3. STOKLARIN YÖNETİMİ Slayt 0 Stok Nedir? Bir işletmede üretimi tamamlanıp satışa hazır hale gelen mallar ile, bu malların üretimi için gerekli olan hammaddeler, yardımcı maddeler, işletme malzemeleri ve materyaller ile üretim aşamasındaki mallar stok olarak tanımlanır. Üretim Pazarlama Finans Slayt 1 Stoklar; * müşteriye verilen hizmeti sağlama nedeniyle pazarlama fonksiyonunun, ** üretimin kararlı ve verimli bir şekilde sürdürülebilmesi açısından üretim fonksiyonunun, *** kendilerine bağlanan fonlar açısından ise, finans fonksiyonunun ilgi alanı içerisinde yer alır. Slayt 2 Pazarlama fonksiyonu; satışları arttırmak ve müşterilere verilen hizmeti kolaylaştırmak için stok düzeyinin yüksek tutulmasını ister. Üretim fonksiyonu; üretimin verimli bir şekilde sürdürülebilmesi ve istihdamda süreklilik sağlanabilmesi için uygun bir düzeyde stok bulundurulması istenir. Finans fonksiyonu ise; stoklara yapılacak harcamaları en düşük düzeyde tutarak, stoklarla ilgili maliyetlerin minimizasyonunu talep edecektir. Slayt 3 Stok Yönetimi Finans yöneticisi stoklara mümkün olduğunca az sermaye yatırmak ister, böylece fonları başka yerlerde kullanabilmeye çalışır. Fakat aynı zamanda işletmenin üretim ve pazarlama fonksiyonlarının da aksamasına yol açmayacak kadar stok bulundurması gereklidir. Bu iki husus arasında denge kurmaya çalışır. Slayt 4 Stok Yönetiminin Amacı? 1. Faaliyetlerin kesintisiz yürütülebilmesi için gerekli stokların sağlanması, 2. Stoklarla ilişkili tüm maliyetlerin minimize edilmesidir. Slayt 5 STOK YÖNETİMİ Firmanın bulunduğu sektöre göre tutacağı stoklar farklıdır. Üretim Firmalarında; Hammadde, yarı mamul ve Mamul stokları bulunurken, Perakende sektöründe faaliyet gösteren firmalarda yalnızca mamul stoku bulunmaktadır. Slayt 6 ÖNEMİ Bir firmada stokların yönetimi en az şu iki sebeple büyük dikkat gerektirir: 1.Stoklar bazı endüstri kollarında toplam aktiflerin önemli bir bölümünü oluştururlar. ■ 2.Stokların likiditesi diğer döner değerlere göre daha düşük olduğundan, stok yönetiminde yapılan hataların düzeltilmesi zaman alabilir ve pahalıya mal olur. ■ Slayt 7 ■ Finans yönetiminin stoklarla ilişkisi, doğrudan doğruya değil, stoklara bağlanan fon ve stokun maliyeti açısından ortaya çıkmaktadır. Bir işletme açısından stoklara yapılan yatırımın optimum tutarda bulunup bulunmadığının saptanması önemlidir. Stok bulundurmanın gerektirdiği giderler ve taşıdığı risk ile sağlayacağı ek getiri arasında denge sağlandıktan sonra, stoklara yapılacak yatırımın sürdürülmesi işletmenin karlılığını etkiler. Slayt 8 STOKLARA İLİŞKİN TOPLAM MALİYET Stok Bulundurma + Stok Tedarik + Stok Bulundurmama Maliyeti Maliyeti Maliyeti (Sipariş Maliyeti) Maliyet Minimizasyonu ! Slayt 9 İşletmelerde üç tür stok bulunmaktadır. ■ Hammadde ve Malzeme Stokları, üretime girdi oluşturan türdeki stoklardır. ■ Yarı Mamül Stokları üretim süreci ve üretimin yapılması ile doğrudan doğruya bağlantılıdır. ■ Mamül stokları ise, satışlara konu olan ve talebi karşılayan stoklardır. Slayt 10 STOKLARIN MİKTARINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER Stok yönetiminin temel amacı; üretimin ve satışların sürekli olması için, gerekli ekonomik stok miktarının ve bunun sipariş zaman noktalarının saptanmasıdır. Slayt 11 Hammadde Stok Miktarını Etkileyen Faktörler ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ i – Stok Maliyeti a-Stok Tedarik Maliyeti (Sipariş Giderleri) b-Stok Bulundurma Maliyeti c-Stok Bulundurmama Maliyeti ii – Üretim Düzeyi iii – Fiyat iv – Tedarik Zamanı v – Satın Alma ve Depolama Masrafları vi – Dayanma Süreleri vii – Tedarik Süresi viii – Stok Denetiminde Etkinlik Slayt 12 a- Stok Tedarik Maliyeti (Sipariş Giderleri) TSM = S x G S=T/M TSM = ( T / M ) x G TSM = Toplam sipariş maliyeti G = Sipariş maliyeti S = Sipariş sayısı T = Dönem içinde beklenen toplam talep M = Sipariş olarak gelen mal miktarı Slayt 13 Örnek: Bir işletmenin dönem içinde beklediği toplam talep 40.000 br., her siparişin sayısı 2.000 br. ve her siparişin giderinin 1.500 TL olması durumunda; TSM = ( 40.000 / 2.000 ) x 1.500 = 30.000 TL. M TSM = Her siparişteki birim sayısının artışı, toplam sipariş maliyetini azaltıcı yönde etki yapacaktır. M = 2.500 br. olması durumunda; TSM = ( 40.000 / 2.500 ) x 1.500 = 24.000 TL Slayt 14 Sipariş Sayısı Her Siparişin Maliyeti Toplam Sipariş maliyetleri 1 50 50 2 50 100 3 50 150 4 50 200 5 50 250 Toplam Sipariş Maliyetleri 300 250 200 150 Seri 2 100 50 0 1 2 3 4 5 Sipariş Sayısı Slayt 15 Talep Siparişteki Ürün Adedi Sipariş Sayısı Her Siparişin Maliyeti Toplam Sipariş Maliyetleri 3000 3000 1 50 50 3000 1500 2 50 100 3000 1000 3 50 150 3000 500 6 50 300 3000 300 10 50 500 3000 200 15 50 750 3000 150 20 50 1000 3000 30 100 50 5000 3000 25 120 50 6000 3000 15 200 50 10000 3000 10 300 50 15000 3000 2 1500 50 75000 3000 1 3000 50 150000 Slayt 16 Toplam Sipariş Maliyeti 160000 140000 120000 100000 80000 Seri 1 60000 40000 20000 0 0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 Sipariş Sayısı Slayt 17 b- Stok Bulundurma Maliyeti Toplam Stok Bulundurma Maliyeti; TSBM = OB X B OB = Stoklardaki ortalama birim sayısı B = Birim stok bulundurma gideri Slayt 18 Her Siparişteki Birim Sayısı Birim Stok Bulundurma Gideri Toplam Stok Bulundurma Gideri 1000 20 20000 2000 20 40000 3000 20 60000 4000 20 80000 5000 20 100000 6000 20 120000 7000 20 140000 8000 20 160000 9000 20 180000 10000 20 200000 Slayt 19 Toplam Stok Bulundurma Maliyeti 250000 200000 150000 Seri 1 100000 50000 0 0 2000 4000 6000 8000 10000 12000 Stoklardaki Ortalama Birim Sayısı Slayt 20 c- Stok Bulundurmama Maliyeti Yeterli miktarda mamul stoğu bulundurmayan işletmeler, müşteri isteklerini karşılamakta zorluk çekebilirler. İsteklerinin karşılanmasını isteyen müşteriler, rakip firmaları tercih edebilir. Buda müşteri kaybına sebebiyet vermektedir. Belirli bir anda ölçülmesi çok güç olan bu maliyet, uzun vadede satış trendi veya pazar payının değişimi incelenerek tespit edilebilir. Slayt 21 Yarı Mamül Stok Miktarını Etkileyen Faktörler i – Üretim Sürecinin Uzunluğu ■ ii – Üretim Faaliyetinin Sürekliliği ■ iii – Üretim Miktarı ■ Slayt 22 Mamül Stok Miktarını Etkileyen Faktörler ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ Satış hacmi, Talebin mevsimlik özelliği, Hammadde alımının mevsimlik oluşu, Rekabet koşulları, Arz ve talep dengesi, Satış bölgelerinin çeşitliliği, Dağıtım kanalları, Üretimin sipariş üzerine veya pazar için yapılması, Üretimin çeşitliliği ve fiziksel özellikleri, Stok tutmanın maliyeti, Finansman olanakları, Depolama olanakları, Stokun taşıdığı risk. Slayt 23 Stok Yetersizliğinin Doğuracağı Kayıplar ■ ■ ■ ■ a) Yeterli mamul stoku bulunmaması nedeniyle karlı satış fırsatlarının kaçırılması. b)Hammadde yetersizliği sebebiyle üretimin kesintiye uğramasının neden olduğu zararlar. c)Müşteri siparişlerinin zamanında yerine getirilememesi nedeniyle, tazminat, zarar ve ziyan ödemeleri. d)Müşterilerin güvenin yitirilmesi. Stoklara yapılacak yatırımın optimum tutarının belirlenmesinde bu faktörlerden bazısını dikkate alan bir model geliştirilmiştir.Bu model ‘Ekonomik Sipariş Miktarı Modeli’ olarak belirtilebilir. Slayt 24 EKONOMİK SİPARİŞ MİKTARI (ESM) Toplam stok giderlerini (TG) minimum yapacak sipariş miktarının belirlenmesi için geliştirilmiş bir modeldir. Slayt 25 Ekonomik Sipariş Miktarı ESM = √2TG / DS İhtiyaç duyulan mal miktarı TG D S Siparişin gerektirdiği satın alma gideri = Toplam Maliyet = Birim Stok Fiyatı = Yıllık Ortalama Stok Değerinin %’si olarak Stok Bulundurma Gideri Slayt 26 ÖRNEK-1 T = 2.000 birim G = 100 TL S = %30 D = 200 TL ESM = √2TG / DS ESM = √2x2.000x100 / 200x0.3 ESM = √400.000 / 60 ESM = 81 birim 2.000 / 81 = 24.7 = 25 kez sipariş 365 / 25 = 14.6 = 14 günde bir sipariş TM = (25x100)+81(200x0.30) = 7.360 TL Not: Sipariş miktarı 81 birimden farklı olursa, toplam maliyet >7.360 TL Slayt 27 ÖRNEK-2 İşletmenin gelecek dönemde ihtiyaç duyduğu (satın alacağı) mal miktarı 20.000 adettir. Her bir siparişin gerektirdiği satın alma gideri ise 10.000 TL’dir. Malın birim alış fiyatı 1.000 TL olup, stok bulundurmanın gerektireceği giderler stok değerinin %10’u olarak tahmin edilmektedir. Bu işletmede, toplam stok giderlerini minimum yapacak ekonomik sipariş miktarını, bunun için yılda kaç kez sipariş verilmesi gerektiğini ve kaç günde bir sipariş verilmesi gerektiğini hesaplayınız. Bu durumda toplam stok giderlerinin ne olacağını bulunuz. Slayt 28 ÖRNEK-2 T = 20.000 birim G = 10.000 TL S = %10 D = 1.000 TL ESM = √2TG / DS ESM = √2x20.000x10.000 / 1.000x0.1 ESM = √400.000.000 / 100 ESM = 2.000 birim 20.000 / 2.000 = 10 kez sipariş 365 / 10 = 36,5 = 36 günde bir sipariş TM = (10x10.000)+2.000(1.000x0,10) = 300.000 TL Not: Sipariş miktarı 2.000 birimden farklı olursa, toplam maliyet >300.000 TL Slayt 29