İstatistik Temel Kavramlarına Giriş

advertisement
İstatistik Temel Kavramlarına Giriş
Yrd. Doç. Dr. Tijen ÖVER ÖZÇELİK
tover@sakarya.edu.tr
İstatistik Temel Kavramlarına Giriş
İstatistik Temel Kavramlarına Giriş
İstatistik Temel Kavramlarına Giriş
• İstatistik kelimesinin Latincede durum anlamına gelen
“Statüs” kökünden geldiği kabul edilmektedir. Bazı
istatistikçiler ise; İtalyancada devletin siyasal durumunu
belirlemede kullanılan “Stato” kökünden geldiğini kabul
etmektedirler.
• Bu sözcük kullanım yeri ve amacına göre farklı anlamlar
taşır. Günlük hayatta istatistik ya da istatistikler
denildiğinde, belirli bir olaya ilişkin derlenmiş sayısal
bilgiler akla gelir. Nüfus, fiyat, ithalat, ihracat, gelir,
turizm, sağlık istatistikleri ve benzeri istatistikler bu tip
kullanıma örnek olarak gösterilebilir.
İstatistik Temel Kavramlarına Giriş
• Metodoloji açısından istatistik sözcüğü, istatistiğe konu
olabilen olayların gözlenerek ilgili verilerin
derlenmesi, işlenmesi, analizi ve yorumlanmasında
kullanılan tekniklerin tümünü ifade eder.
• XX. yüzyılın başlarında istatistik alanındaki gelişmeler,
sözcüğüne teknik içerikli yeni bir anlam kazandırmıştır.
istatistik
• Buna paralel olarak istatistik sözcüğü, hakkında bilgi edinilmek istenen ve
ana kütle olarak isimlendirilen yığına ilişkin sayısal karakteristikleri
(parametreleri) tahmin etmek amacıyla, ilgili kütleden belirli kurallara göre
seçilen istatistik birimlerinin oluşturduğu ve örneklem adı verilen topluluğa
ilişkin sayısal karakteristikler anlamında da kullanılmaktadır.
İstatistik Temel Kavramlarına Giriş
Tipik olay
• İstatistik de tüm diğer bilim dalları gibi olayları konu alır. Olayları tipik ve
toplu olaylar olarak ikiye ayırarak incelemek mümkündür.
Tipik Olaylar az sayıda faktör tarafından etkilenen olaylardır.
– Eğer bir olaylar kümesinde tek bir olay, tüm olaylar
kümesini temsil edebiliyorsa, bu tür olaylara tipik olay
denir.
– Ancak istatistik tipik olaylarla ilgilenmez. Örneğin, ideal
koşullar altında ve uygun bir laboratuar ortamında iki
hidrojen ve bir oksijen atomu bir araya getirilirse, su elde
edilir.
– Bu deney aynı koşullar altında kaç kez tekrarlanırsa
tekrarlansın, her deneyin sonucunda su elde edilecektir.
İstatistik Temel Kavramlarına Giriş
Toplu olay
• Toplu olay, bir olaylar kümesinde tek bir örnek ya da
deneyin diğer örnekleri ve deneyleri, bunun sonucu
olarak ta ait olduğu kümeyi temsil edemeyen olaylardır.
o
o
o
o
o
o
Örneğin, firmaların yıllık ciroları,
trafik kazaları,
evlenmeler,
boşanmalar,
doğumlar,
ölümler ve benzeri gibi her gün karşılaşılan olaylar, birer toplu olay
niteliğindedir.
• İstatistik, belirli amaç ya da amaçlar doğrultusunda
gözlenen toplu olaylardan derlenen sayısal verilerin
işlenerek, ilgili olayların oluşturduğu yığınların bilimsel olarak
incelenmesinde kullanılan teknik ve yöntemler bilimi olarak ta
tanımlanabilir.
İstatistik Temel Kavramlarına Giriş
Betimsel İstatistik
• Verilerin analiz ve sunumu için temel iki istatistik
yöntemden söz edilebilir. Bunları Betimsel/Tanımlayıcı
(Tasviri-Descriptive) istatistik ve Çıkarımsal (inferential)
istatistik yöntemler şeklinde ifade edilebilir.
Betimsel istatistik, verilerin organize edilip özetlenip en
uygun şekilde sunuma hazır hale getirilmesidir.
– İstatistik seriler, tablolar, grafikler, merkezi eğilim ölçüleri,
sapma ölçüleri vs. bu grupta yer alır.
– Bir iş yerinde çalışan kişilerin aldıkları ücretlerin dağılımı,
ortalaması, sapması,
– Bir işletmede üretilen mamullerin günlük üretim miktarlarının
dağılışı vs. betimsel/tanımlayıcı istatistiklere örnek verilebilir.
İstatistik Temel Kavramlarına Giriş
Çıkarımsal İstatistik
Çıkarımsal istatistik ise seçilen örnekten hareketle
anakütle parametreleri hakkında tahminlerde bulunmayı,
anakütle ile ilgili hipotezler için sorgulama yapmayı ve
karar vermeyi içerir.
– Parametrik ve parametrik olmayan hipotez testleri, regresyon
analizi vs. bu grupta yer alır.
– Bir malın günlük satışlarının ortalamasının %95 güvenle 15-20
birim arasında olacağının tahmini çıkarımsal istatistiğe örnek
gösterilebilir.
– Hangi istatistik yöntem kullanılırsa kullanılsın bir istatistik
çalışmanın temeli veriye dayanmaktadır.
– Şu halde bir istatistik çalışmanın güvenilir olabilmesi için verinin
doğru bir şekilde elde edilmiş olması gerekir.
İstatistik Temel Kavramlarına Giriş
Birim
Birim: İstatistik analize konu olan ve ana kütleyi oluşturan
toplu olay niteliğindeki her olaya birim adı verilir.
– Kolaylıkla anlaşılabileceği gibi tüm canlı ve cansız varlıklar
birer istatistik birimidir.
– Ancak, maddesel bir varlığa sahip olmayan olaylar ve sosyal
kurumlar da birer istatistik birimi olabilirler.
– Bir olayın birim olabilmesi için, ölçülmeye ya da sayılmaya
elverişli olması gerekir.
– Ölçülemeyen ya da sayılamayan nesneler
istatistiksel anlamda birim oluşturamazlar.
ve
olaylar
İstatistik Temel Kavramlarına Giriş
Değişken (özellik) ve şık
• Değişken, istatistik birimlerinin sahip oldukları özellikler
olarak ifade edilir.
• Şık ise, bu özelliklerin farklı ortaya çıkış biçimlerine,
başka bir anlatımla değişkenlerin aldıkları değerlere
denir.
– Öğrenciler üzerinde yapılan bir araştırmada birim öğrenci
olarak tanımlanırken,
– değişken öğrencilerin cinsiyetleri, doğum yerleri, yaşları,
ağırlıkları boy uzunlukları ve notları olur.
– Cinsiyet değişkeninin şıkları ise kız ve erkek olarak tanımlanır.
– Benzer şekilde her bir öğrencinin yaşları da yaş değişkeninin
şıkları olacaktır.
İstatistik Temel Kavramlarına Giriş
Ölçeklerine göre değişkenler
Değişkenler ölçeklerine göre dört grupta incelenir.
Nominal (İsimsel) değişkenler: Nominal değişkenler sadece
kalitatif (niteliksel) sınıflandırmalarda kullanılırlar.
– Bu değişkenlerin ölçümü ve sıralanması mümkün değildir.
– İnsanların medeni hali, cinsiyeti, mesleği, göz rengi buna örnek
olarak gösterilebilir.
Ordinal (Sıralama) değişkenler: Bu değişken ölçülen
değerlerin birbirlerine göre büyüklüklerini belirleyen ancak bir
değişkenin diğerinden ne kadar büyük ya da küçük olduğunu
ifade edemeyen değişkenlerdir.
– Memurların derece ve kademeleri, öğrenim durumu (ilk, orta, lise,
üniversite vs.) büyük, küçük ayrımları, Likert-Semantik ölçekler
(Kesinlikle Katılıyorum, Katılıyorum, Karasızım, Katılmıyorum,
Kesinlikle Katılmıyorum), bu değişkene örnek gösterilebilir.
İstatistik Temel Kavramlarına Giriş
Ölçeklerine göre değişkenler
Interval (Aralık) değişkenler: Sıcaklık, başarı, performans
gibi niceliksel (sayılabilen, toplamı doğrudan sayı olarak
belirtilebilen genel özellik) değişkenleri ölçmek için kullanılır.
– Aralık ölçeğinin oran ölçeğinden temel farkı bir başlangıç
noktasının bulunmamasıdır. Diğer bir ifade ile “0” değeri aralık
ölçeğinde yokluk ifade etmez. Örneğin termometrede görülen
“0°C” belirli bir anlam taşır.
Ratio (Oran) değişkenler: Ratio değişkenler interval
değişkenlere benzerler, interval değişkenlerin özelliklerine ek
olarak, tanımlanabilen bir sıfır noktasına sahiplerdir, böylece
“X Y’den 2 kat daha fazladır” gibi ifadeler de kullanabiliriz.
– Aylık gelir, ağırlık, uzunluk, hız gibi değişkenleri ölçmek için
kullanılır. Bu ölçekte başlangıç “0” noktasıdır.
İstatistik Temel Kavramlarına Giriş
Ölçeklerine göre değişkenler
İstatistik Temel Kavramlarına Giriş
Ölçeklerine göre değişkenler
• Birim, Değişken ve Şık Örnekleri
İstatistik Temel Kavramlarına Giriş
Ana Kütle (İstatistik Kütlesi)
• Toplu olay niteliğinde ve aynı cins birimlerin oluşturduğu
topluluğa “ana kütle” ya da “istatistik kütlesi” adı verilir.
• Ancak, bir istatistik kütlesinden söz edebilmek için, öncelikle
kütleyi oluşturan birimlerin, aynı genel nedenlerin etkisinde
olması gereklidir. Ayrıca kütle, istatistik birimlerinin
toplamından farklı bir yapıya da sahip olmamalıdır.
istatistik kütlesi için örnekler;
•
•
•
•
•
bir ülkede yaşayan insanlar,
belirli bir bölgedeki evler,
bir yıl süresince belirli bir yerleşim merkezinde gözlenen doğumlar,
ölümler,
trafik kazaları
İstatistik Temel Kavramlarına Giriş
Kütle Türleri
• Gerçek ya da Varsayımsal Kütleler
• Gerçek birimlerin oluşturdukları kütlelere, “gerçek kütle” adı
verilir.
– bir üniversitenin öğrencileri,
– bir yerleşim merkezinde bir yılda gözlenen trafik kazaları ve doğum
olaylarının oluşturdukları kütleler
• Henüz oluşmamış, ancak oluşturulması mümkün olan
kütlelere ise “varsayımsal kütle” adı verilir. Kolaylıkla
görülebileceği gibi varsayımsal kütleler, varsayımsal
birimlerim oluşturduğu kütlelerdir.
– Örneğin, 25 kişilik bir işçi grubundan rastgele seçilecek 6 kişilik bir
grup için farklı seçim yapılabilir. 177100 farklı 6 kişilik grupların
oluşturduğu kütle varsayımsal bir kütledir. Buradaki gruplar farazi
olarak mevcut olup, fiilen ortada yoktur.
C 625  177100
İstatistik Temel Kavramlarına Giriş
Kütle Türleri
İstatistik Temel Kavramlarına Giriş
Ana Kütle (İstatistik Kütlesi)
• Sonlu ya da Sonsuz Kütleler
• Eğer bir kütledeki birimler sonlu sayıdaysa, başka bir ifadeyle sayılabilir
sayıda ise, bu tür kütlelere “sonlu (belirli)”,
• kütleyi oluşturan birim sayısı sayılamıyorsa, bu tür kütlelere de “sonsuz
(belirsiz)” kütle adı verilir.
– Örneğin, bir köyde yaşayan insanların sayısı sayılabileceğinden bu köyde yaşayan
insanların oluşturduğu kütle sonlu bir kütledir. Bir insanın vücudundaki hücre sayısı
sayılamayacak sayıda olduğundan sonsuz kütledir.
• Sürekli ya da Süreksiz Kütleler
• Parçalandıkları ya da birleştirildikleri zaman, niteliklerini kaybettikleri için,
doğal birimlerden oluşan kütleler süreksiz,
• parçalandıkları ya da birleştirildiklerinde, niteliklerini kaybetmedikleri için
de doğal olmayan birimlerden oluşan kütlelerse, sürekli kütleleri
oluştururlar.
– Zaman ve mekan birimleri doğal birimler olmadıkları için, her zaman sürekli kütleleri
oluştururlar.
İstatistik Temel Kavramlarına Giriş
Örnek (örneklem) ve Örnekleme
• Örneklem
• Araştırılmak istenen bir olayla ilgili kütleden, belli
kurallara göre seçilmiş, kütleyi temsil ettiği varsayılan
küçük bir küme örneklem olarak adlandırılır. Örneklem
anakütleyi oluşturan varlıkların alt parçalarından oluşur.
• Örnekleme
• Anakütle özelliklerini ortaya koyabilmek amacıyla
anakütleden örnek seçme işlemine örnekleme denir.
Örnekleme ile yapılacak bir araştırmanın anakütledeki
gerçek durumu ortaya çıkarabilmesi için en önemli koşul
örneklemin anakütleyi temsil edebilir nitelikte olmasıdır.
İstatistik Temel Kavramlarına Giriş
Örnek (örneklem) ve Örnekleme
• Anakütleyi temsil yeteneğine sahip bir örneklemin temel
özellikleri şunlardır.
– Örneklemin büyüklüğü (hacmi, miktarı) yeterli
olmalıdır.
– Örneklem anakütledeki dağılıma çeşit ve oran
yönünden benzer olmalıdır.
– Örneklem olasılıklı örnekleme yöntemlerinden biriyle
seçilmelidir.
– Örneklem seçiminde
tarafsız
davranılmalıdır.
Anakütledeki bütün birimlerin örneğe girme
şanslarını eşit kılmak gerekir.
Değişken ve Şıkların Belirlenmesi
• Açıktır ki, bir kütleyi oluşturan istatistik birimleri üzerinde
birçok değişken tanımlanabilir. Veri derlenirken sadece
belirlenen amaçlar doğrultusundaki değişkenler göz önünde
tutulmalıdır.
• Uygulamalarda çok sayıda değişken hakkında veri toplamak
zor, zaman alıcı ve maliyet yükseltici olabilir.
• Değişken sayısının artması soru sayısının artmasına, soru
sayısının artması da sorulara gelişigüzel cevap vermeye
yönlendirebilir. Bu sebeple seçilen değişkenler araştırmanın
amacına uygun, sayısı da aşırı olmamalıdır.
Değişken ve Şıkların Belirlenmesi
• Uygulamalarda gözlem sayısı sonlu olmalıdır. Benzer şekilde
gözlemlere bağlı olarak ilgili değişkenlerin alacakları değerler
de (şıklar da) ilgili değişken sürekli ya da süreksiz olsun,
sonlu olacaktır.
• Şıklar belirlenirken, gözden uzak tutulmaması gereken
önemli bir nokta da gözlemlerde kullanılan ölçü biriminin
araştırmanın doğasına uygun olması gereğidir. Yani ölçü
biriminin ilgili değişkenin büyüklüğü ile orantılı olmalıdır.
• Örneğin bir işletmede aylık elektrik giderlerini bin TL cinsinden ifade ederken,
işletmenin yıllık cirosu için milyon TL kullanmak uygun olacaktır.
• Peynir üreten bir işletme için kilo, teneke, ton uygun ölçülerken, süt üretimi için
litre, şişe,paket uygun ölçü birimleri olacaktır.
Kütlenin Sınırlandırılması
• Bir istatistiksel araştırma planlanırken, araştırmanın
nerede, kimlerle ve nelerle gerçekleştirileceği, ne kadar
zamanda tamamlanacağı ve araştırma için ayrılan
kaynaklar, ayrıca gözlem sayısının sonlu olması,
kütlenin mekan ve zaman açısından sınırlandırılmasını
zorunlu kılar.
• Başarılı bir sınırlandırma uygulamacılara büyük kolaylık
sağlar. Böylece araştırmanın çerçevesi net bir şekilde
ortaya konmuş olacak, araştırma bu sınırlar içerisindeki
alana odaklanacaktır.
Verilerin Taşıması Gereken Özellikleri
• Verilerin doğruluğu, geçerliliği ve güvenilirliğini
sağlayabilmek için verilerin bazı özellikleri taşıması
gerekir. Böylece veri kalitesi yükseltilmiş olacaktır.
– Veriler Araştırma Konusu ile İlgili Olmalıdır
Veriler belirli bir alanla ilgili olarak toplanıyorsa kendi içinde tutarlı
olmalıdır. Bu alana başka bir konuyla ilgili veri ve bilgiler
alınmamalıdır.
Pazarlama konusundan söz edilirken satın almayla ilgili veriler veya başka
bir işletmeye ilişkin bilgiler işin içine karıştırılmamalıdır.
Verilerin Taşıması Gereken Özellikleri
• Doğruluk
Veriler tekrarlanan gözlemlere dayanmalı, yöneticilerin kendi
ağızlarından ifade edilmiş olmalı ve şirket kayıtlarıyla da teyit
edilmiş bulunmalıdır.
Araştırmacı kendi tahminlerini, izlenimlerini ve hislerini veri olarak sunamaz. Eğer bu
şekilde bir yorum yapıyorsa bu yorumun kendisine ait olduğunu açık bir şekilde
belirtmelidir.
• Kalite
Verilerin kalitesi amaca uygunlukla ölçülür. Veriler işe
yarıyorsa, sonuç çıkartılabiliyorsa ve bir karara varmak
mümkün ise kalitelidir. Pratik değeri olmayan veriler
kalitesizdir.
Araştırmacı araştırma kapsamına aldığı her veriyi amaca hizmet etme derecesi
açısından değerlendirmelidir. Amaca hizmet yönü zayıf olan veri ve bilgiler büyük
ölçüde araştırma kapsamından çıkarılmalıdır.
Verilerin Taşıması Gereken Özellikleri
• Zamanındalık
Verilerin zamanında elde edilmesi anlamına gelir. Araştırma
sürecinde bazı verilere istendiği anda ulaşılamayabilir. Ancak
verilerin toplanması, organizasyonu ve analizli belirli sürelerle
kısıtlıdır.
Zamanında ulaşmayan veya elde edilmeyen veri değersizdir. Çünkü veri
ihtiyaç olduğu yer ve zamanda kıymetlidir. Modası geçmiş verinin bir
değeri olmaz.
• Tamlık
Verilerin tam olması, incelenen alanla ilgili olarak gerekli olan
hiçbir bilgiyi/veriyi dışarıda bırakmamasıdır.
Örneğin, insan kaynaklarıyla ilgili olarak personelin işletmeye seçilmesinde
takip edilen yöntemler araştırılıyorsa personel seçim sistemlerinden
hangilerinin uygulandığı, ne sıklıkta uygulandığı, niçin uygulanamadığı,
işletmeye ne gibi yükler getirdiği tam olarak raporlanmalıdır.
Veri Derleme Türleri
Ani Veri Derleme
• Veri derleme süreci kabaca;
– sürekli ve ani ve
– kısmi ve genel olmak üzere iki başlık altında toplanabilir.
• Ani ve Sürekli Veri Derleme
– Ani Veri Derleme
Eğer gözlemlenecek kütledeki birimler sürekli karakterdeyse,
istenilen bir anda gözlenmeye hazır olan bu tür birimlerin
gözlenmesi ya da kaydedilmesi işlemlerine “ani veri derleme”
denir.
Sürekli olayların kısa veya uzun bir zaman aralığı içinde herhangi bir anda
sayılabilme, ölçülebilme imkanı vardır.
Nüfus sayımları ve iş yeri sayımları bu tür veri derlemeye örnek
gösterilebilir.
Veri Derleme Türleri
Sürekli Veri Derleme
• Sürekli Veri Derleme
Bazı olaylar bir anda olup biterler. Bu tür olayların
tekrarlanması ve belli bir zaman aralığında bir arada
bulunması mümkün değildir.
Eğer ilgilenilen kütle bu tür ani birimlerden oluşmuşsa (bu tür
birimler zamana yayıldığından), belli bir zaman aralığında
gözlenmeleri ve kaydedilmeleri gerekir.
Bu tür işlemlere “sürekli veri derleme” denir.
Bir iş yerinde belli bir zaman aralığında meydana gelen iş kazaları,
makine arızalanmaları, üretim durmaları, belirli bir bölgede ve zaman
aralığında evlenmeler, boşanmalar, trafik kazaları, doğumlar ve
ölümlere ilişkin derlenen veriler, bu tür veri derlemeye örnek oluşturur.
Veri Derleme Türleri
Genel Veri Derleme
• Genel ve Kısmi Veri Derleme
• Genel Veri Derleme (Tam sayım)
Hakkında bilgi edinilmek istenen kütlenin tamamının
gözlenmesine “genel veri derleme” ya da “tam sayım”
adı verilir.
o Genel nüfus ve tarım sayımları birer genel veri derlemedir.
o Bu tür veri derleme hem pahalı hem de güçtür. Öte yandan deneylerin
tahribatlı olması, üzerinde araştırma yapılan anakütlenin araştırma
zamanı içerisinde değişime uğruyor olması veya kısa sürede bilgiye
ulaşılmak istenmesi genel veri derleme yöntemini kullanmayı olumsuz
yönde etkileyen faktörlerdir.
o Ancak güvenilirliğin çok yüksek tutulduğu deneylerde, anakütle hacminin
az olduğu durumlarda genel veri derleme yöntemi tercih edilir.
Veri Derleme Türleri
Kısmi Veri Derleme
• Kısmi Veri Derleme
Hakkında bilgi edinilmek istenen kütleyi oluşturan birimler
arasından, belirlenen amaçlar doğrultusunda yalnızca bir
kısmının seçilip gözlenmesine, “kısmi veri derleme” adı
verilir.
Kısmi veri derleme, genel veri derlemenin pahalı oluşu, zaman alışı,
gözlem birimlerinin fiziksel zarara uğraması gibi nedenlerle
yapılmak istenmediği durumlarda uygulanır.
Bilindiği gibi belirlenen amaçlar doğrultusunda hakkında bilgi
edinilmek istenen yığının tümüne ana kütle (ya da sadece kütle)
adı verilir. Bir ana kütleden uygun tekniklerle seçilen birimlerin
oluşturduğu topluluğa ise “örneklem” adı verilir.
Veri Derleme Yöntemleri
Birincil ve ikincil veri kaynakları
• İşletmelerde veriler birincil ve ikincil kaynaklardan elde
edilir.
– Birincil kaynaklar incelenmek istenen ana kütleye ait birimler
üzerinde yapılan araştırma ve incelemelerden oluşur.
İşletmenin kendi iç kaynakları ile gözlem, deney veya alan
taraması yöntemlerini kullanarak elde ettiği verilere birincil
kaynak verisidir.
– İkincil veri kaynakları ise işletme dışı kaynaklardan elde
edilen çeşitli kurum ve kuruluşların (Türkiye İstatistik Kurumu,
Devlet Planlama Teşkilatı, Hazine müsteşarlığı,
Merkez
bankası vs.) yayınlarından oluşur. Kitaplar, dergilerdeki
makaleler, ansiklopedi maddeleri, istatistikler, tezler, gazeteler,
yayımlanmış raporlar, el kitapları, broşürler, kataloglar ikincil
veri kaynakları olarak sayılabilir.
Birincil Kaynaktan Veri Derleme Yöntemleri
Deney Yöntemi
• Birincil kaynaklardan veri derlemede deney, gözlem ve
alan taraması yöntemleri kullanılmaktadır.
• 1. Deney Yöntemi
Deneyler, bağımlı değişken ile bu bağımlı değişkenin
değişimi üzerinde etkide bulunduğu varsayılan bağımsız
(açıklayıcı, faktör) değişkenlerin sebep - sonuç ilişkilerini
ortaya koymak amacıyla düzenlenmiş yapay düzenlerdir.
Bu yapay düzeneklerden veri toplama yöntemine deney yöntemi adı
verilmektedir. Deney yöntemi, diğer araştırma yöntemleri içinde en
fazla güvenilir doğru sonuçlar veren bir uygulamadır.
Bu yöntem, insan hatasını en alt düzeye düşürecek şekilde
geliştirilmiştir. Deneyler aracılığı ile veri toplama yöntemine
çoğunlukla deneysel çalışma, deneysel araştırma adı da
verilmektedir.
Birincil Kaynaktan Veri Derleme Yöntemleri
Gözlem Yöntemi
• 2. Gözlem Yöntemi
Gözlem bir kimsenin diğer canlı ve cansız varlıklar
hakkında duyu organları ile bilgi edinme yolu veya
varlıkların değişik ortamlarda, çeşitli davranışları hakkında
onları gözleme yolu ile bilgi toplamasıdır.
Gözlem yöntemi araştırmacının uygun bulduğu her tür sosyal
ve kurumsal ortamda bir veri toplama aracı olarak
kullanılabilir.
o Gözlem tekniğinde işletmelerde personelin, yöneticilerin,
müşterilerin veya bir çalışma grubunun davranışları, doğrudan
veya dolaylı olarak gözlenmek suretiyle önceden oluşturulmuş,
belli bir sistematiğe göre veri toplanır.
o Bu yöntemle yapılandırılmış (müdahaleli) veya yapılandırılmamış
(müdahalesiz - doğal) yollarla veri toplanır.
Birincil Kaynaktan Veri Derleme Yöntemleri
Alan Taraması Yöntemi
• 3. Alan Taraması Yöntemi
Alan taraması yöntemiyle veri toplama işlemi de kendi içinde üç
alt başlıkta incelenir. Bunlar mülakat, anket ve belge incelemesi
yöntemleri olarak ifade edilebilir.
• 3.1. Mülakat Yöntemi
İşletmelerde mülakat işletme sahipleriyle, profesyonel
yöneticilerle müşterilerle ve çalışanlarla yapılabilir. İşletme
sahibinden veya üst düzey yöneticilerden izin alınmadan
çalışanlarla mülakat yapmak doğru değildir.
o Mülakat yönteminin etkililiği randevu alınarak yapılmasıdır. Randevu
alınmadığı durumda konular yeterli ayrıntıda görüşülemeyebilir.
o Etkili bir mülakat için işletme yöneticisine sorulması düşünülen sorular
önceden verilebilir.
Birincil Kaynaktan Veri Derleme Yöntemleri
Anket Yöntemi
• 3.2 Anket Yöntemi
o Alan taraması içinde ikinci yöntem anket yöntemidir. Bireylerin
bazı davranışları ve bazı düşünsel, duygusal, inançsal, algısal
özellikleri vardır ki, yapısı gereği gözlenmesi olanaksızdır.
o Bu tür konuları incelemek için yapılacak araştırmalarda anket
yöntemi kullanılır.
o Anket en basit tanımıyla Soru-cevap tekniğiyle uygulanan
sistematik bir veri toplama yöntemidir. Önceden belirlenmiş
insanlara bir takım sorular sorularak uygulanır.
o Bir çeşit yazılı iletişim tekniği ile uygulanan veri toplama
yöntemidir.
o Uygulama alanı genellikle toplum olduğu için uygulama
aşaması da oldukça güç koşullar altında yürütülür.
Birincil Kaynaktan Veri Derleme Yöntemleri
Anket Yöntemi
• Anket İçin Soru Kağıdının Hazırlanması
Anket yöntemiyle yapılacak bir araştırmadan istenilen
sonuçların elde edilebilmesi için konuya uygun soruların
seçilmesi ve bunların soru kağıdı üzerinde uygun
biçimde düzenlenmesi çok önemlidir. Bir ankette
olabilecek soru türleri şunlardır:
– Standart Soru
Önceden hazırlanan, aynı sözcüklerle ve aynı sırada deneklere
yöneltilen sorulardır. Amaç tüm deneklerin aynı soruyu aynı
biçimde anlaması, yorumlaması ve kendi görüşüne göre
cevaplamasıdır.
Birincil Kaynaktan Veri Derleme Yöntemleri
Anket Yöntemi
– Serbest Soru
o Katılımcıya yöneltilen bir soruya alınan yanıtlara göre
görüşmeci tarafından o anda sorulması gerekli görülen
sorulardır.
o Standart biçim, sayı ve sırada hazırlanmadığı için
değişik deneklere değişik sorular yöneltilebilir. Bu
nedenle alınan yanıtların değerlendirilmesi ve
karşılaştırmaların yapılabilmesi oldukça güçtür.
o Ayrıca serbest sorularla görüşmeyi yürütmek çok güç
ve çok deneyim isteyen bir iştir. Özel bilgi, beceri ve
eğitim gerektirir.
Birincil Kaynaktan Veri Derleme Yöntemleri
Anket Yöntemi
• Kapalı Uçlu Soru: Kapalı uçlu soruda deneğe yöneltilen sorunun
karşılığı sorunun içindedir. Genellikle eve-hayır, sıralama, bir dizi
yanıt içinden istediğini seçme biçimlerinde olabilir. Kapalı uçlu
soruda, cevap seçenekleri önceden geliştirilip sorularla birlikte
verilmektedir. Bu konuyla ilgili şöyle bir örnek verilebilir.
• “Eğitim durumunuz nedir?” sorusuna
( ) İlkokul ( ) Ortaokul
( ) Lise ( ) Üniversite ( ) Y. Lisans
• “Okulda başarı düzeyiniz nasıldır?“ sorusu için
( ) Zayıf
( ) Orta ( ) İyi( ) Pekiyi gibi cevaplar verilecektir.
• “ Dersin işlenişini beğeniyorum” sorusuna
• (1) Kesinlikle katılmıyorum (2) Katılmıyorum (3) Kararsızım
• (4) Katılıyorum (5) Kesinlikle katılıyorum
• Şeklinde derecelenmiş cevaplar verilecektir.
• Kapalı uçlu soruların katılımcı kişi için cevaplama kolaylığı
sağlaması ve araştırmacı için değerlendirme kolaylığı vermesidir
avantajlı taraflarıdır.
Birincil Kaynaktan Veri Derleme Yöntemleri
Anket Yöntemi
• Açık Uçlu Soru:
Kendisine yöneltilen soruya denek istediği yanıtı verir.
Kapalı uçlu soruda olduğu gibi, önceden düzenlenen
yanıtlardan birini seçmesi istenmez. Katılımcı, genel
sınırlar içinde, soruyu, istediği kapsam ve derinlikte ve
kendi anlatımı ile cevaplama hakkına sahiptir.
“İşletmede ıskarta oranının düşürülmesi için ne
düşünüyorsunuz?”, “İşletmenin ücret politikası ile ilgili ne
düşünüyorsunuz?” gibi sorulara katılımcının istediği
şekilde cevap vermesi istenir.
• Açık uçlu ve kapalı uçlu soru türlerinden her ikisinin de
iyi ve sakıncalı yanları vardır. Bir soru kağıdına yalnız
kapalı uçlu ya da açık uçlu sorular konabileceği gibi ikisi
birlikte de konabilir.
Birincil Kaynaktan Veri Derleme Yöntemleri
Belge İnceleme Yöntemi
Belge İnceleme Yöntemi
o İşletme kayıtları (belgeler) yönetim merkezinde, üretim ve
hizmet sunum birimlerinde bulunabilir. Burada önemli olan
nokta araştırmacının sektörü, ürünü veya hizmeti tanıyarak
hangi tür kayıtlara ihtiyacı olacağını bilmesidir.
o Sektörü, iş grubunu tanımadan işletme kayıtları araştırılamaz.
Öte yandan işletme kayıtları aynı sektörde faaliyet gösteren
işletmeler arasında dahi büyük ölçüde farklılık gösterir.
o Kayıtların isimleri, formatı, içeriği farklı olabilir. Araştırmacı bu
nedenle işletme kayıtları olgusunu geniş bir açıdan ele almalı,
beklediği kayıtlara ulaşamamışsa bu kayıtların yerini
tutabilecek diğer kayıtları incelemelidir.
İkincil Veriler
Farklı amaçlarla değişik kurum ve kuruluşlar tarafından
geçmiş dönemlerde derlenmiş veriler ikincil veri adı
verilmektedir.
– Bu veriler yurt içi ve yurtdışı kaynaklardan elde edilebilirler.
Veriler ham ve işlenmiş şekilde de bulunabilir.
– Eğer bir alanda ikincil veriler mevcutsa birincil veri toplamak
hem zaman, kaynak israfına sebep olur, hem de konuya ilişkin
yeterince kaynak taraması yapılmadığı anlamına gelir.
– Özellikle uluslar arası karşılaştırmaların konu edildiği
çalışmalarda genellikle ikincil verilere ihtiyaç duyulmaktadır.
– Bu alanda Birleşmiş Milletler Teşkilatı, Dünya Bankası,
Uluslararası Para Fonu gibi kuruluşlar geniş veri tabanına
sahiptir. Bunun yanında resmi olmayan bir kısım kuruluşlar da
ülke ve bölge raporları yayımlamaktadır.
Download