Uploaded by hursitwww

DILEK SEYMEN-esneklik-2003

advertisement
İktisada Giriş I
Yrd. Doç Dr. Dilek Seymen
DEÜ.İİBF
İktisat Bölümü
dilek.seymen@deu.edu.tr
htpp://kisi.deu.edu.tr/dilek.seymen
Arz ve Talep
Esnekliği
Talep esnekliği
-Esneklik kavramı
-Talebin fiyat esnekliği
Esneklik
-Talebin
gelir esnekliği
Talebin Fiyat Esnekliği
- Nokta esneklik
- Yay esnekliği
Esneklik
- Çapraz esneklik
Bir malın talebinin kendi fiyatındaki
değişme karşısında gösterdiği
duyarlılığa talebin fiyat esnekliği
denir.
Talebin fiyat esnekliğinin ölçülmesi
Esneklik (ep)=
(Nokta Esnekliği)
Talepteki % değişme
Fiyattaki % değişme
DQD
QD
DQD
DP
÷
*
DP
P
P
Q
Taleple fiyat arasında ters
orantılı bir ilişki olduğu için
talebin fiyat esnekliği negatiftir.
Talebin fiyat esnekliği
Talebin fiyat esnekliği
Örnek://
p1 = 4
Bir malın fiyatı 4 TL. iken talep 6 birim; fiyat 5 TL. iken, talep 3
birim ise, elastikiyet nedir?
P2 = 5
q1 = 6
q2 = 3
p= 5–4= 1
q = 3 – 6 = -3
ep =
-3
1
.
4
6
= -2
Talebin fiyat esnekliği
Esneklik (ep)=
Talepteki % değişme
Fiyattaki % değişme
(Yay Esnekliği)
DQD
DP
÷
(QD2+QD1)/2
DQD
DP
(P2+P1)/2
(P2+P1)/2
* (Q
D2+QD1)/2
Nokta ve Yay Esnekliği
Bir malın fiyatı 20 TL’den 35 TL’ye çıktığında, talep 100 birimden 70 birime
düşmektedir. Nokta ve yay elastikiyetlerini hesaplayınız.
p1 = 20 TL.
P2 = 35 TL.
q1 = 100 birim
q2 = 70 birim
Nokta ve Yay Esnekliği
Bir malın fiyatı 20 TL’den 35 TL’ye çıktığında, talep 100 birimden 70 birime
düşmektedir. Nokta ve yay elastikiyetlerini hesaplayınız.
p1 = 20 TL.
P2 = 35 TL.
q1 = 100 birim
Nokta Elastikiyeti
ep = -
q
p
.
p
q
q2 = 70 birim
Nokta ve Yay Esnekliği
Bir malın fiyatı 20 TL’den 35 TL’ye çıktığında, talep 100 birimden 70 birime
düşmektedir. Nokta ve yay elastikiyetlerini hesaplayınız.
p1 = 20 TL.
P2 = 35 TL.
q1 = 100 birim
Nokta Elastikiyeti
ep = -
q
p
.
p
q
q2 = 70 birim
Nokta ve Yay Esnekliği
Bir malın fiyatı 20 TL’den 35 TL’ye çıktığında, talep 100 birimden 70 birime
düşmektedir. Nokta ve yay elastikiyetlerini hesaplayınız.
p1 = 20 TL.
P2 = 35 TL.
q1 = 100 birim
Nokta Elastikiyeti
ep = -
ep = -
q
p
.
q
p
70-100
35-20
.
20
100
= - 0.4
q2 = 70 birim
Nokta ve Yay Elastikiyeti
Bir malın fiyatı 20 TL’den 35 TL’ye çıktığında, talep 100 birimden 70 birime
düşmektedir. Nokta ve yay elastikiyetlerini hesaplayınız.
p1 = 20 TL.
P2 = 35 TL.
Yay Elastikiyeti
ep = -
q
p
.
P1 + P2
q1 + q2
q1 = 100 birim
q2 = 70 birim
Nokta ve Yay Elastikiyeti
Bir malın fiyatı 20 TL’den 35 TL’ye çıktığında, talep 100 birimden 70 birime
düşmektedir. Nokta ve yay elastikiyetlerini hesaplayınız.
p1 = 20 TL.
P2 = 35 TL.
q1 = 100 birim
q2 = 70 birim
Yay Elastikiyeti
ep = -
ep = -
q
p
70-100
35-20
.
P1 + P2
q1 + q2
.
20 + 35
100 + 70
= - 0.65
10
Nokta esnekliğinin ölçülmesi
(m noktasında esneklik)
m
8
n
6
P (TL)
4
D
2
0
0
10
20
30
Q (000s)
40
50
10
Ped =
m
8
DQ
Q1
DP

P1
Nokta esnekliğinin ölçülmesi
DP = –2
n
6
DQ = 10
P (TL)
4
D
2
0
0
10
20
30
Q (000s)
40
50
10
Nokta esnekliğinin ölçülmesi
Ped =
m
8
=
DP = –2
DQ
Q1
10
10
DP

P1

-2
8
n
6
DQ = 10
P (TL)
4
D
2
0
0
10
20
30
Q (000s)
40
50
10
Nokta esnekliğinin ölçülmesi
Ped =
m
8
=
DP = –2
n
6
=
DQ
Q1
DP

P1
10
-2

10
8
10/10 x - 8 / 2
DQ = 10
P (TL)
4
D
2
0
0
10
20
30
Q (000s)
40
50
10
Nokta esnekliğinin ölçülmesi
Ped =
m
8
=
DP = –2
n
6
=
=
DQ
Q1
DP

P1
10
-2

10
8
10/10 x -8/2
-80/20
DQ = 10
P (TL)
4
D
2
0
0
10
20
30
Q (000s)
40
50
10
Nokta esnekliğinin ölçülmesi
Ped =
m
8
=
DP = –2
n
6
DQ = 10
P (TL)
=
=
=
DQ
Q1
DP

P1
10
-2

10
8
10/10 x -8/2
-80/20
-8/2 = - 4.0
4
D
2
0
0
10
20
30
Q (000s)
40
50
10
Yay esnekliğinin ölçülmesi
(m ve n noktaları arasındaki esneklik)
m
8
n
6
P (TL)
4
D
2
0
0
10
20
30
Q (000s)
40
50
10
Yay esnekliğinin ölçülmesi
m
8
DQ
DP
Ped =

(Q2+Q1)/2 (P2+P1)/2
DP = –2
7
n
6
DQ = 10
P orta
P (TL)
4
D
2
0
0
10
15
Q orta
20
30
Q (000s)
40
50
10
Yay esnekliğinin ölçülmesi
m
8
DQ
DP
Ped =

(Q2+Q1)/2 (P2+P1)/2
=
DP = –2
7
10
-2

(20+10)/2
(8+6)/2
n
6
DQ = 10
P orta
P (TL)
4
D
2
0
0
10
15
Q orta
20
30
Q (000s)
40
50
10
Yay esnekliğinin ölçülmesi
m
8
DQ
DP
Ped =

(Q2+Q1)/2 (P2+P1)/2
10
-2

(20+10)/2
(8+6)/2
= 10/15 x -7/2
=
DP = –2
7
n
6
DQ = 10
P orta
P (TL)
4
D
2
0
0
10
15
Q orta
20
30
Q (000s)
40
50
10
Yay esnekliğinin ölçülmesi
m
8
DQ
DP
Ped =

(Q2+Q1)/2 (P2+P1)/2
10
-2

(20+10)/2
(8+6)/2
= 10/15 x -7/2
=
-70/30
=
DP = –2
7
n
6
DQ = 10
P orta
P (TL)
4
D
2
0
0
10
15
Q orta
20
30
Q (000s)
40
50
10
Yay esnekliğinin ölçülmesi
m
8
DQ
DP
Ped =

(Q2+Q1)/2 (P2+P1)/2
10
-2

(20+10)/2
(8+6)/2
= 10/15 x -7/2
=
-70/30
=
-7/3 = -2.33
=
DP = –2
7
n
6
DQ = 10
P orta
P (TL)
4
D
2
0
0
10
15
Q orta
20
30
Q (000s)
40
50
Esneklik
Farklı fiyat esneklikleri ve
talep eğrileri
- Esnekliğin sayısal değeri sıfır ile sonsuz
arasında değişir
-Talep esnekliği negatif olmakla birlikte,
karşılaştırmalarda katsayıların mutlak
değerleri dikkate alınır.
İki nokta arasında esnek talep
ep >1
P(TL)
5
b
a
4
0
D
10
Q (dönemlik milyon birim)
20
İki nokta arasında az esnek talep
ep < 1
8
c
P(TL)
a
4
D
0
15
Q (dönemlik milyon birim)
20
İnelastik talep (PeD = 0)
P
D
O
Q1
Q
Sonsuz esnek talep (PeD = )
P
P1
O
D
Q
Birim esnek talep (PeD = –1)
P
20
a
b
8
D
O
40
100
Q
Esneklik
Talebin Fiyat Esnekliği
tüketici harcamaları ve firma hasılatı
Toplam harcama
4
3
P(TL) 2
Tüketicinin toplam harcaması
=
1
Firmanın toplam hasılatı
=
2 TL x 3mio = 6mio TL
D
0
0
1
2
3
Q (dönemlik milyon birim)
4
5
İki nokta arasında esnek talep
Fiyat arttıkça
harcamalar azalır
P(TL)
5
b
a
4
0
D
10
Q (dönemlik milyon birim)
20
İki nokta arasında az esnek talep
Fiyat arttıkça
Harcamalar artar
8
c
P(TL)
a
4
D
0
15
Q (dönemlik milyon birim)
20
İnelastik talep (PeD = 0)
P
D
P2
b
P1
a
O
Q1
Q
Sonsuz esnek talep (PeD = )
P
a
b
D
P1
O
Q1
Q2
Q
Birim esnek talep (PeD = –1)
P
20
a
b
8
D
O
40
100
Q
Fiyat değişmelerinin talebi etkileme
derecesi hesaplanırken diğer
şartların (diğer mal fiyatlarının,
tüketicinin gelirinin, zevklerin) aynı
kaldığı varsayımı (ceteris paribus)
unutulmamalıdır.
Esneklik
Bir talep eğrisi üzerinde fiyat esnekliği
P
M
T’’ e 1
p
T
ep= -1
T’ e <1
p
O
N
Q
Tablo: Amerika’da Talebin Fiyat Esnekliğine Ait Hesaplamalar
Mallar
Esneklikler
Patates
Şeker
Ulaşım (Kamu Hizmeti)
0.3
0.3
0.4
Tüm Gıda Ürünleri
Benzin-Mazot
Sığır Eti
Mobilya
Otomobil
0.4
0.6
0.9
1.2
2.1
a. Bir mala karşı duyulan ihtiyacın
şiddeti
b. Talep edilen mal ve hizmetlerin
ikamelerinin mümkün olup olmayışı
Talebin Fiyat Esnekliğini Etkileyen
c. Mala Faktörler
harcanan paranın tüketici
bütçesindeki oransal önemi
d. Zaman
P
Dk
Du
p1
B
A
D
p0
Dk
O
q2
q1 q0
Du
Q
Esneklik
Çapraz esneklik
-Bir malın talebi, ikame ve tamamlayıcı
malların fiyatlarının da etkisi altındadır.
-Bu etkinin derecesi çapraz esneklik
katsayısı ile ölçülür.
- Bir malın talebinin diğer malların
fiyatlarındaki değişmeye karşı
gösterdiği tepkiye çapraz esneklik
denir.
X malınınTalebindeki % değişme
Esneklik (ecp)=
Y Malının Fiyatındaki % değişme
Çapraz
DQ esnekliğin
DP
÷
Q
P
ölçülmesi
x
y
x
DQx
DPy
y
*
Py
Qx
Y malı;
-ikame malı olabilir (pozitif esneklik)
-Tamamlayıcı mal (negatif esneklik)
olabilir
İkame Malları
Kuzu etinin fiyatı 11 YTL.kg iken 12 YTL./kg.’a çıktığında tavuk eti talebi 5
kg’dan 6 kg’a çıkmıştır. Nokta ve yay olmak üzere çapraz elastikiyetleri
hesaplayınız.
Py1 = 11 YTL.
Py2 = 12 YTL.
eXy =
eXy =
qx1 = 5 kg
qx2 = 6 kg
5-6
11 – 12
5-6
11 – 12
.
exy = ? Nokta
exy = ? Yay
11
=
5
.
(11 + 12)/2
(5+6)/2
2.2
= 2.1
Tamamlayıcı Malları
Benzin fiyatı 1.5 YTL./lt. iken 1.75 YTL/lt. olduğunda otomobil aylık talebi
20.000 adetten 13.000 adete düşmüştür. Nokta ve yay elastikiyetlerini
hesaplayınız.
Py1 = 1.5 YTL.
Py2 = 1.75 YTL.
qx1 = 20000 adet.
qx2 = 13000 adet.
eXy =
20000 - 13000
eXy =
20000 - 13000
1.5 – 1.75
1.5 – 1.75
.
1.5
20000
.
= -2.1
1.5 + 1.75
20000 + 13000
= -2.8
Esneklik
Talebin gelir esnekliği
Talebin Gelir Elastikiyeti
ey =
ey = -
q
.
y
q
y
.
y
(Nokta Elastikiyeti)
q
y1 + y2
q1 + q2
(Yay Elastikiyeti)
Normal olarak talebin gelir elastikiyeti pozitiftir; çünkü gelir arttıkça,
tüketicinin mal talebi de artar. Ancak inferior malların talebinin elastikiyeti
negatiftir; çünkü gelir artınca tüketici inferior mal talebini azaltır, kaliteli mallar
ikame eder (Giffen Paradoksu)
Zorunlu malların gelir elastikiyeti düşüktür (ep < 1). Tüketici gelir seviyesi ne
olursa olsun bu gibi malları belirli bir miktarda almak ister. Ancak kültürel
malların gelir elastikiyeti büyüktür (ep1). Tüketicinin geliri arttıkça, bu mallara
olan talep daha büyük oranda artar.
Tablo: Amerika’da Talebin Gelir Esnekliği
Mallar
Süt
Domuz Ürünleri
Kök Bitkisi Gıdalar
Kümes Hayvanları
Peynir
Sığır Eti
Benzin-Mazot
Restorant Yemeği
Esneklikler
-0.5
-0.2
0.3
0.3
0.4
0.5
1.1
2.4
Örnek Soru: İzmir Devlet Opera ve Balesi,
büyüyen açıklarını kapatmak ve gelirlerini
artırmak için bilet fiyatlarında %20'lik bir
indirime gitti. İzmir Belediyesi Otobüs
İşletmeleri ise gelirlerini artırmak amacıyla
bilet fiyatlarını artırma yolunu tercih etti. Sizce
bu iki farklı politikadan biri hatalı mıydı?
Gelirleri artırma yoluyla uygulanan bu iki zıt
politika tercihini opera ve belediye otobüsü
tüketicilerinin talep esnekliklerini ve talep
esneklikleri ile toplam harcamalar arasındaki
ilişkiyi dikkate alarak açıklayınız.
Esneklik
Arzın fiyat esnekliği
Bir malın piyasaya arz edilen
miktarlarının fiyat değişmesine
karşı gösterdiği hassasiyet
derecesine arz esnekliği denir
Arz miktarında % değişme DQS
Fiyatta % değişme DP
Arzın
DQSfiyat
DP
÷
Q
P
S
esnekliğinin
ölçülmesi
(Nokta Esnekliği)
DQS
(QS1+Qs2
÷
)/2
DP
(P1+P2)/2
(Yay Esnekliği)
Farklı fiyat esnekliklerine sahip arz eğrileri
P
S1
P0
O
Q0
Q
Farklı fiyat esnekliklerine sahip arz eğrileri
P
S1
S2
P0
O
Q0
Q
Farklı fiyat esnekliklerine sahip arz eğrileri
P
S1
S2
P1
P0
O
Q0
Q1
Q
Farklı fiyat esnekliklerine sahip arz eğrileri
P
S1
S2
P1
P0
O
Q0
Q1
Q2
Q
P
P
S
P
S
S
0
es= 0
Q
0
es= 
Q
0
es= 1
Q
P
S
p
p
q
0
ey =
Q
q
q
p
.
p
q
=
q
p
.
p
q
=
1
a. Üretim sürecinde üretim
miktarının değiştirilmesinin
mümkün olup olmaması
Arz esnekliğini
b. Stoklama olanakları ve
etkileyen
stoklama
maliyeti faktörler
c. Zaman
Esneklik
Arzın fiyat esnekliği ve zaman
DÖNEM ANALİZLERİ ve ARZ
P
D`
D`
P
S
S
P
D
D
D`
D
S
P`
P
P`
P`
P
P
D`
D`
D`
D
D
D
O
S
Q
O
a
a`
Q O
a
a`
Q
Farklı zaman dilimlerinde arz
P
P1
a
D1
O
Q1
Q
Farklı zaman dilimlerinde arz
P
P1
a
D2
D1
O
Q1
Q
Farklı zaman dilimlerinde arz
P
P2
Si
b
P1
a
D2
D1
O
Q1
Q
Farklı zaman dilimlerinde arz
P
P2
Si
SS
b
c
P3
P1
a
D2
D1
O
Q1
Q3
Q
Farklı zaman dilimlerinde arz
P
P2
Si
SS
b
c
P3
P4
SL
d
P1
a
D2
D1
O
Q1
Q3 Q4
Q
Denge sonrası arz ve talep kaymaları
ve esneklikler
Piyasa arz (S) ve talebi (D)
Fiyat (P)
S1
a
P1
D
O
Q1
Miktar (Q)
Piyasa arz ve talebi
S2
S1
b
P
P2
a
P1
D
O
Q1
Q2
Q
Piyasa arz ve talebi
S2
S1
b
P
P2
a
D'
P1
D
O
Q1
Q2
Q
Piyasa arz ve talebi
S2
S1
b
P
P2
c
P3
a
D'
P1
D
O
Q3
Q1
Q2
Q
Tarım Sektöründe Arz Yapısı
Tarım ürünleri piyasası diğer ürün piyasalarından farklı (dengesiz):
Tarım ürünlerinde fiyat belirsizliğine neden olan belli başlı faktörler:
-Tarım ürünleri büyük ölçüde doğal koşulların ve iklimin etkisi altında
-Tarım ürünlerine ve özellikle gıda ürünlerine talebin gelir ve fiyat
esnekliği düşük (Tüketicinin geliri artsa da veya bu malların fiyatı
düşse de, talep edilen miktarlarda büyük değişme olmuyor)
- Bu nedenle fiyat oluşumunda arz cephesi önemli rol oynuyor, ancak
arz da doğal koşullara bağlı.
-Tarımda teknik yenilikler ve bu yeniliklerin uygulanması sınırlı(yeni
makine alımı-yeni teknoloji)
Tarım Sektöründe Arz Yapısı ve Esneklikler:
(King Kanunu)
P
P1
D
S
S`
P
P2
A
S`
D
S
B
A
P1
B
P2
D
D
O
q1
q2
Q
O
q2
q1
Q
Tarım Sektöründe Arz Yapısı ve Zaman Unsuru
Örümcek Ağı (COBWEB) Teoremi
P
St=f(Pt-1)
P1
P1
P3
P4
P2
P3
P4
P2
D’
P0
P0
D
O
q0 q 2 q 3 q 1
Q
1
2
Azalan Dalgalanmalar
Talep esnekliği>Arz esnekliği
3
4
5
Tarım Sektöründe Arz Yapısı ve Zaman Unsuru
Örümcek Ağı (COBWEB) Teoremi
P
D’
S
P3
P1
P3
P1
P0
P0
P2
P2
D
O
q2 q 0
q1 q3
Q
1
Artan Dalgalanmalar
Arz esnekliği>Talep esnekliği
2
3
4
5
Tarım Sektöründe Arz Yapısı ve Zaman Unsuru
Örümcek Ağı (COBWEB) Teoremi
P
D’
S
P3
P1
P1
P0
P0
P2
D
O
q0
q1
Q
1
2
Devamlı Dalgalanmalar
Arz esnekliği=Talep esnekliği
3
4
5
Devlet Müdahalesi: Tavan ve Taban
Fiyatlar
Fiyatlar arz ve talep yerine bazen idari otorite tarafından belirlenebilir.
Hükümetler fiyatlara müdahale edip bir tavan fiyat tayin edebilirler.
Böyle bir müdahale piyasada reaksiyona yol açar;
(aksiyon-reaksiyon)  Karaborsa  Karaborsa Fiyatı
Bazen de hükümet malın satılabileceği minimum fiyatı taban fiyat olarak
belirleyerek üreticiyi korumak ister
P
D
Devlet Müdahalesi:
Tavan
Fiyatlar
(ve) KARABORSA
FİYATI
S
A
P2
E
P0
C
B
P1
Talep Fazlası
S
D
O
qs
q0
qd
Q
P
D
Devlet Müdahalesi: Taban Fiyatlar
A
P1
Arz Fazlası
S
B
E
P0
S
D
O
qs
q0
qd
Q
Devlet müdahalesi: Vergiler ve Fiyat
Oluşumuna Etkisi
Vergiler ve Fiyat Oluşumu
Devlet malların satışı üzerinden vergi alabilir
(dolaylı-vasıtalı vergiler) Katma değer vergisinde olduğu gibi...
Bu vergi malın fiyatının belirli bir yüzdesi olarak fiyata eklenir.
Böylece piyasada alıcı ve satıcı için iki ayrı fiyat ortaya çıkar;
 Satıcının her mal biriminin satışından elde ettiği hasılat
 Alıcının her birim için yaptığı ödeme
Devlet müdahalesi: Vergiler ve Fiyat
oluşumuna Etkisi ve Esnekliklerin Önemi
P
D
St
S
pt
E’
p0
A
ps
B
t
E
D
O
qt
q0
Q
 Talebin tam esnek ve
 in-elastik olduğu durumlarda bu vergi kim tarafından karşılanır?
Vasıtalı Vergilerin Fiyat Oluşumuna Etkisi
P
D
Pt
P
St
St
t
S
P0
P0
0
q
= Pt
0
S
D
q2
q1
q
Download