Sivil Toplum Kavramı Son dönemlerdeki popüler kavramlardan birisi olan sivil toplum, sosyolojide de ilgi odağı olmayı başarmıştır. Sivil toplum, bireylerin kendi arzularıyla oluşturdukları ortak yaşam alanını ifade etmektedir. “Sivil” sözcüğü, Latince "civis" kökünden türetilmiştir ve "yurttaş veya kenttaş" anlamına gelir. “Sivil toplum” ise, Fransızca’daki "société civile"den gelmektedir. Bütün bu kullanımlarına dayalı olarak, sivil kelimesi, aslında, vatandaş ya da vatandaşlık kelimesi ile eş anlamlı olmaktadır. Bir bakıma buradaki anlamıyla, sivil toplum, yurttaşlar toplumu olmaktadır. Yani sivil toplum, devlet yönetiminin dışında vatandaşların gönüllü olarak oluşturduğu birlikteliklerdir. Sivil Toplum Kuruluşları Sivil Toplum Kuruluşu, resmi kurumlar dışında ve bunlardan bağımsız olarak çalışan, politik, sosyal, kültürel, hukuki ve çevresel amaçları doğrultusunda lobi çalışmaları, ikna ve eylemlerle çalışan, üyelerini ve çalışanlarını gönüllülük usulüyle alan, kâr amacı gütmeyen ve gelirlerini bağışlar ve/veya üyelik ödemeleri ile sağlayan kuruluşlardır. Sivil toplum örgütleri oda sendika vakıf ve dernek adı altında faaliyet gösterir. Vakıf dernekler topluma yararlı bir hizmet geliştirmek için kurulmuş yasal topluluklardır ve herkese yardım etmek için kurulmuşlardır. Sivil toplum kuruluşları oda, sendika, vakıf ve dernek adı altında faaliyet gösterir. Vakıf dernekler topluma yararlı bir hizmet geliştirmek için kurulmuş yasal topluluklardır. Sivil Toplum Kuruluşları, herhangi bir devlet organından bağımsız bir şekilde özel kişilerin girişimiyle kanuni olarak kurulmuş her türlü organizasyon için kullanılan genel bir terimdir. STK’ların tamamen veya kısmen devlet organları tarafından desteklendiği durumlarda bile STK bünyesinde herhangi bir devlet yetkilisi bulunmadıkça kurumun STK olma özelliğinin devam ettiği kabul edilir. Avrupa’da hükümet dışında bir alan “nongovernmental organizations”, ABD’de özel sektör dışında bir alan “non-profit sector” Türkçede siyasal alanın dışında, sivil topluma referans vererek “Sivil Toplum Kuruluşları” olarak tanımlanıyor Özetle, STK’ların en belirgin özellikleri, hükümetlerden, kamu makamlarından ve siyasi partilerden bağımsız olmaları, ikincisi ticari çıkar gözetmemeleri ve kar amacı gütmemeleridir. Bu durumda sivil toplumu, devlet ve piyasanın dışında kalan (aile dışı) alan olarak tanımlamak mümkün. STK’lar alanı siyasi otoritenin yönlendirmesinden uzak, devlet karşısında özerk olarak, yaptıkları faaliyetlerle piyasanın alanına girmeyen, kamusal alanda etkisi olabilen bir kollektif girişimler alanı olarak tanımlanmaktadır . Tarihsel olarak her toplumda devlet dışı organizasyonların çok eskilere dayanması gerçeğine rağmen, aslında İkinci Dünya Savaşı sonrasının dünya gerçekleri ile STK’ların gündeme geldiğini söylemek mümkündür. Devletler ve toplumlar arasındaki anlaşmazlıkları çözecek uluslar arası kurum ve kuruluşların, yani BM çatısı altında oluşturulan alt birimlerin, tesis edilmesi çalışmaları ile devlet dışı organizasyonlar teriminin doğuşunun gerçekleştiğini ifade etmek mümkündür. Sivil toplum kuruluşlarının tespit edilmiş işlevleri şu şekilde sıralanabilir: 1. Kamuoyu oluşturmak yolu ile, bireylerin taleplerinin dile getirilmesine yardımcı olmak, 2. Çoğulcu toplum yapısının oluşumunu sağlamak suretiyle piyasadaki metalaşmaya ve egemen piyasa değerlerine karşı dengeleyici bir unsur olmak, 3. Kendi içlerinde oluşturdukları katılımcı ve çoğulcu bir kültürle beslenmiş ve aynı zamanda yönetim deneyimi de edinmiş bireylerin yetişmesini sağlamak, 4. Pilot projeler üretmek, bu projelere kaynak bulmak ya da bu projeleri uygulamaya geçirmek yoluyla eğitim, sosyal refah ve istihdam konularında hükümet politikalarına paralel ya da alternatif sorumluluklar alabilmek. Türkiye’de Sivil Toplum Kuruluşları STK’lar dünyada önem kazanırken Türkiye’nin bu gelişmelerden etkilenmemesi mümkün değildir. Bu sebeple Türkiye’de de STK’lar her geçen gün artan bir şekilde önem kazanmaktadır. Türkiye’de sivil toplum, tarihsel çerçevede vakıf gibi bir geçmişe sahip olsa da, Batılı anlamda sivil toplum olgusu, henüz yeni sayılabilecek durumdadır. Eskiden güçlü bir şekilde var olan, ancak, zamanla yozlaşması engellenemeyen vakıf müesseseleri, aksini savunanlar olsa da aslında birer sivil örgüttür. Ancak zamanla kaynak probleminin had safhaya ulaşması ile kendini çağın şartlarına uyduramaması ile bugünkü Batılı anlamda STK’lar ile ilgisi olmayan bir yapı kazanmıştır. Küreselleşme ile birlikte meydana gelen ya da güçlenen neo-liberal ideoloji, devletin pek çok alandaki işlevini STK’lara devreden bir anlayışa sahip olmaktadır. Eğitim, sağlık ve sosyal güvenlik de dahil, pek çok alanda, devlet görevini STK’lara ya da piyasaya bırakmaktadır. Neo-liberal olsun veya olmasın Türkiye’de sivil inisiyatifi temsil eden hareketler çerçevesinde değerlendirilebilecek pek çok STK mevcuttur. Bunları aşağıdaki gibi gruplandırmak mümkündür (AB Uyum Süreci ve STK’lar 2004: 39): 1.Ticaret birlikleri, 2. Sendikalar, 3. İşveren kuruluşları/profesyonel federasyonlar, 4. Hükümet dışı kuruluşlar (NGO) 5. Hizmet ve üretim birlikleri, 6. Yerel idarelerin birlikleri, 7. Politik ilgi grupları, 8. Dinsel ilgi grupları, 9. Diğer gruplar Sivil Toplum Kuruluşlarının Başlıca Faaliyetleri Eğitim alanında hizmet verirler Sosyal yardımlaşma bilincini artırırlar İnsan haklarını savunur ve gereklerini yaparlar Doğal afetlerde yardımda bulunurlar Bilim ve teknoloji alanında bilinçlendirme yaparlar Çevre ve çevre koruması için çalışırlar Sivil toplum kuruluşları, resmi kurumlar dışında ve bunlardan bağımsız olarak çalışan, politik, sosyal, kültürel, hukuki ve çevresel amaçları doğrultusunda lobi çalışmaları, ikna ve eylemlerle çalışan, üyelerini ve çalışanlarını gönüllülük usulüyle alan, kâr amacı gütmeyen ve gelirlerini bağışlar ve/veya üyelik ödemeleri ile sağlayan kuruluşlardır Sivil toplum kuruluşları oda, sendika, vakıf ve dernek adı altında faaliyet gösterir. Vakıf dernekler topluma yararlı bir hizmet geliştirmek için kurulmuş yasal topluluklardır. Sivil Toplum Kuruluşları, herhangi bir devlet organından bağımsız bir şekilde özel kişilerin girişimiyle kanuni olarak kurulmuş her türlü organizasyon için kullanılan genel bir terimdir. STK’ların tamamen veya kısmen devlet organları tarafından desteklendiği durumlarda bile STK bünyesinde herhangi bir devlet yetkilisi bulunmadıkça kurumun STK olma özelliğinin devam ettiği kabul edilir. Sivil Toplum Kuruluşları Etkinlik Alanları Eğitim Sağlık Sosyal Yardımlaşma İnsan Hakları Doğal Afetler Bilim ve Teknoloji Çevre 1. Eğitim Alanında Faaliyet Gösteren Kuruluşlar • Anne Çocuk Eğitim Vakfı (AÇEV) • Türk Eğitim Gönüllüleri Vakfı (TEGV) • Millî Eğitim Vakfı (MEV) • Çağdaş Eğitim Vakfı (ÇEV) • Türk Eğitim Vakfı (TEV) • Özel Eğitime Muhtaç Çocuklara Yardım Derneği (ERAM) • Türk Eğitim Derneği (TED) • Çağdaş Yaşamı Destekleme Derneği (ÇYDD) • Türkiye Can Çocuklar Eğitim Koruma ve Yaşam Vakfı (CANEV) 2. Sağlık Alanında Faaliyet Gösteren Kuruluşlar • Kızılay • Yeşilay • Türk Kalp Vakfı • Türk Böbrek Vakfı • Sigarayla Savaşanlar Vakfı • Lösemili Çocuklar Vakfı • Türk Diyabet Vakfı • Fiziksel Engelliler Vakfı • Türkiye Aile Sağlığı ve Planlaması Vakfı 3. Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Alanında Faaliyet Gösteren Kuruluşlar • Mehmetçik Vakfı • Türk Hava Kurumu • Kızılay • Kimse Yok mu Yardımlaşma Derneği • Darülaceze • Can Suyu Yardımlaşma Derneği • İnsani Yardım Vakfı • Dost Eli Yardımlaşma Derneği 4. İnsan Hakları Alanında Faaliyet Gösteren Kuruluşlar • İnsan Hakları Derneği • Kadın Haklarını Koruma Derneği • Sokak Çocuklarını Koruma Derneği • Tüketicileri Koruma Derneği • Umut Çocukları Derneği 5. Doğal Afetlerde İlk Yardım ve Arama Kurtarma Alanında Faaliyet Gösteren Kuruluşlar • Kızılay • AKUT (Arama Kurtarma Timi) • Arama Kurtarma Araştırma Derneği • Acil Tıp Derneği 6. Çevre Alanında Faaliyet Gösteren Kuruluşlar • TEMA Vakfı (Türkiye Erozyonla Mücadele Ağaçlandırma Vakfı) • Doğal Hayatı Koruma Derneği Çevre ve Kültür Değerlerini Koruma ve Tanıtma Vakfı (ÇEKÜL) • Türkiye Tabiatını Koruma Derneği • Deniz temiz Derneği • Türkiye Çevre Koruma ve yeşillendirme Kurumu (TÜRÇEK) • Yeşil Barış Örgütü (Greenpeace) 7. Bilim ve Teknoloji Alanında Faaliyet Gösteren Kuruluşlar • Bilim ve Sanat Vakfı (BİSAV) • Türk Zeka Vakfı (TZV) • Tarih Vakfı • Türkiye Bilişim Vakfı
