Göz ve kulak ders notu

GÖZ
Göz kompleks ve iyi gelişmiş ışığa duyarlı (fotosensitif) bir organdır. Yaklaşık 24mm çapında olup,
kafatası içinde koruyucu kemik olan orbitalarda yerleşmiştir. Her göz, küresel şekli koruyan dayanıklı
fibröz bir yapıdan, görüntüyü odaklayan bir mercek sisteminden ve görüntüyü toplayan ve merkezi
sinir sistemine ileten fotosensitif hücrelerden oluşur;
Gözün tabakaları:
1-Dış Tabaka (tunica fibrosa): Sklera ve kornea)
2-Orta Tabaka (tunica vasculosa):koroid, corpus ciliare,iris.
3-İç Tabaka (tunica nervosa) : Retina.
1- DIŞ TABAKA (T.FİBROSA)
sklera ve korneadan oluşur.
a-Sklera
Dış tabakanın 5/6 lık arka bölümünü örten opak, beyaz bir tabakadır.1mm kalınlığında bol kollajen lifli ve
az fibroblastlı sıkı bir bağ dokusundan oluşur. Sklera dışta daha kuvvetli kollajen liflerden oluşan Tenon
kapsülü ile komşudur. Bu kapsüle ince kollajen liflerle bağlı olan sklera ile kapsül arasında Tenon
aralığı bulunur. Skleranın koroide komşu komşu iç yüzü ise fibroblast ve melanositlerden zengin olup,
bu alanda lamina suprachoroidalis adı verilen tabaka ile komşudur. Sklera damarsız bir yapıdır, göz
küresine şekil verir.
b-Kornea
Gözün 1/6 ön kısmını kaplayan dış tabakasıdır. Renksiz, saydam(transparan), damarsız ve zengin
innervasyon gösterir. Skleradan biraz daha kalındır, göz küresinin önünde öne doğru çıkıntı yapar. Enine
kesitte beş tabaka gözlenir:
1-Lamina epitelialis (kornea epiteli): çok katlı yassı keratinleşmemiş epitel hücrelerinden oluşur. 5-6
sıralı bu epitel tabakadaki hücrelerin yüzeyi ortalama 7 µm kalınlığındaki lipid ve glikoproteinden oluşan
gözyaşı ile örtülmüştür. Koruyucu özellikteki bu tabakaya doğru, kornea epitelinin yüzeyel hücrelerinden
mikrovilluslar uzanır. Kornea epitelinin alt tabakası mitotik yapıdadır. Ortalama 7 günde bir yenilenme
gözlenir. Kornea epitelinde zengin duyusal sinir sonlanmaları alır.
1-Bowman Membranı: korneal epitelin altına yerleşmiş, 7-12µm kalınlığında homojen bir tabakadır.
Kollajen lifler rastgele düzenlemiş olup aralarında sıkıştırılmış temel madde bulunur. Bu tabakada hücre
bulunmaz, membran stroma ve epitel hücreleri tarafından sentezlenir. Bowman membranı epitele
dayanıklılık sağlar ve infeksiyonların yayılmasına karşı bariyer oluşturur. Bowman membranı kornea ile
skleranın birleşim yeri olan limbusta son bulur.
3-Kornea stroması: Korneanın en kalın tabakasıdır (%90). Transparan kollajenöz bir bağ dokusudur.
Çoğunlukla tip I kollajen içeren fibriller 200-250 lamel oluşturacak biçimde paralel dizilmişlerdir. Her bir
lamel içindeki kollajen lifler paralel olmasına rağmen komşu lamellere göre birbirlerine dik bir açı
oluştururlar. Bu fibriller arasında elastik lifler ve temel ara madde bulunur. Lameller arasında ise uzun
yassı fibroblastlar dikkati çeker. Stromada inflamasyon esnasında göçeden lenfosit ve nötrofil bulunabilir.
1
4-Descement membranı: Stroma ve altındaki endotel tabakası arasında bulunur. Endotel tarafından
salgılanır. Yaşla birlikte kalınlaşma gözlenir.
5-Kornea endoteli: Korneanın ön kamaraya bakan yüzünde (arka:iç) bulunan tek katlı yassı epiteldir.
Descement membranı besler. Bu hücreler
protein sentezleyen hücrelerin ince yapısına sahiptir.
Korneanın tüm metabolik değişimleri endotel yolu ile olur; endotel çok sayıda pinositotik veziküller ve
mitokondri içerir, böylece aktif taşımada rol alır. Kornea endoteli Na pompasına sahiptir. Na iyonları ön
odaya pompalanır, bunu pasif olarak su ve Cl takibeder. Böylece stroma içindeki fazla sıvı endotel
tarafından emilir, stroma kısmen dehidrate durumla korunur, eğer kornea kuru olmazsa kırıcılık kalitesi
azalır.
LİMBUS (KORNEOSKLERAL BAĞLANTI)
Avasküler kornea ile sklera arasında damarlı bir geçiş bölgedir. Damarları kornea inflamasyonunda rol
alır. Bu bölgede korneanın son iki tabakası kaybolur. Limbusun stromasında skleraya doğru çöküntü
yapan sklera sulcusu bulunur. Limbusta endotelle döşeli düzensiz boşluklar olan trabeküler bir ağ yapısı
bulunur. Bu kanalcıklar birleşerek Schlemm kanalına açılırlar. Schlemm kanalı ön kamara sıvısını (aköz
humor) gözün ön kamarasından skleradaki venöz sisteme iletir.
2-ORTA TABAKA (T. VASCULOSA;UVEA)
Gözün damardan zengin orta tabakası; koroid, corpus ciliare (siliyer cisim) ve iristen oluşur.
a-Koroid:
Sklera ile retina arasında yeralır. Bol damarlı ve pigmentli bir tabakadır. Kan damarları arasında kollajenelastik lif, lenfosit, fibroblast ve mast hücrelerini içeren gevşek bağ dokusu bulunur. Melanositlerin
yoğunluğu, koroidin siyah renkte tanınmasına neden olur. Koroidin retinaya komşu tabakası koriokapiller
tabaka (L.Ruyscha) adını alır, retinaya sıkıca bağlıdır ve içerdiği zengin kan damarları nedeni ile,
retinanın beslenmesinde rol alır. Retinadan Bruch membranı (glasy=camsı membran=lamina vitrea) ile
ayrılır. Bu membran ince amorf, ışık kırıcı bir tabakadır. Ortada elastik lifler her iki tarafta kollajen lifler
yeralır. Bu camsı membran optik diskten ( papilla) ora serrataya kadar uzanır.Koroid dış komşusu
skleraya ise suprakoroidal lamina (Lamina Fusca) ile bağlıdır.
b-Siliyer cisim (corpus ciliare):
Koroid öne doğru uzayarak, lens hizasında kama biçimli siliyer cismi ve irisi oluşturur. Böylece siliver
cisim iç anterior yüzünde kalınlaşmış bir parça olarak görülür. Siliyer cisim iris kökünden posterolateral
olarak ora serrataya kadar uzanır.ora serrata hem koroid hem de retinanın ön sınırını belirler ve burada
retinanın reseptör (nöronal) tabakası son bulur. Retinanın kalınlığı azalır. Reseptör özellik içermeyen
yapıları öne doğru uzanarak siliyer cismi örter.
Siliyer cismin bir yüzü skleraya, diğer yüzü ise vitröz cisme bakarken, medial yüzü lense dönük kısa
parmak benzeri uzantıları (siliyer uzantı) yapar. Siliyer cisim bol miktarda elastik lif, bol kan damarı ve
melanosit içeren gevşek bağ dokusu yapısındadır. Siliyer cisim ayrıca siliyer kas denen iki demet düz kas
içerir. Bu kasların kasılması ile lenste şekil değişikliği meydana gelir. Lensin suspensor ligamenti
2
gevşediğinde lens kalın ve daha konveks
bir şekil alarak yakın objelerin odaklanmasını sağlar
(akomodasyon).
Siliyer uzantılar siliyer cismin 1/3 ön bölümündeki 70 kadar ışınsal uzantıdır. Siliyer uzantılar da siliyer
cismi örten iki tabakalı bir epitel ile örtülüdür. Dış tabaka pigmentsiz olup, protein içeriği az, iyon yapısı
plazmaya benzer göz sıvısını (aköz humor=aquos humor) sentezlerler. Içteki tabaka ise pigmentli
melaninden zengin prizmatik hücrelerden oluşur. Siliyer uzantılardan ışınsal şekilde uzanan fibriller lens
kapsülüne girer ve lensin yerinde tutulmasını sağlayan asıcı (suspensor) ligamenti oluşturur.
Göz iç basıncı uzun süreli artma gösterirse glokom denen klinik tablo gelişir. Ön odadan sıvının drenajı
bozulduğunda meydana gelir. Kronikleşmesi durumunda körlükle sonuçlanır.
c-İris
Merceği (lens) kısmen örten koroid uzantısı olup, merkezde pupilla (göz bebeği=pupil) adı verilen açıklık
bırakır. İris önde ön kamara (oda) arkada arka kamara ile komşu olup, lateralde ise corpus ciliarenin
anterior yüzüne bağlıdır. Böylece iris lensi pupil dışında tamamen örterek bir kontraktil diyafram
oluşturur. İrisin ön yüzü iki konsantrik halkadan oluşur. Pupillaya komşu halka pupillar zon, daha geniş
olan dış halka ise siliyer zon adını alır. İrisin ön yüzü girintilidir, pigmentli hücreler ve fibroblastlardan
oluşan bir devamlı olmayan tabaka ile örtülüdür. Bu tabakanın altında ise stroma kılıfı veya lameli denen
damarsız tabaka yeralır ve bol miktarda fibroblast ile melanosit içerir. . İrisin arka yüzeyi düzgündür ve
siliyer cismi de çeviren retinal epitelin iki tabakasının devamıyla örtülmüştür. İrisin lense temas eden
yüzü çok yoğun pigmentli hücrelerden oluşur bunlar pupilla hariç, iris boyunca geçen ışığı bloke eder.
İrisin stroması ile temastaki epitel hücreleri dilator pupilla kasını oluşturan uzantılara sahiptirler. Diğer
kas olan sfinkter pupilla kası pupil etrafında konsantrik tarzda yerleşir. Bu kasların kasılması pupil çapını
değiştirir. Pupil çapı ışığın parlaklığı ile ters orantılı olarak değişir. Stromada ve epitelde bol miktardaki
melanosit popülasyonu sadece ışığı bloke etmez, aynı zamanda gözün rengini temsil eder. Melanosit
yüksek ise göz koyu, düşük ise mavi renklidir.
LENS
Lens epitel hücreleri ve bunların salgı ürünlerinden oluşan esnek, bikonveks ve transparan bir disktir. Üç
parçadan oluşur;
a-lens kapsülü: 10-20µm kalınlıkta bir bazal membrandır, çoğunlukla Tip IV kollajen ve epitel
hücrelerini örten ve tüm lensi çeviren glikoproteinden oluşur. Bu ışığı kıran transparan ,homojen yapı
önde daha kalındır.
b-subkapsüller epitel: Kapsülün hemen altında,lensin yalnız ön yüzünde bulunur. Hücreler neksuslarla
bağlı kübik şekillidir, apikal yüzleri lens fibrilleri ile temastadır.
c-Lens fibrilleri: 2000 kadar uzun (8-10mm), çekirdeğini ve organellerini kaybetmiş modifiye
hücrelerden oluşur. Bu uzun hegzagonal hücreler, lensin gövdesini oluşturur, lens fibrillerinin kırma
indisini arttıran kristallin (lens proteinleri) denen proteinleri içerirler.
3
Lensin normal yapısının bozulması klinikte önemlidir; yaşın artışıyla birlikte lens elastikiyeti azalır, lens
özellikle yakın objeleri odaklayamaz (Presbiyopi). Diğer taraftan lens görüşü bozacak şekilde
saydamlığını yitirebilir (katarakt).
Vitröz cisim: Lensin arkasında göz kavitesini (Vitröz kaviteyi) dolduran Transparan, refraktil bir jeldir.
%90’ nı sudur, ayrıca az elektrolit, kollajen lif ve hyaluronik asit içerir. Nadir olarak makrofajlar ve
hyalosit adı verilen, kollajen ve hyaluronik asit üretiminde görev aldıklarına inanılan küçük hücreler
bulunur.Lensin arka duvarından optik sinire kadar içi sıvı dolu bir kanal da (Hyaloid kanal:fetusta hyaloid
arterin geçtiği) vitröz cisim boyunca yer alır.
İÇ TABAKA (T. NERVOSA=RETİNA)
Göz yuvarlağının en iç tabakası olup arka bölüm fotosensitiftir. Ön bölüm ise corpus ciliare ve irisin iç
yüzünü döşer. Retina koroidten Bruch membranı ile ayrılır. Koroide komşu dış kısımdan içe doğru on
tabaka içerir;
1-Pigment epiteli: Bu hücreler bazal yerleşimli nukleus içeren prizmatik veya kübik hücrelerdir. Bruch
membranına otururlar. Hücrenin apikalinde mikrovillusun yanısıra, fotoreseptörlerin ucunu saran
silindirik kılıflara sahiptirler. Bu kılıflar anatomik olarak sıkıca bağlı olmadığından, bu alanlarda retina
dekolmanında olduğu gibi sık sık ayrılabilir. Pigment epiteli bol miktarda mitokondri, GER, SER , Golgi
ve bazal katlantılar içerir. En belirgin özellikleri sentezleyip apikal plazmada depoladıkları melanin
granüllerinin
bolluğudur. Hücrelerin lateral sınırlarında z. occludens, z.adherens ve desmozomlar
bulunur, bunlar kan-retina bariyerini oluştururlar. Ayrıca lateral sınırlardaki neksuslar aracılığı ile
hücresel iletişim gerçekleşir. Pigment epitelinin farklı işlevleri vardır; bu hücreler gelen ışığı absorbe
ederek, fotoreseptörleri uyarır. Ayrıca bu hücrelerdeki SER vit. A nın esterleşmesinde rol alarak görmede
aktif rol oynar.
2-Çubuk (Rod) ve koni (Cone) hücreleri tabakası: Bu tabaka retinanın optik kısmı olup, iki farklı
fotoreseptör hücre içerir. Bir dış ve bir iç segmentleri vardır. Dış segment pigment epitelle çevrili
özelleşmiş dendrit, iç segment ise bipolar tabakadaki hücrelerle sinaps yapar.100-120 milyon rod ile 6
milyon koni bulunur.Rodlar gece görüşü, koniler gündüz görüşü ve renkli görüntü ile ilişkilidir.Konlar
fovea da yoğundur ( netlik).
a-Çubuk (rod) hücreleri:Fazla ışığa ve renge duyarlı değildirler, ışığın bir tek fotonundan sinyal
üretirler.(gece görme) Polar hücreler olup şu kısımlara sahiptirler;1-dış segment: Dendritik son kısımdır,
yassı membranöz , hücrenin eksenine dik lameller bulunur. Her lamel plazma membranının invajinasyonu
ile oluşur. Membranlar ışık duyarlı pigment olan Rodopsin içerir.2-iç segment; modifiye bir cilium
(bağlayıcı sap) ile dış segmente bağlıdır. Bu alana yakın glikojen, SER, poliribozom GER, mitokondri
içerir. Bu organellerde görme için gerekli enerji +protein üretimi gerçekleşir ve dış segmente iletilir.
Burada dış segmentin apeksinden koparak pigment hücrelerine iner ve fagosite edilir. 3-nuklear bölge,
4.sinaptik bölge
b-Koni (Cone) hücreleri: Uzun hücreler olup, çubuk hücrelerden daha iri ve açık boyalı nukleuslarıyla
ve çubuktan çok koniye benzeyen diskleriyle (dış segment) ayrılırlar . Bu hücreler parlak ışığa duyarlı
4
olup disklerimdeki plazma membranına bağlı (rodlarda plazma membranından bağımsızdır) lamellerinde
iyodopsin taşırlar. İyodopsin her tarafa eşit dağılım gösterir. Farklı iyodopsin içeren 3 farklı koni hücresi
mevcuttur. Her biri kırmızı, yeşil veya maviye karşı yüksek oranda duyarlıdır. Böylece koni hücreleri
gündüz görmede ve renkli görmenin yanı sıra, yoğun ışığa duyarlı olduklarından daha keskin görüş sağlar
(netlik).
3-Dış sınırlayıcı membran ( m.limitans externa): yapı bir membran değildir.EM bu tabakanın Müller
(modifiye nöroglia)Hücreleri ile fotoreseptörler arasındaki zonula adherens bölgesidir.
4-Dış nuklear tabaka: rod ve kon nukleusları bulunur.histolojik kesitlerde rod nukleusları
küçük,yuvarlak ve konların nukleuslarından daha koyu boyanır.
5.Dış pleksus tabakası (dış fleksiform tabaka):fotoreseptör hücrelerle diğer sinir hücreleri (bipolar
nöron) horizontal ve amakrin hücrelerin dentritleri arasındaki aksodendritik sinapslar yeralır.
6. İç nuklear tabaka:Bipolar, amakrin horizontal ve Müller hücrelerinin çekirdekleri bulunur.
Horizontal hücreler fotoreseptör ve bipolar hücreler arasındaki sinaptik alanlarla sinaps yaparlar
Sinaptik aktivitenin düzenlenmesinde rol alırlar.
Amakrin hücreler bu tabakanın alt sınırına yerleşmişlerdir. Armut biçimli gövdeleri ve bulunur ve tüm
dendritleri tek noktadan çıkar ve bipolar hücreler ile gangliyon hücreleri arasındaki sinaps komleksi
üzerinde sonlanır. Bu sinapstan kaynaklanan nöronal bilgiyi interfleksiform hücrelere ileterek feedback
rol oynarlar.
Müller Hücreleri, vitröz cisimden
çubuk ve konilerin iç segmentleri ile
oluşturdukları
zonula
adherense (dış sınırlayıcı membran) kadar uzanan nöroglial hücrelerdir. Sitoplazmalarında glikojen ve
enerji metabolizması ile ilgili bir çok enzim içerirler. Böylece, nöral retina için destekleyici, koruyucu ve
besleyici glial hücreler olarak tanımlanırlar.
7.İç pleksus (fleksiform) tabaka: bipolar hücrelerin aksonları ilegangliyon hücrelerinin dendritleri
arasındaki aksodendritik sinapslar bulunur.
8.Gangliyon hücre tabakası: Gangliyon hücresi (büyük, 30µm, multipolar) nin gövdesinin bulunduğu
tabakadır. Bu nöronların aksonları sinir lifi tabakasına geçerek optik siniri oluşturur. Beyin ve
fotoreseptör hücreler arasındaki son bağlantı hücrelerdir.
9.Optik sinir fibrilleri tabakası: Gangliyon hücresinin miyelinsiz aksonları bu tabakada retinanın iç
yüzünde optik siniri oluşturmak üzere birleşir. Bu bölgeye optik papilla denir, bu küçük yuvarlak alanda
fotoreseptör bulunmaz ve retinanın kör noktası olarak adlandırılır. Optik sinir sklerayı geçerken miyelinle
kılıflanır.
Makula:optik papillanın lateralinde, retina iç yüzünde 1.5 mm çapında ve retinanın ince olduğu bölgedir.
Makulanın sentral 500µm çapındaki alanı fovea olarak bilinir ve 30 bin civarında daha dar uzun koni
içerir, çubuk hücreler bulunmaz.
10. İç sınırlayıcı membran (m. Limitans int.):Müller hücrelerinin bazal laminası oluşturur.
GÖZÜN YARDIMCI (AKSESUAR) YAPILARI
Konjonktiva
5
İnce, transparan mukoz bir membrandır. Göz kapağının iç yüzünü (palpebral konjonktiva) ve kornea
lateralinde gözün ön parçasının sklerasını ( bulbar konjonktiva) örter. Konjonktiva bol goblet içeren
çok katlı prizmatik epitel ve bunun altındaki gevşek bağ dokusunu içeren bir lamina propriadan oluşur.
Goblet hücresinin salgısı gözü koruyan ve kayganlaştıran göz yaşı filmine katılır. Korneanın başladığı
korneoskleral bağlantı noktasında konjonktiva epiteli korneanın çok katlı yassı epiteli ile devam eder ve
gobletten yoksunlaşır.
Bakteri ,virus, allerjenler ve parazit gibi organizmalar konjonktivanın klinik olarak çoğunlukla hiperemi
ve akıntı ile ortaya çıkan konjonktivit denilen iltihabi durumları oluşturabilir. Bazı konjonktivit türleri
göze zarar verebilir, tedavi edilmezse körlükle sonuçlanır.
Göz kapağı
Gözün ön yüzünü örten deri katlantısıdır. Bu nedenle dışı derinin çok katlı yassı epiteli içte ise pappebral
fiisur noktasında palpebral konjonktiva tarafından çevrelenmiştir. Göz kapakları tarsal plak adı verilen bir
yarım küre şekilli sıkı bağ dokusu tarafından desteklenir. Göz kapakları derisinde, tez bezleri, yağ bezleri
ve ince tüyler bulunur. Kapakların dermisi ise diğer bölgelere göre daha incedir, bol elastik lif içermesine
karşın yağ dokusu içermez. Kapakların kenar bölgeleri iki veya üç sıra halinde kirpikleri taşır.
Modifiye ter bezleri Moll bezleri olarak bilinir ve kirpiklerin follikülüne açılmadan spiral yapı kazanır.
Diğer bezler modifiye yağ bezleri olan Meibom bezleridir. Tarsal plaklarda yerleşmişlerdir ve göz
kapağının serbest kenarına açılırlar.Bu bezler tarafından salgılanan yağ tabiatındaki madde göz yaşı
filmine katılır ve ince bir lipid tabakası oluşturur.Böylece göz yaşı filminin buharlaşması önlenir. Üçüncü
olarak, daha küçük modifiye yağ bezleri Zeis bezleri olarak bilinir,bunlar kirpik folliküllerine bağlıdır ve
salgılarını buraya iletir.
Lakrimal (Gözyaşı) apparatus
1-Lakrimal bezler, 2-lakrimal kanalikül, 3-lakrimal kese ve 4-nazolakrimal kanal (duktus) tan
oluşur.
Lakrimal bezler Orbitanın superiolateralindeki lakrimal fossada yerleşmiştir. 6-12 kanalcıkla superior
konjonktival forniksin lateralinden göze açılırlar. Bez seröz yapıda olup parotisi andırır ve salgı yapıcı
son kısımlar komple miyoepitelyal hücrelerle çevrilidir. Bu bezler lakrimal sıvıyı salgılar, yapısı
çoğunlukla sudur. Bu steril sıvı antibakteryal lizozim maddesi içerir. Üst göz kapakları kapanarak kornea
ve skleranın yüzünü yıkar, böylece bu yapıları nemli tutar ve kurumaktan korur. Lakrimal sıvı buradan
medial yönde ilerler ve üst ile alt göz kapaklarının medial bileşkesi olan lakrimal punctuma girer. Her
Punctum lakrimal kanliküllere (yalancı çok katlı prizmatik tt epitel ile döşeli) bunlar da ortak bir kanalla
lakrimal keseye ulaşır.
Lakrimal kese nazolakrimal kanalın dilate üst parçasıdır. YÇKPtt epitel ile döşelidir. Kesenin inferiör
devamı nazolakrimal kanalı oluşturur.YÇKPtt epitel ile döşeli olup, lakrimal sıvıyı nazal kavitenin
tabanında yerleşmiş inferior meatusa iletir.
6
GÖZÜN GELİŞİMİ
Üç Yapıdan gelişir;
1-ön beyinin nöroektodermi 2- Başın yüzey ektodermi ve 3-bu iki tabaka arasındaki mezoderm
İlk göz taslağı gelişimin 4.haftasında ön beyinin (diencephalon) her iki tarafında sığ birer oluk şeklinde
gözlenir. Buna Optik sulcus (oluk) adı verilir. Sinir borusunun kapanması ile bu oluk ön beyinin dışa
doğru yaptığı vezikül şeklinde bir cep oluşturur. Bu yapı optik vezikül ismini alır, vezikülün ön beyine
yakın kısmı daralarak optik sapı(stalk) oluştururken, uç kısım yüzey ektodermine temas ederek, lens
oluşumu için yüzey ektodermini değişime uğratır. Temas ettiği ektoderm bölgesi kalınlaşarak lens
plağını oluşturur. Bundan kısa süre sonra optik vezikül invajine olarak çift duvarlı optik kadehi(optik
cup) oluşturur. Lens plağı da invagine olarak önce lens vezikülünü oluşturur. Lens vezikülü, yüzey
ektoderminden ayrılarak başlangıçta büyük ve açık olan optik kadehin ağız kısmına yerleşir. lensin
etrafını kapsayan optik kadeh, ventral yüzeyde ise (optik sap içinde de devam eden) bir açıklık olan optik
sulcus kalır ve merkezinden Hyaloid arter ve ven geçer. Daha sonra diğer göz damarları gelişirken bu
damar atrofiye olur.
Retina
Optik kadehin dış duvarından retinanın melanin içeren pigment epiteli, iç duvarından ise rod ve konları
da içeren nöral retina farklılaşır. Başlangıçta bu iki tabaka intraretina denen bir boşlukla birbirinden
ayrılır, iki tabaka ileri dönemlerde birleşirken kaybolur. Ancak bu birleşme çok sıkı olmadığından ergin
göz diseksiyonunda iki tabaka birbirinden kolayca ayrılır.
Retinanın pigment epitelinde melanin ilk kez 33.günde gözlenir, bu tabaka nöral retinaya göre çok
incedir.
Retinanın nöral tabakasındaki gelişim ve farklanma ise 6. hafta sonunda başlar ve içteki vitröz cisme
doğru göçeden hücrelerin farlı tabakalşması ile nöral retina giderek kalınlaşır. 9. haftada iç ve dış
sınırlayıcı membran gelişirken, rod ve konlar hücreleri dış nöroblast tabakasını oluştururken, iç nöroblast
tabakası ise retinanın gangliyon ve destek hücrelerini oluşturur.
Siliyer cisim ve İris
Üçüncü ayda lensin önünde kalan optik kadehin iki tabakalı epitelinden siliyer cisim ve iris gelişir. Bu
bölgeye komşu mezoderm (koroid mezenşimi) ise siliyer cisim ve irisin stromasını oluşturur. Doğumda
iris pigment azlığından açık mavi olarak görülür.
Koroid, sklera ve Kornea:
Beşinci hafta sonunda göz taslağı tamamen mezenşim doku ile sarılıdır. Bu tabaka gözün destekleyici
tabakaları ile birlikte orta tabakayı (koroid) da meydana getirir; içteki tabaka (retinaya komşu) çok
damarlı pigmentli koroid tabakasını oluştururken, dıştaki tabaka skleraya farklılaşır sklera arkada n.
Opticusun duramateri ile devam ederken koroid optik sinirin kılıfının iç tabakasını oluşturur ve beyinin
pia-araknoidi ile devam eder.
7
Kornea da yine mezenşimden gelişir. Bu mezenşim kornea stroması ve ön kamaraya komşu korneal
endoteli oluştururken, ön yüzündeki epitel ise (korneal epitel) yüzey ektodermden (lens oluşup yüzey
ektoderminden ayrıldıktan sonra ikinci bir kalınlaşma ile), köken alır.
Özetle; Yüzey ektoderminden; Lens ,kornea epiteli, konjonktiva epiteli, göz yaşı bezleri
Nöral ektodermden: Retina, iris, siliyer cisim epiteli, pupil kasları,optik sinir
Mezodermden; sklera, kornea stroması ve endoteli,siliyer cisim ve iris stroması, koroid göz kapağı
(epitel hariç) ekstraoküler kaslar, göz bağ dokusu, kan damarları, orbita, vitröz cisim ve optik sinir bağ
dokusu gelişir.
KULAK (VESTİBULOKOKLEAR APPARATUS)
Kulak işitme ve denge organıdır. 3 bölümden oluşur. 1-dış kulak,2-orta kulak 3- iç kulak
Ses
dalgaları dış kulakla alınır, timpanik membran tarafından mekanik titreşimlere (vibrasyon)
dönüştürülür, bu titreşimler orta kulaktaki işitme kemikleri tarafından çoğaltılarak iç kulağa iletilir. İç
kulak perilenf sıvısı ile dolu kemik labirent ve endolenf sıvısı ile dolu membran labirentten oluşur. İç
kulağın koklea bölgesine gelen duyusal uyartılar vestibulokoklear sinir (8.kafa çifti) ile beyine iletilir.
A-DIŞ KULAK
Kulak kepçesi (pinna= aurikül), dış kulak yolu ve timpanik membrandan oluşur.
Kulak kepçesi deri ile örtülü elastik kıkırdak yapısındadır.
Dış kulak yolu, kulak kepçesinden timpanik membranın yüzeyindeki temporal kemiğe kadar uzanan
yassı bir kanaldır. Kanalın duvarı Dış 1/3 elastik kıkırdakla iç 2/3 ise temporal kemikle desteklenmiştir.
Dış kulak yolu kıl follikülleri, yağ bezi ve modifiye ter bezlerini içeren deri ile örtülüdür. Kıllarla birlikte
bezlerin oluşturduğu serumen (Kulak kiri) adı verilen yapışkan mumsu salgı yabancı cisimlerin derinlere
ilerlemesini engeller.
Timpanik membran dış kulak yolunu orta kulaktan ayıran bir membrandır. Membranın merkezinde
kollajen ve elastik liflerle fibroblastlardan oluşan bir bağ dokusu bulunur. Bu tabakanın dış kulak yoluna
bakan yüzü çok katlı yassı epitel ile, iç yüzü (orta kulağa bakan) ise tek katlı yassı-kübik epitelle
döşelidir. Membrana gelen ses dalgaları membranın titreşimine neden olur. Böylece ses dalgaları mekanik
enerjiye dönüştürülerek orta kulak kemiklerine iletilir.
B- ORTA KULAK (TİMPANİK KAVİTE)
Timpanik kavite temporal kemik içinde pars petrosada yerleşmiş, timpanik membranla iç kulak arasında
içi hava dolu bir boşluktur. Timpanik boşluğu; periosta sıkıca tutunmuş bir L. Propria ve bunun üzerini
timpanik membranın yüzeyini örten epitelle devam eden TKYE ile örtülü bir tabaka döşer. Epitel
timpanik kavite kemiğininin de kıkırdağa dönüştüğü östaki borusuna yakın YÇKP tt epitele değişir.
Kemiğe sıkıca yapışan L. Propria bez içermezken kıkırdak bölgelerini saran L. Propria kanalları timpanik
kaviteye açılan muköz bezleri içerir.
Timpanik boşluk önde temporal kemiğin mastoid hava hücreleri, dorsal olarak da farinksle östaki borusu
aracılığı ile ilişklidir. Yutma ve esneme esnasında östaki borusu açılarak, timpan boşluğundaki hava
8
basıncı ile dış kulak yolundaki hava basıncını dengeler. Timpanik boşluğun medial duvarında orta kulağı
iç kulağa bağlayan oval ve yuvarlak pencereler bulunur. Bu pencereler membranla örtülüdür.
Orta kulak boşluğunda 3 küçük kemikçik bulunur; Malleus(çekiç),incus (örs),stapes (üzengi).
Bu
kemikçikler arasında yüzeyi TKYE ile örtülü sinovyal eklemler bulunur. Malleus timpanik membrana
tutunmuştur, inkus stapes ile malleus arasında yeralır. Stapes oval pencereye bağlıdır. İki küçük iskelet
kası m. Tensor tymphani ve stapedius kemikçiklerin hareketine yadım eder. Kemiklerdeki titreşimler
oval pencereye buradan da iç kulağın koklear bölümündeki sıvı ortama iletilir.
C-İÇ KULAK
İç kulak iki labirent yapıdaki bir dış kemik labirent ve bunun içindeki bir iç membran (membranöz)
labirenten oluşur.
1-Kemik labirent
Endosteum ile çevrili olup, perilenfatik alanla membranöz labirentten ayrılır. Bu boşluk iyon içeriği
yönünden ekstrasellüler sıvıya benzer perilenf ile doludur ve bunun da içinde asılı olarak membranöz
labirent bulunur. Kemik labirentin merkez bölgesi vestibül olarak bilinir. Diğer bölgeleri semisirküler
kanallar ve kokleadır.
Semisirküler kanallar;superior,posterior ve lateral olmak üzere üç tanedir birbirlerine dik açılarla
yerleşmişlerdir. Her kanalın sonlanma bölgeleri şişkindir ve ampulla adını alır. Semisirküler kanallar
vestibuldan çıkar ve tekrar oraya döner, fakat her bir kanalın bir sonlanma yeri diğeri ile ortak
olduğundan kemik labirentte 3 ampulla bulunur. Semisirküler kanallar içinde membranöz semisirküler
duktuslar bulunur.
Vestibül
merkez bölgedir,
buradan arkaya doğru semisirküler kanallar, öne doğru ise koklea
uzanır.Vestibulun lateral duvarında oval pencere (fenestra vestibuli) ve yuvarlak pencere (fenestra
cochlea ) bulunur. Utrikulus ve sakkulusu barındırır.
Koklea modiyolus denen merkezi kemik etrafınada salyangoz benzeri kendi üzerine kıvrımlır Duyusal
gangliyon olan spiral gangliyon modiolusta bulunur.
2-Membranöz labirent
Kemik boşlukların içinde asılı bulunur. Bu labirentin boşluklarında endolenf ( ekstrasellüler sıvıya
benzer, Na az, protein az, potasyumca zengin sıvı) bulunur. Kemik labirentin endosteumuna tutunan çok
ince bağ doku zincirleri perilenfi geçerek membranöz labirente tutunur. Bu bağ dokusu membranöz
Labirentin epitelini besleyen kan damarları da taşır.
Membranöz labirentte de Kemik labirent gibi
birbirine bağlı 3 boşluk vardır; a- Sakkulus ve utrikulus,b-Memranöz semisirküler duktus c- membranöz
koklea (koklear duktus)
a- Sakkulus ve utrikulus: Vestibulde yerleşmiş kese biçimli yapılardır, birbirlerine ductus
utriculosaccularis ile bağlıdır. Ayrıca her birinden ayrılan küçük duktuslar birleşerek endolenfatik
duktusu oluşturur, bu kanalın genişlemiş son kısmı endolenfatik kese adını alır Diğer küçük kanalcık
duktus reunienstir bu da sakulusu koklear duktusa bağlar.
9
Sakkulus ve utrikulus duvarı TKYE-kübik epitel+ince vasküler bağ dokusuyla çevrilidir. Sakkulus ve
utrikulusun özelleşmiş reseptör bölgeleri makula olarak bilinir. Bu alanlar vestibular sinirin dallarıyla
innerve edilen differensiye olmuş küçük nöroepitelyal hücreleri içerir.
Makulalar (makula utrikulus ve macula sakkulus) denge organıdırlar, bir birlerine dik açı yapacak şekilde
yerleşmişlerdir. Yani; makula sakkulus lateral duvarda yerleşmiş ve linear dikey ivmeleri algılarkan
makula utrikulus tabanda yeralır ve linear horizontal ivmeleri algılar.
Utrikulusun ve sakkulusun non reseptör bölgeler açık ve koyu hücreleri içerir. Açık hücreler, absorbsiyon
koyu hücreler endolenfin kompozisyonunun ayarlanmasında rol alır. Kalınlaşmış epitel alanları(2-3mm)
olan makulalar , tipI ve II kıl hücreleri (nöroepitelyal)ve destek hücrelerinden oluşurlar.
Her tip I ve II hücre tek kinosilya ile 50-100 kadar sterocilia sahiptir. Tip I kıl hücrelerin alt kısmı
geniş, üst kısmı ise dardır . Nadir GER, Golgi ve bol küçük vesiküller içerir. Terminal bir ağa yapışan her
sterosila merkezde fimbrinle bağlı aktin filamentleri içeren bir uzun mikrovillustur. Tip II hücreler de tip
I e benzer , fakat daha pirizmatiktik olup sitoplazmaları iri golgi kompleks ve daha çok küçük vezikül
içerirler. Bu hücrelerin ikisi de bazal membrana ulaşamaz. Tip I hücrelerin bazal bölgesi, kep şeklinde
tamamen afferent sinir lifleri ile sarılı iken, tıp II ler bazale doğru efferen sinirlerle sinaps yapan çok
sayıda afferent lif çıkarır.
Destek hücreleri
bazal membran üzerine oturmuş, pirizmatik bazal nukleuslu ve bol mikrotubulus
taşıyan hücrelerdir. Kalın bağlantı kompleksleri, bu hücreleri birbirine ve kıl hücrelerine bağlar. Apikal
yüzlerinde mikrovillus, sitoplazmalarında iyi gelişmiş Golgi ve salgı granülleri içermeleri kıl hücre
varlığının devamında ve endolenf salınımında rol aldıklarını düşündürmüştür.Esas olarak nöroepiteli
kaplayan, kalın jelatinöz glikoprotein tabakayı=OTOLİTİK MEMBRAN oluştururlar, bunun yüzeyinde
ise küçük kalsiyum karbonat kristalleri(OTOLİT=OTOCONİA) bulunur.
b- Membranöz Semisirküler Duktuslar
Her semisirküler duktus utrikulustan doğan membranöz labirentin bir devamıdır, semisirküler kanal
içinde yer alır ve bunun şekline uyar. Her duktusun lateral soları (utrikulusa yakın) genişleyerek
ampullayı oluşturur. Bu bölge krista ampullaris denilen reseptör alanı içerir. Daha uzun yapıda olmasına
rağmen, kristalar da makulaya benzerlik gösterir, farklı olarak; kristalar daha kalın jelatinimsi
bir
glikoprotein tabakaya sahiptir. Bu konik biçimli yapıya kupula adı verilir, üzerinde otolit de taşımaz.
Krista ve makulanın işlevi:
Makula başın linear (dikey ve yatay) hareketine duyarlı olup,otokoniadaki (otolit) değişimi, kıl
hücrelerinde uyarı şeklinde algılanır ve vestibulokoklear sinirin vestibular dalı ile beyine iletilir.
Krista ise uzaydaki pozisyon ve oryantasyonla ilgili denge organıdır.Başın sirküler hareketini algılar;
kristadaki endolenf hareketi, kupulanın oryantasyonunu değiştirir. Mekanik hareket elekriksel impuls
şeklinde algılanır ve beyine iletilir.
c-Koklear duktus (Skala media) ve Corti Organı
Koklear duktus sakkulusun bir divertikülü şeklinde, kemiksi koklea içine yerleşmiş özel bir reseptör
bölgedir. Bu bölge Corti organını (işitme organı) taşır. Koklear Duktusun (skala media) her iki tarafında
10
perilenf içeren baralık yer alır. Bunlardan koklear duktusun tavanındaki skala
vestibuli, tabanda yer
alan ise skala timpanidir. Koklear duktus ile skala vestibuli arasında vestibular (Reissner) membranı,
skala timpani ile arasında basiller membran bulunur. Skala vestibuli ve timpanin birleştiği yer
helikotrema adını alır ve kokleanın apeksine yakın bulunur.
Skala media endolenf içerir. Bu üçgen biçimli yapının lateral duvarında vaskülarize 3 tabakalı ( Marjinal,
intermediate ve bazal) bir epitel tabakası olan stria vaskülaris bulunur. Bu tabaka endolenfin tipik
kompozisyonundan sorumludur.
Vestibular membran bir bazal lamina ile ayrılmış iki tarafında TKYE bulunan bir tabakadır. Baziller
membran ise skala medianın alt sınırında, modiyolustaki spiral laminadan lateral duvara kadar uzanan bir
tabakadır.Bu membran üzerine Corti organı oturur. Bu organ değişik frekanslara yanıt veren işitme
organıdır. Bu organın üzeri glikoproteince zengin tektoryal membran ile örtülüdür. Corti organını
kompleks bir epitel tabakası oluşturur. Organ başlıca nöroepitelyal tüy (kıl) hücreleri ve destek
hücrelerinden oluşur. Nöroepitelyal hücreler yerleşimlerine göre iç ve dış kıl hücreleri olarak tanımlanır.
İç kıl hücreleri tek sıradır, organın alt sınırından üst sınırırna kadar uzanan pirizmatik hücrelerdir. Dış kıl
hücreleri ise 3-4 sıra halindedir korti organının dış sınırına yakın yerleşmişlerdir. Her iki hücre de sırası
ile iç ve dış falanjial (Parmak) hücrelerce desteklenmiştir. İç ve dış kıl hücreleri, bazal yerleşimli nukleus,
bol GER ve mitokondri içerir. İç kıl hücrelerin apikal yüzeylerinde V, dış kıl hücrelerinde ise W şeklini
oluşturan 60 kadar sterosilia bulunur. Bu hücreler kinosilya içermez. Pillar hücreler de bol miktarda
mikrotubul içeren hücreler olup, iç ve dış tüylü hücreler arasında yer alan iç tuneli döşerler. Bu boşluktan
başka Corti organı Nuel boşluğu ve dış tunel olmak olmak üzere iki kapalı boşluk daha içerir. Bu alanlar
endolenf-perilenf içermez.
Korti organının destekleyici hücreleri :
•
İç-dış pillar hücreler
•
İç-dış parmak hüc.
•
Claudius hüc
•
Hensen hüc
•
Border hücreleri
•
Boettcher hücreleridir.
Sesin Algılanmasında Kokleanın Fonksiyonu:
Ses dalgaları kulak kepçesi tarafından toplanır, dış kulak yolu aracılığı ile timpanik membrana iletilir.
Timpanik membranda ses dalgaları mekanik enerjiye dönüşür, bu titreşimler başlangıçta malleus sonra
diğer kemiklere iletilir. Mekanik avantaj sağlayan kemikler arasındaki eklemler nedeni ile, titreşimi
sağlayan mekanik enerji 20 kat artar. Buradan stapes aracılığı ile fenestra vestibuliye (oval pencere)
iletilen mekanik enerji skala vestibulinin perilenfinde basınç dalgalarının başlatır. Bu
helikotrema
aracılığı ile skala timpanideki perilenfe iletilir. Skala timpanideki perilenf basiller membranla ilişkili
olduğundan basiller membranda vibrasyon oluşturur. Bu vibrasyon kıl hücrelerindeki sterosilya hareketini
11
başlatır, hüce depolarize olur ve oluşturulan impuls modiyolustaki bipolar afferent nöronların hücre
gövdeleri (spiral gangliyon) aracılığı ile beyine iletilir.
Klinik ilişkiler
Konduktiv (iletken) sağırlık; ses dalgalarının dış kulak,orta kulak boyunca karti organına iletilmesindeki
herhangi bir engel neden olur. Bunlar arasında yabancı cisimler, otitis media, ve otosklerosis ( Stapesin
oval pencereye fiske olması) sayılabilir. Otitis media genç çocuklarda yaygın orta kulak infeksiyonu
nedeni iledir. Genellikle östaki tüpünü de içine alan solunum yolu infeksiyonları nedeni ile gelişir.
Böylece orta kulakta oluşan sıvı timpanik membran hareketini kısıtlar ve işitmeyi engeller, genel tedavisi
antbiyotiklerle gerçekleşir.
Sinirsel (Nevre) sağırlık: Genellikle sinir impuls iletiminde sorun oluşturan hastalık sürecinde gelişir.
Bu kesinti Corti organından beyine kadar kaklear sinirin koklear bölgedeki her hangi bir yerinde
gelişebilir. Bu hastalıklar genellikle rubella, sinir tümörleri ve sinir dejenerasyonudur.
KULAĞIN GELİŞİMİ
a-iç kulak
Yaklaşık 22 günlük embriyoda iç kulak gelişimi, rhombensefalonun her iki tarafına denk gelen yüzey
ektodermi kalınlaşarak otik plakları oluşturması ile başlar. Otik plak invajine olarak otik vezikülü
şekillendirir. Daha sonra her otik vezikül ikiye bölünür; Ön (ventral) kısımdan sakkulus,duktus reuinens
ve koklea, arka (dorsal) kısımdan ise utrikulus, semisirküler duktus ve ductus endolenfaticus oluşur.
Sakkulus ve koklea
Gelişimin 6. haftasında sakkulus dışa doğru uzanan tüp benzeri bir yapı oluşturur.Buradan spiral biçimde
uzar ve çevre mezenşime girerek koklea kanalını yapar, 8. hafta sonunda 21/2dönüş tamamlanır. Koklea
kanalını saran mezenşim doku kıkırdak dokuya farklılaşır. Kısa süre sonra bu kıkırdak vakuollenir ve
koklea kanalının iki tarafındaki birer perilenf aralığı olan skala vestibuli ve skala timpani meydana gelir.
Koklea kanalı skala vestibuliden
vestibular membran, skala timpaniden ise basiller membran ile
ayrılır.Basiller membran üzerindeki epitel hücreleri farklılaşarak Corti organını oluşturur.
utrikulus, semisirküler duktus ve ductus endolenfaticus
İlk oluşan yapı utrikulustur. Buradan tomurcuklanan cepler 3 adet semisürküler kanalları oluşturur. Bu
kanalların utrikulusa bağlı bölgeleri genişler ve ampullayı oluşturur.
b-orta kulak
1. yutak cebi endoderminden;timpan boşluğu ve östaki borusu
1.yutak kavisinden ; malleus ve inkus
2.yutak kavisinden; stapes gelişir.
c-dış kulak
Dış kulak yolu; 1.yutak yarığının dorsal kısmından (Ektodermal) gelişir.
12
Kulak kepçesi; 1. ve 2. yutak kavisi ile 1.yutak yarığının çevresinde yer alan 6 adet mezenşimal
proliferasyondan gelişir. Bunlar giderek birleşir ve kalıcı kulak kepçesi oluşur.
13