanmas›ndan bir gün sonra, 31 Ekim 1918'de Y›ld›r›m
Ordular› Grubu Komutanl›¤›na getirildi.
Bu ordunun kald›r›lmas› üzerine 13 Kas›m 1918'de ‹stanbul'a gelip Harbiye Neza15
p
1881’den 1919’a
Mustafa Kemal
Milli Mücadele’nin
Haz›rl›k Dönemi
Kurtulufl Savafl›’nda
Cepheler
02
03
p
01
p
reti'nde göreve bafllad›.
Mustafa Kemal, Mondros Ateflkesi’nden sonra ‹tilaf Devletleri'nin
Osmanl› topraklar›n› iflgale bafllamalar› üzerine IX. Ordu Müfettifli
olarak 19 May›s 1919'da Samsun'a
ç›kt›.
Havza ve Amasya genelgeleriyle iflgallere karfl› ulusal direnifl bilinci
oluflturmaya çal›flt›. Erzurum ve Sivas kongreleriyle milli direnifl hareketin tek elden yönetilmesini sa¤lad›.
Siyasi Hayat›
Mustafa Kemal'in siyasi konulara ilgisi daha Harp Okulunda ö¤renci
iken bafllad›. Daha bu dönemde
iken ulusal egemenlik esas›na dayal› yeni bir devletin gereklili¤ini düflünüyordu.
Mustafa Kemal IX. Ordu Müfettifll
flli¤i
görevi s›ras›nda
Harp Akademisi’nde de siyasi olaylarla yak›ndan ilgilendi. Arkadafllar› ile gazete ç›kard›, konferanslar tertip ettirdi.
Ekim 1906'da Vatan ve Hürriyet Cemiyeti’ni kurdu. Bu cemiyetin amac›, halk›n yönetimde temsil edildi¤i bir idare flekli getirmekti. Gizlice gitti¤i Selanik'te, Vatan ve
Hürriyet Cemiyeti’nin bir flubesini açt›. Selanik'teki III. Ordu'ya atanmas› sonras›nda ‹ttihat ve Terakki Cemiyeti’ne üye oldu.
Mustafa Kemal'in ‹ttihat ve Terakki Cemiyeti ile
iliflkileri yaflanan görüfl ayr›l›¤›ndan dolay› bir süre
sonra bozuldu. ‹ttihat ve Terakki liderlerinden farkl› olarak ordunun siyasetin d›fl›nda tutulmas›n› istiyordu.
Mondros Ateflkesi sonras›nda milli egemenli¤e dayal› yeni bir Türk devleti kurmak üzere Kurtulufl
Savafl›'n› bafllatt›. TBMM'nin aç›lmas› ile meclis
baflkan› seçildi. Cumhuriyetin ilan›ndan sonra da
cumhurbaflkan› oldu.
flisel Özellikleri
Atatürk’ün Kifli
Vatanseverdir: Atatürk'ün vatanseverli¤i, milletine
olan sevgisinden kaynaklan›yordu. Türk milletinin
karakterinin yüksek oldu¤unu her f›rsatta vurgulam›flt›r.
Atatürk TBMM’de
16
Ben, gerekti¤i zaman, en
Milletine olan sevgisini, "B
Türk ‹nk›lab›
Atatürkçülük ve
Atatürk ‹lkeleri
Atatürk Dönemi
Türk D›fl Politikas›
Atatürk’ün Ölümü
04
05
06
07
p
p
p
p
büyük hediyem olmak üzere, Türk milletine can›m› verece¤im." ifadeleriyle dile getirmifltir.
Mant›kl› ve Gerçekçidir: Atatürk, ifllerinde mant›k kurallar›n›n d›fl›na ç›kmam›fl, soAk›l ve mant›¤›n çö runlar›n çözümünde hayalci hareket etmemifltir. Bu anlay›fl›n›, "A
zümlemeyece¤i mesele yoktur." sözleriyle vurgulam›flt›r.
Bizim ak›l, mant›k, zeka ile hareket etmek en belirgin özelli¤imizdir. Bütün hayat›"B
m›z› dolduran olaylar bu gerçe¤in delilleridir." ifadeleri, att›¤› ad›mlarda ak›l ve
mant›¤a dayand›¤›n› ortaya koymaktad›r.
flünce Sahibidir: Atatürk, sorunlara k›sa sürede çözümler bulan ve bu çöYarat›c› Düflü
zümleri hayata geçiren bir düflünce yap›s›na sahipti. Askeri ve siyasi alanda gerçeklefltirdi¤i ifller bu durumu aç›kça ortaya koymaktad›r.
Atatürk bilimsel çal›flm
flmalara önem vermiflt
fltir.
‹dealisttir: Atatürk hedeflerine ulaflmak için y›lmadan çal›flm›fl, hedeflerinden vazgeçmemifltir. Atatürk'ün en önemli hedefi milletine yararl› olmakt›. Bu duygusunu,
flka bir fle
fley yapmam›fll
fllard›r. Kalp
Hizmet edenler, vazifelerini ifa etmifl olmaktan baflk
"H
flka zevk tafl›
fl›mayan insanlar için ne kave vicdan›nda manevi ve kutsal hazlardan baflk
dar yüksek olursa olsun, maddi makamlar›n hiçbir k›ymeti yoktur." sözleriyle ifade
etmifltir.
fllüdür: Atatürk gelece¤i sezebilen bir önderdi. "Y
‹leri Görüfll
Yolunda yürüyen bir yolcunun yaln›z ufku görmesi yetmez. Muhakkak ufkun ötesini de görmesi ve bilmesi
gereklidir." demifltir. Bunun için her konuyu en genifl flekilde düflünmeyi ve incelemeyi ilke edinmifltir. Atatürk, ileri görüfllülü¤ünün bir sonucu olarak çevresi ile iliflkilerini sürekli canl› tutard›.
Önderdir: Atatürk ayn› zamanda iyi bir önderdi. Bu özellik onun hayat›n›n her döneminde ön plana ç›kan bir özelliktir. En zor günlerde, milletine bir önder olarak flu
Türk'ün onuru, kendine güveni ve yetenekleri çok yüksek ve büyolu göstermifltir: "T
flamaktansa yok olmas› daha iyidir. Öyleyse, ya bayüktür. Böyle bir ulus, tutsak yafla
¤›ms›zl›k, ya ölüm!"
17
p
1881’den 1919’a
Mustafa Kemal
Milli Mücadele’nin
Haz›rl›k Dönemi
Kurtulufl Savafl›’nda
Cepheler
02
03
01
p
p
‹nk›lapç›d›r: Atatürk'ün, di¤er bir yönü de ink›lapç› olmas›d›r. Atatürk'ün ink›lapç›l›k anlay›fl›, zaman›na göre geri kalm›fl kurumlar›n ortadan kald›r›lmas› ve yerine
ilerlemeyi, geliflmeyi kolaylaflt›racak ve gelifltirecek kurumlar›n getirilmesi esas›na
dayan›r.
Bu durumu flu sözleriyle ifade etmektedir:
flnk›lap, var olan müesseseleri zorla de¤ifl"‹n
tirmek demektir. Türk milletini son as›rlarda
geri b›rakm›fl olan müesseseleri y›karak yerlerine, milletin en yüksek medeni gereklere
göre ilerlemesini sa¤layacak yeni müesseseleri koymufl olmakt›r."
Atatürk'ün ink›lapç›l›k anlay›fl›, dura¤an olmay›p sürekli yenileflmeyi ve geliflmeyi öngörmektedir.
fltirici ve Bütünleflt
fltiricidir: Milli birlik ve
Birleflt
beraberlik, bir milletin sevinçte ve kederde
ortak hareket edebilmesidir. Atatürk milletini etraf›nda toplayarak sa¤lad›¤› milli birlik
ile Kurtulufl Savafl›'n›n baflar›ya ulaflmas›nda
büyük pay sahibi olmufltur.
Çok Yönlüdür: De¤iflik alanlarda bilgili ve
etkilidir. Mustafa Kemal iyi bir asker oldu¤u
gibi iyi yönetici ve hukuk adam›d›r.
fltir:
Gurura ve Ümitsizli¤e Yer Vermemiflt
Yapt›klar› ifllerle gururlanmaz. Kurtulufl Safl› Türk Milleti kaSavafl›
vafl›n› kazand›¤›nda “S
flt›r.” demifltir. Zor durumlarda asla
zanm›flt
ümitsizli¤e kap›lmam›flt›r.
Mustafa Kemal’in di¤er kiflisel özellikleri flunlard›r: Sab›rl›l›k ve kararl›l›k, aç›k sözlülük, sanatseverlik, disiplinlilik.
Mustafa Kemal’in Eserleri:
• Nutuk
• Vatandafl ‹çin Medeni Bilgiler
• Geometri kitab›
18
Türk ‹nk›lab›
Atatürkçülük ve
Atatürk ‹lkeleri
Atatürk Dönemi
Türk D›fl Politikas›
Atatürk’ün Ölümü
04
05
06
07
p
p
p
p
Ölçme ve
de¤erlendirme
19
p
1881’den 1919’a
Mustafa Kemal
Milli Mücadele’nin
Haz›rl›k Dönemi
Kurtulufl Savafl›’nda
Cepheler
02
03
p
01
p
Birlikte Çözelim
1.
Mustafa Kemal, “Gerçekleri konuşmaktan korkmayınız. Sorunları olaylara göre değil, aslında olduğu
gibi ele almak lâzımdır.” demiştir.
Bu söz Mustafa Kemal’in aşağıdaki özelliklerinden hangisini ortaya koymaktadır?
A) Mantıklılığı ve gerçekçiliğini
3.
Mustafa Kemal’in çocukluk ve gençlik yıllarını yaşadığı dönemde Balkanlar’da milliyetçilik akımı güçlü
bir şekilde etkinliğini hissettiriyordu. Bu akımın etkisi ile Yunanlılar, Sırplar, Bulgarlar ayaklanmaya
başlamışlardı.
Bu durum Mustafa Kemal’in,
I. Batıcılık,
B) İnsan ve insanlık sevgisini
II. Türkçülük,
C) Gurura yer vermemesini
III. İslamcılık,
D) Önderliğini
IV. Osmanlıcılık
E) İleri görüşlülüğünü
Çözüm
Mustafa Kemalin kişiliğine yön veren en önemli
özelliklerinden biri akıl ve mantık kurallarının dışına
çıkmaması ve olayları farklı yönlerden görmeye çalışmasıdır.
akımlarından hangilerinin etkisinde kalmasına
yol açmıştır?
A) Yalnız II
B) Yalnız IV
D) II ve III
C) I ve II
E) III ve IV
İleride yaşanması muhtemel olaylarla ilgili önceden
tahminde bulunup, bunlar üzerinde durur, gerekli
tedbirlerin alınması yolunda çalışarak akıl ve mantık
kurallarının dışına çıkmazdı.
A B C D E
2.
Mustafa Kemal bir konuşmasında, “Yurt toprağı, sana her şey feda olsun. Kutlu olan sensin, hepimiz
senin için fedaiyiz.” demiştir.
Mustafa Kemal bu sözü onun aşağıdaki özelliklerinden hangisini ortaya koymaktadır?
A) Eğitimcilik
C) İleri görüşlülük
Çözüm
E) Vatanseverlik
B) İnsan sevgisi
D) Çok Yönlülük
Mustafa Kemal vatanına ve milletine derin bağlarla
bağlıydı. Bu onun önemli özelliklerinden birisi durumundadır.
Mustafa Kemal’in bu yönü vatanseverlik özelliğinden ileri gelmekteydi.
A B C D E
20
Çözüm
Mustafa Kemal Osmanlı Devleti’nin parçalanmasını
hızlandıran gelişmelerin yoğunlaştığı Rumeli’nin
önemli kentlerinden Selanik’te büyümüştür.
Balkanlar ekonomik, siyasal ve kültürel bakımdan
Avrupa ülkelerinin etkisi altında olan bir bölgeydi.
Fransız İhtilali’nin etkisiyle o yıllarda güçlenen milliyetçik akımı Balkanlarda yaşayan milletleri etkilemiş
Osmanlı yönetimine karşı ayaklanmalar çıkarmalarına neden olmuştur.
Mustafa Kemal yaşadığı bu ortamda Balkan uluslarının Osmanlı Devleti’ne karşı ayaklanmalarını, büyük devletlerin yayılma ve nüfuz politikalarını yakından görme imkanı bulmuştur.
Bu durum Mustafa Kemal’in Türkçülük düşüncesinin
etkisinde kalmasına neden olmuştur.
A B C D E
Türk ‹nk›lab›
Atatürkçülük ve
Atatürk ‹lkeleri
Atatürk Dönemi
Türk D›fl Politikas›
Atatürk’ün Ölümü
04
05
06
07
p
p
4.
Mareşal Fevzi Çakmak, “Eğer Mondros Ateşkesi’ni
takip eden aylarda bir uçaktan Anadolu’ya bakarsanız yer yer yanan ateşler görülecektir. Bunlar ışıldayan çoban ateşleridir. Bu ateşleri birleştirecek bir
alev lazımdı. İşte onu Mustafa Kemal’in meşalesi
gerçekleştirdi.” demiştir.
5.
A) Laik devlet anlayışının belli aşamalarla gerçekleştirilmesi gerektiğini
I. barışsever olma,
B) Bilimsel gelişmelerde Batı toplumlularının öncülük yaptığını
II. birleştirici ve bütünleştirici olma,
III. akla ve bilime önem verme
C) İlerlemek için akılcılığa ve bilime ihtiyaç duyulduğunu
özelliklerinden hangileri vurgulanmaya çalışılmıştır?
B) Yalnız II
D) I ve III
Mustafa Kemal, “Dünyada her şey için, hayat için,
başarı için, en gerçek yol gösterici bilimdir, fendir.”
demiştir.
Mustafa Kemal’in bu sözü aşağıdakilerden hangisini vurgulamaya yöneliktir?
Bu sözlerle Mustafa Kemal’in,
A) Yalnız I
p
p
D) Dinin toplumsal alandaki etkinliğine son verilmesi gerektiğini
C) Yalnız III
E) Bilimsel faaliyetlerin toplumsal çatışmaları engellediğini
E) II ve III
Çözüm
Mustafa Kemal bu sözü ile toplumsal gelişmeyi sağlayarak çağdaş uygarlık düzeyine ulaşabilmek için
bilimin kadar gerekli olduğunu vurgulamak istemiştir. Çünkü toplumların yaşatılması ve yükselmesi çabalarında başarı sağlamak için bilimin, teknolojinin
ve insan aklının öne çıkarılması vazgeçilmez bir zorunluluk durumundadır.
Çözüm
Mustafa Kemal Mondros’u izleyen dönemde gerçekleşen işgaller karşısında Milli Mücadele’nin başlatılabilmesi için Türk milletinde bir direniş bilinci
oluşturmaya çalışmıştır.
Bu dönemde Anadolu’nun farklı yörelerinde başlatılan bölgesel direniş çabaları ile sonuç almak imkansız gibiydi.
Bu durumun farkında olan Mustafa Kemal bölgesel
güçlerin ulusal bir şekle dönüştürülmesine çalışmış
ve bu konuda başarılı olmuştur.
Düzenlenen kongrelerle aynı amaç etrafında birleştirilen bölgesel güçler, Kurtuluş Savaşı’nın başarıya
ulaşmasını sağlamıştır.
Bu durum Mustafa Kemal’in birleştirici ve bütünleştirici yönünün bir göstergesidir.
A B C D E
A B C D E
6.
Mustafa Kemal’in üstlendiği,
I. Temsil Heyeti Başkanlığı,
II. TBMM Başkanlığı,
III. Yıldırım Orduları Grup Komutanlığı
görevlerinden hangileri askerlik hayatı ile ilgili
değildir?
A) Yalnız I
D) I ve II
B) Yalnız II
C) Yalnız III
E) II ve III
Çözüm
Temsil Heyeti ve TBMM Başkanlıkları Mustafa Kemal’in askerlik hayatıyla değil, siyasi hayatıyla ilişkilidir.
A B C D E
21
p
1881’den 1919’a
Mustafa Kemal
Milli Mücadele’nin
Haz›rl›k Dönemi
Kurtulufl Savafl›’nda
Cepheler
02
03
p
01
p
Ö¤rendiklerimizi Test Edelim
1.
Mustafa Kemal, 1930’lu yıllarda Almanya ile ilgili
olarak, “Yetmiş milyonluk çalışkan ve disiplinli bir
millet, Versay Antlaşması’nı geçersiz hale getirecektir” demiştir.
4.
A) Dünya barışının Türkiye’ye bağlı olduğunu
B) Bölgesel barışın dünya barışından önemli olduğunu
Mustafa Kemal’in bu sözü onun hangi yönünü
vurgulamaktadır?
C) Barış yanlısı olduğunu
A) İnsan ve insanlık sevgisi
D) Askeri çalışmaları önemsiz gördüğünü
B) İleri görüşlülük
C) Gurura ve ümitsizliğe yer vermeme
D) Vatanseverlik
E) Barışseverlik
2.
E) Ekonomik rekabetin sona erdirileceğini
5.
Mustafa Kemal I. Dünya Savaşı sırasında Osmanlı
ordusunda çeşitli cephelerde çeşitli rütbelerle görevler üstlenmiştir.
A) Eğitimin tamamen Batılı bir anlayışla verilmesi
gerektiğini
I. Suriye,
B) Halk arasında eşitlik düşüncesinin güçlendirilmesinin zorunlu olduğunu
II. Çanakkale,
III. Makedonya,
C) Ülkede eğitim düzeyinin yükseltilmesinin gerekliliğini
IV. Derne
bölgelerinden hangilerinde görev almamıştır?
B) Yalnız IV
D) II ve III
3.
D) Ulusal bağımsızlığın korunması için çalışılmasına ihtiyaç olduğunu
C) I ve II
E) Toplum çıkarlarının kişisel çıkarların üstünde tutulması gerektiğini
E) III ve IV
Atatürk yabancıların, "Düşmanlarınız kimlerdir?” sorusuna, "Biz kimsenin düşmanı değiliz; yalnız insanlığın
düşmanı olanların düşmanıyız.” cevabını veriyordu.
Bu sözler Atatürk’le ilgili olarak aşağıdakilerden
hangisinin göstergesidir?
A) İnsanlık idealinin ve insan sevgisinin sembolü
olduğunun
B) Savaşı toplumlar arası anlaşmazlıklarda bir çözüm yolu olarak gördüğünün
C) Halkın devlet yönetimine katılmasından yana olduğunun
D) Kanun gücünün üstünlüğü düşüncesini öne çıkarmaya çalıştığının
E) Tek partili yönetim anlayışına son vermek istediğinin
22
Mustafa Kemal Atatürk, eğitimle ilgili olarak, “Eğitim
bir milleti ya özgür, bağımsız, şanı yüksek bir toplum olarak yaşatır, ya da milleti esarete ve sefalete
sürükler.” ifadelerini kullanmıştır.
Atatürk'ün bu sözüyle aşağıdakilerden hangisini
vurgulamak istediği söylenebilir?
Mustafa Kemal bu mücadeleler sırasında,
A) Yalnız II
Atatürk, “Yurtta sulh, dünyada sulh” sözüyle aşağıdakilerden hangisini vurgulamaya çalışmıştır?
6.
Mustafa Kemal genç subayken üye olduğu İttihat ve
Terakki Cemiyeti’nden bir süre sonra ayrılma kararı
almıştır.
Mustafa Kemal’i bu şekilde bir karar almaya iten
neden aşağıdakilerden hangisidir?
A) İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin etkinliğinin azalmaya başlaması
B) Ordunun siyasetin dışında tutulması konusunda
görüş ayrılığına düşmeleri
C) İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin ülke yönetimindeki etkinliğini günden güne artırması
D) Cemiyetin liderliğini üstlenmek istemesi
E) Padişahlık yönetimine karşı olması
Türk ‹nk›lab›
Atatürkçülük ve
Atatürk ‹lkeleri
Atatürk Dönemi
Türk D›fl Politikas›
Atatürk’ün Ölümü
04
05
06
07
p
7.
p
Mustafa Kemal, Türk ordusunun komutanı olarak İzmir'e girdiği gün, yere serilen Yunan bayrağını,
"Bayrak bir milletin bağımsızlık sembolüdür, düşmana ait olsa da saygı göstermek gerekir." diyerek yerden kaldırtmıştır.
Bu tutumu Atatürk'le ilgili olarak aşağıdakilerden hangisine kanıt olarak gösterilebilir?
A) İnsanlık değerlerine içten bir saygısı olduğuna
B) Avrupalı devletlerin göstereceği tepkileri engellemek istediğine
C) Yunanlılarla dostluğa dayalı iyi ilişkiler kurmak
istediğine
D) Türk topraklarında yaşayan azınlıkların haklarını gözettiğine
8.
E) İleri görüşlü bir devlet adamı olduğuna
Mustafa Kemal 1930’lu yıllarda Hatay’la ilgili olarak,
”Kırk asırlık Türk yurdu düşman elinde esir kalamaz.
Günü gelecek, siz de kurtulacaksınız” demiştir.
Bu söz Mustafa Kemal’le ilgili aşağıdakilerden
öncelikle hangisinin göstergesidir?
A) Akla ve mantığa önem veren bir lider olduğunun
B) Türk dünyasını bir siyasi çatı altında bir araya
getirmek istediğinin
C) Toplumsal çağdaşlaşma düşüncesinden ödün
vermediğinin
D) İleri görüşlü bir lider olduğunun
9.
E) Yabancı devletlerle olan siyasi ve ekonomik
ilişkilere önem verdiğinin
Aşağıdakilerden hangisinin Atatürk’ün kişisel
özellikleriyle bağdaştığı savunulamaz?
A) Ulusal egemenliğe önem vermesi
B) İşlerinde bilimin ve aklın ışığı altında hareket etmesi
C) Zor durumlarda dahi ümitsizliğe yer vermemesi
D) Gurura kapılmaması
E) Dinin halk arasındaki etkinliğinin sona erdirilmek istenmesi
p
p
10. Mustafa Kemal, önemli kararlar almadan önce konuyla ilgili uzman kişi ve kurumlardan görüş almaya
özen göstermiştir.
Mustafa Kemal’in bu tutumu dikkate alındığında
aşağıdakilerden hangisine ulaşılabilir?
A) Halkın iradesine dayanan bir devlet kurmak için
çaba harcamıştır.
B) Başkalarının görüş ve düşüncelerine değer vermiştir.
C) Devlet yönetimiyle ilgili yetkileri kendisinde toplamıştır.
D) Devlet yönetimiyle ilgili bütün sorumluluğu üzerine almak istemiştir.
E) Yargı bağımsızlığının korunmasına önem vermiştir.
11. Atatürk, ülkenin önemli sanatçıları elini öpmek iste-
dikleri zaman "Sanatkar el öpmez; sanatkarın eli
öpülür." demiştir.
Bu söz dikkate alındığında Atatürk’le ilgili olarak
aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılabilir?
A) Sanatçıya hak ettiği değeri verdiğine
B) Toplumsal çağdaşlaşma olgusuna vurgu yaptığına
C) İleri görüşlü bir devlet adamı olduğuna
D) Ülkenin eğitim sistemini yeni baştan düzenlediğine
E) Milletine ve vatanına tam bir bağlılık içinde olduğuna
12. Atatürk'e göre, bütün insanlığın varlığını kendi
şahıslarında gören adamlar mutsuzdur. Hayatta
mutluluk, ancak gelecek nesillerin şerefi, varlığı ve
huzuru için çalışmakla mümkündür.
Bu sözler,
I. fedakarlık,
II. barışseverlik,
III. askerlik
özelliklerinden hangilerini vurgulamaktadır?
A) Yalnız I
D) I ve II
B) Yalnız II
B - E - A I C - C - B I A - D - E I B - A - A
C) Yalnız III
E) II ve III
23
p
1881’den 1919’a
Mustafa Kemal
Milli Mücadele’nin
Haz›rl›k Dönemi
Kurtulufl Savafl›’nda
Cepheler
02
03
p
01
p
Yaz›l› sorular›
1.
..…………………………………………………….....
Mustafa Kemal’in çocukluk ve gençlik yıllarını yaşadığı dönemde Balkanlardaki genel durum hakkında
bilgi veriniz.
…………………………………………………….......
..…………………………………………………….....
…………………………………………………….......
..…………………………………………………….....
…………………………………………………….......
..…………………………………………………….....
5.
…………………………………………………….......
..…………………………………………………….....
..…………………………………………………….....
…………………………………………………….......
Mustafa Kemal’in mezun olduğu okulların hangileri
olduğunu yazınız.
…………………………………………………….......
..…………………………………………………….....
…………………………………………………….......
..…………………………………………………….....
6.
..…………………………………………………….....
…………………………………………………….......
…………………………………………………….......
..…………………………………………………….....
Mustafa Kemal’in eğitimi sırasında etkisinde kaldığı
düşünürleri yazınız.
…………………………………………………….......
..…………………………………………………….....
..…………………………………………………….....
…………………………………………………….......
7.
…………………………………………………….......
..…………………………………………………….....
…………………………………………………….......
..…………………………………………………….....
4.
Mustafa Kemal’in adı geniş kitleler tarafından hangi
savaşta duyulmuştur?
…………………………………………………….......
..…………………………………………………….....
…………………………………………………….......
24
Mustafa Kemal’in I. Dünya Savaşı’nda savaştığı
cepheler hangileridir?
…………………………………………………….......
..…………………………………………………….....
3.
…………………………………………………….......
..…………………………………………………….....
…………………………………………………….......
2.
Mustafa Kemal’in kaleme aldığı eserleri yazınız.
Mustafa Kemal’in Anadolu’ya geçme ve Milli Mücadele’yi başlatma imkanı elde etmesini sağlayan görevi yazınız.
…………………………………………………….......
8.
Mustafa Kemal’in kişisel özelliklerini yazınız ve
açıklayınız.
…………………………………………………….......
..…………………………………………………….....
…………………………………………………….......
..…………………………………………………….....
..…………………………………………………….....
Türk ‹nk›lab›
Atatürkçülük ve
Atatürk ‹lkeleri
Atatürk Dönemi
Türk D›fl Politikas›
Atatürk’ün Ölümü
04
05
06
07
p
p
p
p
Tarihten Bir Sayfa
ATATÜRK'ÜN UÇAK FOB‹S‹
General Celal Erikan, ilk cildi 1964 y›l›nda Türkiye ‹fl Banka s› Ya y›nla r›’ndan ç›km›fl olan Komutan Atatürk adl› kita b›n›n önsözünde Atatürk’ün uça k fobisini aç›kla yan
ilginç bir an›dan bahsediyor.
Y›l 1934, Cumhuriyet Ba yram› törenlerindeyiz. Yer, Anka ra’da Ordu Evi. 29 Ekim
gecesi düzenlenen baloya Ira k Ha va Ku vvetleri’ne ba¤l› suba yla r da kat›lm›flt›r. Etraf›nda ha vac›la r olunca Atatürk’ün de ha vac›l›kla ilgili hat›rala r› coflmufl ve bafllam›flt›r anlatma ya: “1910 y›l›nda yd›. Ali R›za Pafla ile birlikte Fransa’da ki Pica rdie manevrala r›na da vet edilmifltik. Manevra sonunda, daha çocukluk ça¤›nda olan uça kla rla gösteriler yap›ld›. Bundan sonra, manevra ya kat›lan ya banc› suba yla rdan isteyenlerin bu uça kla ra bindirilece¤i bildirildi. Ben de hemen uça kla rdan birine do¤ru yöneliyordum ki Ali R›za Pafla bile¤imden tuttu ve :
- Bilmedi¤in afl, ya ka r›n a¤r›t›r ya bafl diye beni uya rd›. Uça¤a, benim yerime bir
baflka ülkeden bir suba y bindi. Bu uça k, ha vada bir dönüfl yapt›ktan sonra düflüp
yere ça k›ld›. Ölümden kurtulmufltum.”
Atatürk’ün uça¤a hiç binmedi¤ini, Sa biha Gökçen; güvenlik nedeni ile hükümetin izin
vermemesini sebep göstererek teyit etmifltir.
‹flte bu flok edici ola y, Atatürk’ün psikolojisi üzerinde derin izler b›ra km›fl ve o
günden sonra, ha vac›l›¤› her f›rsatta teflvik etmifl olma s›na ra¤men bir daha uça¤a
binmemifl,
uzun yurt gezilerinde bile genel likle daha rahat bir va s›ta olan yata k-
l› trenleri tercih etmiflti.
25
Milli Mücadele'nin Haz›rl›k Dönemi
Milli Mücadele’nin
Haz›rl›k Dönemi
u
XX. Yüzy›l Bafllar›nda Osmanl› Devleti
u I. Dünya Savafl›
u Mondros Ateflkes Antlaflmas›
u Milli Mücadele’de Kongreler ve Örgütlenme
u TBMM’nin Aç›lmas› ve Ayaklanmalar
K U fi B A K I fi I
31 Mart
Olay›
M
a
Yö nd
ne ate
tim r
r
çle i
Gü irli¤
B
02
Misak-› Milli
Wilson
‹lkeleri
Kavramlar
s
ke
TB
M
M
efl
At
Ulusal
Kongre
Bu üniteyi inceledi¤imizde;
XX. yüzy›l bafllar›nda Osmanl› Devleti'nin durumunu,
I. Dünya Savafl›'nda Osmanl› Devleti'nin durumunu,
Mondros Ateflkes Antlaflmas›'n›n imzalanmas› ve uygulanmas›n›n sonuçlar›n›,
Kuvay-› Milliye ruhunun oluflumunu,
TBMM'nin aç›l›fl›n›,
Sevr Antlaflmas›'n›n Milli Mücadele sürecini etkilerini
ö¤renece¤iz.
1881’den 1919’a
Mustafa Kemal
p
Milli Mücadele’nin
Haz›rl›k Dönemi
p
01
02
Kurtulufl Savafl›’nda
Cepheler
p
03
OSMANLI DEVLET‹'NDE MEfiRUT‹YET DÖNEM‹
I. Meflrutiyet ‹lan Ediliyor...
Mithat Pafla ve bir grup devlet adam› taraf›ndan haz›rlanan Kanun-i Esasi’nin padiflah taraf›ndan kabul edilmesiyle birlikte 1876 y›l›nda Osmanl› Devleti’nde Meflrutiyet rejimine geçilmifltir.
Bu yenilikte Avrupa tarz› yönetim biçimlerini benimseyen Genç Osmanl›lar grubunun çal›flmalar› etkilidir.
Meflrutiyet’in ilan›n›n ard›ndan seçimler düzenlenmifl, 1877 y›l›nda Osmanl› Meclis-i Mebusan› aç›lm›flt›r. Bu mecliste az›nl›k milletvekili de yer al›yordu. Az›nl›klar,
yönetimde söz sahibi olmalar›na ra¤men yabanc› devletlerin kontrolünde hareket etmeye devam etmifllerdir. Ba¤›ms›zl›k düflüncesinin etkinli¤ini gün geçtikçe art›rmas›, Osmanl› meclisinin düzgün çal›flmas›n› engellemifltir.
Kanun-› Esasi Neler Getirdi?
– Yasama görevi, Ayan Meclisi ve Mebusan Meclisi taraf›ndan üstlenilecektir.
– Ayan Meclisi üyeleri padiflah taraf›ndan, Mebusan Meclisi üyeleri ise dört y›lda
bir yap›lacak olan seçimle halk taraf›ndan belirlenecektir.
– Yürütme görevi Bakanlar Kurulu’na aittir. Bakanlar Kurulu’nun bafl› ise padiflaht›r.
– Kanun teklifi Bakanlar Kurulu taraf›ndan yap›labilir.
– Padiflah›n, Meclis'i kapatma ve sürgün yetkisi vard›r.
– Hükümet, padiflaha hesap vermekle yükümlüdür.
– Özel mülkiyet, e¤itim ve ö¤retim, inanç ve bas›n özgürlükleri anayasal garanti alt›na al›nm›flt›r.
Kanun-› Esasi ile Osmanl› Devleti’nde parlamenter yönetim bafllam›fl, halk padiflah›n yan›nda yönetime kat›larak seçme ve seçilme hakk›n› kullanm›flt›r. Ancak yeni
anayasa padiflah›n yetkilerini k›s›tlamam›fl, Meclis'in yetkilerini ise s›n›rl› tutmufltur.
Osmanl› Mebusan Meclisi
30
Türk ‹nk›lab›
Atatürkçülük ve
Atatürk ‹lkeleri
Atatürk Dönemi
Türk D›fl Politikas›
Atatürk’ün Ölümü
04
05
06
07
p
p
p
p
II. Abdülhamit, 1877–1878 Osmanl› - Rus Savafl›’n› öne sürerek Meclis-i Mebusan’›
kapatm›flt›r. Bu flekilde ilk Meflrutiyet denemesi baflar›s›zl›kla sonuçlanm›fl oluyordu.
II. Meflrutiyet (1908)
II. Abdülhamit, tüm yetkileri elinde toplam›fl ve bask›c› bir politika izlemifltir. Bu durum ‹ttihat ve Terakki Cemiyeti’nin çal›flmalar› ile sona ermifltir.
Ayd›nlar›n ve baz› devlet adamlar›n›n bask›lar›na karfl› koyamayan padiflah,
1908’de ikinci defa Meflrutiyet’i ilan etmifltir. Yeni anayasa ile;
– Padiflah›n yetkileri k›s›tlanm›fl, hükümet Meclis'e karfl› sorumlu hale getirilmifltir.
– Meclise padiflah› tahttan indirme yetkisi verilmifltir.
– Siyasi partiler kurulmufltur.
Bu çalkant›l› dönemde önemli toprak kay›plar› da yaflanm›fl, Bulgaristan ba¤›ms›zl›¤›n› ilan etmifl, Avusturya Bosna – Hersek’i topraklar›na katm›flt›r.
Yönetimde etkinlik sahibi olan ‹ttihat ve Terakki Partisi’nin yönetiminden memnun
olmayan baz› çevreler taraf›ndan ‹stanbul’da isyan (31 Mart Olay›) ç›kar›lm›fl, Selanik’ten gelen Hareket Ordusu bu isyan› bast›rm›flt›r. Yeni rejimi hedef alan bu isyan›n sonucunda II. Abdülhamit tahttan indirilmifltir.
OSMANLI TOPRAK BÜTÜNLÜ⁄ÜNÜ KORUMA REÇETELER‹
F‹K‹R AKIMLARI
Osmanl› Devleti’nin XIX. yüzy›lda da¤›lma tehlikesi ile karfl› karfl›ya kalmas› ve toprak bütünlü¤ünün bir türlü korunamamas›, baz› çözüm aray›fllar›n›n ve fikir ak›mlar›n›n ortaya at›lmas›na yol açm›flt›r. Bu ak›mlar ayd›nlar ve devlet adamlar› taraf›ndan
benimsenmifl, hatta baz›lar› devlet politikalar›n› belirleyecek kadar etkili olmufltur.
Osmanl›c›l›k
II. Mahmut’a ait, "Ben
halk›m›n Müslüman
olanlar›n› camide,
Musevi olanlar›n›
havrada, H›ristiyan
olanlar›n› ise kilisede
tan›mak isterim."
ifadesi, Osmanl›c›l›k
düflüncesini ifade
etmek aç›s›ndan
anlaml›d›r.
Bu düflünce XIX. yüzy›l bafllar›nda özellikle II. Mahmut dönemi ile birlikte güçlenmeye bafllam›flt›r. Osmanl›c› düflünceyi benimseyen çevreler, Osmanl› Devleti’nin
toprak bütünlü¤ünün, halk› din, dil, ›rk fark› gözetilmeksizin eflit hale getirerek korunabilece¤ini savunmufllard›r.
Osmanl›c›l›k, milliyetçili¤in Osmanl› topraklar›nda yaflayan az›nl›klara yönelik
olumsuz etkilerini ortadan kald›rma amac› tafl›m›flt›r. Ba¤›ms›zl›k hareketlerinin nas›l sona erdirilebilece¤i sorusuna karfl›l›k baz› çözümler teklif etmifltir.
Osmanl›c› düflünce Avrupa kültürü ile yetiflmifl Genç Osmanl›lar taraf›ndan flekillendirilmifl, Tanzimat Ferman›’n› takip eden dönemde de etkinli¤ini art›rm›flt›r. Osmanl› topraklar›nda yaflayan farkl› etnik unsurlar›n devlet yönetimine olan ba¤l›l›klar› art›r›lmaya çal›fl›lm›flt›r.
Osmanl›c›l›k düflüncesini benimsemifl ayd›n ve devlet adamlar›n›n çal›flmalar› sonucunda, 1876 y›l›nda Kanun-› Esasi ilan edilmifl, Meclis-i Mebusan aç›larak Meflrutiyet yönetimine geçilmifltir. Osmanl› Devleti s›n›rlar› içinde yaflayan herkes din, ›rk
ve mezhep ayr›m› yap›lmaks›z›n Osmanl› vatandafl› olarak kabul edilmifltir.
31
1881’den 1919’a
Mustafa Kemal
p
01
p
Milli Mücadele’nin
Haz›rl›k Dönemi
02
Kurtulufl Savafl›’nda
Cepheler
p
03
Devlet adamlar›n›n bütün bu gayretleri olumlu sonuç vermemifl, Osmanl›c›l›k ak›m›
az›nl›klar aras›nda kabul görmemifltir. Balkanlardaki ba¤›ms›zl›k isyanlar› sürmüfltür.
Balkanlarda Osmanl› egemenli¤inde yaflayan baz› uluslar›n 1878 – 1879 Osmanl› –
Rus Savafl›’nda aç›kça Ruslar›n yan›nda yer almalar› Osmanl›c›l›k düflüncesini zay›flatm›flt›r. Balkan Türklerinin Balkan Savafllar› sonucunda göçe zorlanmas› ve büyük
ac›lar yaflamalar› bu ak›m›n›n etkinli¤ini yitirmesine ortam haz›rlam›flt›r.
Bat›c›l›k
Bat›c›l›k düflüncesi di¤er ak›mlara göre daha eski say›labilir. Osmanl› Devleti’nin
Avrupa etkisine aç›k hale geldi¤i XVIII. yüzy›lda ortaya ç›km›flt›r. Bu dönemden itibaren gerçeklefltirilen yenilik hareketlerinde görülen Avrupa etkisi sonucunda güç
kazanm›flt›r.
XIX. yüzy›lda Bat›c›l›k ak›m›n› savunanlar, Osmanl› Devleti’nin toprak bütünlü¤ünün Avrupa ülkeleri ve kültürü taklit edilerek yap›lacak yenilik hareketleri ile korunabilece¤ini ileri sürmüfllerdir. Bu çevrelere göre, Avrupa’dan yararlan›larak ça¤dafl
bir yap› oluflturulmal›d›r.
‹slamc›l›k
Halifelik makam›n›n XIX. yüzy›lda siyasi amaçlarla öne ç›kar›lmaya baflland›¤› görülür. ‹slamc›l›k düflüncesini benimseyen çevreler, Osmanl› toprak bütünlü¤ünün,
ancak bütün Müslümanlar›n halife etraf›nda kenetlenmesi ile korunabilece¤ini savunmufltur.
Bu ak›m II. Abdülhamit’in Osmanl› taht›na geçmesiyle birlikte etkinlik kazanm›fl ve
bir devlet politikas› haline getirilmifltir. Bu dönemde özellikle d›fl politikada ‹slamc›l›k düflüncesinin öne ç›kar›ld›¤› görülür.
Araplar›n Osmanl› yönetimine karfl› ba¤›ms›zl›k aray›fl›na girmeleri ve I. Dünya Savafl›’nda ‹ngilizlerle birlikte hareket etmeleri ‹slamc›l›k ak›m›n› baflar›s›z k›lm›flt›r. ‹ttihat Terakki’nin XX. yüzy›l bafllar›nda Osmanl› yönetimini ele geçirmesiyle birlikte
etkinli¤ini kaybetmifltir.
Türkçü düflünce
Türkçülük
Osmanl› toprak
Osmanl› topraklar›nda milliyetçilik ak›m›n› bir düflünce sistemi olarak en son benimseyen topluluk Türklerdir. Bu durumda Türklerin devletin temel yönetici unsuru
olmalar› etkilidir.
bütünlü¤ünü
koruyamam›fl, Milli
Mücadele’de, Yeni
Türk Devleti’nin
kurulmas›nda ve Türk
‹nk›lab›’n›n
gerçekleflmesinde rol
alm›flt›r.
Osmanl› topraklar›nda Türkler aras›nda yay›lmaya bafllayan milliyetçilik düflüncesinin, asl›nda Osmanl›c›l›k ak›m›na tepki olarak geliflti¤i söylenebilir. Az›nl›klara verilen haklar›n yine az›nl›klar taraf›ndan kötüye kullan›lmas› ve Balkan Savafllar›’nda
Balkan Türklerin yaflad›¤› ac›lar Türkçülük ak›m›n› beslemifltir.
Türkçülük, Osmanl› topraklar›n›n dil, ideal, kültür birli¤ine sahip bir millete sahip
olarak korunabilece¤ini savunmufltur. ‹ttihat Terakki Türkçülük ak›m›n› bir devlet
politikas› haline getirmifltir.
u Bat›l›laflma Sona Erdi mi?
EKS +RA
Bat›c› düflünce etkinli¤ini kaybetmemifl, Yeni Türk Devleti’nin kurulmas›nda ve Türk ‹nk›lab›’n›n gerçeklefltirilmesinde rol oynam›flt›r.
32
Türk ‹nk›lab›
Atatürkçülük ve
Atatürk ‹lkeleri
Atatürk Dönemi
Türk D›fl Politikas›
Atatürk’ün Ölümü
04
05
06
07
p
p
p
p
Türkçüler aras›nda tüm Türklerin siyasi bir çat› alt›nda toplanmas›n› (Turanc›l›k) hedefleyenler de yer alm›flt›r.
Adem-i Merkeziyetçilik
Osmanl› toprak bütünlü¤ünün bölgesel kalk›nma sa¤lanarak korunabilece¤ini savunan fikir ak›m›d›r. Bu düflünceyi benimseyen ayd›nlara göre merkezi yönetimin yetkilerinin bir bölümü yerel yönetimlere aktar›lmal› idi.
TRABLUSGARP SAVAfiI (1911 - 1912)
Kuzey Afrika'daki Son Osmanl› Topra¤› Tehlikede
‹talya, siyasi birli¤ini di¤er Avrupal› devletlere göre geç say›labilecek 1871'de sa¤layabilmiflti. Bu gecikme ‹talya’n›n sömürgecilik yar›fl›nda geride kalmas›na yol açm›flt›r. ‹talyanlar, bu durumu telafi etmek için XX. yüzy›l bafllar›nda planlar yapmaya bafllam›fl, Trablusgarp’›n uygun bir sömürge olabilece¤ini düflünmüfllerdir.
Trablusgarp, ‹talya’ya oldukça yak›nd›. ‹talyanlar, bu bölgeyi ele geçirerek ihtiyaçlar› olan hammaddenin bir k›sm›n› ve pazar ihtiyaçlar›n› karfl›lamak istiyorlard›.
Osmanl› Devleti Trablusgarp’› savunacak askeri güçten yoksundu. Kara ordusu yeterli de¤ildi. Ayr›ca M›s›r ‹ngiltere’nin elinde oldu¤undan Trablusgarp ile kara ba¤lant›s› yoktu. Donanma ifle yarayacak durumda de¤ildi.
‹talya, Afrika’da sömürge sahibi olma planlar›ndan, Trablusgarp’› iflgal etme düflüncesinden ‹ngiltere ve Fransa’y› haberdar etmifl ve bu iki devletin onay›n› alm›flt›.
‹talyan yönetimi, Osmanl› Devleti’nin Trablusgarp’› uygarl›k aç›s›ndan geri b›rakt›¤›n› ve bölgede yaflayan ‹talyanlar› korumak istedi¤ini bahane ederek Osmanl› yönetimine bir ültimatom verdi. Bu ültimatomda Trablusgarp’›n ‹talyan yönetimine b›rak›lmas› istenmifltir. Osmanl› Devleti’nin bu iste¤i geri çevirmesi üzerine Eylül
1911’de ‹talya Trablusgarp’› iflgale bafllam›flt›r.
Osmanl› Devleti’nin
en yak›n müttefiki
durumundaki
Almanya,
Trablusgarp’›n iflgali
karfl›s›nda sessiz
kalm›flt›r. Almanlar›n
bu iflgale göz
yummas›nda,
‹talya’n›n ‹ngiltere ve
Fransa’ya karfl› Kuzey
Afrika’da bir denge
oluflturabilece¤i
düflüncesi etkili
olmufltur.
‹talyan iflg
flgalci güçleri Trablusgarp’ta.
33
1881’den 1919’a
Mustafa Kemal
p
Milli Mücadele’nin
Haz›rl›k Dönemi
p
01
02
Kurtulufl Savafl›’nda
Cepheler
p
03
‹flgal, Osmanl› Devleti taraf›ndan protesto edilmifl, ‹talya’dan Trablusgarp’› boflaltmas› istenmifltir. Fakat iflgale karfl› askeri müdahalede bulunulamam›fl, donanman›n
yetersizli¤i ve bölge ile kara ba¤lant›s›n›n olmamas› nedeniyle Trablusgarp’a ordu
gönderilememifltir.
Osmanl› Devleti’nin en yak›n müttefiki durumundaki Almanya, Trablusgarp’›n iflgali karfl›s›nda sessiz kalm›flt›r. Almanlar›n bu iflgale göz
yummas›nda, ‹talya’n›n ‹ngiltere ve Fransa’ya karfl› Kuzey Afrika’da bir denge oluflturabilece¤i düflüncesi etkili olmufltur.
Ancak merkezi yönetim baz› subaylar› gizlice bölgeye
göndererek yerli halk›n teflkilatland›r›lmas›n› ve ‹talyan
iflgaline karfl› direnilmesini sa¤lam›flt›r. Mustafa Kemal
ve Enver Beylerin çabalar› sonucunda ‹talyan güçlerine
karfl› önemli baflar›lar kazan›lm›flt›r. Derne ve Tobruk
gibi yörelerde baflar›l› savunmalar yap›lm›fl, ‹talyan askerlerinin iç bölgelere sokulmas› önlenmifltir.
Trablusgarp’la ilgili bir
propaganda kartpostal›
Yöre halk› taraf›ndan sergilenen bu beklenmedik savunma karfl›s›nda iç bölgelere giremeyen ve yerlilerin
direniflini k›ramayan ‹talyanlar, Osmanl› yönetimini bar›fla zorlamaya çal›flm›fllard›r.
Bunun için, Çanakkale Bo¤az› ablukaya al›nm›fl, Ege’deki On iki ada iflgal edilmifltir.
Trablusgarp Kaybediliyor...
Bu dönemde Balkan uluslar›n›n bir araya gelerek Osmanl› topraklar›na sald›rmalar›
da Osmanl› Devleti’ni oldukça zor durumda b›rakm›flt›r.
‹talyanlara karfl› verilen mücadeleden sonuç al›namamas› üzerine 1912 y›l›nda Ufli
Antlaflmas› imzalanm›flt›r. Bu antlaflma uyar›nca;
Ufli
fli Antlaflm
flmas› imzalan›yor.
34
Türk ‹nk›lab›
Atatürkçülük ve
Atatürk ‹lkeleri
Atatürk Dönemi
Türk D›fl Politikas›
Atatürk’ün Ölümü
04
05
06
07
p
p
p
p
– Trablusgarp’›n ‹talyan topra¤› oldu¤u kabul edilmifltir.
– On iki adan›n yönetimi geçici olarak ‹talya’ya b›rak›lm›flt›r.
– Trablusgarp halk›n›n dini yönden halifeye ba¤l› kalmas› kararlaflt›r›lm›flt›r.
Trablusgarp Savafl› Nelere Yol Açt›?
– Osmanl› Devleti bu savafl sonucunda Kuzey Afrika’daki son toprak parças›n› da
kaybetmifltir.
– On iki adan›n geçici olarak ‹talya’ya b›rak›lmas› Osmanl›lar›n topraklar›n› koruyamad›¤›n› gösterir.
– Trablusgarp halk›n›n halifeye ba¤l›l›¤› sürdürülerek bölge ile olan kültürel ba¤ korunmaya çal›fl›lm›flt›r.
BALKANLAR KAYNAYAN B‹R KAZAN
BALKAN SAVAfiLARI (1912 - 1913)
I. BALKAN SAVAfiI
Osmanl› Devleti’nden ayr›larak ba¤›ms›z hale gelen Balkan uluslar› Osmanl› Devleti’nin Balkanlardaki topraklar›n› ele geçirmeyi hedeflemifllerdir. Bu geliflme Balkan
uluslar›n›n Frans›z ‹htilali ile güçlenen milliyetçilik ak›m›ndan etkilenmelerinin bir
sonucudur.
Bu arada Rusya Balkanlar üzerinde nüfuz sahibi olabilmek ve Bo¤azlar› ele geçirebilmek amac›yla Balkan uluslar›n› Osmanl› Devleti aleyhine k›flk›rt›yordu.
XIX. yüzy›l boyunca Osmanl› toprak bütünlü¤ünü koruma politikas› izleyen ‹ngiltere, XX. yüzy›l bafllar›nda bu politikas›n› terk ederek, Rusya’y› Osmanl› topraklar›na
yönelik bölücü politikalar›nda serbest b›rakm›flt›r.
Osmanl› Devleti’nin Trablusgarp Savafl›’nda ‹talya karfl›s›nda düfltü¤ü zor durum ve
yaflad›¤› baflar›s›zl›k Balkan devletlerini Osmanl› topraklar›na sald›rma konusunda
cesaretlendirmifltir.
Karada¤, 8 Ekim 1912’de Osmanl› Devleti’ne savafl açm›fl, bu devleti bir süre sonra
Yunanistan, Bulgaristan ve S›rbistan izlemifltir. Osmanl› ordusu Balkan devletlerinin
sald›r›lar› karfl›s›nda baflar›s›z olmufl, Balkan topraklar› iflgal alt›na düflmüfltür.
Osmanl› ordusunun I. Balkan Savafl›’nda yaflad›¤› bozgun, komutanlar aras›nda siyasi çekiflme yaflanmas›n›n ve ordunun yeterli donan›m›n›n olmamas›n›n sonucudur.
‹ttihat ve Terakki taraftarlar› 23 Ocak 1913’te, Bakanlar Kurulu toplant›s›n› basarak
Osmanl› sadrazam›n› istifa ettirmifl ve Bab›ali Bask›n› olarak bilinen bu olay sonucunda devlet yönetimi ‹ttihatç›lar›n eline geçmifltir.
Osmanl› Devleti ile Balkan devletleri aras›nda gerçeklefltirilen bar›fl görüflmeleri,
Londra Antlaflmas›’n›n imzalanmas› ile sonuçlanm›flt›r.
EKS +RA
Arnavutlar Ba¤›ms›z Oluyor t
Balkan topraklar›nda Osmanl› egemenli¤inde kalan son topluluk olan Arnavutlar, Balkan Savafl› esnas›nda ba¤›ms›zl›klar›n› ilan etmifllerdir.
35
1881’den 1919’a
Mustafa Kemal
p
01
p
Milli Mücadele’nin
Haz›rl›k Dönemi
02
Kurtulufl Savafl›’nda
Cepheler
p
03
Londra Antlaflmas› ile
– Midye – Enez hatt›n›n bat›s›nda kalan topraklar
Balkan devletlerine b›rak›lm›flt›r.
– Selanik ve Girit Yunanistan’a b›rak›lm›flt›r.
– Do¤u Trakya, Kavala ve Dedea¤aç Bulgaristan’a
verilmifltir.
– Orta ve Kuzey Makedonya S›rbistan’a ba¤lanm›flt›r.
– Ege adalar›n›n gelece¤i ile ilgili karar›n Avrupal›
devletler taraf›ndan verilmesi kararlaflt›r›lm›flt›r.
Bulgarlar Edirne’de
I. Balkan Savafl›
fl›’n› kaybeden Osmanl› askerleri geri çekilirken
I. Balkan Savafl› Nelere Yol Açt›?
– Osmanl› Devleti Balkanlardaki ve Ege Denizi’ndeki etkinli¤ini tamamen kaybetmifltir.
– Belirlenen yeni s›n›rlarla Bulgarlar Osmanl› Devleti’nin bat›daki tek s›n›r komflusu haline gelmifltir.
– Kaybedilen topraklardaki Türklerin bir bölümü Anadolu’ya göç etmeye bafllam›flt›r. Bu göçler Türkçülük ak›m›n›n güçlenmesine ortam haz›rlam›flt›r.
– Balkanlardan Anadolu’ya yönelik olarak gerçekleflen Türk göçleri, toprak kayb›na ra¤men Osmanl› nüfus yo¤unlu¤unu art›rm›flt›r.
– Ordunun siyasete kar›flmas›n›n olumsuz sonuçlara yol açaca¤› anlafl›lm›flt›r.
– I. Balkan Savafl›’ndan en karl› ç›kan devlet Bulgaristan olmufltur. Bu devlet Ege
Denizi’ne k›y›s› olan bir devlet haline gelmifltir.
Balkan Savafl› bafllamadan önce savafl› Osmanl› Devleti’nin kazanmas›ndan çekinen
ve bu nedenle herhangi bir s›n›r de¤iflikli¤ini kabul etmeyeceklerini ilan eden Avrupal› devletler, savafltan Balkan devletlerinin galip ç›kmas› üzerine bu politikalar›n›
de¤ifltirmifllerdir.
36
Türk ‹nk›lab›
Atatürkçülük ve
Atatürk ‹lkeleri
Atatürk Dönemi
Türk D›fl Politikas›
Atatürk’ün Ölümü
04
05
06
07
p
LUK
ARNAVUT
Draç
Korfu
İngiltere'nin 1814-1863
Yunanistan'ın 1863
Eflak
1878
Sofya
1913
1878
1913
1913
1881-1897
YUNANİSTAN
Atina
1878
BULGARİSTAN
1885
Makedonya
1830
Bükreş
NİZ
SIRBİSTAN
DE
a
Zİ
Nİ
KARADAĞ
1878
Do
br
uc
a
y
aç
DE
İTALYA
1880
ROMANYA
Belgrad
Moldovya
RA
lm
Da
TİK
YA
Rİ
AD
Saraybosna
a
any
silv
HIRVATİSTAN
RUSYA
n
Tra
AVUSTURYA MACARİSTAN
BOSNA
HERSEK
p
p
KA
p
Edirne
EGE
DENİZİ
İstanbul
OSMANLI
DEVLETİ
İzmir
Oniki Ada
AKDENİZ
Girit
İtalya'nın 1912
Rodos
Yunanistan'ın 1913
Balkan Savaşları’ndan önce Osmanlı Devleti’nden ayrılan ülkeler
Balkan Savaşları’nın sonunda Osmanlı Devleti’nin kaybettiği yerler
II. BALKAN SAVAfiI (1913)
I. Balkan Savafl›’nda en fazla topra¤› Bulgaristan’›n elde etmesi Yunanistan ve S›rbistan’› endiflelendirmifltir.
Yunanistan ve S›rbistan kendi aralar›nda Bulgaristan karfl›t› bir ittifak yapm›fllard›r.
Bulgaristan’a karfl› savafl ilan eden bu iki devleti k›sa bir süre sonra Karada¤ ve ilk
savafla kat›lmayan Romanya izlemifltir.
Yaflanan bu geliflmeler karfl›s›nda kay›plar›n› telafi etmeyi düflünen Osmanl› ordusu Midye – Enez hatt›n›n bat›s›na geçmifl ve Edirne‘ye kadar olan Balkan topraklar›n› geri alm›flt›r.
Osmanl› birliklerinin Balkanlarda gerçeklefltirdi¤i h›zl› ilerleme Avrupal› devletleri
harekete geçirmifl, Osmanl› ordusu Meriç nehri k›y›s›nda durdurulmufltur.
37
p
Milli Mücadele’nin
Haz›rl›k Dönemi
1881’den 1919’a
Mustafa Kemal
p
01
02
Kurtulufl Savafl›’nda
Cepheler
p
03
Bulgaristan, savafl halinde oldu¤u Balkan devletleri karfl›s›nda yenilerek bar›fl istemifl ve 1913’te Bükrefl Antlaflmas› imzalanm›flt›r.
Bu antlaflmayla, Bulgar topraklar›n›n bir k›sm› Karada¤,
S›rbistan, Romanya ve Yunanistan’a b›rak›lm›flt›r. Bu
geliflme Bulgarlara Balkanlarda elde etti¤i üstünlü¤ü
kaybettirmifltir.
Bu arada Osmanl› Devleti ile Balkan devletleri aras›nda
flu antlaflmalar imzalanm›flt›r:
Yaral› Osmanl›
askerleri ‹stanbul’a
tafl›
fl›n›yor.
‹stanbul Antlaflmas›
Osmanl› Devleti ile Bulgaristan aras›nda 1913 y›l›nda imzalanm›flt›r. Buna göre;
– Meriç s›n›r kabul edilmifltir.
– Edirne ve K›rklareli Osmanl› yönetimine b›rak›lm›flt›r.
– Bulgaristan’da kalan Türklerin mülkiyet haklar› garanti alt›na al›nm›fl, Türkçe e¤itim yapabilme, kendi müftüsünü seçme hakk› tan›nm›flt›r.
Atina Antlaflmas›
Osmanl› Devleti ile Yunanistan aras›nda 1913 y›l›nda imzalanan bu antlaflma ile;
– Yanya, Selanik ve Girit, Yunanistan’a b›rak›lm›flt›r.
– Yunanistan’da kalan Türklerin az›nl›k haklar› garanti alt›na al›nm›flt›r.
– Gökçeada ve Bozcaada d›fl›ndaki Ege adalar› fiilen Yunanl›lara geçmifltir.
Türk az›nl›¤›n›n haklar› meselesi, Balkan devletleri ile Türkiye aras›nda sorun
oluflturmaya devam etmifltir. Bask›larla karfl›laflan Türklerin bir k›sm› zaman
içinde Anadolu’ya göç etmifltir.
‹stanbul Antlaflmas›
‹stanbul Antlaflm
flmas›’yla
Osmanl› Devleti - Bulgaristan
s›n›r› çizilmiflt
fltir.
Osmanl› Devleti ile S›rbistan aras›nda 1914 y›l›nda imzalanm›flt›r. Ortak bir
s›n›r olmamas›na ra¤men, S›rbistan topraklar›nda kalan Türklerin az›nl›k haklar› garanti alt›na al›nmaya çal›fl›lm›flt›r.
BALKAN SAVAfiLARI’NIN SONUÇLARI
– Balkan Savafllar› siyasi istikrar› sa¤lamam›flt›r.
– Siyasi gerginlikler bölgede güç dengelerinin bozulmas›na yol açm›fl, Birinci Dünya Savafl›’na zemin haz›rlayan geliflmeler ortaya ç›km›flt›r.
– Osmanl› ordusunu güçlendirmek amac›yla ‹ttihat Terakki yönetimi taraf›ndan düzenlemeler yap›lm›flt›r.
– Osmanl› Devleti’nin Balkan etkinli¤i sona ermifltir.
– Osmanl›lar›n Balkanlardaki varl›¤› Do¤u Trakya ile s›n›rl› hale gelmifltir.
– Türk az›nl›¤› sorunu ortaya ç›km›flt›r.
38
Türk ‹nk›lab›
Atatürkçülük ve
Atatürk ‹lkeleri
Atatürk Dönemi
Türk D›fl Politikas›
Atatürk’ün Ölümü
04
05
06
07
p
p
p
p
…lme ve
deÛerlendirme
39
p
Milli Mücadele’nin
Haz›rl›k Dönemi
1881’den 1919’a
Mustafa Kemal
p
01
Kurtulufl Savafl›’nda
Cepheler
p
03
02
Birlikte Çözelim
1.
İngiltere, XIX. yüzyıl boyunca izlediği Osmanlı toprak bütünlüğünü koruma politikasından XX. yüzyılda Rusya yararına vazgeçmiştir.
Bu gelişmenin aşağıdakilerden hangisini hızlandırdığı savunulabilir?
A) Osmanlı Devleti'nin ekonomik yapısının güçlenmesini
B) Avrupa kültürünün Osmanlı topraklarında yaygınlaşmasını
C) Osmanlı topraklarının parçalanmasını
D) Osmanlı topraklarında demokrasi düşüncesinin
yaygınlaştırılmasını
E) Avrupa'da Osmanlı topraklarını hedef alan Haçlı ittifaklarının kurulmasını
2.
Trablusgarp'ın İtalyanlar tarafından işgali sırasında
uluslararası alanda Osmanlı Devleti'ne destek verebilecek tek ülke Almanya idi. Ancak Almanlar İtalya'yı İngiltere'nin yanına itmemek için bu işgale göz
yummuşlardır.
Bu bilgiler göz önüne alındığında,
I. Osmanlı Devleti İngiltere'den destek almak zorunda kalmıştır.
II. Almanlar kendi çıkarlarına uygun şekilde hareket etmişlerdir.
III. Osmanlı Devleti siyasi alanda yalnız kalmıştır.
yargılarından hangilerine ulaşılabilir?
A) Yalnız I
D) I ve II
B) Yalnız II
C) Yalnız III
E) II ve III
Çözüm
İngiltere, XIX yüzyılda Osmanlı toprakla bütünlüğünü koruma politikası izlemiştir. Bu politika özellikle
Osmanlı Devleti’nin topraklarını parçalayarak Karadeniz’de ve Boğazlar üzerinde egemenlik kurmak
isteyen Rusya’nın güçlenmesini ve özellikle de Akdeniz’deki İngiliz çıkarlarını korumaya yönelikti.
Rusya’nın Akdeniz’e inmesi İngilizlerin sömürge yollarının tehlike altına girmesi demekti.
İngiltere çoğu zaman bu politika ile XIX. yüzyıl boyunca Rusya’nın saldırıları ile karşılaşan Osmanlı
Devleti’nin yanında yer almıştır.
Ancak XX. yüzyıl başlarında İngiltere’nin bu politikasını terk ettiği ve Rusya’nın baskılarına karşı Osmanlı yönetimine verdiği desteği geri çektiği görülür.
Bu durum Osmanlı yönetiminin Rusya’ya karşı desteksiz kalmasına ve topraklarının parçalanmasının
hızlanmasına yol açmıştır
A B C D E
40
Çözüm
Osmanlı Devleti’nin XIX. yüzyıl sonu ve XX. yüzyıl
başlarında en önemli ve belki de tek güçlü müttefiki
Almanya idi.
Almanya İtalya’nın 1911 yılında Trablusgarp’ı işgaline, bu devletle yaptığı anlaşma uyarınca sessiz kalmıştır. Almanlar bu işgale göz yumarak İtalyanların
Kuzey Afrika’da İngiliz ve Fransızlara karşı bir denge oluşturmasını ve söz konusu devletlerin bölgede
sömürge alanlarını genişletmesini engellemeyi
umuyordu.
Bu durum Almanların ulusal çıkarlarını Osmanlı
Devleti ile olan ilişkilerinden öncelikli görerek, buna
uygun politikalar ürettiklerini ve Osmanlı Devleti’nin
siyasi alanda yalnız kaldığını göstermektedir.
A B C D E
Türk ‹nk›lab›
Atatürkçülük ve
Atatürk ‹lkeleri
Atatürk Dönemi
Türk D›fl Politikas›
Atatürk’ün Ölümü
04
05
06
07
p
3.
p
Meşrutiyet'in Osmanlı Devleti'nde ikinci kez ilanı ile
birlikte İttihat ve Terakki Cemiyeti parti haline gelmiş, ayrıca; Ahrar Fırkası, Hürriyet ve İtilaf Fırkası,
Fedakaran-ı Millet Cemiyeti, İttihad-ı Muhammedi
Fırkası gibi partiler kurulmuştur.
Bu gelişmeler, Osmanlı ülkesinde,
I. çok partili yaşamın gerçekleşmesi,
II. saltanat rejiminin güçlenmesi,
III. farklı siyasi görüşlerin temsil hakkını elde etmesi
sonuçlarından hangilerine yol açmıştır?
A) Yalnız I
D) I ve II
B) Yalnız II
C) Yalnız III
E) I ve III
Çözüm
Meşrutiyet’in 1908 yılında ilan edilmesini izleyen dönemde Kanun-ı Esasi’de yapılan düzenlemelerle ülkede siyasal partilerin kurulmasına izin verilmiştir.
Bu ortamda soruda da isimlerine yer verildiği gibi
bazı siyasi partiler kurulmuştur. Siyasal partilerin
kurulması, ülkede çok partili yaşamın gerçekleşmesine yol açmıştır.
Diğer yandan siyasal partiler halkın farklı siyasal
tercihlerinin temsilinin kolaylaşmasına ve bu farklı
tercihlerin Meclis’e ve ülke yönetimine yansıması
anlamına da gelebilir.
Siyasal partilerin kurulması saltanat yönetiminin
mevcut gücünü artırıcı bir etki yapmamıştır.
A B C D E
p
4.
p
İtalyanlar XX. yüzyıl başlarında Osmanlı yönetimindeki Trablusgarp topraklarını bir hammadde kaynağı ve pazar olarak görüyorlardı.
Bu durumun aşağıdakilerden hangisine yol açtığı söylenebilir?
A) Bölgenin sömürge amaçlı saldırıların hedefi olmasına
B) Trablusgarp üzerindeki Osmanlı otoritesinin
güçlenmesine
C) İngiltere'nin Osmanlı toprak bütünlüğünü korumasına
D) İtalya ile olan ekonomik ilişkilerin yoğunlaşmasına
E) Askeri mücadelelerin uluslararası alanda geri
plana düşmesine
Çözüm
İtalyanlar milli birliklerini 1870 gibi diğer Avrupa devletlerine göre geç sayılabilecek bir tarihte tamamlamış ve bu nedenle de sömürgecilik yarışında geç
kalmıştır.
İtalya bu geç kalmışlığı telafi etmek için coğrafi açıdan kendisine yakın bir bölgede bulunan Trablusgarp’ı ele geçirerek sömürgesi haline getirmeyi ve
hammadde ve pazar ihtiyacını karşılamayı amaçlamıştır.
İtalya bu saldırı öncesinde Osmanlı Devleti’nin
Trablusgarp’ı savunacak yeterli askeri güce sahip
bulunmamasını da dikkate almıştır.
A B C D E
41
1881’den 1919’a
Mustafa Kemal
p
Milli Mücadele’nin
Haz›rl›k Dönemi
p
01
Kurtulufl Savafl›’nda
Cepheler
p
03
02
Ö¤rendiklerimizi Test Edelim
1.
Balkan Savaşları'nın patlak vermesinden bir süre
önce Balkanlardaki Osmanlı ordusunda görev yapan tecrübeli subayların büyük bir kısmı İttihat ve
Terakki yönetimi tarafından terhis edilmişti.
3.
Bu durumun, aşağıdakilerden hangisine ortam
hazırladığı söylenebilir?
Buna göre,
I. dil birliği,
A) Komutanların asker üzerindeki etkinliğinin artmasına
II. din birliği,
III. ekonomik çıkar
B) Avrupa'daki orduların Osmanlı Devleti'ni örnek
almasına
unsurlarının hangilerinden yararlanılmaya çalışıldığı savunulabilir?
C) Osmanlı ordusunda nitelikli asker sıkıntısının
yaşanmasına
A) Yalnız I
D) I ve II
D) Balkan devletleri üzerinde üstünlük sağlanmasına
E) Askeri alanda yapılan yenilik girişimlerinin sona
ermesine
İslamcılık düşüncesini benimsemiş aydınlar ve devlet adamları Osmanlı toprak bütünlüğünü korumak
amacıyla bütün Müslümanların halife etrafında biraraya gelmesi gerektiğini savunmuşlardır.
4.
B) Yalnız II
C) Yalnız III
E) II ve III
Bazı Osmanlı subayları Trablusgarp halkını İtalyan işgaline karşı teşkilatlandırmak için gizlice bölgeye hareket ettiler. Bu subayların çalışmaları sonucunda ancak 20.000 kadar yerli gönüllü savaşçı toparlanabildi.
Bu durum aşağıdakilerin hangisinin göstergesidir?
A) Osmanlı ordusunun güçlü olduğunun
B) Osmanlıların donanmalarını kullandıklarının
C) Bölge halkının halifelik makamını önemsemediklerinin
D) Savunma imkanlarının kısıtlı olduğunun
2.
İttihat ve Terakki yönetimi XX. yüzyıl başlarında yaşlı subayları ordu kadrolarından çıkararak ordunun
subay kadrosunu gençleştirmeye çalışmıştır. Almanya'dan yeni ve o döneme göre gelişmiş silahlar
alınmış, çok sayıda Alman subay getirilmiştir.
Bu girişimlerin, aşağıdakilerden hangisini sağlama amacına yönelik olduğu söylenebilir?
A) Askeri alanda Avrupalı devletlerin etkinliğinin
azaltılmasını
B) Askeri harcamaların azaltılmasını
C) Kapitülasyonların kaldırılmasını
D) Osmanlı ordusunun modernize edilmesini
E) Avrupa tarzında toplumsal düzenlemelere ortam
hazırlanmasını
42
E) Trablusgarp halkının İtalyanları desteklediğinin
5.
Almanlar XX. yüzyıl başlarında Osmanlı padişahının halife sıfatını kullanarak İngiliz ve Fransız sömürgesi durumundaki Müslüman milletleri ayaklandırmayı planlamışlardır.
Buna göre, Almanya'nın bu çabaları sırasında,
I. İslamcılık,
II. Türkçülük,
III. Osmanlıcılık
akımlarının hangilerinden yararlanmaya çalıştığı
söylenebilir?
A) Yalnız I
D) I ve II
B) Yalnız II
C) Yalnız III
E) II ve III
Türk ‹nk›lab›
Atatürkçülük ve
Atatürk ‹lkeleri
Atatürk Dönemi
Türk D›fl Politikas›
Atatürk’ün Ölümü
04
05
06
07
p
p
6.
XX. yüzyıl başında orduda bulunan ittihatçı subaylar ayaklandı ve padişah meşrutiyeti yeniden ilan etmek zorunda kaldı.
Buna göre,
I. Osmanlı Devleti’nde yönetim biçimi değişmiştir.
II. Osmanlı’yı ekonomik çöküntüden kurtarma çabası meşrutiyete ortam hazırlamıştır.
III. Padişahın güç ve etkinliği artmıştır.
yargılarından hangilerine varılamaz?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
7.
C) I ve II
E) I, II ve III
Balkan bunalımına son vermek için 1876’da İstanbul’da Tersane Konferansı düzenlendi. Bu konferansta Osmanlı Devleti’nden; Bulgaristan ve Bosna
Hersek’e bağımsızlık vermesi, Karadağ ve Sırbistan’dan askerlerini çekmesi istenmiştir.
p
p
9.
Kanun-ı Esasi’de "Bakanlar Kurulu padişah tarafından seçilir." maddesi yer alırken, II. Kanun-ı Esasi’de padişahın sadece sadrazam ve şeyhülislamı
seçme hakkı kabul edilmiştir.
Bu gelişmelere bakılarak;
I. II. Kanun-i Esasi padişahın otoritesini sınırlandırmıştır.
II. Milliyetçilik II. Kanun-i Esasi’de etkisini hissettirmiştir.
III. Padişahın hukuki varlığına son verilmiştir.
yargılarından hangilerine ulaşılabilir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
Buna göre;
I. Osmanlı içişlerine karışılmıştır.
II. Osmanlı sınırları genişlemiştir.
III. Osmanlı toprak bütünlüğü tehlikeye girmiştir.
yargılarından hangilerine ulaşılabilir?
A) Yalnız I
B) Yalnız III
D) I ve III
8.
C) I ve II
E) I, II ve III
II. Kanun-ı Esasi’de I. Kanun-i Esasi’den farklı
olarak demokratikleşme, kişi hak ve özgürlüklerinin genişletilmesi yönünde değişiklikler yapıldığına aşağıdakilerden hangisi kanıt olarak gösterilemez?
A) Hükümetin meclise karşı sorumlu hale getirilmesi
B) Padişahın sürgüne gönderebilme yetkisinin sona erdirilmesi
C) Yapılacak antlaşmaların meclis onayından geçmesi
D) Mebusan Meclisi’nin halk tarafından seçilmesi
E) Padişahın meclisi açma kapama yetkisinin sınırlandırılması
10. XIX. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin toprak bütünlüğü-
nü savunan, Kırım Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin
yanında savaş giren İngiltere, Almanya ve İtalya’nın
sömürge yarışına girmelerine bağlı olarak Kıbrıs ve
Mısır’ı işgal etmiştir. Rusların Balkanlar’daki Panslavist yayılmacılığı engellemeye yönelik politikalarını da terketmiştir.
Bu bilgilere dayanarak aşağıdaki yargılardan
hangisine ulaşılamaz?
A) İngiltere ve Rusya’nın Almanya ile Osmanlı topraklarını paylaştığı
B) İngiltere’nin Osmanlı politikasında köklü değişiklikler yaşandığı
C) Avrupa’da devletler arası dengenin bozulmasının İngiliz - Rus ittifakına neden olduğu
D) İtalya ve Almanya’nın sömürgecilik yarışında
yer almalarının Osmanlı’nın yıkılmasını hızlandırdığı
E) Osmanlı Devleti’ne yönelik dış tehditlerin arttığı
C - D I B - D - A I D - D - D I A - A
43
p
Milli Mücadele’nin
Haz›rl›k Dönemi
1881’den 1919’a
Mustafa Kemal
p
01
02
Kurtulufl Savafl›’nda
Cepheler
p
03
B‹R‹NC‹ DÜNYA SAVAfiI N‹Ç‹N ÇIKTI?
a. Genel Nedenler
fl›: ‹ngiltere ve Almanya’n›n bafl›n› çekti¤i büyük devletler birbirleriSilahlanma Yar›fl›
ne karfl› büyük bir silahlanma yar›fl› içine girmifllerdir. Bu durum devletler
aras› siyasi iliflkileri iyice gerginlefltirmifltir.
I. Dünya Savafl›
fl›’nda tank
kullan›lmaya bafll
flland›.
flüncesi: XIX. yüzy›lda güç kazanarak yayg›nlaflan milliyetMilliyetçilik düflü
çilik, çok uluslu toplumsal yap›ya sahip imparatorluklar›n da¤›lmalar›na ortam haz›rlam›flt›r. Bu geliflmeler en fazla Avusturya – Macaristan ve Osmanl› Devleti’ni etkilemifltir. Bu imparatorluklar›n siyasi egemenli¤i alt›nda
yaflayan çok say›da farkl› ulus kendi devletlerini kurmak için harekete geçmifl ve ba¤›ms›z devletler kurulmas›n› amaçlayan isyanlar ç›karm›fllard›r.
Almanya ve ‹talya’n›n siyasi birliklerini kurmalar›, 1830 ve 1848 ihtilallerinin yaflanmas›nda milliyetçili¤in etkisinden bahsedilebilir. Bu arada Avrupal› devletlerin birbirlerine karfl› milliyetçilik düflüncesini y›k›c› bir unsur olarak kullanmaya çal›flt›klar› görülür.
‹ttifak Devletleri
❏ Almanya
❏ Avusturya-Macarist.
❏ Osmanl› Devleti
❏ ‹talya (Bafllang›çta)
❏ Bulgaristan
fl›: (Sömürgeci Politikalar›n H›z Kazanmas›): Sanayi DevHammadde ve Pazar Aray›fl›
rimi, ekonomilerini daha da gelifltiren büyük devletlerin, üretimleri için daha fazla
hammaddeye ihtiyaç duymalar›na yol açm›flt›r. Bu geliflmenin do¤al sonucu da, sahip olunan sömürgeleri koruma ya da yeni sömürgeler edinme giriflimlerinin yaflanmas› idi. Dünya üzerinde verimli sömürge bölgelerinin kalmamas›, büyük devletleri birbirlerinin sömürgelerini ele geçirme çabas›na sokmufltur.
b. Özel Nedenler
‹tilaf Devletleri
❏ ‹ngiltere
❏ Fransa
❏ Rusya
❏ İtalya (Sonradan)
❏ ABD
❏ Japonya
❏ Brezilya
❏ Portekiz
❏ Romanya
❏ Yunanistan
44
‹ngiltere: Mevcut sömürgeci yap›lanmay› de¤ifltirmek isteyen Almanlar›n XIX. yüzy›l
sonlar›ndan bafllayarak büyük bir h›zla silahlanmaya bafllamas›, en büyük sömürgeci devlet durumundaki ‹ngiltere’nin ç›karlar›n› tehlikeye düflürmüfltür. ‹ngilizler, bu
geliflmeler karfl›s›nda konumlar›n› koruyabilmek için baz› karfl› tedbirler alm›fllard›r.
Almanya: XIX. yüzy›l sonlar›nda siyasi birli¤ini kuran Almanya, sanayi üretimi için
ihtiyaç duydu¤u sömürgeleri elde etmek için giriflimler bafllatm›flt›r. Bu arada önemli maden bölgeleri olan Alsas ve Loren bölgeleri 1872 y›l›nda Fransa’dan ele geçirilmifltir.
‹ngiltere’ye karfl› güçlü bir kara ordusu oluflturan Almanya, deniz gücü için de oldukça büyük yat›r›mlar yapm›fllard›r.
Fransa: Sömürgeci di¤er önemli bir güç de Fransa idi. Daha önce Almanya’ya kapt›r›lan Alsas - Loren bölgeleri ile ilgili anlaflmazl›k nedeniyle iki ülke aras›nda siyasi
gerginlik yaflanm›flt›r.
Rusya: Balkanlar ve Bo¤azlar üzerinde etkinlik kurarak s›cak denizlere ulaflmay› hedefleyen Ruslar, Balkanlarda Slav uluslar› k›flk›rtarak Osmanl› topraklar› üzerinde
egemenlik sahibi olmay› planl›yordu. Rusya’n›n Balkan politikalar›ndan rahats›z
olan bir di¤er devlet de Avusturya – Macaristan ‹mparatorlu¤u idi.
Türk ‹nk›lab›
Atatürkçülük ve
Atatürk ‹lkeleri
Atatürk Dönemi
Türk D›fl Politikas›
Atatürk’ün Ölümü
04
05
06
07
p
p
p
p
‹talya: Siyasi birli¤ini XIX. yüzy›l sonlar›nda kurabilen ‹talya da, Almanya
gibi sömürge elde etmekte geç kalan bir baflka devletti. Temel amac› Akdeniz havzas›nda sömürge elde edebilmekti. (‹talya, savafl›n bafl›nda Almanya’n›n yan›nda yer alm›fl, 1915 y›l›nda Avusturya–Macaristan ile yaflad›¤› toprak anlaflmazl›klar› nedeniyle ‹ngiltere’nin taraf›na geçmifltir.)
Avusturya – Macaristan: Avusturya – Macaristan, milliyetçilik düflüncesinin
kendi topraklar›nda yay›lmas› karfl›s›nda toprak bütünlü¤ünü korumakta
zorlanm›flt›r. Bu geliflmenin en önemli k›flk›rt›c›s› olan Rusya’ya karfl› önlem almaya çal›flm›flt›r. Dalmaçya topraklar› nedeniyle ‹talya’yla da anlaflmazl›k yaflayan bu devlet, Almanya ile birlikte hareket etmeye bafllam›flt›r.
Osmanl› Devleti : Osmanl› Devleti, mevcut siyasi gerginlik içinde güçlü
olan grupta yer alarak baz› kazan›mlar elde etmeyi planl›yordu.
Bulgaristan : Balkanlarda daha fazla toprak elde etmeyi planlayan Bulgaristan da, t›pk› Osmanl› Devleti gibi güçlü grubun yan›nda yer almay› ve
kazan›m sa¤lamay› istiyordu.
Savafl Bafll›yor...
Alman imparatoru Wilhelm Kaiser
S›rbistan’a bir ziyaret gerçeklefltiren Avusturya – Macaristan veliaht›n›n
Saraybosna’da bir S›rp milliyetçisi taraf›ndan öldürülmesi, iki ülke aras›ndaki iliflkileri germifl, k›sa bir süre sonra da Avusturya – Macaristan
S›rbistan’a resmen savafl ilan etmifltir. Bu olay Birinci Dünya Savafl›’n›
bafllatan geliflmedir.
Rusya S›rbistan’›n yan›nda yer alm›fl, buna karfl›l›k Almanya’da Avusturya ile birlikte hareket etmifltir. Almanya’n›n ‹ngiltere ve Fransa’ya
savafl ilan etmesiyle birlikte savafl bir anda büyümüfl, Japonya’n›n kat›l›m› ile tam bir dünya savafl›na dönüflmüfltür.
I. Dünya Savafl›
fl›’nda ilk defa
kimyasal silah kullan›ld›.
Japonya, Uzakdo¤u’da bulunan Alman sömürgelerini ele geçirmek için savafla girmifl ve amac›na k›sa süre içinde ulaflm›flt›r.
Osmanl› Yönetiminin Cevap Arad›¤› Soru: "Ne Yapmal›?"
Osmanl› yönetimi savafl›n bafllad›¤› ilk günlerde herhangi bir gruptan yana tav›r koymam›fl, tarafs›z oldu¤unu ilan etmifltir. Bu karar uyar›nca, Bo¤azlar›n kapat›ld›¤› ve
kapitülasyonlar›n tek tarafl› olarak kald›r›ld›¤› ifade edilmifltir. Ancak, kapitülasyonlar›n tek tarafl› olarak kald›r›lmas› karar› Avrupal› devletler taraf›ndan tepki ile karfl›lanm›flt›r.
Savafltan önce ‹ngiltere ve Frans›zlarla görüflmeler yapan Osmanl› devlet adamlar›,
bu devletlerin Osmanl› Devleti’ni kendi gruplar›nda görmek istemediklerini fark etmifllerdir. Bu durum ve Alman ordusunun savafl bafl›nda kazand›¤› baflar›lar, Osmanl› devlet adamlar› aras›nda Almanya yanl›lar›n›n daha da güçlenmesine yol açm›flt›r.
‹ngiltere ve Fransa’n›n Osmanl› Devleti’ni ‹ttifak grubuna almak istememelerinin temel nedeni, Osmanl› topraklar›n› parçalamak isteyen Rusya’y› kendi yanlar›nda tutmak için istemeleridir. Bu arada Osmanl› Devleti’nin ‹ttifak grubunda yer almas›na
da karfl› ç›k›yor ve tarafs›z kalmas›n› istiyorlard›.
Osmanl› Devleti’nin
I.Dünya Savafl›'nda
Savaflt›¤› Cepheler
❏ Kafkas
❏ Çanakkale
❏ Kanal
❏ Irak
❏ Suriye ve Filistin
❏ Hicaz ve Yemen
❏ Makedonya
❏ Galiçya
❏ Romanya
45
1881’den 1919’a
Mustafa Kemal
p
01
p
Milli Mücadele’nin
Haz›rl›k Dönemi
Kurtulufl Savafl›’nda
Cepheler
02
p
03
Almanlar, Osmanl› Devleti’nin kendi yanlar›nda savafla girmesi büyük çaba harc›yorlard›.
Almanya, Osmanl› Devleti’ni kendi yan›na çekerek flunlar› amaçl›yordu :
– Yeni cepheler aç›lmas›n› sa¤layarak kendi askeri yükünü hafifletmek,
– Halifenin ‹slam dünyas›ndaki nüfuzundan yararlanarak ‹ngiltere ve Fransa’n›n sömürgesi durumundaki Müslüman topluluklar› ayakland›rmak,
– ‹ngiltere’nin Hint sömürge yolunu ele geçirmek,
– Osmanl› insan gücünden ve bu devletin topraklar›nda yer
alan hammadde kaynaklar›ndan yararlanmak,
‹ttifak Devletleri
yöneticileri
– Osmanl› Devleti’nin co¤rafi konumunu ve bo¤azlar› kullanmak
Osmanl› Devleti'nin Almanya’n›n Yan›nda Savafla Girmesinde Neler Etkili?
– Daha önce kaybedilen topraklar›n bir k›sm›n›n geri al›nmak istenmesi,
– Almanya’n›n savafl› kazanaca¤›na inan›lmas›,
– Devlet adamlar› ve ordu içinde Almanya taraftar› çevrelerin giderek artmas›,
– Devletin uluslararas› siyasi yaln›zl›ktan kurtar›lmak istenmesi,
– Almanya’n›n deste¤iyle ordunun modernize edilmek istenmesi
Osmanl› yönetimi, Çanakkale Bo¤az› önlerine gelen iki Alman savafl gemisini sat›n
alarak donanmas›na katt›¤›n› ilan etmifl, iki devlet aras›nda yap›lan antlaflma gere¤ince, Karadeniz’e aç›lan bu iki gemi Rus limanlar›n› topa tutmufltur. Bu olay üzerine Rusya, Osmanl› Devleti’ne savafl ilan etmifltir.
Osmanl› Devleti Savafla Kat›ld›, Ya Sonra?
– Yeni cepheler aç›lm›fl, savafl daha genifl bir alana yay›lm›flt›r.
– Savafl ‹tilaf Devletleri için daha güç hale gelmifl ve uzam›flt›r.
– Halife taraf›ndan cihad ilan edilmifltir.
– ‹ngiltere K›br›s’› topraklar›na katt›¤›n› ilan etmifltir.
Halife’nin cihad ilan›n›n
halka okunmas›
46
Halifenin ilan etti¤i cihad beklenen etkiyi göstermemifltir.
Müslüman toplumlardan önemli bir yard›m al›namam›flt›r.
Bunda, cihad öncesinde bu ifl için haz›rl›k yap›lmamas› ve Müslümanlar›n sömürge
durumunda bulunmas› rol oynam›flt›r.
Türk ‹nk›lab›
Atatürkçülük ve
Atatürk ‹lkeleri
Atatürk Dönemi
Türk D›fl Politikas›
Atatürk’ün Ölümü
04
05
06
07
p
p
p
p
Osmanl› Devleti’nin Savaflt›¤› Cepheler
S›n›rS›n›r
D›fl›d›fl›
Cepheler
S›n›r ‹çi Cepheler
Kafkas Cephesi
Galiçya
Çanakkale Cephesi
Romanya
Kanal Cephesi
Makedonya
Suriye ve Filistin Cephesi
Asker Sayıları
Ülkeler
Rusya
Hicaz - Yemen Cephesi
Fransa
Irak Cephesi
İngiltere
İtalya
S›n›r ‹çi Cepheler
ABD
a. Kafkas Cephesi
Güneyden Rusya'ya sald›rmak, Bakü petrollerini kontrol alt›na almak, Orta Asya ile
irtibat kurmak gibi hedeflere yönelik olarak aç›lm›flt›r. Cepheye yönlendirilen askeri birlikler elveriflsiz iklim flartlar›, ordunun yeterli teçhizata sahip olmamas› nedeniyle büyük bir kay›p vermifltir. 100.000 kiflilik askeri gücün büyük k›sm› hayat›n›
kaybetmifltir.
Japonya
Romanya
Sırbistan
Belçika
Yunanistan
Portekiz
Karadağ
Toplam
Almanya
Avust.-Mac.
Osmanlı D.
Bulgaristan
Toplam
1914-1918
12,000,000
8,410,000
8,905,000
5,615,000
4,355,000
800,000
750,000
707,000
267,000
230,000
100,000
50,000
42,189,000
11,000,000
7,800,000
2,850,000
1,200,000
22,850,000
Kafkas Cephesi
Direnifl görmeyen Ruslar, Do¤u Anadolu’ya girmifl, 1916’da Bitlis, Mufl, Van, Trabzon, Erzurum ve Erzincan’a kadar olan topraklar› iflgal etmifllerdir. Bu geliflmeler esnas›nda Rus birliklerine yard›m eden ve bölgede yapt›klar› taflk›nl›klarla huzursuzluk ç›karan
Ermenilerin Do¤u Anadolu’dan Suriye’ye sürgün edilmesi karar›
al›nm›flt›r.
Bölgede yaflanan toprak kay›plar›n›n bir k›sm› Mustafa Kemal Pafla’n›n çabalar› ile telafi edilmifltir. Ruslar, 1917’de savafltan çekilerek iflgal ettikleri topraklar› boflaltma karar› alm›fl, Osmanl›
Devleti ile 3 Mart 1918’de imzalad›¤› Brest Litovsk Antlaflmas› ile
bu karar› gerçeklefltirmifltir.
Kafkas Cephesi’nde
donarak fle
flehit olmufl
Osmanl› askerleri
47
p
Milli Mücadele’nin
Haz›rl›k Dönemi
1881’den 1919’a
Mustafa Kemal
p
01
Kurtulufl Savafl›’nda
Cepheler
02
p
03
b. Kanal Cephesi
Almanya’n›n iste¤i üzerine Süveyfl Kanal› ele geçirilmeye çal›fl›lm›flt›r. Bu flekilde ‹ngiltere'nin elinde tuttu¤u Hint sömürgelerine giden yol bloke edilmek isteniyordu.
Ocak 1915’te kanala yönelik olarak düzenlenen harekatlar, Araplar›n ‹ngilizlerin yan›nda yer almas› ve Almanya’dan yeterince yard›m elde edilememesi nedeniyle baflar›l› olmam›flt›r.
c. Çanakkale Cephesi
Çanakkale Cephesi Niçin Aç›ld›?
– Siyasi anlamda büyük iç kar›fl›kl›klarla bo¤uflan Rusya’ya Bo¤azlar üzerinden silah ve yard›m ulaflt›r›lmak isteniyordu.
– Tarafs›z Balkan devletlerinin ‹tilaf grubunda savafla girmesi sa¤lanmak isteniyordu.
– ‹stanbul ele geçirilmek ve böylece Osmanl› Devleti savafl d›fl›
b›rak›lmak isteniyordu.
‹tilaf donanmas›, fiubat 1915’te Çanakkale Bo¤az›’n› do¤rudan
geçmeye çal›flm›fl, fakat karfl›laflt›klar› direnifl nedeniyle geri çekilmifllerdir. Denizden geçemeyeceklerini anlayan ‹tilaf Devletleri,
bu kez karaya asker ç›kararak bo¤az›n iki taraf›nda bulunan top
bataryalar›n› imha etmeyi planlam›fllard›r.
Çanakkale Cephesi’nde
Anzaklar
Burada da Osmanl› ordusunun direnifli ile karfl›laflan ‹tilaf kuvvetleri, büyük kay›plar vererek bölgeyi terk etmek zorunda kalm›fllard›r.
Çanakkale Savafl› Nelere Yol Açt›?
– ‹ngiliz ve Frans›z gemilerinden oluflan güçlü ‹tilaf
donanmas›n›n yenilebilece¤i kan›tlanm›flt›r.
– ‹tilaf Devletleri'nin Rusya’ya yard›m ulaflt›r›lmas›
engellenmifltir.
– Birinci Dünya Savafl›’n›n uzamas› ve ‹tilaf devletlerinin önemli kay›plar vermeleri sa¤lanm›flt›r.
– Mustafa Kemal, bu cephede verdi¤i mücadeleler
ve kazand›¤› baflar›larla tan›nm›flt›r.
Çanakkale Savafl›
fl›’nda
kaz›lan siperler
– Bulgaristan, ‹ttifak grubunun yan›nda savafla girmifltir.
– Her iki taraftan toplam 400.000’e yak›n insan hayat›n› kaybetmifltir.
d. Suriye - Filistin Cephesi
Osmanl› birliklerinin Kanal harekat›nda yaflad›¤› baflar›s›zl›¤›n ard›ndan kuzeye
do¤ru ilerleyen ‹ngilizler, Kudüs dahil olmak üzere Filistin topraklar›n› iflgal etmifllerdir.
48
Türk ‹nk›lab›
Atatürkçülük ve
Atatürk ‹lkeleri
Atatürk Dönemi
Türk D›fl Politikas›
Atatürk’ün Ölümü
04
05
06
07
p
p
p
p
Osmanl› ordusu Suriye topraklar›nda savunma hatt› oluflturmufl ve Y›ld›r›m Ordular› Grup Komutanl›¤› kurulmufltur. Cephe komutanl›¤›na Alman General Liman Von
Sanders getirilmifltir. Mustafa Kemal de bu cephede görev yapm›flt›r. ‹ngiliz birliklerinin sald›r›s› savunma hatt›n›n parçalanmas›na yol açm›fl, Osmanl› ordusu Mustafa
Kemal taraf›ndan geri çekilmifltir.
e. Hicaz – Yemen Cephesi
Araplar›n isyan etmesi Hicaz’da bulunan Osmanl› birliklerini zor durumda b›rakm›fl,
bu nedenle iflgalci ‹tilaf Devletleri'nin yan›nda Araplarla da mücadele edilmek zorunda kal›nm›flt›r. Direniflte baflar›l› olamayan Osmanl› askerleri kutsal yerleri terk
etmifllerdir. ‹ngilizler taraf›ndan Yemen’e asker ç›kar›lmas› ile bölgedeki Osmanl›
varl›¤› sona ermifltir.
Irak Cephesi’nde Osmanl› Devleti’ne karfl›
fl› mücadele eden Hintli askerler
f. Irak Cephesi
Basra Körfezi üzerinden karaya asker ç›kararak Irak’ta bulunan petrol yataklar›n› ele
geçirmek isteyen ‹ngiltere, ayn› zamanda Osmanl›lar›n do¤u ile ba¤lant›s›n› da kesmeyi planl›yordu.
Kutü’l Amara bölgesinde ‹ngiliz kuvvetleri karfl›s›nda baflar› kazan›lm›fl, fakat bölgede say›lar› art›r›lan ‹ngiliz güçlerine karfl› daha fazla direnilememifltir.
Osmanl›lar›n Irak cephesinde yenilgiye u¤ramas› üzerine ilerleyen ‹ngilizler, Ba¤dat’› iflgal ederek Musul’a kadar olan bölgeyi kontrol alt›na alm›fllard›r.
EKS +RA
fla
Enver Pafla
(1881-1922)
1880’de ‹stanbul’da s›radan
bir memurun o¤lu olarak dünyaya geldi.
1908’de y›ld›z› parlayan Enver’in h›zl› yükselifli 1913’te
Yarbayl›ktan Albayl›¤a ve Generalli¤e yükselmesi ile bafllar.
Harbiye Naz›r› oldu. Genelkurmay Baflkanl›¤›’ndan bir
süre sonra Baflkumandan Vekilli¤i yetkilerini de elinde toplad›. Naciye Sultanla evlenip,
padiflaha damat oldu.
Osmanl› Devleti’nin I. Dünya
Savafl›’na kat›lmas›nda bafl aktördü. Kafkas Cephesi’nde yaflanan büyük facia ve Kanal
harekatlar›nda yaflanan baflar›s›zl›klarda rolü büyüktür.
Mondros’un imzalanmas›n›n
ard›ndan Kas›m 1918’de bir
Alman denizalt›s› ile ülkeyi
terk etti. 1922 y›l›n›n 4 A¤ustosu’na kadar yurt d›fl›nda çal›flmalar›n› sürdürdü.
Orta Asya’da Türk topraklar›n›n Rus iflgali alt›na düflmesini
önlemek için Basmac›lar hareketine kat›ld›. Ruslarla gerçekleflen çat›flmalar s›ras›nda öldürüldü¤ünde 42 yafl›ndayd›.
Osmanl›lar ve I. Dünya Savafl›
Irak, Suriye - Filistin ve Hicaz - Yemen cephelerinde Arap isyanlar› ile karfl›lafl›lmas› ve Araplar›n iflgalci güçlerle birlikte hareket etmeleri ‹slamc›l›k düflüncesinin ve ümmetçilik anlay›fl›n›n geçerlili¤ini yitirmesine yol
açm›flt›r.
49
1881’den 1919’a
Mustafa Kemal
p
01
Ticari Gemi Kayıpları
Ülke
İngiltere
Norveç
İtalya
Tonaj
9.055.000
1.172.000
862.000
Fransa
531.000
ABD
531.000
Yunanistan
415.000
Japonya
270.000
İsveç
264.000
Danimarka
245.000
İspanya
238.000
Hollanda
229.000
Belçika
Brezilya
TOPLAM
105.000
31.000
13.948.000
Savaş Gemisi Kayıpları
Rusya
Ülke
Fransa
İngiltere
İtalya
ABD
Japonya
Almanya
Avusturya-Mac.
Osmanlı Devleti
Toplam
43
41
174
29
7
8
339
20
15
p
Milli Mücadele’nin
Haz›rl›k Dönemi
02
Kurtulufl Savafl›’nda
Cepheler
p
03
S›n›r D›fl›ndaki Cepheler
Makedonya, Romanya ve Galiçya Cepheleri
Balkanlarda aç›lan bu cephelere, Bulgaristan ve Avusturya – Macaristan’a destek
için Osmanl› Devleti taraf›ndan asker gönderilmifltir. Rusya’n›n savafltan çekilmesi
ile kapanan bu cephelerde Rus, S›rp, Romen askerleri ile mücadele edilmifltir.
‹tilaf Devletleri Aralar›nda Gizli Antlaflmalar ‹mzal›yor...
‹tilaf Devletleri daha Birinci Dünya Savafl› sürerken Osmanl› topraklar›n› kendi aralar›nda paylaflmay› tasarlam›fl, bu amaçla baz› gizli antlaflmalar imzalam›fllard›r. Bu
antlaflmalar, daha sonra Rusya taraf›ndan aç›klanm›flt›r. Bu antlaflmalar›n imzalanmas›nda flu faktörler etkili olmufltur:
– Baz› ‹tilaf grubu üyelerinin savafla devam›n› sa¤lamak,
– Toprak paylafl›m›nda yaflanabilecek anlaflmazl›klar› önlemek
Bo¤azlar Antlaflmas› (1915)
‹ngiltere, Fransa ve Rusya aras›nda imzalanm›flt›r. Bu antlaflma ile Bo¤azlar ve çevresi Rusya’ya b›rak›l›yordu.
Londra Antlaflmas› (1915)
‹ngiltere, Fransa, Rusya ve ‹talya aras›nda imzalanan bu antlaflma ile ‹talya’ya Antalya çevresi ve On iki ada b›rak›lm›flt›r.
Sykes – Picot Antlaflmas› (1916)
‹ngiltere ile Fransa aras›nda imzalanan bu antlaflma ile Adana, Suriye ve Lübnan bölgeleri Fransa’ya, Irak bölgesi ise ‹ngiltere’ye b›rak›lm›flt›r.
Mc Mahon Antlaflmas› (1916)
‹ngiltere ile Hicaz Emiri fierif Hüseyin aras›nda imzalanm›flt›r. Bu antlaflma ile fierif
Hüseyin liderli¤inde bir Arap krall›¤›n›n kurulmas› kararlaflt›r›lm›flt›r.
Petrograd Protokolü (1916)
‹ngiltere, Fransa ve Rusya aras›nda imzalanm›flt›r. Bu antlaflmada var›lan karar gere¤ince Rusya’ya bo¤azlar›n yan›nda Do¤u Karadeniz bölgesi, Erzurum ve Van b›rak›l›yordu.
St. Jean de Maurienne Antlaflmas› (1917)
‹talya’n›n, Rusya b›rak›lacak topraklara itiraz etmesi üzerine, bu devlete Ayd›n, ‹zmir, Konya, Antalya bölgeleri b›rak›lm›flt›r.
Birinci Dünya Savafl› S›ras›nda Neler Yafland›?
Savafl›n bafl›nda Almanya’n›n yan›nda yer alan ‹talya, Avusturya – Macaristan ile yaflad›¤› anlaflmazl›k nedeniyle ‹tilaf grubuna geçmifltir.
‹talya, savafla ‹tilaf grubunda kat›lmas›na karfl›n, bu gruba savafl boyunca önemli bir
katk› sa¤layamam›flt›r. Sadece, Avusturya ile savafla tutuflarak yeni bir cephe açt›rm›fl ve dolay›s›yla Avusturya'n›n di¤er cephelerdeki durumunu bir miktar zay›flatm›flt›r.
50
Türk ‹nk›lab›
Atatürkçülük ve
Atatürk ‹lkeleri
Atatürk Dönemi
Türk D›fl Politikas›
Atatürk’ün Ölümü
04
05
06
07
p
p
p
p
Bulgaristan kaybetti¤i Balkan topraklar›n› geri almak istemifl, bu amaçla Almanya’n›n yan›nda yer almaya karar vermifltir. Rusya ile anlaflmazl›k içinde olmas› ve
Çanakkale Savafl›’nda ‹tilaf Devletleri'nin yenilgiye u¤ramas› Bulgaristan’›n Almanya yan›nda savafla kat›lmas›na yol açm›flt›r.
Bulgaristan’›n savafla kat›lmas›, Osmanl› Devleti ile Almanya aras›nda kara ba¤lant›s› kurulmas›n› sa¤lam›fl, ‹ttifak Devletlerin'in durumu biraz daha güçlenmifltir.
Romanya, co¤rafi konumu itibariyle önemli bir devletti. Avusturya ve Bulgaristan’la
yaflad›¤› toprak anlaflmazl›¤› nedeniyle 1916'da ‹tilâf Devletleri ile ittifak antlaflmas› imzalad› ve bu grubun yan›nda savafla kat›ld›. Bu antlaflmaya göre; Savafl sonunda Transilvanya, Bukovina ve Banat bölgeleri Romanya'ya verilecekti.
fla Kat›lma Karar› Al›yor...
A.B.D’nin Savafla
Savafl›n bafl›nda tarafs›z kalaca¤›n› ifade eden A.B.D gizlice ‹ngiltere’ye silah sat›yordu. Bu durum Almanya’n›n tepkisine yol açm›fl, Alman donanmas› silah tafl›d›¤›n›
iddia etti¤i Amerikan ticaret gemilerini bat›rmaya bafllam›flt›r. A.B.D Nisan 1917’de
Almanya’ya savafl ilan etmifltir. Savafl ilan›nda Almanya’n›n Meksika’y› A.B.D’ye
karfl› k›flk›rtmas› da etkilidir.
A.B.D’nin savafla girmesi, ‹tilaf grubunda Rusya’n›n bofllu¤unu doldurmufl, savafl›n
sonucu üzerinde etkili olmufltur.
Yunanistan Haziran 1917’de ‹tilaf Devletleri yan›nda savafla kat›lm›flt›r. Bu geliflme Balkanlarda siyasi dengeleri bozmufl, Bulgaristan’›n aleyhine bir durum ortaya ç›karm›flt›r.
W‹LSON ‹LKELER‹
A.B.D Baflkan› Woodrow Wilson, 8 Ocak 1918'de yay›nlad›¤› bir bildiri ile, savafl sonras› için baz› teklifler ortaya atm›flt›r. “Wilson ‹lkeleri”
olarak bilinen bu bildiri uluslar aras› kamuoyunda destek bulmufltur. Bu
ilkeler, ‹ngiltere ve Fransa’n›n ç›karlar› ile ters düflüyordu. Ancak bu iki
devlet A.B.D’nin deste¤inin sürmesi için söz konusu ilkelere aç›kça bir
karfl› politika izlememifllerdir.
Wilson ‹lkeleri’nin Baz› Maddeleri
– Galip gelen devletler yenilen devletlerden toprak ve savafl tazminat›
almayacaklard›r.
– Türk Bo¤azlar› bütün ticaret gemilerine aç›k tutulacakt›r.
– Türklerin ço¤unluk oldu¤u Osmanl› topraklar›nda Türk egemenli¤i tan›nacak, az›nl›klar›n daha yo¤un oldu¤u bölgelerde ise bu uluslara
kendi geleceklerini belirleme hakk› verilecektir.
– Cemiyet-i Akvam (Milletler Cemiyeti) kurulacakt›r.
– Gizli diplomasiye son verilecektir.
– Alsas ve Loren bölgeleri Fransa’ya b›rak›lacakt›r.
– Silahlanma yar›fl› sona erdirilecektir.
– S›rbistan, Romanya, Karada¤’›n s›n›rlar› yeniden çizilecek ve Polonya
ba¤›ms›z olacakt›r.
A.B.D Baflk
flkan› Woodrow Wilson
Wilson ‹lkeleri, Osmanl› topraklar›n› milliyetçilik esas›na göre parçalamay› öngören
51
1881’den 1919’a
Mustafa Kemal
p
Milli Mücadele’nin
Haz›rl›k Dönemi
p
01
Savaşın Maliyeti (1914-1918)
İtilaf Devl.
$
ABD
22,625,253,000
Fransa
24,265,583,000
İngiltere
Rusya
İtalya
Belçika
Romanya
Japonya
Sırbistan
Yunanistan
Kanada
Avustralya
Yeni Zelanda
Hindistan
Güney Afrika
İng. Sömürge
Diğerleri
35,334,012,000
22,293,950,000
12,413,998,000
1,154,468,000
1,600,000,000
40,000,000
399,400,000
270,000,000
1,665,576,000
1,423,208,000
378,750,000
601,279,000
37,775,000,000
Osmanlı Dev.
Bulgaristan
Toplam
Savafl Sona Eriyor...
A.B.D’nin savafla kat›lmas›, savafl›n seyrini de¤ifltirmifl, Almanya ve müttefikleri yenilerek geri çekilmeye bafllam›fllard›r. Savafl›n a¤›r faturas›, savaflan devletlerin halklar› üzerinde büyük y›k›m meydana getiriyordu.
1918 y›l› geldi¤inde savafl›n getirdi¤i olumsuzluklar ve bar›fl arzusu had safhaya vard›. Almanya ve Avusturya-Macaristan’da yer yer savafl karfl›t› ayaklanmalar görülmeye baflland›.
Geliflmeler, ‹ttifak Devletleri için yolun sonuna gelindi¤ini gösteriyordu. Ateflkes isteyen ilk devlet Bulgaristan oldu. Bulgarlar 29 Eylül 1918’de, Avusturya 3 Kas›m
1918'de, Osmanl› Devleti 30 Ekim 1918'de, Almanya ise 11 Kas›m 1918’de savafltan çekilmifltir.
$
20,622,960,000
1,430,000,000
815,200,000
60,643,160,000
Paris Bar›fl Konfrerans› delegeleri
PAR‹S BARIfi KONFERANSI (‹tilaf Devletleri ‹çin Karar Zaman›)
Ateflkesler ile savafl›n askeri aflamas›n›n sona ermesinin ard›ndan;
– ‹mzalanacak olan bar›fl antlaflmalar›n›n taslaklar›n›n belirlenmesi,
– ‹tilaf Devletleri aras›ndaki anlaflmazl›k konular›n›n görüflülmesi,
– Sömürgelerin paylafl›labilmesi,
– Avrupa’da s›n›rlar›n yeniden belirlenebilmesi
52
03
Wilson ‹lkeleri’ni kabul edeceklerini ilan eden ‹ngiltere ve Fransa, bar›fl antlaflmalar›nda bu ilkeleri göz ard› etmifllerdir. ‹ngiltere ve Fransa taraf›ndan ortaya at›lan
manda (himaye) düflüncesi Wilson ‹lkeleri’ni etkisiz hale getirilmesi amac›n› tafl›r.
500,000,000
Almanya
p
hükümlere sahip idi. Bu durum Osmanl› topraklar›nda yaflayan baz› az›nl›klar› ba¤›ms›zl›k için cesaretlendirmifltir. Yenilen devletlerin lehine hükümler içermesi nedeniyle savafl›n sona ermesini h›zland›rm›flt›r.
125,000,000
125,690,477,000
Avust.-Mac
02
300,000,000
Toplam
İttifak Devl.
Kurtulufl Savafl›’nda
Cepheler
Türk ‹nk›lab›
Atatürkçülük ve
Atatürk ‹lkeleri
Atatürk Dönemi
Türk D›fl Politikas›
Atatürk’ün Ölümü
04
05
06
07
p
p
p
p
amaçlar› ile 18 Ocak 1919’da Paris’te bir bar›fl konferans› düzenlendi. Bu konferans
sonucunda ‹tilaf Devletleri aras›ndaki sorunlar tam olarak çözümlenememifltir. Konferansta Cemiyet-i Akvam’›n kurulmas›na karar verilmifltir.
Konferansa Araplar ve Ermeniler de ça¤r›lm›fl ve bu flekilde Ermeni sorunu uluslararas› alana tafl›nm›flt›r.
Gizli antlaflmalarla ‹talya’ya b›rak›lmas› kararlaflt›r›lan ‹zmir ve çevresi Yunanistan’a
verilmifltir. ‹talya’n›n güçlenmesinin istenmemesi bu kararda etkili olmufltur. Bu geliflme ‹tilaf devletleri aras›ndaki görüfl ayr›l›klar›n› daha da art›rm›fl, ‹talya ‹ngiltere’ye
tav›r alm›flt›r.
‹zmir ve çevresi Yunanl›lara b›rak›l›rken, “bölgede Rumlar›n ço¤unlukta oldu¤u ve
Türklerin Rumlar› katletti¤i” tezleri kullan›lm›flt›r.
SAVAfi SONUNDA ‹MZALANAN BARIfi ANTLAfiMALARI
Versay Antlaflmas›
‹tilaf Devletlerinin Almanya ile 28 Haziran 1919’da imzalad›¤› bir antlaflmad›r. Bu
antlaflma uyar›nca;
– Alman topraklar›n›n bir bölümü Polonya, Çekoslovakya, Danimarka’ya
b›rak›lacak, Almanya, Belçika’n›n ba¤›ms›zl›¤›n› tan›yacakt›.
– Alsas ve Loren bölgeleri Fransa’ya b›rak›lacakt›.
– Alman sömürgeleri ‹tilaf Devletleri'ne
b›rak›lacakt›.
– Alman ordusunun asker say›s› s›n›rland›r›lacak ve silahlanmaya son verilecekti.
Savafl sonras›nda bar›fl görüflm
flmeleri
– Almanlar, savafl tazminat› ödeyecekti.
Versay Antlaflmas› Avrupa’da siyasi istikrar› sa¤layamam›fl, ‹kinci Dünya Savafl›’na
ortam haz›rlam›flt›r.
St. Germain Antlaflmas›
Avusturya ile ‹tilaf Devletleri aras›nda 10 Eylül 1919 tarinde imzalanm›flt›r. Bu antlaflma uyar›nca;
– Avusturya ve Macaristan iki devlet olacakt›.
– Avusturya topraklar›n›n bir bölümü yeni kurulan baz› devletlere b›rak›lacakt›.
– Avusturya ordusunun asker say›s› s›n›rland›racakt›.
– Avusturya ‹tilaf Devletleri'ne savafl tazminat› ödeyecekti.
– Avusturya Almanya ile ittifak yapmayacakt›.
Nöyyi Antlaflmas›
Bulgaristan ile ‹tilaf Devletleri aras›nda 27 Kas›m 1919 tarihinde imzalanm›flt›r. Bu
antlaflma uyar›nca;
53
1881’den 1919’a
Mustafa Kemal
p
Milli Mücadele’nin
Haz›rl›k Dönemi
p
01
Kurtulufl Savafl›’nda
Cepheler
02
p
03
– Bulgarlar, topraklar›n›n bir bölümünü Romanya, Bulgaristan ve Yunanistan’a verecekti.
– Bulgar ordusunun asker say›s› s›n›rland›r›lacakt›.
– Bulgarlar, ‹tilaf Devletleri'ne savafl tazminat› ödeyecekti.
Trianon Antlaflmas›
Macaristan ile ‹tilaf Devletleri aras›nda 4 Haziran 1920 tarihinde imzalanm›flt›r. Bu antlaflma
uyar›nca;
I. Dünya Savafl›
fl› Almanya’da
1 Milyar Markl›k banknot
bas›lmas›na yol açacak kadar
büyük bir ekonomik krize
yol açm›flt
flt›r.
– Macaristan, topraklar›n›n bir bölümünü Yugoslavya, Çekoslovakya ve Romanya’ya verecekti.
– Macarlar, ‹tilaf Devletleri'ne savafl tazminat› ödeyeceklerdi.
– Macar ordusunun asker say›s› s›n›rland›r›lacakt›.
Sevr Antlaflmas›
Osmanl› Devleti ile ‹tilaf Devletleri aras›nda 10 A¤ustos 1920 tarihinde imzalanm›flt›r. Bu antlaflma en sona b›rak›lm›flt›r. Bunda, Osmanl› topraklar›n›n stratejik
öneme sahip olmas› zengin yeralt› kaynaklar›n›n bulunmas› ve ‹tilaf Devletleri'nin
kendi aralar›nda anlaflmazl›k yaflama olas›l›¤›n›n bulunmas› etkilidir.
B‹R‹NC‹ DÜNYA SAVAfiI NELERE YOL AÇTI?
– ‹tilaf Devletleri taraf›ndan manda ve himaye yönetimleri kurulmufltur.
– ‹ngiltere sömürgelerini ve gücünü korumay› baflarm›flt›r.
– Çok uluslu imparatorluklar parçalanm›fl, Yugoslavya, Macaristan, Polonya ve Macaristan gibi ulus devletler kurulmufltur.
– Yenik devletler antlaflmalar›n a¤›r hükümleri nedeniyle ekonomik krizler yaflam›fllard›r.
– Radikal rejimler güçlenmifltir.
– Dünya bar›fl›n› korumak amac›yla Cemiyet-i Akvam (Milletler Cemiyeti) kurulmufltur.
– Yeni s›n›rlar belirlenirken milliyetçilik ak›m› dikkate al›nmad›¤› için az›nl›k sorunlar› tam olarak çözülememifltir.
u Sevr Antlaflmas›
EKS +RA
Osmanl› Devleti taraf›ndan imzalanan Sevr Antlaflmas›, Mebusan Meclisi taraf›ndan onaylanmad›¤› için
resmi geçerlilik kazanamam›flt›r. Daha sonraki dönemde Türk halk›n›n direnifli nedeniyle uygulanamayan
bir antlaflmad›r.
54
Türk ‹nk›lab›
Atatürkçülük ve
Atatürk ‹lkeleri
Atatürk Dönemi
Türk D›fl Politikas›
Atatürk’ün Ölümü
04
05
06
07
p
p
p
p
…lme ve
deÛerlendirme
55
p
Milli Mücadele’nin
Haz›rl›k Dönemi
1881’den 1919’a
Mustafa Kemal
p
01
Kurtulufl Savafl›’nda
Cepheler
p
03
02
Birlikte Çözelim
1.
İttihat ve Terakki yöneticileri Birinci Dünya Savaşı'nda Almanya'nın yanında yer alınırsa, Kafkaslarda ve Balkanlar'da elden çıkan toprakların geri alınabileceğini düşünüyorlardı.
Buna göre,
I. daha önce yaşanan toprak kayıplarının telafi
edilmesi,
II. Osmanlı ülkesinde azınlık haklarının korunması,
III. Avrupalı devletlerle ekonomik işbirliğinin güçlendirilmesi
düşüncelerinden hangilerinin öne çıktığı söylenebilir?
A) Yalnız I
D) I ve II
B) Yalnız II
C) Yalnız III
2.
Birinci Dünya Savaşı sırasında halife tarafından yayınlanan cihad fetvasının işe yaramadığı, örneğin
Şii toplumların cihad fetvasını dikkate almadığı görülür.
Bu durum göz önüne alındığında,
I. Halifelik makamının İslam dünyasının bütünü
üzerinde etkinliği yoktur.
II. Şii toplumlar Avrupalı devletlerin baskısı altında
kalmışlardır.
III. Osmanlı Devleti Şiilerle de mücadele etmek durumunda kalmıştır.
yargılarından hangilerine ulaşılamaz?
A) Yalnız I
D) I ve II
E) II ve III
B) Yalnız II
C) Yalnız III
E) II ve III
Çözüm
Çözüm
Osmanlı Devleti’nde XIX. yüzyılda ve XX. yüzyıl
başlarında önemli toprak kayıpları yaşanmıştır.
XX. yüzyıl başlarında ülke yönetimini üstlenen İttihat ve Terakki yöneticileri olası bir dünya savaşında
Almanya’nın üstün geleceğini düşünüyordu.
Dolayısıyla Almanya’nın yanında yer alınması, daha
önce yaşanmış olan toprak kayıplarının telafi edilebileceği ümidini İttihat ve Terakki çevrelerinde ciddi
biçimde güçlendirmiştir.
Bu düşüncenin Osmanlı azınlıkları ile ilgisi bulunmamaktadır. Ayrıca Avrupa devletleri ile olan ekonomik ilişkileri güçlendirmez.
A B C D E
56
Osmanlı Devleti Birinci Dünya Savaşı’na girdikten
kısa bir süre sonra cihad ilanında bulunmuş fakat
bu girişim İslam dünyasında beklenen etkiyi uyandırmamıştır.
Bu durumda İslam dünyasının büyük bir bölümünün
sömürge durumunda bulunması, ekonomik durumlarının kötü olması ve fetva öncesinde gerekli ön
hazırlığın yapılmaması etkili olmuştur.
Bu arada şii mezhebine mensup toplumların cihad
fetvasını dikkate almadığı görülmektedir. Bu durum
cihad fetvasını yayınlayan halifelik makamının İslam dünyasının bütünü üzerinde etkinliği olmadığını
göstermektedir.
Fakat bu bilgi, şii toplumların Avrupalıların baskısı
altında kaldığı ya da şiilerle mücadele edilmek durumunda kalındığı anlamına gelmemektedir.
A B C D E
Türk ‹nk›lab›
Atatürkçülük ve
Atatürk ‹lkeleri
Atatürk Dönemi
Türk D›fl Politikas›
Atatürk’ün Ölümü
04
05
06
07
p
3.
p
İngiltere, Birinci Dünya Savaşı sırasında yayınlanan
cihad fetvasını etkisiz kılmak ve olası karışıklıkları
engellemek için sömürgesi durumundaki Müslümanlara yönelik aktif politikalar takip etti.
İngiltere'nin bu çabası aşağıdakilerden hangisinin göstergesidir?
A) İngiltere'nin Osmanlı Devleti'nin ekonomik gücünü dikkate aldığının
B) Avrupa'da dinin etkinliğinin arttığının
C) İtilaf Devletleri arasında anlaşmazlıklar yaşadığının
D) İngiltere'nin cihad fetvasının yol açacağı sonuçlardan endişelendiğinin
E) Halifenin İslam dünyasında tek etkili makam olduğunun
p
4.
p
Kafkas Cephesi'nde Osmanlı birliklerinin yaşadığı
başarısızlık, İttifak Devletleri'nin İran üzerinden Hindistan'a ulaşma umutlarını yok etti. Fakat, Osmanlı
Devleti'nin önemli sayılabilecek ölçüdeki Rus kuvvetini üstüne çekmiş olması Almanya'yı Doğu Avrupa'da rahatlatmıştır.
Bu gelişmelerin,
I. Osmanlı askeri etkinliğinin tamamen sona ermesi,
II. İttifak Devletleri'nin Kafkaslarla ilgili planlarının
boşa çıkması,
III. Almanya'nın Doğu Avrupa'daki askeri yükünün
hafiflemesi
sonuçlarından hangilerini ortaya çıkardığı savunulabilir?
A) Yalnız I
D) I ve II
B) Yalnız II
C) Yalnız III
E) II ve III
Çözüm
Çözüm
İngiltere, Osmanlı padişahının halife sıfatıyla yayınladığı cihad fetvasına karşı girişimlerde bulunmuş
ve bu fetvayı etkisiz kılmaya çalışmıştır.
Bilindiği gibi bu dönemde gerek İngiltere, gerekse
de Fransa, birçok Müslüman toplumu sömürgesi
durumunda bulunduruyordu. Cihad fetvasının bu
toplumlar üzerinde uyandıracağı bir etki isyanlara
yol açabilirdi.
Bu durum İngiltere ve Fransa’yı endişelendirmiş ve
önlem almaya dönük aktif politikalar izlemek durumunda bırakmıştır.
Bu politikaların da etkisiyle cihad fetvasından beklenen sonuç elde edilememiştir.
A B C D E
Kafkas Cephesi’nin açılma nedenlerinden birisi
Azerbaycan petrollerini denetim altına almak, İran
üzerinden Hindistan’a ulaşılmasının yolunu açmak
idi.
Kafkas Cephesi’nde düzenlenen Sarıkamış Harekatı’nın başarısız olması yukarıda ortaya koyulan hedeflerin gerçekleştirilmesini imkansız hale getirmiş,
Kafkasya ile ilgili planların boşa çıkmasına yol açmıştır.
Bu arada Kafkas Cephesi, Rusya’nın Doğu Avrupa’da İttifak Devletleri ile savaştığı cephelerdeki askeri güçlerinin bir kısmını Kafkasya’ya kaydırmasına da yol açmıştır.
Diğer bir deyişle Almanya’nın Avrupa’daki askeri yükünün hafiflemesi sağlanmıştır.
A B C D E
57
1881’den 1919’a
Mustafa Kemal
p
Milli Mücadele’nin
Haz›rl›k Dönemi
p
01
Kurtulufl Savafl›’nda
Cepheler
p
03
02
Ö¤rendiklerimizi Test Edelim
1.
İngiltere, Rusya'yı XX. yüzyıl başlarında Almanya'ya
karşı yanında tutabilmek için Rusya'nın Boğazlar
ve Balkanlar üzerindeki planlarını sürekli desteklemiştir. Bu şekilde, olası bir Alman- Rus yakınlaşmasının da önüne geçilmiş olunuyordu.
3.
Bu bilgilere bakıldığında, Fransa ile ilgili olarak,
İngiltere'nin bu politikasının aşağıdakilerden
hangisine ortam hazırladığı savunulabilir?
I. Almanya ile ilişkileri iyi durumda değildi.
II. Akdeniz'de sömürge elde etmeyi hedefliyordu.
A) Rusya'nın askeri etkinliğinin azalmasına
B) Osmanlı Devleti'nin dağılışının hızlanmasına
III. Osmanlı Devleti ile birlikte hareket etmeye çalışıyordu.
D) Sömürgecilik anlayışının Almanya tarafından sona erdirilmesine
A) Yalnız I
C) Siyasi çekişmelerin sona ermesine
yargılarından hangilerine ulaşılabilir?
D) I ve II
E) Almanya'nın Osmanlı Devleti ile olan ilişkilerinin
bozulmasına
2.
Osmanlı yönetimi Birinci Dünya Savaşı'nın başlamasıyla birlikte tarafsız bir politika takip edeceğini
ilan etti. Osmanlı Devleti'nin savaşın dışında kalması, Hint sömürge yollarının güvenlik altında olması
demekti. Bu da yeni cephelerin açılmasını istemeyen İngiltere'nin işine geliyordu.
Bu gelişmeler göz önüne alındığında, aşağıdakilerden hangisinin yaşanması beklenebilir?
A) İngiltere'nin Osmanlı topraklarına yönelik saldırılar düzenlemesi
B) İngiltere'nin Fransa ile ilişkilerini ikinci plana atması
C) Osmanlı Devleti'nin Hint sömürgelerini ele geçirmek istemesi
D) Sömürgeci girişimlerin sona ermesi
E) İngiltere'nin Osmanlı yönetiminin tarafsızlık kararını desteklemesi
58
Fransa, 1871 yılında Almanlara bırakmak zorunda
kaldığı Alsace ve Lorraine bölgelerini geri almak istiyor, diğer yandan da Akdeniz bölgesinde etkinliğini artırma hesapları yapıyordu.
4.
B) Yalnız II
C) Yalnız III
E) II ve III
1914 yılında Almanya ile gizli bir ittifak antlaşması
imzalayan Osmanlı Devleti seferberlik ilan ederek
savaş hazırlıklarına başladı. Bu arada Osmanlı yönetimi, Alman Genelkurmayı'na, savaşa girmesi durumunda ordusunun önemli bir bölümünün yönetimini Alman komutanlara bırakma sözü verdi.
Bu durumun,
I. İngiltere'nin Osmanlı Devleti'nin toprak bütünlüğünü korumaya yönelmesi,
II. Osmanlı ordusunda Alman nüfuzunun artması,
III. Osmanlı Devleti'nin İtilaf Devletleri'ne yaklaşması
sonuçlarından hangilerine yol açtığı savunulabilir?
A) Yalnız I
D) I ve II
B) Yalnız II
C) Yalnız III
E) II ve III
Türk ‹nk›lab›
Atatürkçülük ve
Atatürk ‹lkeleri
Atatürk Dönemi
Türk D›fl Politikas›
Atatürk’ün Ölümü
04
05
06
07
p
5.
p
Milliyetçilik akımının güçlenmesinden rahatsız olan
Avusturya-Macaristan İmparatorluğu çok uluslu yapısı sebebiyle Rusların azınlıkları kışkırtan politikalarından endişe duyuyordu.
7.
Aşağıdakilerden hangisi, Avusturya – Macaristan İmparatorluğu'nun endişelerinin bir sonucu
olarak gösterebilir?
I. ekonomik bağımsızlığı sağlama,
II. Avrupalı devletlerin ekonomik baskılarından
kurtulma,
B) Osmanlı Devleti ile rekabet içine girmesi
C) Azınlık haklarını kısıtlaması
III. askeri alanda ıslahatlar yapma
D) Birinci Dünya Savaşı'nda Rusların karşısında
yer alması
amaçlarından hangileri ile ilgili olduğu savunulabilir?
E) Sömürgeci politikalarını sona erdirmesi
İtilaf Devletleri, Birinci Dünya Savaşı'nda Çanakkale
Cephesi'ni açarken, Rusya'da çarlık rejimine karşı
giderek güçlenen sosyalist hareketi etkisiz kılmayı
ve bu arada da Rus buğdayından yararlanmayı
amaçlıyordu.
Bu gelişmelerle ilgili olarak aşağıdaki yargılardan hangisinin doğru olduğu söylenebilir?
A) Rus tarımı geliştirilmek istenmiştir.
B) Rusya'da yaşanan iç karışıklıklar İtilaf Devletleri'ni olumsuz etkilemiştir.
Osmanlı devlet adamlarının ileri gelenlerine göre,
Almanya ile birlikte savaşıp, Birinci Dünya Savaşı'nda galip gelmek, İngiliz ve Fransızların kurduğu
Duyun-ı Umumiye'den ve kapitülasyonlardan kurtulma anlamına geliyordu.
Bu düşüncelerin,
A) Ulus devlet anlayışını öne çıkarması
6.
p
p
A) Yalnız I
D) I ve III
8.
B) Yalnız II
E) II ve III
C) I ve II
Kafkas Cephesi'nde Osmanlı birliklerinin yaşadığı
başarısızlık, İttifak Devletleri'nin İran üzerinden Hindistan'a ulaşma umutlarını yok etti. Fakat, Osmanlı
Devleti'nin önemli sayılabilecek ölçüdeki Rus kuvvetini üstüne çekmiş olması Almanya'yı Doğu Avrupa'da rahatlatmıştır.
Bu gelişmelerin,
I. Osmanlı askeri etkinliğinin tamamen sona ermesi,
II. İttifak Devletleri'nin Kafkaslarla ilgili planlarının
boşa çıkması,
C) İtilaf Devletleri Osmanlı Devleti'nin desteğine ihtiyaç duymuşlardır.
III. Almanya'nın Avrupa'daki yükünün hafiflemesi
E) Rusya'da yaşanan iç sorunlar İtilaf Devletleri'ni
barışa zorlamıştır.
A) Yalnız I
D) Almanya, Osmanlı Devleti'ne olan desteğini geri
çekmiştir.
sonuçlarından hangilerini ortaya çıkardığı savunulabilir?
D) I ve II
B - E I D - B I D - B I C - B
B) Yalnız II
C) Yalnız III
E) II ve III
59
1881’den 1919’a
Mustafa Kemal
p
01
p
Milli Mücadele’nin
Haz›rl›k Dönemi
02
Kurtulufl Savafl›’nda
Cepheler
p
03
MONDROS ATEfiKES ANTLAfiMASI
Almanya’n›n bafl›n› çekti¤i ‹ttifak Devletleri Birinci Dünya Savafl›'nda ‹tilaf Devletleri karfl›s›nda tutunamam›fl ve 1918 y›l›nda yenilgiye u¤ram›fllard›r. Bulgaristan, Almanya Avusturya – Macaristan ve Osmanl› Devleti birer ateflkes antlaflmas› imzalayarak savafltan çekilmifllerdir.
Osmanl› Devleti’nin ateflkes ça¤r›s› ‹tilaf Devletleri taraf›ndan kabul edilmifl, görüflmeler ‹tilaf Devletleri ile Limni adas›n›n Mondros liman›nda gerçeklefltirilmifltir.
Osmanl› Devleti’ni Rauf Bey temsil ederken, ‹tilaf Devletleri'ni Amiral Calthorp
temsil etmifltir.
Osmanl› temsilcileri, ‹tilaf Devletleri taraf›ndan masaya getirilen a¤›r koflullar› kabul etmek durumunda kalm›fl ve 30 Ekim 1918’de Mondros Ateflkesi imzalanm›flt›r.
Rauf Bey baflkanl›¤›ndaki Türk delegasyonu, görüflmeler s›ras›nda ateflkes hükümlerini yumuflatmak istedilerse de, ‹tilaf Devletleri temsilcilerinin kat› tutumu nedeniyle bu giriflimden sonuç alamad›lar.
Rauf Orbay
Ateflkes Oldukça A¤›r Maddeler ‹çeriyordu. ‹flte Bu Maddelerden Birkaç›:
– ‹tilaf Devletleri, güvenlik tehlikesi bulunan Osmanl› topraklar›n›n herhangi bir bölümünü iflgal edebileceklerdir.
– ‹tilaf Devletleri, Do¤u Anadolu’daki alt› flehri (Vilayat-› Sitte) güvenlik sorunu yaflanmas› durumunda iflgal edebileceklerdir.
– Osmanl› Devleti’nin iç güvenli¤ini sa¤layacak say›daki askerin d›fl›nda kalan bütün Osmanl› ordusu derhal terhis edilecektir.
– Osmanl› ordusunun sahip oldu¤u bütün silah, cephane, araç ve gereç ‹tilaf Devletlerine b›rak›lacakt›r.
– Ateflkes’in imzaland›¤› gün iflgal alt›nda bulunan bölgelerde, bulunan Osmanl› askeri birlikleri ‹tilaf Devletlerine teslim olacaklard›r.
– Osmanl› limanlar›, demiryollar›, Toros tünelleri, tersaneleri ‹tilaf güçlerinin denetimine b›rak›lacakt›r.
– Osmanl› Devleti, elinde bulunan ‹tilaf Devletleri ve Ermeni esirleri serbest b›rakacak, ‹tilaf Devletleri'nin elindeki Osmanl› esirleri ise serbest b›rak›lmayacakt›r.
– Osmanl› topraklar›ndaki hammadde kaynaklar›n›n denetimi ‹tilaf Devletlerinde
olacakt›r.
– Bütün haberleflme vas›talar› ‹tilaf Devletlerinin kontrolüne b›rak›lacakt›r.
– Çanakkale ve ‹stanbul Bo¤azlar› ‹tilaf Devletlerinin denetimine girecektir.
Ateflkes Maddelerinden Asl›nda Ne Anlamal›?
– Ateflkesin esirlerle ilgili maddesi devletler aras› eflitlik ilkesine ayk›r› bir hükümdür.
– Haberleflme araçlar›na el konulmas›, iflgal giriflimlerinin duyulmas›n› geciktirme
amac›na yöneliktir.
60
Türk ‹nk›lab›
Atatürkçülük ve
Atatürk ‹lkeleri
Atatürk Dönemi
Türk D›fl Politikas›
Atatürk’ün Ölümü
04
05
06
07
p
p
p
– ‹lk madde, Osmanl› ülkesinde planlanan iflgallere hukuki zemin haz›rlamaya yöneliktir.
– Osmanl› ordusunun terhisi ve silahlar›n›n teslimi planlanan iflgallere karfl› Osmanl› topraklar›n› savunmas›z b›rakmaya yöneliktir.
– Ateflkeste yer alan; "‹tilaf Devletleri Do¤u Anadolu’da bulunan alt› vilayeti (Erzurum, Van, Bitlis, Diyarbak›r, Elaz›¤ ve Sivas) herhangi bir kar›fl›kl›k ç›kmas› durumunda, iflgal edebileceklerdir." maddesi, Do¤u Anadolu’da ba¤›ms›z Ermeni devleti kurma çabalar›n›n bir kan›t›d›r. Ateflkesin, Türkçe metninde Vilayât-› Sitte olarak geçen bu alt› vilayet, ‹ngilizce metinde alt› Ermeni vilayeti fleklinde yaz›lm›flt›r.
Bo¤azlar›n denetiminin ‹tilâf Devletleri’ne b›rak›lmas›, ‹stanbul'un güvenli¤ini tehlikeye düflürmüfl, Anadolu ve Rumeli aras›ndaki ba¤lant›n›n kopar›lmas› amaçlanm›flt›r. Bo¤azlardaki Osmanl› egemenli¤i sona ermifl, deniz gücü tamamen etkisiz k›l›nm›flt›r.
p
Mustafa Kemal Pafla,
5 Kas›m’da Adana’dan
sadrazama gönderdi¤i
bir yaz›da; "Ateflkes
flartlar› ile ilgili olarak
art niyet ve flüpheleri
giderecek tedbirler
al›nmadan ordular›
terhis edecek ve
‹ngilizlerin her
dedi¤ine boyun
e¤ecek olursak,
‹ngilizlerin afl›r›
isteklerinin önüne
Mondros Ateflkes Antlaflmas› bar›fl antlaflmas›nda yer alabilecek baz› hükümlere sahip olmufltur. Bu ateflkes, Osmanl› Devleti’nin kay›ts›z flarts›z teslim olmas›n› öngörür.
geçmek mümkün
Tehlikeli geliflmelere yol açabilecek maddelere sahip olmas›na karfl›n, Osmanl› devlet adamlar› ateflkesin hükümlerinin kabul edilebilir flartlar tafl›d›¤›n›, bu koflullarda
daha iyi bir ateflkesin imzalanamayaca¤›n› savunmufllard›r. Bu durum ateflkesin tehlikelerinin Osmanl› devlet adamlar›nca anlafl›lamad›¤›n›n göstergesidir.
denli tehlikeli
olmayacakt›r."
sözleriyle durumun ne
oldu¤unu ortaya
koymaya çal›flm›flt›r.
Mondros Ateflkesi ve sonras›nda Anadolu’da yaflanan iflgaller, Türk halk›n›n özgürlük, ba¤›ms›zl›k ve milliyetçilik düflünceleri etraf›nda kenetlenmesine zemin haz›rlam›flt›r.
Perflembenin Gelifli Çarflambadan Belli Oluyor. ‹flgaller
Bafll›yor...
Galip devletler Mondros Ateflkesi’nden üzerinden birkaç
gün geçtikten sonra Osmanl› topraklar›n› iflgale bafllam›fllard›r. ‹tilaf Devletleri taraf›ndan iflgal alt›na al›nan bölgeler flunlard›r:
‹ngilizler: Irak, Batum, Kars, Urfa, Antep, Marafl, Merzifon,
Eskiflehir, ‹zmit, Afyon, Samsun.
Frans›zlar: Adana, Mersin, Dörtyol, Zonguldak Liman›,
Trakya’da baz› istasyonlar. (Frans›zlar, bir süre sonra Urfa,
Antep ve Marafl’› ‹ngilizlerden devralm›fllard›r.)
‹talyanlar: Antalya, Mu¤la, Konya.
EKS +RA
Osmanl›lar Mondros’u imzal›yor. t
Erzincan Adliyesi önünde
“Yafla
flas›n Wilson ‹lkeleri’nin
12. maddesi” yaz›l› pankart›
tafl›
fl›yan askerler
Osmanl› yöneticilerini ateflkesi imzalarken, iflgal yaflanamayaca¤›n› düflünmüfl ve Wilson ‹lkeleri’nin “Yenen devletler yenilenlerden toprak almayacaklard›r.” ifadesine güvenmifllerdir.
61
1881’den 1919’a
Mustafa Kemal
p
Milli Mücadele’nin
Haz›rl›k Dönemi
p
01
02
Kurtulufl Savafl›’nda
Cepheler
p
03
Bu arada ‹tilaf Devletleri donanmas› 13 Kas›m 1918’de ‹stanbul Bo¤az›na gelmifl,
Osmanl› yönetimini bask› alt›na alm›flt›r.
Wilson ‹lkeleri’nin dikkate al›nmad›¤›n›n aç›k bir göstergesi olan iflgaller, Osmanl›
yönetiminin ilkelerle ilgili beklentilerini sonuçsuz b›rakm›flt›r.
CEM‹YETLER
a. Milli Varl›¤a Zararl› Cemiyetler
Az›nl›klar›n Kurduklar› Cemiyetler
Osmanl› topraklar›nda yaflayan az›nl›klar Mondros Ateflkesi’nin imzalanmas›n›n ard›ndan Osmanl› topraklar›n› parçalama ve kendi ba¤›ms›z devletlerini kurma giriflimlerini h›zland›rm›fllard›r. Az›nl›klar taraf›nda kurulan cemiyetler flunlard›r:
Etnik-i Eterya Cemiyeti: Yunanistan'›n kuruluflunda etkili olan bu cemiyet, Anadolu’nun bir bölümünün ve ‹stanbul’un da dahil oldu¤u Bizans Devleti’ni kurmay›
amaçl›yorlard›. Çabalar›n› Mondros Ateflkesi’nden sonra h›zland›rm›fllard›r.
Mavri Mira Cemiyeti: Rumlar taraf›ndan kurulan bir baflka cemiyet de Mavri Mira’d›r. Bu cemiyet, Anadolu topraklar›n›n ve ‹stanbul’un da içinde yer ald›¤› bir Yunanistan devleti oluflturmay› amaçl›yorlard›.
Pontus Rum Cemiyeti: Samsun, Trabzon ve Artvin’in yer ald›¤› Do¤u Karadeniz k›y›lar›nda ba¤›ms›z Pontus devleti kurmay› amaçlam›fllard›r. Kurduklar› çeteler ile
Türkler üzerinde bask› kurmaya çal›flm›fl ve katliamlar gerçeklefltirmifllerdir.
flnak ve H›nçak Cemiyeti: Bu cemiyetler Ermeniler taraf›ndan kurulmufltur. Do¤u
Tafln
Anadolu’da ba¤›ms›z Ermeni devleti kurmay› amaçlam›fllard›r. Bu giriflimleri s›ras›nda Wilson ‹lkeleri’ni hukuki zemin olarak kullanmaya çal›flm›fllard›r. Do¤u Anadolu’da Türk halk›na yönelik katliamlara giriflmifl ve bölgede Ermeni nüfusunun daha
fazla oldu¤unu ileri sürmüfllerdir.
Alyans ‹srail ve Makabi Cemiyetleri: Bu cemiyetler, ‹tilaf devletlerinin deste¤ini alarak Filistin’de ba¤›ms›z bir devlet kurmay› amaçlayan Yahudiler taraf›ndan oluflturulmufltur. Osmanl› topraklar›nda yaflayan Yahudiler, sosyal ve ticari konumlar›n›
güçlendirmek için faaliyet göstermifllerdir.
Yunan K›z›lhaç Cemiyeti
Yunan Göçmenler Komisyonu
Az›nl›klar taraf›ndan kurulan zararl› cemiyetlerin özelliklerinden baz›lar› flunlard›r:
– ‹tilaf Devletlerinin deste¤ini elde etmifl, bu güçlerle birlikte hareket etmifllerdir.
– Osmanl› topraklar› üzerinde kendi ba¤›ms›z devletlerini kurmay› amaçlam›fllard›r.
– ‹tilaf Devletlerinin iflgallerini kolaylaflt›rm›fllard›r.
– Dini kurumlar taraf›ndan yönlendirilmifl ve az›nl›k okullar›n› kullanm›fllard›r.
62
Türk ‹nk›lab›
Atatürkçülük ve
Atatürk ‹lkeleri
Atatürk Dönemi
Türk D›fl Politikas›
Atatürk’ün Ölümü
04
05
06
07
p
p
p
p
Müslüman Unsurlar›n Kurdu¤u Cemiyetler
Sulh ve Selamet-i Osmaniye Cemiyeti: Padiflaha ba¤l› kal›nmas› ve onun emirlerinin
d›fl›na ç›k›lmamas› gerekti¤ini savunan cemiyettir. ‹flgaller karfl›s›nda direnilmesine
karfl› ç›km›fl ve aktif bir politika izlememifllerdir. ‹stanbul Hükümeti’nin politikalar›n› desteklemifllerdir.
Teal-i ‹slam Cemiyeti: ‹stanbul’da medrese ö¤rencileri ve hocalar› taraf›ndan kurulmufl bir cemiyettir. Ayn› zamanda halife olan padiflah›n emirlerinin d›fl›na ç›k›lmamas› gerekti¤ini savunmufltur. Ümmetçilik anlay›fl›n› öne ç›karm›fl ve ‹slamc› politikalar› benimsemifllerdir. TBMM karfl›t› baz› isyanlar›n ç›kar›lmas›nda rol oynam›fllard›r.
Kürt Teali Cemiyeti: Do¤u Anadolu’da ba¤›ms›z bir Kürt devleti kurmay› amaçlam›flt›r. Wilson ‹lkeleri’ni kullanmaya çal›flm›fllard›r. Anadolu halk›n›n Milli Mücadeleye
sahip ç›kmas› nedeniyle halktan ciddi bir destek elde edememifltir.
Wilson ‹lkeleri Cemiyeti: ‹flgaller karfl›s›nda ba¤›ms›zl›¤›n tek bafl›na korunamayaca¤›n› ileri süren bu cemiyet, ABD’nin himayesi alt›na girilmesi gerekti¤ini savunmufltur. ABD’nin bu teklife olumlu bakmamas› bu cemiyetin etkinli¤ini sona erdirmifl, bu
geliflmeler sonras›nda Milli Mücadele’ye destek vermifllerdir.
‹ngiliz Muhipleri Cemiyeti: ‹flgallerin ancak ‹ngiltere ile iyi geçinilerek engellenebilece¤ini ileri süren bu cemiyetin üyeleri aras›nda dönemin sadrazam› ve baflka baz›
devlet adamlar› yer almaktayd›.
Milli Mücadele’yi gereksiz ve tehlikeli bulan ‹ngiliz Muhipleri Cemiyeti üyeleri, ‹ngiltere’nin himayesi alt›na girilmesi gerekti¤ini ve bunun Osmanl› Devleti için tek ç›k›fl yolu olabilece¤ini ileri sürmüfllerdir.
b. Milli Cemiyetler
‹stanbul Hükümeti, Mondros’un ard›ndan yaflanan iflgaller karfl›s›nda aktif bir politika izleyememifl ve sessiz kalm›flt›r. Bu durum Anadolu halk›n›n bölgesel baz› direnifl cemiyetleri kurmas›na ve topraklar›n› kendisinin savunmas›na yol açm›flt›r.
Do¤u Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti:
Ermenilerin Do¤u Anadolu’da ba¤›ms›z bir devlet kurmas›n› engellemek ve Türk unsurlar› korumak amac›yla kurulmufltur. Bu cemiyet Erzurum Kongresi’ni düzenlemifl,
bas›n yay›n imkanlar›n› kullanarak iflgallerin haks›zl›¤›n› ortaya koymaya çal›flm›flt›r.
Kurdu¤u yerel sivil örgütler vas›tas›yla yöredeki Türk halk›n› bilinçlendirmeye çal›flm›fl, Türklerin bölgeden göçünün engellenmesi için u¤rafl vermifltir.
Bu cemiyet, Sivas Kongresi’nde al›nan karar uyar›nca, di¤er bölgesel cemiyetlerle
birlikte Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti çat›s› alt›nda yer alm›flt›r.
‹zmir Redd-i ‹lhak Cemiyeti:
Yunanl›lar›n ‹zmir’i iflgalini sona erdirmek ve bu iflgalin haks›z oldu¤unu dünyaya
duyurmak amac› ile kurulmufltur. Bu cemiyet Bat› Anadolu’da bölgesel kongrelerin
toplanmas›n› sa¤lam›fl, iflgallere karfl› Kuva-y› Milliye birlikleri kurmufltur.
63
p
Milli Mücadele’nin
Haz›rl›k Dönemi
1881’den 1919’a
Mustafa Kemal
p
01
02
Kurtulufl Savafl›’nda
Cepheler
p
03
Kilikyal›lar Cemiyeti:
Frans›zlar›n Adana ve çevresini iflgalleri karfl›s›nda bölge halk› taraf›ndan kurulmufltur. Bölgedeki Ermeni az›nl›¤›n taflk›nl›klar›na karfl› ve Frans›z iflgalinin sona erdirilmesi için faaliyet göstermifllerdir.
Trakya Paflaeli Cemiyeti:
Bu cemiyet, Trakya’da meydana gelen iflgallere karfl› Türklerin haklar›n› korumay› ve
bölge az›nl›klar›n›n taflk›nl›klar›n› engellemeyi amaç edinmifltir.
‹zmir Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti:
‹zmir’in Türklere ait oldu¤unu bas›n arac›l›¤›yla duyurmay› amaçlayan bir cemiyettir. Bat› Anadolu’da Kuva-y› Milliye birliklerine silah sa¤lanmas› için faaliyet göstermifltir.
Milli Kongre Cemiyeti:
‹stanbul’da kurulan bu cemiyet, Türk haklar›n› bas›n yoluyla dünyaya duyurmay›
amaçlam›flt›r. ‹flgallerin haks›z oldu¤u, Ermenilerin Do¤u Anadolu’da Türkleri katletti¤i kan›tlanmaya çal›fl›lm›flt›r.
Trabzon Muhafaza-i Hukuk Cemiyeti:
Do¤u Karadeniz’de ba¤›ms›z Rum devleti kurmay› hedefleyen Rumlar›n bölücü giriflimlerini önlemek amac›yla kurulmufltur. Halk› katleden Rum çetelerine karfl› silahl›
direniflin bafllat›lmas›nda ve Erzurum Kongresi’nin toplanmas›nda rol oynam›fllard›r.
Bu cemiyetlerle birlikte Milli Mücadele'ye destek olan ve Türk halk›n›n ba¤›ms›zl›k
arzusunu farkl› yollarla dile getiren di¤er baz› cemiyetler de flunlard›r:
Anadolu Kad›nlar› Müdafaa-i Vatan Cemiyeti,
‹stanbul Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti,
Karakol Cemiyeti,
Heyet-i Milliye Teflkilat›,
Bal›kesir Hareket-i Milliye Cemiyeti,
Rodos ve ‹stanköy Adalar› Müdafaa-i Hukuk-› ‹slamiye Cemiyeti
Milli Cemiyetlerin Özellikleri
64
–
Birbirlerinden ba¤›ms›z flekilde Anadolu’nun farkl› yörelerinde kurulmufllard›r.
–
Yaflad›klar› yörelerin kurtuluflu için çal›flm›fllard›r. (Bölgesel kurtulufl)
–
Oluflumlar›nda Türklük duygusu etkilidir.
–
Sivas Kongresi ile Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti ad› alt›nda
birlefltirilmifllerdir.
–
‹flgalci güçlerle ve az›nl›klar›n bölücü faaliyetlerine karfl› mücadele vermifllerdir.
–
‹flgallere karfl› bas›n yoluyla mücadele etmifl, bir sonuç al›namamas› nedeniyle
silahl› direnifli örgütlemifllerdir.
–
Kurulduklar› bölgelerin Türklü¤ünü kan›tlamaya çal›flmalard›r.
Türk ‹nk›lab›
Atatürkçülük ve
Atatürk ‹lkeleri
Atatürk Dönemi
Türk D›fl Politikas›
Atatürk’ün Ölümü
04
05
06
07
p
p
p
p
‹ZM‹R’‹N ‹fiGAL‹
Birinci Dünya Savafl›’nda gizli antlaflmalarla
‹talya’ya b›rak›lmas›na karar verilen ‹zmir’i,
Paris Konferans›’nda al›nan yeni bir kararla
Yunanl›lar›n iflgal etmesine karar verilmifltir.
‹tilaf Devletleri, Mondros Ateflkesi’nin ilgili
hükmüne göre, ‹zmir’in Yunan güçlerince iflgal
edilece¤ini Osmanl› yönetimine bildirmifllerdir. ‹zmir halk› düzenledi¤i bir mitingle bu durumu protesto etmifltir.
15 May›s 1919’da Yunanl›lar
15 May›s 1919’da Yunan kuvvetleri ‹zmir li‹zmir’e asker ç›karm›fll
fllard›r.
man›nda demirli donanmadan ‹zmir’e asker
ç›karm›fllard›r. fiehrin iflgali ‹zmir’de yaflayan
az›nl›klar›n taflk›nl›klar›na ve sevinç gösterilerine yol açm›flt›r.
Yunanl›lar, ‹zmir’in iflgalinin hakl› oldu¤unu göstermek ve iflgale hukuki zemin oluflturabilmek için flu gerekçeleri ileri sürmüfllerdir:
– ‹zmir ve çevresinde Rum nüfus Türklerden daha fazlad›r.
– Baz› yörelerdeki Türk unsurlar Rumlar› katletmektedir.
Ortaya konulan bu gerekçeler Avrupa kamuoyunun deste¤ini almak ve olas› tepkileri önlemek amac›yla ilgilidir.
fiehre girmeye bafllayan Yunan askerlerine ilk kurflunu gazeteci Hasan Tahsin atm›fl,
bu geliflmeyi gerekçe gösteren Yunanl›lar, ‹zmir’de büyük bir katliama giriflmifllerdir.
AM‹RAL BR‹STOL RAPORU
‹flgal sonras›nda Yunan birlikleri taraf›ndan gerçeklefltirilen katliamlar Avrupa gazetelerinde haber olarak yer alm›fl, Avrupa kamuoyunda tepkiler oluflmaya bafllam›flt›r. Bölgeye tarafs›z bir heyetinin gönderilmesi gündeme gelmifl, Amerikal› Amiral
Bristol’un baflkanl›¤›nda bir heyetin Bat› Anadolu’da inceleme yapmas›na karar verilmifltir.
Heyetin baflkan›n›n Amerikal› olmas›, araflt›rman›n tarafs›zl›¤›n› koruma düflüncesi
ile ilgilidir.
Heyet, ‹zmir ve civar›nda incelemelerde bulunmufl ve çal›flmalar›n› 11 Ekim 1919’da
yay›nlad›¤› raporla tamamlam›flt›r.
Amiral Bristol
Amiral Bristol, Raporuna Neler Yazd›?
– Rumlar›n ‹zmir ve çevresinde katledildi¤i bilgisi yanl›flt›r. Bölgedeki Rum az›nl›EKS +RA
‹zmir’in ‹flgali t
Türk halk› ‹zmir’in iflgaline büyük tepki göstermifltir. Bu geliflme sonras›nda direnifl bilinci güçlenmifltir. ‹zmir’in iflgaline gösterilen tepkinin büyük olmas›nda, Yunan iflgalinin kal›c› olaca¤›ndan endifle edilmesi etkili olmufltur.
65
p
Milli Mücadele’nin
Haz›rl›k Dönemi
1881’den 1919’a
Mustafa Kemal
p
01
Kurtulufl Savafl›’nda
Cepheler
02
p
03
¤›n güvenlikleri tehlikede de¤ildir. Yunanl›lar›n bu konu ile ilgili olarak ‹tilaf Devletleri'ne verdikleri bilgiler do¤ru de¤ildir.
– Bölgede Rumlar›n nüfusu Türk nüfusundan fazla de¤ildir.
– ‹zmir’in iflgali sonras›nda bölgede yaflanan çat›flma ve katliamlar›n sorumlulu¤u
Yunan taraf›na aittir.
– Yunan askerleri bölgeden çekilmeli ve bölgeye ‹tilaf Devletleri birlikleri gönderilmelidir.
KUVA-YI M‹LL‹YE
‹tilaf Devletleri'nin Mondros Ateflkesi’nin imzalanmas›n›n ard›ndan
bafllayan iflgalleri ve bu iflgallere karfl› ‹stanbul Hükümeti’nin sessiz
kalmas›, Anadolu halk›n› topraklar›n› savunmaya yönlendirmifltir.
‹flgallere karfl› kurulan direnifl cemiyetlerinin bas›n arac›l›¤›yla bafllatt›klar› mücadeleler iflgalleri durdurmam›fl, silahl› direniflin zorunluluk
oldu¤u anlafl›lm›flt›r. Bu durum farkl› yörelerde silahl› Kuva-y› Milliye
birliklerinin oluflturulmas›na yol açm›flt›r.
Kuva-y› Milliye’ye Neden Gerek Duyuldu?
– Ateflkes hükümleri gere¤ince Türk ordusunun terhis edilerek Türk
yurdunun savunmas›z b›rak›lmaya çal›fl›lm›flt›r.
– Anadolu’nun de¤iflik yörelerinde iflgaller bafllam›flt›r.
Güney cephesinde Frans›z iflgaline, Bat› cephesinde ise Yunanl›lar›n
iflgallerine karfl› Kuva-y› Milliye birlikleri kurulmufltur.
Kuva-y› Milliye’nin Özellikleri
– ‹flgaller karfl›s›nda Türk halk› taraf›ndan oluflturulmufltur.
– Birlikler gönüllülük esas›na dayal› olarak oluflmufltur.
– Kuva-y› Milliye birlikleri askeri disiplinden yoksundu.
Demirci Mehmet Efe
– Birlikler herhangi bir merkezden emir almadan hareket etmifllerdir.
–
Bu birlikler her türlü ihtiyaçlar›n› halktan karfl›lam›fllard›r.
– ‹flgalleri sona erdirememifl, ancak düzenli ordu birlikleri oluflturulana kadar iflgalci güçleri durdurmaya çal›flm›fllard›r.
Kuva-y› Milliye birlikleri bir merkezden emir almadan hareket ettikleri için zaman
zaman sorunlar yaflanm›flt›r. ‹flgalleri sona erdirememeleri, ihtiyaçlar›n› halktan zorla karfl›lamaya çal›flmalar›, suçlu görülen insanlar› keyfi flekilde cezaland›rmalar› düzenli ordu kurma çal›flmalar›n› h›zland›rm›flt›r.
u Amiral Bristol Raporu
EKS +RA
Amiral Bristol taraf›ndan haz›rlanan rapor, ‹zmir’in iflgalinin haks›zl›¤›n› ve Türk taraf›n›n hakl› oldu¤unu
uluslar aras› kamuoyuna duyuran bir belgedir.
66
Türk ‹nk›lab›
Atatürkçülük ve
Atatürk ‹lkeleri
Atatürk Dönemi
Türk D›fl Politikas›
Atatürk’ün Ölümü
04
05
06
07
p
p
p
p
…lme ve
deÛerlendirme
67
1881’den 1919’a
Mustafa Kemal
p
Milli Mücadele’nin
Haz›rl›k Dönemi
p
01
Kurtulufl Savafl›’nda
Cepheler
p
03
02
Birlikte Çözelim
1.
Mondros Ateşkes Antlaşması’nın imzalanmasını izleyen dönemde kurulan bazı cemiyetler, işgallere
tepki göstermek bir yana, işgallere karşı ortaya konulan ulusal ve bölgesel tepkilere dahi karşı çıkmışlardır.
Bu cemiyetlerle ilgili olarak, aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?
A) Osmanlı topraklarında silahlı direnişi öngörmüşlerdir.
2.
Mondros Ateşkes Antlaşması’nı takip eden dönemde İtilaf Devletleri'nin Rumları ve Ermenileri örgütleyerek Anadolu’da karışıklık ve isyan çıkarmaya çalıştıkları görülür.
İtilaf Devletleri'nin böyle bir yola başvurarak,
I. azınlık unsurların Meclis'te temsil oranını artırma,
II. Osmanlı Devleti'nin toprak bütünlüğüne zarar
verme,
B) Padişahın etkisi altında kalarak hareket etmişlerdir.
III. Osmanlı Devleti'nin ekonomisini kontrol altına
alma
D) İşgaller karşısında güç kazanılmasına çalışmışlardır.
A) Yalnız I
C) Osmanlı topraklarında toplumsal barışı korumaya çalışmışlardır.
E) Osmanlı Devleti'nin askeri yapısını güçlendirmeye çalışmışlardır.
hedeflerinden öncelikle hangilerine ulaşmayı
amaçladıkları söylenebilir?
D) I ve III
B) Yalnız II
E) II ve III
C) I ve II
Çözüm
Mondros Ateşkes Antlaşması’nın imzalandığı dönemde Osmanlı topraklarında bazı cemiyetlerin kurulduğunu biliyoruz.
Bu cemiyetlerden bazıları Türk halkı tarafından işgallere karşı kurulan milli direniş cemiyetleri idi. Bu
cemiyetler başlangıçta birbirlerinden bağımsız şekilde, herhangi bir merkezden emir almaksızın ve
bölgesel kurtuluş için faaliyet yürütmüştür.
Bu cemiyetlerin bir kısmı ise Osmanlı vatandaşları
tarafından kurulmuş, fakat işgallere karşı örgütlenmeye çalışılan direnişe itiraz etmiştir.
Padişahın etkisi altında faaliyet gösteren bu cemiyetlerin üyeleri, silahlı direnişin işgallere karşı işe
yaramayacağını, aksine işgallerin yayılması için İtilaf Devletleri tarafından mazeret olarak gösterileceğini ileri sürüyordu.
A B C D E
68
Çözüm
İtilaf Devletleri, Mondros’u izleyen dönemde Anadolu’daki Rum ve Ermeni unsurları Osmanlı yönetimine karşı kışkırtarak kullanmak istemiştir.
Bu kışkırtmalarda Ermeni ve Rum unsurlara Anadolu topraklarında bağımsız devlet kurma izni verileceği vaadi etkili olmuştur.
İtilaf Devletlerinin azınlıklarla ilgili bu girişimleri Osmanlı Devleti’nin toprak bütünlüğüne zarar verme
ve işgalleri kalıcı hale getirme amaçlarına yöneliktir.
Bu girişimler azınlıkların temsil konusu ve ekonomiyi kontrol altına alma düşüncesi ile ilgili değildir. Zira bu dönemde Meclis açık bulunmuyordu ve Osmanlı ekonomisi büyük oranda yabancıların denetimi altında idi.
A B C D E
Türk ‹nk›lab›
Atatürkçülük ve
Atatürk ‹lkeleri
Atatürk Dönemi
Türk D›fl Politikas›
Atatürk’ün Ölümü
04
05
06
07
p
3.
p
İtilaf Devletleri Mondros’un ardından Anadolu’da daha önce belirledikleri bölgeleri kendi başlarına işgal
etmiş olmalarına rağmen, Boğazlar bölgesi İtilaf
Devletleri'nin ortak askeri denetimi altında bulundurulmuştur.
Boğazların bu durumunun aşağıdakilerden hangisiyle ilgili olduğu söylenebilir?
p
p
4.
Mondros Ateşkesi’nde;
I. Osmanlı ülkesinin kömür ve petrol gibi önemli
hammadde kaynaklarının denetimi İtilaf Devletleri tarafından yürütülecektir.
II. Osmanlı topraklarındaki her türlü haberleşme
vasıtası İtilaf Devletleri'nin kontrolüne bırakılacaktır.
A) Boğazların ekonomik ve askeri açılardan kontrolünün zor olması
III. Çanakkale ve İstanbul boğazları İtilaf Devletleri'nin denetimine girecektir.
C) Boğazların tek bir devletin kontrolüne bırakılmak
istenmemesi
Bu maddelerden hangileri, Osmanlı topraklarındaki işgal girişimlerinin duyulmasını geciktirebilmeyi amaçlamıştır?
B) Ticari faaliyetlerin denetim altında bulundurulmak istenmesi
D) Direniş amaçlı girişimlere karşı padişaha destek
olunmaya çalışılması
E) Osmanlı topraklarındaki azınlıkların haklarının
korunmaya çalışılması
hükümleri yer almıştır.
A) Yalnız I
D) I ve III
B) Yalnız II
E) II ve III
C) I ve II
Çözüm
Mondros Ateşkesi sonrasında İtilaf Devletleri, daha
önce kendi aralarında belirledikleri bölgeleri tek tek
işgal etmeye başlamıştır.
Ancak Boğazlar ortak işgal alanı olarak belirlenmiştir. Bu durumun temel nedeni, Boğazların sahip olduğu ekonomik, siyasi ve askeri büyük önemdir.
Bu nedenle Boğazların tek bir İtilaf Devletinin denetimine bırakılması istenmemiştir.
Boğazların kontrolünün zor olması ticari faaliyetlerin
denetim altında bulundurulmak istenmesi, padişaha
destek olunmaya çalışılması ve azınlık haklarının
korunması çabalarının bu durumla bir ilişkisi bulunmamaktadır.
A B C D E
Çözüm
“Osmanlı topraklarındaki her türlü haberleşme vasıtası İtilaf Devletlerinin kontrolüne bırakılacaktır.”
maddesi, Osmanlı topraklarındaki işgal girişimlerinin duyulmasını geciktirme amacına yöneliktir.
Petrol ve kömür gibi hammadde kaynaklarının denetiminin İtilaf Devletlerine verilmesi, ekonomik denetim sağlama amacı ile ilişkilendirilebilir.
Boğazların işgali ise Boğaz geçişini denetim altına
alma düşüncesinin bir ürünüdür.
A B C D E
69
p
Milli Mücadele’nin
Haz›rl›k Dönemi
1881’den 1919’a
Mustafa Kemal
p
01
Kurtulufl Savafl›’nda
Cepheler
p
03
02
Ö¤rendiklerimizi Test Edelim
1.
İtilaf Devletleri'nden İtalya’nın Anadolu’daki işgalleri,
halk tarafından ciddi bir tepki ile karşılanmazken,
Yunanlıların İzmir’i işgali bölge halkının büyük tepkisini çekmiştir.
3.
İşgaller karşısında gösterilen bu farklı tepkilerde;
Bu sözler dikkate alındığında, aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılabilir?
I. İtalyanların halka iyi davranması,
A) Devlet adamları ateşkesin yol açacağı sonuçları
kavrayamamışlardır.
II. Yunan işgalinin kalıcı olacağından endişe edilmesi,
B) Almanya’nın desteğine güvenilmiştir.
III. İstanbul Hükümeti’nin etkisinde kalınması
C) Askeri yapının yeniden toparlanabileceğine inanılmıştır.
olgularından hangilerinin etkisinden bahsedilebilir?
A) Yalnız I
D) I ve II
2.
B) Yalnız II
E) II ve III
– Doğu Anadolu’da Ermenilerin çoğunlukta olduğu iddiası, bölgede araştırma yapan General
Harbord tarafından yayınlanan raporla çürütülmüştür.
Bu gelişmelerle ilgili olarak,
I. Türk tezlerinin haklılığı ortaya konmuştur.
II. İşgaller sona erdirilmiştir.
III. Himaye düşüncesi ortaya atılmıştır.
yargılarından hangilerine ulaşılabilir?
A) Yalnız I
D) I ve III
70
D) İtilaf Devletleri'nden toprak işgallerinin olmayacağına dair güvence alınmak istenmiştir.
C) Yalnız III
– İzmir'in Yunanlılar tarafından işgalinin haksız
olduğu ve iddia edildiği gibi Rumların Türklerden fazla sayıda olmadığı Amiral Bristol Raporu’yla ortaya konmuştur.
B) Yalnız II
E) II ve III
C) I ve II
Mondros Ateşkes Antlaşması’nı Osmanlı Devleti
adına imzalayan Rauf Bey; "Bu mütareke ile devletimizin bağımsızlığı, saltanatımızın hukuku tümüyle
kurtarılmıştır." ifadelerini kullanmıştır.
E) Padişahın devletler arası otoritesi güçlendirilmeye çalışılmıştır.
4.
Mondros Ateşkesi hükümlerine göre; Türk topraklarından çıkan yer altı zenginlikleri, yurt dışına satılamayacak, İtilaf Devletleri'nin gereksinimlerinin karşılanması için kullanılacaktır.
Bu bilgilere göre, Mondros Ateşkes Antlaşması
ile ilgili olarak;
I. İstanbul Hükümeti’nin direniş çabaları engellenmeye çalışılmıştır.
II. Ekonomik kaynaklar kontrol altına alınmaya çalışılmıştır.
III. İşgallere hukuki zemin hazırlanmaya çalışılmıştır.
yargılarından hangilerine ulaşılabilir?
A) Yalnız I
D) I ve II
B) Yalnız II
C) Yalnız III
E) II ve III
Türk ‹nk›lab›
Atatürkçülük ve
Atatürk ‹lkeleri
Atatürk Dönemi
Türk D›fl Politikas›
Atatürk’ün Ölümü
04
05
06
07
p
p
5.
p
p
Aşağıdakilerden hangisi, İzmir'in Yunanlılar tarafından işgali sonrasında meydana gelen olumlu bir gelişme olarak gösterilebilir?
8.
A) Yunan işgalinin kısa sürede yayılması
B) Yunanlıların İtilaf Devletleri tarafından desteklendiğinin anlaşılması
Mondros Ateşkes Antlaşması’na göre,
– İç güvenliğin sağlanması için gerekli askerlerin
dışında bütün Osmanlı ordusu terhis edilecek,
her türlü silah, cephane, araç ve gereç İtilaf
Devletleri'ne bırakılacaktır.
– Ateşkes imzalandığı tarihte Osmanlı sınırları
dışında kalmış olan Osmanlı birlikleri en yakın
İtilaf güçlerine teslim olacaklardır.
C) Sorunun siyasi yolla çözülmeye çalışılması
D) Askeri gücün yok edildiğinin anlaşılması
Bu hükümlerin, aşağıdaki hedeflerden hangisiyle ilgili olduğu söylenebilir?
E) Halk arasında direniş bilincinin oluşması
A) Osmanlı topraklarını savunmasız bırakmak
B) Ateşkesin kalıcı olmasını sağlamak
C) Uluslararası destek bulmak
6.
D) Anadolu’da çıkabilecek azınlık isyanlarını önlemek
Mondros Ateşkes Anlaşması'ndan sonra başlayan işgallere tepki olarak ortaya çıkan Kuva-yı
Milliye birliklerinin,
E) Toplumsal çatışmaları engellemek
I. düşman ilerleyişini yavaşlatma,
II. düzenli orduyu kurma,
III. işgallerin haksız olduğunu basın yoluyla duyurma
düşüncelerinden hangilerini amaçladıkları söylenemez?
A) Yalnız I
D) II ve III
7.
B) Yalnız III
C) I ve II
E) I, II ve III
9..
Tanım: Ateşkes antlaşmaları, savaşan taraflar arasındaki silahlı çatışmaları durdurarak, barış antlaşmaları için zemin hazırlama işlevini üstlenen geçici
antlaşmalardır.
Durum: Mondros Ateşkesi bir ateşkes olmasına
rağmen toprak paylaşımı gibi bir barış antlaşmasında bulunması gereken ağır hükümler taşımıştır.
Aşağıdakilerden hangisi, Türk halkının Anadolu’da yaşanan haksız işgallere karşısında ilk andaki tepkileri arasında gösterilebilir?
A) Manda ve himaye arayışına girmek
B) Osmanlı yönetim biçiminin değişmesi için çalışmak
C) Ulusal egemenliği gerçekleştirmeye çalışmak
D) İşgallere karşı düzenli ordu kurmak
E) İşgallere karşı direniş cemiyetleri kurmak
Mondros Ateşkesi’nin bu özelliği;
I. Uluslararası barış sağlanmaya çalışılmıştır.
II. Osmanlı Devleti'nin hukuki hakları korunmuştur.
III. Osmanlı topraklarının parçalanması amaçlanmıştır.
yargılarından hangilerini doğrulamaktadır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
D - A I A - B I E - D - E I A - C
C) Yalnız III
E) II ve III
71
1881’den 1919’a
Mustafa Kemal
p
Milli Mücadele’nin
Haz›rl›k Dönemi
p
01
Kurtulufl Savafl›’nda
Cepheler
02
p
03
Mustafa Kemal Pafla ‹stanbul'da
Mustafa Kemal Pafla,
Anadolu'ya
gönderilmesi
meselesiyle ilgili
olarak flunlar›
söylemektedir: “Bu
genifl yetkinin, beni
‹stanbul'dan sürmek
ve uzaklaflt›rmak
maksad›yla
Anadolu'ya
gönderenler
taraf›ndan, bana nas›l
verilmifl oldu¤u
garibinize gidebilir.
Hemen ifade
etmeliyim ki, onlar
bana bu yetkiyi
bilerek ve anlayarak
vermediler.”
Mondros Ateflkesi’nin yap›ld›¤› dönemde Y›ld›r›m Ordular› Grup Komutan› olarak
görevli bulunan Mustafa Kemal Pafla, ateflkesin ard›ndan ‹stanbul’a dönmüfltür. Bo¤azda demirlemifl durumdaki ‹tilaf Devletleri donanmas›n› görünce "Geldikleri gibi
giderler." demifltir. Bu ifade, Mustafa Kemal Pafla’n›n Türk yurdunun ba¤›ms›zl›¤›n›n
sa¤lanmas› ve korunmas›na dair herhangi bir ümitsizlik içinde olmad›¤›n›n kan›t›d›r.
‹stanbul’da üst düzeyde baz› devlet adamlar›yla görüflmüfl ve yaflanan olumsuz geliflmelerle ilgili görüfl al›fl veriflinde bulunmufltur. Ancak kendisi, bu görüflmeler sonucunda Osmanl› devlet adamlar›n› ümitsiz gördü¤ünü kaydetmektedir.
Gerçeklefltirdi¤i görüflmeler, ‹tilaf Devletleri'nin giriflimleri karfl›s›nda ‹stanbul’da
herhangi birfley yap›lmas›n›n mümkün olmad›¤›n› ortaya koymufltur.
Mustafa Kemal Pafla Samsun'a Gönderiliyor...
Mustafa Kemal Pafla ‹stanbul’da iken Do¤u Karadeniz’deki Rum çeteleri ile bu çetelerin bask›lar›na karfl› silahlanan Türkler aras›nda çat›flmalar bafllam›flt›. Türk halk›n›n karfl› karfl›ya bulundu¤u bu tehlikeli durum içinde silahlar›n› teslim etmek istememesi, Mondros hükümlerinin uygulanmas›n› isteyen iflgalci ‹tilaf Devletlerinin
tepkisini çekti.
Bölgedeki Türklerin silahlar›n›n toplanmas›n› ve kargaflan›n sona erdirilmesini isteyen ‹ngilizler, Osmanl› yönetiminden bu ifl için bir görevli atamas›n› istediler. Çünkü Do¤u Karadeniz’de bir halk direniflinin ortaya ç›kmas›ndan korkuyorlard›.
Bu arada Osmanl› yönetimi de, yaflanan olaylar nedeniyle Mondros’un iflgallere ortam haz›rlayan mevcut maddelerinin uygulanmas›ndan çekiniyordu.
‹flte böyle bir ortamda Mustafa Kemal Pafla’n›n ad› gündeme gelmifl ve geçmiflteki
baflar›l› hizmetleri de göz önüne al›narak IX. Ordu Müfettifli olarak görevlendirilmifltir.
Mustafa Kemal'in IX. Ordu Müfettifli olarak görevleri flunlard›:
– Bölgede asayiflin sa¤lanmas›,
– Asayiflsizli¤in sebeplerinin araflt›r›lmas›,
– Silah ve cephanenin toplanarak depolara konmas› ve korunmas›,
– Çeflitli yerlerde asker topland›¤› iddialar›n›n araflt›r›lmas›, e¤er do¤ruysa engellenmesi
Mustafa Kemal Pafla, Do¤u Karadeniz ve Do¤u Anadolu bölgesinde yetkili k›l›nd›.
Osmanl› yönetiminin bu görev için Mustafa Kemal Pafla’y› seçmesinde, Mustafa Kemal’in ‹stanbul’daki çal›flmalar›n›n ‹tilaf Devletleri'ni rahats›z edecek kadar dikkat çekmesi ve bu nedenle de ‹stanbul’dan uzaklaflt›r›lmak istenmesi de etkili olmufltur.
Band›rma Vapuru
72
Mustafa Kemal Pafla, kendi belirledi¤i çal›flma arkadafllar›yla 16
May›s 1919'da Samsun'a hareket etti.
Türk ‹nk›lab›
Atatürkçülük ve
Atatürk ‹lkeleri
Atatürk Dönemi
Türk D›fl Politikas›
Atatürk’ün Ölümü
04
05
06
07
p
p
p
p
Mustafa Kemal Pafla'n›n Görev Alan›
Mustafa Kemal'in görev alan› yaln›zca askeri alanla s›n›rl› de¤ildi. ‹stanbul Hükümeti kendisine sivil erkana emir verme yetkisi de vermiflti.
Görev alan› içinde yer alan Trabzon, Erzurum, Sivas, Van, Erzincan, Samsun illeriyle bunlara komflu olan Diyarbak›r, Bitlis, Elaz›¤, Ankara, Kastamonu illerinin sivil ve
asker bütün yöneticileri, Mustafa Kemal Pafla’n›n üstlendi¤i müfettiflli¤in emir ve taleplerini yerine getirmekle yükümlü tutuldular.
Hatta 3. ve 15. Kolordular Mustafa Kemal Pafla’n›n üstlendi¤i müfettifllik makam›n›n
emrine verildi. Bütün bu yetkiler Mustafa Kemal Pafla’n›n Anadolu’daki hareket olanaklar›n› art›rm›flt›r.
Mustafa Kemal Pafla, Samsun’daki ilk çal›flmalar›n›n ard›ndan bir rapor haz›rlayarak
‹stanbul’a göndermifltir.
Bu raporda; “Samsun bölgesinde Rumlar siyasi emellerinden vazgeçerlerse, asayifl
kendili¤inden düzelece¤i, Türklü¤ün yabanc› mandas›na ve kontrolüne tahammülünün olmad›¤›n›…” vurgulam›flt›r.
Bir süre sonrada Samsun’u yeterince güvenli görmeyerek Havza’ya hareket etmifltir.
HAVZA GENELGES‹ (28 May›s 1919)
Çal›flmalar›n› Havza’da sürdüren Mustafa Kemal Pafla, burada Havza Genelgesi olarak bilinen istekleri bir telgrafla Anadolu’nun de¤iflik yörelerine göndermifltir.
Havza Genelgesi’nin baz› maddeleri flunlard›r:
– Türk topraklar›n› hedef alan iflgallere karfl› sessiz kal›nmamal› ve protesto mitingleri yap›lmal›d›r.
Ne pahas›na olursa
olsun, bana, benim
‹stanbul'dan
uzaklaflmam› isteyenlerin
bulduklar› gerekçe
Samsun dolaylar›ndaki
güvensizlik olaylar›n›
yerinde görüp tedbir
almak üzere, Samsun'a
kadar gitmek idi. Ben bu
görevin yerine
getirilmesinin bir makam
ve yetki sahibi olmaya
ba¤l› bulundu¤unu ileri
sürdüm. Bunda hiçbir
sak›nca görmediler.
O tarihte
Genelkurmay'da bulunan
ve benim maksad›m› bir
dereceye kadar sezmifl
olan kimselerle
görüfltüm. Müfettifllik
görevini buldular; yetki
konusu ile ilgili talimat›
da ben kendim
yazd›rd›m."
– ‹stanbul Hükümeti’ne ve ‹tilaf Devletleri temsilcilerine iflgalleri protesto eden telgraflar gönderilmelidir.
– Az›nl›k unsurlara yönelik her türlü gösteri ve sald›r›dan kaç›n›lmal›d›r.
Havza Genelgesi, iflgallere karfl› halk›n bilinçlendirilmesini ve
bireysel direnifl iste¤inin ulusal direnifl bilincine dönüfltürülmesini amaçlam›flt›r.
Bu genelge, ‹ngilizlerin Mustafa Kemal Pafla’n›n geri ça¤r›lmas› için ‹stanbul Hükümeti’ne bask› yapmalar›na yol açm›flt›r. Bu
bask›lar›n sonucu olarak ‹stanbul’a dönmesini bildiren bir haber alm›fl, ancak bu emri dikkate almayan Mustafa Kemal Pafla
Amasya’ya geçmifltir.
EKS +RA
Samsun’a Ç›k›fl
Büyük bir kalabal›k
Sultanahmet Mitingi’yle
‹zmir’in iflg
flgalini protesto
etmiflt
fltir.
Mustafa Kemal Pafla, Samsun’a giderken yan›nda bulunan Refet Bey’e; "‹htilali yapmak yetmez. Daha fazla bir fleyler yapmak laz›md›r. ‹htilaller devletleri de¤ifltirir. Daha Türk devleti yoktur, önce onu kurmak laz›md›r." demifltir.
73
1881’den 1919’a
Mustafa Kemal
p
Milli Mücadele’nin
Haz›rl›k Dönemi
p
01
Kurtulufl Savafl›’nda
Cepheler
02
p
03
AMASYA GENELGES‹ (22 Haziran 1919)
Mustafa Kemal Pafla Amasya’da baz› silah arkadafllar› ile görüflmüfl ve haz›rlad›¤› genelgeye son fleklini vererek Kaz›m Pafla, Refet Pafla, Ali Fuat Pafla’n›n da imzalamas›n› sa¤lam›flt›r. Mustafa Kemal Pafla’n›n bu giriflimi genelgenin kiflisel bir çaba olarak görülmesini istememesidir. Amasya Genelgesi olarak bilinen bu bildiri Anadolu’daki askeri ve sivil bütün makamlara gönderildi.
M. Kemal, Erzurum’a
gelifli ile ilgili olarak,
"Benim Erzurum’a
geliflim bütün
milletin ateflten bir
çember içine al›nd›¤›
bir zamana tesadüf
etti. Bütün millet bu
çemberin içinden
Amasya Genelgesi’nin haz›rland›¤› ev
Amasya Genelgesi Kararlar›’ndan Baz›lar›
– Vatan›n bütünlü¤ü ve milletin ba¤›ms›zl›¤› tehlikededir.
düflünmekte idi."
– ‹stanbul Hükümeti sorumluluklar›n› yerine getirememektedir. Bu nedenle milletimiz yokmufl gibi görünmektedir.
demifltir.
– Milletin ba¤›ms›zl›¤›n›, milletin azim ve karar› kurtaracakt›r.
nas›l ç›k›laca¤›n›
– Her türlü etki ve denetimden uzak milli bir kurul oluflturulmal›d›r.
– Sivas’ta bir milli kongre toplanmal›d›r. Bu kongre için her livadan üçer kifli seçilerek gönderilecektir. Müdafaa-i Hukuk cemiyetleri, Redd-i ‹lhak cemiyetleri ve belediyeler taraf›ndan seçilecek olan bu kiflilerin Milli Mücadele taraftar› olmalar›na
dikkat edilecektir.
– Do¤u illeri ad›na Erzurum’da bir kongre toplanacakt›r.
– Askeri ve sivil teflkilatlar da¤›t›lmayacakt›r.
– Al›nan kararlar milli s›r olarak gizlenecektir.
Amasya Genelgesi’nin Önemi
– Milli Mücadele’nin amac›, gerekçesi ve yöntemi ortaya konmufltur.
– Ulus iradesine dayanan bir yönetim vurgulanm›fl, ulusa güven duyuldu¤u belirtilmifltir. Bu vurgu Milli Mücadele’nin evrensel niteliklere sahip oldu¤unun kan›t›d›r.
– ‹flgallere karfl› direnifl çal›flmalar›nda ulus iradesi öne ç›kar›lm›fl, Milli Mücadele’nin tek merkezden idare edilmesi amaçlanm›flt›r.
– Bu genelge Türk ‹nk›lab›’n›n ihtilal safhas›n› bafllatm›flt›r.
– Amasya Genelgesi, ulus egemenli¤i ile ilgili bir ça¤r›d›r.
74
Türk ‹nk›lab›
Atatürkçülük ve
Atatürk ‹lkeleri
Atatürk Dönemi
Türk D›fl Politikas›
Atatürk’ün Ölümü
04
05
06
07
p
p
p
p
Amasya Genelgesi’nin ard›ndan Mustafa Kemal Pafla yeniden ‹stanbul’a geri ça¤r›lm›fl, bu emre uymamas›, hakk›nda tutuklama karar› ç›kmas›na yol açm›flt›r. Bunun
üzerine 8 Temmuz 1919’da askerlikten ve müfettifllik görevinden istifa eden Mustafa Kemal Pafla, sivil bir lider olarak mücadelesini sürdürmüfltür.
ERZURUM KONGRES‹ (23 Temmuz - 7 A¤ustos 1919)
Amasya Genelgesi’nde al›nan karar uyar›nca Erzurum’da bir kongre toplanmas› için
çal›flmalar bafllat›lm›flt›r. Kongre için çal›flmalar yapan Do¤u Anadolu Müdafaa-i
Hukuk Cemiyeti taraf›ndan kongreye Anadolu’nun do¤u bölgelerinden temsilciler
ça¤r›ld›. Mustafa Kemal de kongreye davet edildi.
Erzurum’da bir kongre düzenlenmesinde, Do¤u Anadolu’da Ermeni devletine yönelik planlara engel olma düflüncesi etkili olmufltur. 23 Temmuz’da bafllayan kongrede baflkanl›¤a Mustafa Kemal seçilmifltir.
O günkü idari yap›lanmada Do¤u Karadeniz’den 17, Erzurum’dan 25, Sivas’tan 14,
Bitlis’ten 4, Van’dan 2 delegenin kat›l›m›yla toplam 62 üye ile toplanm›flt›r. Bugünkü idari yap›lanma dikkate al›nd›¤›nda kongrede otuza yak›n il ve ilçenin temsil
edildi¤i anlafl›lmaktad›r.
Elaz›¤, Diyarbak›r ve Mardin illerinden seçilen delegeler valilerin bask›s› sebebiyle
yola ç›kmaktan al›konulmufl, dolay›s›yla kongreye kat›lamam›fllard›r.
Mustafa Kemal kongreyi açarken yapt›¤› aç›l›fl konuflmas›nda, ‹tilâf Devletlerinin
Türk milletinin haklar›n› çi¤nediklerini belirtmifl ve "Tarih bir milletin kan›n›, hakk›n›, varl›¤›n› hiçbir zaman inkâr edemez. Binaenaleyh, vatan›m›z ve milletimiz aleyhinde verilen hükümler, kanaatler muhakkak iflâsa mahkumdur." demifltir.
Mustafa Kemal Kongre için
geldi¤i Erzurum’da
Erzurum Kongresi Kararlar›
– Milli s›n›rlar içinde vatan bir bütündür, parçalanamaz.
– Kuva-y› Milliye’yi etkin, milli iradeyi hakim k›lmak esast›r.
– ‹flgal ve yabanc› müdahalesine karfl› milletçe
direnifle geçilecektir.
– Vatan›n ve ba¤›ms›zl›¤›n korunmas› ve kurtar›lmas› konusunda ‹stanbul hükümeti yetersiz kal›rsa, Anadolu’da geçici bir hükümet kurulacakt›r.
– Az›nl›klara siyasi hakimiyetimizi zedeleyecek
ve sosyal dengemizi bozacak ayr›cal›klar verilemez.
EKS +RA
Erzurum Kongresi t
Erzurum Kongresi’nin
yap›ld›¤› bina
Erzurum Kongresi, kat›l›mc›lar› yönüyle bölgesel olmas›na ra¤men, kararlar› yönüyle ulusal nitelikler tafl›m›flt›r.
75
1881’den 1919’a
Mustafa Kemal
p
Milli Mücadele’nin
Haz›rl›k Dönemi
p
01
02
Kurtulufl Savafl›’nda
Cepheler
p
03
– Ulusal güçler padiflahl›k ve halifelik makam›n› kurtaracakt›r.
– Mebusan Meclisi bir an önce toplanmal›, hükümetin çal›flmalar› denetlenmelidir.
– Sömürü amac› olmamas› kofluluyla d›fl yard›m al›nabilecektir.
– Manda ve himaye kabul edilemez.
Erzurum Kongresi’nin Önemi
– Vatan›n parçalanamayaca¤› ilk kez aç›kça ortaya konmufl ve yine ilk kez milli s›n›rlardan söz edilmifltir.
– Manda aray›fllar› reddedilmifl, ulus egemenli¤ine dayal› bir yönetim biçiminden
söz edilmifltir.
– Do¤u Anadolu’daki cemiyetler Do¤u Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti çat›s›
alt›nda birlefltirilmifltir.
– Temsil Heyeti oluflturulmufltur. Mustafa Kemal’in baflkanl›k yapt›¤› bu kurul yaln›zca Do¤u Anadolu’da yetkili idi.
– Mebusan Meclisi’nin aç›lmas› talebiyle ulus iradesinin yans›mas› amaçlanm›flt›r.
BALIKES‹R ve ALAfiEH‹R KONGRELER‹
Yunanl›lar›n Bat› Anadolu’daki iflgallerini geniflletmelerini engellemek ve Kuvay-›
Milliye birliklerini daha örgütlü hale getirebilmek amac›yla Bal›kesir ve Alaflehir’de
bölgesel kongreler düzenlenmifltir. Bal›kesir Kongresi’nde, Yunan iflgaline karfl› Bat›
Anadolu’daki direniflin tek merkezde toplanmas› kararlaflt›r›lm›flt›r.
Alaflehir Kongresi’nde ise, direniflin sürdürülmesi, askere alma ifllemlerine h›z verilmesi kararlar› öne ç›km›flt›r.
Birlefltirici bir liderden yoksun olmalar›, Bal›kesir ve Alaflehir kongrelerinin Erzurum Kongresi kadar etkili olmas›n› önlemifltir.
S‹VAS KONGRES‹ (4 - 11 Eylül 1919)
Amasya Genelgesi uyar›nca Sivas’ta ulusal
kongre toplanmas› için haz›rl›klara giriflilmifl,
bu arada böyle bir kongrenin toplanmas›n› istemeyen ‹tilaf Devletleri, ‹stanbul Hükümeti’ne bask› yapm›fl, kongre çal›flmalar› ‹stanbul
Hükümeti taraf›ndan yasad›fl› ilan edilmifltir.
Elaz›¤ Valisi bu kongreyi engellemeye çal›flm›fl, ancak baflar›l› olamam›flt›r.
Sivas Kongresi’nin yap›ld›¤›
toplant› salonu
76
Sivas Kongresi, yurdun farkl› yörelerinden delegelerin kat›l›m›yla 4 Eylül’de çal›flmalar›na
bafllam›flt›r.
Türk ‹nk›lab›
Atatürkçülük ve
Atatürk ‹lkeleri
Atatürk Dönemi
Türk D›fl Politikas›
Atatürk’ün Ölümü
04
05
06
07
p
p
p
p
Sivas Kongresi Kararlar›
– Erzurum Kongresi kararlar› bütün yurt için geçerli hale
getirilecektir.
– Direnifl cemiyetleri "Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti" ad› alt›nda birlefltirilecektir.
– Temsil Heyeti’nin yetkileri art›k bütün yurdu kapsayacakt›r.
– Mebusan Meclisi’nin toplanmas›na çal›fl›lacakt›r.
– Manda ve himaye kesinlikle kabul edilmeyecektir.
– Egemenli¤e zarar vermemesi kofluluyla yabanc› devletlerden yard›m al›nabilecektir.
Ulus iradesini öne ç›karan Temsil Kurulu TBMM’nin aç›l›fl›na dek bir hükümet gibi çal›flm›flt›r.
Mustafa Kemal Sivas Kongresi’nde
Sivas Kongresi’nin Önemi
– Erzurum Kongresi kararlar› milletin temsilcileri taraf›ndan aynen kabul edilmifltir.
– Milli Mücadele’nin tek merkezden yönetilmesi sa¤lanm›flt›r.
– Bas›n yolunun kullan›labilmesi amac›yla ‹rade-i Milliye gazetesi ç›kar›lm›flt›r.
– Bölgesel kurtulufltan ulusal kurtulufla geçifl çal›flmalar› h›zland›r›lm›flt›r.
– Ali Fuat Pafla, Bat› Cephesi Kuva-y› Milliye Komutanl›¤›’na atanm›flt›r. Temsil Heyeti, bu flekilde yürütme yetkisini kullanm›flt›r.
– Himaye ve manda teklifleri, milletin temsilcileri taraf›ndan tart›fl›lm›fl ve kesin bir
dille reddedilmifltir.
‹stanbul Hükümeti’nin engelleme çabalar›, ‹stanbul ile iliflkilerin ve haberleflmenin
kesilmesine neden olmufltur. ‹stanbul’dan atanan vali ve komutanlar geri çevrilmifltir. Temsil Kurulu bu tutumuyla Anadolu’nun ‹stanbul Hükümeti’ne ba¤l› olmad›¤›n› göstermek istemifltir.
Sivas Kongresi’nin engellenememesi üzerine Damat Ferit Pafla Hükümeti istifa etmifl,
yerine Milli Mücadele’ye karfl› ›l›ml› bakan Ali R›za Pafla taraf›ndan yeni bir hükümet oluflturulmufltur.
AMASYA GÖRÜfiMELER‹ (20 - 22 Ekim 1919)
‹stanbul ile kesilmifl olan iliflkiler, Ali R›za Pafla Hükümeti’nin göreve bafllamas› nedeniyle yeniden kurulmufltur. Bu arada yeni hükümetin iste¤i ile Amasya’da bir görüflme yap›lmas› kararlaflt›r›lm›fl, görüflmede ‹stanbul Hükümeti’ni Salih Pafla, Temsil Kurulu’nu Mustafa Kemal temsil etmifltir.
Amasya Görüflmeleri olarak bilinen bu görüflmelerde al›nan kararlar flunlard›r:
– Türk topraklar› iflgalci güçlere b›rak›lmayacakt›r.
– Az›nl›klara siyasi hakimiyeti ve sosyal dengeyi bozacak ayr›cal›klar verilmeyecektir.
77
1881’den 1919’a
Mustafa Kemal
p
Milli Mücadele’nin
Haz›rl›k Dönemi
p
01
Kurtulufl Savafl›’nda
Cepheler
02
p
03
– Mebusan Meclisi’nin ‹stanbul’da toplanmas› baz› güvenlik s›k›nt›lar› do¤uraca¤›ndan uygun de¤ildir.
– Temsil Kurulu, ‹stanbul Hükümeti taraf›ndan tan›nacakt›r.
– ‹stanbul Hükümeti, Temsil Kurulu’ndan habersiz bar›fl görüflmesi yapmayacakt›r.
Amasya Görüflmeleri’nin Önemi
– Temsil Kurulu, ‹stanbul Hükümeti taraf›ndan hukuken tan›nm›flt›r.
– Temsil Kurulu ve Mustafa Kemal Pafla’n›n otoritesi ve etkinli¤i artm›flt›r.
– Salih Pafla, al›nan bu kararlar› ‹stanbul Hükümeti’ne kabul ettirmeye çal›flaca¤›n›
ifade etmifltir.
‹stanbul Hükümeti, Amasya kararlar›n›n sadece Mebusan Meclisi’nin aç›lmas› karar›n› kabul etmifltir. Ancak, Meclis’in ‹stanbul d›fl›nda toplanmas›, merkezi otoritenin
zedelenece¤i düflüncesi ile istenmemifltir.
TEMS‹L KURULU’NUN ANKARA’YA GEL‹fi‹ (27 Aral›k 1919)
Bu arada ‹stanbul’da Mebusan Meclisi’nin aç›lmas› için harekete geçilmifl, seçimlerle milletvekilleri belirlenmifltir. Mustafa Kemal, Temsil Kurulu üyeleri ile birlikte Ankara’ya gelmifltir.
Mustafa Kemal’in Ankara’y› merkez olarak seçmesinde,
– Bat› cephesine yak›n bir konumda olmas›,
– haberleflme ve ulafl›m imkanlar›n›n yüksek olmas›,
– iflgallerden uzak olmas›
unsurlar›n›n etkisinden söz edilebilir.
Mustafa Kemal, Erzurum milletvekili olmas›na karfl›n ‹stanbul’daki Mebusan Meclisi’ne gitmeme karar› alm›fl, milletvekili arkadafllar›yla görüflerek, baz› kararlar alm›flt›r. Mustafa Kemal’in milletvekili olmas›na karfl›n ‹stanbul’a gitmemesinde, tutuklanma ihtimalinin bulunmas› etkilidir.
Mustafa Kemal, ‹stanbul’a gidecek milletvekili arkadafllar›ndan,
– Mebusan Meclisi’ne baflkan seçtirilmesini,
– Meclis’te Müdafaa-i Hukuk Grubu kurulmas›n›,
– Sivas Kongresi kararlar›n›n Meclis-i Mebusan’da kabul ettirilmesini
istemifltir.
Bu isteklerden yaln›zca vatan›n bütünlü¤ü ile ilgili olanlar gerçeklefltirilebilmifl,
Mustafa Kemal baflkan seçtirilememifl, Müdafaa-i Hukuk Grubu ise kurulamam›flt›r.
u Misak-› Milli
Misak-› Milli, ulusal direnifl mücadelesinin temel esaslar› olarak nitelendirilebilir.
78
EKS +RA
Türk ‹nk›lab›
Atatürkçülük ve
Atatürk ‹lkeleri
Atatürk Dönemi
Türk D›fl Politikas›
Atatürk’ün Ölümü
04
05
06
07
p
p
p
p
Mustafa Kemal’in isteklerinin yerine getirilmemesi, milletvekillerinin ‹stanbul’da padiflah›n etkisi alt›nda kald›klar›n›n göstergesidir.
OSMANLI MEBUSAN MECL‹S‹’N‹N AÇILMASI (12 Ocak 1919)
Seçilen milletvekillerinin kat›l›m›yla Osmanl› Mebusan Meclisi 12 Ocak 1920’de ‹stanbul’da aç›lm›fl, ‹tilaf devletleri geliflmeleri takip etmifl, ancak engellememifltir. ‹tilaf Devletleri'nin Mebusan Meclisi’ne müdahale etmemelerinde, olumsuz bir karar ç›kmayaca¤›n› düflünmeleri rol oynam›flt›r. Ancak ‹tilaf Devletleri'nin beklentilerinin aksine Mebusan Meclisi 28 Ocak 1920’de ald›¤› bir kararla Misak-› Milli’yi kabul etmifltir.
M‹SAK-I M‹LL‹ (28 Ocak 1919)
Mebusan Meclisi, Misak-› Milli’yi kabul ederek, Türk yurdunun parçalanmas›n›n asla kabul edilemeyece¤ini bütün dünyaya duyurmufltur.
Misak-› Milli Kararlar›
– Mondros Ateflkesi imzaland›¤› gün iflgal alt›nda olmayan topraklar parçalanamaz.
– Arap topraklar›n›n gelece¤ine bölge halklar› karar verecektir.
– Kars, Ardahan ve Batum’la ilgili karar bölge halk›n›n oyu ile verilmelidir.
– Bo¤azlar›n gemi trafi¤ine aç›lmas›, ‹stanbul’un ve Marmara bölgesinin güvenli¤inin sa¤lanmas›na ba¤l›d›r.
– Bat› Trakya’n›n gelece¤ini bölge halk›n›n karar› belirleyecektir.
– Türk topraklar›ndaki az›nl›klara verilecek haklar, yabanc› ülkelerdeki Müslüman
az›nl›klara verilecek haklar kadar olacakt›r.
– Politik, ekonomik ve mali geliflmemizi engelleyen, hakimiyetimizi s›n›rlayan ayr›cal›klar (kapitülasyonlar) sona erdirilecektir.
Misak-› Milli’nin Önemi
– Kongrelerde vatan›n bütünlü¤ü ile ilgili al›nan kararlar Mebusan Meclisi taraf›ndan onaylanm›flt›r.
– Milli s›n›rlar belirlenmifltir.
– Kapitülasyonlar›n kald›r›laca¤› ilan edilmifltir.
‹stanbul ‹flgal Ediliyor (16 Mart 1919)
‹tilaf Devletleri beklenmedik bu kararlar karfl›s›nda, Misak-› Milli’nin geri al›nmas›n› sa¤lamaya çal›flm›fl, bask›lar Ali R›za Pafla Hükümeti’nin istifas›na yol açm›flt›r. ‹tilaf Devletleri bu giriflimleri yetersiz gördüklerinden 16 Mart 1920’de ‹stanbul’u iflgal
etmifllerdir.
EKS +RA
‹stanbul’un ‹flgali t
‹stanbul’u iflgal ederek, Mebusan Meclisi’ni da¤›tan, ulus iradesini bo¤maya, Milli Mücadele’yi yok etmeye ve Türk halk›n› y›ld›rmaya çal›flan ‹tilaf Devletleri'nin Türk milletin direnifl azmini güçlendirmifltir.
79
p
Milli Mücadele’nin
Haz›rl›k Dönemi
1881’den 1919’a
Mustafa Kemal
p
01
Kurtulufl Savafl›’nda
Cepheler
02
p
03
Ele geçirilebilen milletvekilleri tutuklanm›fl, Mebusan Meclisi kapat›lm›flt›r. ‹stanbul’un iflgaline karfl› gelebilecek tepkileri hafifletmek isteyen iflgalci güçler bir bildiri yay›nlam›fllard›r.
Bu bildiriye göre,
– ‹flgal geçicidir.
– ‹tilaf güçlerinin amac› saltanat makam›n›n etkinli¤ini güçlendirmektir.
– Herhangi bir isyan karfl›s›nda ‹stanbul Türklerden al›nacakt›r.
– ‹stanbul’dan gelecek olan emirlere uyulmal›d›r.
Yaflanan iflgal Mustafa Kemal’in meclisi ‹stanbul d›fl›nda toplama düflüncesinin do¤ru oldu¤unu kan›tlam›flt›r. Bu arada yeni Meclisin Anadolu’da toplanabilmesi için
çal›flmalar bafllam›flt›r. Mustafa Kemal, ‹stanbul’un iflgalinin ard›ndan Milli Mücadele’yi padiflah ad›na yürüttü¤ünü söylemifltir.
19 Mart 1920'de bir genelge yay›nlayan Mustafa Kemal Pafla; "milletin yeni seçece¤i temsilciler ve Anadolu'ya geçebilen Meclis-i Mebusan üyelerinin kat›l›m›yla Ankara’da yeni bir meclis kurulaca¤›n› ve bu meclisin milletin ba¤›ms›zl›¤›n›, devletin
kurtar›lmas›n› temin edecek tedbirleri alaca¤›n› ve uygulayaca¤›n›" belirtmifltir.
Bu aç›dan bak›ld›¤›nda Osmanl› Mebusan Meclisi’nin da¤›t›lmas›, Meclisin Ankara'da aç›lmas›na zemin haz›rlam›flt›r.
‹stanbul’un iflgali üzerine Milli Mücadele taraftarlar›nca,
– ‹flgal, ‹tilaf Devletleri nezdinde protesto edilmifltir.
– ‹stanbul’dan kaçabilen milletvekillerinin Ankara’da aç›lacak yeni
Meclis'e kat›lmalar› istenmifltir.
Eski TBMM Binas›
– Anadolu’daki ‹tilaf subaylar› tutuklanmaya bafllanm›fl, herhangi bir sald›r›n›n önüne geçebilmek amac›yla Geyve ve Uluk›flla‘da demiryollar› tahrip edilmifltir.
TBMM’N‹N AÇILMASI
‹stanbul’un ‹tilaf Devletleri taraf›ndan iflgalinin ard›ndan Mebusan Meclisi’nin da¤›t›lmas› üzerine Anadolu’da yeni bir meclis toplamak için harekete geçilmifltir. 19
Mart 1920’de yay›nlanan bir emirle Ankara’da bir meclis aç›laca¤› ilan edilmifl ve
bu meclis için seçimler yap›lmas› istenmifltir.
Bu arada ‹stanbul’da da¤›t›lan Mebusan Meclisi’ne üye olan ve tutuklanmayan milletvekillerinin aç›lacak yeni meclise kabul edilece¤i ilan edilmifltir. Bu karar ulus iradesine sayg›l› olundu¤unun aç›k bir göstergesidir.
Bu çal›flmalar sonucunda seçimlerle belirlenen ve ‹stanbul’dan gelen milletvekillerinin kat›l›m› ile yeni meclis 23 Nisan 1920’de Ankara’da çal›flmalar›na bafllam›flt›r.
‹lk gün çal›flmalar› 120 civar›nda milletvekili ile gerçekleflmifl, milletvekili say›s› k›sa sürede 390’a ulaflm›flt›r.
Mustafa Kemal, ilk gün bir konuflma yapm›fl ve Meclis’in çal›flma düzeninin belirlenmesine yönelik bir önergeyi Meclis’e sunmufltur.
80
Türk ‹nk›lab›
Atatürkçülük ve
Atatürk ‹lkeleri
Atatürk Dönemi
Türk D›fl Politikas›
Atatürk’ün Ölümü
04
05
06
07
p
p
p
p
Mustafa Kemal taraf›ndan sunulan bu önergede,
– Hükümet kurmak zorunludur.
– TBMM’nin üstünde hiçbir güç yoktur.
– Geçici bir hükümet baflkan› atamak ya da padiflah vekili tan›mak do¤ru de¤ildir.
– Padiflah ve halifenin durumu Meclis’in verece¤i karara göre daha sonra belirlenecektir.
– TBMM, Yasama ve Yürütme yetkilerini elinde bulundurur.
– Hükümet iflleri Meclis içinden belirlenecek bir kurul taraf›ndan yürütülmelidir. Meclis baflkan› ayn› zamanda hükümet baflkan›d›r.
‹lk meclis aç›l›yor.
hükümleri yer alm›flt›r.
24 Nisan 1920’de Meclis taraf›ndan kabul edilen bu önergeyle,
– Yeni bir devlet kurulmufl oluyordu.
– TBMM’nin sürekli oldu¤u ve Türk halk›n›n tek ve ba¤›ms›z temsilcisi oldu¤u ilan
edilmifltir.
.– Milli egemenlik ilkesi gerçeklefltirilmifltir. Halk›n egemen olaca¤› bir yönetim biçimi oluflturulmufltur.
– Güçler birli¤i ilkesi benimsenmifltir. Böylece h›zl› karar al›nabilmesi hedeflenmifltir.
– ‹stiklal Mahkemeleri’nin üyelerinin milletvekilleri aras›ndan seçilmesi, TBMM’nin
zamanla yarg› yetkisini de kulland›¤›n›n kan›t›d›r.
– Meclis Hükümeti anlay›fl› benimsenmifltir. Bakanlar›n meclis içinden ço¤unlu¤un
oyu ile belirlenmesi uygulamas› bafllam›flt›r.
– Temsil Kurulu’nun görevi sona ermifl, bu kurul yetkilerini TBMM’ye devredilmifltir.
– ‹tilaf Devletleri'ne TBMM’nin kuruldu¤u resmen bildirilmifl, ‹stanbul Hükümeti ile
imzalanacak hiçbir antlaflman›n art›k kabul edilmeyece¤i bildirilmifltir.
Bu dönemde ola¤anüstü yetkilere sahip bir meclisin yan›nda padiflah›n belirleyece¤i bir Ayan Meclisi’nin de aç›lmas› düflüncesi gündeme gelmifl, ancak bu düflünce
ulusal egemenlik ilkesi ile çeliflti¤i için kabul edilmemifltir.
‹lk TBMM’nin Özellikleri
– Yeni Türk Devleti’nin ba¤›ms›zl›¤›n› sa¤lad›¤› için, Kurucu Meclis olarak nitelendirilmifltir.
– Güçler Birli¤i ilkesi ile ola¤anüstü yetkilere sahiptir.
– 1 Nisan 1923’e kadar çal›flm›flt›r.
– Az›nl›k milletvekili yer almam›flt›r.
– Farkl› ideolojilere sahip kiflileri bir arada bar›nd›rm›flt›r. Bu milletvekillerinin uyum
içinde çal›flmalar›n› sa¤layan unsur, vatan›n iflgalden kurtar›lmas› düflüncesiydi.
81
1881’den 1919’a
Mustafa Kemal
p
Milli Mücadele’nin
Haz›rl›k Dönemi
p
01
02
Kurtulufl Savafl›’nda
Cepheler
p
03
– ‹nk›lap ve reform olarak nitelendirilebilecek çabalar, ulusal ba¤›ms›zl›¤›n kazan›lmas› öncelikli görüldü¤ünden ön plana ç›kar›lmam›flt›r.
Bu dönemde TBMM üyeleri aras›nda saltanat yanl›s› samimi yurtseverler de vard›.
Bu nedenle ulusal direnifl bilincinin, birlik ve beraberlik düflüncesinin zedelenmemesi için saltanat kurumu hedef al›nmam›fl, saltanatla ilgili düzenlemeler için siyasi ortam›n olgunlaflmas› beklenmifltir.
TBMM KARfiITI ‹SYANLAR
Milli Mücadele’nin zaman içinde otoritesini güçlendirmesi, iflgalci güçleri ve ‹stanbul
Hükümeti’ni zor durumda b›rakm›flt›r. ‹flgalci güçler farkl› yollar kullanarak Anadolu’da sergilenen halk direniflini sona erdirmeye, ‹stanbul Hükümeti de otoritesini korumaya çal›fl›yordu. Mustafa Kemal ve baz› yak›n arkadafllar› hakk›nda, ‹stanbul Hükümeti’nin çabalar› sonucunda idam karar› verilmifl, halk›n Milli Mücadele’ye olan
güveninin sars›lmas› amaçlanm›flt›r.
fieyhülislam Dürrizade Efendi’den, Milli Mücadele kötüleyen bir fetva al›nm›fl, Milli
Mücadele taraftarlar›na karfl› ç›k›lmas›n› öngören bu fetvan›n örnekleri, uçaklarla
Anadolu’nun de¤iflik yörelerine at›lm›flt›r. Bu fetvayla Anadolu halk›n›n kutsal din
duygular› kötüye kullan›lmak istenmifltir.
Bu arada Anadolu’da TBMM’nin varl›¤›n› hedef alan baz› isyanlarla karfl›lafl›lm›flt›r.
fieyhülislam’dan al›nan söz konusu fetva bu isyanlar›n ç›kmas›nda rol oynam›flt›r.
a. ‹stanbul Hükümeti’nin Ç›kartt›¤› ‹syanlar
Anzavur ‹syan›
Osmanl› ordusunda daha önce subayl›k yapm›fl olan Ahmet Anzavur, Adapazar›,
Susurluk, Biga, Gönen bölgelerinde Milli Mücadele’yi ve TBMM’yi hedef alan bir isyan ç›karm›flt›r. Bu isyan›n ç›kar›lmas›nda TBMM güçlerinin Bo¤azlardan uzak tutulmas›n›n amaçlanmas› etkilidir. Aznavur ‹syan›, Çerkes Ethem’in yönetimindeki
Kuva-y› Milliye birliklerince bast›r›lm›flt›r.
Halifelik Ordusu
‹stanbul Hükümeti taraf›ndan Kuvay-› Milliye’ye karfl›, Kuva-y› ‹nzibatiye ad›yla bir
askeri güç toparland›.
Halifelik Ordusu da denilen askeri birlik, Adapazar› civar›nda Kuva-y› Milliye birliklerine sald›rm›fl, Ali Fuat Pafla komutas›ndaki milli kuvvetler taraf›ndan bozguna u¤rat›lm›flt›r.
b. ‹stanbul Hükümeti ve ‹tilaf Devletleri’nin Çabalar› Sonucunda Ç›kan ‹syanlar
Bu isyanlar, ‹tilaf Devletleri'nin iflgal giriflimlerini kolaylaflt›rmak ve Milli Mücadele’yi zor duruma düflürmek amac›yla ç›kar›lm›fl isyanlard›r.
Yozgat ‹syan›
Yozgat'›m köklü afliretlerinden Çapano¤ullar› aflireti taraf›ndan ç›kar›lm›fl bir isyand›r. Bir süre devam eden bu isyan Çerkez Ethem’e ba¤l› Kuva-y› Milliye birliklerince sona erdirilmifltir.
82
Türk ‹nk›lab›
Atatürkçülük ve
Atatürk ‹lkeleri
Atatürk Dönemi
Türk D›fl Politikas›
Atatürk’ün Ölümü
04
05
06
07
p
p
p
p
Hendek, Bolu, Düzce ve Adapazar› ‹syanlar›
Bu isyanlar, Bo¤azlar› TBMM güçlerine karfl› güvenlik alt›nda tutabilmek amac›yla
ç›kar›lm›flt›r. Kuva-y› Milliye birlikleri taraf›ndan bast›r›lm›flt›r.
Konya ‹syan›
Bu isyan Konya’da Delibafl Mehmet ad›nda biri taraf›ndan ç›kar›lm›flt›r. Kuva-y› Milliye birlikleri karfl›s›nda tutunamayan Delibafl Mehmet ve taraftarlar› iflgalci Frans›z
birliklerine s›¤›nm›fllard›r.
Afyon ‹syan›
Çopur Musa ad›nda bir kifli taraf›ndan ç›kart›lm›fl olan bu isyan milli kuvvetler taraf›ndan bast›r›lm›fl, isyanc› Çopur Musa ve adamlar› Yunanl›lara s›¤›nmak zorunda
kalm›flt›r.
Milli Aflireti ‹syan›
Urfa’da yaflayan Milli aflireti taraf›ndan ç›kar›lm›fl olan bu isyan, milli kuvvetlerce sona erdirilmifltir.
Bunlar›n yan›nda Anadolu’da ç›kar›lan di¤er baz› isyanlar da flunlard›r:
Ali Bat› ‹syan› (Mardin), Koçkiri ‹syan› (Erzincan), fieyh Eflref ‹syan› (Bayburt)
c. Az›nl›klar›n Ç›kard›¤› Ayaklanmalar
Mondros Ateflkes Antlaflmas›’ndan sonra Türk topraklar›n›n ‹tilaf Devletleri'nce iflgal
edilmeye bafllamas› Anadolu’da yaflayan az›nl›k unsurlar›n› harekete geçirmifltir.
Az›nl›klar Anadolu’nun de¤iflik yörelerinde ç›kard›klar› Milli Mücadele karfl›t› isyanlarla, iflgalci güçlerin iflini kolaylaflt›rmaya çaba harcam›fllard›r. Bu çabalar Türk toprak bütünlü¤ünü parçalayarak Anadolu’da ba¤›ms›z devletler kurmak amac›na yöneliktir.
Ermenilerin ‹syanlar›
Sovyet Rusya’n›n topraklar›ndan gelerek
Do¤u Anadolu’daki Ermeni unsurlar› teflkilatland›ran Ermeni çeteleri, Anadolu’daki
pek çok yörede Türk halk›n› katletmifl, bu
flekilde halk› y›ld›rmaya ve bölgeden göç ettirmeye çal›flm›fllard›r. Ermeni az›nl›¤›n bu
y›k›c› çabalar› Kaz›m Pafla komutas›ndaki
XV. Kolordu taraf›ndan sona erdirilmifltir.
Bu arada Anadolu’nun güneyinde Urfa,
Adana, Antep ve Marafl bölgesindeki Ermeni az›nl›k da, iflgalci Frans›z güçlerinin bölgedeki varl›¤›ndan yararlanarak taflk›nl›k
yapm›fl ve Türkleri hedef alan kar›fl›kl›klar
ç›karm›fllard›r. Ermenilerin ç›kard›klar› bu
kar›fl›kl›k ve isyan, Türk halk› taraf›ndan kurulan milli kuvvetlerce sona erdirilmifltir.
Ermeniler taraf›ndan katledilen Anadolu halk›
83
1881’den 1919’a
Mustafa Kemal
p
Milli Mücadele’nin
Haz›rl›k Dönemi
p
01
02
Kurtulufl Savafl›’nda
Cepheler
p
03
Rumlar›n ‹syanlar›
UYARI
Az›nl›k unsurlar›n›n
Anadolu’da ç›kard›klar›
isyanlar ve Türk halk›na
yönelik olarak
gerçeklefltirdikleri
y›ld›rma amaçl›
katliamlar, Türklerin
bölge d›fl›na göç
etmesini sa¤lamaya
yöneliktir. Böylece
Wilson ‹lkeleri’nin baz›
hükümlerinden
yararlanabileceklerini
umuyorlard›.
Karadeniz’in do¤u bölgelerinde yaflayan Rumlar, ‹tilaf Devletleri'nin iflgal giriflimlerinden yararlanarak isyan etmifllerdir. Bu isyan›n temel hedefi, Do¤u Karadeniz bölgesinde ba¤›ms›z bir Pontus Rum Devleti’ni yeniden kurabilmekti. Pontus Rumlar›
taraf›ndan ç›kar›lan bu isyan TBMM birliklerini en fazla u¤raflt›ran isyan olmufltur.
Ancak baflar›l› olamayarak 1923’te sona erdirilmifltir.
d. Kuva-y› Milliye ‹syanlar›
Türk halk› Mondros Ateflkesi’nin hemen ard›ndan Türk topraklar›na yönelen haks›z
iflgaller karfl›s›nda, direnifl cemiyetleri kurmufl, silahl› Kuva-y› Milliye birlikleri oluflturmufltu. Bu kuvvetler, Yunan iflgalci güçlerine karfl› mücadele vermifl, iflgallerin genifllemesine engel olmak için çaba harcam›fllard›r. Halk taraf›ndan kurulan bu milli
kuvvetler, Anadolu’nun baz› yörelerinde ç›kan TBMM karfl›t› isyanlara da baflar›yla
karfl› koymufllard›r.
Kuva-y› Milliye askeri bir e¤itimden yoksundu. Ve bu durum zaman zaman disiplinsizliklerin yaflanmas›na yol aç›yordu. Bu durum nedeniyle Yunan iflgalini tamamen sona erdirme noktas›nda sonuç elde edememifllerdir. Yaflanan bu geliflmeler
nedeniyle Bat› Anadolu’da Kuva-y› Milliye yerine düzenli ordu birliklerinin oluflturulmas› için çal›flmalar bafllat›lm›fl, Bat› Cephesi Komutanl›¤›’na Albay ‹smet Bey
atanm›flt›r.
‹smet Bey, Kuva-y› Milliye liderlerinin düzenli ordunun emrine girmelerini istemifl, bu
istek baz› Kuvay-› Milliye liderleri aras›nda hofl karfl›lanmam›fl, kabul görmemifltir.
Bu flekilde tepki gösteren ve yeni kurulan düzenli ordu birliklerine kat›lmay› reddeden Kuva-y› Milliye liderlerinden Çerkez Ethem ve Demirci Mehmet Efe TBMM güçlerine isyan etmifllerdir. Yeni kurulmaya çal›fl›lan düzenli ordu birlikleri, iflgalci düflmanlar yan›nda bir de isyanc› Kuvay-› Milliyecilerle mücadele etmek durumunda
kalm›flt›r.
TBMM kuvvetleri, Birinci ‹nönü Savafl›’nda Yunan sald›r›s›n› etkisiz hale getirdikten hemen sonra, Çerkez Ethem üzerine yönelmifl ve bu kifli taraf›ndan ç›kar›lan isyan sona erdirilmifltir. Kuva-y› Milliye liderlerince ç›kar›lan isyanlar,
Bat› Anadolu’daki Yunan iflgalinin durdurulmas›n› ve sona
erdirilmesini zorlaflt›rm›fllard›r.
TBMM‘nin ‹syanlara Karfl› Önlemleri
– 29 Nisan 1920’de H›yanet-i Vataniye Kanunu ç›kar›ld›.
– ‹stiklal Mahkemeleri kuruldu. Bu mahkemelerin üyeleri
milletvekillerinden olufluyordu. Bu mahkemeler,
TBMM’nin yarg› yetkisini de kulland›¤›n›n göstergesidir.
Mustafa Kemal Kuva-yi
Milliyecilerle birlikte
– ‹stanbul ile resmi yaz›flmalar kesildi.
– Düzenli ordunun kuruluflunun tamamlanmas› için çal›flmalar h›zland›r›ld›.
– ‹stanbul Hükümeti’nin kararlar› ve emirleri geçersiz say›ld›.
– Ankara Müftüsü R›fat Börekçi’den Milli Mücadele yanl›s› bir fetva al›nd›.
84
Türk ‹nk›lab›
Atatürkçülük ve
Atatürk ‹lkeleri
Atatürk Dönemi
Türk D›fl Politikas›
Atatürk’ün Ölümü
04
05
06
07
p
p
p
p
Anadolu’nun de¤iflik yörelerinde TBMM’nin otoritesine karfl› ç›kan isyanlar, iflgallere karfl› verilen mücadeleyi güçlefltirmifltir. Ancak bu isyanlar›n sona erdirilmesi ile
birlikte TBMM’nin otoritesi güçlenmifltir.
SEVR ANTLAfiMASI
‹tilaf Devletleri, Birinci Dünya Savafl›’ndan sonra imzalanacak bar›fl antlaflmalar› ile
ilgili olarak Osmanl› Devleti’ni sona b›rakm›fllard›r. Bu durum, Osmanl› topraklar›n›n co¤rafi konum ve yer alt› zenginlikleri aç›s›ndan önemli görülmesi ve paylafl›m
s›ras›nda anlaflmazl›k yaflanmas› ihtimalinin bulunmas› ile ilgilidir.
Önce ‹talya’n›n San Remo kentinde bir araya gelen ‹tilaf Devletleri, burada düzenledikleri bir konferansla Osmanl› topraklar›n› paylaflmaya çal›flm›fllard›r. Bu flekilde
bar›fl antlaflmas›n›n ana hatlar›n›n belirlenmesi amaçland›. Osmanl› temsilcisi ortaya ç›kan koflullar› son derece a¤›r bulmufl, bu koflullar alt›nda bar›fl antlaflmas›n›n
yap›lamayaca¤›n› belirtmifltir.
Osmanl› yönetiminin bu tutumu, ‹tilaf Devletleri'ni harekete geçirmifl, Anadolu’daki iflgallerin daha fazla geniflletilmesi için çabalara h›z verilmifltir.
Bu dönemde ‹ngilizlerin deste¤i ile hareket eden iflgalci Yunanl›lar, Bal›kesir, Bursa,
Edirne ve K›rklareli’ni ele geçirmifllerdir. ‹flgallerin h›z kazanmas› üzerine s›k›nt›ya
düflen Osmanl› Devleti, antlaflma koflullar›n› yeniden masaya yat›rm›fl ve bar›fl antlaflmas›n›n mevcut flartlarda imzalanmas›n› kabul etmifltir.
Osmanl› Devleti temsilcilerinin de yer ald›¤› bar›fl görüflmeleri Fransa’n›n Sevr flehrinde gerçeklefltirildi. Görüflmeler 10 A¤ustos 1920’de Sevr Bar›fl Antlaflmas›’n›n imzalanmas› ile sonuçland›.
Sevr Antlaflmas›’n›n Baz› Maddeleri
– Ege Bölgesi’nin tamam›na yak›n›, Edirne, Tekirda¤, K›rklareli ve Ege adalar› Yunanistan’a b›rak›lacakt›r.
– Suriye, Urfa, Antep, Marafl Frans›zlara b›rak›lacakt›r.
– Konya, Antalya Mu¤la ve Rodos adas› ‹talya’ya b›rak›lacakt›r.
– Arabistan ve Irak ‹ngilizlere b›rak›lacakt›r.
– Do¤u Anadolu’da Ermeni ve Kürt devletleri kurulacakt›r.
– Osmanl› Devleti’nin varl›¤›na kendisine verilen topraklarda dokunulmayacakt›r.
– Az›nl›klara yeni haklar verilecektir.
– Az›nl›klar›n haklar› güvence alt›nda oldu¤u müddetçe ‹stanbul Osmanl› baflkenti
olacakt›r.
EKS +RA
Sevr Antlaflmas› t
Osmanl› Devleti’nin imza koydu¤u bir antlaflman›n resmiyet kazanabilmesi için Mebusan Meclisi taraf›ndan onaylanmas› yasal bir gereklilikti. Mebusan Meclisi kapat›lm›fl oldu¤u için Sevr Antlaflmas›’n› onayla-
Çerkez Ethem
(1885-1948)
Milli Mücadele’de en tan›nm›fl
Kuva-y› Milliye liderlerinden
birisidir.
1885 y›l›nda Band›rma'da do¤du. ‹ki kardefli Rum komitac›larla çarp›fl›rken ölmüfl, di¤er
kardefli Reflit Bey Meclisi Mebusan'da ve ilk TBMM'de milletvekili olarak görev yapm›flt›r.
Ethem Bey Balkan Savafl›'nda
Bulgar cephesinde savaflt› ve
yaraland›. I. Dünya Savafl›'nda
Eflref Kuflçubafl›'n›n yönetti¤i
Teflkilat› Mahsusa ile birlikte
‹ran, Afganistan ve Irak'ta çal›flmalara kat›ld›.
Savafltan sonra köyüne çekildi.
1919-1920 tarihleri aras›nda
bir y›ldan uzun bir süre Anadolu'da tek önemli silahl› güç
olan Kuva-y› Seyyare'yi kurdu.
Düzenli ordunun kuruluflu döneminde, kay›t alt›na girmek istemeyerek hükümetle anlaflmazl›¤a düfltü ve isyan etti.
1921 Ocak ay›nda Yunanl›lara
s›¤›nd›. Önce ‹zmir'e, oradan
da Atina'ya gönderildi. Ankara
‹stiklâl Mahkemesi'nin, a¤abeyleri ve yak›n adamlar› ve Ethem Bey hakk›nda g›yab›nda
verdi¤i karar ile düflmana firar›ndan dolay› idama mahkum
oldu.
Türkiye'den ayr›ld›ktan sonra,
önce Berlin'e gitti. Daha sonra,
bir süre Kahire'de yaflad› ve son
y›llar›n› Ürdün ve Lübnan'da
geçirdi.
mam›flt›r. Bu durum, Sevr’in resmi dayanaktan da yoksun oldu¤unun göstergesidir.
85
p
1881’den 1919’a
Mustafa Kemal
Milli Mücadele’nin
Haz›rl›k Dönemi
Kurtulufl Savafl›’nda
Cepheler
02
03
p
01
p
– Bo¤azlar bütün devletlere aç›k tutulacak, ‹tilaf temsilcilerinin oluflturdu¤u bir Bo¤azlar Komisyonu taraf›ndan yönetilecektir.
– Osmanl› Devleti’nde zorunlu askerlik kald›r›lacak, orduda sadece 50.000 asker
bulunacakt›r.
– Osmanl› donanmas› s›n›rland›r›lacakt›r.
– Kapitülasyonlar sürecek ve bütün devletler için geçerli olacakt›r.
– Osmanl› Devleti savafl tazminat› ödeyecektir.
Sevr Antlaflmas›, Türk vatan›n›n toprak bütünlü¤ünü bozmay›, Türk milletinin ba¤›ms›zl›¤›n› elinden almay› hedeflemifltir.
TBMM, Sevr Antlaflmas›’n› tan›mam›fl, imzalayan Osmanl› temsilcilerini de vatan
haini ilan etmifltir.
Sevr Antlaflmas›’n›n Önemi
– ‹stanbul ve Çanakkale bo¤azlar›n›n Türk egemenli¤inden ç›kar›lmas› hedeflenmifltir.
– Osmanl› Devleti sömürgelefltirilmeye çal›fl›lm›flt›r.
– Osmanl› askeri gücü s›n›rland›r›lm›fl, Anadolu’da iflgallere karfl› herhangi bir direniflin ç›kmas› önlenmek istenmifltir.
– Kapitülasyonlar devam etmifl, Osmanl› Devleti’nin
ekonomik ba¤›ms›zl›¤› elinden bütünüyle al›nmak istenmifltir.
– Türk milletinin iflgallere karfl› direnifl bilincine sahip hale gelmesi engellenmeye çal›fl›lm›fl, ancak baflar›l› olunamam›flt›r.
Sevr Antlaflm
flmas›’n› imzalayan Osmanl› temsilcileri
– Osmanl› Devleti, Anadolu’da dar bir bölge ile s›n›rland›r›lm›flt›r.
– Osmanl› az›nl›klar›na, yabanc› ülke vatandafll›¤›na geçme ve böylece kapitülasyonlardan yararlanma olana¤› sunulmufltur.
86
Türk ‹nk›lab›
Atatürkçülük ve
Atatürk ‹lkeleri
Atatürk Dönemi
Türk D›fl Politikas›
Atatürk’ün Ölümü
04
05
06
07
p
p
p
p
Ölçme ve
de¤erlendirme
87
p
Milli Mücadele’nin
Haz›rl›k Dönemi
1881’den 1919’a
Mustafa Kemal
p
01
02
Kurtulufl Savafl›’nda
Cepheler
p
03
Birlikte Çözelim
1.
Amasya Genelgesi'nde,
– Vatanın bütünlüğü, milletin bağımsızlığı tehlikededir.
– İstanbul Hükümeti işgalci devletlerin denetimi
altında bulunduğundan, üzerine aldığı sorumluluğu yerine getirememektedir.
hükümleri yer almıştır.
Bu hükümler dikkate alındığında, aşağıdakilerden hangisinin vurgulanmaya çalışıldığı söylenebilir?
A) İşgalci güçlerle siyasi diyalog kurulmaya çalışılmalıdır.
B) Ulusal irade ortaya konulamamaktadır.
C) Padişahın ülke topraklarındaki otoritesi güçlendirilmelidir.
D) İstanbul Hükümeti'yle birlikte hareket edilmelidir.
2.
Amasya Genelgesi, Türk Kurtuluş Mücadelesi’nin
amacını, gerekçesini ve yöntemini ortaya koyan bir
belgedir.
Genelgenin aşağıdaki maddelerinden öncelikle
hangisinin Kurtuluş Savaşı’nın yöntemini ortaya
koyduğu savunulabilir?
A) Sivas'ta ulusal bir kongre toplanmalıdır.
B) Doğu illeri adına Erzurum’da bir kongre toplanacaktır.
C) Her ilden seçilecek üçer delege kongre için Sivas'a hareket etmelidir.
D) Milletin bağımsızlığını yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır.
E) İstanbul Hükümeti sorumluluklarını yerine getirememektedir.
E) Azınlıkların saldırılarına karşılık verilmemesi için
çaba harcanmalıdır.
Çözüm
Amasya Genelgesi, Kurtuluş Savaşı’nın amaç, ge-
rekçe ve yöntemini ortaya koyan temel bir belge olma niteliğine sahiptir.
Amasya Genelgesi’nde yer alan, “milletin bağımsız-
Çözüm
Amasya Genelgesi’nde,
Vatanın bütünlüğü ve milletin bağımsızlığının tehlikede olduğu ilk defa açıkça vurgulanmıştır.
İstanbul Hükümeti’nin üzerine aldığı temsil görevini
yerine getirmediği ve bunun da milletimizi sanki
yokmuş gibi gösterdiği ifade edilmiştir.
Genelgede, milletin bağımsızlığına ve milletin temsiline yapılan vurgu, ulusal iradenin ortaya koyulması konusunda sorun yaşandığını göstermektedir.
Zaten genelgenin hedeflerinden bir tanesi de budur.
A B C D E
88
lığını yine milletin azim ve karar kurtaracaktır.” maddesi, Kurtuluş Savaşı’nın yöntemini, diğer bir deyişle mücadelenin nasıl ve neye dayanarak gerçekleştirileceğini ortaya koymuştur.
A, B, C şıklarında verilen hükümler de birer yöntem
olarak kabul edilebilir. Ancak D şıkkında verilen ve
yukarıda da vurguladığımız hüküm diğerlerine göre
temel niteliği taşımaktadır.
Soruda da öncelilikle ifadesinin yer aldığına dikkat
edilmelidir.
A B C D E
Türk ‹nk›lab›
Atatürkçülük ve
Atatürk ‹lkeleri
Atatürk Dönemi
Türk D›fl Politikas›
Atatürk’ün Ölümü
04
05
06
07
p
p
3.
Erzurum Kongresi'nde bir araya gelen halkın temsilcileri tarafından alınan kararlardan bazıları şunlardır:
p
4.
p
İşgallere karşı İstanbul Hükümeti'nin kayıtsız kalması durumunda geçici bir hükümet kurulması,
TBMM, 23 Nisan 1920’de faaliyete geçtikten hemen
sonra Batı Cephesi Komutanlığı’nın bütçesini düzenlemiş ve sahip olunan mevcut asker sayısının
belirlenmesine yönelik hızla çalışmalara başlanmasını istemiştir.
Bu bilgilere göre,
A) Ordunun gücünün artırılması için çaba harcanmıştır.
Milli Meclis toplanana kadar görev yapmak üzere bir
temsil heyetinin oluşturulması
I. İşgal girişimlerine karşı dış yardım alınarak askeri etkinliğin artırılması,
Bu girişimler dikkate alındığında aşağıdakilerden hangisine ulaşılabilir?
B) Kuva-yı Milli birlikleri yurt genelinde yaygınlaştırılmıştır.
II. ülke topraklarından siyasi otorite boşluğu yaşanmasının engellenmesi,
C) Halkın TBMM’ye ve Milli Mücadele’ye olan güveni sarsılmıştır.
çabalarından hangilerinin gerçekleştirilmesinin
istendiği savunulabilir?
E) Osmanlı ordusunun dağıtılması ve silahların
teslim edilmesi engellenmeye çalışılmıştır.
III. padişahlık makamının Milli Mücadele’ye katılımının sağlanması
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) Yalnız III
D) Milli Mücadele’ye Avrupa’dan yardım sağlanması için girişimlerde bulunulmuştur.
E) II ve III
Çözüm
Çözüm
Erzurum Kongresi’nde alınan bu kararlar, yani İstanbul Hükümeti’nin iş göremez bir durumda kalma-
sı karşısında geçici bir hükümetin kurulması ve bir
temsil heyetinin oluşturulması girişimleri, halkın
temsilcisiz kalmaması ve ülkede siyasi otorite boşluğu yaşanmaması amaçlarına yöneliktir.
Padişahlık makamının Milli Mücadele’ye katılımının
sağlanması ve dış yardım sağlanarak askeri önlem-
lere yönelinmesi konuları kongrede alınan söz konusu kararlarla ilişkilendirilemez.
A B C D E
TBMM açılmadan ve düzenli ordu birlikleri kurulmadan önce Milli Mücadele Kuva-yı Milliye birlikleri
tarafından düzensiz şekilde sürdürülmekteydi.
TBMM’nin açılışı sonrasında öncelikli işlerden biri
olarak bütçe hazırlama ve mevcut askeri durumu
ortaya koyma girişimlerine yönelmesi, işgaller
karşısında ordumuzun askeri etkinliğini artırma
amacına yöneliktir.
TBMM millet adına ülkenin kaderine yön verme işini
üzerine almıştır. Bu nedenle de işgallere karşı ver-
ilen mücadelenin TBMM kanalıyla gerçekleştirilmesine önem verilmiştir.
A B C D E
89
1881’den 1919’a
Mustafa Kemal
p
Milli Mücadele’nin
Haz›rl›k Dönemi
p
01
Kurtulufl Savafl›’nda
Cepheler
02
p
03
Ö¤rendiklerimizi Test Edelim
1.
I. Dünya Savaşı'nın ardından Osmanlı Devleti’nin
diğer ittifak devletleri ile ilişkisi kesilmiştir.
4.
İtilaf Devletleri'nin bu girişimine bakılarak aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?
A) Osmanlı ordusu dağıtılmıştır.
Osmanlı yöneticilerinin herhangi bir ittifakta yer
almak istemeleri, aşağıdakilerden öncelikle hangisine yöneliktir?
B) İtilaf Devletleri ekonomik kazanç elde etmişlerdir.
C) Osmanlı Devleti’nin yalnız kalması amaçlanmıştır.
D) Osmanlı Devleti'nin coğrafi konumunun önemi
azalmıştır.
A) Osmanlı Devleti’nin bütünlüğünü korumaya
B) Kaybedilmiş toprakları yeniden elde etmeye
E) Osmanlı Devleti coğrafi yönden küçülmüştür.
2.
I. Dünya Savaşı’nın devam ettiği yıllarda İngiltere ile
Fransa arasında Sykes - Picot Antlaşması yapılmıştır. Bu antlaşmaya göre Fransa; Antalya bölgesi,
Adana, Suriye kıyıları ile Lübnan’ı alacak, İngiltere
ise Musul dışındaki Irak’a sahip olacaktı.
Bu durum, aşağıdakilerden hangisinin bir göstergesi sayılabilir?
C) Sınırları genişletmeye
D) Ümmetçilik fikrini yaygınlaştırmaya
E) Türk birliğini sağlamaya
5.
– Almanya'nın desteğini alma,
– İngiltere ve Fransa ile ile dostluk kurma
A) İtilaf Devletleri içinde Rusya karşıtlığının oluştuğunun
C) İtilaf Devletleri’nin bağımsızlık fikrini önemsediklerinin
B) Güçlü olan tarafta yer alma
A) Yeni topraklar kazanma
C) Ekonomik yatırımları artırma
D) Osmanlı Devleti’nin siyasi yönden güçlü olduğunun
D) Fetihçi anlayışı sürdürme
E) İtilaf Devletleri’nce Osmanlı topraklarının paylaşıldığının
I. Dünya Savaşı yıllarında açılan Çanakkale, Filistin ve Suriye cephelerini, Galiçya ve Makedonya cephelerinden ayıran temel fark aşağıdakilerden hangisidir?
A) Fransız kuvvetleri ile savaşılan cepheler olmaları
B) İtilaf Devletleri’nce açılmış olmaları
C) Türk ordusunun başarılı olduğu bölgeler olmaları
D) Osmanlı topraklarında açılmış cepheler olmaları
E) Toprak kazanılan cepheler olmaları
90
I. Dünya Savaşı öncesinde Osmanlı idarecilerinin;
düşüncesinde olması, aşağıdakilerden hangisiyle doğrudan ilgilidir?
B) İngiltere’nin Fransa’dan güçlü olduğunun
3.
I. Dünya Savaşı öncesinde bazı Osmanlı yöneticileri “Çıkabilecek bir savaşa girsek de girmesek de bizimle ilgili planlar yapılmaktadır.” düşüncesi ile Avrupa’da önceden kurulmuş ittifakların birine katılmak gerektiğini savunuyorlardı.
E) Eşitlik ve özgürlük fikrini yaygınlaştırma
6.
I. Dünya Savaşı’nın devam ettiği yıllarda İtilaf
Devletleri’nin Londra Antlaşması (1915) ile, İtalya’ya Antalya dolaylarını vermeleri hangi temel
amaca yönelik bir uygulamadır?
A) Rusya’ya yardım ulaştırabilmek
B) İtalya’nın kendi saflarına geçişini sağlamak
C) Anadolu’da yeni bir cephe açmak
D) Ulusçuluk fikrini yaymak
E) Bağımsız Yunanistan’ın kuruluşunu sağlamak
Türk ‹nk›lab›
Atatürkçülük ve
Atatürk ‹lkeleri
Atatürk Dönemi
Türk D›fl Politikas›
Atatürk’ün Ölümü
04
05
06
07
p
p
7.
p
Türk halkı, Kurtuluş Savaşı öncesinde ve sırasında
işgalci güçlerle birlikte hareket eden Ermeni ve Rum
azınlığın kurduğu çetelerle ve bu çetelerin önderliğinde çıkarılan isyanlarla mücadele etmek durumunda kalmıştır.
10. Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Türk tez-
I. Anadolu'da toplumsal bütünlük ve birlik bozulmuştur.
I. Dünya kamuoyunun işgalcilerce yanlış bilgilendirilmesi engellenmeye çalışılmıştır.
Bu bilgiye dayanarak,
II. Osmanlı merkezi otoritesi sona ermiştir.
III. Anadolu'da Ermeni ve Rum nüfus azalmıştır.
yorumlarından hangileri yapılabilir?
A) Yalnız I
D) I ve II
8.
p
B) Yalnız II
C) Yalnız III
E) II ve III
Bazı Türk aydınları önderliğinde İstanbul'da kurulan
Wilson İlkeleri Cemiyeti, işgaller karşısında ABD'nin
himayesi altına girilmesi gerektiği düşüncesini savunmuşlardır.
lerini yurttaşlara ve bütün dünyaya duyurmak ve savunmak üzere biri Fransızca, diğeri Türkçe olmak
üzere iki gazete çıkarmıştır.
Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti'nin bu çabasına bakılarak,
II. İşgal girişimlerinin haksızlığı ortaya konmak istenmiştir.
III. İtilaf Devletleri arasında anlaşmazlık çıkarılmaya çalışılmıştır.
yargılarından hangilerine ulaşılabilir?
A) Yalnız I
D) I ve II
B) Yalnız II
C) Yalnız III
E) I ve III
Bu durum,
I. Askeri etkinlik artırılmaya çalışılmıştır.
II. Ulusal bağımsızlığa olan inanç güçlenmiştir.
III. Bağımsızlığın korunamayacağı düşünülmüştür.
yargılarından hangilerini desteklemektedir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
9.
C) Yalnız III
E) II ve III
İtilaf Devletleri'nin Anadolu'yu işgalleri sırasında
çalışmalarına hız veren azınlık cemiyetlerinin,
I. bağımsız devletler kurma,
III. İtilaf Devletleri’ni destekleme
düşüncelerinden hangilerine sahip oldukları savunulabilir?
B) Yalnız II
D) I ve III
Bey, işgalci Fransız temsilcilerine, teklif edildiği takdirde Türk hükümetinin Fransız himayesini kabule
hazır olduğunu söylemiştir.
Ali Kemal Bey'in bu yaklaşımı, aşağıdakilerden
hangisinin göstergesidir?
A) Bağımsızlığın korunmaya çalışıldığının
B) Halkın beklentilerinin dikkate alındığının
II. işgallerin yayılmasını sağlama
A) Yalnız I
11. Damat Ferit Paşa Hükümeti üyelerinden Ali Kemal
C) I ve II
E) I, II ve III
C) Fransızların Türk halkına olumlu yaklaştığının
D) Osmanlı yönetiminin işgaller karşısında çıkar
yol bulamadığının
E) Osmanlı yönetiminin padişah tarafından yönlendirildiğinin
C - E - D I A - B - B I D - C - E I D - D
91
p
Milli Mücadele’nin
Haz›rl›k Dönemi
1881’den 1919’a
Mustafa Kemal
p
01
Kurtulufl Savafl›’nda
Cepheler
p
03
02
Ö¤rendiklerimizi Test Edelim
1.
Sivas Kongresi’ne katılan bazı delegeler, Amerika’nın himayesi altına girilmesinden başka bir kurtuluş yolu olmadığını savunmuşlardır. Ancak, Mustafa
Kemal ve bağımsızlık yanlısı delegelerin çabalarıyla bu teklif reddedilmiştir.
4.
Böyle bir çabanın, aşağıdakilerden öncelikle
hangisini engellemek amacına yönelik olduğu
söylenebilir?
Sivas Kongresi’nde yaşanan bu gelişme aşağıdakilerden hangisinin kanıtıdır?
A) Yeni bir devletin kurulması kararının alınmaya
çalışıldığının
A) Osmanlı Devleti’nin yıkılmasını
B) İşgallere karşı siyasi çözüm arayışlarını
B) Ulusal egemenlik kavramının öne çıkarıldığının
C) Halkın saltanata olan bağlılığını
C) Milli Mücadele taraftarları arasında görüş ayrılıkları yaşandığının
D) Ulusal direniş azminin bölünmesini
E) Anadolu’daki silahlı çatışmaları
D) Sivas Kongresi’nin padişahın etkisinde kaldığının
E) Uluslararası ilişkilerin geliştirilmeye çalışıldığının
2.
Amasya Genelgesi, Milli Mücadele’nin başlangıcında, işgallere karşı direnişin amacını, yöntemini ve gerekçesini ortaya koyan bir belge olma özelliğini taşır.
5.
II. düzenli ordunun kurulması için çaba harcama,
III. Anadolu’da genelgeler yayınlama
girişimlerinden öncelikle hangileri halkın ulusal
mücadele bilincini canlı tutma amacına yöneliktir?
A) Bölgesel kurtuluşu öngörür.
B) Saltanat kurumu yok sayılmıştır.
C) Kurtuluş mücadelesinin esaslarını belirlemiştir.
A) Yalnız I
D) Ulusal egemenlik hedeflenmiştir.
E) Siyasi çözüm arayışları öne çıkarılmıştır.
Amasya Genelgesi, araştırmacılar tarafından Türk
Kurtuluş Savaşı’nın temel beyannamesi olarak kabul edilir.
Mustafa Kemal Paşa’nın Amasya Genelgesi’nin
yayınlanmasını sağlayarak;
I. padişahın buyruklarına uygun hareket etme,
II. işgallere karşı ulusal direniş bilincini uyandırma,
III. azınlıklara baskı yapma
hedeflerinden hangilerine ulaşmayı planladığı
savunulabilir?
A) Yalnız I
D) I ve III
92
B) Yalnız II
E) II ve III
C) I ve II
Mustafa Kemal Paşa’nın Milli Mücadele esnasında gerçekleştirdiği;
I. bölgesel ve ulusal kongrelerin düzenlenmesini
sağlama,
Bu bilgi ışığında, Amasya Genelgesi ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisine ulaşılabilir?
3.
Mustafa Kemal Paşa’nın, Ulusal Kurtuluş Mücadelesi sırasında en fazla önem verdiği hususlardan biri de bölgesel direniş cemiyetlerini birleştirme çabası olmuştur.
6.
B) Yalnız II
D) I ve III
C) Yalnız III
E) II ve III
Erzurum Kongresi’nde kurulan Temsil Kurulu, Sivas
Kongresi sırasında aldığı kararla Ali Fuat Paşa’yı Batı Cephesi Kuva-yı Milliye Komutanlığı'na atamıştır.
Buna göre Temsil Kurulu ile ilgili olarak;
I. Hükümet gibi hareket etmiştir.
II. Yürütme yetkisini kullanmıştır.
III. İstanbul Hükümeti’ne bağlı olarak hareket etmiştir.
yargılarından hangilerinin doğru olduğu savunulabilir?
A) Yalnız I
D) I ve III
B) Yalnız II
E) II ve III
C) I ve II
Türk ‹nk›lab›
Atatürkçülük ve
Atatürk ‹lkeleri
Atatürk Dönemi
Türk D›fl Politikas›
Atatürk’ün Ölümü
04
05
06
07
p
7.
p
Mustafa Kemal Paşa, Kurtuluş Savaşı sırasında her
fırsatta Milli Mücadele’nin kendi kişisel meselesi olmadığını ifade etmiştir.
Kongreler ve örgütlenme döneminde alınan;
I. Sivas’ta bir ulusal kongre toplanmalıdır.
9.
Milli Mücadele döneminde alınan;
I. Milli kuvvetleri etkin, milli iradeyi hakim kılmak
esastır.
II. Milletin bağımsızlığını, milletin azim ve kararı
kurtaracaktır.
II. Milletin bağımsızlığını, yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır.
III. Azınlıklara siyasi hakimiyetimizi zedeleyecek
ayrıcalıklar verilemez.
kararlarından hangileri, Mustafa Kemal’in bu düşüncesini destekler niteliktedir?
A) Yalnız I
III. Her türlü etki ve denetimden uzak milli bir kurul
oluşturulmalıdır.
A) Yalnız I
D) I ve II
8.
p
p
B) Yalnız II
C) Yalnız III
E) I, II ve III
Amasya Genelgesi’nin yayınlanması, İtilaf Devletleri'nin İstanbul Hükümeti’ne Mustafa Kemal Paşa’nın
geri çağrılması için baskı yapmalarına yol açmıştır.
Görevden alınacağını öğrenen Mustafa Kemal Paşa, 7-8 Temmuz gecesi aldığı bir kararla görevinden
ve askerlikten istifa etmiştir.
Bu gelişmenin, aşağıdakilerden hangisine yol
açtığı savunulabilir?
A) Mustafa Kemal’in Milli Mücadele'yi sivil bir lider
olarak örgütlemesine
B) Siyaset ve askerlik işlerinin birbirinden ayrılmasına
C) Mustafa Kemal Paşa’nın Anadolu’daki etkinliğinin azalmasına
D) İstanbul Hükümeti’nin Mustafa Kemal’e olan
desteğinin artmasına
E) İşgal girişimlerinin yavaşlamasına
kararlarından hangileri Kurtuluş Savaşı’nın Türk
halkının desteği olmaksızın kazanılamayacağını
ortaya koymaktadır?
D) I ve II
B) Yalnız II
C) Yalnız III
E) II ve III
10. Kurtuluş Savaşı’na hazırlık döneminde kongrelere
katılan bazı delegeler, ülkenin borç içinde ve harap
durumda olduğunu ileri sürerek, bir dış destek olmaksızın bağımsız yaşanamayacağını iddia etmişlerdir.
Yukarıdaki düşünceleri seslendiren temsilcilerin;
I. manda ve himaye yönetimi,
II. ulusal bağımsızlık,
III. uluslararası hukuk
olgularından hangilerini dikkate almadıkları ileri
sürülebilir?
A) Yalnız I
D) I ve II
C - C - B I D - D - C I E - A I D - B
B) Yalnız II
C) Yalnız III
E) II ve III
93
p
Milli Mücadele’nin
Haz›rl›k Dönemi
1881’den 1919’a
Mustafa Kemal
p
01
Kurtulufl Savafl›’nda
Cepheler
p
03
02
Ö¤rendiklerimizi Test Edelim
1.
Son Osmanlı Mebusan Meclisi’nde kabul edilen Misak-ı Milli'de;
4.
Milli Mücadele Dönemi’nde yukarıda verilen kurumlardan hangilerinde ulusun egemenliğinden
bahsedildiği söylenemez?
II. Boğazlar, güvenliği sağlanırsa dünya ticaretine
açılacaktır.
III. Kars, Ardahan, Batum'da gerekirse halk oylamasına başvurulacaktır.
A) Yalnız I
B) Yalnız III
D) I ve III
2.
C) I ve II
E) II ve III
5.
B) Temsil Heyeti'nin başarılı olamadığının
II. İstanbul Hükümeti'nin desteğini sağlama,
D) Milli Mücadele'nin halka mal edildiğinin
E) İstanbul Hükümeti'nin Anadolu'daki etkinliğinin
azaldığının
amaçlarından hangilerine yönelik olduğu söylenebilir?
3.
E) II ve III
Amasya Genelgesi'nde yer alan, “Ulusun bağımsızlığını yine ulusun azim ve karan kurtaracaktır."
maddesi dikkate alındığında;
I. Yararlı cemiyetler tek bir çatı altında toplanmıştır.
II. Kurtuluş Savaşı'nın yöntemi belirlenmiştir.
III. Anadolu'da İstanbul Hükümeti dışında yeni bir
hükümet kurulması kararlaştırılmıştır.
yargılarından hangilerine ulaşılabilir?
A) Yalnız I
B) Yalnız III
D) I ve III
94
C) I ve II
E) II ve III
- direniş cemiyetlerinin bir çatı altında toplanması,
C) Ülkede birlik ortamının sağlanmaya çalışıldığının
III. Milli Mücadele'yi tek merkezden yönetme
D) I ve III
Milli Mücadele’de gerçekleştirilen;
A) Türk halkının temsil sorununun çözülmek istendiğinin
I. bölgesel direniş hareketlerini ulusallaştırma,
C) I ve II
E) II ve III
gelişmeleri aşağıdakilerden hangisinin göstergesi olamaz?
Bu düzenlemenin,
B) Yalnız II
C) I ve II
- Osmanlı Mebusan Meclisi'nin dağıtılmasından
sonra TBMM'nin açılması
Erzurum Kongresi'nde oluşturulan Temsil Heyeti’nin
yetkileri Doğu Anadolu bölgesi ile sınırlı iken, Sivas
Kongresi'nde alınan kararla Temsil Heyeti’ne tüm
yurt hakkında söz söyleme yetkisi verilmiştir.
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
kararları yer almıştır.
A) Yalnız I
II. Osmanlı Mebusan Meclisi,
III. TBMM
I. Siyasi, adli, mali gelirlerimize engel olan sınırlamalar kaldırılacaktır.
Bu kararlardan hangileri kapitülasyonların kaldırılması düşüncesiyle ilişkilendirilebilir?
I. Erzurum Kongresi,
6.
Sivas Kongresi'nden sonra Anadolu'ya hakim olmaya başlayan Temsil Heyeti'nin faaliyetleri engellenemeyince Padişah, Damat Ferit Paşa Hükümeti'nin
istifasını kabul etmiş, yerine Ali Rıza Paşa Hükümeti'nin kurulmasına izin vermiştir.
Bu gelişmelere bakılarak,
I. Milli Mücadele'nin gücü ve etkinliği artmıştır.
II. TBMM'nin varlığı İstanbul Hükümeti tarafından
kabul edilmiştir.
III. Saltanat kurumu Milli Mücadele’yi desteklemiştir.
yargılarından hangilerine ulaşılabilir?
A) Yalnız I
B) Yalnız III
D) I ve III
C) I ve II
E) II ve III
Türk ‹nk›lab›
Atatürkçülük ve
Atatürk ‹lkeleri
Atatürk Dönemi
Türk D›fl Politikas›
Atatürk’ün Ölümü
04
05
06
07
p
p
7.
Amasya Genelgesi'nde, İstanbul Hükümeti’nin üzerine düşen sorumluluğu yerine getiremediği, bunun
da milletimizi yokmuş gibi gösterdiği ifade edilmiştir.
10. I. TBMM’de, padişah ve halifenin geleceğinin ülke
A) İstanbul Hükümeti silahlı direniş düşüncesine
yaklaşmıştır.
A) TBMM ülke yönetimine bütünüyle egemen hale
gelmiştir.
Bu ifadeye dayanarak, aşağıdakilerden hangisine ulaşılabilir?
B) İtilaf Devletleri’nin İstanbul Hükümeti üzerindeki
baskıları azaltılmaya çalışılmıştır.
C) Türk halkının temsili noktasında sorunlar yaşanmıştır.
D) Padişahın halk üzerindeki etkinliği azaltılmak istenmiştir.
E) Düzenli ordunun kurulmasına öncelik verilmiştir.
8.
p
p
işgalden kurtulduktan sonra ayrıca belirlenmesi kararı alınmıştır.
Bu karara bakılarak aşağıdaki yorumlardan hangisi yapılabilir?
B) Saltanat makamının desteği alınmaya çalışılmıştır.
C) Laik yönetim anlayışı benimsenmiştir.
D) İnkılap girişimlerinin başlatılması gündeme gelmiştir.
E) Padişahın İtilaf Devletleri’nin baskısı altından
kurtarılması hedeflenmiştir.
İlk TBMM'de, “Geçici bir devlet başkanı veya padişah kaymakamı atamak doğru değildir.” kararı alınmıştır.
Bu karar dikkate alındığında;
I. Saltanat kurumunun kaldırılmasına çalışılmıştır.
II. İstanbul Hükümeti'nden bağımsız hareket edilmiştir.
III. TBMM’nin sürekli olacağı vurgulanmıştır.
yargılardan hangilere ulaşılabilir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
9.
C) I ve II
E) I, II ve III
İlk TBMM güçler birliği ilkesine dayanan bir yönetim
anlayışı ile çalışmıştır.
TBMM’nin sahip olduğu bu özellik,
I. Meclis'i halkın temsilcisi haline getirme,
II. alınan kararları süratle uygulamaya koyabilme,
III. zaman kaybını en aza indirme,
düşüncelerinden hangileriyle ilişkilendirilebilir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve lI
E) I, II ve III
11. I. TBMM'de alınan;
- Hükümet kurmak gereklidir.
- Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir.
- Meclis'in üzerinde hiçbir güç ve makam yoktur.
kararları dikkate alındığında;
I. Temsil Heyeti'nin görevini sürdürmüştür.
II. İstanbul Hükümeti'nin otoritesinin sona erdiği
ilan edilmiştir.
III. Milli iradenin ülke yönetime tam olarak yansıtılması amaçlanmıştır.
yargılarından hangilerine ulaşılabilir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
A - D - B I B - B - A I C - D - D I A - D
C) I ve II
E) I, II ve III
95
1881’den 1919’a
Mustafa Kemal
p
Milli Mücadele’nin
Haz›rl›k Dönemi
p
01
Kurtulufl Savafl›’nda
Cepheler
02
p
03
Yaz›l› sorular›
1.
a)
b)
c)
2.
a)
b)
c)
d)
3.
Osmanlı Devleti’nde XX. yüzyıl başlarında ön plana
çıkarılan Türkçülük akımının özelliklerini yazınız.
…………………………………………………………
………………………………………………………...
…………………………………………………………
………………………………………………………...
…………………………………………………………
………………………………………………………...
Osmanlıcılık akımı uyarınca Osmanlı Devleti’nde
gerçekleştirilen girişimler hangileridir?
…………………………………………………………
…………………………………………………………
…………………………………………………………
Osmanlı Devleti’nde İslamcılık akımının geçerliliğinin kalmamasına yol açan gelişmeleri yazınız.
7.
…………………………………………………………
………………………………………………………...
…………………………………………………………
………………………………………………………...
Babıali Baskını hakkında bilgi veriniz.
………………………………………………………...
………………………………………………………...
………………………………………………………...
8.
a)
………………………………………………………...
İtalya ile 1912 yılında Uşi Antlaşması’nın imzalanmak zorunda kalınmasının nedenlerini yazınız.
…………………………………………………………
………………………………………………………...
b)
………………………………………………………...
c)
Osmanlı Devleti’nin yıkılışını engelleyemeyen, ancak Yeni Türk Devleti’nin kurulmasında ve yapılan
inkılaplarda etkili olan akımları yazınız.
9. I. Balkan Savaşı’nın nedenlerini yazınız.
………………………………………………………...
………………………………………………………...
İngiltere, Fransa ve Almanya’nın Trablusgarp’ın İtalya tarafından işgali karşısında sessiz kalmasının
nedenleri nelerdir?
…………………………………………………………
………………………………………………………...
…………………………………………………………
………………………………………………………...
a)
…………………………………………………………
b)
…………………………………………………………
c)
………………………………………………………...
………………………………………………………...
…………………………………………………………
………………………………………………………...
………………………………………………………...
10. Osmanlı Devleti’nin I. Balkan Savaşı’nda mücadele
………………………………………………………...
–
………………………………………………………...
–
………………………………………………………...
………………………………………………………...
………………………………………………………...
96
b)
Osmanlı Devleti’nin İtalyan işgali karşısında Trablusgarp’a askeri müdahalede bulunamamasında etkili olan faktörleri yazınız.
………………………………………………………...
………………………………………………………...
5.
a)
…………………………………………………………
………………………………………………………...
4.
6.
–
ettiği devletler hangileridir?
…………………………
…………………………
…………………………
Türk ‹nk›lab›
Atatürkçülük ve
Atatürk ‹lkeleri
Atatürk Dönemi
Türk D›fl Politikas›
Atatürk’ün Ölümü
04
05
06
07
p
p
p
p
Yaz›l› sorular›
1.
a)
b)
c)
2.
I. Dünya Savaşı’na ortam hazırlayan genel nedenleri yazınız
…………………………………………………………
a)
…………………………………………………………
b)
…………………………………………………………
c)
I. Dünya Savaşı’nda mücadele eden gruplarda yer
alan devletleri yazınız.
6.
…………………………………………………………
…………………………………………………………
…………………………………………………………
İtilaf Devletleri
İttifak Devletleri
– ……………………..
– ………………………
– ……………………..
– ………………………
– ……………………..
– ……………………..
– ……………………..
– ………………………
– ………………………
– ……………………..
3.
I. Dünya Savaşı’nın başlamasına yol açan gelişme
hakkında bilgi veriniz.
…………………………………………………………
…………………………………………………………
…………………………………………………………
4.
a)
b)
c)
d)
5.
…………………………………………………………
Osmanlı Devleti’nin savaşa katılmasının nedenleri
nelerdir?
…………………………………………………………
…………………………………………………………
…………………………………………………………
…………………………………………………………
…………………………………………………………
…………………………………………………………
…………………………………………………………
…………………………………………………………
a)
b)
c)
7.
Wilson İlkeleri’nin Osmanlı Devleti ile ilgili maddelerini yazınız.
…………………………………………………………
…………………………………………………………
…………………………………………………………
…………………………………………………………
…………………………………………………………
…………………………………………………………
Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’nda ilan ettiği
cihad fetvasının başarısız olmasının nedenleri nelerdir?
…………………………………………………………
…………………………………………………………
…………………………………………………………
…………………………………………………………
…………………………………………………………
…………………………………………………………
Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’nda mücadele
ettiği cepheleri yazınız.
Sınır İçindeki
Cepheler
Sınır Dışındaki
Cepheler
– ……………………..
– ………………………
– ……………………..
– ………………………
– ……………………..
– ……………………..
– ………………………
– ……………………..
8.
I. Dünya Savaşı sonrasında Avrupa ve Orta Doğu’da kurulan yeni ulus devletleri yazınız.
– …………………….......................
– …………………….......................
– …………………….......................
– …………………….......................
– …………………….......................
97
1881’den 1919’a
Mustafa Kemal
p
Milli Mücadele’nin
Haz›rl›k Dönemi
p
01
Kurtulufl Savafl›’nda
Cepheler
02
p
03
Yaz›l› sorular›
1.
–
–
–
2.
a)
b)
c)
3.
a)
b)
c)
d)
e)
4.
İstanbul Hükümeti’nin, Mustafa Kemal Paşa’yı 9.
Ordu Müfettişi olarak görevlendirmesinin amaçları
nelerdir?
…………………………………………………….......
..…………………………………………………….....
5.
..…………………………………………………….....
Havza Genelgesi’nin Milli Mücadele’deki önemini
yazınız.
…………………………………………………….....
6.
…………………………………………………….......
..…………………………………………………….....
…………………………………………………….......
..…………………………………………………….....
Amasya Genelgesi’nin maddelerini yazınız.
…………………………………………………….......
..…………………………………………………….....
…………………………………………………….......
..…………………………………………………….....
…………………………………………………….......
..…………………………………………………….....
…………………………………………………….......
..…………………………………………………….....
…………………………………………………….......
..…………………………………………………….....
Erzurum Kongresi’nin önemi hakkında bilgi veriniz.
…………………………………………………….....
…………………………………………………….....
…………………………………………………….....
…………………………………………………….....
Sivas Kongresi’nde direniş derneklerinin “Anadolu
ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti” adı altında
birleştirilmesinin amacını yazınız.
…………………………………………………….....
..…………………………………………………….....
…………………………………………………….......
Balıkesir ve Alaşehir Kongresi’nin toplanma amaçlarını yazınız.
…………………………………………………….....
..…………………………………………………….....
…………………………………………………….......
…………………………………………………….....
…………………………………………………….....
…………………………………………………….......
…………………………………………………….....
98
…………………………………………………….....
…………………………………………………….....
7.
a)
b)
c)
8.
–
–
–
9.
…………………………………………………….....
Amasya Görüşmeleri’nde alınan kararları yazınız.
…………………………………………………….......
..…………………………………………………….....
…………………………………………………….......
..…………………………………………………….....
…………………………………………………….......
..…………………………………………………….....
İlk TBMM’nin özelliklerini yazınız.
…………………………………………………….......
..…………………………………………………….....
…………………………………………………….......
..…………………………………………………….....
…………………………………………………….......
..…………………………………………………….....
Sevr Antlaşması’nın hukuken geçerlilik kazanamamasının nedenini yazınız.
…………………………………………………….....
…………………………………………………….....
…………………………………………………….....
Türk ‹nk›lab›
Atatürkçülük ve
Atatürk ‹lkeleri
Atatürk Dönemi
Türk D›fl Politikas›
Atatürk’ün Ölümü
04
05
06
07
p
p
p
p
Tarihten Bir Sayfa
‹LK TBMM B‹NASI
Ankara Ulus meydan›nda bulunan I. Türkiye Büyük Mil let Meclisi binas›n›n inflas›na,
1915 y›l›nda bafllanm›flt›r. ‹lkin ‹ttihat ve Terakki Cemiyeti kulüp binas› olarak tasarlanm›flt›r. Meclisin, 23 Nisan 1920'd e bu binada toplanmas› kararlaflt›r›ld›¤›nda
henüz bitirilmemifl olan bina, mil li bir heyecan›n eseri olarak mil letin katk›s›yla tamamlanm›flt›r. ‹lk TBMM binas› 22 X 43 metre boyutlar›nda, bodrum üzerine tek
katl› bir yap›d›r. Bir toplant› salonunun haricinde sadece 9 odas› vard›.
23 Nisan 1920 ile 15 Ekim 1924 ta rihleri a ra s›nda TBMM ola ra k kul lan›lan bina, 1961'd e " Türkiye Büyük Mil let Meclisi Müzesi " ad›yla halk›n ziya retine aç›lm›flt›r.
P e k a l a , flfluu a n d a k i T B M M b i n a s › i l e i l g i l i o l a r a k i n t e r n e t t e k › s a b i r a r a flfltt › r m a
fiaa flfl›› r t › c › r a k a m l a r l a k a r flfl›› l a flflaa c a k s › n › z .
y a p m a y a n e d e r s i n i z ? fi
99
Kurtulufl Savafl›'nda Cepheler
Kurtulufl Savafl›’nda
Cepheler
u
Do¤u Cephesi
u Güney Cephesi
u Bat› Cephesi
q
q
q
q
q
I. ‹nönü Savafl›
II. ‹nönü Savafl›
Eskiflehir - Kütahya Savafllar›
Sakarya Meydan Savafl›
Büyük Taarruz ve Baflkomutanl›k Savafl›
K U fi B A K I fi I
Tekalif-i
Milliye
Sa
th
-›
M
üd
af
aa
l›k
an
ut ›
om as
flk as
Ba Y
03
Londra
Konferans›
Moskova
Antlaflmas›
ü
üc
zG
Dü
ze
nl
ru
iO
rd
ar
Ta
u
Kavramlar
Bat›
Cephesi
Bu üniteyi inceledi¤imizde;
Düzenli orduya geçifl çal›flmalar›n›,
Do¤u cephesi ve Ermeni meselesini,
I. ‹nönü ve II. ‹nönü savafllar›n›,
Eskiflehir – Kütahya savafllar›n›,
Baflkomutanl›k Yasas›n›,
Tekalif-i Milliye Emirleri’nin yay›nlanmas›n›n Milli Mücadele’ye olan katk›s›n›,
Sakarya savafl›’n›n sonuçlar›n›,
Büyük Taarruz ve sonras›nda yaflanan geliflmeleri
ö¤renece¤iz.
1881’den 1919’a
Mustafa Kemal
Milli Mücadele’nin
Haz›rl›k Dönemi
01
02
p
p
Kurtulufl Savafl›’nda
Cepheler
p
03
Kuva-y› Milliye’den Düzenli Orduya
Mondros Ateflkesi’nin ard›ndan, Osmanl› ordusunun büyük bölümü terhis edilmifl,
Anadolu topraklar› savunmas›z b›rak›lmaya çal›fl›lm›flt›r. Bu geliflme Türk halk›n› önce direnifl cemiyetleri ve Kuva-y› Milliye birlikleri oluflturmas›na yol açm›flt›r. Kuvay› Milliye birlikleri iflgallere ve Anadolu’da ç›kan isyanlara karfl› koymaya çal›flm›fllard›r.
Yunan iflgalini çete savafllar› ile sona erdirme imkan› yoktu. Yunan birlikleri 22 Haziran 1920'de Bat› Anadolu’nun iç bölgelerine do¤ru ilerlemeye bafllam›fl, 22 Haziran’da Akhisar’›, 25 Haziran’da da Alaflehir’i ele geçirmifllerdir.
Yaflanan bu geliflmeler üzerine Sivas Kongresi’nde Bat› Anadolu Kuva-y› Milliye Komutanl›¤›’na Ali Fuat Pafla getirildi.
Devam eden Yunan sald›r›lar› sonucunda 30 Haziran’da Bal›kesir, 9 Temmuz’da Bursa, 3 Temmuz’da Nazilli, 29 A¤ustos’ta da Uflak Yunan güçlerinin kontrolüne geçti.
Yunan ilerleyifli Trakya’da da durdurulam›yordu. 20 Temmuz 1920'de Trakya'daki
Türk birliklerine karfl› da sald›r›ya geçen Yunanl›lar 20 Temmuz’da Tekirda¤'›, 25
Temmuz’da da Edirne'yi iflgal ettiler.
Geliflmeler düzenli ordu birliklerinin kurulmas›n› bir zorunluluk haline getirmifltir.
Kuva-y› Milliye’nin kald›r›lmas›nda rol oynayan baz› faktörler flunlard›r :
– Kuva-y› Milliye birliklerinin kendi bafllar›na hareket etmeleri,
– Keyfi yarg›lama ve cezaland›rmalar›,
– Gereksinimlerini halktan zorla almaya bafllamalar›,
– Yunan iflgaline karfl› beklenen ölçüde baflar›l› olamamalar›
Daha sonra TBMM taraf›ndan Bat› Cephesi Komutanl›¤›’na Albay ‹smet Bey’in atanm›fl, baz› Kuva-y› Milliye liderleri bu atamay› kabullenemediklerinden isyan ç›karm›fllard›r.
Cephedeki askerlere mermi yapan Anadolu kad›nlar›
104
Türk ‹nk›lab›
Atatürkçülük ve
Atatürk ‹lkeleri
Atatürk Dönemi
Türk D›fl Politikas›
Atatürk’ün Ölümü
04
05
06
07
p
p
p
p
KURTULUfi SAVAfiI’NDA CEPHELER
DO⁄U CEPHES‹ (Ermeni Meselesi)
Ermeniler, Osmanl› egemenli¤inde yüzy›llarca huzur içinde yaflam›fl az›nl›klar aras›nda yer alm›flt›r. Osmanl› yönetimlerinin az›nl›klara karfl› takip ettikleri ibadet ve
inanç özgürlü¤üne dayal› hoflgörü politikas› Ermeniler için de geçerli olmufltur.
Bizans döneminde Ortodokslar›n bask›s› alt›nda kalan Ermenilere, ‹stanbul’un Osmanl›lar taraf›ndan fethi sonras›nda bizzat Fatih taraf›ndan ba¤›ms›z bir patrikhane
kuma izni verilmifltir. Ermeniler kendilerine sa¤lanan bu ortamda kendi kültürlerini
korumufl ve yönetime ba¤l›l›k içinde yaflam›fllard›r.
Ermeni az›nl›¤›n Osmanl› Devleti'ne olan ba¤l›l›klar›, onlar›n "Millet-i Sad›ka" (Sad›k Millet) olarak adland›r›lmas›na yol açm›flt›r. Ermeniler, Osmanl› devlet yönetiminin pek çok önemli makam›nda görev alm›fl ve hizmet etmifllerdir. Ermeni az›nl›¤›n
bu istikrarl› çizgisi önemli k›r›lmalar yaflanmaks›z›n XIX. yüzy›l›n sonlar›na kadar devam etmifltir.
XIX. yüzy›lda milliyetçili¤in etkisinde kalan Ermeniler, d›fl k›flk›rtmalar›n da etkisiyle
Do¤u Anadolu’da bir Ermeni Devleti kurulmas› için çaba harcamaya bafllam›fllard›r.
Ermenilerin bir sorun olarak belirmesi, ilk defa 1878 Berlin Konferans› ile olmufl, Ermeni temsilciler bu konferansa davet edilmifllerdir. Berlin Antlaflmas›’nda Ermenilerle ilgili ›slahatlar›n yap›laca¤› hükmüne yer verilmifltir.
Ermeni Ceteleri Katliamlar Gerçeklefltiriyor...
Art›k ba¤›ms›z bir devlet kurmay› amaçlayan Ermeniler, bu amaçlar›na ulaflmak için
ihtilâl komiteleri kurdular.
KARADENİZ
Kırklareli
Edirne
İstanbul
Adapazarı
Çanakkale
Balıkesir
Manisa
İzmir
Aydın
Bursa
Uşak
Muğla
Bolu
Trabzon
Tokat
Sivas
Eskişehir
Kütahya
Afyon
Konya
Antalya
AKDENİZ
Kastamonu
Samsun
Mersin
Kayseri
Adana
Erzincan
Malatya
Maraş
Antep
Urfa
Erzurum
Van
Diyarbakır
Hatay
Hakkari
Ermeni Kuvvetleri
Türk Kuvvetleri
Do¤u Cephesi : Türk - Ermeni savafll
fllar› (9 Haziran - 3 Aral›k 1920)
105
1881’den 1919’a
Mustafa Kemal
Milli Mücadele’nin
Haz›rl›k Dönemi
01
02
p
p
Sütçü ‹mam (1871 – 1922)
As›l ad› ‹mam, süt satarak geçimini sa¤lad›¤› için "Sütçü"
lakab› verilmifltir. 1871 y›l›nda Kahramanmarafl'ta do¤du.
Frans›z kuvvetlerinin Marafl’a
giriflinin hemen ertesi günü
yani 31 Ekim 1919’daa bir
grup Frans›z ve Ermeni askeri
Uzunoluk Caddesi'nde iki
Müslüman kad›na sald›rm›flt›r.
Olay› mahalle kahvesinden
gören Türkler d›flar› ç›karak,
askerlerin üzerine yürümüfltür. Çakmakç› Sait Ermeniler
taraf›ndan flehit edilmifltir.
Sütçü ‹mam tabancas›n› alarak hemen yak›nda bulunan
dükkan›ndan h›zla olay›n oldu¤u yere gelmifl ve silah›n›
Ermeni askerlerinin üzerine
boflaltm›flt›r.
Bu giriflimi ile yörede iflgale
direniflin sembollerinden olmufltur.
Ermeni ve Frans›zlar taraf›ndan sürekli aranan Sütçü
‹mam, bütün çabalara ra¤men bulunamam›flt›r.
p
Kurtulufl Savafl›’nda
Cepheler
03
Kurulan gizli ihtilâl komiteleri aras›nda en önemlileri, 1887'de ‹sviçre'de kurulan ve
faaliyetini Do¤u Anadolu'ya yayan H›nçak Komitesi ile 1840'da Kafkasya'da kurulmakla beraber, daha sonralar› Kafkasya ve Do¤u Anadolu'daki bütün Ermeni derneklerini birlefltiren Taflnak Komitesi'dir.
Bu komitelerin çal›flmalar›yla ‹stanbul, Erzurum, Merzifon, Yozgat, Kayseri, Çorum,
Van ve Adana'da Ermeniler taraf›ndan taflk›nl›klar ç›kar›ld›.
Taflnak ve H›nçak Cemiyetleri, Anadolu’da Ermeni Devleti kurabilmek için Türk halk›n› katletmeye bafllam›flt›r. Rus iflgali Ermenilerin iflini kolaylaflt›rm›fl, olaylara Anadolu’daki Ermeniler de kat›lm›flt›r.
Zorunlu Göç (Tehcir)
Osmanl› yönetimi, Anadolu’da yaflayan Ermenileri bölge d›fl›na göç ettirmek için
1915’te Tehcir Kanunu ç›karm›flt›r. Ruslar›n Birinci Dünya Savafl›’ndan çekilerek
Anadolu’yu boflaltmalar›, Ermeni katliamlar›n› sona erdirmemifltir.
Mondros Ateflkesi’nde Do¤u Anadolu’daki alt› vilayeti hedef alan hükümlere yer verilmifl, Ermeni devleti için ortam haz›rlanmaya çal›fl›lm›flt›r. 1919 y›l›nda düzenlenen Paris Bar›fl Konferans›’nda Ermeni Sorunu yeniden gündeme getirilmifl ve Do¤u
Anadolu’da Ermenistan devleti kurulmas› karar› al›nm›flt›r.
Kaz›m Pafla’n›n emrindeki XV. Kolordu Ermenilere karfl› harekat bafllatm›fl, bu harekat 30 Ekim 1920’de baflar›ya ulaflm›flt›r. Yenilen Ermeniler bar›fl istemifl, 2 Aral›k
1920’de Gümrü Antlaflmas› imzalanm›flt›r.
Gümrü Antlaflmas›’n›n Baz› Maddeleri
– Ermeniler toprak taleplerinden vazgeçecek, iflgal ettikleri yerleri boflaltacaklard›r.
– S›n›r Aras nehri ile Ç›ld›r Gölü aras›nda belirlenecektir.
– Kars, Sar›kam›fl, I¤d›r TBMM’ye b›rak›lacakt›r.
– Ermeniler, Misak-› Milli’yi kabul edecek ve Mondros Ateflkesi’ni tan›mayacakt›r.
– Ermeniler düflmanca politikalar izlemeyeceklerdir.
Bu antlaflmayla Do¤u Cephesi kapanm›fl, birliklerin bat›ya kayd›r›lmas› ile Yunanl›lar karfl›s›nda daha fazla güç kazan›lm›flt›r. Bu zafer TBMM’nin ilk askeri baflar›s›,
Gümrü Antlaflmas› da ilk antlaflmas›d›r.
GÜNEY CEPHES‹
‹tilaf Devletleri Mondros Ateflkesi’nin imzalanmas›n›n hemen ard›ndan Osmanl› topraklar›n› paylaflma planlar›n› uygulamaya bafllad›lar. ‹ngilizler ve Frans›zlar taraf›ndan Anadolu’nun çeflitli bölgeleri iflgal edilmeye baflland›.
‹ngilizler, ateflkes flartlar›na ayk›r› olarak 3 Kas›m 1918'de Musul'u, daha sonrada s›ras›yla Kilis, Antep, Marafl ve Urfa'y› iflgal ettiler. Bir süre sonra Antep, Marafl ve Urfa flehirleri ‹ngilizler taraf›ndan Frans›z denetimine b›rak›lm›flt›r.
106
Türk ‹nk›lab›
Atatürkçülük ve
Atatürk ‹lkeleri
Atatürk Dönemi
Türk D›fl Politikas›
Atatürk’ün Ölümü
04
05
06
07
p
p
p
p
Antep Savunmas›
Frans›zlar ise 21 Ocak 1919'da Mersin, Osmaniye ve Adana'y› iflgale bafllad›lar.
Frans›zlar, iflgal alt›nda tuttuklar› illerde Ermeni az›nl›¤› Türklere karfl› k›flk›rtm›fl, zor durumda kalan Türk halk› Kuva-y› Milliye’yi oluflturmufltur.
Bizzat halk›n örgütledi¤i direnifl baflar›l› olmufl, Sakarya Savafl›’n›n ard›ndan Frans›zlar Anadolu’yu boflaltm›fllard›r. TBMM ile Fransa aras›nda imzalanan 20 Ekim 1921 tarihli Ankara Antlaflmas› sonucunda Frans›z iflgali
sona ermifltir.
Kırklareli
Edirne
K A R A D E N İ Z
İstanbul
Adapazarı
Çanakkale
Balıkesir
Manisa
İzmir
Aydın
Bursa
Uşak
Bolu
Trabzon
Tokat
Sivas
Eskişehir
Kütahya
Afyon
Konya
Maraş Savunması : 20 Ocak – 10 Şubat 1920
Urfa Savunması
Kastamonu
Samsun
: 9 Şubat – 11 Nisan 1920
Antep Savunması : 1 Nisan – 8 Şubat 1921
Adana Savunması : 21 Ocak – 20 Ekim 1921
Malatya
Kayseri
Adana
Mersin
Erzincan
Maraş
Hatay
Antep
Urfa
‹stiklal
Madalyas›
ve berat›
Erzurum
Van
Diyarbakır
Hakkari
Fransız Kuvvetleri
Kuvayı Milliye Birlikleri
Güney Cephesi
BATI CEPHES‹
‹zmir’i iflgal eden Yunanl›lara karfl› ilk önce Kuva-y› Milliye birlikleri, daha sonra da
düzenli ordu birlikleri ile karfl› konulmufltur. Yunan iflgalinin en büyük destekçisi ‹ngilizler idi. Yunanl›lar Bat› Anadolu’yu kendi topraklar›na katmay›, ‹tilaf Devletleri
ise Sevr Antlaflmas›’n› Türklere kabul ettirmeyi hedefliyorlard›.
Bat› Anadolu'da düzenli ordu birliklerinin kurulufluna kadar, iflgallere karfl› savunma
gücünü oluflturan Kuva-y› Milliye güçlerinin verdikleri mücadeleler flu cephelerde
yo¤unlaflm›flt›r:
– Salihli Cephesi,
– Ayval›k Cephesi,
– Akhisar Cephesi,
– Ayd›n ve Nazilli Cephesi,
– Bergama ve Soma Cephesi
107
1881’den 1919’a
Mustafa Kemal
Milli Mücadele’nin
Haz›rl›k Dönemi
01
02
p
Kurtulufl Savafl›’nda
Cepheler
p
p
03
I. ‹nönü Savafl› Yunanl›lara Karfl› ‹lk Zafer
Düzenli orduya geçiflin henüz tamamlanamad›¤› bir dönemde, Yunanl›lar TBMM
güçlerine karfl› sald›r›ya geçmifllerdir. Bu sald›r›n›n amaçlar› flunlard›r:
– Daha fazla Anadolu topra¤›n› iflgal etmek,
– TBMM’ye Sevr’i kabul ettirmek,
– Eskiflehir’i alarak demiryollar›n› kontrol edebilmek,
– TBMM’yi saf d›fl› b›rakmak
Yunan sald›r›s›, Çerkez Ethem ‹syan› ile ayn› dönemde gerçekleflmifltir. Yunanl›lar bu
isyandan yararlanmaya ve TBMM güçlerini zor durumda b›rakmaya çal›flm›fllard›r.
Bursa, Uflak’tan bafllayarak, Eskiflehir ve Afyon’a do¤ru ilerleyen Yunanl›lar, Eskiflehir yak›nlar›nda TBMM birlikleri taraf›ndan geri püskürtülmüfltür.
I. ‹nönü Savafl›’n›n Sonuçlar›
– Düzenli TBMM birliklerinin bu baflar›s› TBMM’nin otoritesini art›rm›flt›r.
– Albay ‹smet Bey’e General rütbesi verilmifltir.
– 1921 Anayasas› yürürlü¤e girmifl, ‹stiklal Marfl› kabul edilmifltir (12 Mart 1921).
– Afganistan’la bir antlaflma imzalanm›flt›r.
BİRİNCİ İNÖNÜ MUHAREBESİ
( 6–10 OCAK 1921 )
– Rusya’yla Moskova Antlaflmas› imzalanm›flt›r.
K A R A D E N İ Z
Kırklareli
Edirne
İstanbul
Çanakkale
Bursa
Adapazarı
Balıkesir
Manisa
İzmir
Aydın
Uşak
Muğla
Kastamonu
İNÖNÜ OVASI Samsun
Bolu
Tokat
Sivas
Eskişehir
Kütahya
Afyon
Konya
Antalya
A K D E N İ Z
Mersin
Kayseri
Adana
Trabzon
Erzincan
Malatya
Maraş
Diyarbakır
BİRİNCİ İNÖNÜ
MUHAREBESİ
Urfa SUBAY
Antep
Hatay
Erzurum
ER
TÜFEK
HF.MAK.TF.
AĞIR MAK.TF.
TOP
417
8.500
6.000
18
47
28
Van
Hakkari
472
15.816
12.500
270
80
72
Londra Konferans›
I. ‹nönü Savafl›’n›n ard›ndan Fransa ve ‹talya, ‹ngiltere ile baz› konularda görüfl ayr›l›¤›na düfltüler. Özellikle Fransa ve ‹talya’n›n giriflimleriyle Londra’da bir konferans
düzenlendi. Londra Konferans› olarak bilinen bu konferans temelde;
108
Türk ‹nk›lab›
Atatürkçülük ve
Atatürk ‹lkeleri
Atatürk Dönemi
Türk D›fl Politikas›
Atatürk’ün Ölümü
04
05
06
07
p
p
p
p
– Baz› de¤ifliklikler yaparak Sevr’i Türklere kabul ettirmek,
– ‹stanbul Hükümeti ile TBMM aras›ndaki anlaflmazl›ktan yararlanmak,
– Yunan ordusuna zaman kazand›rabilmek
amaçlar›na yönelikti.
Konferansa ‹stanbul Hükümeti davet edilmifl, TBMM’nin bir temsilcisini ‹stanbul Hükümeti delegeleri ile birlikte gönderebilece¤i ifade edilmifltir.
Mustafa Kemal Pafla,
‹stanbul Hükümeti’ne
gönderdi¤i bir yaz›da,
Londra’da
düzenlenecek
Bu ça¤r› TBMM taraf›ndan kabul edilmedi. Ancak daha sonra TBMM ayr› bir heyet
olarak davet edilmifl, bu flekilde konferansa TBMM temsilcisi gitmifltir. TBMM taraf›n›n konferansa kat›lmas›nda, "Türkler bar›fl istemiyor." propagandas›n› sona erdirmek amac› etkilidir.
konferansla ilgili
Konferans 21 fiubat 1921’de ‹ngiltere, Yunanistan, Fransa, ‹talya, Osmanl› Devleti ve
TBMM Hükümeti'nin kat›l›m›yla aç›lm›flt›r. Konuflma hakk› verilen ‹stanbul Hükümeti temsilcisi Tevfik Pafla, "Söz milletin temsilcilerine aittir." demifl ve bir daha söz
almam›flt›r. Böylece ‹tilaf Devletleri'nin Türkleri birbirine k›rd›rma plan› bofla ç›km›flt›r.
etmemesi üzerine
Konferansta, Sevr baz› de¤ifliklikler yap›larak kabul ettirilmeye çal›fl›lm›flt›r. TBMM
temsilcisi Milli Mücadele’nin hakl›l›¤›n› anlatmaya çal›flm›fl, konferansta ortaya konulan koflullar› kabul etmemifltir. Londra Konferans› baflar›s›zl›kla sona ermifltir. Londra Konferans› ile;
Londra Konferans›’na
– ‹tilaf Devletleri TBMM'yi hukuken tan›m›flt›r.
eden Büyük Millet
– Sevr’den taviz verilebilece¤i anlafl›lm›flt›r.
Meclisi taraf›ndan
– Yunanl›lara yeni sald›r› için zaman kazand›r›lm›flt›r.
TBMM temsilcisi Bekir Sami Bey, konferans sonras›nda ‹ngiltere, Fransa ve ‹talya
temsilcileri ile esir de¤iflimi konusunda birer antlaflma imzalam›flt›r. Ancak bu antlaflmalar milli ba¤›ms›zl›k ve devletler aras› eflitlik ilkelerine ters düfltü¤ünden,
TBMM Hükümeti taraf›ndan onaylanmam›flt›r.
olarak, "TBMM’nin
Sevr Antlaflmas›’n›n
hiçbir zaman kabul
meydana gelen flu
durumdan milletin
yarar›na en uygun
sonuç elde edilmesi,
kat›lacak delegelerin
do¤rudan do¤ruya
millet iradesini temsil
seçilmifl olmas›yla
kabildir." demifltir.
Sovyet Rusya ‹le Yeni Bir Dönem: Moskova Antlaflmas› ‹mzalan›yor...
Birinci Dünya Savafl›’ndan çekilmifl olan Rusya, ‹tilaf Devletleri ile karfl› karfl›ya gelmiflti. Ruslar, devletler aras› ittifak aray›fl›na girmifl, TBMM Hükümeti ile görüflmelere bafllam›fllard›r. Rusya’n›n bu yaklafl›m›nda;
– Güney s›n›r›n› güvenlik alt›na almak istemeleri,
– Bo¤azlar›n ‹tilaf denetiminde olmas›n›n Rus ç›karlar› ile uyuflmamas›,
– Ruslar›n komünist rejimi yayg›nlaflt›rmak istemeleri
etken olmufltur.
TBMM ise;
– Misak-› Milli’yi Ruslara kabul ettirmek,
– Rusya’dan yard›m alabilmek,
– Do¤u s›n›r›n› güvence alt›na almak
düflüncelerini öne ç›kar›yordu.
109
1881’den 1919’a
Mustafa Kemal
Milli Mücadele’nin
Haz›rl›k Dönemi
01
02
p
p
Kurtulufl Savafl›’nda
Cepheler
p
03
Gümrü Antlaflmas› ve I. ‹nönü Zaferi, TBMM’nin uluslar aras› etkinli¤ini art›rm›fl, 16
Mart 1921’de Sovyet Rusya ile Moskova Antlaflmas› imzalanm›flt›r.
TBMM temsilcisi Beki Sami Bey konferans sonras›nda ‹ngiltere, Fransa ve ‹talya temsilcileri ile esir de¤iflimi konusunda birer antlaflma imzalam›flt›r. Ancak bu antlaflmalar millî ba¤›ms›zl›k ve devletler aras› eflit-lik ilkelerine ters düfltü¤ünden, TBMM
Hükümeti taraf›n-dan onaylanmam›flt›r.
‹smet ‹nönü
(1884 – 1973)
1884 y›l›nda ‹zmir'de do¤du. Birinci Dünya Savafl› s›ras›nda Kafkas Cephesi'nde
Kolordu Komutan› olarak
Atatürk'ün emrinde ve Suriye Cephesi'nde savaflt›.
Edirne milletvekilli¤i ve bakanl›k yapt›. Bat› Cephesi
Komutanl›¤›'na getirildi. I.
ve II. ‹nönü Savafllar›n› yönetti.
Mudanya Mütarekesi'nde
Büyük Millet Meclisi'ni
temsil etti. Lozan Bar›fl Konferans›'na D›fliflleri Bakan›
ve Türk heyeti baflkan› olarak kat›ld›. 24 Temmuz
1923'te Lozan Antlaflmas›'n› imzalad›.
Cumhuriyetin
ilân›ndan
sonra 1923-1924 y›llar›nda
ilk Baflbakan olarak görev
ald›. Atatürk'ün ölümünden
sonra, 1938 y›l›nda, TBMM
taraf›ndan Türkiye'nin ikinci Cumhurbaflkan› olarak
seçildi. II. Dünya Savafl› s›ras›nda Türkiye'yi savafl›n
d›fl›nda tuttu.
1950 y›l›nda, yap›lan seçimleri kaybettikten sonra,
1960 y›l›na kadar Ana Muhalefet Partisi Baflkan› olarak siyasi yaflam›n› sürdürdü. 27 May›s harekât›ndan
sonra Kurucu Meclis üyeli¤ine seçildi ve 10 Kas›m
1961 tarihinde Baflbakanl›¤a atand›.
1973’te ölünceye kadar
Cumhuriyet Senatosu tabi
üyeli¤i görevinde bulundu.
110
flmas›’n›n Baz› Maddeleri
Moskova Antlaflm
– Taraflardan birinin tan›mad›¤› antlaflmay› di¤er tarafda tan›mayacakt›r.
– Osmanl› Devleti ile Çarl›k Rusya aras›nda imzalanm›fl antlaflmalar geçersizdir.
– Batum Gürcistan’a verilecektir.
– Sovyet Rusya Misak-› Milli’yi kabul edecektir.
– Sovyet Rusya kapitülasyonlar›n kald›r›ld›¤›n› kabul edecektir.
flmas›’n›n Önemi
Moskova Antlaflm
– Rusya, TBMM’yi ve Misak-› Milli’yi tan›m›flt›r.
– Do¤u s›n›r› güvence alt›na al›nm›flt›r.
– Rusya’dan askeri destek sa¤lanm›flt›r.
– Batum ile Misak-› Milli’den ödün verilmifltir.
Moskova Antlaflmas›, "milletlerin kendi gelece¤ine serbestçe karar verebilmesi" ilkesine dayal›d›r. ‹ki taraf da ba¤›ms›zl›klar›na sayg›l› olacaklar›n› ilan etmifllerdir.
Yeni Türk Devleti'nin ‹lk Anayasas›: Teflkilat-› Esasi
Yeni Türk Devleti’nin yetkilerini nas›l kullan›laca¤›n› belirleyen bir anayasaya ihtiyaç vard›. Haz›rlanan anayasa 20 Ocak 1921’de TBMM’de kabul edilmifltir.
1921 Anayasas›’n›n Baz› Maddeleri
– Egemenlik kay›ts›z ve flarts›z milletindir.
– Yasama ve Yürütme yetkisi TBMM’ye aittir.
– Türkiye, TBMM taraf›ndan yönetilir ve hükümet "TBMM Hükümeti" ad›n› al›r.
– Seçimler iki y›lda bir yap›l›r.
– TBMM baflkan› hükümetin de baflkan›d›r.
– fier’i ifllerle ilgili bütün yetki TBMM’ye aittir.
1921 Anayasas› güçler birli¤i ilkesi dikkate al›narak flekillendirilmifltir. TBMM, yasama, yürütme bazen de yarg› yetkisini kullanm›flt›r. Bu yap›lanma ola¤anüstü koflullarda h›zl› karar alabilmek amac›yla ilgilidir.
Bu anayasada cumhuriyet rejimiyle ilgili herhangi bir hüküm yoktur. Ola¤anüstü
koflullarda haz›rland›¤› için içeri¤i s›n›rl› olmufl, 1924 y›l›na kadar yürürlükte kalm›flt›r.
II. ‹nönü Savafl›: ‹kinci Zafer
Yunanl›lar, Londra Konferans›’n›n ard›ndan yeniden sald›r›ya geçmifllerdir. Bu sald›r›; TBMM’ye Sevr Antlaflmas›’n› kabul ettirmek ve Ankara’y› ele geçirmek amaçlar›na yönelikti.
Türk ‹nk›lab›
Atatürkçülük ve
Atatürk ‹lkeleri
Atatürk Dönemi
Türk D›fl Politikas›
Atatürk’ün Ölümü
04
05
06
07
p
p
p
p
Sald›r›ya geçen Yunanl›lar, TBMM güçleri taraf›ndan geri püskürtülmüfltür. Bu arada TBMM birliklerinin taarruz giriflimleri sonuçsuz kalm›flt›r. II. ‹nönü Zaferi ile;
– TBMM Hükümeti’nin otoritesi artm›flt›r.
– ‹talyanlar ve Frans›zlar iflgallerini sona erdirme karar› alm›fllard›r.
Bat› Cephesi Komutan› ‹smet Bey, kazan›lan zaferi Mustafa Kemal Pafla’ya çekti¤i
telgrafta flu sat›rlarla bildiriyordu: "…Düflman binlerce ölüleriyle doldurdu¤u savafl
meydanlar›n› silahlar›m›za terk etmifltir." TBMM Baflkan› Mustafa Kemal Pafla ise ‹smet Bey’e gönderdi¤i cevabi telgrafta; "Siz orada yaln›z düflman› de¤il, milletin makus talihini de yendiniz." ifadelerini kullanm›flt›r.
K A R A D E N İ Z
Kırklareli
Edirne
İstanbul
Çanakkale
Bursa
Adapazarı
Balıkesir
Manisa
İzmir
Aydın
Uşak
Muğla
Kastamonu
İNÖNÜ OVASI Samsun
Bolu
Tokat
Erzincan
Sivas
Eskişehir
Kütahya
Kayseri
Afyon
Konya
Antalya
Trabzon
Mersin
Adana
A K D E N İ Z
Malatya
Maraş
Erzurum
Diyarbakır
BİRİNCİ İNÖNÜ
MUHAREBESİ
Urfa SUBAY
Antep
Hatay
ER
TÜFEK
HF.MAK.TF.
AĞIR MAK.TF.
TOP
417
8.500
6.000
18
47
28
Van
Hakkari
472
15.816
12.500
270
80
72
Eskiflehir – Kütahya Savafllar› ve Yenilgi
Yunanl›lar yeni bir sald›r› için derhal haz›rl›klara bafllam›fl ve 10 Temmuz 1921’de
bir kez daha sald›r›ya geçmifllerdir. Yunanl›lar, bu defa durdurulamam›fl, Afyon, Eskiflehir ve Kütahya Yunan iflgaline u¤ram›flt›r. TBMM birlikleri Sakarya Nehri’nin do¤usuna çekilerek, daha fazla kay›p verilmesi engellenmifltir.
Eskiflehir–Kütahya Savafllar›’n›n olumsuz sonuçlanmas›,
– Türk taraf›nda büyük bir moral çöküntü yaflanmas›,
– Milli Mücadele’nin baflar›s›zl›¤› ihtimalinin gündeme gelmesi,
– Ankara’n›n iflgal tehlikesi ile karfl› karfl›ya kalmas›,
– ‹talyanlar ve Frans›zlar›n çekilme ifllemlerini durdurmalar›
sonuçlar›na yol açm›flt›r.
Baflkomutanl›k Yasas› TBMM'de Kabul Ediliyor...
Yunanl›lar›n iflgalleri yayg›nlaflt›rmalar› Ankara’da heyecan yaratm›fl, baz› çevreler
sorumlu aramaya bafllam›fllard›r. Baz› milletvekilleri sorumlulu¤un Mustafa Kemal
taraf›ndan üstlenmesi gerekti¤ini söylemifllerdir. Bu konunun TBMM’ye tafl›nmas›
üzerine, Mustafa Kemal sorumlulu¤u üzerine almaya karar vermifltir.
Fevzi Çakmak
(1876 - 1950)
1876 y›l›nda ‹stanbul'da
do¤du. 1895 y›l›nda Te¤men rütbesi ile Harp Okulu'nu bitirdikten sonra, ayn›
y›l girdi¤i Harp Akademisi'ni 1898 y›l›nda bitirerek
Kurmay oldu. Bu tarihten itibaren ordunun çeflitli kademelerinde karargah ve birlik
komutanl›¤› görevlerinde
bulundu.
1914 y›l›nda Tümgeneralli¤e yükseldi. Çeflitli birliklerde Kolordu Komutanl›¤›,
Anafartalar Grup Komutanl›¤› ve Ordu Komutanl›¤›
görevlerinde bulundu.
6 Ocak 1918 tarihinde Genelkurmay Baflkanl›¤›’na
atand›. I. Ordu Müfettiflli¤i'nden sonraki Harbiye Naz›rl›¤› görevinden 21 Nisan
1920 tarihinde istifa ederek
Anadolu'ya geçti. Milli Müdafaa Vekili ve Heyeti Vekile Reisli¤i görevine atand›.
3 Nisan 1921 tarihinde Orgeneral, 31 A¤ustos 1922
tarihinde de Büyük Taarruz’un kazan›lmas›ndaki
yüksek hizmetlerini nedeniyle Mareflalli¤e terfi ettirildi.
1924-1944 y›llar› aras›nda
kadar Genelkurmay Baflkanl›¤› yapt›. 1944 tarihinde yafl
haddinden emekli oldu. 12
Nisan 1950 tarihinde vefat
etti.
111
1881’den 1919’a
Mustafa Kemal
Milli Mücadele’nin
Haz›rl›k Dönemi
01
02
p
p
p
Kurtulufl Savafl›’nda
Cepheler
03
5 A¤ustos 1921’de kabul edilen Baflkomutanl›k Yasas› ile Mustafa Kemal üç ayl›¤›na Baflkomutan ilan edilmifl, TBMM’nin yetkileri Mustafa Kemal’e devredilmifltir. Bu
düzenleme h›zl› karar alabilme hedefine yöneliktir.
Her üç ayda bir uzat›lan bu yetki, 20 Temmuz 1922’de sürekli hale getirilmifl, cumhuriyetin ilan›yla sona erdirilmifltir. Baflkomutanl›k yetkisinin Mustafa Kemal’e verilmesi, kendisine duyulan güvenin göstergesidir.
Halktan Yeni Fedakarl›klar ‹steniyor...
Tekalif-i Milliye Emirleri
8 A¤ustos 1921’de Tekalif-i Milliye Emirleri yay›nlanm›flt›r. Bu kanunla, Türk ordusunun ihtiyaçlar›n›n halktan temin edilmesi yoluna gidilmifltir. Tekalif-i Milliye Emirleri ile flu kararlar al›nm›flt›r;
‹stiklal madalyas›
– G›da maddelerinin % 40'›na karfl›l›¤› sonra ödenmek kofluluyla el konulacakt›r.
– Ulafl›m araçlar›, ordu için her ay 100 kilometre tafl›ma yapacakt›r.
– Her evden bir askeri giydirecek elbise toplanacakt›r.
– Sahipsiz mallara el konulacak, halk silahlar›n› üç gün içinde devlete teslim edecektir.
– Zanaatkarlar ordu için devlet hizmetine al›nacakt›r.
Tekalif-i Milliye Emirleri, Türk ordusunun güçlendirilmesi için önemli bir rol üstlenmifltir. Emirlerin hayata geçirilmesi için önlem al›nm›fl, karfl› ç›kanlar için ‹stiklal
Mahkemeleri kurulmufltur. K›sa bir süre sonra Sakarya Savafl›’n›n bafllamas›, ordunun toparlanma süreci tamamlanmadan Yunanl›larla karfl›laflmas›na yol açm›flt›r.
Kurtulufl Savafl›
fl› Cepheleri
Sakarya Meydan Savafl›: TBMM'nin Son Savunma Savafl›
Yunanl›lar, 23 A¤ustos 1921’de yeni bir sald›r› bafllatm›fl, Sakarya Nehri’nin do¤usuna geçerek TBMM güçlerini yok etmeyi ve Ankara’y› ele geçirmeyi amaçlam›fllard›r.
Sakarya Savafl› olarak bilinen bu mücadelede, Mustafa Kemal taraf›ndan "Hatt-› mü112
Türk ‹nk›lab›
Atatürkçülük ve
Atatürk ‹lkeleri
Atatürk Dönemi
Türk D›fl Politikas›
Atatürk’ün Ölümü
04
05
06
07
p
p
p
p
dafaa yoktur, sath-› müdafaa vard›r." emrini vermifltir. Yunan sald›r›lar› durdurulmufl,
Yunan birlikleri 13 Eylül’de yenilgiye u¤rat›lm›flt›r.
Türk ordusunun zaferini 12 Eylül'de Ankara’ya "21 gün devam eden Sakarya Meydan Muharebesi ordumuzun tam bir zaferi ile son bulmufltur." cümlesi ile bildiren
Mustafa Kemal Pafla, ayn› gün genel seferberlik ilân etti.
KARADENİZ
Kırklareli
Edirne
İstanbul
Adapazarı
Çanakkale
Balıkesir
Manisa
İzmir
Aydın
Bursa
Eskişehir
Uşak
Muğla
Bolu
Kütahya
Afyon
Kastamonu
Samsun
POLATLI
POLATLI
OVASI
OV
ASI
Tokat
Sivas
Ankara
Kayseri
Konya
Antalya
Mersin
Adana
AKDENİZ
Trabzon
Erzincan
Malatya
Maraş
Antep
Hatay
Urfa
Erzurum
Van
Diyarbakır
İKİNCİ İNÖNÜ
MUHAREBESİ
TÜFEK
AĞIR MAK.TF.
TOP
417
8.500
6.000
Hakkari
472
15.816
12.500
Sakarya Savafl›’n›n Sonuçlar›
– ‹tilaf Devletleri aras›ndaki görüfl ayr›l›klar› artm›fl, Frans›zlar Ankara Antlaflmas›’n› imzalayarak Anadolu’yu terk etmifllerdir.
– Yunan ordusunun sald›r› gücü yok edilmifltir.
– Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan ile Kars Antlaflmas›
imzalanm›fl, Kafkas s›n›r› belirlenmifltir.
– Mustafa Kemal’e "Mareflal" ve "Gazi" unvanlar› verilmifltir.
– ‹tilaf Devletleri bir bar›fl teklifinde bulunmufl, TBMM teklifi
Misak-› Milli’ye ters bularak reddetmifltir.
– ‹talyanlar Anadolu’yu terk etmifllerdir.
Sakarya Zaferi’nin ard›ndan, Yunanl›lar ellerindeki iflgal topraklar›n› korumaya yönelmifllerdir. Buna karfl›n TBMM uzun
bir süre sald›r›ya geçmemifl, sald›r› gücünü art›rmaya çal›flm›flt›r. Sakarya Savafl›, TBMM ordusunun son savunma savafl›d›r.
Kars Antlaflm
flmas›’n› imzalayan
delegeler
Bu arada Ermenistan, Gürcistan ve Azerbaycan ile 13 Ekim 1921’de Kars Antlaflmas› imzaland›. Bu antlaflmayla do¤u s›n›r› kesinlik kazand›.
Ankara Antlaflmas›: Fransa Yenilgiyi Kabulleniyor...
Frans›zlar, Anadolu'da kal›c› olamayacaklar›n› fark etmifl ve II. ‹nönü Savafl›’n›n ard›ndan çekilme karar› alm›fllard›r. Sakarya Zaferi sonucunda TBMM ile bar›fl görüflmelerine bafllayan Fransa, 20 Ekim 1921’de Ankara Antlaflmas›‘n› imzalam›flt›r.
113
1881’den 1919’a
Mustafa Kemal
Milli Mücadele’nin
Haz›rl›k Dönemi
01
02
p
p
p
Kurtulufl Savafl›’nda
Cepheler
03
Ankara Antlaflmas›’na göre;
– ‹ki taraf silahl› mücadeleyi bitirecektir.
– Hatay ve ‹skenderun özerk olmak kofluluyla Suriye’ye b›rak›lacakt›r.
– Fransa, iflgal etti¤i topraklar› boflaltacakt›r.
Ankara Antlaflmas›’n›n imzalanmas› ile;
– Fransa, TBMM’yi ve Misak-› Milli’yi tan›m›flt›r.
– Güney cephesi kapanm›flt›r.
Mustafa Kemal, Rus elçisi
Aralov ile Büyük Taaruz
öncesi Konya’da
– Hatay’›n Suriye’ye b›rak›lmas› ile Misak-› Milli’den ödün verilmifltir.
Fransa’n›n TBMM ile anlaflmas› ‹ngiltere’yi zor durumda b›rakm›fl, TBMM’nin etkinli¤ini ve otoritesini art›rm›flt›r. Bu arada ‹tilaf Devletleri bir ateflkes önererek, her iki
ordunun da kendi denetimlerine girmesini istemifllerdir. TBMM öneriyi geri çevirmifltir.
Büyük Taarruz ve Baflkomutanl›k Savafl›
Taarruz gücünü kaybeden Yunanl›lar savunmaya çekilmifl ve ‹ngilizlerden destek
alarak bir savunma hatt› kurmufllard›r. Bu arada Tekalif-i Milliye Emirleri hayata geçirilmifltir. Orduya sald›r› e¤itimi verilmeye bafllanm›fl, iflgali sona erdirmek hedeflenmifltir.
Kırklareli
Edirne
Çanakkale
Balıkesir
Manisa
İzmir
Aydın
Muğla
Büyük Taaruz ve
Baflk
flkumandanl›k
Meydan Muharebesi
114
Haz›rl›klar›n uzun sürmesi, baz› çevrelerin tepkisini çekmifl, TBMM’de hararetli tart›flmalar yaflanm›flt›r. Türk ordusunun taarruzu 26 A¤ustos 1922’de bafllam›fl, Yunan
savunma hatt›, Türk birlikleri taraf›ndan parçalanm›fl ve Yunan
birlikleri Ege’ye do¤ru çekilmek zorunda kalm›flt›r. 30 A¤ustos’taki son sald›r›y› Mustafa Kemal idare etmifltir. "Baflkomutanl›k Meydan Savafl›" olarak bilinen bu savafl ile Yunan birlikEskisehir İstihkamları
leri imha edilmifltir.
Bursa
Uşak
Eskişehir
Kütahya
Ankara
Afyon
Konya
Afyon İstihkamları
Dumlupınar İstihkamları
Antalya
Mustafa Kemal, Türk ordusuna "Ordular! ‹lk hedefiniz Akdeniz’dir." emrini vermifl, 9 Eylül’de ‹zmir’e girilmifltir. 18 A¤ustos’ta Bat› Anadolu’da Yunan iflgali sona ermifl durumda idi.
Büyük Taarruz’un Sonuçlar›
– Kurtulufl Savafl›’n›n askeri aflamas› bitmifltir.
– Do¤u Trakya’y› ve ‹stanbul’u kurtarmak amac›yla Türk ordusu harekete geçmifltir.
– ‹tilaf Devletleri TBMM Hükümeti’ne ateflkes teklifinde bulunmufllard›r.
– Mudanya’da ateflkes görüflmelerine bafllanmas› karar› al›nm›flt›r.
Türk ‹nk›lab›
Atatürkçülük ve
Atatürk ‹lkeleri
Atatürk Dönemi
Türk D›fl Politikas›
Atatürk’ün Ölümü
04
05
06
07
p
p
p
p
…lme ve
deÛerlendirme
115
1881’den 1919’a
Mustafa Kemal
Milli Mücadele’nin
Haz›rl›k Dönemi
01
02
p
Kurtulufl Savafl›’nda
Cepheler
p
p
03
Birlikte Çözelim
1.
Türk Kurtuluş Mücadelesi hem ulusal bağımsızlığın,
hem de ulusal egemenlik ilkesinin gerçekleştirilmeye çalışıldığı bir süreçtir.
Buna göre;
I. Milli Mücadele'yi başlatmaya yönelik genelgelerin yayınlanması,
II. Kuva-yı Milliye birliklerinin kurulması,
III. ulusal direniş bilincinin uyandırılmaya çalışılması
gelişmelerinden hangileri, Türk milletinin ulusal
bağımsızlığın sağlanması yönünde attığı adımlar arasında gösterilebilir?
A) Yalnız I
D) I ve II
B) Yalnız II
C) Yalnız III
E) I, II ve III
2.
TBMM Hükümeti’nin Kurtuluş Savaşı sırasında yardım aldığı yabancı devletlerden biri Sovyet Rusya’dır. İki taraf arasında yapılan diplomatik görüşmeler ve imzalanan antlaşmalar ile bu ülkeden silah
yardımı sağlanmıştır.
Bu yardım ile Rusya’nın;
I. İtilaf Devletleri'nin Boğazlara sahip olmasını engelleme,
II. İngiltere ve Fransa'nın Anadolu'da toprak elde
ederek Sovyet sınırına yaklaşmasını önleme,
III. Boğazları egemenliği altına alabilme
hedeflerinden hangilerine ulaşmaya çalıştığı savunulabilir?
A) Yalnız I
D) I ve II
B) Yalnız II
C) Yalnız III
E) II ve III
Çözüm
Türk Kurtuluş Savaşı, Fransız ihtilali ve benzeri gelişmelerden farklı olarak hem ulusal egemenlik, hem
de ulusal bağımsızlığı sağlamayı hedefleyen bir harekettir.
Milli Mücadele öncesinde genelgelerin yayınlanması, işgallere karşı direnişin örgütlenmesi ve nasıl
gerçekleştirileceğinin ortaya koyulması açısından
oldukça önemlidir. Dolayısıyla Ulusal bağımsızlığın
korunması ve sağlanması düşüncesi ile doğrudan
ilişkilidir.
Kuva-yı Milliye birliklerinin kurulması da işgal girişimlerine karşı halkın kendiliğinden gösterdiği bir
tepki durumundadır ve ulusal bağımsızlığı korumaya yöneliktir.
İşgallere karşı ulusal direniş bilincinin uyandırılmaya çalışılması da ulusal bağımsızlık çabalarının bir
sonucudur.
116
A B C D E
Çözüm
TBMM’nin Kurtuluş Savaşı sırasında askeri ve ekonomik dış yardım aldığı ülkelerden birisi Sovyet
Rusya’dır.
Sovyet Rusya’nın TBMM’ye yönelik bu yardımlarında İtilaf Devletlerinin Boğazlara egemen olmasını
istememesi önemli bir rol oynamıştır. Zira Boğazlar
Rusların sıcak denizlere ulaşması için neredeyse
tek su geçişi idi.
Ayrıca Ruslar emperyalist emeller taşıyan İtilaf Dev-
letlerinin, Doğu Anadolu toprak işgal ederek Sovyet
sınırına yaklaşmasını istemiyordu.
Bu yardımlar doğrudan Rusya’nın Boğazlara ege-
men olma hedefi ile ilgili değildir. Ruslar Boğazların
güçlü İngiltere ve Fransa’nın elinde olmasındansa
güçsüz bir TBMM’nin elinde olmasını tercih etmiştir.
A B C D E
Türk ‹nk›lab›
Atatürkçülük ve
Atatürk ‹lkeleri
Atatürk Dönemi
Türk D›fl Politikas›
Atatürk’ün Ölümü
04
05
06
07
p
3.
p
Yunanlılar karşısında kazanılan Büyük Taarruz’un
ardından, İngilizler İstanbul’un boşaltılması konusunda herhangi bir girişimde bulunmayınca, TBMM
Hükümeti, Türk ordusuna savaş için hazırlık yapılması emrini vermiş, bir savaş durumunda Sovyet
Rusya’nın desteğinin sağlanacağını ilan etmiştir.
Bu girişimlerin, aşağıdakilerden hangisini sağlamaya yönelik olduğu savunulabilir?
A) Musul Sorunu’nun çözülmesini
B) TBMM’nin Avrupalı devletler tarafından hukuken
tanınmasını
C) Yunanlılarla olan silahlı mücadelenin sürdürülmesini
D) İngiliz hükümetinin barış yapmaya zorlanmasını
E) Avrupalı devletlerin askeri ve siyasi desteğinin
alınmasını
4.
Kurtuluş Savaşı sırasında,
– Birinci İnönü Savaşı’nın kazanılması, Moskova
Antlaşması’na,
– Sakarya Savaşı’nın kazanılması Fransızların
Anadolu’daki işgal bölgelerini boşaltmalarına,
– Başkomutanlık Meydan Savaşı’nın kazanılması
ise Mudanya Ateşkesi’ne
ortam hazırlamıştır.
Bu bilgiler dikkate alındığında,
I. Askeri başarıların elde edilmesi siyasi başarıları da getirmiştir.
II. Batı Cephesi’nde Yunanlılarla girilen tüm askeri mücadeleler kazanılmıştır.
III. Bazı İtilaf Devletleri Anadolu’da kalıcı olamayacaklarını kabullenmiştir.
yargılarından hangilerine ulaşılabilir?
A) Yalnız I
D) I ve II
Çözüm
Çözüm
TBMM’nin İngilizlerin İstanbul’u boşaltmak üzere
harekete geçmemesi üzerine Türk ordusuna hazırlık yapılması emri vermesi ve Rusya’nın desteğini alacağını ilan etmesi, İngilizleri çatışma
yaşanmaksızın bir barış yapılmasına zorlama
amacına yöneliktir.
Bu yolla İngilizler bir anlamda çatışma ile tehdit
edilerek İstanbul’u boşaltmak üzere harekete
geçirilmeye çalışılmıştır.
A B C D E
p
p
B) Yalnız II
C) Yalnız III
E) I ve III
Kurtuluş Savaşı’nda TBMM birliklerinin elde ettiği askeri başarılar, siyasi başarıları beraberinde
getirmiş ve bazı antlaşmaların imzalanmasına
imkan hazırlamıştır.
Bu gelişmeler Yunanlılarla girişilen bütün mücadelelerin kazıldığı anlamına gelmez. Çünkü
TBMM birlikleri Eskişehir-Kütahya Savaşları’nı
kaybetmiştir.
Sakarya Savaşı’nın kazanılması sonrasında
Fransızların çekilme kararı alması bazı İtilaf
Devletlerinin Anadolu’da kalıcı olamayacaklarını
fark ettiklerini göstermektedir.
A B C D E
117
1881’den 1919’a
Mustafa Kemal
Milli Mücadele’nin
Haz›rl›k Dönemi
01
02
p
Kurtulufl Savafl›’nda
Cepheler
p
p
03
Ö¤rendiklerimizi Test Edelim
1.
TBMM Hükümeti, Lozan Barış Antlaşması’na Türk
topraklarında yaşayan bütün azınlıkların Türk vatandaşı olarak kabul edileceği ilkesinin konulmasını
sağlamıştır.
4.
I. Taraflardan birinin tanımadığı bir antlaşmayı diğer devlet de tanımayacaktır.
TBMM Hükümeti’nin böyle bir yol takip ederek
aşağıdakilerden hangisini sağlamaya çalıştığı
söylenebilir?
II. Rus yönetimi Sevr Antlaşması’nın geçersiz olduğunu kabul edecektir.
III. Rus yönetimi Misak-ı Milli sınırlarını tanıyacaktır.
A) Avrupa devletleri ile ekonomik ittifak kurabilmek
Yukarıdaki maddelerden hangileri, iki devletin
siyasi konularda işbirliği içinde hareket edeceğinin kanıtıdır?
B) Azınlıklara Türk kültürünü benimsetmek
C) Halkın yönetime katılımını sağlamak
D) Ticari yapıyı canlandırmak
A) Yalnız I
E) İç işlerine müdahale edilmesini önlemek
2.
Sovyet Rusya ile TBMM Devleti arasında Birinci
İnönü Savaşı’ndan sonra imzalanan Moskova Antlaşması’nda varılan kararlardan bazıları şunlardır:
D) I ve II
B) Yalnız II
C) Yalnız III
E) II ve III
İtilaf Devletleri, Anadolu içlerine yönelik ilk Yunan
saldırısının başarısız olması üzerine Londra’da bir
barış konferansı düzenleme kararı almış, bu konferansa hem İstanbul Hükümeti’ni hem de TBMM Hükümeti’ni birlikte davet etmişlerdir.
İtilaf Devletleri'nin bu politikalarının aşağıdakilerden hangisine yönelik olduğu savunulabilir?
A) Türk tarafı arasındaki anlaşmazlıklardan yararlanmaya
B) İstanbul Hükümeti’nin etkinliğini azaltmaya
C) Yeni bir Türk devletinin kurulmasını sağlamaya
D) Kurtuluş mücadelesini çözüme bağlamaya
E) Osmanlı Devleti’nin iç işlerine karışmaya
3.
Kurtuluş Savaşı sırasında İstanbul Hükümeti tarafından sergilenen;
I. işgaller karşısında sessiz kalma,
II. Milli Mücadele'nin halifeye karşı bir isyan olduğu propagandası yapma,
III. Mustafa Kemal’i idam cezasına çarptırma
tutumlarından hangilerinin Mustafa Kemal’in
Anadolu halkı üzerindeki otoritesini sarsmaya
yönelik olduğu savunulabilir?
A) Yalnız I
118
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) II ve III
5.
– İstanbul Hükümeti ile Temsil Heyeti arasında
Amasya’da gerçekleştirilen görüşmeler, Milli
Mücadele’nin önemli dönüm noktalarından biri
olarak kabul edilir.
– TBMM temsilcisinin de katılımıyla gerçekleşen
Londra Konferansı, TBMM Hükümeti’nin önemli siyasi başarılarından birisi olarak kabul edilir.
Bu iki gelişme birlikte değerlendirildiğinde,
ulaşılabilecek ortak yargı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Kurtuluş Savaşı’nın sona erdirilmesi sağlanmıştır.
B) Dış politika ile ilgili gelişmelerdir.
C) Milli Mücadele'nin hukuken tanınması sağlanmıştır.
D) Saltanat kurumunun etkinliği azaltılmıştır.
E) Anadolu’da ulusal direniş bilincinin oluşması
sağlanmıştır.
Türk ‹nk›lab›
Atatürkçülük ve
Atatürk ‹lkeleri
Atatürk Dönemi
Türk D›fl Politikas›
Atatürk’ün Ölümü
04
05
06
07
p
6.
p
Milli Mücadele’yi baştan beri basit bir halk hareketi
olarak nitelendiren İtilaf Devletleri, zamanla Türk
ulusunun milli direnişinin hiç de basit bir çaba olmadığını fark etmişlerdir.
p
8.
Aşağıdakilerden hangisi, Milli Mücadele’nin İtilaf
Devletleri'ni zor durumda bıraktığının kanıtı olarak gösterilebilir?
A) Silahlı mücadelenin sona erdirilmek istenmesi
B) Yunan ordusunun gücünü artırmaya çalışması
B) İşgalci Yunanlıların desteklenmesi
C) Anadolu’daki azınlıkların kışkırtılması
C) Egemenlik ilkesine ters düşmesi
D) İstanbul Hükümeti’nin baskı altında tutulması
D) Avrupalı devletlere güvenilmemesi
E) Sevr’de bazı değişiklikler yapılabileceğinin gündeme gelmesi
E) Kalıcı bir barış yapılmak istenmesi
9.
İtilaf Devletleri, TBMM’nin belirleyeceği bir temsilcinin İstanbul Hükümeti delegasyonu içinde yer almak kaydıyla Londra Konferansı’na katılabileceğini
bildirmiştir. Mustafa Kemal Paşa bu şekilde bir daveti kesin bir dille reddetmiştir.
İtilaf Devletleri'nin TBMM Hükümeti’ni ayrı bir
heyet halinde çağırmak istememesinin temel nedeni aşağıdakilerden hangisidir?
A) Sevr’i TBMM’ye kabul ettirmek
B) Anadolu’daki İtilaf güçlerinin güvenliğini artırmak
C) Misak-ı Milli’den tavizler elde etmek
D) TBMM’yi tanımamak
E) İtilaf Devletleri arasında anlaşmazlık çıkmasını
engellemek
İtilaf Devletleri, TBMM ve Yunan tarafına Sakarya
Savaşı’ndan sonra ateşkes teklif etmişlerdir. Bu
ateşkese göre; iki taraf da askeri güçlerini İtilaf Devletleri'nin denetimine bırakacaktı. TBMM Hükümeti
böyle bir ateşkes teklifini sert bir dille geri çevirmiştir.
TBMM Hükümeti’nin ateşkesi kabul etmemesinin temel nedeni aşağıdakilerden hangisidir?
A) Anadolu’da TBMM karşıtı isyanların çıkarılması
7.
p
Sakarya Savaşı’nın sonrasında imzalanan Ankara
Antlaşması'nda, Misak-ı Milli sınırları içinde yer alan
Hatay ile ilgili olarak düzenleme yapılmıştır. Bu düzenleme ile Hatay Fransa’nın denetimine bırakılmış, ancak resmi dilinin Türkçe olması ve özel bir
yönetime sahip bulunması sağlanmıştır.
Bu gelişmeler dikkate alındığında;
I. Misak-ı Milli sınırları korunmuştur.
II. Hatay’da Türklerin çoğunlukta olduğu ortaya
konulmuştur.
III. İngilizlere karşı Fransızların desteği alınmaya
çalışılmıştır.
yargılarından hangilerine ulaşılabilir?
A) Yalnız I
E - A - E I A - C I E - D I C - B
D) I ve II
B) Yalnız II
C) Yalnız III
E) II ve III
119
1881’den 1919’a
Mustafa Kemal
Milli Mücadele’nin
Haz›rl›k Dönemi
01
02
p
Kurtulufl Savafl›’nda
Cepheler
p
p
03
Ö¤rendiklerimizi Test Edelim
1.
Mustafa Kemal, 5 Ağustos 1921'de Başkomutanlık
Yasası ile TBMM’nin yetkilerini devralmış, ordunun
ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla yayınlanan Tekalif-i Milliye Emirleri'nin vakit kaybetmeksizin uygulanmasını istemiştir.
3.
III. Teşkilat-ı Esasi'nin kabul edilmesi,
I. Düzenli ordu birliklerinin savaş kabiliyeti artırılmaya çalışılmıştır.
IV. Tekalif-i Milliye Emirleri'nin yayınlanması
V. Meclis'in tüm yetkilerinin üç aylığına Mustafa
Kemal'e devredilmesi
II. TBMM ordunun ihtiyaçları için dış yardım aramıştır.
gelişmelerinden hangisinin, ulusal egemenlik
düşüncesi ile temelde çeliştiği söylenebilir?
III. Ekonomik bağımsızlığın sağlanması hedeflenmiştir.
A) I
yargılarından hangilerine ulaşılabilir?
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) II ve III
I. Kazım Karabekir'in Ermenilerle yaptığı mücadeleyi kazanması,
II. Albay İsmet Bey’in Batı Cephesi Komutanlığı'na atanması,
Bu gelişmeler dikkate alındığında,
A) Yalnız I
Milli Mücadele’de görülen,
4.
B) II
C) III
D) IV
E) V
Ulusal Kurtuluş Mücadelesi sırasında kurulan bölgesel direniş cemiyetleri bölgelerinde nüfus çoğunluğunun Türklere ait olduğunu savunmuş ve bu durumu kanıtlamaya çalışmışlardır.
Bu çabanın,
I. işgallerin haksızlığını duyurabilme,
II. Wilson İlkeleri’nden yararlanma,
III. Anadolu’da yeni bir meclis açılmasını sağlama
2.
Yunan işgalci güçlerinin saldırılarına karşı koyamayarak Eskişehir - Kütahya Savaşları'nda yenilgiye
uğrayan TBMM birlikleri Mustafa Kemal'in emri ile
Sakarya Nehri'nin doğusuna çekilmiştir.
Mustafa Kemal'in bu tutumunun temel amacının
aşağıdakilerden hangisi olduğu söylenebilir?
A) Kuva-yı Milliye'nin kaldırılması için halktan destek bulmak
B) İşgallere karşı siyasi çözüm yollarını öne çıkarmak
C) TBMM birliklerinin işgal güçleri tarafından imha
edilmesini önlemek
D) TBMM'de yaşanan siyasi görüş ayrılıklarını sona erdirmek
E) TBMM birliklerinin saldırı gücüne ulaşmasını
sağlamak
120
amaçlarından hangilerinin gerçekleştirilmesine
yönelik olduğu savunulamaz?
A) Yalnız I
D) I ve II
5.
B) Yalnız II
C) Yalnız III
E) I, II ve III
TBMM, Yunan işgali ile mücadele edilen Batı Cephesi’nde askeri birliklerin ihtiyaçlarının karşılanamaması sorunu ile karşı karşıya kalmıştır.
Bu sorunun çözümü adına,
I. Tekalif-i Milliye Emirleri’nin yayınlanması,
II. siyasi barış çabalarına ağırlık verilmesi,
III. Takrir-i Sükun Kanunu’nun yayınlanması
yollarından hangilerine başvurulduğu söylenebilir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) II ve III
Türk ‹nk›lab›
Atatürkçülük ve
Atatürk ‹lkeleri
Atatürk Dönemi
Türk D›fl Politikas›
Atatürk’ün Ölümü
04
05
06
07
p
p
6.
Anadolu’nun güney yörelerini işgal altında bulunduran Fransa, Sakarya Savaşı’nın TBMM tarafından
kazanılmasının ardından imzaladığı Ankara Antlaşması ile Anadolu’yu boşaltmıştır.
8.
A) Mecliste saltanat yanlısı milletvekillerinin bulunduğunun
A) İngiltere, Yunanistan ile olan askeri işbirliğini artırmıştır.
B) Mecliste fikir ayrılıkları yaşandığının
B) Düzenli ordu birliklerinin kurulması kararı alınmıştır.
C) Demokratik bir yönetim kurulmaya çalışıldığının
D) İtilaf Devletlerinin desteğinin sağlanmaya çalışıldığının
C) Anadolu’da işgaller sona ermiştir.
E) Askeri başarılar diplomatik başarıları beraberinde getirmiştir.
Sakarya Savaşı’nın öncesinde Mustafa Kemal Paşa’ya Başkomutanlık yetkileri verilmiş, bu yetki daha sonra iki kez uzatılmıştır.
Bu durum aşağıdakilerden hangisini göstermektedir?
Bu bilgiye dayanarak aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılabilir?
D) Yunanlılar İtilaf Devletleri’nin desteğini kaybetmiştir.
p
p
E) Meclis'in Mustafa Kemal’e güven duyduğunun
9.
I. İnönü Savaşı'ndan sonra Rusya ile Moskova, Afganistan ile Dostluk Antlaşması imzalanmıştır.
Bu bilgiye dayanarak aşağıdakilerden hangisine
ulaşılabilir?
A) İtilaf Devletleri TBMM Hükümeti’ni tanımıştır.
B) İtilaf Devletleri işgallerinin kalıcı olamayacağını
anlamışlardır.
C) Yeni Türk Devleti devletler arası politika alanında başarılara imza atmıştır.
D) TBMM'nin ekonomik alandaki etkinliği artmıştır.
7.
TBMM’nin I. İnönü Savaşı’nda zafer kazanmasının ardından İtilaf Devletleri’nin çağrısı ile toplanan Londra Konferansı’na, herhangi somut bir
sonuç çıkmayacağını düşünülmesine rağmen
TBMM tarafından temsilci gönderilmesinde,
I. Osmanlı Devleti'nin hukuki varlığını sona erdirme,
II. İtilaf Devletleri’nin TBMM’yi resmen tanımasını
sağlama,
III. Batılı devletlere karşı Sovyet Rusya'nın desteğini elde etme
amaçlarından hangilerinin rolünden söz edilebilir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) II ve III
E) İslam dünyasından askeri ve ekonomik destek
elde edilmiştir.
10. TBMM ile Sovyet Rusya arasında imzalanan Moskova Antlaşması'nda, “İki taraftan birinin tanımadığı
devletlerarası siyasi bir belgeyi diğeri de tanımayacaktır.” maddesi yer almıştır.
Bu madde dikkate alındığında, aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılabilir?
A) Uluslararası ilişkilerde birlikte hareket edilmesi
kararı alınmıştır.
B) Askeri işbirliği yapılması esası kabul edilmiştir.
C) Türk Devleti'ni tüm dünya devletleri tanımıştır.
D) Kapitülasyonların kaldırılması sağlanmıştır.
E) İtilaf Devletleri arasında anlaşmazlık çıkarılması
sağlanmıştır.
A - A I E - D - A I E - B I D - C
- A
121
1881’den 1919’a
Mustafa Kemal
Milli Mücadele’nin
Haz›rl›k Dönemi
01
02
p
p
p
Kurtulufl Savafl›’nda
Cepheler
03
Yaz›l› sorular›
1.
–
–
–
2.
a)
b)
c)
d)
3.
Kuva-yı Milliye birliklerinin kaldırılmasında rol oynayan etkenleri yazınız.
………………………………………………......…….
…………………………………………………….......
………………………………………………......…….
…………………………………………………….......
………………………………………………......…….
…………………………………………………….......
TBMM ile Ermenistan arasında 2 Aralık 1920’de imzalanan Gümrü Antlaşması’nın maddelerini yazınız.
………………………………………………......…….
…………………………………………………….......
………………………………………………......…….
…………………………………………………….......
………………………………………………......…….
…………………………………………………….......
………………………………………………......…….
…………………………………………………….......
Kurtuluş Savaşı’nda Güney Cephesi’nde yaşanan
gelişmeler hakkında bilgi veriniz.
……………………………………………………........
……………………………………………………........
5.
a)
b)
c)
d)
6.
–
–
–
–
7.
a)
b)
c)
d)
e)
122
Kurtuluş Savaşı’nda Batı Cephesi’nde yaşanan savaşları yazınız.
………………………………………………......…….
8.
a)
………………………………………………......…….
b)
………………………………………………......…….
c)
………………………………………………......…….
………………………………………………......…….
…………………………………………………….......
………………………………………………......…….
…………………………………………………….......
………………………………………………......…….
…………………………………………………….......
………………………………………………......…….
…………………………………………………….......
TBMM ile Sovyet Rusya arasında 16 Mart 1921’de
imzalanan Moskova Antlaşması’nın maddelerini yazınız.
………………………………………………......…….
…………………………………………………….......
………………………………………………......…….
…………………………………………………….......
………………………………………………......…….
…………………………………………………….......
………………………………………………......…….
…………………………………………………….......
Tekalif-i Milliye Emirleri hakkında bilgi veriniz.
……………………………………………………........
……………………………………………………........
……………………………………………………........
4.
………………………………………………......…….
……………………………………………………........
……………………………………………………........
……………………………………………………........
I. İnönü Savaşı’nın sonuçlarını yazınız.
……………………………………………………........
Başkomutanlık Yasası’nın çıkarılmasının nedenlerini yazınız.
………………………………………………......…….
…………………………………………………….......
………………………………………………......…….
…………………………………………………….......
………………………………………………......…….
…………………………………………………….......
Türk ‹nk›lab›
Atatürkçülük ve
Atatürk ‹lkeleri
Atatürk Dönemi
Türk D›fl Politikas›
Atatürk’ün Ölümü
04
05
06
07
p
p
p
p
Tarihten Bir Sayfa
K U R T U L U fi S A V A fi
fiII ' N I N K A H R A M A N K A D I N L A R I
KARA F ATMA (F ATMA SEHER )
HAT‹CE HAN IM
"Ka ra Fatma" ola ra k ta rihe geçen, 1888 Er-
Adana ve yöresinde Frans›zla ra ka rfl› verilen mü-
zurum do¤umlu Fatma Seher, Balkan Ha rbi’ne,
cadelede yer alan ve milis ku vvetlerine kat›lan
Edirne’de görev yapan koca s› suba y Dervifl Bey
Hatice Han›m, 8 Ma y›s 1920’de mil li ku vvet-
ile kat›l›r. I. Dünya Sa vafl›’nda, ailesinden 9-10
ler Pozant›’ya taa rruzu bafllad›¤›nda, k›la vuzluk
kad›nla Kafka s Cephesi’ne gider. Mondros Mü-
yapt›¤› Frans›zla ra yanl›fl yol göstererek Ka rbo-
ta rekesi’nden sonra efli Ermeniler ta raf›ndan fle-
¤az›’na sokmufl, bo¤azda s›k›flan Frans›zla r Türk
hit edilen kad›nla r› topla ya ra k Ermeniler ile
a skerine esir düflmüfltür.
ça rp›fl›r.
Kurdu¤u milis ku vvetiyle Bursa ve ‹zmit ’in iflgalden kurta r›lma s› için mücadele eden Ka ra Fatma’n›n müfrezesinde sa vaflanla r›n sa y›s›n› 350’ye
ç›ka rd›¤› bilinmektedir. Sa ka rya ve Baflkomutanl›k muha berelerine de kat›lan ve üste¤menlik
rütbesine kada r yükselen Ka ra Fatma 1955 y›l›nda Erzurum’da vefat etmifltir.
GÖRDESL‹ MAKB ULE
Gördesli Makbule Sakarya Savafl›’n›n ard›ndan kocas› ile çete kurarak da¤lara ç›km›flt›r. 17 Mart
1922’de Kocayayla’da cereyan eden bir çat›flmada bafl›ndan ald›¤› kurflunla flehit düflmüfltür.
TAYYAR RAHM‹YE
Adana’n›n kad›n kahramanla r›ndan Rahmiye Han›m,
9. Tümen’in 1920 y›l›n›n fiubat a y›nda Ha sanbeyli civa r›nda Frans›zla r ile yap›lan muha rebeye
müfrezesiyle kat›lm›flt›r. Muha rebe s›ra s›nda atefl
hatt›nda kalan iki a rkadafl›n› koruma k için ileri
do¤ru at›ld›¤›ndan dola y› kendisine " Ta yya r Rahmiye" la ka b› verilmifltir. Temmuz 1920’de Osmaniye’deki Frans›z ka ra rgah›na yap›lan hücumda
a rkadaflla r›n›n tereddüdünü görünce, " Ben kad›n
oldu¤um halde a ya kta duruyorum da, siz erkek
oldu¤unuz halde yerde sürünmekten utanm›yor
musunuz?" diyerek hücuma geçilmesini sa¤lad›¤›
ta rihi ka yna kla rda yer alma ktad›r.
123
Türk ‹nk›lab›
Türk ‹nk›lab›
u
Lozan Bar›fl Antlaflmas›
u Cumhuriyetin ilan›
u Halifeli¤in kald›r›lmas›
u Çok partili hayata geçifl denemeleri
u Hukuk alan›ndaki ink›laplar
u E¤itim ve kültür alan›ndaki ink›laplar
u Toplumsal alandaki ink›laplar
u Ekonomi alan›ndaki ink›laplar
K U fi B A K I fi I
‹nk›lap
a
flm
la
afl
¤d
To
p
Efl lum
itl sa
ik l
Ça
04
Bat›l›laflma
Kavramlar
Hukuki Eflitlik
La
ik
Yö
ne
tim
un
an
iK
en
ed
M
Kabotaj
Bu üniteyi inceledi¤imizde;
Cumhuriyetin ilan›n›n neden ve sonuçlar›n›,
Çok partili hayata geçifl denemelerini,
Yeni Türk Devleti’nde gerçeklefltirilen ink›laplar›n amaç ve hedeflerini,
Hukuk alan›nda gerçeklefltirilen düzenlemeleri,
E¤itim ve kültür alan›nda yap›lan ink›laplar›,
Toplumsal alanda yap›lan düzenlemeleri,
Ekonomik alanda gerçeklefltirilen ink›laplar›
ö¤renece¤iz.
1881’den 1919’a
Mustafa Kemal
Milli Mücadele’nin
Haz›rl›k Dönemi
Kurtulufl Savafl›’nda
Cepheler
01
02
03
p
p
p
YUNANLILAR BAfiARAMADI,
MUDANYA ATEfiKES‹ ‹MZALANIYOR...
Mudanya Ateflkesi Görüflmeleri, ‹ngiltere, Fransa,
‹talya ve TBMM Hükümeti’nin kat›l›m›yla 3 Ekim’de
bafllam›flt›r. Yunanl›lar ateflkes görüflmelerine kat›lmam›fllard›r. Frans›zlar Trakya’n›n TBMM Hükümeti’ne teslimini kabul ederken, ‹ngilizler karfl› ç›km›flt›r.
Görüflmeler sonucunda 11 Ekim 1922 tarihinde Mudanya Ateflkes Antlaflmas› imzalanm›flt›r. Yunanl›lar
ateflkes koflullar›na uyacaklar›n› ilan etmifllerdir.
Mudanya Ateflk
flkes
Antlaflm
flmas›’n›n
imzaland›¤› bina
Mudanya Ateflkes Antlaflmas›’n›n Baz› Maddeleri
– Türk - Yunan çat›flmas› sona erecektir.
– Do¤u Trakya, Meriç Nehri’ne kadar boflalt›lacak ve TBMM kuvvetlerine teslim
edilecektir.
– Bar›fla kadar TBMM birlikleri ‹zmit ile Çanakkale çizgisini geçmeyeceklerdir.
– TBMM, Trakya’da 8.000 asker bulundurabilecektir.
‹stanbul’un TBMM’ye
– ‹stanbul ve Bo¤azlar TBMM’ye b›rak›lacakt›r.
b›rak›lmas›, Osmanl›
Mudanya Ateflkesi’nin imzalanmas›yla;
Devleti’nin art›k sona
erdi¤ini
göstermektedir.
– Do¤u Trakya, Bo¤azlar ve ‹stanbul savaflmaks›z›n kurtar›lm›flt›r.
– Kurtulufl Savafl›’n›n diplomatik aflamas› bafllam›flt›r.
– Bar›fl görüflmeleri için haz›rl›klar bafllam›flt›r.
Saltanat Kald›r›l›yor, Bir Dönem Kapan›yor...
Mudanya Ateflkesi’nin ard›ndan Lozan’da yap›lacak bar›fl görüflmelerine ‹stanbul Hükümeti’nin de ça¤r›laca¤› konuflulmaya bafllanm›fl, bunun üzerine 1 Kas›m 1922’de
saltanat kald›r›lm›flt›r. Bu arada halifelik makam› saltanat makam›ndan ayr›lm›flt›r.
Lozan görüflmelerinde çift bafll›l›k olmamas› ve saltanat›n ulus egemenli¤i ilkesine ayk›r› olmas›, saltanat›n kald›r›lmas›nda temel etken olmufltur. Saltanat›n kald›r›lmas›yla;
– Türk topraklar›nda TBMM tek temsilci olmufltur.
– Milli egemenlik için önemli bir ad›m at›lm›flt›r.
– Osmanl› Devleti ortadan kalkm›flt›r.
– Laik devlet anlay›fl›nda önemli bir aflama gerçekleflmifltir.
Sultan Vahdettin ülke d›fl›na ç›km›fl, Abdülmecit Efendi TBMM taraf›ndan halife ilan
edilmifltir. Halifelik makam›n›n siyasetin d›fl›nda tutulmas› kararlaflt›r›lm›flt›r. Halifeli¤in kald›r›lmamas›n›n temel nedeni, mevcut sosyal ortam›n böyle bir de¤ifliklik için
uygun görülmemesidir.
LOZAN BARIfi ANTLAfiMASI
Mudanya Ateflkesi’nin ard›ndan, bar›fl antlaflmas›n›n nerede gerçeklefltirilece¤i ko-
128
p
Türk ‹nk›lab›
Atatürkçülük ve
Atatürk ‹lkeleri
Atatürk Dönemi
Türk D›fl Politikas›
Atatürk’ün Ölümü
05
06
07
04
p
p
p
nusu gündeme gelmifl, Türk taraf› görüflmelerin ‹zmir’de gerçeklefltirilmesini teklif
etmifltir. ‹zmir’in teklif edilmesi, Yunanl›lar›n Anadolu’ya verdikleri zarar› uluslar
aras› kamuoyunun dikkatine sunmak içindi. Ancak bu teklif ra¤bet görmemifl ve ‹sviçre’nin Lozan kenti bar›fl konferans› için seçilmifltir.
Mondros Ateflkes Antlaflmas›’n› Osmanl› Devleti ad›na imzalayan Rauf Bey, Lozan’da görev almak istemifl, ancak Mustafa Kemal Pafla, Lozan’a gidecek heyetin bafl›na ‹smet Pafla’y› getirmifltir. ‹smet Pafla’n›n bu görev için seçilmesinde, Mudanya’da Ateflkesi’nde gösterdi¤i baflar› etkili olmufltur.
Lozan’da TBMM’nin Hedefleri Nelerdi?
– Yeni Türk Devleti’ni bütün dünyaya tan›tmak,
– Misak-› Milli’yi kabul ettirmek,
– Kapitülasyonlar› sona erdirmek,
– ‹tilaf Devletleri'yle anlaflmazl›klar› ortadan kald›rmak
Mustafa Kemal Pafla, TBMM heyetinden,
kapitülasyonlar ve Ermeni Sorunu konular›nda ödün verilmemesini istemifltir.
20 Kas›m 1922’de bafllayan Lozan görüflmelerine ‹ngiltere, Fransa, ‹talya, Japonya
Yunanistan, Yugoslavya, Romanya, TBMM
Hükümeti temsilcileri kat›lm›flt›r. Bu arada
Lozan Bar›fl Görüflm
flmeleri’ne kat›lan Türk delegeleri
Sovyetler Birli¤i ve Bulgaristan Bo¤azlarla
ilgili olarak Lozan’a gelmifllerdir. ABD ise Lozan’da gözlemci olarak bulunmufltur.
‹smet Pafla görüflmelerin bafl›nda, Türk taraf›n›n konferansta galip devlet olarak bulundu¤unu, egemenli¤imize sayg› duyulmas› gerekti¤ini belirtmifl,
– Türkçe’nin konferans›n resmi dilerinden biri olmas›,
– Komisyon baflkanl›klar›ndan birinin Türkiye’ye verilmesi
talebinde bulunmufltur.
‹tilaf Devletleri'nin görüflmeler s›ras›nda izledikleri uzlaflmaz kat› tutum görüflmeleri ç›kmaza sokmufl, konferans 4 fiubat 1923’te kesilmifltir. Bunun üzerine TBMM Hükümeti de Bo¤azlar ve ‹stanbul’u ele geçirmeye yönelik askeri haz›rl›klara bafllam›fl,
bu geliflmeler savafl ihtimalini yeniden gündeme getirmifltir.
Bir süre sonra ‹tilaf Devletleri ça¤r› yaparak konferans› yeniden toplam›fl, 23 Nisan
1923’de çal›flmalar bir kez daha bafllam›flt›r. Görüflmeler bu defa anlaflmayla sonuçlanm›fl, 24 Temmuz 1923’te Lozan Bar›fl Antlaflmas› imzalanm›flt›r.
Lozan Kararlar›
a. S›n›rlar
Suriye S›n›r›: Suriye s›n›r›, Fransa ile daha önce imzalanan Ankara Antlaflmas›’nda
belirlenen s›n›r olarak kabul edilmifltir.
Irak S›n›r›: Musul Meselesi nedeniyle Irak s›n›r› belirlenememifltir. Konunun ‹ngilte129
1881’den 1919’a
Mustafa Kemal
Milli Mücadele’nin
Haz›rl›k Dönemi
Kurtulufl Savafl›’nda
Cepheler
01
02
03
p
p
p
re ile TBMM Hükümeti aras›nda ikili görüflmelerle çözülmesine karar verilmifltir.
Bat› S›n›r›: Meriç Nehri Yunanistan ile s›n›r kabul edildi. Gökçeada ve Bozcaada d›fl›nda kalan Ege adalar›, askerden ar›nd›r›larak Yunanistan’a b›rak›ld›.
b. Bo¤azlar
Bo¤azlarla ilgili olarak al›nan kararlar flunlard›r:
– Bo¤azlar, uluslararas› bir komisyon taraf›ndan yönetilecektir.
– Ticaret gemileri Bo¤azlardan geçebilecek, savafl gemilerinin geçifli s›n›rland›r›lacakt›r.
– Bo¤azlar›n iki taraf›nda 20 kilometrelik toprak askerden ar›nd›r›lacakt›r.
c. Savafl Tazminat›
Son durumda flehirleri tahrip olan ve iflgale u¤rayan taraf Türkiye oldu¤u için,
TBMM Hükümeti herhangi bir savafl tazminat› ödemeyece¤ini bildirmifltir. Bu arada
Yunanistan’dan savafl tazminat› istenmifltir. Bu talep hakl› görülmüfl, ancak Yunanistan’›n ekonomik durumu dikkate al›narak maddi tazminat yerine Karaa¤aç kasabas›n› Türk taraf›na vermesi kararlaflt›r›lm›flt›r.
d. Kapitülasyonlar
Kapitülasyonlar bütün sonuçlar›yla birlikte kald›r›lm›flt›r.
e. Yabanc› Okullar
Yabanc›lar taraf›ndan Türk topraklar›nda çal›flt›r›lan okullar›n, faaliyetlerini Türkiye
kanunlar›na ve yönetmeliklerine göre sürdürmelerine karar verilmifltir.
f. Az›nl›klar
Az›nl›klar›n ayr›cal›klar› sona erdirilmifl,
az›nl›klar Türk vatandafl› kabul edilmifltir. Bu
arada Yunanistan Hükümeti ile, Anadolu’da
yaflayan Rumlar›n Yunanistan’a, Yunanistan’da yaflayan Türklerin de Anadolu’ya göçmeleri konusunda anlafl›lm›flt›r. Bat› Trakya
Türkleri ile ‹stanbul Rumlar› bu de¤iflimin d›fl›nda tutulmufllard›r.
g. D›fl Borçlar
Osmanl› Devleti’nin borçlar› Osmanl› yönetiminden daha önce ayr›lm›fl devletlerle Türkiye aras›nda paylaflt›r›lm›flt›r. Türkiye’nin
Lozan Bar›fl Anlaflm
flmas› imzalan›rken
pay›na düflen borcu taksitler halinde ödemesi kararlaflt›r›lm›flt›r. Duyun-› Umumiye ‹daresi kald›r›lm›flt›r.
h. Patrikhane
Rum Ortodoks Patrikhanesi ‹stanbul’da kalm›fl, ancak siyasi yetkileri elinden al›nm›flt›r.
130
p
Türk ‹nk›lab›
04
Atatürkçülük ve
Atatürk ‹lkeleri
Atatürk Dönemi
Türk D›fl Politikas›
Atatürk’ün Ölümü
05
06
07
p
p
p
›. ‹stanbul’un Durumu
‹stanbul’un, ‹tilaf Devletleri'nce boflalt›lmas› karar› al›nm›flt›r.
11 A¤ustos 1923’te aç›lan ikinci dönem TBMM, Lozan Bar›fl Antlaflmas›’n› 23 A¤ustos 1923 tarihinde onaylam›flt›r.
Lozan Bar›fl Antlaflmas›’n›n Önemi
– Yeni Türk Devleti’nin ba¤›ms›zl›¤› ve devletler aras› eflitli¤i dünya devletlerince
kabul edilmifltir.
– Osmanl› Devleti’nin sona erdi¤i kabul edilmifltir.
– Sevr Antlaflmas›’n›n geçersiz oldu¤u tescillenmifltir.
– Musul Meselesi çözülememifltir.
– Hatay’›n Yeni Türk Devleti’nin s›n›rlar› d›fl›nda kalmas› ile Misak-› Milli’den ödün
verilmifltir.
– Bat› Trakya ve Ege adalar› kaybedilmifltir.
– Bo¤azlar konusu Türkiye’nin egemenlik haklar›na gölge düflürmüfltür.
– Kapitülasyonlar›n kald›r›lmas› ile Türkiye’nin ekonomik ba¤›ms›zl›¤› yolunda
önemli bir ad›m at›lm›flt›r.
– Yabanc› okullar›n Türkiye karfl›t› faaliyetler içine girmeleri engellenmifltir.
– Nüfus Mübadelesi ile az›nl›k sorunlar› azalt›lmaya çal›fl›lm›flt›r.
Lozan Bar›fl Anlaflm
flmas› ile ilgili bir karikatür
131
1881’den 1919’a
Mustafa Kemal
Milli Mücadele’nin
Haz›rl›k Dönemi
Kurtulufl Savafl›’nda
Cepheler
01
02
03
p
p
p
TBMM Seçimleri Yenileniyor...
‹lk TBMM yurdun iflgalden ar›nd›r›lmas›, ba¤›ms›zl›¤›n sa¤lanmas›, saltanat›n kald›r›lmas› gibi önemli geliflmeleri gerçeklefltirmifl, 1 Nisan 1923’te seçim karar› alarak
çal›flmalar›n› bitirmifltir. Daha çok ink›lap yanl›s› milletvekillerinden oluflan II. Meclis, 11 A¤ustos 1923’te aç›lm›flt›r. Birçok ink›lab› gerçeklefltiren II. TBMM, 1 Ekim
1927 tarihine kadar çal›flmalar›n› sürdürmüfltür.
Cumhuriyet’in ‹lan›
Cumhuriyetin ilan›nda etkili olan faktörlerden baz›lar› flunlard›r:
– Rejim ve devlet baflkanl›¤› sorunu yaflanmas›,
– Devlet yönetiminde yetki ve sorumluluklar›n belirlenmek istenmesi,
– Hükümet kurulmas›nda sorunlarla karfl›lafl›lmas›,
29 Ekim 1923’te Türkiye’nin yönetim fleklinin Cumhuriyet oldu¤u TBMM taraf›ndan
ilan edilmifltir.
Cumhuriyet’in ilan› ile birlikte;
– Rejimle ilgili tart›flmalar sona erdirilmifltir.
– Cumhurbaflkan›, baflbakan ve meclis baflkan›n›n yetki ve sorumluluklar› belirlenmifltir.
– Cumhurbaflkanl›¤›na Mustafa Kemal, Baflbakanl›¤a ‹smet Bey, Meclis Baflkanl›¤›na ise Fethi Bey getirilmifltir.
– Meclis hükümeti sisteminden kabine sistemine geçilmifltir.
Halifeli¤in Kald›r›lmas›
Saltanat kald›r›lmas›yla halifenin siyasi yetkileri elinden al›nm›flt›. Ancak halifenin
TBMM ile ters düflmeye bafllamas› üzerine 3 Mart 1924’te TBMM’de al›nan bir kararla halifelik kald›r›lm›flt›r.
Ayn› gün;
– fier’iye (Din iflleri) ve Evkaf Vekaleti kald›r›lm›flt›r.
– Tevhid-i Tedrisat Kanunu kabul edilmifltir.
– Erkan-› Harbiye Vekaleti kald›r›lm›flt›r.
– Osmanl› hanedan›n›n ülke d›fl›na ç›kar›lmas› kararlaflt›r›lm›flt›r.
Halifeli¤in kald›r›lmas› laikleflme çabalar›n› ve milli egemenlik ilkesini güçlendirmifltir.
ÇOK PART‹L‹ HAYATA GEÇ‹fi DENEMELER‹
‹lk TBMM’de partiler yoktu. Farkl› siyasi düflünceler, gruplar yoluyla temsil ediliyordu. Mustafa Kemal bu gruplar› Müdafaa-i Hukuk Grubu çat›s› alt›nda bir araya getirilmeye çal›flm›flt›r.
Mustafa Kemal güçlü bir demokrasi için siyasi partilerin varl›¤›n› gerekli görmüfl, ancak bunun için uygun ortam›n oluflmas›n› beklemifltir.
132
p
Türk ‹nk›lab›
04
Atatürkçülük ve
Atatürk ‹lkeleri
Atatürk Dönemi
Türk D›fl Politikas›
Atatürk’ün Ölümü
05
06
07
p
p
p
Cumhuriyet Halk F›rkas›
Mustafa Kemal, 9 A¤ustos 1923’te Halk F›rkas›’n› kurmufl, ad› daha sonra Cumhuriyet Halk F›rkas› haline getirilmifltir. Yeni Türk Devleti’nin ilk siyasi partisi olan Halk
F›rkas› ink›lap giriflimlerinde önemli roller üstlenmifltir. Daha sonraki y›llarda Atatürk ‹lkeleri parti program› haline getirilmifltir. Partinin baflkanl›¤›n› 1938 y›l›na kadar Atatürk, daha sonra ise ‹smet ‹nönü üstlenmifltir.
Cumhuriyet Halk F›rkas› 1923’ten 1950’ye kadar Türkiye’yi te