ENGELLİ YA DA ÖZÜRLÜ NEDİR, KİMLERE ENGELLİ (ÖZÜRLÜ

advertisement
ENGELLİ YA DA ÖZÜRLÜ NEDİR, KİMLERE ENGELLİ (ÖZÜRLÜ) DENİLİR:
TANIM: Yasal tanım,
5378 Sayılı ÖZÜRLÜLER KANUNU
Özürlü: Doğuştan veya sonradan herhangi bir nedenle bedensel, zihinsel, ruhsal,
duyusal ve sosyal yeteneklerini çeşitli derecelerde kaybetmesi nedeniyle toplumsal
yaşama uyum sağlama ve günlük gereksinimlerini karşılama güçlükleri içinde olan
ve korunma, bakım, rehabilitasyon,(iyileştirme) danışmanlık ve destek
hizmetlerine ihtiyaç duyan kişiye Özürlü denir.
Bir başka tanımda ise,
Özürlü: Bedensel, zihinsel ve ruhsal özelliklerinden belirli oranda fonksiyon
kaybına neden olan organ yokluğu ve bozukluğu sonucu toplumsal rolünü
gerçekleştirebilmesi için bakim, rehabilitasyon,(iyileştirme) danışmanlık ve destek
hizmetlerine ihtiyaç duyan kişidir.
WHO – DÜNYA SAĞLIK ÖRGÜTÜ TARAFINDAN YAPILAN TANIMLAR:
Özürlülük kavramına Dünya Sağlık Örgütü, Birleşmiş Milletler ve ILO
tarafından farklı bakış açılarından yaklaşılmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü,
özürlülük kavramı hakkında aşağıdaki gibi hastalık sonuçlarına dayanan,
sağlık yönüne ağırlık veren bir tanımlama ve sınıflama yapmıştır.
Noksanlık (Impairment): “Sağlık bakımından “noksanlık” psikolojik, anatomik
veya fiziksel yapı ve fonksiyonlardaki bir noksanlığı veya dengesizliği ifade eder.”
• Özürlülük (Disability): “Sağlık alanında ‘sakatlık’ bir noksanlık sonucu
meydana gelen ve normal sayılabilecek bir insana oranla bir işi yapabilme
yeteneğinin kaybedilmesi ve kısıtlanması durumunu ifade eder.”
• Maluliyet (Handicap): “Sağlık alanında “maluliyet” bir noksanlık veya sakatlık
sonucunda, belirli bir kişide meydana gelen ve o kişinin yaş, cinsiyet, sosyal ve
kültürel durumuna göre normal sayılabilecek faaliyette bulunma yeteneğini
önleyen ve sınırlayan dezavantajlı bir durumu ifade eder.”
Sağlık:“Sağlık yalnız hastalık ve özürlülüğün olmaması değil, aynı zamanda
bedensel, ruhsal ve toplumsal yönden tam bir iyilik durumudur.
Özürlülük: bedensel, zihinsel ve ruhsal özelliklerinden belirli bir oranda ve sürekli
olarak fonksiyon ve görüntü kaybına neden olan organ yokluğu veya bozukluğu
sonucu kişinin normal yaşam gereklerine uyamama durumudur. Bu durumdaki
kişiye özürlü denilmektedir.”
ENGELLİLERİN TOPLUMLA BÜTÜNLEŞME SORUNLARI:
Günümüz Türkiye'sinde engellilerin toplumla bütünleşme yönünde yoğun sorunlar
içinde yaşadıkları bilinmektedir. Sorunu adlandırmadan başlayan ve yaşamın pek
çok alanına yayılan bu sorunlar, engelli bireylerin içinde yaşadıkları toplumla
işlevsel bir bütünlük içinde yaşamalarını güçleştirmektedir. Sürekli sorunlarla
boğuşan, onlara anlamlı çözümler üretemeyen bireyler, kendilerini mutsuz
hissedeceklerdir. Bu da temel bir insan hakkı olan bireyin kendisini gerçekleştirme
hakkını ortadan kaldıran düşük yaşam kalitesi demektir.
Engellilik Nedir, Engelli Kime Denir?
Yalnız bizim dilimizde değil diğer birçok dilde de engelli ve engellilik anlamına
gelen birden fazla sözcük bulunmaktadır.
Örneğin Türkçede genel düzeyde engelli, özürlü, sakat sözcükleri aslında
aralarında anlam fakları olduğu halde aynı anlama gelmek üzere kullanılmaktadır.
Genelde tüm engelliler için yaşanan bu karmaşa belirli engelli kümeleri için de
geçerlidir.
Örneğin kör, âmâ görme engelli, görme özürlü, az gören, vb. Bu sözcükler değişik
anlamlar taşıdıkları gibi yer yer aynı anlama gelmek üzere de
kullanılabilmektedirler.
Bu da insanlar üzerinde ve yorumlarda zihin karışıklığı yaratabilmektedir.
Adlandırmadaki bu farklar, zaman zaman öyle çok tartışmaya neden olmaktadır ki,
bu tartışmalar, gerçek sorunların önüne bile geçebilmektedir.
Engellinin kim, engelliliğin de ne olduğu açık bir biçimde ortaya konmayınca,
engellilere yönelik geliştirilecek politikaların, yasaların ve hizmetlerin kapsamı da
belirsizleşmektedir. Bu belirsizlik de uygulamada pek çok sorunun ortaya
çıkmasına neden olmaktadır. Adlandırmadaki karmaşa ve tanım güçlüğü engellinin
kendisini anlatmasını ve diğerlerinin de onları kolayca anlamasını da
zorlaştırmaktadır.
Engellilerin yaşadığı bir başka sorun da, kendileri ile ilgili sağlıklı istatistiklerin
olmayışı. İlk defa son İki nüfus sayımında engellilerin belirlenmesine yönelik bir
soru sorulmuş, ancak bunlardan ilkinden sağlıklı bir sonuç elde edilememiştir.
Son nüfus sayımında engellilere ilişkin kimi durumlar daha ayrıntılı sorularla
sorulmasına karşın kamuoyuna yeterli açıklamalar ulaşmamıştır. Sayım sonucunda
ortaya çıkacak bilgilere dayanılarak birçok şeyi konuşabilmek ve pek çok hizmeti
planlayıp, programlayabilmek çok daha kolay olacaktır.
Engelliliğin her zaman her yerde geçerli ölçülerle tanımını yapmak bir hayli güçtür.
Bu yüzden olsa gerek literatürde çok değişik tanımları bulunmaktadır.
Birleşmiş Milletler Sakat Haklan Bildirgesinde:
"Kişisel ya da sosyal yaşantısında kendi kendisine yapması gereken işleri
(bedensel ya da sonradan olma) her hangi bir noksanlık sonucu
yapamayanlar" sakat olarak tanımlanır
Engelli sözcüğü genelde hareket yeteneği sınırlanmış bireyi çağrıştırmaktadır.
Hareket yeteneğini sınırlayan nedenler ise doğuştan getirilen, doğum sırasında
karşılaşılan ya da sonradan yaşanan bir hastalık veya kaza sonucu ortaya çıkan bir
işlev bozukluğundan kaynaklanıyor olabilir.
Hareket yeteneğinin kısıtlı olması, başlı başına bir engellilik midir? Eğer öyle ise
yaşamda hepimizin yapamadığı, beceremediği bir iş ya da eylem yok mudur?
Engellilik günlük yaşama katılmayı engelleyen, fiziksel işlevlerdeki bir sınırlılık hali
olarak değerlendirilmelidir. Gerçekte önemli olan, bazı işlevlerin yerine
getirilmesinde karşı karşıya kalman bir fiziksel sınırlılığın olması değil, bunları
"kompanse" edecek destek sistemlerinden yoksun kalmaktır.
Eğer bir gözlükle, var olan görme yetersizliğinizi rahatlıkla giderebiliyor ve işlerinizi
görebiliyorsanız bir sorununuz yok; ancak geri kalmış bir köyde ya da yörede bu
gözlüğe ulaşamıyorsanız, ciddi bir sorunla karşı karşıyasınız demektir. O halde
engellilik çoğu zaman değişken bir konudur. Başka bir deyişle nerede ve nasıl
karşılaşacağınıza bağlı olarak sonuçları değişen bir durumdur.
Bireyin fiziksel işlevlerindeki bozukluk ve bunların hareket yeteneğinde yarattığı
eksiklik ve güçlük, onu toplumun diğer bireylerinden farklı kılar. Bu farklılık
engellilerin yaşadığı ayrımcılığın da asıl nedenidir. Bilindiği gibi her türlü
ayrımcılığın temelinde farklı olmak, yani "alışılmamış özelliklere" sahip
olmak vardır. Fiziksel işlevlerdeki bozukluklar ve bunların hareket yeteneği
üzerinde yarattığı sınırlamalar bireyi toplumdan uzaklaştırır. Toplumsal destek
sistemlerinin yetersizliği, toplumun dışlayıcı tutum ve davranışları da engelli
bireyin topluma eşit bireyler olarak katılmasını önler.
ENGELLİLİĞİN OLUŞMASI ÖNLENEBİLİRMİ?
Birleşmiş Milletler Genel Kurul'unun 20 Aralık 1993 tarihinde yapılan 48.
toplantısında 48/96 sayılı kararla kabul edilen "Sakatlar İçin Fırsat Eşitliği
Konusunda Standart Kurallar" (yazının bundan sonraki bölümlerinde yalnızca
'Standart Kurallar' diye geçecektir.) engellilerin topluma eşit katılımları için bazı
ön koşullardan söz etmektedir:
Bunlar:
* Bilinçlendirme,
* Tıbbi bakım,
* Rehabilitasyon ve yardım hizmetleridir (4).
Eşit katılım için ön koşullar arasında sayılan tıbbi bakım (Kural 2) engelliliğin
önlenmesi ile ilgili hükümler içermektedir. Engelliliğe neden olabilecek durumların
ortaya çıkartılması, değerlendirilmesi ve bunların giderilmesi konularında etkili
programlar önerilmektedir.
Bu programlar yoluyla engelliliğe neden olan etkenlerden korunmak, bu etkenleri
azaltmak ya da yok etmek olanaklı olabilecektir. Söz konusu programlara
engellilerin, ailelerinin ve ilgili kuruluşların katılımı büyük önem taşımaktadır.
Engelliliğin önlenebilmesi için
* Erken tanı,
* İlk yardım,
* Erken müdahale,
* Erken bakım ve
* Koruma
Önemlidir.
Ayrıca sağlık personelinin yetiştirilmesi, sağlık alt yapısının ve sağlık sigortasının
engellileri de içerecek şekilde geliştirilmesi ve tüm topluma yaygınlaştırılması bu
açıdan önem kazanmaktadır.
Bir toplumda engellilerin varlığı onların toplumla bütünleşme gereksinimini ve
sorununu ortaya çıkarmaktadır. Bu ise oldukça zor ve karmaşık bir süreçtir. Oysa
engellilik önlenebilirse, en azından sayıları çok daha aza indirilebilirse, engellilerin
topluma kazandırılması konusu, günümüzdeki boyutlarda bir sorun olmaktan
çıkacaktır.
Engelliliğin nedenleri dikkatle incelenirse, bunların çok önemli bir bölümünün
kaçınılabilir, önlenebilir nedenler olduğu görülecektir. Engellilik genelde kaynağına
ve sebeplerine göre değişik şekillerde sınıflandırılmaktadır.
KAYNAĞINA GÖRE ENGELLİ SINIFLANDIRMASI:
1.Doğuştan gelen engellilik nedenleri arasında
2.Doğum sırasında ve sonradan kazanılan engellilik
3.Doğum sonrasında edinilen engellilikler
1.Doğuştan Gelen engellilik sebepleri:
a) Bir takım genetik nedenler,
b) Akraba evliliği,
c) Gebelik sırasında annenin karşılaştığı travmalar, Hastalıklar,
ç) annenin ilaç kullanımı,
d) Annenin ışına maruz kalmak,
e) Annenin alkol ve madde bağımlısı olması,
f) Annenin kötü beslenmesi
Gibi nedenler görülmektedir.
Sayılan tüm bu nedenler kaçınılmaz, önlenemez durumlar değildir. Tıp bilimince
gerçekleştirilen araştırmalarla genetik nedenlerin bile en azından bir kısmı önceden
bilinebilmektedir.
2.Doğum sırasında 'kazanılan" engellilik sebepleri:
a) Kötü ve yetersiz koşullarda gerçekleştirilen doğumlar,
b) Travmalar,
c) Yanlış uygulamalar
Vb... akla gelmektedir.
3.Doğum sonrasında edinilen engellilikler:
Doğum sonrasında karşılaşılan olaylar arasında ise şunları sayabiliriz.
a) İş kazaları,
b) Ev kazaları,
c) Trafik kazaları,
ç) Savaşlar,
d) Terör olayları,
e) Endüstriyel kazalar,
f) Deprem, sel, afet gibi doğa ve benzeri yıkım olayları,
g) Büyük sanayi kazaları v.b,
Temel engellilik nedenleri arasındadır.
Bunların büyük çoğunluğunun da önlenebilir nitelikte nedenler olduğu
anlaşılmaktadır. O halde "engellilik bir kader değildir". Gerekli önlemler
alındığında, bilinçli bir toplum yaratıldığında, engellilik büyük oranda önlenebilir.
Bunun için insana her şeyin üstünde değer veren bir anlayışın toplumda
benimsenip yerleştirilmesi gerekir. Bu nedenle engelli sorunlarına eğilirken, ısrarla
üzerinde durulması gereken konu engelliliğin oluşmasını önlemek olmalıdır.
ENGELLİLERİN TOPLUMLA BÜTÜNLEŞMELERİNİN ÖNÜNDEKİ
ENGELLER VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ:
Engelli vatandaşlarımızın toplumla bütünleşmelerinin önündeki engelleri şöylece
sıralayabiliriz.
1.Yoksulluk,
2.Eğitim,
3.Ulaşım-fiziksel çevre ve konut,
4.Rehabilitasyon
5.Aile yaşamı – Özel yaşamı
6.İstihdam sorunu,
Gibi sorunlar engelli vatandaşlarımızın toplumla kaynaşmalarının önünde engel
yaratmaktadır. Şimdi bunları sırasıyla açarak sonuçlarını görelim.
1.Yoksulluk:
Engellilerin genel olarak toplumla bütünleşmesinin önündeki engellerden birisi ve
belki de en önemlisi yoksulluktur. Yapılan araştırmalar, dünyanın her yerinde
engellilerin çok büyük çoğunluğunun toplumun yoksul kesimlerinden geldiğini ve
yoksulluk içinde yaşadıklarını göstermektedir. Bu belirleme gelişmiş/endüstrileşmiş
ülkeler için de geçerlidir.
Kuşkusuz bu gerçek bizim gibi gelişmekte olan ülkelerde çok daha çarpıcı ve
dramatik yönleriyle yaşanmaktadır. Yukarda sayılan engellilik nedenleri çoğunlukla
yoksul kesimler arasında geçerlilik kazanmaktadır. Ayrıca engellilik işsizliğin de
başlıca nedenleri arasında sayıldığı için bu iki olgu arasında bir neden sonuç
bağlantısı bulunduğu söylenebilir.
Demek ki engellilerin topluma kazandırılmalarının önündeki en ciddi sorunlardan
birisi, içinden geldikleri sosyo-ekonomik kesimin bir bütün olarak yaşadığı
yoksulluk sorunu/gelir dağılımı sorunudur.
Doğaldır ki yoksul kesimler arasından gelen engelliler, yoksulluğu üreten başka
sebeplerle de bir arada yaşadıklarından dolayı, onlar için yoksulluk adeta bir kısır
döngüye dönüşmektedir. Bu, onların toplumla bütünleşmelerinin önündeki en ciddi
engeldir.
Standart Kurallar (Kural 8)engellilerin sosyal güvenlik kapsamında korunmalarını
ve onlara yeterli düzeyde gelir desteği sağlanmasını öngörmektedir. Bu konuda
engellilere yönelik ayrımcı uygulamalar önlenecektir. Engellilerin koruyucu aile
uygulaması içinde bakılması için bakıcı ailelerin sosyal güvenlik kapsamına alınarak
desteklenmesi ön görülmektedir.
Engellilerin kendi kendilerine yeterli olabilmesi için meslek edindirilmeleri ve işe
yerleştirilmeleri önemle vurgulanmaktadır. Asıl olan engelli de olsa her bireyin
topluma çalışarak üretken bir birey olarak katılmasıdır.
2.Eğitim:
Engellilerin toplumla bütünleşmesinin önündeki bir diğer engel
de eğitim konusunda karşılaştıkları sorunlardır. Tüm ülkelerde eğitim sistemi,
öncelikle, nüfusun engelli olmayan kesimi için planlanıp uygulanmaktadır. Böylece
daha en baştan eğitim sistemi, engellileri dışlayan bir anlayışa sahip olmakta;
daha sonra da engellileri eğitim sistemiyle bütünleştirecek çeşitli programlar
geliştirilmeye çalışılmaktadır.
Aslında bilinçli ya da bilinçsiz gelişen bu dışlayıcı tavır, diğer konular için de
söylenebilir. Bir yandan çeşitli konularda engellileri dışlayan süreç devam ederken,
bir yandan da onları toplumla bütünleştirme çabası, ne yazık ki birbiriyle çelişen iki
süreç olduğu için, çok da başarılı olamamaktadır.
Engellilerin eğitimi ile ilgili programların farklı oluşu bu ayrımın nedeni olarak
gösterilebilmektedir. Oysa bu yalnızca engelliler için değil her insanın eğitiminde
geçerli bir durumdur. Çağdaş eğitim anlayışında, eğitimin odağında, engelli olsun
olmasın, insan, insanın özellikleri ve gereksinimleri yer alır.
Standart Kurallara göre (kural 6) engelliler de diğer bireyler gibi ilk, orta ve
yükseköğrenim olanaklarından yararlanacaklardır. Zorunlu eğitim herkes gibi
engellileri de kapsayacaktır.
En çok ihmal edilen konulardan biri de engelli çocukların okul öncesi eğitimidir.
Ayrıca yetişkin engelliler için örgün ve yaygın eğitim olanakları da son derece
sınırlıdır. Bu nedenle öncelikle eğitim alt yapısının nitelik ve nicelik olarak
geliştirilmesi ve engellilerin gereksinimlerini karşılayacak bir düzeye eriştirilmesi
gerekir.
Engellilerin eğitiminde sorumluluk alacak meslek elemanlarının (özel eğitimci,
rehber, danışman, sosyal hizmet uzmanı) yeterli sayıda ve donanımda
yetiştirilmeleri gerekir. Öte yandan eğitim kurumlarının engellilerin de varlığını
hesaba katacak fiziksel düzenlemelere sahip olması, bu kurumlara kolay ulaşım
için gerekli önlemlerin alınması, engellilerin özel eğitimi için gerekli ders araç ve
gereçlerinin hazırlanması gibi konular engellilerin toplumla bütünleşmelerinin
önünde ciddi sıkıntılar yaratmaya devam etmektedir.
Engellilerin engel durumlarını hesaba katacak özel ölçme değerlendirme
yöntemlerinin ayrıca geliştirilmesi gereklidir.
Müfredat programları, engel türleri ve dereceleri ile engellilerin kişisel özellikleri ve
gereksinimleri de dikkate alınacak şekilde esnek hazırlanmalıdır. Engellilerin
eğitiminde görevli meslek elemanlarının meslek/hizmet içi eğitimlerine de gereken
önem verilmelidir. Engellilerin eğitiminde çağdaş bir yaklaşım olarak kabul edilen
"kaynaştırılmış eğitim" gerekli alt yapı eksiklikleri giderilerek yaygın bir şekilde
uygulanmalıdır.
Üniversitelerin engellilerle ilgili eğitim veren bölümlerinde Öncü araştırma ve
uygulamalar desteklenmeli, engellilerle ilgili "uygulama araştırma merkezleri"
kurulması teşvik edilmelidir. İlgili kurumlar arasında bilgi ve deneyim paylaşımı
amacıyla işbirliği ve eşgüdüm sağlayıcı çalışmalara ağırlık verilmelidir.
Engelliler eğitim sisteminin dışında kalıp eğitilemeyince, bu durum pek çok başka
sorunu da beraberinde getirmektedir. İnsan yaşamında bazı sorunlar, bazı konular
vardır ki gerek pek çok sorunun üretilmesinde, gerekse pek çok sorunun
çözümünde adeta bir anahtar rolü oynamaktadır. Eğitim de onlardan birisidir. O
nedenle engellilerin eğitim sorunlarına gerekli önem ve ağırlık verilmelidir.
Ülkemizde engellilerin % 97'sinin eğitim olanaklarından yoksun kaldığı ileri
sürülmektedir (15). Bu da sorunun bizdeki boyutu hakkında
yeterince fikir vermektedir. Bu eğitim oranıyla engellilerin sorunlarını çözmek,
onları topluma kazandırmak, toplumla bütünleştirmek olanaklı değildir.
3.Ulaşım, Fiziksel Çevre ve Konut:
Engellilerin topluma katılmalarının önündeki en büyük engellerden biri de ulaşım,
fiziksel çevre ve konut sorunudur. Engellilerin içinde yaşadıkları fiziksel çevre,
sahip oldukları fiziksel işlev bozuklukları/yetersizlikleri ve bunun yol açtığı
sınırlamalar yüzünden büyük önem taşımaktadır.
Eğitim konusunda belirttiğimiz gibi, toplumu tasarlarken, bir toplum modeli ortaya
koyarken, içinde yaşanılan fiziksel çevreyi de o toplumun içinde yaşayan herkesi
düşünerek tasarlamak gerekir. Yaşanılan konuttan tüm kamusal yaşam alanlarına
ve ulaşım araçlarına kadar tüm çevresel unsurların engellilerin özellikleri ve
gereksinimleri dikkate alınarak tasarlanmadığı bir gerçektir.
Yollar, kaldırımlar, kamu binaları, parklar ve bahçeler, okullar, içinde yaşanılan
konutlar, ulaşım araçları ve bunun gibi daha birçok fiziksel çevre unsuru,
engellilerin topluma katılmasının önünde ciddi birer engel oluşturmaktadır. Böylece
sahip olduğu engeli nedeniyle hareket yeteneği sınırlanmış insanların bu ve
benzeri sebeplerle yaşadıkları sınırlama daha da pekişmektedir.
Bunun anlamı Hareket yeteneği sınırlanan bireyin toplumsal yaşamdan
dışlanmasıdır. Oysa bütün bunlar, engellilerin topluma katılmasını, toplumla
bütünleşmesini kolaylaştıracak bir biçimde tasarlanabilir ve geliştirilebilir (9).
Standart Kuralların eşit katılım için hedef seçtiği alanlardan ilki "ulaşılabilme"
(kural 5) konusudur. Bu anlamda fiziksel çevre koşullarının engellilerin yaşamını
kolaylaştıracak şekilde düzenlenmesi, eşit katılım açısından yaşamsal değerde
kabul edilmektedir. Fiziksel çevrenin yapılandırılmasında sorumlu kişi ve
kuruluşların engelli kişiler konusunda bilgili, bilinçli ve duyarlı davranmaları
sağlanmalıdır.
Bu amaçla fiziksel çevrenin tasarlanması ve yapılandırılması süreçlerinde
engellilerin, ailelerinin ve örgütlerinin katılımı konusu büyük önem taşımaktadır.
4.Rehabilitasyon (İyileştirme):
Rehabilitasyon ve araç-gereç gereksiniminin yeterince karşılanamaması da
engellilerin toplumla bütünleştirilmesinin önündeki en büyük engellerden birisidir.
Bilindiği gibi:
Rehabilitasyon: Genel olarak, yitirilen bir yeteneğin yeniden kazandırılması,
yerine başka bir yeteneğin 'ikame edilmesi" (1; 7) demektir.
Her hangi bir sebeple engelli hale gelen birey önceden var olan işini artık
yapamıyorsa ya o işi yapabilmek için "yeniden yeten eklendirilmesi =
rehabilite edilmesi" gerekmektedir ya da bu İşi yapmak artık olanaklı değilse,
yapabileceği yeni bir iş için beceri kazanması (eğitilmesi) gerekmektedir.
Böyle bir rehabilitasyon sürecinden geçmemiş olan birey, topluma ve içinde
yaşadığı aileye yük olmaktan kurtulamayacaktır. Engellilerin engelleriyle
bağlantılı bir eğitim ve rehabilitasyon olanağından yararlanması, onları toplumsal
yaşamla bütünleştiren en önemli etkendir. Oysa bu gün, ülkelerin gelişmişlik
düzeylerine göre az çok fark etse de, engellilerin ezici bir çoğunluğu bu
olanaklardan yararlanamamaktadır.
Standart kurallara göre (Kural 3) engelliler için geliştirilecek rehabilitasyon
programlarına katılım konusunda da eşitlik ilkesi en önemli rehber durumundadır.
Programlar engellilerin, ailelerinin ve örgütlenmelerinin katılımı ile geliştirilmeli;
nitelik ve nicelik yönden engellilerin gereksinimlerini karşılayacak yeterlikte
olmasına özen gösterilmelidir.
Eşitlik ilkesi gereği, birden çok özrü bulunanlar ihmal edilmemelidir. Rehabilitasyon
programının kapsamında eğitim, danışmanlık, bireysel kapasitenin arttırılması,
değerlendirme, rehberlik gibi konular yer almaktadır. Hedef kitlesi ise engellilerin
yanı sıra aileleri, ilgili kuruluşların çalışanları, toplum, ilgili meslek elemanları ve
medya yer almaktadır.
Uygulanan rehabilitasyon programlarının değerlendirilmesinde engellilerin,
ailelerinin ve örgütlerinin görüşlerine Önem verilmelidir.
Ayrıca her engel kümesinde yer alan bireylerin gereksinim duydukları kimi araç
gereçler vardır ki bunlar engelliler için son derece önemlidir, yaşamlarının adeta
bir parçası gibidir. Bu araç gereçler engellinin hareket yeteneğini artırıcı özelliklere
sahiptir. Bu da engellinin toplumla daha çok bütünleşme demektir.
Yoksulluk ve işsizliğin en yaygın olduğu toplumsal kesimin engelliler olduğu
düşünülürse, özellikle sosyal güvenlik ve sosyal refah hizmetlerinin yetersiz olduğu
ülkelerde engellinin bu tip araç gereçlere kolaylıkla ulaşması beklenemez.
Az Önce verilen örnekte olduğu gibi belirli oranda görme engeli olan bir insanın bir
gözlük desteği ile bu sorunu çözülecekse ya da yürüme güçlüğü çeken bir insana
sağladığınız bir araçla (bir koltuk değneği veya tekerlekli sandalye ile) onun hayatı
önemli ölçüde kolaylaşacaksa, böylece engelli karşı karşıya olduğu sınırlamanın,
kısıtlılığın dışına çıkabilecekse, bu onun İçin vazgeçilmez bir şeydir.
Bu sağlanamadığında engellinin topluma katılmasının önünde ciddi bir engel
oluşmuş demektir.
Engellilerin onurlu bir yaşam sürebilmeleri için kendi kendilerine yeten bireyler
olmalarının önemine değinilmişti. Bu bağlamda kamusal yardımlardan
yararlanmak konusunda tam bir eşitlik olmalıdır. Engellilere gereksinim duydukları
araçlar, ücretsiz ya da çok ucuza verilmelidir. Engellilerin gereksinim duydukları
özel araçların geliştirilmesi konusunda AR-GE araştırmalarının desteklenmesi,
araçların üretimi ve ithalinde kolaylıklar sağlanması gerekir.
En önemlisi engellilerin bu araçlara kolaylıkla, ulaşabilir olması sağlanmalıdır. Bu
araçların üretimi ve dağıtımında tüm engel kümelerinin ve her engelli bireyin
gereksinimleri özel olarak dikkate alınmalıdır. Engellilerin yaşamlarını
kolaylaştırmak üzere tasarlanmış bu araçlar, onların toplumsal yaşama
katılmalarını maksimize edecektir.
5.Engellinin Aile Yaşamı / Özel Yaşamı
Topluma katılma, toplumla bütünleşme konusunda bir başka güçlük de, engellinin
aile yaşamı / özel yaşamıyla ilgili olarak ortaya çıkmaktadır. Fiziksel işlevlerindeki
bozulma ya da bazı eksiklikler nedeniyle engellinin hareket yeteneği sınırlanınca,
bu, onun özel yaşamına da bazı kısıtlamalar getirmektedir. Hatta sosyal hizmet
kurumlarında sürekli bakım ve koruma altında olan engelliler için adeta özel yaşam
yok denebilecek kadar azdır.
Engelliye ait bir mekânın yokluğu ve kimi etkinliklerin (cinsel yaşam gibi)
yasaklanması (13) gibi pek çok sınırlama özel yaşamı ortadan kaldırmaktadır.
Ayrıca engellilerin evlenmeleri ve aile kurmaları da diğer insanlara oranla daha
güçtür; bu da onların toplumla bütünleşmelerini önemli ölçüde engellemektedir
(2).
Gerek aile ortamında gerekse kurum yaşamında olsun, engelliler, özel bakım ve
gereksinim kümesi oldukları için ya da başka zorlayıcı sebeplerle daha çok ihmal
ve istismar kurbanı olmaktadırlar.
Standart Kurallara göre devletler (Kural 9) engellilerin aile yaşamına tam olarak
katılmalarını desteklemek durumundadır. Her konuda olduğu gibi bu konuda da
ayrımcı uygulamalar olmaması için çaba harcanması gerekmektedir. Evlilik, aile
yaşamı ve cinsellik gibi konularda engellilere yönelik olumsuz önyargıların
değiştirilmesi gerekmektedir.
6.İstihdam Sorunu:
Engellilerin toplumla bütünleşmesinin önündeki bir başka ve önemli engel ise
istihdam sorunudur. Çalışmanın gerek bireysel gerekse toplumsal refahın
sağlanmasındaki önemi tartışmasız benimsenmektedir. Çalışmayı Özendirmenin
hem bireysel hem de toplumsal açıdan sayısız; yararı olduğu söylenebilir. Öte
yandan çağdaş anlayışın bir gereği olarak "çalışmak ve işsizlikten korunmak"
bir insan hakkı olarak da değerlendirilmektedir (11; 8; 6).
İşsizlik ve çalışma yaşamından kaynaklanan sorunlar, engellileri kuşatan sorunlar
arasında, adeta diğer sorunların da temeli konumunda olan, bir diğer söyleyişle
doğrudan doğruya diğer sorunları doğuran ya da bu sorunların daha şiddetle
yaşanmasına neden olacak etkilerde bulunan bir özelliğe sahiptir.
Her insanın yapabileceği bir iş vardır ve engelliler de fiziksel ve ruhsal işlevlerinde
bir bozulma ya da eksiklik olsa bile, onların bu niteliklerini dikkate alan uygun bir
eğitim ve rehabilitasyondan geçirildikleri zaman çalışabilirler, üretime katılabilirler
Çalışmanın, kültürün önemli bir parçası sayıldığı toplumlarda, herkes gibi engelliler
de çalışmaya/üretmeye isteklidirler (10).
İşsizlik, çok yönlü neden ve sonuçlara sahip bir olgudur. Bu sorunu, yalnız
engellilerin değil tüm insanların gündeminde bir sorun olmaktan çıkarmak
kuşkusuz en büyük amaç olmalıdır.
Genel olarak engellilerin istihdamı ile bağlantılı yaşanan sorunları beş noktada ele
almak olanaklıdır (5):
1- Bunlardan ilki ülkemizde, henüz engellileri de gözeten sistemli bir iş analizi ve
meslek tanımlaması çalışmasının yapılmamış olmasıdır. Bu gün engellilerin, sahip
oldukları engelden kaynaklanan özellikleri ve nitelikleri de dikkate alınarak, hangi
işlerde çalışabilecekleri konusunda, elde ciddi bir araştırma çalışması
bulunmamaktadır.
Engelliler çok sayıda işte, kendi kendilerine yaptıkları girişimlerle çalışma
deneyimleri yaratmaktadırlar. Oysa gelişmiş ülkelerde iş analizleri, meslek
tanımları son derece önemlidir. Engelliler hangi işleri yapabilir? Bu iş, bu meslek
hangi eğitim sürecinden geçildikten sonra yapılabilir? Bu eğitim sürecinin özellikleri
ve aşamaları nelerdir?
Bütün bunların ayrıntılarının belirlenmesi gerekir. İş piyasası, eğer belirli
niteliklerle donatılmış bir iş gücüne gereksinme duymuyorsa, iş gücünü, bu
niteliklerle donatmayı sürdürmek, bir yandan boşa giden emek ve para, diğer
yandan da bu niteliklere sahip işgücünün işsizliğine kapı aralamaktır. Yani, her
insanı olduğu gibi, engellileri de iş piyasasının özellikleri ve gereksinimleri
doğrultusunda eğitmek, özellik kazandırmak ve iş piyasasına hazırlamak gerekir.
2- Engellilerin istihdamını güçleştiren sayısız neden arasında eğitim ve
rehabilitasyon konusundaki yetersizlikler büyük yer tutmaktadır Bu gün ülkemizde
ne yazık ki engelliler için yeterli eğitim ve rehabilitasyon (mesleki eğitim ve
rehabilitasyon dahil) merkezi bulunmamaktadır.
3- İçinde bulunduğumuz iktisadi yapının, engellileri de içerecek bir şekilde
düzenlenmemiş olması, işverenlerin engellileri çalıştırmak konusundaki
çekingenlikleri ve önyargıları da istihdamın önündeki engeller arasındadır.
Bazı işler vardır ki engelliler bunları gerçekten diğer insanlardan daha iyi
yapabilmektedir, bunlar kanıtlanmıştır. Toplum bu konuda bilinçli değildir. Bu bilinç
olmadığı için de özellikle, işveren kesimi, "acaba yapabilirler mi" kaygısı
içerisinde hareket etmektedirler.
İşe alınan engellinin o iş ortamında başarılı olabilmesi, üretken olabilmesi için de
işyerinde bazı düzenlemeler yapılmalı, önlemler alınmalıdır. Bunlar yapılmadığı
zaman da çalışan engellinin işe yaramadığı, üretken olamadığı gibi bir kanaatin
oluşmasına kapı aralanmakta; bu da henüz istihdam edilemeyen insanların önüne
yeni engeller çıkarmaktadır (12; 15; 10).
4- Bir başka güçlük de engelli istihdamını kolaylaştırmada kullanılan araçların
yeterince geliştirilmemiş olması ve uygulanmamasıdır. Dünyanın her yerinde
engellilerin, istihdamı ile ilgili bazı kolaylaştırıcı yollar aranmakta ve
uygulanmaktadır.
Örneğin, kota rejimi başka koşullarda istihdamında güçlük bulunan nüfus kesimleri
için kullanılır. Ülkemizde işyerlerinde 1475 sayılı İş Kanunu gereğince %3 oranında
engelli istihdamını zorunlu kılan yasal düzenleme vardır. Ayrıca bu uygulama
(istihdamda pozitif ayrımcılık) eski hükümlüler, korunmaya muhtaç gençler ve
terörle mücadele sırasında yitirilen kamu görevlilerinin yakınları için de
uygulanmaktadır.
Bunun dışında korunmalı iş yerleri uygulaması vardır. Zaman zaman bu uygulama
eleştiri alsa da, halen bazı engelli kümeleri (örneğin ağır zihinsel engelliler) için
özellikle önerilmekte ve kullanılmaktadır.
Seçilmiş iş yöntemi, bazı işlerin yalnızca engelliler tarafından yapılması (örneğin
santral işletmenliğini yalnız görme engelliler tarafından yapılması gibi) için onlara
tahsis edilmesidir. Değişik esnek çalışma biçimlerinin (evde çalışma, evde üretim,
yarım zamanlı çalışma v.s.) engelliler için özellikle kullanılması da olanaklıdır.
5- Engellilerin istihdamla bağlantılı sorunları istihdam gerçekleştikten sonra da
ortaya çıkmakta ve iş yaşamı içinde de sürmektedir. Bu aşamada engelliler sahip
oldukları kişisel özellikleri ve nitelikleri ile bağlantılı pek çok sorunla
karşılaşmaktadırlar. Bunlar, olumsuz iş ve işyeri koşullarından tutun da, çalıştığı
işte karşılaştığı sosyal güvenlik sorunları, yetersiz ücret, işinde ilerleyememe,
erken emeklilik gibi sayısız sorunları içeren geniş bir alana yayılmaktadır (10).
Standart Kurallar (Kural 7), istihdam konusunda engelliler aleyhine var olan
düzenleme ve uygulamaların kaldırılarak engellilerin istihdamını kolaylaştırmayı
öngörmektedir. Engellilerin çalışacağı ortamların onların gereksinimlerini
karşılayacak şekilde tasarlanıp yapılması, engellilerin istihdamını kolaylaştıracak
teknolojik gelişmenin desteklenmesi, istihdama uygun eğitim verilmesi Standart
Kurallarda altı çizilen diğer konular arasındadır.
Ayrıca, engellilerin çalışması yönünde, toplumdaki önyargıları giderici çalışmalar ve
engellilerin istihdamı konusunda kamu ve özel sektör sorumluluğu özellikle
vurgulanmaktadır.
Bu gün gelinen noktada, engelli istihdamının görünümü genel olarak
şöyledir:
Sorun bir yanıyla çok uzun süredir yaşanan, müzminleşerek yapısal bir özellik
kazanan, genel işsizlik sorununun bir parçasıdır. Bir yandan da kendine Özgü
özellikler taşımaktadır.
Genel işsizlik sorununun bir parçası olarak getirilecek çözüm arayışları bu gerçeği
de gözetmek zorundadır. Kendine özgü yanları da özgün çözüm arayışlarını
zorunlu kılmaktadır. Bu gün ülkemizde engelli iş gücü arasında işsizlik oranının
tam olarak ne olduğu bilinmemektedir. Buna karşın bu oranın %99'lar dolayında
olduğu ifade edilmektedir. Bu oran gerçeği yaklaşık ifade ediyor bile olsa, sorunun
boyutlarını sergilemeye yeterli görünmektedir.
Bu nedenle, kendine özgü yanlarıyla engelli sorunlarının en önemli boyutlarından
birini oluşturan engellilerin istihdamı sorunu, sosyal politikanın odağında yer alarak
en kısa sürede çözüme kavuşturulmayı beklemektedir.
Engellilerin çalışması ve işsizlikten korunması konusu bir taraftan uluslararası
belgelerde bir taraftan da başta Anayasa olmak üzere ulusal mevzuatımızda
gereğince işlenmiştir.
Bu yönde, ortaya çıkacak hukuksal düzenleme gereksinimini karşılayacak yeni
çalışmalar elbette ihmal edilmemelidir. Ancak bu alandaki asıl sorun toplumsal
anlayıştan, uygulamadaki tutarsızlıklardan kaynaklanmaktadır. Bu gün ülkemizde
engelliler işsiz kalmanın ezikliği içindedirler. Üretken ve yaratıcı çalışma, insanca
ve onurlu bir yaşam sürdürebilmenin ön koşuludur.
Bu yüzden engelli bireyin de topluma uyumunda, toplumla bütünleşmesinde bir
işe sahip olması büyük önem taşır. Engelli birey işsiz kaldığı ve yaşadığı topluma
üreterek katkıda bulunamadığı için kendini gerçekleştirmemekte, ailesine ve
topluma yük olmaktadır.
ENGELLİLERİN GÜNLÜK HAYATTA KARŞILAŞTIKLARI SORUNLAR:
Engellilerin toplumdaki varlıklarını kabul etmek ve bunların hayatlarını kolay
şekilde devam ettirebilmelerini sağlamak hükümetlerin ve yerel yönetimlerin
görevleridir. Belki engellilerin bir kısmı eğitilerek mevcut ortama uyum
göstermeleri sağlanabilir. Ama eğitim almayanların durumu çok daha zordur. Kaldı
ki eğitilenler de zaman zaman hiç beklemedikleri sorunlarla karşılaşmaktadırlar.
Bu yüzden yerel yönetimlerin ve ilgili kuruluşların bu konuda bazı önlemler alması
ve gerekli çözüm yollarını bulması gerekir.
Engelliler şehrin zorlu yaşamına, güç de olsa uyum sağlayabilir ya da ayak
uydurabilirler. Düşe-kalka, kazalar, hafif sıyrıklarla hayatlarını devam ettirebilirler.
Ama şurası unutulmamalıdır ki; alınacak olan bu önlemlerdeki amaç; onların
hayatlarını kolaylaştırmak, tehlikelerden ve çarpmalardan korumak, başkasına
muhtaç olmadan, özgürce diledikleri yere ulaşmak ve bunda mükemmeli
yakalamaktır.
Öncelikle şu bilinmelidir ki; görme engelliye rehberlik görevi yapan ve onun gözü
yerine kullandığı şey, elindeki bastonudur. Ve onlar bu bastonuyla kenar takibi
yapmak suretiyle gideceği yeri ve yönü daha rahat bulabilmektedir.
Yollarda ise takip etmek suretiyle yönlerini bulmaya yarayacak şey kaldırım
kenarlarıdır. Kaldırımın olmadığı yerlerde ise ev veya bahçe duvarı ya da farklı
zemini takip ederler. Bu yüzden şehir planlamaları yapılırken engelliler göz ardı
edilmemelidirler.
Burada sorunlardan, görme engelliler açısından en önemlileri ele alınmış ve bazı
tedbir ve çözüm yolları sunulmuştur. Bu tedbirler kısa, orta ve uzun vadeli
programlarla ele alınmalıdır.
Bu tedbirlerin alınması için valilik ya da kaymakamlık, belediye başkanlığı, trafik
müdürlüğü, kara yolları müdürlüğü, deniz işletmeleri ve demiryolları işletmelerine
hem ayrı ayrı görevler düşmekte hem de koordineli bir şekilde çalışmaları
gerekmektedir.
GÖRME ENGELLİLER İÇİN SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ:
1- Ağaçların, elektrik direklerinin, trafik levhalarının dikilmesinde belirli
bir standart getirilmelidir. Bunların dikilmesi görme engellilerin ve
ortopedik engellilerin yürümelerine engel olacak şekilde olmamalıdır:
A-Bunlar yol tarafındaki kaldırım kenarına aynı aralıklarla ve aynı hizada
dikilmelidir. Öyle ki görme engelli bir kişi hangi kaldırıma çıkarsa çıksın karşısına
çıkacak olan bu engellerin hep aynı olduğunu bilmeli ve ona göre hareket
etmelidir.
Şayet kaldırımın ortasına dikilmesi gerekiyorsa, kaldırımın yol tarafındaki
kenarında bir kişinin ya da tekerlekli bir sandalyenin geçebileceği kadar boşluk
bırakılmalıdır.
Bebek arabası taşıyanların da aynı sıkıntıyı yaşadıkları unutulmamalıdır. Ayrıca
kaldırım kenarına aynı hizada dikilen ağaç ve direklerin bulunduğu kısım, bir hat
boyunca görme engellinin kenar takibi yapabileceği şekilde yükseltilebilir. En pratik
çözüm de bu olsa gerektir.
B- Ağaçların alt dalları görme engellinin kafasına çarpmaması için kesilmelidir.
C- Ağaç gövdelerinin etrafı geniş çemberlerle çevrilmelidir.
D- Trafik levhaları görme engellilerin kafasına çarpacak şekilde alçak
dikilmemelidir.
E- Araçların çıkışını engellemek için kaldırım kenarlarına dikilen beton mantarlar,
çok kısa olduğundan görme engellilerin ayağının takılıp düşmesine sebep
olmaktadır. Şayet dikilmesi gerekiyorsa bunlar daha sık ( bir tekerlekli sandalye
sığacak aralıklarla) ve mümkün mertebe yol kenarına yakın dikilmelidir.
F- Kaldırım kenarlarına mantar yâda koruyucu zincir dikilmesi gerekiyorsa,
dikilecek olan kısım baston takibi yapılabilecek şekilde (ör:3 cm) yükseltilmelidir.
2- Hem tekerlekli sandalye ile yürüyenlerin, hem de koltuk değneği ile
yürüyenlerin kaldırıma daha kolay çıkabilmeleri için kaldırımın başında ve sonunda
mutlaka eğimler olmalıdır.
Bu eğimler usulen değil, belirli standartlarda olmalıdır. Ancak bu eğimleri görme
engellilerin de tanıyabileceği bir standarda sokmak gerekir. Kaldırımlar ve rampa
başları yol seviyesinden en az 3 cm. yüksek yapılmalıdır.
3- Esnafın kaldırımlarda mallarını sergilemesine kesinlikle izin verilmemeli ve bunu
önleyici tedbirler alınmalıdır.
4- Araçların kaldırımlara park etmeleri kesinlikle önlenmeli ve bunun için gerekli
önlemler alınmalıdır.
5- Araçların seyir halinde iken kaldırımlara çıkmalarını önleyici engeller
konulmalıdır.
6- Su birikintilerini engellemek ve yürüyüşü kolaylaştırmak için kaldırımlardaki ve
yollardaki çukurlar, bozukluklar giderilmelidir. Kaldırım yüzeyinin düz olmasına
dikkat edilmelidir.
7- Yeni planlamalarda kaldırımlar oldukça geniş tutulmalıdır.(En az 2 metre)
8- Kaldırımlarda bodrum kat girişi ya da merdiven boşlukları bulunmamalıdır.
Zorunlu ise bunların bulunduğu kısımların etrafı demir parmaklıklarla çevrilmelidir.
9- Dış kenarı boş veya derin olan kaldırım (ya da kaldırımın olmadığı yollarda), bu
kenara duvar veya parmaklıklar yapılmalıdır.
10- Kaldırım olmayan yerlerde şayet araçların yollara park etmesi zorunlu ise
kesinlikle ters park ettirilmemelidir. Görme engelliler araçların ters park
edilmesinden dolayı özellikle kamyon, kamyonet gibi yüksek araçları bastonlarıyla
fark edemediklerinden kafalarını çarparak yaralanmaktadırlar.
11- Bütün trafik ışıklarına sesli sinyalizasyon takılmalıdır. Özellikle trafiğin yoğun,
nüfusun kalabalık olduğu yerlerde ses sinyalizasyonu mutlaka bulundurulmalıdır.
Trafik ışıklarından geçişler ya da yaya geçitleri uzaktan gelmekte olan sürücünün
görüşünü engelleyecek şekilde virajlara yapılmamalıdır. (Bu uzun vadeli bir
öneridir. Trafik ışıklarına uyulmamanın yoğun yaşandığı yerlerde risk arz
etmektedir.
Sinyal sesine göre hareket eden görme engelliye, kurala uymayan sürücünün
çarpma ihtimali yüksektir. Sinyaller sadece trafik ışıklarının bulunduğu yaya
geçitlerini göstermesi açısından kullanılabilir.)
12- Gidiş-gelişli yollar emniyet bandıyla ayrılmalıdır. Bu itfaiye, ambulans gibi
araçların güvenliği açısından mümkün değilse bile en az dört şeritli yollarda
mutlaka uygulanmalıdır.
Çünkü trafik ışığı olmayan yerlerden geçen görme engelli, yolun geniş olması
sebebiyle karşıya geçmekte zorlanmaktadır. Ama emniyet bandının olması halinde
yolun yarısını geçerken sol tarafa dikkat ederek geçecek, emniyet bandına
geldiğinde de yolun sağ tarafına dikkat ederek geçebilecektir.
13- Yol ve kaldırım yapım çalışmalarında mutlaka görme engellilerin fark
edebileceği şekilde barikatlar yapılmalı, yapım çalışması biter bitmez çukurların
üzeri kapatılıp düzeltilmelidir. Bu gibi yerlerde engellilere yardımcı olunması için
uyarıcı levhalar bulunmalıdır.
14- Yolların zemini düzgün yapılmalı, kanalizasyon ve telefon mazgalları yolla aynı
seviyede olmalıdır. Yollar çalışma için kazıldıktan hemen sonra mutlaka eski haline
getirilmelidir. Yine buralarda çalışma yaparken gerekli uyarıcı levhalar ve koruyucu
engeller bulunmalıdır.
15- Yollarda bulunan kanalizasyon, telefon ve elektrik gibi şeylerin kapakları yol
seviyesinde ve mutlaka kapalı olmalıdır.
16- Geniş kaldırımlarda görme engellilerin takip ederek yürüyebileceği farklı
zeminler olmalıdır. Ayrıca yaya geçitlerinin ve alt/üst geçit girişlerinin zemini farklı
döşenmelidir. Bu zemin görme engelliyi alt/üst geçit merdivenlerine
götürebilmelidir.
17- Belediye otobüslerinde:
A-Durma düğmeleri bedensel engelli, kısa boylular ve çocuklar için mutlaka
aşağılarda ve oturma yerlerine yakın yerlerde olmalıdır.
B- Otobüs ve minibüslerdeki koltukların dizilişinde tek yada en fazla iki çeşit
standart getirilmelidir. Çünkü bu araçlara binen görme engelliler oturulacak yeri
bulma ve koltuğun yönü konusunda zorlanmaktadırlar
C- Otobüsün hangi durağa geldiği ve sonraki durağın hangisi olduğu anonsla
duyurulmalıdır. Bu hem görme engelliler için hem de şehrin yabancısı olanlar için
kolaylık olacaktır.
D- Giriş kapılarına sesli sinyalizasyon konulması görme engellinin otobüse kolay
binmesini ve inmesini sağlayacaktır.
E- Özellikle ana arterler dışında kalan bölgelerde kalan duraklarda, görme
engellinin gelen otobüsleri kolayca tanıyabilmesi için bazı teknikler geliştirilebilir.
Örneğin Otobüs durağı ile otobüsler arasında, köprü otomatik geçiş sisteminde
olduğu gibi elektronik bağlantı kurulabilir. Otobüs ve durağın 50-100 mt. Gerisine
monte edilecek manyetik bir cihaz (alıcı-verici) yardımı ile durağa gelen otobüsün
hangi yöne gittiğini yine durakta bulunan bir mini hoparlör ile seslendirilmeli.
Böylelikle görme engellinin bineceği otobüsü daha kolay bulması sağlanmalıdır. Bu
fazla masraf gerektirmeyen basit bir yöntemdir. Üstelik bu hizmetten yaşlı kişilerle
okur-yazar olmayan kişilerde faydalanabilir.
18- Otobüs Durakları görme engellilerin bastonlarıyla ve ayaklarıyla
hissedebilecekleri şekilde zemini kaldırımdan farklı olmalıdır.
19- Tren, tramvay ve metro da görme engellinin, bineceği kapıyı kolayca
bulabilmesi için kapılara sesli sinyalizasyon yapılmalıdır. Ya da aracın belirli bir
yerde durması sağlanarak açılan kapıya kadar olan kısımda zemin farklı olmalıdır.
Örneğin; zemin düz ise, istasyona ya da durağa girişten veya merdivenden inişten
itibaren kapının önüne kadar olan kısım tırtırlı olabilir. Bu, görme engellinin farklı
zemini takip ederek kapıyı kolay bulmasını sağlayacaktır.
20- Metroda sarı çizgi bastonla tanınabilecek şekilde tırtırlı ve 55-60 cm
genişliğinde tutulmalıdır.
21- Vapurlarda yolcuların inip-binme yerlerinin her iki tarafına sesli sinyalizasyon
konulmalıdır. Ayrıca ortopedik engellilerin rahat inip-binmeleri için mekanik olarak
vapura yanaşan iskeleler yapılmalıdır.
22- Kalkacak ya da yanaşacak olan vapurlar bir başka vapura değil mutlaka
iskeleye yanaşmalıdır.
23- Engelliler belediyeye ait ulaşım araçları, vapurlar, trenler ve uçaklardan
ücretsiz, refakatçileri ise % 50 indirimli yaralandırılmalıdır.
24- Bütün bunlarla birlikte trafik görevlileri, yol ve kaldırım yapım ve onarımında
çalışanlar, vapur, metro,(yer altı treni) tren, belediye otobüsü çalışanları ile
konuyla ilgili herkesin sık sık engellilerle ilgili eğitim seminerlerine katılmaları
sağlanmalıdır.
25- En önemlisi, toplumun engellilere karşı davranışları konusunda bilgilendirme
programları hazırlanmalı televizyon, gazete ve broşürler aracılığıyla
yayınlanmalıdır. Yukarıdaki uygulamaların birçoğu belirtilen önerilerin hayata
geçirilmesiyle birlikte başarılı sonuçlar elde edilebilir.
ÖZÜRLÜLÜĞÜN NEDEN VE SONUÇLARI:
Özürlülerin fiziksel ve psiko-sosyal yapılarının toplumda serbestçe gelişmesine
uygun ortam yaratmak, çeşitli desteklerle onların yarınlarını güvence altına almak,
toplumun üzerinde durması gereken en önemli konulardan birisidir.
Onları sevmeliyiz. Ancak sevmekle yetinmemeliyiz. Onların saklı güçlerini ortaya
çıkarmalı ve geliştirmeliyiz. Bu da özürlülerin toplumsal yasama tam katilim
koşullarının yaratılmasıyla mümkündür.
Dünya nüfusunun önemli bir oranını oluşturan özürlülerin sorunlarının çok yönlü,
kapsamlı ve çağdaş bir yaklaşımla ele alınıp çözümlenmesi gerekir.
Tarihsel süreç içerisinde Ülkemizde özürlülerle ilgili ilk örgütlü çalışmalara 1889
yılında başlanmıştır.
1889
1921
1944
1951
1954
yılında
yılında
yılında
yılında
yılında
İstanbul’da Sağırlık Okulu,
İzmir’de Özel Sağırlar ve Körler Okulu,
İstanbul’da bir dernek tarafından Sağırlar Okulu,
Ankara’da Körler Okulu,
Gaziantep’te Körler Okulu açılmıştır.
Eğitilebilir zihinsel özürlüler için ilk özel sınıflar ve bu sınıflarda yetiştirilecek
çocukları seçmek, incelemek ve rehberlikte bulunmak üzere ilk psikoloji kliniği,
(şimdiki rehberlik ve araştırma merkezi)
1955 yılında Ankara’da faaliyete geçmiştir.
1963 yılında Ankara’da ve İstanbul’da üstün zekâlılar için üst özel sınıflar
açılmıştır.
1969 yılında İstanbul’da Eğitimi Güç Çocuklar İlkokulu,
1974 yılında Ankara’da Ortopedik Özürlüler Okulu faaliyete geçmiştir.
1982 yılında alt özel sınıfları bitiren çocuklara iş öğretmek üzere ilk iş okulu
Bursa’da açılmıştır.
1983 yılında “Özel Eğitime Muhtaç Çocuklar kanunu” çıkmış ve yürürlüğe
girmiştir.
Ayrıca Milli Eğitim Bakanlığında rehberlik hizmetlerinin de dâhil edildiği “Özel
Eğitim ve rehberlik Dairesi” oluşturulmuştur.
1983 yılında yürürlüğe giren Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu
ile
“Bedensel, zihinsel ve ruhsal özelliklerinde belli oranda fonksiyon kaybına
neden olan organ yokluğu veya bozukluğu sonucu normal yasamın
gereklerine uyamama durumunda olup, korunmaya, bakıma, yardıma ve
yetiştirilmeye muhtaç kişi” özürlü olarak tanımlanmış
Ve bu kişilere beceri kazandırılması ya da devamlı bakımıyla ilgili “Bakım ve
Rehabilitasyon Merkezleri” kurulması görev olarak Sosyal Hizmetler ve Çocuk
Esirgeme Kurumuna verilmiştir.
Ancak bugün gelinen nokta iç açıcı değildir. Tüm bu gayretler özürlülerin sorununu
çözmeye yetmemiştir.
Özürlünün her alanda sağlıklı insanlarla eşit koşullarda yasaması için özel
düzenlemelere ihtiyaç vardır. Bu olgu Uluslar arası ve Ulusal düzeyde
düzenlemelere gidilmesini zorunlu kılmıştır.
Uluslar arası düzeyde; Birleşmiş Milletler Kararı, İnsan Hakları Beyannamesi,
Çocuk Haklarına dair sözleşme, sakat kişilerin hakları bildirisi, Avrupa Sosyal şartı,
Avrupa Konseyi kararı, ILO 159 nolu sözleşmesi ve Milletlerarası antlaşmalar
özürlülere ilişkin evrensel düzenlemelerdir.
Bu evrensel kararlar Ulusal düzeyde öncelikle Anayasamıza yansımıştır.
Anayasamızın 40. maddesinde “Devlet durumları nedeniyle özel eğitime
ihtiyacı olanları topluma yararlı kılacak tedbirleri alır” denilmektedir. 50.
Madde de ise “Bedeni ve Ruhi yetersizliği olanların çalışma hayatında özel
olarak korunması” da Devlet görevi olarak belirlenmiştir. Yine Anayasamızın 61.
Maddesinde “Devlet özürlülerin korunması ve toplum hayatına intibaklarını
sağlayıcı tedbirleri alır” denilmiştir.
Özürlülerin eğitim, çalışma, topluma uyum ve korunma hakları vardır. Sosyal
Güvenlik haklarına ilişkin bu alandaki hedefler, kalkınma planları ve yıllık
programlarda alınması gereken tedbirler ve ilkeler olarak belirlenmiştir.
Özürlülerle ilgili eğitim, istihdam, sosyal hizmet, sosyal yardım, vergi kanunları
gibi birçok kanunda düzenleme yapılmıştır. Ancak uygulamada başarılı
olunamamıştır. Tarihsel gelişim incelendiğinde özürlülere götürülen hizmetlerin son
derece yetersiz olduğu görülmektedir. Bu anlamda özürlülük nedenlerine göre
verilmesi gereken hizmet sınıflandırmalarına bakmakta yarar vardır.
Özürlülük Nedenleri:
a) Doğum öncesi nedenler.
b) Doğum sırasındaki nedenler.
c) Doğum sonrasındaki nedenler.
d) Kazalar, zekâsal geriliğin oluşumunda duygusal ve sosyal faktörler, savaşlar ve
doğal afetler gibi diğer nedenleri sayabiliriz.
SONUÇ VE ÖNERİLER:
Bireyin sosyal statü sahibi olması, topluma tam katilimi, tüketici olmaktan çıkıp
üretken olmasına bağlıdır. Bu üretkenlik ruhsal durumları nedeniyle özürlü
vatandaşlarımız için ayrı bir önem taşır.
Çağdaş devlet anlayışı ile bu sorunun önemsenip önlemler alınması birinci görev
olmalıdır. 1998 Türkiye’sinde 7 milyonu aşan ve dolaylı olarak ülke nüfusunun
yarıdan fazlasını ilgilendiren böylesine büyük bir kitlenin daha fazla önemsenmesi
tartışılmaz bir gerçektir.
Öncelikle mevcut yasaların iyileştirilmesi ya da günün koşullarına uygun yeni
yasalar çıkarılması gerekmektedir.
2000’li yılların Türkiye’sinde özürlüler için doğru hedef “onların toplumsal
yasama tam katilimi” mümkündür.
ÖZÜRLÜLERE YÖNELİK AYRIMCILIK:
Günümüzde insanlık “herkesi içine alan, herkese uygun bir toplum
modelinden” yoksundur. İşte bu nedenle insanlık çoğu kez sorunlar karşısında
kendisini çaresiz hissetmektedir. Bir toplumun gereksinimlerini karşılayacak
hizmetler/çözümler üretirken öncelikle “normal insanlar için” harekete
geçiliyor, “ötekiler” için “sonra yaparız” deniliyor. Yaratılan bu eksik
modelle toplumun bir bölümü dışlanıyor, sonra da bu dışlamanın yarattığı
olumsuzluklarla da pekişen sorunların içinden çıkılamıyor.
Dışlanan bu kesimleri toplumla bütünleştirecek (entegre edecek) yollar aranıyor.
Ne yazık ki, bir yandan dışlama süreci sürerken, bütünleşme çabaları da başarısız
kalıyor. [bu çözümsüzlüğün] nedeni yaklaşımdaki bu yetersizliktir.
Bir toplum, kendisini oluşturan bileşenleri iyi tanıyor, onlar hakkında gerçekçi,
geçerli bilgiler topluyor ve yaşamı, tüm bileşenleri eşit oranda dikkate alan bir
anlayışla planlayıp/şekillendiriyorsa özlenen toplum model, ine doğru yol alıyor
demektir. İşte “herkesi içine alan toplum anlayışının temeli” budur.
Farklılıklar özünde yadırganacak durumlar değildir. Çünkü farklılık, biz
insanların doğasında vardır. Bu fark yalnızca özürlü olmakla değil; pek çok açıdan
birbirimizden farklıyız. Hepimizin farklı özellikleri, farklı gereksinimleri var.
Güçlerimiz de zayıflıklarımız da farklı. Bu yüzden hepimizin içinde yaşadığı toplum,
birkaç kişinin ya da belirli bir kesimin özellikleri temel alınarak şekillendirilemez.
Özürlü insanların ihtiyaçları en az özürlü olmayan insanların ihtiyaçları kadar,
toplumun düzenlenmesini etkilemelidir. Bu da onların özel bakım isteğinden
değil, onlar da herkes gibi toplumun bir parçası olduğundan yapılmalıdır.
Herkes, ‘yaptığı hizmetlerden’ özürlülerin de yararlanmasını sağlamaktan
sorumludur. Bu sorumluluk herkesindir dolayısıyla sorumluluk doğal ve sürekli bir
sorumluluk olarak algılanmadıkça, yerine getirilemez.
Özürlünün karşılaştığı ‘engelin’ temelinde, sahip olunan ‘özür’ değil; özrün
yarattığı farklılığı bahane eden toplumun, özürlüye karşı geliştirdiği ‘engelleyici
tutumlar’ yatmaktadır.
Ayrıca özürlülerin kendileri de, sahip oldukları farklılığı, farklı davranmanın ve
kendilerine farklı davranılmasının haklı bir gerekçesi sayarak (zaman zaman bunu
bir kazanç sayarak) ayrımcı uygulamaları pekiştirecek tutum ve davranışlar
içerisinde olabilmektedir. Bu anlamda “özürlüyü kendisinden gelecek
ayrımcılığa karşı da korumak” gerekmektedir.
Özürlüler gündelik yaşamlarında sayısız ayrımcılık örnekleri yaşamaktadır.
Diğer taraftan Özürlülere yönelik ayrımcılığın önlenmesinde en etkili unsur, onları
iş yaşamına sokmak, üretken kılmaktır.
Unutulmamalıdır ki özürlülerin istihdamı önündeki en büyük engel,
“önyargıdır” önyargıyı aşmanın en etkili yolu da çalışma yaşamında gösterilecek
başarıdır.
Farklı olmak “farklı muameleye tabi tutulmanın” haklı gerekçesi olamaz.
Engelliler de herkes gibi, başka hiç bir sebeple değil; salt insan oldukları için
“onurlu bir yaşamı” hak etmektedirler. Bunun için toplumsal yaşama tam
katılımın önündeki her türlü engel kaldırılmalı ve “eşitlik ilkesi gereğince”
yaşamın tüm alanlarında desteklenmelidirler.
Oysa engelliler genelde görmezden gelinen, acınan, evde, sokakta, işyerinde, vb.
koruma altında bulundurulması gereken kişiler olarak algılanmaktadırlar.
Engellilere yaklaşımda dinsel-geleneksel kökenli ‘vicdani yaklaşım’ bireysel,
korumacı ve bastırıcı bir tutumdur. Bu yaklaşıma göre iyi bir toplumda, iyi bir
insan ‘muhtaç’ kişileri de düşünür. Böyle yaptığında engelliler için toplumsal
görev yerine getirilmiş olmaktadır.
Çağdaş yaklaşım ise insanların bu türden duygu ve düşüncelerini reddetmez;
ancak insanların sorunları ve gereksinimleri karşısında sorumluluğu ağırlıklı olarak
kamuya (sosyal devlete) yükler.
Bu sorumluluk ise tek tek bireylerin, grupların, toplulukların... Farklı nedenlerden
kaynaklı ve tümüyle kendi inisiyatifler, içerisinde gerçekleşen ‘iyilik yapma’
dürtülerine bırakılamaz. Bunları bir hak olarak tanımlıyorsak [ki böyledir] hakkın
yerine getirilmesinde bir de ‘muhatap’ bulunmalıdır ki o da devletten başkası
değildir.
Bu anlayışla bakıldığında, devleti sosyal sorumluluklarından uzaklaştırma ve yerine
‘sivil toplumu’ ikame etme yönünde son yıllarda giderek artan çabaların özünde
çağdaşlık karşıtı çabalar olduğu hemen fark edilecektir.
“Kimsenin yarın engelli olmayacağının garanti edilemeyeceği” gerçeğinin
sık sık anımsatılması üzerine bina edilen, korkuya dayalı davranışlar yerine;
başkalarına karşı da sorumlu olduğumuz bilinci konulmalı ve bu bilincin gereği olan
kamusal sorumluluklar yerine getirilmelidir.
Ayrımcılıkla Savaşım:
1.Öncelikle sorunların çözümü için gerekli iradenin var olması gerekir. Odağına
insanı alan bir yaklaşımla, çözüm üretme ve uygulama sürecinde, sorunun
etkilediği tüm tarafların etkin katılımına başvurulmalıdır.
2.Ayrımcılıkla savaşımda, öncelikle böyle bir olgunun varlığının kamuoyunca
bilinmesi büyük önem taşımaktadır. Günümüzde, burada sözü edilen toplumsal
farkındalık olgusunda ‘medyanın’ rolü büyüktür. Ancak özürlülere yönelik
ayrımcılık konusunda medyanın soruna daha çok “acıma duyguları içinde
yaklaştığı”, sağlıklı bir ele alış üretmediği bilinmektedir. Bu anlamda öncelikle
medyanın özürlülere karşı yaklaşımı düzeltilmelidir.
3.Ayrımcılığın önüne geçilebilmesi için eğitime büyük önem verilmelidir.
Ayrımcılıkla savaşımda en önemli konu, bakış açımızın genişletilmesidir. Bu
amaçla, “ayrımcılık karşıtı bir eğitim” sistemi kurmak ve özellikle de “çocuk
yaşta” eğitime önem vererek, toplumsal yaşamın her alanında ayrımcı
uygulamalara izin vermemek gerekir.
4.Engellilere yönelik ayrımcılık, toplumun gündemine yerleştirilmeli ve toplumun
kendi kendini sorgulaması için bir yol açılmalıdır.
5.Ayrımcılığı yaratan maddi koşulların olabildiğince ortadan kaldırılması ve doğal
kabul edilebilecek farklılıklardan bir ayrımcılık türetilmemesi için ayrımcılık karşıtı
bir bilincin geliştirilmesi gerekir. Bu doğrultuda temel kabul,” herkesin farklı ve
herkesin eşit olduğuna” olan inanç geliştirilmelidir.
ENGELLİNİN ÇALIŞMA HAKKI:
Aşağıdaki belirtilen kurumlar % 3 oranında engelli çalıştırmak zorundadır:
-
Genel ve katma bütçeli daireler
İl özel idareleri ve belediyeler
Kefalet sandıkları, döner sermayeli kuruluşlar
Sermayesinin yarısından fazlası devlete ait olan bankalar
Hususi kanunlarla kurulmuş banka ve teşekküller
Engelli açık kontenjanının doldurulmaması halinde engelli istihdam etmeyen kamu
kurum ve kuruluşları için yükümlülüğün dolduğu tarihten yükümlülüklerini yerine
getirecekleri tarihe kadar her engelli açık kontenjanı her ay itibarı ile 1475 Sayılı İş
Kanununun 98/c maddesindeki para cezası uygulanır.
(30 Mayıs 1997 tarihinde Bakanlar Kurulunca alınan karara göre 1475 sayılı İş
Kanunu'nun 25. Maddesinin a fıkrasının 1. bendinde zorunlu engelli çalıştırma
oranı belirtilmiştir.)
Engellinin işyerindeki hakları:
* Bir iş yerinden malulen ayrılmak zorunda kalıp da sonradan maluliyeti ortadan
kalkan engelli işçiler, eski iş yerlerine alınmalarını istedikleri takdirde işveren
kadroda boşluk varsa derhal, yoksa boşalan ilk kadroda kendilerine şans
tanımalıdır.
* Bir iş yerinde çalışırken iş kazası nedeniyle sakatlanan kişilerin öncelik hakkı
vardır. İşveren, bu işçisini sakat kadrosunda öncelikle çalıştırmakla yükümlüdür.
Çalıştığı iş yerinde sakatlananlar, durumlarını tescil için İş ve İşçi Bulma Kurumuna
başvurabilirler.
* Engellilik dereceleri % 40'ın üzerindeyken işe girip de daha sonra durumlarında
bir iyileşme görülerek dereceleri % 40'ın altına düşenler engelli kadrosunda
çalışmaya devam ederler.
* Bu hükümlere aykırı hareket eden, özürlü işçi çalıştırmayan işverene
çalıştırmadığı her ay için para cezası verilir.
Engellilerin emekli olma ve kendilerine malul aylığı bağlanma şartları:
* 5434 sayılı Emekli Sandığı Kanunu'na tabi olarak işe girenler;
* Çalışma gücünün en az %40'ını kaybettiğini belgeleyerek özürlü olarak işe
girmiş olanlar, en az 15 (on beş) yıl fiili hizmet süresini doldurdukları takdirde
istekleri üzerine emekliye ayrılabilirler (39. maddenin J Bendi).
* 5434 sayılı Kanuna tabi olarak çalışırken herhangi bir hastalık veya kaza sonucu
çalışma gücünü kaybederek (hayatını çalışarak kazanamayacak derecede) malul
duruma düşenlere 10 yıllık emekliliğe tabi hizmetleri olmaları halinde aylık
bağlanır.
Yukarıda 1. ve 2. Maddelerde bahsi geçenlerin ölmeleri halinde dul ve yetimlerine
de Sandıkça aylık bağlanır (madde 53).
* 5 sene emekliliğe esas bir hizmette bulunmak şartıyla tedavisi mümkün
olmayacak bir şekilde malul duruma düşen adi malullere 15 sene hizmetleri varmış
gibi aylık bağlanır. Ancak bu aylıklar dul ve yetimlere intikal etmez (53.Maddenin
son paragrafı).
* 5434 sayılı Yasaya tabi olarak çalışırken (en az 5 yıl fiili hizmeti olmak kaydıyla)
veya 5434 sayılı Yasaya göre emeklilik hakkını kazanmış ya da emekli aylığı
alırken ölmüş olanların yaşları ne olursa olsun malul ve muhtaç erkek çocuklarına
emekli aylığı bağlanır (74. Madde).
506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu'na tabi olarak işe girenler;
*Sigortalı olarak ilk defa çalışmaya başladığı tarihten önce malul sayılmayı
gerektirecek derecede hastalık ve arızası bulunan ve bu nedenle malullük
aylığından yararlanamayan veya Sakatlığı nedeniyle vergi indiriminden
yararlanmaya hak kazanmış durumda olan sigortalılar, yaşları ne olursa olsun, en
az 3600 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları pirimi ödenmiş olmak şartıyla
yaşlılık aylığından yararlanırlar (60. maddenin C bendinin a ve b fıkraları).
* Malul sayılanlara (çalışma gücünün 2/3'ünü ya da iş kazası veya meslek
hastalığı sonucu meslekte kazanma gücünün en az %60'ını yitirdikleri
resmi sağlık kurulu raporuyla saptanan) emekli aylığı bağlanabilmesi için
toplam 1800 gün ve en az 5 yıldan beri sigortalı bulunup, sigortalılık süresinin her
yılı için ortalama 180 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortası pirimi ödenmiş olması
gerekmektedir (54. maddenin C Fıkrası).
* 506 sayılı Kanun kapsamında sigortalı çalışırken (en az 5 yıldan beri sigortalı
bulunup sigortalılık süresinin her yılı için ortalama 180 gün malullük,
yaşlılık ve ölüm sigortası pirimi ödenmiş olması kaydı ile) yaşlılık aylığı
almaya hak kazanmış veya yaşlılık aylığı alırken, ölenlerin malul ve muhtaç erkek
çocuklarına (Sosyal Sigortaya yahut Emekli Sandığına tabi çalışmalarından
dolayı gelir ve aylık almama şartıyla) aylık bağlanır. (23.maddenin C
Bendinin b Fıkrasının V. Paragrafı ve 68. maddenin C Bendinin b Fıkrasının
V. Paragrafı).
1479 sayılı Bağ-Kur Kanunu'na tabi olarak çalışanlar;
* Çalışma gücünün en az üçte ikisini yitirerek malul duruma düşenlere en az 5
(beş) tam yıl Bağ-Kur primi ödemiş olmaları ve yazılı istekte bulunmaları şartıyla
malullük aylığı bağlanır
(29. Madde).
* Bağ-Kur'da fiili sigortalılığı devam ederken bir iş kazası veya meslek hastalığı
sonucu çalışma gücünün en az üçte ikisini kaybedenler için 5 yıl sigorta primi
ödenmiş olma şartı aranmaz.
* En az 3 (üç) tam yıl Bağ-Kur pirimi ödemiş olmaları şartıyla ölen Bağ-Kurlunun
veya 5 (beş) tam yıl Bağ-Kur pirimi ödeyerek malulen emekli olduktan sonra ölen
ya da herhangi bir şekilde yaşlılık aylığını hak eden veya yaşlılık aylığı alırken ölen
Bağ-Kurlunun malul ve muhtaç erkek çocuklarına aylık bağlanır (Madde 41).
2022 Sayılı Kanun'a göre Sakatlık ve Malullük Aylığı;
Sakatlık aylığı: Çalışma ve iş görme gücünün %40 ile %70 arasında kaybetmiş
muhtaç sakatlara bağlanan aylıklardır. Aylık bağlanabilmesi için 18 yaşını
doldurmuş olmak, çalışma ve iş görme gücünü en az %40 oranında kaybettiklerini
tam teşekküllü hastanelerden alacakları sağlık kurulu raporu ile kanıtlamaları
gerekmektedir.
Malullük aylığı: Çalışma ve iş görme gücünü %70'in üzerinde kaybetmiş muhtaç
sakatlara bağlanan aylıklardır. 18 yaşını doldurmuş olmak, başkasının yardımı
olmaksızın hayatını devam ettiremeyecek şekilde malul olduğunu tam teşekküllü
hastanelerden alacakları sağlık kurulu raporu ile kanıtlamaları gerekmektedir.
Aylıkların Bağlanma Şartları:
a) T.C. vatandaşı olmak,
b) Muhtaç olmak,
c) Bağlanacak aylık miktarına eşit veya fazla devamlı gelir sağlayamamak,
d) Kendisine kanunen bakmakla yükümlü kimsesi olmamak.
Aylık Bağlanması İçin Gerekli Belgeler:
a) 2022 sayılı kanuna göre başvuru formu (Bu formda yer alan; aylık istek
dilekçesi ile mal bildirim belgesi kişi tarafından doldurulacaktır. Muhtaçlık belgesi
ve vukuatlı nüfus kayıt örneği, ikametgâh ilmühaberi bölümleri ise yetkililerce
imzalanacak ve mühürlenecektir.)
b) Sağlık Kurulu Raporu (Mal Müdürlüğü tarafından sevk edilen bir hastaneden)
c) Üç adet fotoğraf
Bu belgelerle Emekli Sandığı veya valilik ya da kaymakamlık makamlarına
başvurulur.
Aylığı almakta olan aile reisinin aylığı; eşinin de bu aylığı hak etmesi halinde
veya bu aylığı alma hakkına sahip biriyle evlenmesi durumunda %50 oranında
artırılmaktadır. 2022 sayılı Yasaya göre aylıklar üç ayda bir peşin olarak alınır.
Aylık bağlananlar devlet hastanelerinde ücretsiz tedavi görürler.
Araştırma-inceleme
Niyazi ARSLAN
Gölbaşı Kent Konseyi Başkanı
20.04.2011
YARARLANILAN KAYNAKLAR:
1. Adil, Nevzat. "Körlerin Mesleki Rehabilitasyonu" Görme Engellilerin Mesleki Rehabilitasyonu ve
İstihdamı, Kasım Karataş (Yayına Hazırlayan) Ankara: Altı Nokta Körlere Hizmet Vakfı Yayını No.: 2,
1997, ss. 99-104.
2. Arıkan, Çiğdem. Türkiye'de Görme Özürlü Kadınlar: Sorunlar, Beklentiler, Çözüm Önerileri. Ankara:
Körler Federasyonu Yayını No: 3. 2001.
3. Başbakanlık Özürlüler idaresi Başkanlığı, Özürlüler İle İlgili Mevzuat, Ankara: 2002.
4. Birleşmiş Milletler Sakatlar İçin Fırsat Eşitliği Konusunda Standart Kurallar, Birleşmiş Milletler Genel
Kurul'unun 20 Aralık 1993 tarihinde yapılan 48. toplantısında 48/96 sayılı kararı.
5- İçli, Turhan, Eyüp Doğan ve Kasım Karataş "Önsöz" Görme Özürlüler İçin Rehabilitasyon Deneyimleri,
Yeni Rehabilitasyon Politikaları ve Meslek Tanımları, Yayına Hazırlayan: Kasım Karataş. Ankara: Körler
Federasyonu Yayını No.: 4, 2001, ss. 1-3.
6. Karataş, Kasım "İnsan Hakları Açısından Özürlülerin İstihdamı" Görme Engellilerin Mesleki
Rehabilitasyonu ve İstihdamı, Kasım Karataş (Yayına Hazırlayan) Ankara: Altı Nokta Körlere Hizmet
Vakfı Yayını No.: 2,1997, ss. 184-187.
7. Karataş, Kasım "özürlülerin Mesleki Rehabilitasyonu ve istihdamı Sorunu" Sosyal Hizmet
Sempozyumu '96. Toplumsal Gelişme ve Değişme Sürecinde Sosyal Hizmet, Ankara: Hacettepe
Üniversitesi Sosyal Hizmetler Yüksekokulu Yayın No.: 02, 2001a, ss.: 112-117.
8. Karataş, Kasım. "Genç İşsizliğinin Psiko Sosyal Sonuçlan" Sosyal Hizmet, Sosyal Hizmet Uzmanları
Derneği Yayın Organı. Yıl 6, Sayı 13, Nisan 1996b, ss.: 16-22.
9. Karataş, Kasım. "Özürlüler Kentlerde Özgürce Yaşamak İstiyorlar" Ufkun Ötesi Aylık Dergi, Yıl 2, Sayı
4, 97 Kasım-98 Nisan, ss.: 10-13.
10. Karataş, Kasım. "Özürlülerin İstihdamı ve Çalışma Yaşamında Karşılaşılan Sorunlar" Görme Özürlüler
İçin Rehabilitasyon Deneyimleri, Yeni Rehabilitasyon Politikaları ve Meslek Tanımları, Yayına
Hazırlayan: Kasım Karataş. Ankara: Körler Federasyonu Yayını No.: 4, 2001b, ss. 141-152.
11. Karataş, Kasım. Genç İşsizliği: Ekonomik, Toplumsal ve Ruhsal Sonuçları. Ankara: Sosyal Hizmet
Uzmanları Derneği Genel Merkezi, Yayın No.: 2, 1996a.
12. Koçyıldırım, Şener “Görme Özürlülerin İstihdamını Zorlaştıran Etmenler ve Önyargılar” Görme
Özürlülerin Mesleki Rehabilitasyonu ve İstihdamı, Kasım Karataş (Yayına hazırlayan) Ankara: Altı Nokta
Körlere Hizmet Vakfı yayını No: 2, 1997, ss. 51-57.
13. Küçükkaraca, “Zihinsel Özürlülük ve Cinsel Yaşam” Sosyal Hizmet Sempozyumu’97: Toplumla
Bütünleşme Sürecinde Özürlüler ve Sosyal Hizmet. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Hizmetler
Yüksekokulu Yayın No: 003, 1998, ss. 100-103.
14. Uşan, Fatih. İş Hukukunda Sakat İstihdamı, Ankara: Türkiye Sağlık İşçileri Sendikası Yayını, 1999
15. İçli, Turhan. “Görme Özürlülerin İstihdamında İşveren Tutumları ve Beklentileri” Görme Özürlüler
için Rehabilitasyon Deneyimleri, Yeni Rehabilitasyon Politikaları ve Meslek Tanımları, Yayına
Hazırlayan: Kasım Karataş. Ankara: Körler Federasyonu Yayını No: 4, 2001, ss. 88-90.
Diğer Kaynaklar:
www.sosyalhizmetuzmani.org
©Sosyal Hizmet Uzmanı Web Sitesi
Ahmet ÜNÜVAR
Mutluer,1997
http/www.who.com
Sosyal hizmet uzmanı web sitesi
(http:/www.who.com):
Bu Yazı Engelliler.Net alınmıştır.
Yrd. Doç Dr. Kasım KARATAŞ
Hacettepe Üniversitesi
Sosyal Hizmetler Yüksekokulu
Öğretim Üyesi.
kasim_63@yahoo.com
kkaratas@hacettepe.edu.tr
Kasım 2002 tarihinde yayınlanan ‘Ufkun Ötesi Bilim Dergisi’ Cilt 2, Sayı 2
Yrd. Doç. Dr. Kasım Karataş
Hacettepe Ünv. S.H.Y.O. Öğretim Görevlisi
Download