ÖLÇME VE KONTROL ALETLERİ Bir devrede dolaşan elektrik

ÖLÇME VE KONTROL ALETLERİ
Bir devrede dolaşan elektrik miktarı gibi elektriksel ifadelerin büyüklüğünü bize görsel olarak
veren bazı aletler kullanırız.
Voltmetre devrenin iki noktası arasındaki potansiyel farkı gösterir. Ampermetre bir iletkenin
üzerinden akan elektriğin şiddetini ölçer. Ohmmetre ise bir devrenin elektrik akımına karşı
koyma özelliğini yani direncini ölçer.
Ampermetre
Ampermetre elektrik akım şiddetini ölçmekte kullanılan alet ya da cihazdır. Cihaz istenilen
ölçümü, amper (A) olarak adlandırılan elektrik akım şiddeti birimi veya bunun katları
cinsiden işaretlenmiş bir skala üzerinde doğrudan gösterir.
Voltmetre
Voltmetre her çeşit gerilimi veya bir devrenin herhangi iki noktası arasındaki potansiyel farkı
gösteren bir ölçü aletidir.
Ohmmetre
Direnç ölçmek için kullanılan bu ölçü aleti güç sağlayan bir pile seri olarak bağlanmış
miliamper ölçen bir ampermetreden meydana gelir. Burada direnç içinden miliamper
değerinde geçen akım ampermetrenin ohm cinsinden derecelendirilmiş skalasında direnci
gösterir.
Bir direnç ölçülürken ohmmetre direncin iki ucuna bağlanır. Eğer direnç bir devreye bağlı ise
bir ucu, içinden devreye ait hiçbir akımı geçmeyecek şekilde ayrıldıktan sonra ohmmetreye
bağlanır. Ölçümde önce en yüksek değerli skala kademesi kullanılacak şekilde bağlantı
yapılır.
Multimetre
Multimetreler çok sayıda farklı ölçmeyi başarı ile yapabileceğimiz çok fonksiyonlu bir
cihazdır. Bunlarla şu üç temel ölçü işlemi yerine getirilebilir:
•
•
•
Doğru ve alternatif gerilim ölçümü
Doğru ve alternatif akım şiddeti ölçümü
Direnç ölçümü.
Bunların dışında bazı modellerinde tamamlayıcı olarak kondansatörler, desibel cinsinden ses
seviyeleri, iletkenlik, diyotlar, transistörler vs. üzerine ölçü yapabilecek özellikler bulunur.
1
Uygulama: Bir Ölçme Aletinin Kullanılması
Burada kullanacağımız devre M-1 Modülü üzerinde “ Circuit 1 “(Devre 1) olarak
işaretlenmiştir. (Şekil 1).
Bu devre iki adet direnç ve 12-voltluk değişken bir güç kaynağından oluşmaktadır. Burada
devrede oluşturulacak F1 ve F2 hata simülasyonlarını işleme sokacak 3 pozisyonlu bir şalter
de mevcuttur. Örneğin, şalter F1 pozisyonuna getirilince devrede F1 hata simülasyonu geçerli
olacaktır. Ancak tüm devrelerde normal çalışma şeklinin geçerli olması için hata şalterlerinin
N pozisyonunda (yukarı pozisyonu) bulunmasına dikkat edilmelidir.
Şekil 1.
Voltmetrenin 12 Volt doğru akım gerilimi ölçecek skalasını seçmek üzere gerilim seçme
düğmesini ilgili pozisyona getirin.
Voltmetrenin negatif ölçüm propunu devrenin 1.8 ; 1.9 ve 1.10 ile gösterilen toprak
noktalarından birine bağlayın.
ES05GK.. ana ünitesi üzerindeki güç kaynağı besleme düğmesine basınız (Ünite dışından güç
alıyorsanız onu devreye sokunuz).
Voltmetrenin pozitif propunu devrenin 1.1 ile gösterilen test noktasına dokundurunuz.
Eğer voltmetrenin proplarının polaritelerini değiştirirsek gerilimin eksi olarak okunacağını
görürüz.
Güç kaynağına kumanda eden potansiyometreyi döndürerek devreyi besleyen gerilimi
değiştirin. Voltmetre üzerinde buna bağlı olarak gerilimin değişimini gözleyin.
İki adet kısa devre elemanı kullanarak devre üzerindeki test noktalarından 1.2 ile 1.4’ü ve 1.6
ile 1.8 ‘i birleştirin. Bu durumda devre şekil 2 deki gibi görünecektir.
2
Şekil 2.
Potansiyometre ile + 12 volt besleme voltajını değiştirdikçe voltmetrede okunan değerlerin de
değiştiğini görürüz. 1.3 ile 1.4 arasındaki kısa devre elemanını çıkartıp polaritesine dikkat
ederek bu araya (seri olarak) şekil 3 teki gibi bir ampermetre bağlarsak R1 direnci içinden
geçen doğru akım şiddetini ölçmüş oluruz. Eğer akım negatif olarak okunuyorsa o zaman
akım gerçekte aksi yönde demektir (Polaritelere dikkat ediniz).
Şekil 3.
Aşağıdaki tabloya R1 direnci üzerindeki ölçüm sonuçlarınızı yazınız
Besleme Gerilimi
Ölçülen Gerilim
+12
+9
+7
+5
+1
3
Ölçülen Akım
Eğer 1.3 ile 1.4 arasındaki kısa devre elemanı 1.3 ile 1.5 arasına ; 1.6 ile 1.8 arasındaki de 1.7
ile 1.9 arasına taşınırsa (şekil 4 teki gibi), akım R2 direnci üzerinden akacak ve farklı diğer
gerilimler ölçülebilecektir.
Şekil 4.
Aşağıdaki tabloya R2 direnci üzerindeki ölçüm sonuçlarınızı yazınız
Besleme Gerilimi
Ölçülen Gerilim
Ölçülen Akım
+12
+9
+7
+5
+1
Devre 1’ den tüm kısa devre elemanlarını çıkartınız. Fonksiyon seçme düğmesi direnç ölçme
bölümüne getirilmiş bir multimetreyi hazırlayınız. R1 direncini ölçmek üzere ölçü aletinin
proplarını 1.4 ve 1.6 no.lu test noktalarına dokundurunuz. R2 direncini ölçmek üzere ölçü
aletinin proplarını 1.5 ve 1.7 no.lu test noktalarına dokundurunuz.
R1 = …………………..
R2 = …………………...
4
Aşağıdaki soruları açıklamalı olarak cevaplayınız. Açıklama yapılmayan sorular
değerlendirilmeyecektir.
1.
Aşağıdaki devrede 1.4 ve 1.7 noktaları arasındaki direnç ne kadardır?
A - R1
B.- R2
C.- R1 + R2
D.- Sonsuz
2. Voltmetreyi aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi bağlarsak
A.- Voltmetre hasar görür.
B - Hiç bir şey ölçemeyiz.
C - Negatif voltaj ölçeriz.
D.- Devre elemanları yanar.
3. Ampermetreyi paralel bağlarsak
A- Devre elemanları yanar.
B- Kısa devre olur.
C - Ölçüm doğrudur.
D.- Ampermetre ölçüm yapmaz
4. Ampermetre, voltmetre ve ohmmetrenin devreye bağlanma şekillerini ve nedenlerini
yazınız.
5